suzrutasaMhitaa (Ver.1. August 2009) digitalized by Tsutomu Yamashita and Yasutaka Muroya. The suutrasthaana (SS1) and zaariirasthaana (SS3) are mainly based on the edition of The SuzrutasaMhitaa of Suzruta, with the Nibandhsangraha Commentary of Zrii DalhaNaacaarya. Edited by Vaidya Jaadavji Trikamji aacaaryaa, revised second edition, Bombay: Paandurang JaaMajii, 1931. The nidaanasthaana (SS2), cikitsaasthaana (SS4) , kalpasthaana (SS5) and uttaratantra (SS6) are based on the edition of Suzrutasamhitaa of Suzruta with the NibandhasaGgraha Commemtary of Zrii Dalhanaachaarya and the Nyaayacandrikaa PaJjikaa of Zrii Gayadaasaachaarya on Nidaanasthaana, edited from the begining to the 9th Adhyaaya of Cikitsaasthaana by Vaidya Jaadavji Trikamji AAchaarya and the rest by NaaraayaN Raam AAchaarya ``Kaavyatiirtha'', Bombay:NirNaya Saagar Press, 1938. Reprint ed., Varanasi/Delhi: Chaukhambha Orientalia, 1992. Text Input System vowels: a, aa, i, ii, u, uu, R, RR, L, e, ai, o, au gutturals: k, kh, g, gh, G palatals: c, ch, j, jh, J linguals: T, Th, D, Dh, N dentals: t, th, d, dh, n labials: p, ph, b, bh, m semivowels: y, r, l, v sibilants: z, S, s aspiration: h anusvAra: M visarga: H --------------------------------------------------------------------------------------------- suzrutasaMhitaa (SS) suutrasthaanam / SS1.1.0 prathamo+adhyaayaH / SS1.1.1 athaato vedotpattimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.1.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.1.3 atha khalu bhagavantamamaravaramRSigaNaparivRtamaazramasthaM kaaziraajaM divodaasaM dhanvantarimaupadhenavavaitaraNaurabhrapauSkalaavata-&karaviiryagopurarakSitasuzrutaprabhRtaya uucuH // [& karaviira] SS1.1.4 bhagavan zaariiramaanasaagantuvyaadhibhirvividhavedanaabhighaatopadrutaan sanaathaanapyanaathavadviceSTamaanaan vikrozatazca maanavaanabhisamiikSya manasi naH piiDaa bhavati teSaaM sukhaiSiNaaM rogopazamaarthamaatmanazca praaNayaatraarthaM pragaahitahetoraayurvedaM zrotumicchaama ihopadizyamaanaM atraa+aayattamaihikamaamuSmikaM ca zreyaH tadbhagavantamupapannaaH smaH ziSyatveneti // SS1.1.5 taanuvaaca bhagavaan svaagataM vaH sarva evaamiimaaMsyaa adhyaapyaazca bhavanto vatsaaH // SS1.1.6 iha khalvaayurvedo naamopaaGgamatharvavedasyaanutpaadyaivaprajaaH zlokazatasahasramadhyaayasahasraM ca kRtavaan svayambhuuH tato+alpaayuSTvamalpamedhastvaM caalokya naraaNaaM bhuuyo+aSTadhaa praNiitavaan // SS1.1.7 tadyathaa zalyaM zaalaakyaM kaayacikitsaa bhuutavidyaa kaumaarabhRtyaM agadatantraM rasaayanatantraM vaajiikaraNatantramiti // SS1.1.8.0 athaasya pratyaGgalakSaNasamaasaH / SS1.1.8.1 tatra zalyaM naama vividhatRNakaaSThapaaSaaNapaaMzulohaloSTaasthibaalanakhapuuyaasraavaduSTavraNaantargarbhazalyoddharaNaarthaM yantrazastrakSaaraagnipraNidhaanavraNavinizcayaarthaM ca // SS1.1.8.2 zaalaakyaM naamordhvajatrugataanaaM zravaNanayanavadanaghraaNaadisaMzritaanaaM vyaadhiinaamupazamanaarthaM // SS1.1.8.3 kaayacikiitsaa naama sarvaaGgasaMzritaanaaM vyaadhiinaaM jvara{O.atiisaara}raktapittazoSonmaadaapasmaarakuSThamehaatisaaraadiinaamupazamanaartham // SS1.1.8.4 bhuutavidyaa naama devaasuragandharvayakSarakSaHpitRpizaacanaagagrahaadyupasRSTacetasaaM zaantikarmabaloharaNaadigrahopazamanaartham // SS1.1.8.5 kaumaarabhRtyaM naama kumaarabharaNadhaatriikSiiradoSasaMzodhanaarthaM duSTastanyagrahasamutthaanaaM ca vyaadhiinaamupazamanaartham // SS1.1.8.6 agadatantraM naama sarpakiiTaluutaamuuzikaadidaSTaviSavyaJjanaarthaM vividhaviSasaMyogopazamanaarthaM ca // SS1.1.8.7 rasaayanatantraM naama vayaHsthaapanamaayurmedhaabalakaraM rogaapaharaNasamarthaM ca // SS1.1.8.8 vaajiikaraNatantraM naamaalpaduSTakSiiNavizuSkaretasaamaapyaayanaprasaadopacayajanananimittaM praharSajananaarthaM ca // SS1.1.9 evamayamaayurvedo+aSTaaGga upadizyate atra kasmai kimucyataamiti // SS1.1.10 ta uucuH asmaakaM sarveSaameva zalyajJaanaM muulaM kRtvopadizatu bhagavaaniti // SS1.1.11 sa uvaacaivamastviti // SS1.1.12 ta uucurbhuuyo+api bhagavantam asmaakamekamatiinaaM matamabhisamiikSya suzruto bhagavantaM prakSyati asmai copadizyamaanaM vayamapyupadhaarayiSyaamaH // SS1.1.13 sa hovaacaivamastviti // SS1.1.14 vatsa suzruta iha khalvaayurvedaprayojanaM vyaadhyupasRSTaanaaM vyaadhiparimokaSaH svasthasya rakSaNaM ca // SS1.1.15 aayurasmin vidyate+anena vaa+aayurvindatiityaayurvedaH // SS1.1.16 tasyaaGgavaramaadyaM pratyakSaagamaanumaanopamaanairaviruddhamucyamaanamupadharaya // SS1.1.17 etaddhyaGgaM prathamaM praagabhighaatavraNasaMrohaat yajJaziraHsandhaanaacca / zruuyate hi yathaa rudreNa yajJasya zirazchinnamiti tato devaa azvinaavabhigamyocuH bhagavantau naH zreSThatamau yuvaaM bhaviSyathaH bhavadbhyaaM yajJasyazeraH sandhaatavyamiti / taavuucaturevamastviti / atha tayorarthe devaa indraM yajJabhagena praasaadayan / taabhyaaM yajJasya ziraH saMhitam iti // SS1.1.18 aSTaasvapi caayurvedatantreSvetadevaadhikamabhimataM aamaazukriyaakaraNaadyantrazastrakSaaraagnipraNidhaanaat sarvatantrasaamaanyaacca // SS1.1.19 tadidaM zaazvataM puNyaM svargyaM yazasyamaayuSyaM vRttikaraM ceti // SS1.1.20 brahmaa provaaca tataH prajaapatiradhijage tasmaadazvinau azvibhyaamindraH indraadaHaM mayaa tviha pradeyamarthibhyaH prajaahitahetoH // SS1.1.21 bhavati caatra SS1.1.21ab ahaM hi dhanvantariraadidevo jaraarujaamRtyuharo+amaraaNaam / SS1.1.21cd zalyaaGgamaGgairaparairupetaM praapto+asmi gaaM bhuuya ihopadeSTum // SS1.1.22 asmin zaastre paJcamahaabhuutazariirisamavaayaH puruSa ityucyate / tasmin kriyaa so+adhiSThaanaM kasmaat lokasya dvaividhyaat loko hi dvividhaH sthaavaro jaGgamazca dvividhaatmaka evaagneyaH saumyazca tadbhuuyastvaat paJcaatmako vaa tatra caturvidho bhuutagraamaH saMsvedajaraayujaaNDajodbhijjasaMjJaH tatra puruSaH pradhaanaM tasyopakaraNamanyat tasmaat puruSo+adhiSThaanam // SS1.1.23 tadduHkhasaMyogaa vyaadhaya ucyante // SS1.1.24 te caturvidhaaH aagantavaH zaariiraaH maanasaaH svaabhaavikaazceti // SS1.1.25.1 teSaamaagantavo+abhighaatanimittaaH // SS1.1.25.2 zaariiraastvannapaanamuulaa vaatapittakaphazoNitasannipaatavaiSamyanimittaaH // SS1.1.25.3 maanasaastu krodhazokabhayaharSaviSaaderSyaabhyasuuyaadainyamaatsaryakaamalobhaprabhRtaya icchaadveSabhedairbhavanti // SS1.1.25.4 svaabhaavikaastu kSutpipaasaajaraamRtyunidraaprakRtayaH // SS1.1.26 ta ete manaHzariiraadhiSThaanaaH // SS1.1.27 teSaaM saMzodhanasaMzamanaahaaraacaaraaH samyakprayuktaa nigrahahetavaH // SS1.1.28 praaNinaaM punarmuulamaahaaro balavarNaujasaaM ca sa SaTsu raseSvaayattaH rasaaH punardravyaazrayaaH dravyaaNi punaroSadhayaH / taastu dvividhaaH sthaavaraa jaGgamaazca // SS1.1.29 taasaaM sthaavaraazcaturvidhaaH vanaspatayo vRkSaa viirudha oSadhaya iti / taasu apuSpaaH phalavanto vanaspatayaH puSpaphalavanto vRkSaaH prataanavatyaH stambinyazca viirudhaH phalapaakaniSThaa oSadhaya iti // SS1.1.30 jaGgamaaH khalvapi catuvidhaaH jaraayujaaNDajasvedajodbhijjaaH / tatra pazumanuSyavyaalaadayo jaraayujaaH khagasarpasariisRpaprabhRtayo+aNDajaaH kRmikiiTapipiilikaaprabhRtayaH svedajaaH indragopamaNDuukaprabhRtaya udbhijjaaH // SS1.1.31 tatra sthaavarebhyastvakpatrapuSpaphalamuulakandaniryaasasvarasaadayaH prayojanavantaH jaGgamebhyazcarmanakharomarudhiraadayaH // SS1.1.32 paarthivaaH suvarNarajatamaNimuktaamanaHzilaamRtkapaalaadayaH // SS1.1.33 kaalakRtaaH pravaatanivaataatapacchaayaajyotsnaatamaHziitoSNavarSaahoraatrapakSamaasartvayanaadayaH saMvatsaravizeSaaH // SS1.1.34 ta ete svabhaavata eva doSaaNaaM saJcayaprakopaprazamapratiikaarahetavaH prayojanavantazca // SS1.1.35 bhavanti caatra zlokaaH SS1.1.35ab zaariiraaNaaM vikaaraaNaameSa vargazcatuvidhaH / SS1.1.35cd prakope prazame caiva heturuktazcikitsakaiH // SS1.1.36ab aagantavastu ye rogaaste dvidhaa nipatanti hi / SS1.1.36cd manasyanye zariire+anye teSaaM tu dvividhaa kriyaa // SS1.1.37ab zariirapatitaanaaM tu zaariiravadupakramaH / SS1.1.37cd maanasaanaaM tu zabdaadiriSTo vargaH sukhaavahaH // SS1.1.38 evametat puruSo vyaadhirauSadhaM kriyaakaala iti catuSTayaM samaasena vyaakhyaatam / tatra puruSagrahaNaattatsaMbhavadravyasamuuho bhuutaadiruktastadaGgapratyaGgavikalpaazca tvaGnaaMsaasthisiraasnaayuprabhRtayaH vyaadhigrahaNaadvaatapittakaphazoNitasannipaatavaiSamyanimittaaH sarva eva vyaadhayo vyaakhyaataaH oSadhagrahaNaaddravyarasaguNaviiryavipaakaanaamaadezaH kriyaagrahaNaacchedyaadiini snehaadiini ca karmaaNi vyaakhyaataani kaalagrahaNaat savakriyaakaalaanaamaadezaH // SS1.1.39 bhavati caatra / SS1.1.39ab biijaM cikitsitasyaitatsamaasena prakiirtitam / SS1.1.39cd saviMzamadhyaayazatamasya vyaakhyaa bhaviSyati // SS1.1.40 tacca saviMzamadhyaayazataM paJcasu sthaaneSu suutranidaanazaariiracikitsitakalpeSvarthavazaat saMvibhajya uttare tantre zeSaanarthaan vyaakhyaasyaamaH // SS1.1.41 bhavati caatra / SS1.1.41ab svayambhuvaa proktamidaM sanaatanaM paTheddhi yaH kaazipatiprakaazitam / SS1.1.41cd sa puNyakarmaa bhuvi puujito nRpairasukSaye zakrasalokataaM vrajet // SS1.1 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane vedotpattirnaama prathamo+adhyaayaH // SS1.2.0 dvitiiyo+adhyaayaH / SS1.2.1 athaataH ziSyopanayaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.2.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.2.3 braahmaNakSatriyavaizyaanaamanyatamamanvayavayaHziilazauryazaucaacaaravinayazaktibalamedhaadhRtismRtimatipratipattiyuktaM tanujihvauSThadantaakramRjuvaktraakSinaasaMprasannacittavaakceSTaM klezasaHaM ca bhiSak ziSyamupanayet ato vipariitaguNaM noapanayet // SS1.2.4 upanayaniiyaM tu braahmaNaM prazasteSu tithikaraNamuhuurtanakSatreSu prazastaayaaM dizi zucau same deze caturhastaM caturasraM sthaNDilamupalipya gomayena darbhaiH saMstiirya puSpairlaajabhaktai ratnaizca devataaH puujayitvaa vipraan bhiSajazca tatrollikhyaabhyukSya ca dakSiNato brahmaaNaM sthaapayitvaa+agnimupasamaadhaaya khadirapalaazadevadaarubilvaanaaM samidbhizcaturNaaM vaa kSiiravRkSaaNaaM (? nyagrodhodumbaraazvatthamadhuukaanaaM ) dadhimadhughRtaaktaabhirdaarviihaumikena vidhinaa sruveNaajyaahutiirjuhuyaat sapraNavaabhirmahaavyahRtibhiH tataH pratidaivatamRSiiMzca svaahaakaaraM kuryaat ziSyamapi kaarayet // SS1.2.5 braahmaNastrayaaNaaM varNaanaamupanayanaM kartumarhati raajanyo dvayasya vaizyo vaizyasyaiveti zuudramapi kulaguNasaMpannaM mantravarjamanupaniitamadhyaapayedityeke // SS1.2.6 tato+agniM triH pariNiiyaagnisaakSikaM ziSyaM bruuyaat kaamakrodhalobhamohamaanaahaNkaarerSyaapaaruSyapaizunyaanRtaalasyaayazasyaani hitvaa niicanakharomNaa zucinaa kaSaayavaasasaa satyavratabrahmacaryaabhivaadanatatpareNaa+avazyaM bhavitavyaM madanumatasthaanagamanazayanaasanabhojanaadhyayanapareNa bhuutvaa matpriyahiteSu vartitavyaM ato+anyathaa te vartamaanasyaadharmo bhavati aphalaa ca vidyaa na ca praakaazyaM praapnoti // SS1.2.7 ahaM vaa tvayi samyagvartamaane yadyanyathaadarzii syaamenobhaagbhaveyamaphalavidyazca // SS1.2.8 dvijagurudaridramitrapravrajitopanatasaadhvanaathaabhyupagataanaaM caatmabaandhavaanaamiva svabhaiSajaiH pratikartavyamevaM saadhu bhavati vyaadhazaakunikapatitapaapakaariNaaM ca na pratikartavyaM evaM vidyaa prakaazate mitrayazodharmaarthakaamaaMzca praapnoti // SS1.2.9 bhavatazcaatra / SS1.2.9ab kRSNe+aSTamii tannidhane+ahanii dve zukle tathaa+apyevamahardvisandhyam / SS1.2.9cd akaalavidyutstanayitnughoSe svatantraraaSTrakSitipavyathaasu // SS1.2.10ab zmazaanayaanaadyatanaahaveSu mahotsavautpaatikadarzaneSu / SS1.2.10cd naadhyeyamanyeSu ca yeSu vapraa naadhiiyate naazucinaa ca nityam // SS1.2 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane ziSyopanayaniiyo naama dvitiiyo+adhyaayaH // SS1.3.0 tRtiiyo+adhyaayaH / SS1.3.1 athaato+adhyayanasaMpradaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.3.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.3.3 praagabhihitaM saviMzamadhyaayazataM paJcasu sthaaneSu / tatra suutrasthaanamadhyaayaaH SaTcatvaariMzat SoDza nidaanaani daza zaariiraaNi catvaariMzaccikitsitaani aSTau kalpaaH taduttaraM SaTsaaSTiH // SS1.3.4ab vedotpattiH ziSyanayastathaa+adhyayanadaanikaH / SS1.3.4cd prabhaaSaNaagraharaNaavRtucaryaatha yaantrikaH // SS1.3.5ab zastraavacaaaraNaM yogyaa vizikhaa kSaarakalpanam / SS1.3.5cd agnikarmajalaukaakhyaavadhyaayau raktavarNanam // SS1.3.6ab doSadhaatumalaadyaanaaM vijJaanaadhyaaya eva ca / SS1.3.6cd karNavyadhaamapakvaiSaavaalepo vraNyupaasanam // SS1.3.7ab hitaahito vraNaprazno vraNaasraavazca yaH pRthak / SS1.3.7cd kRtyaakRtyavidhirvyaadhisamuddeziiya eva ca // SS1.3.8ab vinizcayaH zastravidhau pranaSTajJaanikastathaa / SS1.3.8cd zalyoddhRtirvraNajJaanaM duutasvapnanidarzanam // SS1.3.9ab paJcendriyaM tathaa chaayaa svabhaavaadvaikRtaM tathaa / SS1.3.9cd vaaraNo yuktaseniiya aaturakramabhuunikau // SS1.3.10ab mizrakaakhyo dravyagaNaH saMzuddhau zamane ca yaH / SS1.3.10cd dravyaadiinaaM ca vijJaanaM vizeSo dravyago+aparaH // SS1.3.11ab rasajJaanaM vamanaarthamadhyaayo recanaaya ca / SS1.3.11cd dravaddravyavidhistadvadannapaanavidhistathaa // SS1.3.12ab suucanaat suutraNaaccaiva savanaaccaarthasantateH / SS1.3.12cd SaTcatvaariMzadadhyaayaM suutrasthaanaM pracakSate // SS1.3.13ab vaatavyaadhikamarzaaMsi saazmarizca bhagandaraH / SS1.3.13cd kuSThamehodaraa muuDho vidradhiH parisarpaNam // SS1.3.14ab granthivRddhikSudrazuukabhaknaazca mukharogikam / SS1.3.14cd hetulakSaNanirdezaannidaanaaniiti SoDaza // SS1.3.15ab bhuutacintaa rajaHzuddhirgarbhaavakraantireva ca / SS1.3.15cd vyaakaraNaM ca garbhasya zariirasya ca yatsmRtam // SS1.3.16ab pratyekaM marmanirdezaH siraavarNanameva ca / SS1.3.16cd siraavyadho dhamaniinaaM garbhiNyaa vyaakRtistathaa // SS1.3.17ab nirdiSTaani dazaitaani zaariiraaNi maharSiNaa / SS1.3.17cd vijJaanaarthaM zariirasya bhiSajaaM yoginaamapi // SS1.3.18ab dvivraNiiyo vraNaH sadyo bhagnaanaaM vaatarogikam / SS1.3.18cd mahaavaatikamarzaaMsi saazmarizca bhagandaraH // SS1.3.19ab kuSThaanaaM mahataaM caapi maihikaM paiDakaM tathaa / SS1.3.19cd makhumehacikitsaa ca tathaa codariNaamapi // SS1.3.20ab muuDhagarbhacikitsaa ca vidradhiinaaM visarpiNaam / SS1.3.20cd granthivRddhyupadaMzaanaaM tathaa ca kSudrarogikam // SS1.3.21ab zuukadoSacikitsaa ca tathaa ca mukharogiNaam / SS1.3.21cd zophasyaanaagataanaaM ca niSedho mizrakaM tathaa // SS1.3.22ab vaajiikaraM ca yat kSiiNe sarvaabaadhazamo+api ca / SS1.3.22cd medhaayuSkaraNaM caapi svabhaavavyaadhivaaraNam // SS1.3.23ab nivRttasaMtaapakaraM kiirtitaM ca rasaayanam / SS1.3.23cd snehopayaugikaH svedo vamane ca virecane // SS1.3.24ab tayorvyaapaccikitsaa ca netrabastivibhaagikaH / SS1.3.24cd netrabastivipatsiddhistathaa cottarabastikaH // SS1.3.25ab niruuhakramasaMjJazca tathaivaaturasaMjJakaH / SS1.3.25cd dhuumanasyavidhizcaantyazcatvaariMzaditi smRtaaH // SS1.3.26ab praayazcittaM prazamanaM cikitsaa zaantikarma ca / SS1.3.26cd paryaayaastasya nirdezaaccikitsaasthaanamucyate // SS1.3.27ab annasya rakSaa vijJaanaM sthaavarasyetarasya ca / SS1.3.27cd sarpadaSTaviSajJaanaM tasyaiva ca cikitsitam // SS1.3.28ab dundubhermuuSikaaNaaM ca kiiTaanaaM kalpa eva ca / SS1.3.28cd aSTau kalpaaH samaakhyaataa viSabheSajakalpanaat // SS1.3.29ab adhyaayaanaaM zataM viMzamevametadudiiritam / SS1.3.29cd ataH paraM svanaamnaiva tantramuttaramucyate // SS1.3.30ab adhikRtya kRtaM yasmaattantrametadupadravaan / SS1.3.30cd opadravika ityeSa tasyaagryatvaannirucyate // SS1.3.31ab sandhau vartmani zukle ca kRSNe sarvatra dRSTiSu / SS1.3.31cd saMvijJaanaarthamadhyaayaa gadaanaaM tu prati prati // SS1.3.32ab cikitsaapravibhaagiiyo vaataabhiSyandavaaraNaH / SS1.3.32cd paittasya zlaiSmikasyaapi raudhirasya tathaiva ca / SS1.3.33ab lekhyabhedyaniSedhau ca chedyaanaaM vartmadRSTiSu / SS1.3.33cd kriyaakalpo+abhighaatazca karNotthaastaccikitsitam // SS1.3.34ab ghraaNotthaanaaM ca vijJaanaM tadgadapratiSedhanam / SS1.3.34cd pratizyaayaniSedhazca zirogadavivecanam // SS1.3.35ab cikitsaa tadgadaanaaM ca zaalaakyaM tantramucyate / SS1.3.35cd navagrahaakRtijJaanaM skandasya ca niSedhanam // SS1.3.36ab apasmaarazakunyozca revatyaazca punaH pRthak / SS1.3.36cd puutanaayaastathaa+andhaayaa maNDikaa ziitapuutanaa // SS1.3.37ab naigamezacikitsaa ca grahotpattiH sayonijaa / SS1.3.37cd kaumaaratantramityetacchaariireSu ca kiirtitam // SS1.3.38ab jvaraatisaarazoSaaNaaM gulmahRdrogiNaamapi / SS1.3.38cd paaNDuunaaM raktapittasya muurcchaayaaH paanajaazca ye // SS1.3.39ab tRSNaayaazchardihikkaanaaM niSedhaH zvaasakaasayoH / SS1.3.39cd svarabhedacikitsaa ca kRmyudaavartinoH prthak // SS1.3.40ab visuucikaarocakayormuutraaghaatavikRcchrayoH / SS1.3.40cd iti kaayacikitsaayaaH zeSamatra prakiirtitam // SS1.3.41ab amaanuSaniSedhazca tathaa+aapasmaariko+aparaH / SS1.3.41cd unmaadapratiSedhazca bhuutavidyaa nirucyate // SS1.3.42ab rasabhedaaH svasthavRttiryuktayastaantrikaazca yaaH / SS1.3.42cd doSabhedaa iti jJeyaa adhyaayaastantrabhuuSaNaaH // SS1.3.43ab zreSThatvaaduttaraM hyetattantramaahurmaharSayaH / SS1.3.43cd bahvarthasaMgrahaacchreSThamuttaraM caapi pazcimam // SS1.3.44ab zaalaakyatantraM kaumaaraM cikitsaa kaayikii ca yaa / SS1.3.44cd bhuutavidyeti catvaari tantre tuuttarasaMjJite // SS1.3.45ab vaajiikaraM cakitsaasu rasaayanavidhistathaa / SS1.3.45cd viSatantraM punaH kalpaaH zalyajJaanaM samantataH // SS1.3.46ab ityaSTaaGgamidaM tantramaadidevaprakaazitam / SS1.3.46cd vidhinaa+adhiitya yuJjaanaa bhavanti praaNadaa bhuvi // SS1.3.47 etaddhyavazyamadhyeyaM adhiitya ca karmaapyavazyamupaasitavyaM ubhayajJo hi bhiSak raajaarho bhavati // SS1.3.48 bhavanti caatra / SS1.3.48ab yastu kevalazaastrajJaH karmasvapariniSThitaH / SS1.3.48cd sa muhyatyaaturaM praapya praapya bhiirurivaahavam // SS1.3.49ab yastu karmasu niSNaato dhaarSTyaacchaastrabahiSkRtaH / SS1.3.49cd sa satsu puujaaM naapnoti vadhaM caarhati raajataH // SS1.3.50ab ubhaavetaavanipuNaavasamarthau svakarmaNi / SS1.3.50cd ardhavedadharaavetaavekapakSaaviva dvijau // SS1.3.51ab oSadhyo+amRtakalpaastu zastraazaniviSopamaaH / SS1.3.51cd bhavantyajJairupahRtaastasmaadetaan vivarjayet // SS1.3.52ab snehaadiSvanabhijJaa ye chedyaadiSu ca karmasu / SS1.3.52cd te nihanti janaM lobhaat kuvaidyaa nRpadoSataH // SS1.3.53ab yastuubhayajJo matimaan sa samartho+arthasaadhane / SS1.3.53cd aahave karma nirvoDhuM dvicakraH syandano yathaa // SS1.3.54 atha vatsa tadetadadhyeyaM tathaa tathopadhaaraya mayaa procyamaanaM atha zucaye kRtottaraasaGgaayaavyaakulayopasthitaayaadhyayanakaale ziSyaaya yathaazakti gururupadizet padaM paadaM zlokaM vaa te ca padapaadazlokaabhuuyaH krameNaanusaMdheyaaH evamekaikazo ghaTayedaatmanaa caanupaThet adrutamavilambitamavizaNkitamananunaasikaM vyaktaakSramapiiDitavarNamakSibhruvauSThahastairanabhiniitaM susaMskRtaM naatyuccairnaatiniicaizca svaraiH paThet / na caantareNa kazcidvrajet tayoradhiiyaanayoH // SS1.3.55 bhavatazcaatra / SS1.3.55ab zucirguruparo dakSastandraanidraavivarjitaH / SS1.3.55cd paThannetena vidhinaa ziSyaH zaastraantamaapnuyaat // SS1.3.56ab vaaksauSThave+arthavijJaane praagalbhye karmanaipuNe / SS1.3.56cd tadabhyaase ca siddhau ca yatetaadhyayanaantagaH // SS1.3 iti suzrutasaMhitaahaM suutrasthaane+adhyayanasaMpradaaniiyo naama tRtiiyo+adhyaayaH // SS1.4.0 caturtho+adhyaayaH / SS1.4.1 athaataH prabhaaSaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.4.2 yaathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.4.3 adhigatamapyadhyayanamaprabhaaSitamarthataH kharasya candanabhaara iva kevalaM parizramakaraM bhavati // SS1.4.4 bhavati caatra / SS1.4.4ab yathaa kharazcandanabhaaravaahii bhaarasya vettaa na tu candanasya / SS1.4.4cd evaM hi zaastraaNi baHuunyadhiitya caartheSu muuDhaaH kharavadvahanti // SS1.4.5 tasmaat saviMzamadhyaayazatamanupadapaadazlokamanuvarNayitavyamanuzrotavyaM ca kasmaat suukSmaa hi dravyarasaguNaviiryavipaakadoSadhaatumalaazayamarmasiraasnaayusandhyasthigarbhasaMbhavadravyasamuuhavibhaagaastathaa pranaSTazalyoddharaNavraNavinizcayabhagnavikalpaaH saadhyayaapyapratyaakhyeyataa ca vikaaraaNaamevamaadayazcaanye sahasrazo vizeSaa ye vicintyamaanaa vimalavipulabuddherapi buddhimaakuliikuryuH kiM punaralpabuddheH tasmaadavazyamanupadapaadazlokamanuvarNayitavyamanuzrotavyaM ca // SS1.4.6 anyazaastropapannaanaaM caarthaanaamihopaniitaanaamarthavazaatteSaaM tadvidyebhya eva vyaakhyaanamanuzrotavyaM kasmaat nahyekasmin zaastre zakyaH sarvazaastraaNaamavarodhaH kartum // SS1.4.7 bhavanti caatra / SS1.4.7ab ekaM zaastramadhiiyaano na vidyaacchaastranizcayam / SS1.4.7cd tasmaadbahuzrutaH zaastraM vijaaniiyaaccikitsakaH // SS1.4.8ab zaastraM gurumukhodbiirNamaadaayopaasya caasakRt / SS1.4.8cd yaH karmakurute vaiyaH sa vaidyo+anye tu taskaraaH // SS1.4.9ab aupadhenavamaurabhraM sauzrutaM pauSkalaavatam / SS1.4.9cd zeSaaNaaM zalyatantraaNaaM muulaanyetaani nirdizet // SS1.4 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane prabhaaSaniiyo naama caturtho+adhyaayaH // SS1.5.0 paJcamo+adhyaayaH / SS1.5.1 athaato+agropaharaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.5.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.5.3 trividhaM karma puurvakarma pradhaanakarma pazcaatkarmeti tadvyaadhiiM prati pratyupadekSyaamaH // SS1.5.4 asmin zaastre zaastrakarmapraakhaanyaacchastrakarmaiva taavat puurvamupadekSyaamastatsambhaaraaMzca // SS1.5.5 tacca zastrakarmaa+aSTavidhaM tadyathaa chedyaM bhedyaM lekhyaM vedhyaM eSyaM aahaaryaM visraavyaM siivyamiti // SS1.5.6 ato+anyataM karma cikiirzataa vaidyena puurvamevopakalpayitavyaani yantrazastrakSaaraagnizalaakaazRGgajalaukaalaabuujaambavauSThapicuprotasuutrapatrapaTTamadhughRtavasaapayastailatarpaNakaSaayaalepanakalkavyajanaziitoSNodakakaTaahaadiini parikarmiNazca snigdhaaH sthiraa balavantaH // SS1.5.7 tataH prazasteSu tithikaraNamuhuurtanakSatreSu dadhyakSataannapaanaratnairagniM vipraan miSajazcaarcayitvaa kRtabalimaGgalasvastivaacanaM laghubhuktavantaM praaGnukhamaaturamupavezya yantrayitvaa pratyGnukho vaidyo marmasiraasnaayusandhyasthidhamaniiH pariharan anulomaM zastraM nidadhyaadaapuuyadarzanaat sakRdevaapaharecchastramaazu ca mahatsvapi ca paakeSu dvyaGgulaantaraM tryaGgulaantaraM vaa zastrapadamuktam // SS1.5.8 tatraayato viSaalaH samaH suvibhakto niraazraya iti vraNaguNaaH SS1.5.9 bhavatzcaatra / SS1.5.9ab aayatazca vizaalazca suvibhakto niraazrayaH / SS1.5.9cd praaptakaalakRtazcaapi vraNaH karmaNi zasyate // SS1.5.10ab zauryamaazukriyaa zastrataikSNyamasvedavepathu / SS1.5.10cd asaMmohazca vaidyasya zastrakarmaNi zasyate // SS1.5.11 ekena vaa vraNenaa+aSudhyamaane naa+antaraa buddhyaa+avekSyaaparaan vraNaan kuryaat // SS1.5.12 bhavati caatra / SS1.5.12ab yato yato gatiM vidyaadutsaGgo yatra yatra ca / SS1.5.12cd tatra tatra vraNaM kuryaadyathaa doSo na niSThati // SS1.5.13 tatra bhruugaNDazaGkhalalaaTaakSipuTauSThadantaveSTakakSaakukSivaGkSaNeSu tiyak cheda uktaH // (?SS1.5.14ab candramaNDalavacchedaan paaNipaadeSu kaarayet / SS1.5.14cd ardhacandraakRtiiMzcaapi gude meDhre ca buddhimaan //) SS1.5.15 anyathaa tu siraasnaayucchedanaM atimaatraM vedanaa ciraadvraNasaMroho maaMsakandiipraadurbhaavazceti // SS1.5.16 muuDhagarbhodaraarzo+azmariibhagandaramukharogeSvabhuktavataH karma kurviita // SS1.5.17 tataH zastramavacaarya ziitaabhiradbhiraaturamaazvaasya samantaat paripiiDyaaGgulyaa vraNamabhimRdya(aa.jya) prakSaalya kaSaayeNa protenodakamaadaaya tilakalkamadhusarpiHpragaaDhaamauSadhayuktaaM naatisnigdhaaM naatiruukSaaM vartiM praNidadhyaat tataH kalkenaacchaadya ghanaaM kavalikaaM dattvaa vastrapaTTena badhniiyaat vedanaarakSoghnairdhuupairdhuupayet rakSoghnaizca mantnrai rakSaaM kurviita // SS1.5.18 tato guggulvagurusarjarasavacaagaurasarSapacuurNairlavaNanimbapatravimizrairaajyayuktairdhuupayet aajyazeSeNa caasya praaNaan samaalabheta // SS1.5.19 udakumbhaaccaapo gRhiitvaaprokSayan rakSaakarma kuyaat //tadvakSyaamaH SS1.5.20ab kRtyaanaaMpratighaataarthaM tathaa rakSobhayasya ca / SS1.5.20cd rakSaakarma kariSyaami brahmaa tadanumanyataam // SS1.5.21ab naagaaH pizaacaa gandharvaaH pitaro yakSaraakSasaaH / SS1.5.21cd abhidravanti ye ye tvaaM brahmaadyaa ghnantu taan sadaa // SS1.5.22ab pRthivyaamantariikSe ca ye caranti nizaacaraaH / SS1.5.22cd dikSu vaastunivaasaazca paantu tvaaM te namaskRtaaH // SS1.5.23ab paantu tvaaM munayo braahayaa divyaa raajarSayastathaa / SS1.5.23cd parvataazcaiva nadyazca sarvaaH sarve ca saagaraaH // SS1.5.24ab sgnii rakSatu te jihvaaM praaNaan vaayustathaiva ca / SS1.5.24cd somo vyaanamapaana te parjanyaH parirakSatu // SS1.5.25ab udaanaM vidyutaH paantu samaanaM stanayitnavaH / SS1.5.25cd balamindro balapatirmanurmanye matiM tathaa // SS1.5.26ab kaamaaMste paantu gandharvaaH sattvamindro+abhirakSatu / SS1.5.26cd prajJaaM te varuNo raajaa samudro naabhimaNDalam // SS1.5.27ab cakSuH suuryo dizaH zrotre candramaaH paatu te manaH / SS1.5.27cd nakSatraaNi sadaa ruupaM chaayaaM paantu nizaastava // SS1.5.28ab retastvaapyaayayantvaapo romaaNyoSadhayastathaa / SS1.5.28cd aakaazaM khaani te paatu dehaaM tava vasundharaa // SS1.5.29ab vaiSvaanaraH ziraH paatu viSNustava paraakramam / SS1.5.29cd pauruzaM puruSazreSTho brahmaa+aatmaanaM dhruvo bhruvau // SS1.5.30ab etaa dehe vizeSeNa tava nityaa hi devataaH / SS1.5.30cd etaastvaaM satataM paantu diirghamaayuravaapnuhi // SS1.5.31ab svasti te bhagavaan brahmaa svasti devaazca kurvataam / [SS1.5.31cd svasti te candrasuuryau ca svasti naaradaparvatau /] SS1.5.31ef svastyagnizcaiva vaayuzca svasti devaaH sahendragaaH // SS1.5.32ab pitaamahakRtaa rakSaa svastyaayurvardhataaM tava / SS1.5.32cd iitayaste prazaamyantu sadaa bhava gatavyathaH // SS1.5.33 iti svaahaa // SS1.5.33ab etairvedaatmakairmantraiH iRtyaavyaadhivinaazanaiH / SS1.5.33cd mayaivaM kRtarakSastvaM diirghamaayuravaapnuhi // SS1.5.34 tataH kRtarakSamaaturamaagaaraM pravezya aacaarikamaadizet // SS1.5.35 tatastRtiiye+ahani vimucyaivameva badhniiyaadvastrapaTTena na cainaM tvaramaaNo+aparedyurmokSayet // SS1.5.36 dvitiiyadivasaparimokSaNaadvigrathito vraNazciraadupasaMrohati tiivrarujazca bhavati // SS1.5.37 ata uurdhvaM doSakaalabalaadiinavekSya kaSaayaalepanabandhaahaaraacaaraan vedadhyaat // SS1.5.38 na cainaM tvaramaaNaH saantardoSaM ropayet sa hyalpenaapyapacaareNaabhyantaramutsaGgaM kRtvaa bhuuyo+api vikaroti / SS1.5.39 bhavanti caatra // SS1.5.39ab tasmaadantarbahizcaiva suzuddhaM ropayedvraNam / SS1.5.39cd ruuDhe+apyajiirNavyaayaamavyavaayaadiin vivarjayet / SS1.5.39ef harSaM krodhaM bhayaM caapi yaavat sthairyopasaMbhavaat // SS1.5.40ab hemante zizire caiva vasante caapi mokSayet / SS1.5.40cd tryahaaddvyahaaccharadgriiSmavarSaasvapi ca buddhimaan // SS1.5.41ab atipaatiSu rogeSu necchedvidhimimaM bhiSak / SS1.5.41cd pradiiptaagaaravacchiighraM tatra kuryaat pratikriyaam // SS1.5.42ab yaavedanaa zastranipaatajaataa tiivraa zariiraM pradunoti jantoH / SS1.5.42cd ghRtena saa zaantimupaiti siktaa koSNena yaSTiimadhukaanvitena // SS1.5 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrsthaane+agropaharaNiiyo naama paJcamo+adhyaayaH // SS1.6.0 zaSTho+adhyaayaH / SS1.6.1 athaata RtucaryamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.6.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.6.3 kaalo hi naama bhagavaan svayambhuranaadimadhyanidhano+atra rasavyaapatsampattii jiivitamaraNe ca manuSyaaNaamaayatte / sa suukSmaamapi kalaaM na liiyata iti kaalaH saMkalayati kaalayati vaa bhuutaaniiti kaalaH // SS1.6.4 tasya saMvatsaraatmano bhagavaanaadityo gativizeSeNa nimeSakaaSThaakalaamuhuurtaahoraatrapakSamaasartvayanasaMvatsarayugapravibhaagaM karoti // SS1.6.5 tatra laghvakSaroccaaraNamaatro+akSinimeSaH paJcadazaa+akSinimeSaaH kaaSThaa triMzatkaaSThaaH kalaa viMzatikalo muhuurtaH kalaadazabhaagazca triMzanmuhuurtamahoraatraM paJcadazaahoraatraaNi pakSaH sa ca dvividhaH zuklaH kRSNazca tau maasaH // SS1.6.6 tatra maaghaadayo dvaadaza maasaaH saMvatsaraH dvimaasikamRtuM kRtva SaDRtavo bhavanti te ziziravasantagriiSmavarSaazaraddhemantaaH teSaM tapastapsyau ziziraH madhumaadhavau vasantaH zucizukrau griiSmaH nabhonabhasyau varzaaH iSorjau zarat sahaHsahasyau hemanta iti // SS1.6.7 ta ete ziitoSNavarSalakSaNaazcandraadityayoH kaalavibhaagakaratvaadayane dve bhavato dakSiNamuttaraM ca / tayordakSiNaM varSaazaraddhemantaaH teSu bhaganaanaapyaayate somaH amlalavaNamadhuraazca rasaa balavanto bhavanti uttarottaraM ca sarvapraaNinaaM balamabhivardhate / uttaraM ca ziziravasantagriiSmaaH teSu bhagavaanaapyaayate+arkaH tiktakaSaayakaTukaazca rasaa balavanto bhavanti uttarottaraM ca sarvapraaNinaaM balamapahiiyate // SS1.6.8 bhavati caatra / SS1.6.8ab ziitaaMzuH kledayatyurviiM vivasvaan zoSayatyapi / SS1.6.8cd taavubhaavapi saMzritya vaayuH paalayati prajaaH // SS1.6.9 atha khalvayane dve yugapat saMvatsaro bhavati te tu paJca yugamiti saMjJaaM labhante sa eSa nimeSaadiryugaparyantaH kaalazcakravat parivartamaanaH kaalacakramucyata ityeke // SS1.6.10 iha tu varSaazaraddhemantavasantagriiSmapraavRSaH SaDRtavo bhavanti doSopacayaprakopopazamanimittaM te tu bhaadrapadaadyena dvimaasikena vyaakhyaataaH tadyathaa bhaadrapadaazvayujau varSaaH kaartikamaargaziirSau zarat pauSamaaghau hemantaH phaalgunacaitrau vasantaH vaizaakhajyeSThau griiSmaH aaSaaDhazraavaNau praavRDiti // SS1.6.11 tatra varSaasvoSadhayastaruNyo+alpaviiryaa aapazcaaprasannaaH kSitimalapraayaaH taa upayujyamaanaa nabhasi meghaavatate jalapraklinnaayaaM bhuumau klinnadehaanaaM praaNinaaM ziitavaataviSTambhitaagniinaaM vidahyante vidaahaat pittasaMcayamaapaadayanti sa saMcayaH zaradi praviralameghe viyatyupazuSyati paGke+arkakiraNapravilaayitaH paittikaan vyaadhiin janayati / taa evauSadhayaH kaalapariNaamaat pariNataviiryaa balavatyo hemante bhavantyaapazca prasannaaH snigdhaa atyarthaM gurvyazca taa upayujyamaanaa mandakiraNatvaadbhaanoH satuSaarapavanopastambhitadehaanaaM dehinaamavidagdhaaH snehaacchaityaadgauravaadupalepaacca zleSmasaMcayamaapaadayanti sa saMcayo vasante+arakrazmipravilaayita iiSatstabdhadehaanaaM dehinaaM zlaiSmikaan vyaadhiin janayati / taa evauSadhayo nidaaghe niHsaaraa ruukSaa atimaatraM laghvyo bhavantyaapazca taa upayujyamaanaaH suuryaprataapopazoSitadehaanaaM dehinaaM raukSyaallaghutvaadvaizadyaacca vaayoH saMcayamaapaadyanti sa saMcayaH praavRSi caatyarthaM jalopaklinnaayaaM bhuumau klinnadehaanaaM praaNinaaM ziitavaatavarSerito vaatikaan vyaadhiin janayati / evameSa doSaaNaaM saMcayaprakopaheturuktaH // SS1.6.12! SS1.6.13 tatra varzaahemantagriiSmeSu saMcitaanaaM doSaaNaaM zaradvasantapraavRTsu ca prakupitaanaaM nirharaNaM kartavyam // SS1.6.14 tatra paittikaanaaM vyaadhiinaamupazamo hemante zlaiSmikaaNaaM nidaaghe vaatikaanaaM zaradi svabhaavata eva ta ete saMcayaprakopopazamaa vyaakhyaataaH // SS1.6.15 tatra puurvaahNe vasantasya liGgaM madhyaahne griiSmasya aparaahNe praavRSaH pradoSe vaarSikaaM zaaradamardharaatre pratyuSasi haimantamupalakSayet evamahoraatramapi varSamiva ziitoSNavarSalakSaNaM doSopacayaprakopopazamairjaaniiyaat // SS1.6.16 tatra avyaapanneSvRtuSvavyaapannaa oSadhayo bhavantyaapazca taa upayujyamaanaaH praaNaayurbalaviiryaujaskaryo bhavanti // SS1.6.17 teSaaM punarvyaapado+adRSTakaaritaaH SiitoSNavaatavarSaaNi khalu vipariitaanyoSadhiirvyaapaadayantyapazca // SS1.6.18 taasaamupayogaadvividharogapraadurbhaavo marako vaa bhavediti // SS1.6.19 tatra avyaapannaanaamoSadhiinaamapaaM copayogaH // SS1.6.20 kadaacidavyaapanneSvapyRtuSu kRtyaabhizaaparakSaHkrodhaadharmairupadhvasyante janapadaaH viSauSadhipuSpagandhena vaayunopaniitenaakramyate to dezastatra doSaprakRtyavizeSeNa kaasazcaasavamathupratizyaayazirorugjvarairupatapyante grahanakSatracaritairvaa gRhadaarazayanaasanayaanavaahanamaNiratnopakaraNagarhitalakSaNanimittapraadurbhaavairvaa // SS1.6.21 tatra sthaanaparityaagazaantikarmapraayazcittamaGgalajapahomopahaarejyaaJjalinamaskaarataponiyamadayaadaanadiikSaabhyupagamadevataabraahmaNaguruparairbhavitavyaM evaM saadhu bhavati // SS1.6.22 ata uurdhvamavyaapannaanaamRtuunaaM lakSaNaanyupadekSyaamaH // SS1.6.23ab vaayurvaatyuttaraH ziito rajodhuumaakulaa dizaH / SS1.6.23cd channastuSaaraiH saviyaa himaanaddhaa jalaazayaaH // SS1.6.24ab darpitaa dhvaaGkSakhaGgaahvamahiSorabhrakuJjaraaH / SS1.6.24cd rodhrapriyaGgupunnaagaaH puSpitaa himasaahvaye // SS1.6.25ab zizire ziitamadhikaM vaatavRSTyaakulaa dizaH / SS1.6.25cd zeSaM hemantavat sarvaM vijJeyaM lakSaNaM budhaiH // SS1.6.26ab siddhavidyaadharavadhuucaraNaalaktakaaGkite / SS1.6.26cd malaye candanalataapariSvaGgaadhivaasite // SS1.6.27ab vaati kaamijanaanandajanano+anaGgadiipanaH / SS1.6.27cd dampatyormaanabhiduro vasante dakSiNo+anilaH // SS1.6.28ab dizo vasante vimalaaH kaananairupazobhitaaH / SS1.6.28cd kiMzukaambhojabakulacuutaazokaadipuSpitaiH // SS1.6.29ab kokilaaSaTpadagaNairupagiitaa manoharaaH / SS1.6.29cd dakSiNaanilasaMviitaaH sumukhaaH pallavojjvalaaH // SS1.6.30ab griiSme tiikSNaaMzuraadityo maaruto nairRto+asukhaH / SS1.6.30cd bhuustaptaa saritastanvyo dizaH prajvalitaa iva // SS1.6.31ab bhraantacakraahvayugalaaH payaHpaanaakulaa mRgaaH / SS1.6.31cd dhvastaviiruttRNalataa viparNaaGkitapaadapaaH // SS1.6.32ab praavRSyambaramaanaddhaM pazcimaanilakarSitaiH / SS1.6.32cd ambudairvidyududdyotaprasrutaistumulasvanaiH // SS1.6.33ab komalazyaamazaSpaaDhyaa zakragopojjvalaa mahii / SS1.6.33cd kadambaniipakuTajasarjaketakibhuuSitaa // SS1.6.34ab tatra varSasu nadyo+ambhazchanno{O.-t}khaatataTadrumaaH / SS1.6.34cd vaapyaH protphullakumudaniilotpalaviraajitaaH // SS1.6.35ab bhuuravyaktasthalazvabhraa bahuzasyopazobhitaa / SS1.6.35cd naatigarjatsravanmeghaniruddhaarkagrahaM nabhaH // SS1.6.36ab babhruruSNaH zaradyarkaH zvetaabhravimalaM nabhaH / SS1.6.36cd tathaa saraaMsyamburuhairbhaanti haMsaaMsaghaTTitaiH // SS1.6.37ab paGkazuSkadrumaakiirNaa nimnonnatasameSu bhuuH / SS1.6.37cd baaNasaptaahvabandhuukakaazaasanaviraajitaa // SS1.6.38ab svaguNairatiyukteSu vipariiteSu vaa punaH / SS1.6.38cd viSameSvapi vaa doSaaH kupyantyRtuSu dehinaam // SS1.6.39ab haredvasante zleSmaaNaM pittaM zaradi nirharet / SS1.6.39cd varSaasu zamayedvaayuM praagvikaarasamucchrayaat // SS1.6 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane Rtucaryaa naama SasTho+adhyaayaH // SS1.7.0 saptamo+adhyaayaH / SS1.7.1 athaato yantravidhimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.7.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.7.3 yantrazatamekottaraM atrahastameva pradhaanatamaM yantraaNaamavagaccha (?.kiM kaaraNaM yasmaaddhastaadRte yantraaNaamapravRttireva ) tadadhiinatvaadyantrakarmaNaam // SS1.7.4 tatra manaHzariiraabaadhakaraaNi zalyaani teSaamaaharaNopaayo yantraaNi // SS1.7.5 taani SaTprakaaraaNi tadyathaa svastikayantraaNi saMdaMzayantraaNi taalayantraaNi naaDiiyantraaNi zalaakaayantraaNi upayantraaNi ceti // SS1.7.6 tatra caturviMzatiH svastikayantraaNi dve saMdaMzayantre dve eva taalayantre viMzatirnaaDyaH aSTaaviMzatiH zalaakaaH panJcaviMzatirupayantraaNi // SS1.7.7 taani praayazo lauhaani bhavanti tatpratiruupakaaNi vaa tadalaabhe // SS1.7.8 tatra naanaaprakaaraaNaaM vyaalaanaaM mRgapakSiNaaM mukhairmukhaani yantraaNaaM praayazaH sadRzaani tasmaattatsaaruupyaadaagamaadupadezaadanyayantradarzanaadyuktitazca kaarayet // SS1.7.9ab samaahitaani yantraaNi kharazlakSNamukhaani ca / SS1.7.9cd sudRDhaani suruupaaNi sugrahaaNi ca kaarayet // SS1.7.10 tatra svastikayantraaNi aSTaadazaaGgulapramaaNaani siMhavyaaghravRkatarakSvRkSadviipimaarjaarazRgaalamRgairivaarukakaakakaGkakuraracaasabhaasazazaghaatyuluukacillizyenagRdhrakrauJcabhRGgaraajaaJjalikarNaavabhaJjananandi(aa.ndii)mukhamukhaani masuuraakRtibhiH kiilairavabaddhaani muule+aGkuzavadaavRttavaaraGgaaNi asthividaSTazalyoddharaNaarthamupadizyante // SS1.7.11 sanigraho+anigrahazca saMdaMzau SoDazaaGgulau bhvataH tau svaGnaaMsasiraasnaayugatazalyoddharaNaarthamupadizyete // SS1.7.12 taalayantre dvaadazaaGgule matsyataalavadekataaladvitaalake karNanaasaanaaDiizalyaanaamaaharaNaartham // SS1.7.13 naaDiiyantraaNi apyanekaprakaaraaNi anekaprayojanaani ekatomukhaanyubhayatomukhaani ca taani srotogatazalyoddharaNaarthaM rogadarzanaarthaM aacuuSaNaarthaM kriyaasaukaryaarthaM ceti taani srotodvaarapariNaahaani yathaayogadiirghaaNi ca / tatra bhagandaraarzovraNabastyuttarabastimuutravRddhidakodaradhuumaniruddhaprakazasanniruddhagudayantraaNyalaabuuzRGgayantraaNi coprariSTaadvakSyaamaH // SS1.7.14 zalaakaayantraaNyapi naanaaprakaaraaNi naanaaprayojanaani yathaayogapariNaahadiirghaaNi ca teSaaM gaNDuupadasarpaphaNazarapuGkhabaDizamukhe dve dve eSaNavyuuhanacaalanaaharaNaarthamupadizyete masuuradalamaatramukhe dve kiMcidaanataagre srotogatazalyoddharaNaarthaM SaT kaarpaasakRtoSNiiSaaNi pramaarjanakriyaasu triiNi darvyaakRtiini khallamukhaani kSaarauSadhapraNidhaanaarthaM triiNyanyaani jaambavavadanaani triiNyaGkuzavadanaani SaDevaagnikarmasvabhipretaani naasaarbudaharaNaarthamekaM kolaasthidalamaatramukhaM khallatiikSNoSThaM aJjanaarthamekaM kalaayaparimaNDalamubhuyato mukulaagraM muutramaargavizodhanaarthamekaM maalatiipuSpavRntaagrapramaaNaparimaNDalamiti // SS1.7.15 upayantraaNyapi-rajjuveNikaapaTTacarmaantavalkalalataavastraaSThiilaazmamudgarapaaNipaadatalaaGgulijihvaadantanakhamukhabaalaazvakaTakazaakhaaSThiivanapravaahaNaharSaayaskaantamayaani kSaaraagnibheSajaani ceti // SS1.7.16ab etaani dehe sarvasmin dehasyaavayave tathaa / SS1.7.16cd saMdhau koSThe dhamanyaaM ca yathaayogaM prayojayet // SS1.7.17 yantrakarmaaNi tu nirghaatanapuuraNabandhanavyuuhanavartanacaalanavivartanavivaraNapiiDanamaargavizodhanavikarSaNaaharaNaaJchanonnamanavinamanabhaJjanonmathanaacuuSaNaiSaNadaaraNarjuukaraNaprakSaalanapradhamanapramaarjanaani caturviMzatiH // SS1.7.18ab svabuddhyaa caapi vibhajedyantrakarmaaNi buddhimaan / SS1.7.18cd asaMkhyeyavikalpatvaacchalyaanaamiti nizcayaH // SS1.7.19 tatra atisthuulaM asaaraM atidiirghaM atihrasvaM agraahi viSamagraahi vakraM zithilaM atyunnataM mRdukiilaM mRdumukhaM mRdupaazamiti dvaadaza yantradoSaaH // SS1.7.20ab etairdoSairvinirmuktaM yantramaSTaadazaaGgulam / SS1.7.20cd prazastaM bhiSajaa jJeyaM taddhi karmasu yojayet // SS1.7.21ab dRzyaM siMhamukhaadyaistu guuDhaM kaGkamukhaadibhiH / SS1.7.21cd nirharettu zanaiH zalyaM za(aa.zaa)strayuktivyapekSayaa // SS1.7.22ab ni(aa.vi)vartate saadhvavagaahate ca zalyaM nigRhyoddharate ca yasmaat // SS1.7.22cd yantreSvataH kaGkamukhaM pradhaanaM sthaaneSu sarveSvadhi(aa.vi)kaari caiva // SS1.7 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane yantravidhirnaama saptamo+adhyaayaH // SS1.8.0 aSTamo+adhyaayaH / SS1.8.1 athaataH zastraavacaaraNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.8.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.8.3 viMzatiH zaastraaNi tadyathaa maNDalaagrakarapatravRddhipatranakhazastramudrikotpalapatrakaardhadhaarasuuciikuzapatraaTiimukhazaraarimaukhaantarmukhatrikuurcakakuThaarikaavriihimukhaaraavetasapatrakabaDizadantazaGkveSaNya iti // SS1.8.4 tatra maNDalaagrakarapatre syaataaM chedane lekhane ca vRddhipatranakhazastramudrikotpalapatrakaardhadhaaraaNi chedane bhedane ca suuciikuzapatraaTiimukhazaraarimukhaantarmukhatrikuurcakaani visraavaNe kuThaarikaavriihimukhaaraavetasapatrakaaNi vyadhane suucii ca baDizaM dantazaGkuzcaaharaNe eSaNyeSaNe aanulobhye ca suucyaH siivane ityaSTavidhe karmaNyupayogaH zastraaNaaM vyaakkhyaataH // SS1.8.5 teSamatha yathaayogaM grahaNasamaasopaayaH karmasuvakSyate tatra vRddhipatraM vRntaphalasaadhaaraNe bhaage gRhNiiyaadbhedanaanyevaM sarvaaNi vRddhipatraM maNDalaagraM ca kiMciduttaanena paaNinaa lekhane bahuzo+avacaaryaM vRntaagre visraavaNaani vizeSeNa tu baalavRddhasukumaarabhiirunaariiNaaM raajJaaM raajaputraaNaaM ca trikuurcakena visraavayet talapracchaaditavRntamaGguSThapradeziniibhyaaM vriihimukhaM kuThaarikaaM vaamahastanyastaamitarahastamadhyamaaGgulyaa+aGguSThaviSTabdhayaa+abhihanyaat aaraakarapatraiSaNyo muule zeSaaNi tu yathaayogaM kRhNiiyaat // SS1.8.6 teSaaM naamabhirevaakRtayaH praayeNa vyaakhyaataaH // SS1.8.7 tatra nakhazastraiSaNyaavaSTaaGgule suucyo vakSyante (? pradezinyagraparvapradezapramaaNaa mudrikaa dazaaGgulaa zaraarimukhii saa ca kartariiti kathyate /) zeSaaNi tu SaDaGgulaani // SS1.8.8 taani sugrahaaNi sulohaani sudhaaraaNi suruupaaNi susamaahitamukhaagraaNi akaraalaani ceti zastrasaMpat // SS1.8.9 tatra vakraM kuNThaM khaNDaM kharadhaaraM atisthuulaM atitucchaM atidiirghaM atihrasvaM ityaSTau zastradoSaaH / ato vipariitaguNamaadadiita anyatra karapatraat taddhi kharadhaaramasthicchedanaartham// SS1.8.10 tatra dhaaraa bhedanaanaaM maasuurii lekhanaanaamardhamaasuurii vyadhanaanaaM visraavaNaanaaM ca kaizikii chedanaanaamardhakaizikiiti // SS1.8.11 baDizaM dantazaGkuzcaanataagre / tiikSNakaNTakaprathamayavapatramukhyeSaNii (? gaNDuupadaakaaramukhii ca ) // SS1.8.12 teSaaM paayanaa trividhaa kzaarodakataileSu / tatra kSaarapaayitaM zarazalyaasthicchedaneSu udakapaayitaM maaMsacchedanabhedanapaaTaneSu tailapaayitaM siraavyadhanasnaayucchedaneSu // SS1.8.13 teSaaM nizaanaarthaM zlakSNazilaa maaSavarNaa dhaaraasaMsthaapanaarthaM zaalmaliiphalakamiti // SS1.8.14 bhavati caatra / SS1.8.14ab yadaa sunizitaM zastraM romacchedi susaMsthitam / SS1.8.14cd sugRhiitaM pramaaNena tadaa karmasu yojayet // SS1.8.15 anuzastraaNi tu tvaksaarasphaTikakaacakuruvindajalaukognikSaaranakhagojiizephaalikaazaakapatrakariirabaalaaGgulaya iti // SS1.8.16ab ziSuunaaM zastrabhiiruuNaaM zastraabhaave ca yojayet / SS1.8.16cd tvaksaaraadicaturvargaM chedye ca buddhimaan // SS1.8.17ab aahaaryacchedyabhedyeSu nakhaM zakyeSu yojayet / SS1.8.17cd vidhiH pravakSyate pazcaat kSaaravahnijalaukasaam // SS1.8.18ab ye syurmukhagataa rogaa netravartmagataazca ye / SS1.8.18cd gojiizephaalikaazaakapatrairvisraavayettu taan // SS1.8.19ab eSyeSveSaNyalaabhe tu baalaaGgulyaGkuraa hitaaH / SS1.8.19cd zastraaNyetaani matimaan zuddhazaikyaayasaani tu / SS1.8.19ef kaarayet karaNapraaptaM karmaaraM karmakovidam // SS1.8.20ab prayogajJasya vaidyasya siddhirbhavati nityazaH / SS1.8.20cd tasmaat paricayaM kuryaacchastraaNaaM grahaNe sadaa // SS1.8 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane zastraavacaaraNiiyo naamaaSTamo+adhyaayaH // SS1.9.0 navamo+adhyaayaH / SS1.9.1 athaato yogyaasuutriiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.9.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.9.3 adhigatasarvazaastraarthamapi ziSyaM yogyaaM kaarayet / snehaadiSu chedyaadiiSu ca karmapathamupadizet / subahuzruto+apyakRtayogyaH karmasvayogyo bhavati // SS1.9.4 tatra puSpaphalaalaabuukaalindakatrapusai(aa.so)rvaarukarkaarukaprabhRtiSu chedyavizeSaan darzayet utkartanaparikartanaani copadizet dRtibastiprasevakaprabhRtiSuudakapaGkapuurNeSu bhedyayogyaaM saromNi carmaNyaatate lekhyasya mRtapazusiraasuutpalanaaleSu ca vedhyasya ghuNopahatakaaSThaveNunalanaaliizuSkaalaabuumukheSveSyasya panasabimbiibilvaphalamajjamRtapazudanteSvaahaaryasya madhuucchiSTopalipte zaalmaliiphalake visraavyasya suukSmaghanavastraantayormRducarmaantayozca siivyasya pustamayapuruzaaGgapratyaGgavizeSeSu bandhanayogyaaM mRducarmamaaMsapeziiSuutpalanaaleSu ca karNasandhibandhayogyaaM mRduSu maaMsakhaNDeSvagnikSaarayogyaaM udakapuuNaghaTapaarzvasrotasyalaabuumukhaadiSu ca netrapraNidhaanabastivraNabastipiiDanayogyaamiti // SS1.9.5 bhavatazcaatra / SS1.9.5ab evamaadiSu medhaavii yogyaarheSu yathaavidhi / SS1.9.5cd dravyeSu yogyaaM kurvaaNo na pramuhyati karmasu // SS1.9.6ab tasmaat kauzalamanvicchan zastrakSaaraagnikarmasu / SS1.9.6cd yasya yatreha saadharmyaM tatra yogyaaM samaacaret // SS1.9 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane yogyaasuutriiyo naama navamo+adhyaayaH // SS1.10.0 dazamo+adhyaayaH / SS1.10.1 athaato vizikhaanupravezaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.10.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.10.3 adhigatatantreNopaasitatantraarthena dRSTakarmaNaa kRtayogyena zaastraM nigadataa raajaanujJaatena niicanakharomNaa Sucinaa zuklavastraparihitena chatravataa daNDahastena sopaanatkenaanuddhatavezena sumanasaa kalyaaNaabhivyaahaareNaakuhakena bandhubhuutena bhuutaanaaM susahaayavataa vaidyena nizikhaa+anupraveSTavyaa // SS1.10.4 tato duutanimittazakunamaGgalaanulomyenaaturagRhamabhigamya upavizya aaturamabhipazyet spRzet pRcchecca tribhiretairvijJaanopaayai rogaaH praayazo veditavyaa ityeke tattu na samyak SaDvidho hi rogaaNaaM vijJaanopaayaH tadyathaa paJcabhiH zrotraadibhiH praznena ceti // SS1.10.5 tatra zrotrendriyavijJeyaa vizeSaa rogeSu vraNaasraavanijJaaniiyaadiSu vakSyante tatra saphenaM raktamiirayannanilaH sazabdo nirgacchati ityevamaadayaH sparzanendriyavijJeyaaH ziitoSNazlakSNakarkazamRdukaThinatvaadayaH sparzavizeSaa jvarazophaadeSu cakSurindriyavijJeyaaH zariiropacayaapacayaayurlakSaNabalavarNavikaaraadayaH rasanendriyavijJeyaaH pramehaadiSu rasavizeSaaH ghraaNendriyavijJeyaa ariSTaliGgaadiSu vraNaanaamavraNaanaaM ca gandhavizeSaaH praznena ca vijaaniiyaaddezaM kaalaM jaatiM saatmyamaataGkasamutpattiM vedanaasamucchraayaM balamantaragniM vaatamuutrapuriiSaaNaaM pravRttyapravRttii kaalaprakarSaadiiMzca vizeSaan / aatmasadRzeSu vijJaanaabhyupaayeSu tatsthaaniiyairjaaniiyaat // SS1.10.6 bhavati caatra / SS1.10.6ab mithyaadRSTaa vikaaraa hi duraakhyaataastathaiva ca / SS1.10.6cd tathaa duSparimRSTaazca mohayeyuzcikitsakam // SS1.10.7 yaapayet asaadhyaannopakramet parisaMvatsarotthitaaMzca vikaaraan praayazo varjayet // SS1.10.8 tatra saadhyaa api vyaadhayaH praayeNaiSaaM duzcikitsyatamaa bhavanti / tadyathaa zrotriyanRpatistriibaalavRddhabhiiruraajasevakakitavadrubalavaidyavidagdhavyaadhigopakadaridrakRpaNakrodhanaanaamanaatmavataamanaathaanaaM ca evaM niruupya cikitsaaM kurvan dharmaarthakaamayazaaMsi praapnoti // SS1.10.9 bhavati caatra / SS1.10.9ab striibhiH sahaasyaaM saMvaasaM parihaasaM ca varjayet / SS1.10.9cd dattaM ca taabhyo naadeyamannaadanyadbhiSagvaraiH // SS1.10 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane vizikhaanupravezaniiyo naama dazamo+adhyaayaH // SS1.11.0 ekaadazo+adhyaayaH / SS1.11.1 athaataH kSaarapaakavidhimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.11.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.11.3 zastraanuzastrebhyaH kSaaraH pradhaanatamaH chedyabhedyalekhyakaraNaattridoSaghnavaadvizeSakriyaavacaaraNaacca // SS1.11.4 tatra kSaraNaat kSaNanaadvaa kSaaraH // SS1.11.5 naanauSadhisamavaayaattridoSaghnaH zuklatvaat saumyaH tasya saumyasyaapi sato dahanapacanadaaraNaadizaktiraviruddhaa sa khalvaagneyauSadhiguNabhuuyiSThatvaat kaTuka uSNastiikSNaH pa(aa.paa)cano vilayanaH zodhano ropaNaH zoSaNaH stambhano lekhanaH kRmyaamakaphakuSThaviSamedasaamupahantaa puMstvasya caatisevitaH // SS1.11.6 sa dvividhaH pratisaaraNiiyaH paaniiyazca // SS1.11.7 tatra pratisaaraNiiyaH kuSThakiTibhadadrumaNDalakilaasabhagandaraarbudaarzoduSTavraNanaaDiicarmakiilatilakaalakanyacchavyaGgamazakabaahyavidradhikRmiviSaadiSuupadizyate saptasu ca mukharogeSuupajihvaadhijihvopakuzadantavaidarbheSu tisRSu ca rohiNiiSu eteSvevaanuzastrapraNidhaanamuktam // SS1.11.8 paaniiyastu garagulmodaraagnisaGgaajiirNaarocakaanaahazarkaraazmaryaabhyantaravidradhikRmiviSaarzaHsuupayujyate // SS1.11.9 ahitastu raktapitta(aa.tti)jvaritapittaprakRtibaalavRddhadurbalabhramamadamuurcchaatimirapariitebhyo+anyebhyazcaivaMvidhebhyaH // SS1.11.10 taM cetarakSaaravaddagdhvaa parisraavayet tasya vistaro+anyatra // SS1.11.11 athetarastrividho mRdurmadhyastiikSNazca / taM cikiirSuH zaradi girisaanujaM zucirupoSya prazaste+ahani prazastadezajaatamanupahataM madhyamavayasaM mahaantamasitamuSkakamadhivaasyaaparedyuH paaTayitvaa svaNDazaH prakalpyaavapaaTya nirvaate deze nicitiM kRtvaa sudhaazarkaraazca prakSipya nilanaalairaadiipayet / athopazaante+agnau tadbhasma pRthaggRhNiiyaadbhasmazarkaraazca / athaanenaiva vidhaanena kuTajapalaazaazvakarNapaaribhadrakabibhiitakaaragvadhatilvakaarkasnuhyapaamaargapaaTalaanaktamaalavRSakadaliicitrakapuutiikendravRkSaasphotaazvamaarakasaptacchadaagnimanthaguJjaazcatasrazca kozaatakiiH samuulaphalapatrazaakhaa dahet / tataH kSaaradroNamudakadroNaiH SaDbhiraaloDya muutrairvaa yathoktairekaviMzatikRtvaH parisraavya mahati kaTaahe zanairdarvyaa+avaghaTTayan vipacet / sa yadaa bhavatyaccho raktastiikSNaH picchilazca tamaadaaya mahati vastre parisraavyetaraM vibhajya punaragnaavidhizrayet / tata eva cakSaarodakaat kuDavamadhyardhaM vaa+apanayet / tataH kaTazarkaraabhasmazarkaraakSiirapaakazaGkhanaabhiiragnivarNaaH kRtvaa+aayase paatre tasminneva kSaarodake niSicya piSTvaa tenaiva dvidroNe+aSTapalasaMmitaM zaGkhaanaabhyaadiinaaM pramaaNaM prativaapya satatamaprmattazcainamavaghaTTayan vipacet / sa yathaa naatisaandro naatidravazca bhavati tathaa prayateta / athainamaagatapaakamavataaryaanuguptamaayase kumbhe saMvRtamukhe nidadhyaadeSa madhyamaH // SS1.11.12 eSa evaapratiivaapaH pakvaH saMvyuuhimo sRduH // SS1.11.13 pratiivaape yathaalaabhaM dantiidravantiicitrakalaaGgalakiipuutikapravaalataalapatriiviDasuvarcikaakanakakSiiriihiGguvacaativiSaaH samaaH zlakSNacuurNaaH zuktipramaaNaaH pratiivaapaH / sa eva sapratiivaapaH pakvaH paakyastiikSNaH // SS1.11.14 teSaaM yathaavyaadhibalamupayogaH // SS1.11.15 kSiiNabale tu kSaarodakamaavapedbalakaraNaartham // SS1.11.16 bhavatazcaatra / SS1.11.16ab naivaatitiikSNo na mRduH zuklaH zlakSNo+atha picchilaH / SS1.11.16cd aviSyandii zivaH ziighraH kSaaro hyaSTaguNaH smRtaH // SS1.11.17ab atimaardavazvaityauSNyataikSNyapaicchilyasarpitaaH / SS1.11.17cd saandrataa+apakvataa hiinadravyataa doSa ucyate // SS1.11.18 tatra kSaarasaadhyavyaadhivyaadhitamupavezya nivaataatape deze+asaMbaadhe+agropaharaNiiyoktena vidhaanenopasaMbhRtasaMbhaaraM tato+asya tamavakaazaM niriikSyaavaghRSyaavalikhya pracchayitvaa zalaakayaa kSaaraM pratisaarayet dattvaa vaakzatamaatramupekSeta // SS1.11.19ab tasminnipatite vyaadhau kRSNataa dagdhalakSaNam / SS1.11.19cd tatraamlavargaH zamanaH sarpirmadhukasaMyutaH // SS1.11.20ab atha cet sthiramuulatvaat kSaaradagdhaM ca ziiryate / SS1.11.20cd idamaalepanaM tatra samagramavacaarayet // SS1.11.21ab amlakaaJjikabiijaani tilaan madhukameva ca / SS1.11.21cd prapeSya samabhaagaani tenainamanulepayet // SS1.11.22ab tilakalkaH samadhuko ghRtaakto vraNaropaNaH / SS1.11.22cd rasenaamlena tiikSNena viiryoSNena ca yojitaH // SS1.11.23ab aagneyenaagninaa tulyaH kathaM kSaaraH prazaamyati / SS1.11.23cd evaM cenmanyase vatsa procyamaanaM nibodha me // SS1.11.24ab kaTukastatra bhuuyiSTho lavaNo+anurasastathaa / SS1.11.24cd amlena saha saMyuktaH satiikSNalavaNo rasaH // SS1.11.25ab maadhuyaM bhajate+atyarthaM tiikSNabhaavaM vimuJcati / SS1.11.25cd maadhuryaacchamamaapnoti vahniradbhirivaaplutaH // SS1.11.26 tatra samyagdagdhe vikaaropazamo laaghavamanaasraavazca // hiinadagdhe todakaNDujaaDyaani vyaadhivRddhizca // atidagdhe daahapaakaraagasraavaaGgamardaklamapipaasaamuurcchaaH syurmaraNaM vaa // SS1.11.27 kSaaradagdhavraNaM tu yathaadoSaM yathaadoSaM yathaavyaadhi copakramet // SS1.11.28 atha naite kSaarakRtyaaH tadyathaa durbalabaalasthavirabhiirusarvaaGgazuunodariraktapittigarbhiNyRtumatiipravRddhajvaripramehiruukSakSatakSiiNatRSNaamuurcchopadrutakliibaapavRttodvRttaphalayonayaH // SS1.11.29 tathaa marmasiraasnaayusandhitaruNaasthisevaniidhamaniigalanaabhinakhaantaHzephaHsrotaHsvalpamaaMseSu ca pradezeSvakSNozca na dadyaadanyatra vartmarogaat // SS1.11.30 tatra kSaarasaadhyeSvapi vyaadhiSu zuunagaatramasthizuulinamannadveSiNaM hRdayasandhipiiDopadrutaM ca kSaaro na saadhayati // SS1.11.31 bhavati caatra / SS1.11.31ab viSaagnizastraazanimRtyukalpaH kSaaro bhavatyalpamatiprayuktaH / SS1.11.31cd sa dhiimataa samyaganuprayukto rogaannihanyaadacireNa ghoraan // SS1.11 iti zriisuzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane kSaarapaakavidhirnaamaikaadazo+adhyaayaH // SS1.12.0 dvaadazo+adhyaayaH / SS1.12.1 athaato+agnikarmavidhimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.12.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.12.3 kSaaraadagnirgariiyaan kriyaasu vyaakhyaataH taddagdhaanaaM rogaaNaamapunarbhaavaadbheSajazastrakSaarairasaadhyaanaaM satsaadhyatvaacca // SS1.12.4 athemaani dahanopakaraNaani tadyathaa pippalyajaazakRdgodantazarazalaakaajaambavauSThetaralauhaaH kSaudraguDasnehaazca / tatra pippalyajaazakRdgodantazarazalaakaastvaggataanaaM jaambavauSThetaralauhaa maaMsagataanaaM kSaudraguDasnehaaH siraasnaayusandhyasthigataanaam // SS1.12.5 tatraagnikarma sarvartuSu kuryaadanyatra zaradgriiSmaabhyaaM tatraapyaatyayike+agnikarmasaadhye vyaadhau tatpratyaniikaM vidhiM kRtvaa // SS1.12.6 sarvavyaadhiSvRtuSu ca picchilamannaM bhuktavataH (? karma kurviita) azmariibhagandaraarzomukharogeSvabhuktavataH // SS1.12.7 tatra dvividhamagnikarmaahureke tvagdagdhaM maaMsadagdhaM ca iha tu siraasnaayusandhyasthiSvapi va pratiSiddho+agniH // SS1.12.8 tatra zabdapraadurbhaavo durgandhataa tvaksaMkocazca tvagdagdhe kapotavarNataa+alpazvayathuvedanaa zuSkasaMkucitavraNataa ca maaMsadagdhe kRSNonnatavraNataa sraavasannirodhazca siraasnaayudagdhe ruukSaaruNataa karkazasthiravraNataa ca sandhyasthidagdhe // SS1.12.9 tatra zirorogaadhimanthayorbhruulalaaTazaGkhapradezeSu dahet vartmarogeSvaardraalaktakapraticchannaaM dRSTiM kRvaa vartmaromakuupaan (? dahet ) // SS1.12.10 tvaGnaaMsasiraasnaayusandhyasthisthite+atyugraruji vaayaavucchritakaThinasupramaaMse vraNe granthyarzo+arbudabhagandaraapaciizliipadacarmakiilatilakaalakaantravRddhisandhisiraacchedanaadiSu naaDiizoNitaatipravRttiSu caagnikarma kuryaat // SS1.12.11 tatra valaya-bindu-vilekhaa-pratisaaraNaaniiti dahanavizeSaaH // SS1.12.12 bhavati caatra / SS1.12.12ab rogasya saMsthaanamavekSya samyaGgarasya marmaaNi balaabalaM ca / SS1.12.12cd vyaadhiM tathartuM ca samiikSya samyak tato vyavasyedbhiSagagnikarma // SS1.12.13 tatra samyagdagdhe madhusarpirbhyaamabhyaGgaH // SS1.12.14 athemaanagninaa pariharet pittaprakRtimantaHzoNitaM bhinnakoSThamanuddhRtazalyaM durbalaM baalaM vRddhaM bhiirumanekavraNapiiDitamasvedyaaMzceti // SS1.12.15 ata uurdhvamitarathaadagdhalakSaNaM vakSyaamaH / tatra snigdhaM ruukSaM va+aazritya dravyamagnirdahati agnisaMtapto hi snehaH suukSmasiraanusaaritvaattvagaadiinanupravizyaazu dahati tasmaat snehadagdhe+adhikaa rujo bhavanti // SS1.12.16 tatra pluSTaM durdagdhaM samyagdagdhamatidagdhaM ceti caturvidhamagnidagdham / tatra yadvivarNaM pluSyate+atimaatraM tat pluSTaM yatrottiSThanti sphoTaastiivraazcoSadaaharaagapaakavedanaazciraaccopazaamyanti taddrudagdhaM samyagdgdhamanavagaaDhaM taalaphalavarNaM susaMsthitaM puurvalakSaNayuktaM ca atidagdhe maaMsaavalambanaM gaatravizleSaH siraasnaayusandhyasthivyaapaadanamatimaatraM jvaradaahapipaasaamuurcchaazcopadravaa bhavanti vraNazcaasya cireNa rohati ruuDhazca vivarNo bhavati / tadetaccaturvidhamagnidagdhalakSaNamaatmakarmaprasaadhakaM(aa.naM)bhavati // SS1.12.17 bhavati caatra / SS1.12.17ab agninaa kopitaM raktaM bhRzaM jantoH prakupyati / SS1.12.17cd tatastenaiva vegena pittamasyaabhyudiiryate // SS1.12.18ab tulyaviirye ubhe hyete rasato dravyatastathaa / SS1.12.18cd tenaasya vedanaastiivraaH prakRtyaa ca vidahyate / SS1.12.19ab sphoTaaH ziighraM prajaayante jvarastRSNaa ca vardhate // SS1.12.19cd dagdhasyopazamaarthaaya cikitsaa saMpravakSyate // SS1.12.20ab pluSTasyaagnipratapanaM kaaryamuSNaM tathauSadham / SS1.12.20cd zariire svinnabhuuyiSThe svinnaM bhavati zoNitam // SS1.12.21ab prakRtyaa hyudakaM ziitaM skandayatyatizoNitam / SS1.12.21cd tasmaat sukhayati hyuSNaM natu ziitaM kathaMcana // SS1.12.22ab ziitaamuSNaaM ca durdagdhe kriyaaM kuryaadbhiSak punaH / SS1.12.22cd ghRtaalepanasekaaMstu ziitaanevaasya kaarayet // SS1.12.23ab samyagdagdhe tugaakSiiriiplakSacandanagairikaiH / SS1.12.23cd saamRtaiH sarpiSaa snigdhairaalepaM kaarayedbhiSak // SS1.12.24ab graamyaanuupaudakaizcainaM piSTairmaaMsaiH pralepayet / SS1.12.24cd pittavidradhivaccainaM santatoSmaaNamaacaret // SS1.12.25ab atidagdhe viziirNaani maaMsaanyuddhRtya ziitalaam / SS1.12.25cd kriyaaM kuryaadbhiSak pazcaacchaalitaNDulakaNDanaiH // SS1.12.26ab tindukiitvakkapaalairvaa ghRtamizraiH pralepayet / SS1.12.26cd vraNaM guDuuciipatrairvaa chaadayedathavaudakaiH // SS1.12.27ab kriyaaM ca nikhilaaM kuryaadbhiSak pittavisarpavat / SS1.12.27cd madhuucchiSTaM samadhukaM rodhraM sarjarasaM tathaa // SS1.12.28ab maJjiSThaaM cadanaM muurvaaM piSTvaa sarpirvipaacayet / SS1.12.28cd sarveSaamagnidagdhaanaametadropaNamuttamam // SS1.12.29ab snehadagdhe kriyaaM ruukSaaM vizeSeNaavacaarayet / SS1.12.29cd ata uurdhvaM pravakSyaami dhuumopahatalakSaNam // SS1.12.30ab zvasiti kSauti caatyarthamatyaadhamati kaasate / SS1.12.30cd cakSuSoH paridaahazca raagazcaivopajaayate // SS1.12.31ab sadhuumakaM nizvasiti ghreyamanyanna vetti ca / SS1.12.31cd tathaiva ca rasaan sarvaan zrutizcaasyopahanyate // SS1.12.32ab tRSNaadaahajvarayutaH siidatyatha ca muurcchati / SS1.12.32cd dhuumopahata ityevaM zRNu tasya cikitsitam // SS1.12.33ab sarpirikSurasaM draakSaaM payo vaa zarkaraambu vaa / SS1.12.33cd madhuraamlau rasau vaa+api vamanaaya pradaapayet // SS1.12.34ab vamataH koSThazuddhiH syaaddhuumagandhazca nazyati / SS1.12.34cd vidhinaa+anena zaamyanti sadanakSavathujvaraaH // SS1.12.35ab daahamuurcchaatRDaadhmaanazvaasakaasaazca daaruNaaH / SS1.12.35cd madhurairlavaNaamlaizca kaTukaiH kavalagrahaiH // SS1.12.36ab samyaggRhNaatiindriyaarthaan manazcaasya prasiidati / SS1.12.36cd zirovirecanaM caasmai dadyaadyogena zaastravit // SS1.12.37ab dRSTirvizudhyate caasya zirogriivaM ca dehinaH / SS1.12.37cd avidaahi laghu snigdhamaahaaraM caasya kalpayet // SS1.12.38ab uSNavaataatapairdagdhe ziitaH kaaryo vidhiH sadaa / SS1.12.38cd ziitavarSaanilairdagdhe snigdhamuSNaM ca zasyate // SS1.12.39ab tathaa+atitejasaa dagdhe siddhirnaasti kathaMcan / SS1.12.39cd indravajraagnidaghe+api jiivati pratikaarayet // SS1.12 iti zriisuzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane+agnikarmavidhairnaama dvaadazo+adhyaayaH // SS1.13.0 trayodazo+adhyaayaH / SS1.13.1 athaato jalaukaavacaaraNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.13.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.13.3 nRpaaDhyabaalasthavirabhiirudurbalanaariisukumaaraaNaamanugrahaarthaM paramasukumaaro+ayaM zoNitaavasecanopaayo+abhihito jalaukasaH // SS1.13.4 tatra vaatapittakaphaduSTazoNitaM yathaasaMkhyaM zRGgajalaukolaabubhiravasecayet (? snigdhaziitaruukSatvaat ) sarvaaNi sarvairvaa // SS1.13.5 bhavanti caatra / SS1.13.5ab uSNaM samadhurasnigdhaM gavaaM zRGgaM prakiirtitam / SS1.13.5cd tasmaadvaatopasRSTe tu hitaM tadavasecane // SS1.13.6ab ziitaadhivaasaa madhuraa jalaukaa vaarisaMbhavaa / SS1.13.6cd tasmaat pittopasRSTe tu hitaa saa tvavasecane // SS1.13.7ab alaabu kaTukaM ruukSaM tiikSNaM ca parikiirtitam / SS1.13.7cd tasmaaccleSmopasRSTe tu hitaM tadavasecane // SS1.13.8 tatra pracchite tanubastipaTalaavanaddhena zrGgeNa zoNitamavasecayedaacuuSaNaat saantardiipayaa+alaabvaa // SS1.13.9 jalamaasaamaayuriti jalaayukaaH jalamaasaamoka iti jalaukasaH // SS1.13.10 taa dvaadaza taasaaM saviSaaH SaT taavatya eva nirviSaaH // SS1.13.11 tatra saviSaaH kRSNaa karburaa alagardaa indraayudhaa saamudrikaa gocandanaa ceti / taasu aJjanacuurNavarNaa pRthuziraaH kRSNaa varmimatsyavadaayataa chinnonnatakukSiH karburaa romazaa mahaapaarzvaakRSNamukhii alagardaa indraayudhavaduurdhvaraajibhizcitritaa indraayudhaa iiSadasitapiitikaa vicitrapuSpaakRticitraa saamudrikaaH govRSaNavadadhobhaage dvidhaabhuutaakRtiraNumukhii gocandaneti / taabhirdaSTe puruSe daze zvayathuratimaatraM kaNDuurmuurcchaa jvaro daahazchardirmadaH sadanamiti liGgaani bhavanti / tatra mahaagadaH paanaalepananasyakarmaadiSuupayojyaH / indraayudhaadaSTamasaadhyam / ityetaaH saviSaaH sacikitsitaa vyaakhyaataaH // SS1.13.12 atha nirviSaaH kapilaa piGgalaa zaGkumukhii muuSikaa puNDariikamukhii saavarikaa ceti / tatra manaHzilaaraJjitaabhyaamiva paarzvaabhyaaM pRTShe snigdhamudgavarNaa kapilaa yakRdvarNaa ziighrapaayinii dirghatiikSNamukhii zaGkumukhii muuSikaakRtivarNaa+aniSTagandhaa ca muuSikaa mudgavarNaa puNDariikatulyavaktraa puNDariikamukhii snigdhaa padmapatravarNaa+aSTaadazaaGgulapramaaNaa saavarikaa saa ca pazvarthe ityetaa aviSaa vyaakhyaataaH // SS1.13.13 taasaaM yavanapaaNDyasahyapautanaadiini kSetraaNi teSu mahaazariiraa balavatyaH ziighrapaayinyo mahaazanaa nirviSaazca vizeSeNa bhvanti / tatra saviSamatsyakiiTadarduramuutrapuriiSakothajaataaH kaluSeSvambhaHsu ca sabiSaaH padmotpalanalinakumudasaugandhikakuvalayapuNDariikazaivalakothajaataa vimaleSvambhaHsu ca nirviSaaH // SS1.13.14 bhavati caatra / SS1.13.14ab kSetreSu vicarantyetaaH salilaaDhyasugandhiSu / SS1.13.14cd na ca saMkiirNacaariNyo na ca paGkezayaaH sukhaaH // SS1.13.15 taasaaM grahaNamaardracarmaNaa anyairvaa prayogairgRhNiiyaat // SS1.13.16 athainaaM nave mahati ghaTe sarastaDaagodakapaGkamaavaapya nidadhyaat bhakSyaarthe caasaamupaharecchaivalaM valluuramaudakaaMzca kandaaMzcuurNiikRtya zayyaarthaM tRNamaudakaani ca patraaNi tryahaattryahaaccaabhyo+anyajjalaM bhakSyaM ca dadyaat saptaraatraat saptaraatraacca ghaTamanyaM saMkraamayet // SS1.13.17 bhavati caatra / SS1.13.17ab sthuulamadhyaaH parikliSTaaH pRthvyo mandaviceSTitaaH / SS1.13.17cd agraahiNyo+alpapaayinyaH saviSaazca na puujitaaH // SS1.13.18 atha jalaukovasekasaadhyavyaadhitamupavezya saMvezya vaa viruukSya caasya tamavakaazaM mRdgomayacuurNairyadyarujaH syaat / gRhiitaazca taaH sarSaparajaniikalkodakapradigdhagaatriiH salilasarakamadhye muhuurtasthitaa vigataklamaa jJaatvaa taabhii rogaM graahayet / zlakSNazuklaardrapicuprotaavacchannaaM kRtvaa mukhamapaavRNuyaat agRhNantyai kSiirabinduM zoNitabinduM vaa dadyaacchastrapadaani vaa kurviita yadyevamapi na gRhNiiyaattadaa+anyaaM graahayet // SS1.13.19 yadaa ca nivizate+azvakhuravadaananaM kRtvonnamya ca skandhaM tadaa jaaniiyaadgRhNaatiiti caardravastraavacchannaaM dhaarayet secayecca // SS1.13.20 daMze todakaNDupraadurbhaavairjaaniiyaacchuddhamiyamaadatta iti zuddhamaadadaanaamapanayet atha zoNitagandhena na muJcenmukhamasyaaH saindhavacuurNenaavakiret // SS1.13.21 atha patiataaM taNDulakaNDanapradigdhagaatriiM tailalavaNaabhyaktamukhiiM vaamahastaaGguSThaaGguliibhyaaM gRhiitapucchaaM dakSiNahastaaGguSThaaGgulibhyaaM zanaiH zanairanulomamanumaarjayedaamukhaat vaamayet taavadyaavat samyagvaantaliGgaaniiti / samyagvaantaa salilasarakanyastaa bhoktukaamaa satii caret / yaa siidatii na ceSTate saa durvaantaa taaM punaH samyagvaamayet / durvaantaayaa vyaadhirasaadhya indramado (aa.raktamado) naama bhavati / atha suvaantaaM puurvavat sannidadhyaat // SS1.13.22 zoNitasya ca yogaayogaanavekSya zatadhautaghRtaabhyaGgastatpicudhaaraNaM vaa jalaukovraNaan madhunaa+avaghaTTayet zitaabhiradbhizca pariSecayedbadhniita vaa kaSaayamadhurasnigdhaziitaizca pradehaiH pradihyaadit // SS1.13.23 bhavati caatra / SS1.13.23ab kSetraaNi grahaNaM jaatiiH poSaNaM saavacaaraNam / SS1.13.23cd jalaukasaaM ca yo vetti tatsaadhyaan sa jayedgadaan // SS1.13 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane jalaukaavacaaraNiiyo naama trayodazo+adhyaayaH // SS1.14.0 caturdazo+adhyaayaH / SS1.14.1 athaataH zoNitavarNaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.14.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.14.3 tatra paaJcabhautikasya caturvidhasya SaDrasasya dvividhaviiryasyaaSTavidhaaviiryasya vaa+anekaguNasyopayuktasyaahaarasya samyakpariNatasya yastejobhuutaH saaraH paramasuukSmaH sa rasa ityucyate tasya ca hRdayaM sthaanaM sa hRdayaaccaturviMztiMdhamaniiranupravizyordhvagaa daza daza caadhogaaminyazcatasrazca tiryaggaaH kRtsnaM zariiramaharahastarpayati vardhayati dhaarayati yaapayati caadRSTahetukena karmaNaa / tasya zariiramanusarato+anumaanaadgatirupalakSayitavyaa kSayavRddhivaikRtaiH / tasmin sarvazariiraavayavadoSadhaatumalaazayaanusaariNi rase jijJaasaa kimayaM saumyastaijasa iti / atrocyate sa khalu dravaanusaarii snehanajiivanatarpaNadhaaraNaadibhirvizeSaiH saumya ityavagamyate // SS1.14.4 sa khalvaapyo raso yakRtpliihaanau praapya raagamupaiti // SS1.14.5 bhavatazcaatra / SS1.14.5ab raJjitaastejasaa tvaapaH zariirasthena dehinaam / SS1.14.5cd avyaapannaaH prasannena raktamityabhidhiiyate // SS1.14.6ab rasaadeva striyaa raktaM rajaHsaMjJaM pravartate / SS1.14.6cd tadvarSaaddvyaadazaaduurdhvaM yaati paJcaazataH kSayam // SS1.14.7 aartavaM zoNitaM tvaagneyaM agniiSomiiyatvaadgarbhasya // SS1.14.8 paaJcabhautikaM tvapare jiivaraktamaahuraacaaryaaH // SS1.14.9ab vesrataa dravataa raagaH spandanaM laghutaa tathaa / SS1.14.9cd bhuumyaadiinaaM guNaa hyete dRzyante caatra zoNite // SS1.14.10ab rasaadraktaM tato maaMsaM maaMsaanmedaH prajaayate / SS1.14.10cd medaso+asthi tato majjaa majjJaH zukraM tu jaayate // SS1.14.11 tatraiSaaM (? sarva ) dhaatuunaamannapaanarasaH priiNayitaa // SS1.14.12ab rasajaM puruSaM vidyaadrasaM rakSetprayatnaH / SS1.14.12cd annaatpaanaacca matimaanaacaaraaccaapyatandritaH // SS1.14.13 tatra rasa gatau dhaatuH aharahargacchatiityato rasaH // SS1.14.14 sa khalu triiNi triiNi kalaasahasraaNi paJcadaza ca kalaa ekaikasmin dhaataavavatiSThate evaM maasena rasaH zukriibhavati striiNaaM caartavam // SS1.14.15 bhavati caatra / SS1.14.15ab aSTaadazasahasraaNi saGkhyaa hyasmin samuccaye / SS1.14.15cd kalaanaaM navatiH proktaa svatantraparatantrayoH // SS1.14.16 sa zabdaarcirjalasantaanavadaNunaa vizeSeNaanudhaavatyevaM zariiraM kevalam // SS1.14.17 vaajiikaraNyastvoSadhayaH svabalaguNotkarSaadvirecanavadupayuktaaH zukraM virecayanti // SS1.14.18 yathaahi puSpamukulastho gandho na zakyamihaastiiti vaktumatho naivaa(aa.naiva caa)stiiti athavaa+a(? ca)sti sataaM bhaavaanaamabhivyaktiriti kR(aa.jJaa)tvaa kevalaM saukSmyaannaabhivyajyate sa eva puSpe vivRtapatrakezare kaalaantareNaabhivyaktiM gacchati evaM baalaanaamapi vayaHpariNaamaacchukrapraadurbhaavo bhavati romaraajyaadayazca vizeSaa naariiNaam / (? rajasi copaciiyamaane zanaiH zanaiH stanagarbhaazayayonyabhivRddhirbhavati // SS1.14.19 sa evaannaraso vRddhaanaaM (? jaraa)paripakvazariiratvaadapriiNano bhavati // SS1.14.20 ta ete zriiradhaaraNaaddhaatava ityucyante // SS1.14.21 teSaaM kSayavRddhii zoNitanimitte tasmaattadadhikRtya vakSyaamaH / tatra phanilamaruNaM kRSNaM paruuSaM tanu ziighragamaskandi ca vaatena duSTaM niilaM piitaM haritaM zyaavaM visramaniSTaM pipiilikaamakSikaaNaamaskandi ca pittaduSTaM gairikodakapratiikaazaM snigdhaM ziitalaM bahalaM picchilaM cirasraavi maaMsapeziiprabhaM ca zleSmaduSTaM sarvalakSaNasaMyuktaM kaaJjikaabhaM vizeSato durgandhi ca sannipaataduSTaM (? pittavadraktenaatikRSNaM ca) dvidoSaliGgaM saMsRSTaM / (? jiivazoNitamanyatra vakSyaamaH )// SS1.14.22 indragopakapratiikaazamasaMhatamavivarNaM ca prakRtisthaM jaaniiyaat // SS1.14.23 visraavyaaNyanyatra vakSyaamaH // SS1.14.24 athaavisraavyaaH sarvaaGgazophaH kSiiNasya caamlabhojananimittaH paaNdurogyarzasodarizoSigarbhiNiinaaM ca zvayathavaH // SS1.14.25 tatra zastravisraavaNaM dvividhaM pracchaanaM siraavyadhanaM ca // SS1.14.26 tatra RjvasaMkiirNaM suukSmaM samamanavagaaDhamanuttaanamaazu ca zastraM paatayenmarmasiraasnaayusandhiinaaM caanupaghaati // SS1.14.27 tatra durvine durviddhe ziitavaatayorasvinne bhuktamaatre skandatvaacchoNitaM na sravatyalpaM vaa sravati // SS1.14.28ab madamuurcchaazramaartaanaaM vaataviNmuutrasaMginaam / SS1.14.28cd nidraabhibhuutabhiitaanaaM nRNaaM naasRk pravartate // SS1.14.29 tadduSTaM zoNitamanirhriyamaaNaM kaNDuuzopharaagadaahapaakavedanaa janayet // SS1.14.30 atyuSNe+atisvinne+atividdhe+ajJairvasraavitamatipravartate tadatipravRttaM ziro+abhitaapamaandhyamadhimanthatimirapraadurbhaavaM dhaatukSayamaakSepakaM pakSaaghaatamekaaGgavikaaraM tRSNaadaahau hikkaaM kaasaM zvaasaM paaNDurogaM maraNaM caapaadayati // SS1.14.31 bhavanti caatra / SS1.14.31ab tasmaanna zite naatyuSNe naasvinne naatitaapite / SS1.14.31cd yavaaguuM pratipiitasya zoNitaM mokSayedbhiSak // SS1.14.32ab samyaggatvaa yadaa raktaM svayamevaavatiSThate / SS1.14.32cd zuddhaM tadaa vijaaniiyaat samyagvisraavitaM ca tat // SS1.14.33ab laaghavaM vedanaazaantirvyaadhervegaparikSayaH / SS1.14.33cd samyagvisraavite liGgaM prasaado manasastathaa // SS1.14.34ab tvagdoSaa granthayaH zophaa rogaaH zoNitajaazca ye / SS1.14.34cd raktamokSaNaziilaanaaM na bhavanti kadaacana // SS1.14.35 atha khalvapravartamaane rakte elaaziitazivakuSThatagarapaaThaabhadradaaruviDaGgacitrakatrikaTukaagaaradhuumaharidraarkaaGkuranaktamaalaphalairyathaalaabhaM tribhizcaturbhiH samastairvaa cuurNiikRtairlavanaatailapragaaDhairvraNamukhamavagharSayedevaM samyak pravartate // SS1.14.36 athaatipravRtte rodhramadhukapriyaGgupattaGgagairikasarjarasarasaaJjanazaalmaliipuSpazaGkhazuktimaaSayavagodhuumacuurNaiH zanaiH zanairvraNamukhamavacuurNyaaGgulyagreNaavapiiDayet saalasarjaarjuunaarimedameSazRnGgadhavadhanvantvagbhirvaa cuurNitaabhiH kSaumeNa vaa dhmaapitena samudraphenalaakSaacuurNairvaa yathoktairvraNabandhanadravyairgaaDhaM badhniiyaat ziitaaccchaadanabhojanaagaaraiH ziitaiH pariSekapradehaizcopaacaret kSaarenaagninaa vaa dahedyathoktaM vyadhanaadanantaraM vaa taamevaatipravRttaaM siraaM vidhyet kaakolyaadikvaathaM vaa zarkaraamadhumadhuraM paayayet eNahariNorabhrazazamahiSavaraahaaNaaM vaa rudhiraM kSirayuuSarasaiH susnigdhaizcaazniiyaat upadravaaMzca yathaasvamupacaret // SS1.14.37ab dhaatukSayaat srute rakte mandaH saMjaayate+analaH / SS1.14.37cd pavanazca paraM lopaM yaati tasmaat prayatnaH // SS1.14.38ab taM naatiziitairlaghubhiH snigdhaiH zoNitavardhanaiH / SS1.14.38cd iiSadamlairanamlairvaa bhojanaiH samupaacaret // SS1.14.39ab caturvidhaM yadetaddhi rudhirasya nivaaraNam / SS1.14.39cd saMdhaanaM skandanaM caiva paacanaM dahanaM tathaa // SS1.14.40ab vraNaM kaSaayaH saMdhatte raktaM skandayate himam / SS1.14.40cd tathaa saMpaacayedbhasma daahaH saMkocayet siraaH // SS1.14.41ab askandamaane rudhire saMdhaanaani prayojayet / SS1.14.41cd saMdhaane bhrazyamaane tu paacanaiH samupaacaret / SS1.14.42ab kalpairetaistribhirvaidyaH prayateta yathaavidhi / SS1.14.42cd asiddhimatsu caiteSu daahaH parama iSyate / SS1.14.43ab zeSadoSe yato rakte na vyaadhirativartate / SS1.14.43cd saavazeSe tataH stheyaM na tu kuryaadatikramam // SS1.14.44ab dehasya rudhiraM muulaM rudhireNaiva dhaaryate / SS1.14.44cd tasmaadyatnena saMrakSyaM raktaM jiiva iti sthitiH // SS1.14.45ab srutaraktasya sekaadyaiH ziitaiH prakupite+anile / SS1.14.45cd zophaM satodaM loSNena sarpiSaa pariSecayet // iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane zoNitavarNaniiyo naama caturdazo+adhyaayaH // SS1.15.0 paJcadazo+adhyaayaH / SS1.15.1 athaato doSadhaatumalakSayavRddhivijJaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.15.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.15.3 doSadhaatumalamuulaM hi zariiraM tasmaadeteSaaM lakSaNamucyamaanamupadhaaraya // SS1.15.4.1 tatra praspandanodvahanapuuranaavivekadhaaraNalakSaNo vaayuH paJcadhaa pravibhaktaH zariiraM dhaarayati // SS1.15.4.2 raagapaktyojastejomedhoSmakRtpittaM paJcadhaa pravibhaktamagnikarmaNaa+anugrahaM karoti // SS1.15.4.? sandhisaMzleSaNasnehanaropaNapuuraNabalasthairyakRcchleSmaa paJcadhaa pravibhakta udakakarmaNaa+anugrahaM karoti // SS1.15.5 rasastuSTiM priiNanaM raktapuSTiM ca karoti raktaM varNaprasaadaM maaMsapuSTiM jiivayati ca maaMsaM zariirapuSTiM medasazca medaH snehasvedau dRDhatvaM puSTimasthnaaM ca asthiini dehadhaaraNaM majjJaH puSTiM ca majjaa priitiM snehaM balaM zukrapuSTiM puuraNamasthnaaM ca karoti zukraM dhairyaM cyavanaM priitiM dehabalaM harSaM biijaarthaM ca // SS1.15.6 puriiSamupastambhaM vaayvagnidhaaraNaM ca bastipuuraNavikledakRnmuutraM svedaH kledatvaksaukumaaryakRt // SS1.15.7 raktalakSaNamaartavaM garbhakRcca garbho garbhalakSaNaM stanyaM stanayoraapiinatvajananaM jiivanaM ceti // SS1.15.8 tatra vidhivatparirakSaNaM kurviit // SS1.15.9 ata uurdhvameSaaM kSiiNalakSaNaM vakSyaamaH tatra vaatakSaye mandaceSTataa+alpaavaaktvamapraharSo muuDhasaMjJataa ca pittakSaye mandoSmaagnitaa niSprabhatvaM(aa.taa) ca zleSmakSaye ruukSataa+antardaaha aamaazayetarazleSmaazayazuunyataa sandhizaithilyaM tRSNaa daurbalyaM prajaagaraNaM ca // SS1.15.10 tatra svayonivardhanaanyeva pratiikaaraH // SS1.15.11 rasakSaye hRtpiiDaakampazuunyaataastRSNaa ca zoNitakSaye tvakpaaruSyamamlaziitapraarthanaa siraazaithilyaM ca maaMsakSaye sphiggaNDauSThopasthoruvakSaHkakSaapiNDikodaragriivaazuSkataa raukSyatodau gaatraaNaaM sadanaM dhamaniizaithilyaM ca medaHkSaye pliihaabhivRddhiH sandhizuunyataa raukSyaM meduramaaMsapraarthanaa ca asthikSaye+asthizuulaM dantanakhabhaGgo raukSyaM ca majjakSaye+alpazukrataa parvabhedo+asthinistodo+asthizuunyataa ca zukrakSaye meDhravRSaNavedanaa+azaktirmaithune ciraadvaa prasekaH pradeke caalparaktazukradarzanam // SS1.15.12 tatraapi svayonivardhanadravyopayogaH pratiikaaraH // SS1.15.13 puriiSakSaye hRdayapaarzvapiiDaa sazabdasya ca vaayoruurdhvagamanaM kukSau saMcaraNaM ca muutrakSaye bastitodo+alpamuutrataa ca atraapi svayonivardhanadravyaaNi pratiikaaraH / svedakSaye stabdharomakuupataa tvakzoSaH sparzavaiguNyaM svedanaazazca tatraabhyaGgaH svedopayogazca // SS1.15.14 aartavakSaye yathocitakaalaadarzanamalpataa vaa yonivedanaa ca tatra saMzodhanamaagneyaanaaM ca dravyaaNaaM vidhivadupayogaH / stanyakSaye stnayormlaanataa stanyaasaMbhavo+alpataa vaa tatra zleSmavardhanadravyopayogaH / garbhakSaye garbhaaspandanamanunnatakukSitaa ca tatra praaptabastikaalaayaaH kSiirabastiprayogo medhyaannopayogazceti // SS1.15.15 ata uurdhvamativRddhaanaaM doSadhaatumalaanaaM lakSaNaM vakSyaamaH / vRddhiH punareSaaM svayonivardhanaatyupasevanaadbhavati / tatra vaatavRddhau vaakpaaruSyaM kaarzyaM kaarSNyaM gaatrasphuraNamuSNakaamitaa nidraanaazo+alpabalatvaM gaaDhavarcastvaM ca pittavRddhau piitaavabhaasataa saMtaapaH ziitakaamitvamalpanidrataa muurcchaa balahaanirindriyadaurbalyaM piitaviNmuutranetratvaM ca zleSmavRddhau zauklyaM zaityaM sthairyaM gauravamavasaadastandraa nidraa sandhyasthivizleSazca // SS1.15.16 raso+ativRddho hRdayotkledaM prasekaM caapaadayati raktaM raktaaGgaakSitaaM siraapuurNatvaM ca maaMsaM sphiggaNDauSThopasthorubaahujaGghaasu vRddhiM gurugaatrataaM ca medaH snigdhaaGgataamudarapaarzvavRddhiM kaasazvaasaadiin daurgandhyaM ca asthyadhyasthiinyadhidantaaMzca majjaa sarvaaGganetragauravaM ca zukraM zukraazmariimatipraadurbhaavaM ca // SS1.15.17 puriiSamaaTopaM kukSau zuulaM ca muutraM muutravRddhiM muhurmuhuH pravRttiM bastitodamaadhmaanaM ca svedastvaco daugandhyaM kaNDuuM ca // SS1.15.18 aartavamaGgamardamatipravRttiM daurgandhyaM ca stanyaM stanayoraapiinatvaM muhurmuhuH pravRttiM todaM ca garbho jaTharaabhivRddhiM svedaM ca // SS1.15.19 teSaaMyathaasvaM saMzodhanaM kSapaNaM ca kSayaadaviruddhaiH kriyaavizeSaiH prakurviit // SS1.15.20ab puurvaH puurvo+ativRddhatvaadvardhayeddhi paraM param / SS1.15.20cd tasamaadatipravRddhaanaaM dhaatuunaaM hraasanaM hitam // SS1.15.21 balalakSaNaM balakSayalakSaNaM caata uurdhvamupadekSyaamaH / tatra rasaadiinaaM zukraantaanaaM dhaatuunaaM yatparaM tejastat khalvojastadeva balamityucyate svazaastrasiddhaantaat // SS1.15.22 tatra balena sthiropacitamaaMsataa sarvaceSTaasvapratighaataH svaravarNaprasaado baahyaanaamaabhyantaraaNaaM ca karaNaanaamaatmakaaryapratipattirbhavati // SS1.15.23 bhavanti caatra / SS1.15.23ab ojaH somaatmakaM snigdhaM zuklaM ziitaM sthiraM saram / SS1.15.23cd viviktaM mRdu mRtsnaM ca praaNaayatanamutttamam // SS1.15.24ab dehaH saavayavastena vyaapto bhavati dehinaam / SS1.15.24cd tadabhaavaacca ziiryante zariiraaNi zariiriNaam // SS1.15.25 abhighaataatkSayaatkopaacchokaaddhyaanaacchramaatkSudhaH / SS1.15.25ab ojaH saMkSiiyate hyebhyo dhaatugrahaNaniHsRtam / SS1.15.25cd tejaH samiiritaM tasmaadvisraMsayate dehinaH // SS1.15.26&27 tasya visraMso vyaapat kSaya iti liGgaani vyaapannasya bhavanti sandhivizleSo gaatraaNaaM sadanaM doSacyavanaM kriyaa+a(O.kriyaa)sannirodhazca visraMse stabdhagurugaatrataa vaatazopho varNabhedo glaanistandraa nidraa ca vyaapanne muurcchaa maaMsakSayo mohaH pralaapo maraNamiti ca kSaye // SS1.15.28 bhavanti caatra / SS1.15.28ab trayo doSaa balasyoktaa vyaapadvisraMsanakSayaaH / SS1.15.28cd vizleSasaadau gaatraaNaaM doSavisraMsanaM zramaH / SS1.15.28ef apraacuryaM kriyaanaaM ca balavisraMsalakSaNam // SS1.15.29ab gurutvaM stabdhataa+aNgeSu glaanirvarNasya bhedanam / SS1.15.29cd tandraa nidraa vaatazopho balavyaapadi lakSaNam // SS1.15.30ab muurcchaa maaMsakSaayo mohaH pralaapo+ajJaanameva ca / SS1.15.30cd puurvoktaani ca liGgaani maraNaM ca balakSaye // SS1.15.31 tatra visraMse vyaapanne ca kriyaavizeSairaviruddhairbalamaapyaayayet itaraM tu muuDhasaMjJaM varjayet // SS1.15.32ab doSadhaatumalakSiiNo balakSiiNi+api vaa naraH / SS1.15.32cd svayonivardhanaM yattadannapaanaM prakaaGkSati // SS1.15.33ab yadyadaahaarajaataM tu kSiiNaH praarthayate naraH / SS1.15.33cd tasya tasya sa laabhe tu taM taM kSayamapohati // SS1.15.34ab yasya dhaatukSayaadvaayuH saMjJaaM karma ca naazayet / SS1.15.34cd prakSiNaM ca balaM yasya naasu zakyazcikitsitum // SS1.15.35 rasanimittameva sthaulyaM kaarzyaM ca / tatra zleSmalaahaarasevino+adhyazanaziilasyaavyaayaamino divaasvapnaratasya caama evaannaraso madhuratarazca zariiramanukraamannatisnehaanmedo janayati tadatisthaulyamaapaadayati tamatisthuulaM kSudrazvaasapipaasaakSutsvapnasvedagaatradaurgandhyakrathanagaatrasaadagadgadatvaani kSipramevaavizanti saukumaaryaanmedasaH sarvakriyaasvasamarthaH kaphamedoniruddhamaargartvaaccaalpavyavaayo bhavati aavRtamaargatvaadeva zeSaa dhaatavo naapyaayante+atyarthamato+alpapraaNo bhavati pramehapiiDakaajvarabhagandaravidradhivaatavikaaraaNaamanyataM praapya paJcatvamupayaati sarva eva caasya rogaa balavanto bhavantyaavRtamaargatvaat srotasaaM atastasyotpattihetuM pariharet / utpanne tu zilaajatuguggulugomuutratriphalaaloharajorasaaJjanamadhuyavamudgakoraduuSakazyaamaakoddaalakaadiinaaM viruukSaNacchedaniiyaanaaM dravyaaNaM vidhivadupayogo vyaayaamo lekhanabastyupayogazceti // SS1.15.36 tatra punarvaatalaahaarasevino+ativyaayaamavyavaayaadhyayanabhayazokadhyaanaraatrijaagaraNapipaasaakSutkaSaayaalpaazanaprabhRtibhirupazoSito rasadhaatuH zariiramananukraamannalpatvaanna priiNaati tasmaadatikaarzyaM bhavati so+atikRzaH kSutpipaasaaziitoSNavaatavarSabhaaraadaaneSvasahiSNurvaatarogapraayo+alpapraaNazca kriyaasu bhavati zvaasakaasazoSapliihodaraagnisaadagulmaraktapittaanaamanyatamamaasaadya maraNamupayaati sarva eva caasya rogaa balavanto bhavantyalpapraaNatvaat atastasyotpattihetuM pariharet / utpanne tu payasyaazvagandhaavidaarigandhaazataavariibalaatibalaanaagabalaanaaM madhuraaNaamanyaasaM cauSadhiinaamupayogaH kSiiradadhighRtamaaMsazaaliSaSTikayavagodhuumaanaaM ca divaasvapnabrahmacaryaavyaayaamabRhaNabastyupayogazceti // SS1.15.37 yaH punarubhayasaadhaaraNaanyaaseveta tasyaannarasaH zariiramanukraaman samaan dhaatuunupacinoti samadhaatutvaanmadhyazariiro bhavati sarvakriyaasu samarthaH kSutpipaasaaziitoSNavarSaatapasaho balavaaMzca sa satatamanupaalayitavya iti // SS1.15.38 bhavanti caatra / SS1.15.38ab atyantagarhitaavetau sadaa sthuulakRzau narau / SS1.15.38cd zreSTho madhyazariirastu kRzaH sthuulaattu puujitaH // SS1.15.39ab doSaH prakupito dhaatuun kSapayatyaatmatejasaa / SS1.15.39cd iddhaH svatejasaa vahnirukhaagatamivodakam // SS1.15.40ab vailakSaNyaacchariiraaNaamasthaayitvaattathaiva ca / SS1.15.40cd doSadhaatumalaanaaM tu parimaaNaM na vidyate // SS1.15.41ab eSaaM samatvaM yaccaapi bhiSagbhiravadhaaryate / SS1.15.41cd na tat svaasthyaadRte zakyaM vaktumanyena hetunaa // SS1.15.42ab doSaadiinaaM tvasamataamanumaanena lakSayet / SS1.15.42cd aprasannendriyaM viikSya puruSaM kuzalo bhiSak // SS1.15.43ab svasthasya rakSaNaM kuryaadasvasthasya tu buddhimaan / SS1.15.43cd kSapayedbRMhayeccaapi doSadhaatumalaan bhiSak / SS1.15.43ef taavadyaavadarogaH syaadetatsaamyasya lakSaNam // SS1.15.44ab samadoSaH samaagnizca samadhaatumalakriyaH / SS1.15.44cd prasannaatmendriyamanaaH svasthaa ityabhidhiiyate // iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane doSaghatumalakSayavRddhivijJaaniiyao naama paJcadazo+adhyaayaH // SS1.16.0 SoDazo+adhyaayaH / SS1.16.1 athaataH karNavyadhabandhavidhimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.16.2 yathovaaca bhagavaan dhanavatariaH // SS1.16.3 rakSaabhuuSaNanimittaM baalasya karNau vidhyete / tau SaSThe maasi saptame vaa zuklapakSe przasteSu tithikaraNamuhuurtanakSatreSe kRtamaGgalasvastivaacanaM dhaatryaGke kumaaradhaaraaGke vaa kumaaramupavezya baalakriiDanakaiH pralobhyaabhisaantvayan bhiSagvaamahastenaakRSya karNaM daivakRte chidra aadityakaraavabhaasite zanaiH zanairdakSiNahastenarju vidhyet pratanukaM suucyaa bahalamaarayaa puurvaM dakSiNaM kumaarasya vaamaM kumaaryaaH tataH picuvartiM pravezayet // SS1.16.4 zoNitabahutvena vedanayaa caanyadezaviddhamiti jaaniiyaat nirupadravatayaa taddezaviddhamiti // SS1.16.5 tatraajJena yadRcchayaa viddhaasu siraasu kaalikaamarmarikaalohitikaasuupadravaa bhavanti / tatra kaalikaayaaM jvaro daahaH zvayathurvedanaa ca bhavati marmarikaayaaM vedanaa jvaro granthayazca lohitikaayaaM manyaastambhaapataanakazirograhakarNazuulaani bhavanti / teSu yathaasvaM pratikurviit // SS1.16.6 kliSTajihmaaprazastasuuciivyadhaadgaaDhataravartitvaaddoSasamudaayaadaprazastavyadhaadvaa yatra saMrambho vedanaa vaa bhavati tatra vartimupahRtyaazu madhukairaNDamuulamaJjiSThaayavatilakalkairmadhughRtapragaaDhairaalepayettaavadyaavat suruuDha iti suruuDhaM cainaM punarvidhyet vidhaanaM tu puurvoktameva // SS1.16.7 tatra samyagviddhamaamatailena pariSecayettryahaattryahaacca vartiM sthuulataraaM dadyaat pariSekaM ca tameva // SS1.16.8 atha vyapagatadoSopadrave karNe vardhanaarthaM laghuvardhanakaM kuryaat // SS1.16.9ab evaM vivardhitaH karNazchidyate tu dvidhaa nRNaam / SS1.16.9cd doSato vaa+abhighaataadvaa sandhaanaM tasya me zRNu // SS1.16.10 tatra samaasena paJcadazakarNabandhaakRtayaH / tadyathaa nemisandhaanaka utpalabhedyako valluuraka aasaGgimo gaNDakarNa aahaaryo nirvedhimo vyaayojimaH kapaaTasandhiko+ardhakapaaTasandhikaH saMkSipto hiinakarNo valliikarNo yaSTikarNaH kaakauSThaka iti / teSu pRthulaayatasamobhayapaalirnemisandhaanakaH vRttaayatasamobhayapaalirutpalabhedyakaH hrsvavRttasamobhayapaalirvalluurakaH abhyantaradiirghaikapaaliraasaGgimaH baahyadiirghaikapaalirgaNDakarNaH apaalirubhayato+apyaahaaryaH piiThopamapaalirubhayataH kSiiNaputrikaazrito nirvedhimaH sthuulaaNusamaviSamapaalirvyaayojimaH abhyantaradiirghaikapaaliritaraalpapaaliH kapaaTasandhikaH bhaahyadiirghaikapaaliritaaraalpapaalirardhakapaaTasandhikaH / tatra dazaite karNabandhavikalpaaH saadhyaaH teSaaM svanaamabhirevaakRtayaH praayeNa vyaakhyaataaH / saMkSiptaadayaH paJcaasaadhyaaH / tatra zuSkazaSkulirutsannapaaliritaraalpapaaliH saMkSiptaH anadhiSThaanapaaliH paryantayoH kSiiNamaaMso hiinakarNaH tanuviSamaalpapaalirvalliikarNaH grathitamaaMsastabdhasiraasaMtatasuukSmapaaliryaSTikarNaH nirmaaMsasaMkSiptaagraalpazoNitapaaliH kaakauSThaka iti / baddheSvapi tu zophadaaharaagapaakapiDakaasraavayuktaa na siddhimupayaanti // SS1.16.11 bhavanti caatra / SS1.16.11ab yasya paalidvayamapi karNasya na bhavediha / SS1.16.11cd karNapiiThaM same madhye tasya viddhvaa vivardhayet // SS1.16.12ab baahyaayaamiha diirghaayaaM sandhiraabhyantaro bhavet / SS1.16.12cd aabhyantaraayaaM diirghaayaaM bhaahyasandhirudaahRtaH // SS1.16.13ab ekaiva tu bhavet paaliH sthuulaa pRthvii sthiraa ca yaa / SS1.16.13cd taaM dvidhaa paaTayitvaa tu chittvaa copari sandhayet // SS1.16.14ab gaNDaadutpaaTya maaMsena saanubandhena jiivataa / SS1.16.14cd karNapaaliimaapaalestu kuryaannirlikhya zaastravit // SS1.16.15 atonyatamaM bandhaM cikiirSuragropaharaNiiyoktopasaMbhRtasaMbhaaraM vizeSatazcaatropaharet suraamaNDaM kSiiramudakaM dhaanyaamlaM kapaalacuurNaM ceti / tato+aGganaaM puruSaM vaa grathitakezaantaM laghu bhuktavantamaaptaiH muparigRhiitaM ca kRtvaa bandhamupadhaarya chedyabhedyalekhyavyadhanairupapannairupapaadya karNazoNitamavekSya duSTamaduSTaM veti tatra vaataduSTe dhaanyaamloSNodakaabhyaaM pittaduSTe ziitodakapayobhyaaM zleSmaduSTe suraamaNDoSNodakaabhyaaM prakSaalya karNau punaravalikhyaanunnatamahiinamaviSamaM ca karNasandhiM sannivezya shtitaraktaM sandadhyaat / tato madhughRtenaabhyajya picuplotayoranyatareNaavaguNThya suutreNaanavagaaDhamanatizithilaM ca baddhvaa kapaalacuurNenaavakiiryaacaarikamupadizeddvivraNiiyoktena ca vidhaanenopacaret // SS1.16.16 bhvati caatra / SS1.16.16ab vighaTTanaM divaasvapnaM vyaayaamamatibhojanam / SS1.16.16cd vyavaayamagnisaMtaapaM vaakzramaM ca vivarjayet // (?SS1.16.16.1ab aamatailapariiSekaM triraatramavacaarayet / SS1.16.16.1cd tatastailena saMsRSTaM tryahaadapanayet picum //) SS1.16.17 na caazuddharaktamatipravRttaraktaM kSiiNaraktaM vaa saMdadhyaat / sa hi vaataduSTe rakte ruuDho+api paripuTanavaan pittaduSTe daahapaakaraagavedanaavaan zleSmaduSTe stabdhaH kaNDuumaan atipravRttarakte zyaavazophavaan kSiiNo+alpamaaMso na vRddhimupaiti // SS1.16.18 aamatailena triraatraM pariSecayet triraatraacca picuM parivartayet / sa yadaa suruuDho nirupadravaH savarNo bhavati tadainaM zanaizzanairabhivardhayet / ato+anyathaa saMrambhadaahapaakaraagavedanaavaan punazchidyate vaa // SS1.16.19 athaasyaapraduSTasyaabhivardhanaarthamabhyaGgaH / tadyathaa godhaapratudaviSkiraanuupaudakavasaamajjaanau payaH sarpistailaM gaurasarSapajaM ca yathaalaabhaM saMbhRtyaarkaalarkabalaatibalaanantaapaamaargaazvagandhaavidaarigandhaakSiirazuklaajalazuukamadhuravargapayasyaaprativaapaM tailaM vaa paacayitvaa svanuguptaM nidadhyaat // SS1.16.20ab sveditonmarditaM karNaM snehenaitena yojayet / SS1.16.20cd ataHnupadravaH samyagbalavaaMzca vivardhate // SS1.16.21ab yavaazvagandhaayaSTyaahvaistilaizcodvartanaM hitam / SS1.16.21cd zataavaryazvagandhaabhyaaM payasyairaNDajiivanaiH // SS1.16.22ab tailaM vipakvaM sakSiiramabhyaGgaat paalivardhanam / SS1.16.22cd ye tu karNaa na vardhante svedasnehopapaaditaaH // SS1.16.23ab teSaamapaaGgadeze tu kuryaat pracchaanameva tu / SS1.16.23cd baahyacchedaM na kurviita vyaapadaH syustato dhruvaaH // SS1.16.24ab baddhamaatraM tu yaH karNaM sahasaivaabhivardhayet / SS1.16.24cd aamakozii samaadhmaataH kSiprameva vimucyate // SS1.16.25ab jaataromaa suvartmaa ca zliSTasandhiH samaH sthiraH / SS1.16.25cd suruuDho+avedano yazca taM karNaM vardhayecchanaiH // SS1.16.26ab amitaaH karNabandhaastu vijJeyaaH kuzalairiha / SS1.16.26cd yo yathaa suviziSTaH syaattaM ttathaa viniyojayet // (?SS1.16.26.1ab karNapaalyaamayaannNnaaM punarvakSyaami suzruta / SS1.16.26.1cd karNapalyaaM prakupaitaa vaatapittakaphaastrayaH // SS1.16.26.2ab dvidhaa vaa+apyathaa saMsRSTaaH kurvanti vividhaa rujaH / SS1.16.26.2cd visphoTaH stabdhataa zophaH paalyaaM doSe tu vaatike // SS1.16.26.3ab daahavisphiTajananaM zophaH paakazca paittike / SS1.16.26.3cd kaNDuuH sazvayathuH stambho gurutvaM ca kaphaatmake // SS1.16.26.4ab yathaadoSaM ca saMzodhya kuryaatteSaaM cikitsitam / SS1.16.26.4cd svedaabhyaGgapariiSekaiH pralepaasRgvimokSaNaiH // SS1.16.26.5ab mRdviiM kriyaaM bRMhaNiiyairyathaasvaM bhojanaistathaa / SS1.16.26.5cd ya evaM vetti doSaaNaaM cikitsaaM kartumarhati // SS1.16.26.6ab ata uurdhvaM naamaliGgairvakSye paalyaamupadravaan / SS1.16.26.6cd atpaaTakazcotpuTakaH zyaavaH kaNDuuyuto bhRzam // SS1.16.26.7ab avamanthaH sakaNDuuko granthiko jambulastathaa / SS1.16.26.7cd sraavii ca daahavaaMzcaiva zRNveSaaM kramazaH kriyaam // SS1.16.26.8ab apaamaargaH sarjarasaH paaTalaalakucatvacau / SS1.16.26.8cd utpaaTake pralepaH syaattailamebhizca paacayet // SS1.16.26.9ab zampaakazigrupuutiikaan godaamedo+atha tadvasaam / SS1.16.26.9cd vaaraahaM gavyamaiNeyaM pittaM sarpizca saMsRjet // SS1.16.26.10ab lepamutpuTake dadyaattailamebhizca saadhitam / SS1.16.26.10cd gauriiM sugandhaaM sazyaamaamanantaaM taNDuliiyakam / SS1.16.26.11ab zyaave pralepanaM dadyaattailamebhizca saadhitam / SS1.16.26.11cd paaThaaM rasaaJjanaM kSaudraM tathaa syaaduSNakaaJjikam // SS1.16.26.12ab dadyaallepaM sakaNDuuke tailamebhizca saadhitam / SS1.16.26.12cd vraNiibhuutasya deyaM syaadidaM tailaM vijaanataa // SS1.16.26.13ab madhukakSiirakaakoliijiivakaadyairvipaacitam / SS1.16.26.13cd godhaavaraahasarpaaNaaM vasaaH syuH kRtabRMhaNe // SS1.16.26.14ab pralepanamidaM dadyaadavasicyaavamanthake / SS1.16.26.14cd prapauNDariikaM madhukaM samaGgaaM dhavameva ca // SS1.16.26.15ab tailamebhizca saMpakvaM zRNu kaNDuumataH kriyaam / SS1.16.26.15cd sahadevaa vizvadevaa ajaakSiiraM sasaindhavam / SS1.16.26.15ef etairaalepanaM dadyaattailamebhizca saadhitam // SS1.16.26.16ab granthike guTikaaM puurvaM sraavayedavapaaTya tu / SS1.16.26.16cd tataH saindhavacuurNaM tu ghRSTvaa lepaM pradaapayet // SS1.16.26.17ab likhitvaa tatsrutaM ghRSTvaa cuurNairlodhrasya jambule / SS1.16.26.17cd kSiireNa pratisaaryainaM zuddhaM saMropayettataH // SS1.16.26.18ab madhuparNii madhuukaM ca ma madhukaM madhunaa saha / SS1.16.26.18cd lepaH sraaviNi daatavyastailamebhizca saadhitam // SS1.16.26.19ab paJcavalkaiH samadhukaiH piSTaistaizca ghRtaanvitaiH / SS1.16.26.19cd jiivakaadyaiH sasarpiSkairdahyamaanaM pralepayet //) SS1.16.27ab vizleSitaayaastvatha naasikaayaa vakSyaami sandhaanavidhiM yathaavat / SS1.16.27cd naasaapramaaNaM pRthiviiruhaaNaaM patraM gRhiitvaa tvavalambi tasya // SS1.16.28ab tena pramaaNena hi gaNDapaarzvaadutkRtya baddhaM tvatha naasikaagram / SS1.16.28cd vilikhya caazu pratisaMdadhiita tat saadhubandhairbhiSagapramattaH // SS1.16.29ab susaMhitaM samyagato yathaavannaaDiidvayenaabhisamiikSya baddhvaa / SS1.16.29cd praannamya cainaamavacuurNayettu pataGgayaSTiimadhukaaJjanaizca // SS1.16.30ab saMchaadya samyak picunaa sitena tailana siJcedasakRttilaanaam / SS1.16.30cd ghRtaM ca paayyaH sa naraH sujiirNe snigdho virecyaH sa yathopadezam // SS1.16.31ab ruuDhaM ca sandhaanamupaagataM syaattadardhazeSaM tu punarnikRntet / SS1.16.31cd hiinaaM punarvardhayituM yateta samaaM ca kuryaadativRddhamaaMsaam // SS1.16.32ab naaDiiyogaM vinauSThasya naasaasandhaanavadvidhim / SS1.16.32cd ya evameva jaaniiyaat sa raajJaH kartumarhati // SS1.16 iti zriisuzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane karNavyadhabandhavidhirnaama SoDazo+adhyaayaH // SS1.17.0 saptadazo+adhyaayaH / SS1.17.1 athaata aamapakvaiSaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.17.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.17.3 zophasamutthaanaa granthividradhyalajiiprabhRtayaH praayeNa vyaadhayo+abhihitaa anekaakRtayaH tairvilakSaNaH pRthurgrathitaH samo viSamo vaa tvaGnaaMsasthaayii doSasaMghaataH zariiraikadezotthitaH zopha ityucyate // SS1.17.4 sa SaDvidho vaatapittakaphazoNitasannipaataagantunimittaH / tasya doSaruupavyaJjanairlakSaNaani vyaakhyaasyaamaH / tatra vaatazopho+aruNaH kRSNo vaa paruSo mRduranavasthitaastodaayazcaatra vedanaavizeSaa bhavanti pittazophaH piito mRduH sarakto vaa ziighraanusaaryoSaadayazcaatra vedanaavizeSaa bhavanti zleSmazophaH paaNDuH zuklo vaa kaThinaH zitaH snigdho mandaanusaarii kaNDvaadayazcaatra vedanaavizeSaa bhavanti sarvavarNavedanaH sannipaatajaH pittavacchoNitajo+atikRSNazca pittaraktalakSaNa aaganturlohitaavabhaasazca // SS1.17.5 sa yadaa baahyaabhyantaraiH kriyaavizeSairna saMbhaavitaH prazamayituM kriyaaviparyayaadbahutvaadvaa doSaaNaaM tadaa paakaabhimukho bhavati / tasyaamsya pacyamaanasya pakvasya ca lakSaNamucyamaanamupadhaaraya / tatra mandoSmataa tvaksavarNataa ziitazophataa sthairyaM mandavedanataa+alpazophataa caamalakSaNamuddiSTaM suucibhiriva nistudyate dazyata iva pipiilikaabhistaabhizca saMsarpyata iva chidyata iva zastreNa bhidyata iva zaktibhistaaDyata iva daNDena piiDyata iva paaNinaa ghaTyata iva caaGgulyaa dahyate pacyata iva caagnikSaaraabhyaaM oSacoSapariidaahaazca bhavanti vRzcikaviddha iva ca sthaanaasanazayaneSu na zaantimupaiti aadhmaatabastirivaatatazca zopho bhavati tvagvaivarNyaM zophaabhivRddhirjvaradaahapipaasaa bhaktaarucizca pacyamaanaliGgaM vedanopazaantiH paaNDutaa+alpazophataa valiipraadurbhaavastvakparipuTanaM nimnadarzanamaGgulyaa+avapiiDite pratyunnamanaM bastaavivodakasaMcaraNaM puuyasya prapiiDayatyekamantamante vaa+avapiiDite muhurmuhustodaH kaNDuurunnatataa vyaadherupadravazaantirbhaktaabhikaaGkSaa ca pakvaliGgam // SS1.17.6 kaphajeSu tu rogeSu gambhiiragatitvaadabhighaatajeSu vaa keSucidasamastaM pakvalakSaNaM dRSTvaa pakvamapakvamiti manyamaano bhiSaGnohamupaiti / yatra hi tvaksavarNataa ziitazophataa sthaulyamalparujataa+azmavacca ghanataa na tatra mohamupeyaaditi // SS1.17.7 bhavanti caatra / SS1.17.7ab aamaM vipacyamaanaM ca samyak pakvaM ca yo bhiSak / SS1.17.7cd jaaniiyaat sa bhavedvaidyaH zeSaastaskaravRttayaH // SS1.17.8ab vaataadRte naasti rujaa na paakaH pittaadRte naasti kaphaacca puuyaH / SS1.17.8cd tasmaat samastaaH paripaakakaale pacanti zophaaMstraya eva doSaaH // SS1.17.9ab kaalaantareNaabhyuditaM tu pittaM kRtvaa vaze vaatakaphau prasahya / SS1.17.9cd pacatyataH zoNitameva paako mato+apareSaaM viduSaaM dvitiiyaH // SS1.17.10 tatra aamacchede maaMsasiraasnaayvasthisandhivyaapaadanamatimaatraM zoNitaatipravRttirvedanaapraadurbhaavo+avadaraNamanekopadravadarzanaM kSatavidradhirvaa bhavati / sa yadaa bhayamohaabhyaaM pakvamapyapakvamiti manyamaanazciramupekSate vyaadhiM vaidyastadaa gambhiiraanugato dvaaramalabhamaanaH puuyaH svamaazrayamavadaa(aa.dii)ryotasaGgaM mahaantamavakaazaM kRtvaa naaDiiM janayitvaa kRcchrasaadhyo bhavatyasaadhyo veti // SS1.17.11 bhavanti caatra / SS1.17.11ab yazchinattyaamamajJaanaadyazca pakvamupekSate / SS1.17.11cd zvapacaaviva mantavyau taavanizcitakaariNau // SS1.17.12ab praak zastrakarmaNazceSTaM bhojayedaaturaM bhiSak / SS1.17.12cd madyapaM paayayenmadyaM tiikSNaM yo vedanaasahaH // SS1.17.13ab na muurcchatyannasaMyogaanmattaH zastraM na budhyate / SS1.17.13cd tasmaadavazyaM bhoktavyaM rogeSuukteSu karmaNi // SS1.17.14ab praaNo hyaabhyantaro nNNaaM baahyapraaNaguNaanvitaH / SS1.17.14cd dhaarayatyavirodhena zariiraM paaJcabhautikam // SS1.17.15ab alpo mahaan vaa kriyayaa vinaa yaH samucchritaH paakamupaiti zophaH / SS1.17.15cd vizaalamuulo viSamo vidagdhaH sa kRcchritaaM yaatyavagaaDhadoSaH // SS1.17.16ab aalepavisraavaNazodhanaistu samyak prayukairyadi nopazaamyet / SS1.17.16cd pacyet ziighraM samamalpamuulaH sa piNDitazcopari connataH syaat // SS1.17.17ab kakSaM samaasaadya yathaiva vahnirvaate(aa.yvii)ritaH saMdahati prasahya / SS1.17.17cd tathaiva puuyo+apyaviniHsRto hi maaMsaM siraaH snaayu ca khaadatiiha // SS1.17.18ab aadau vimlaapanaM kuryaaddvitiiyamavasecanam / SS1.17.18cd tRtiiyamupanaahaM tu caturthiiM paaTanakriyaam // SS1.17.19ab paJcamaM zodhanaM kuryaat SaSThaM ropaNamiSyate / SS1.17.19cd ete kramaa vraNasyoktaaH saptamaM vaikRtaapaham // SS1.17 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane aamapakvaiSaNiiyo+anaama saptadazo+adhyaayaH // SS1.18.0 aSTaadazo+adhyaayaH / SS1.18.1 athaato vraNaalepanabandhavidhimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.18.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.18.3 aalipa aadya upakramaH eSa sarvazophaanaaM saamaanyaH pradhaanatamazca taM ca pratirogaM vakSyaamaH tato bandhaH pradhaanaM tena zuddhirvraNaropaNamasthisaMdhisthairyaM ca // SS1.18.4 tatra pratilomamaalimpennaanulomam / pratilome hi samyagauSadhamavatiSThate+anupravizati romakuupaan svedavaahibhizca siraamukhairviiryaM praapnoti // SS1.18.5 na ca zuSyamaaNamupekSeta anyatra piiDayitavyaat zuSko hyapaarthako rukkarazca // SS1.18.6 sa trividhaH pralepaH pradeha aalepazca / teSaamantaraM pralepaH ziitastanuravizoSii vizoSii ca pradehastuuSNaH ziito vaa bahalo+abahuravizoSii ca madhaymo+atraalepaH / tatra raktapittaprasaadakRdaalepaH pradeho vaatazleSmaprazamanaH saMdhaanaH zodhano ropaNaH zophavedanaapahazca tasyopayogaH kSataakSateSu yastu kSateSuupayujyate sa bhuuyaH kalka iti saMjJaaM labhate niruddaalepanasaMjJaH tenaasraavasannirodho mRdutaa puutimaaMsaapakarSaNamanantardoSataa vraNazuddhizca bhavati // SS1.18.7ab avidagdheSu zopheSu hitamaalepanaM bhavet / SS1.18.7cd yathaasvaM doSazamanaM daahakaNDuurujaapaham // SS1.18.8ab tvakprasaadanamevaagryaM maaMsaraktaprasaadanam / SS1.18.8cd daahaprazamanaM zreSThaM todakaNDuuvinaazanam // SS1.18.9ab marmadezeSu ye togaa guhyeSvapi tathaa nRaam / SS1.18.9cd saMzodhanaaya teSaaM hi kuryaadaalepanaM bhiSak // (?SS1.18.10ab SaDbhaagaM paittike snehaM catrubhaagaM tu vaatike / SS1.18.10cd aSTabhaagaM tu kaphaje snehamaatraaM pradaapayet //) SS1.18.11 tasya pramaaNamaardramaahiSacarmotsedhamupadizanti // SS1.18.12 na caalepaM raatrau prayuJjiita maa bhuucchaityapihitoSmaNastadanirgamaadvikaarapravRtti(aa.ddhi)riti // SS1.18.13ab pradehasaadhye vyaadhau tu hitamaalepanaM divaa / SS1.18.13cd pittaraktaabhighaatotthe saviSe ca vizeSataH // SS1.18.14ab na ca paryuSitaM lepaM kadaacidavacaarayet / SS1.18.14cd uparyupari lepaM tu na kadaacit pradaapayet // SS1.18.15ab uuSmaaNaM vedanaaM daahaM ghanatvaajjanayet sa hi / SS1.18.15cd na ca tenaiva lepena pradehaM daapayet punaH / SS1.18.15ef zuSkabhaavaatsa nirviiryo yukto+api syaadapaarthakaH // SS1.18.16 ata uurdhvaM vraNabandhanadravyaaNyupadekSyaamaH tadyathaa kSaumakaarpaasaavikadukuulakauzeyapatrorNaciinapaTTacarmaantarvalkalaalaabuuzakalalataavidalarajjutuulaphalasantaanikaalauhaaniiti teSaM vyaadhiM kaalaM caavekSyopayogaH prakaraNatazcaiSaamaadezaH // SS1.18.17 tatra kozadaamasvastikaanuvellitapra(aa.mu)toliimaNDalasthagikaayamakakhaTvaaciinavibandhavitaanagophaNaaH paJcaaGgii ceti caturdaza bandhavizeSaaH / teSaaM naamabhirevaakRtayaH praayeNa vyaakhyaataaH // SS1.18.18 tatra kozamaGguSThaaGguliparvasu vidadhyaat daamasaMbaadhe+aGge sandhikuurcakabhruustanaantaratalakarNeSu svastikaM anuvellitaM tu zaakhaasu griivaameDhrayoH pratoliiM vRtte+aGge maNDalaM aGguSThaaGgulimeDhraagreSu sthagikaaM yamalavraNayoryamakaM hanuzaGkhagaNDeSu khaTvaaM apaaGgayozciinaM pRSThodaroraHsu vibandhaM muurdhani vitaanaM cibukanaasauSThaaMsabastiSu gophaNaaM jatruNa uurdhvaM paJcaaGgiimiti yo vaa yasmin zariirapradeze suniviSTo bhavati taM tasmin vidadhyaat // SS1.18.19 yantraNamuurdhvamadhistiryak ca // SS1.18.20 tatra ghanaaM kavalikaaM dattvaa vaamahastaparikSepamRjumanaaviddhamasaMkucitaM mRdu paTTaM nivezya badhniiyaat / na ca vraNasyopari kuryaadgranthimaabaadhakaraM ca // SS1.18.21 na ca vikezikauSadhe+atisnigdhe+atiruukSe viSame vaa kurviita yasmaadatisnehaat kledo raukSyaacchedo durnyaasaahraNavartmaavagharSaNamiti // SS1.18.22 tatra vraNayatanavizeSaadbandhavizeSastrividho bhavati gaaDhaH samaH zithila iti // SS1.18.23ab piiDayannarujo gaaDhaH socchvaasaH zithilaH smRtaH / SS1.18.23cd naiva gaaDho na zithilaH samo bandhaH prakiirtitaH // SS1.18.24 tatra sphikkukSikakSaavaGkSaNoruziraHsu gaaDhaH zaakhaavadanakarNakaNThameDhramuSkapRSThapaarzvodaroraHsu samaH akSNoH sandhiSu ca zithila ti // SS1.18.25 tatra paittikaM gaaDhasthaane samaM badhniiyaat samasthaane zithilaM zithilasthaane naiva evaM zoNitaduSTaM ca zlaiSmikaM zithilasthaane samaM samasthaane gaaDhaM gaaDhasthaane gaaDhataraM evaM vaataduSTaM ca // SS1.18.26 tatra paittikaM zaradi griiSme dvirahno badhniiyaat raktopadrutamapyevaM zlaiSmikaM hemantavasantayostryahaat vaatopadrutamapyevam / evamabhyuuhya bandhaviparyayaM ca kuryaat // SS1.18.27 tatra samazithilasthaaneSu gaaDhaM baddhe vikezikauSadhanairarthakyaM zophavedanaapraadurbhaavazca gaaDhasamasthaaneSu zithilaM baddhe vikezikauSadhapatanaM paTTasaMcaaraahraNavartmaavagharSanamiti gaaDhazithilasthaaneSu samaM baddhe ca guNaabhaava iti // SS1.18.28 avipariitabandhe vedanopazaantirasRkprasaado maardavaM ca // SS1.18.29 abadhyamaano daMzamazakatRNakaaSThopalapaaMzuziitavaataatapaprabhRtibhirvizeSairabhihanyate vraNo vividhavedanopadrutazca duSTataamupaityaalepanaadiini caasya vizoSamupayaanti // SS1.18.30ab cuurNitaM mathitaM bhagnaM vizliSTamatipaatitam / SS1.18.30cd asthisnaayusiraacchinnamaazu bandhena rohati // SS1.18.31ab sukhamevaM vraNii zete sukhaM gacchati tiSThati / SS1.18.31cd sukhaM zayyaasanasthasya kSipraM saMrohati vraNaH // SS1.18.32 abandhyaaH pittaraktaabhighaataviSanimittaa yadaa ca zophadaahapaakaraagatodavedanaabhibhuutaaH kSaaraagnidagdhaaH paakaat prakuthitapraziirNamaaMsaazca bhavanti // SS1.18.33ab kuSThinaamagnidagdhaanaaM piDakaa madhumehinaam / SS1.18.33cd karNikaazconduruviSe viSajuSTavraNaazca ye // SS1.18.34ab maaMsaapaake na badhyante gudapaake ca daaruNe / SS1.18.34cd svabuddhyaa caapi vibhajetkRtyaakRtyaaMzca buddhimaan // SS1.18.35ab dezaM doSaM ca vijJaaya vraNaM ca vraNakovidaH / SS1.18.35cd RtuuMzca parisaMkhyaaya tato bandhaannivezayet // SS1.18.36ab uurdhvaM tiryagadhastaacca yantraNaa trividhaa smRtaa / SS1.18.36cd yathaa ca badhyate bandhastathaa vakSyaamyazeSataH // SS1.18.37ab ghanaaM kavalikaaM dattvaa mRdu caivaapi paTTakam / SS1.18.37cd vikezikaamauSadhaM ca naatisnigdhaM samaacaret // SS1.18.38ab prakledayatyatisnigdhaa tathaa ruukSaa kSiNoti ca / SS1.18.38cd yuktasnehaa ropayati durnyastaa vartma gharSati // SS1.18.39ab viSamaM ca vraNaM kuryaat stambhayet sraavayettathaa / SS1.18.39cd yathaavraNaM viditvaa tu yogaM vaidyaH prayojayet // SS1.18.40ab pittaje raktaje vaa+api sakRteva parikSipet / SS1.18.40cd asakRt kaphaje vaa+api vaataje ca vicakSaNaH // SS1.18.41ab talena pratipiiDyaatha sraavayedanulomataH / SS1.18.41cd sarvaaMzca bandhaan guuDhaantaan sandhiiMzca vinivezayet // SS1.18.42ab oSThasyaapyeSa sandhaane yathoddiSTo vidhiH smRtaH / SS1.18.42cd buddhyotprekSyaabhiyuktena tathaa caasthiSu jaanataa // SS1.18.43ab uttiSThato niSaNNasya zayanaM vaa+adhigacchataH / SS1.18.43cd gacchato vividhairyaanairnaasya duSyati sa vraNaH // SS1.18.44ab ye ca syurmaaMsasaMsthaa vai tvaggataazca tathaa vraNaaH / SS1.18.44cd sandhyasthikoSThapraaptaazca siraasnaayugataastathaa // SS1.18.45ab tathaa+avagaaDhagambhiiraaH sarvato viSamasthitaaH / SS1.18.45cd naite saadhayituM zakyaa Rte bandhaadbhavanti hi // SS1.18 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane vraNaalepanabandhavidhirnaamaaSTaadazo+adhyaayaH // SS1.19.0 ekonaviMzo+adhyaayaH / SS1.19.1 athaato vraNitopaasaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.19.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantriH // SS1.19.3 vraNitasya prathamamevaagaaramanvicchet taccaagaaraM prazastavaastvaadikaM karyam // SS1.19.4ab prazastavaastuni gRhe zucaavaatapavarjite / SS1.19.4cd nivaate na ca rogaaH syuH zaariiraagantumaanasaaH // SS1.19.5 tasmin zayanamasaMbaadhaM svaastiirNaM manojJaM praakziraskaM sazastraM kurviit // SS1.19.6ab sukhaceSTaapracaaraH syaat svaastiirNe zayane vraNii / SS1.19.6cd praacyaaM dizi sthitaa devaastatpuujaarthaM ca tacchiraH // SS1.19.7 tasmin suhRdbhiranukuulaiH priyaMvadairupaasyamaano yatheSTamaasiit // SS1.19.8ab suhRdo vikSipantyaazu kathaabhirvraNavedanaaH / SS1.19.8cd aazvaasayanto bahuzastvanukuulaaH priyaMvadaaH // SS1.19.9 na ca divaanidraavazagaH syaat // SS1.19.10ab divaasvapnaaddraNe kaNDuurgaatraaNaaM gauravaM tathaa / SS1.19.10cd zvayathurvedanaa raagaH sraavazcaiva bhRzaM bhavet //// SS1.19.11 utthaanasaMvezanaparivartanacaGkramaNoccairbhaaSaNaadyaasvaatmaceSTaasvapramatto vraNaM saMrakSet // SS1.19.12ab sthaanaasanaM caGkramaNaM divaasvapnaM tathaiva ca / SS1.19.12cd vraNito na niSeveta zaktimaanapi maanavaH // SS1.19.13ab utthaanaadyaasanaM sthaanaM zayyaa caatiniSevitaa / SS1.19.13cd praapnuyaanmaarutaadaGge rujastasmaadvivarjayet // SS1.19.14 gamyaanaaM ca striiNaaM saMdarzanasaMbhaaSaNasaMsparzanaani duurataH pariharet // SS1.19.15ab striidarzanaadibhiH zukraM kadaaciccalitaM sravet / SS1.19.15cd graamyadharmakRtaandoSaan so+asaMsarge+apyavaapnuyaat // SS1.19.16 navadhaanyamaaSatilakalaayakulatthaniSpaavaharitakazaakaamlalavaNakaTukaguDapiSTavikRtivalluurazuSkazaakaajaavikaanuupaudakamaaMsavasaaziitodakakRzaraapaayasadadhidugdhatakraprabhRtiin pariharet // SS1.19.17ab takraanto navadhaanyaadiryo+ayaM varga udaahRtaH / SS1.19.17cd doSasaMjanano hyeSa vijJeyaH puuyavardhanaH // SS1.19.18 madyapazca maireyaariSTaasavaziidhusuraavikaaraan pariharet // SS1.19.19ab madyamamlaM tathaa ruukSaM tiikSNamuSNaM ca viiryataH / SS1.19.19cd aazukaari ca tat piitaM kSipraM vyaapaadayeddraNam // SS1.19.20 vaataataparajodhuumaavazyaayaatisevanaatibhojanaaniSTabhojanaazravaNadarzanerSyaamarSabhayakrodhazokadhyaanaraatrijaagaraNaviSamaazanazayanopavaasavaagvyaayaamasthaanacaGkramaNaziitavaataviruddhaadhyazanaajiirNamakSikaadyaa baadhaaH pariharet // SS1.19.21ab vraNinaH saMprataptasya kaaraNairevamaadibhiH / SS1.19.21cd kSiiNazoNitamaaMsasya bhuktaM samyaGga jiiryati // SS1.19.22ab ajiirNaat pavanaadiinaaM vibhramo balavaan bhavet / SS1.19.22cd tataH zopharujaasraavadaahapaakaanavaapnuyaat // SS1.19.23 sadaa niicanakharomNaa zucinaa zuklavaasasaa zaantimaGgaladevataabraahmaNagurupareNa bhavitavyamiti / tat kasya hetoH hiMsaavihaaraaNi hi mahaaviiryaaNi rakSaaMsi pazupatikuberakumaaraanucaraaNi maaMsazoNitapriyatvaat kSatajanimittaM vraNinamupasarpanti satkaaraarthaM jighaaMsuuni vaa kadaacit // SS1.19.24 bhavati caatra / SS1.19.24ab teSaaM satkaarakaamaanaaM prayatetaantaraatmanaa / SS1.19.24cd dhuupabalyupahaaraaMzca bhakSyaaMzcaivopahaarayet // SS1.19.25 te tu saMtarpitaa aatmavantamk na hiMsyuH / tasmaat satatamatandrito janaparivRto nityaM diipodakazastrasragdaamapuSpalaajaadyalaGkRte vezmani saaMpanmaGgalamano+anukuulaaH kathaaH zRNvannaasiita // SS1.19.26ab saMpadaadyanukuulaabhiH kathaabhiH priitamaanasaH / SS1.19.26cd aazaavaan vyaadhimokSaaya kSipraM sukhamavaapnuyaat // SS1.19.27 RgyajuHsaamaatharvavedaabhihitairaparaizcaaziirvidhaanairupaadhyaayaa bhiSajazca sandhyayo rakSaaM kuryuH // SS1.19.28ab sarSapaariSTapatraabhyaaM sarpiSaa lavaNena ca / SS1.19.28cd dvirahnaH kaarayeddhuupaM dazaraatramatandritaH // SS1.19.29 chatraamaticchatraaM laaGguu(aa.Gga)liiM jaTilaaM brahmacaariNiiM lakSmiiM guhaamatiguhaaM vacaamativiSaaM zataviiryaaM sahasraviiryaaM siddhaarthakaaMzca zirasaa dhaarayet // SS1.19.30ab vyajyeta baalavyajanairvraNaM na ca vighaTTayet / SS1.19.30cd na tudenna ca kaNDuuyecchayaanaH paripaalayet // SS1.19.31ab anena vidhinaa yuktamaadaaveva nizaacaraaH / SS1.19.31cd vanaM kezaariNaa+aakraantaM varjayanti mRgaa iva // SS1.19.32ab jiirNazaalyodanaM snigdhamalpamuSNaM dravottaram / SS1.19.32cd bhuJjaano jaaGgalairmaaMsaiH ziighraM vraNamapohati // SS1.19.33ab taNDuliiyakajiivantiisuniSaNNakavaastukaiH / SS1.19.33cd baalamuulakavaataarkapaTolaiH kaaravellakaiH // SS1.19.34ab sadaaDimaiH saamalakairghRtabhRSTaiH sasaindhavaiH / SS1.19.34cd anyairevaMguNairvaa+api mudgaadiinaaM rasena vaa // SS1.19.35ab zaktuun vilepiiM kulmaaSaM jalaM caapi zRtaM pibet / SS1.19.35cd divaa na nidraavazago nivaatagRhagocaraH // SS1.19.35ef vraNii vaidyavaze tiSThan ziighraM vraNamapohati / SS1.19.36ab vraNe zvayathuraayaasaat sa ca raagazca jaagaraat / SS1.19.36cd tau ca ruk ca divaasvaapaattaazca mRtyuzca maithunaat // SS1.19.37ab evaMvRttasamaacaaro vraNii saMpadyate sukhii / SS1.19.37cd aayuzca diirghamaapnoti dhanvantarivaco yathaa // SS1.19 iti zriisuzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane vraNitopaasaniiyo namaikonaviMzo+adhyaayaH // SS1.20.0 viMzatitamo+adhyaayaH / SS1.20.1 athaato hitaahitiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.20.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.20.3 yadvaayoH pathyaM tat pittasyaapathyamityanena hetunaa na kiMciddravyamekaantena hitamahitaM vaa+astiiti kecidaacaaryaa bruvate / tattu na samyak / iha khalu yasmaaddravyaaNi svabhaavataH saMyogatazcaikaantahitaanyekaantaahitaani hitaahitaani ca bhavanti // SS1.20.4 tatra ekaantahitaani jaatisaatmyaat salilaghRtadugdhaudanaprabhRtiini ekaantaahitaani tu dahanapacanamaaraNaadiSu pravRttaanyagnikSaaraviSaadiini saMyogaadaparaaNi viSatulyaani bhavanti hitaahitaani tu yadvaayoH pathyaM tatpittasyaapathyamiti // SS1.20.5 ataH sarvapraaNinaamayamaahaaraarthaM varga upadizyate tadyathaa raktazaliSaSTikakaGgukamukundakapaaNDukapiitakapramodakakaalakaasanapuSpakakardamakazakunaahRtasugandhakakalamaniivaarakodravoddaalakazyaamaakagodhuumaveNuyavaadaya eNahariNakuraGgamRgamaatRkaazvadaMSTraakaraalakrakarakapotalaavatittirikapiJjalavartiiravartikaadiinaaM maaMsaani mudgavanamudgamakuSThakalaayamasuuramaGgalyacaNakahareNvaaDhakiisatiinaaH cillivaastukasuniSaNNakajiivantiitaNDuliiyakamaNDuukaparNyaH gavyaM ghRtaM saindhavadaaDimaamalakamityeSa vargaH sarvapraaNinaaM saamaanyataH pathyatamaH // SS1.20.6 tathaa brahmacaryanivaatazayanoSNodakasnaananizaasvapnavyaayaamaazcaikaantataH pathyatamaaH // SS1.20.7 ekaantahitaanyekaantaahitaani ca praagupadiSTaani hitaahitaani tu yadvaayoH pathyaM tatpittasyaapathyamiti // SS1.20.8 saMyogatastvaparaaNi viSatulyaani bhavanti / tadyathaa valliiphalakavakakariiraamlaphalalavaNakulatthapiNyaakadadhitailavirohipiSTazuSkazaakaajaavikamaaMsamadyajaambavacilicimamatsyagodhaavaraahaaMzca naikadhyamazniiyaat payasaa // SS1.20.9ab rogaM saatmyaM ca dezaM ca kaalaM dehaM ca buddhimaan / SS1.20.9cd avekSyaagnyaadikaan bhaavaan rogavRtteH prayojayet // SS1.20.10ab avasthaantarabaahulyaadrogaadiinaaM vyavasthitam / SS1.20.10cd dravyaM necchanti bhiSaja icchanti svastharakSaNe // SS1.20.11ab dvayoranyataraadaane vadanti viSadugdhayoH / SS1.20.11cd dugdhasyaikaantahitataaM viSamekaantato+ahitam // SS1.20.12ab evaM yuktaraseSveSu dravyeSu salilaadiSu / SS1.20.12cd ekaantahitataaM viddhi vatsa suzrta naanyathaa // SS1.20.13 ato+anyaanyapi saMyogaadahitaani vakSyaamaH na vaviruuDhadhaanyairvasaamadhupayoguDamaaSairvaa graamyaanuupaudakapizitaadiini naabhyavaharet na payomadhubhyaaM rohiNiizaakaM jaatukazaakaM vaa+azniiyaat balaakaaM vaaruNiikulmaaSaabhyaaM kaakamaaciiM pippaliimaricaabhyaaM naaDiibhaGgazaakakukkuTadadhiini ca naikadhyaM madhu coSNodakaanupaanaM pittena caamamaaMsaani suraakRzaraapaayasaaMzca naikadhyaM sauviirakeNa saha tilazaSkuliiM matsyaiH sahekSuvikaaraan guDena kaakamaaciiM madhunaa muulakaM guDena vaaraahaM madhunaa ca saha viruddhaM kSiireNa muulakamaamrajaambavazvaavicchuukaragodhaazca sarvaaMzca matsyaan payasaa vizeSeNa cilicimaM kadaliiphalaM taalaphalena payasaa dadhnaa takreNa vaa lakucaphalaM payasaa dadhnaa maaSasuupena vaa praak payasaH payaso+ante vaa // SS1.20.14 ataH karmaviruddhaan vakSyaamaH kapotaan sarSapatailabhRSTaannaadyaat kapiJjalamayuuralaavatittirigodhaazcairaNDadaarvyagnisiddhaa eraNDatailasiddhaa vaa naadyaat kaaMsyabhaajane dazaraatraparyuSitaM sarpiH madhu coSNairuSNe vaa matsyaparipacane zrNgaveraparipacane vaa siddhaaM kaakamaaciiM tilakalkasiddhamupodikaazaakaM naarikelena varaahavasaa paribhRSTaaM balaakaaM bhaasamaGgaarazuulyaM naazniiyaaditi // SS1.20.15 ato maanaviruddhaan vakSyaamaH madhvambunii madhusarpiSii maanatastulye naazniiyaat snehau madhusnehau jalasnehau vaa vizeSaadaantariikSodakaanupaanau // SS1.20.16 ata uurdhvaM rasadvandvaani rasato viiryato vipaakatazca viruddhaani vakSyaamaH tatra madhuraamlau rasaviiryaviruddhau madhuralavaNau ca madhurakaTukau ca sarvataH madhuratiktau rasavipaakaabhyaaM madhurakaSaayau ca amlalavaNau rasataH amlakaTukau rasavipaakaabhyaaM amlatiktaavamlakaSaayau ca sarvataH lavaNakaTukau rasavipaakaabhyaaM lavaNatiktau lavaNakaSaayau ca sarvataH kaTutiktau rasaviiryaabhyaaM kaTukaSaayau ca tiktakaSaayau rasataH // SS1.20.17 taratamayogayuktaaMzca bhaavaanatiruukSaanatisnigdhaanatyuSNaanatiziitaanityevamaadiin vivarjayet // SS1.20.18 bhavanti caatra / SS1.20.18ab viruddhaanyevamaadiini viiryato yaani kaani ca / SS1.20.18cd taanyekaantaahitaanyeva zeSaM vidyaaddhitaahitam // SS1.20.19ab vyaadhimindriyadaurbalyaM maraNaM caadhigacchati / SS1.20.19cd viruddharasaviiryaaNi bhuJjaano+anaatmavaannaraH // SS1.20.20ab yatkiMciddoSamutklezya bhuktaM kaayaanna nirharet / SS1.20.20cd rasaadiSvayathaarthaM vaa tadvikaaraaya kalpate // SS1.20.21ab viruddhaazanajaan rogaan pratihanti virecanam / SS1.20.21cd vamanaM zamanaM vaa+api puurvaM vaa hitasevanam // SS1.20.22ab saatymyato+alpatayaa vaa+api diiptaagnestaruNasya ca / SS1.20.22cd snigdhavyaayaamabalinaaM viruddhaM vitathaM bhavet // SS1.20.23 atha vaataguNaan vakSyaamaH SS1.20.23ab puurvaH samadhuraH snigdho lavaNazcaiva maarutaH / SS1.20.23cd gururvidaahajanano raktapittaabhivardhanaH // SS1.20.24ab kSataanaaM viSajuSTaanaaM vraNinaH zleSmalaazca / SS1.20.24cd teSaameva vizeSeNa sadaa rogavivardhanaH // SS1.20.25ab vaatalaanaaM prazastazca zraantaanaaM kaphazoSiNaam / SS1.20.25cd teSaameva vizeSeNa vraNakledavivardhanaH // SS1.20.26ab madhurazcaavidaahii ca kaSaayaanuraso laghuH / SS1.20.26cd dakSiNo maarutaH zreSThazcakSuSyo balavardhanaH // SS1.20.27ab raktapittaprazamano na ca vaataprakopaNaH / SS1.20.27cd vizado ruukSaparuSaH kharaH snehabalaapahaH // SS1.20.28ab pazcimo maarutastiikSNaH kaphamedovizoSaNaH / SS1.20.28cd sadyaH praaNakSayakaraH zoSaNastu zariiriNaam // SS1.20.29ab uttaro maarutaH snigdho mRdurmadhura eva ca / SS1.20.29cd kaSaayaanurasaH ziito doSaaNaaM caaprakopaNaH // SS1.20.30ab tasmaacca prakRtisthaanaaM kledano balavardhanaH / SS1.20.30cd kSiiNakSayaviSaartaanaaM vizeSeNa tu puujitaH // SS1.20 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane hitaahitiiyo naama viMzo+adhyaayaH // SS1.21.0 ekaviMzatitamo+adhyaayaH / SS1.21.1 athaato vraNapraznamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.21.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.21.3 vaatapittazleSmaaNa eva dehasaMbhavahetavaH / tairevaavyaapannairadhomadhyordhvasanniviSTaiH zariiramidaM dhaaryate+agaaramiva sthuuNaabhistisRbhiratazca tristhuuNamaahureke / ta eva ca vyaapannaaH pralayahetavaH / tadebhireva zoNitacaturthaiH saMbhavasthitipralayeSvapyavirahitaM zariiraM bhavati // SS1.21.4 bhavati caatra / SS1.21.4ab narte dehaaH kaphaadasti na pittaanna ca maarutaat / SS1.21.4cd zoNitaadapi vaa nityaM deha etaistu dhaaryate // SS1.21.5 tatra vaa gatigandhanayoriti dhaatuH tapa santaape zliSa aaliGgane eteSaaM kRdvihitaiH pratyayairvaataH pittaM zleSmeti ca ruupaaNi bhavanti // SS1.21.6 doSasthaanaanyata uurdhvaM vakSyaamaH tatra samaasena vaataH zroNigudasaMzrayaH taduparyadho naabheH pakvaazayaH pakvaamaazayamadhyaM pittasya aamaazayaH zleSmaNaH // SS1.21.7 ataH paraM paJcadhaa vibhajyante / tatra vaatasya vaatavyaadhau vakSyaamaH pittasya yakRtpliihaanau hRdayaM dRStistvak puurvoktaM ca zleSmaNastuuraHziraHkaNThasandhaya iti puurvoktaM ca etaani khalu doSaaNaaM sthaanaanyavyaapannaanaam // SS1.21.8ab visargaadaanavikSepaiH somasuuryaanilaa yathaa / SS1.21.8cd dhaarayanti jagaddehaM kaphapittaanilaastathaa // SS1.21.9 tatra jijJaasyaM kiM pittavyatirekaadanyo+agniH aahosvit pittamevaagniriti / atrocyate na khalu pittavyatirekaadanyo+agnirupalabhyate aagneyatvaat pitte dahanapacanaadiSvabhipravartamaaneSvagnivadupacaaraH kriyate+antaragniriti kSiNe hyagniguNe tatsamaanadravyopayogaadativRddhe ziitakriyopayogaadaagamaacca pazyaamo na khalu pittavyatirekaadanyo+agniriti // SS1.21.10 taccaadRSTahetukena vizeSeNa pakvaamaazayamadhyasthaM pittaM caturvidhamannapaanaM pacati vivecayati ca doSarasamuutrapuriiSaaNi tatrasthameva caatmazaktyaa zeSaaNaaM pittasthaanaanaaM zariirasya caagnikarmaNaa+anugrahaM karoti tasmin pitte paacako+agniriti saMjJaa yattu yakRtpliihnoH pittaM tasmin raJjako+agniriti saMjJaa sa rasasya raagakRduktaH yat pittaM hRdayasaMsthaM tasmin saadhako+agniriti saMjJaa so+abhipraarthitamanorathasaadhanakRduktaH yaddRSTyaaM pittaM tasminnaalocako+agniriti saMjJaa sa ruupagrahaNaadhikRtaH yattu tvaci pittaM tasmin bhraajako+agniriti saMjJaa so+abhyaGgapariSekaavagaahaavalepanaadiinaaM kriyaadravyaaNaaM paktaa chaayaanaaM ca prakaazakaH // SS1.21.11ab pittaM tiikSNaM dravam puuti niilaM piitaM tathaiva ca / SS1.21.11cd uSNaM kaTurasaM caiva vidagdhaM caamlameva ca // SS1.21.12 ata uurdhvaM zleSmasthaanaanyanuvyaakhyaasyaamaH / tatra aamaazayaH pittaazayasyopariSThaattatpratyaniikatvaaduurdhvagatitvaattejasazcandra iva aadityasya sa caturvidhasyaahaarasyaadhaaraH sa ca tatraudakairguNairaahaaraH praklinno bhinnasaMghaataH sukhajarazca bhavati // SS1.21.13ab maadhuryaat picchilatvaacca prakleditvaattathaiva ca / SS1.21.13cd aamaazaye saMbhavati zleSmaa madhuraziitalaH // SS1.21.14 sa tatrastha eva svazaktyaa zeSaaNaaM zleSmasthaanaanaaM zariirasya codakakarmaNaa+anugrahaM karoti uraHsthastrikasandhaaraNamaatmaviiryeNaannarasasahitena hRdayaavalambanaM karoti jihvaamuulakaNThastho jihvendriyasya saumyatvaat samyagrasajJaane vartate ziHrasthaH snehasaMtarpaNaadhikRtatvaadindriyaaNaamaatmaviiryeNaanugrahaM karoti sandhisthastu zleSmaa sarvasandhisaMzleSaat sarvasandhyagranuhaM karoti // SS1.21.15ab zleSmaa zveto guruH snigdhaH picchilaH ziita eva ca / SS1.21.15cd madhurastvavigdhaH syaadvidagdho lavaNaH srMtaH // SS1.21.16 zoNitasya sthaanaM yakRtpliihaanau tacca praagabhihitaM tatrasthameva zeSaaNaaM zoNitasthaanaanaamanugrahaM karoti // SS1.21.17ab anuSNaziitaM madhuraM snigdhaM raktaM ca varNataH / SS1.21.17cd zoNitaM guru visraM syaadvidaahazcaasya pittavat // SS1.21.18 etaani khalu doSasthaanaani eSu saMciiyante doSaaH / praak saMcayaheturuktaH / tatra saMcitaanaaM khalu doSaaNaaM stabdhapuurNakoSThataa piitaavabhaasataa mandoSmataa caaGgaanaaM gauravamaalasyaM cayakaaraNavidveSazceti liGgaani bhavanti / tatra prathamaH kriyaakaalaH // SS1.21.19 ata uurdhvaM prakopaNaani vakSyaamaH / tatra balavadvigrahaativyaayaamavyavaayaadhyayanaprapatanapradhaavanaprapiiDanaabhighaatalaGghanaplavanataraNaraatrijaagaraNabhaaraharaNagajaturagarathapadaaticaryaakaTukaSaayatiktaruukSalaghuziitaviiryazuSkazaakavalluuravarakoddaalakakoraduuSazyaamaakaniivaaramudgamasuuraaDhakiihareNukalaayaniSpaavaanazanaviSamaazanaadhyazanavaatamuutrapuriiSazukracchardikSavathuudgaarabaaSpavegavighaataadibhirvizeSairvaayuH prakopamaapadyate // SS1.21.20ab sa ziitaabhrapravaateSu gharmaante ca vizeSataH / SS1.21.20cd pratyuuSasyaparaahNe tu jiirNe+anne ca prakupyati // SS1.21.21 krodhazokabhayaayaasopavaasavidagdhamaithunopagamanakaTvamlalavaNatiikSNoSNalaghuvidaahitilatailapiNyaakakulatthasarSapaatasiiharitakazaakagodhaamatsyaajaavikamaaMsadadhitakrakuurcikaamastusauviirakasuraavikaaraamlaphalakaTvaraprabhRtibhiH pittaM prakopamaapadyate // SS1.21.22ab taduSNairuSNakaale ca meghaante ca viSezataH / SS1.21.22cd madhyaahne caardharaatre ca jiiryatyanne ca kupyati // SS1.21.23 divaasvapnaavyaayaamaalasyamadhuraamlalavaNaziitasnigdhagurupicchilaabhiSyandihaayanakayavakanaiSadhetkaTamaaSamahaamaaSagodhuuma-tila-piSTa-vikRtidadhidugdhakRzaraapaayasekSu-vikaaraanuupaudakamaaMsavasaabisamRNaalakaserukazRGgaaTakamadhura-vallii-phalasamazanaadhyazanaprabhRtibhiH zleSmaa prakopamaapadyate // SS1.21.24ab sa ziitaiH ziitakaale ca vasante ca vizeSataH / SS1.21.24cd puurvaahNe ca pradoSe ca bhuktamaatre prakupyati // SS1.21.25 pittaprakopaNaireva caabhiikSNaM dravasnigdhagurubhiraahaarairdivaasvapnakrodhaanalaatapazramaabhighaataajiirNaviruddhaadhyazanaadibhirvizeSairasRk prakopamaapadyate // SS1.21.26ab yasmaadraktmaM vinaa doSairnaa kadaacit prakupyati / SS1.21.26cd tasmaattasya yathaadoSaM kaalaM vidyaatprakopaNe // SS1.21.27 teSaaM prakopaat koSThatodasaMcaraNaamlikaapipaasaaparidaahaannadveSahRdayotkledaazca jaayante / tatra dvitiiyaH kriyaakaalaH // SS1.21.28 ata uurdhvaM prasaraM vakSyaamaH teSaamebhiraataGkavizeSaiH prakupitaanaaM(paryuSita) kiNvodakapiSTasamavaaya ivodriktaanaaM prasaro bhavati / teSaaM vaayurgatimattvaat prasaraNahetuH satyapyacaitanye / sa hi rajobhuuyiSThaH rajazca pravartakaM sarvabhaavaanaam / yathaa mahaanudakasaMcayo+ativRddhaH setumavadaaryaapareNodakena vyaamizraH sarvataH pradhaavati evaM doSaaH kadaacidekazo dvizaH samastaaH zoNitasahitaa vaa+anekadhaa prasaranti / tadyathaa vaataH pittaM zleSmaa zoNitaM vaatapitte vaatazleSmaaNau pittazleSmaaNau vaatazoNite pittazoNite zleSmazoNite vaatapittazoNitaani vaatazleSmazoNitaani pittazleSmazoNitaani vaatapittakaphaaH vaatapittakaphazoNitaani ityevaM paJcadazadhaa prasanti // SS1.21.29ab kRtsne+ardhe+avayave vaa+api yatraaGge kupito bhRzam / SS1.21.29cd doSo vikaaraM nabhasi meghavattatra varSati // SS1.21.30ab naatyarthaM kupitazcaapi liino maargeSu tiSThati / SS1.21.30cd niSpratyaniikaH kaalena hetumaasaadya kupyati // SS1.21.31 tatra vaayoH pittasthaanagatasya pittavat pratiikaaraH pittasya ca kaphasthaanagatasya kaphavat kaphasya ca vaatasthaanagatasya vaatavat eSa kriyaavibhaagaH // SS1.21.32 evaM prakupitaanaaM prasarataaM ca vaayorvimaargagamanaaTopau oSacoSaparidaahadhuumaayanaani pittasya arocakaavipaakaaGgasaadaazchardizceti zleSmaNo liGgaani bavanti tatra tRtiiyaH kriyaakaalaH // SS1.21.33 ata uurdhvaM sthaanasaMzrayaM / evaM prakupitaaH taaMstaan zariirapradezaanaagamya taaMstaan vyaadhiin janayanti / te yadodarasannivezaM kurvanti tadaa gulmavidradhyudaraagnisaGgaanaahavisuucikaatisaaraprabhRtiin janayanti bastigataaH pramehaazmariimuutraaghaatamuutradoSaprabhRtiin vRSaNagataa vRddhiiH meDhragataa niruddhaprakazopadaMzazuukadoSaprabhRtiin gudagataa bhagandaraarzaHprabhRtiin uurdhvajatrugataastuurdhvajaan tavaGnaaMsazoNitasthaaH kSudrarogaan kuSThaani visarpaaMzca medogataa granthyapacyarbudagalagaNDaalajiiprabhRtiin asthigataa vidradhyanuzayiiprabhRtiin paadagataaH zliipadavaatazoNitavaatakaNTakaprabhRtiin sarvaaGgaagataa jvarasaravaaGgarogaprabhRtiin teSaamevamabhiniviSTaanaaM puurvaruupapraadurbhaavaH taM pratirogaM vakSyaamaH / tatra puurvaruupagateSu caturthaH kriyaakaalaH // SS1.21.34 ata uurdhvaM vyaadherdarzanaM vakSyaamaH zophaarbudagranthividradhivisarpaprabhRtiinaaM pravyaktalakSaNataa jvaraatiisaaraprabhRtiinaaM ca / tatra paJcamaH kriyaakaalaH // SS1.21.35 ata uurdhvameteSaamavadiirNaanaaM braNabhaavamaapannaanaaM SaSThaH kriyaakaalaH jvaraatisaaraprabhRtiinaaM ca diirghakaalaanubandhaH / tatraapratikriyamaaNe+asaadhyataamupayaanti // SS1.21.36 bhavanti caatra / SS1.21.36ab saMcayaM ca prakopaM ca prasaraM sthaanasaMzrayam / SS1.21.36cd vyaktiM bhedaM ca yo vetti doSaaNaaM sa bhavedbhiSak // SS1.21.37ab saMcaye+apahRtaa doSaa labhante nottaraa gatiiH / SS1.21.37cd te tuuttaraasu gatiSu bhavanti balavattaraaH // SS1.21.38ab sarvairbhaavaistribhirvaa+api dvaabhyaamekena vaa punaH / SS1.21.38cd saMsarge kupitaH kruddhaM doSaM doSo+anudhaavati // SS1.21.39ab saMsarge yo gariiyaan syaadupakramyaH sa vai bhavet / SS1.21.39cd zeSadoSaavirodhena sannipaate tathaiva ca // SS1.21.40ab vRNoti yasmaat ruuDhe+api vraNavastu na nazyati / SS1.21.40cd aadehadhaaraNaattasmaaddraNa ityucyate budhaiH // SS1.21 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrashtaane vraNapraznaadhyaayo naamaikaviMzodhyaayaH SS1.22.0 dvaaviMzatitamo+adhyaayaH / SS1.22.1 athaato vraNaasraavavijJaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyamaH // SS1.22.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.22.3 tvaGnaaMsasiraasnaayvasthisandhikoSThamarmaaNiityaSTau vraNavastuuni / atra sarvavraNasannivezaH // SS1.22.4 tatra aadyaikavastusannivezii tvagbhedii vraNaH suupacaraH zeSaaH svayamavaddiiryamaaNaa durupacaaraaH // SS1.22.5 tatraayatazcaturasro vRttastripuTaka iti vraNaakRtisamaasaH zeSaastu vikRtaakRtayo durupakramaa bhavanti // SS1.22.6 sarva eva vraNaaH kSipraM saMrohantyaatmavataaM subhiSagbhizcopakraantaaH anaatmavataamajJaizcopakraantaaH praduSyanti pravRddhatvaacca doSaaNaaM // SS1.22.7 tatraatisaMvRto+ativivRto+atikaThino+atimRdurutsanno+avasanno+atiziito+atyuSNaH kRSNaraktapiitazuklaadiinaaM varNaanaamanyatamavarNo bhairavaH puutipuuyamaaMsasiraasnaayuprabhRtibhiH puurNaH puutipuuyaasraavyunmaargyutsaGgyamanojJadarzanagandho+atyarthaM vedanaavaan daahapaakaraagakaNDuuzophapiDakopadruto+atyarthaM duSTazoNitaasraavii diirghakaalaanubandhii ceti duSTavraNaliGgaani / tasya doSocchraayeNa SaTtvaM vibhajya yathaasvaM pratiikaare prayateta // SS1.22.8 ata uurdhvaM sarvasraavaan vakSyaamaH tatra ghRSTaasu chinnaasu vaa tvakSu sphoTeSu bhinneSu vidaariteSu vaa salilaprakaazo bhavatyaasraavaH kiMcidvisraH piitaavabhaasazca maaMsagataH sadyazchinnaasu siraasu raktaatipravRttiH pakvaasu ca toyanaaDiibhiriva toyaagamanaM puuyasya aasraavazcaatra tanurvicchinnaH picchilo+avalambii zyaavo+avazyaayapratimazca snaayugataH snigdho ghanaH siMghaaNakapratimaH saraktazca asthigato+asthanyabhihate sphuTite bhinne doSaavadaarite vaa doSabhakSitatvaadasthi niHsaaraM zuktidhautamivaabhaati aasraavazcaatra majjamizraH sarudhiraH snigdhazca saMdhigataH piiDyamaano na pravartate aakuJcanaprasaaraNonnamanavinamanapradhaavanotkaasanapravaahaNaizca sravati aasraavazcaatra picchilo+avalambii saphenapuuyarudhironmathitazca koSThagato+asRGnuutrapuriiSapuuyodakaani sravati marmagatastvagaadiSvavaruddhatvaannocyate / tatra tvagaadigataanaamaasraavaaNaaM yathaakramaM paaruSyazyaavaavazyaayadadhimastukSaarodakamaaMsadhaavanapulaakodakasannibhatvaani maarutaadbhavanti pittaadgomedagomuutrabhasmazaGkhakaSaayodakamaadhviikatailasannibhatvaani pittavadraktaadativisratvaM ca kaphaannavaniitakaasiisamajjapiSTatilanaarikelodakavaraahavasaasannibhatvaani sannipaataannaarikelodakairvaarukarasakaaJjikaprasaadaarukodakapriyaGguphalayakRnmudgayuuSasavarNatvaaniiti // SS1.22.9 zlokau caatra bhavataH / SS1.22.9ab pakvaazayaadasaadhyastu pulaakodakasannibhiH / SS1.22.9cd kSaarodakanibhaH sraavo varjyo raktaazayaatsravan // SS1.22.10ab aamaazayaat kalaayaambhonibhazca trikasandhijaH / SS1.22.10cd sraavaanetaan pariikSyaadau tataH karmaacaredbhiSak // SS1.22.11 ata uurdhvaM sarvavraNavedanaa vakSyaamaH todanabhedanataaDanacchedanaayamanamanthanavikSepaNacum cumaayananirdahanaavabhaJjanasphoTanavidaaraNotpaaTanakampanavividhazuulavizleSaNavikiraNapuuraNastambhanasvapnaakuJcanaaGkuzikaaH saMbhavanti animittavividhavedanaapraadurbhaavo vaa muhurmuhuryatraagacchanti vedanaavizeSaastaM vaatikamiti vidyaat oSacoSaparidaahadhuumaayanaani yatra gaatramaGgaaraavakiirNamiva pacyate yatra coSmaabhivRddhiH kSate kSaaraavasiktavacca vedanaavizeSaastaM paittikamiti vidyaat pittavadraktasamutthaM jaaniiyaat kaNDuurgurutvaM suptatvamupadeho+alpavedanatvaM stambhaH zaityaM ca yatra taM zlaiSmikamiti vidyaat yatra sarvaasaaM vedanaanaamutpattistaM saannipaatikamiti vidyaat // SS1.22.12 ata uurdhvaM vraNavarNaan vakSyaamaH bhasmakapotaasthivarNaH paruSo+aruNaH kRSNa iti maarutajasya niilaH piito haritaH zyaavaH kRSNo raktaH kapilaH piGgala iti raktapittasamutthayoH zvetaH snigdhaH paaNDuriti zleSmajasya sarvavarNopetaH saannipaatika iti // SS1.22.13 bhavati caatra / SS1.22.13ab na kevalaM vraNeSuukto vedanaavarNasaMgrahaH / SS1.22.13cd sarvazophavikaareSu vraNavallakSayedbhiSak // SS1.23.0 trayoviMzatitamo+adhyaayaH / SS1.23.1 athaataH kRtyaakRtyavidhimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.23.2 yathovaaca bhagavaan dhanantariH // SS1.23.3 tatra vayaHsthaanaaM dRDhaanaaM praaNavataaM sattvavataaM ca sucikitsyaa vraNaaHekasmin vaa puruSe yatraitadguNacatuSTayaM tasya sukhasaadhaniiyatamaaH / tatra vayaHsthaanaaM pratyagradhaatutvaadaazu vraNaa rohanti dRDhaanaaM sthirabahumaaMsatvaacchastramavacaaryamaaNaM siraasnaayvaadivizeSaanna praapnoti praaNavataaM vedanaabhighaataahaarayantraNaadibhirna glaanirutpadyate sattvavataaM daaruNairapi kriyaavizeSairna vyathaa bhavati tasmaadeteSaaM sukhasaadhaniiyatamaaH // SS1.23.4 ta eva vipariitaguNaa vRddhakRzaalpapraaNabhiiruSu draSTavyaaH // SS1.23.5 sphikpaayuprajananalalaaTagaNDauSThapRSThakarNaphalakoSodarajatrumukhaabhyantarasaMsthaaH sukharopaNiiyaa vraNaaH // SS1.23.6 akSidantanaasaapaaGgazrotranaabhijaTharasevaniinitambapaarzvakukSivakSaHkakSaastanasandhibhaagagataaH saphenapuuyaraktaanilavaahino+antaHzalyaazca duzcikitsyaaH adhobhaagaazcordhvabhaaganirvaahiNo romaantopanakhamarmajaGghaasthisaMzritaazca bhagandaramapi caantarmukhaM sevaniikuTakaasthisaMzritam // SS1.23.7ab kuSThinaaM viSajuSTaanaaM zoSiNaM madhumehinaam / SS1.23.7cd vraNaaH kRcchreNa sidhyanti yeSaaM caapi vraNe vraNaaH // SS1.23.8 avapaaTikaaniruddhaprakazasanniruddhagudajaTharagranthikSatakrimayaH pratizyaayajaaH koSThajaazca tvagdoSiNaaM pramehiNaaM vaa ye parikSateSu dRzyante zarkaraa sikataameho vaatakuNDalikaa+aSThiilaa dantazarkaropakuzaH kaNThazaaluukaM niSkoSaNaduuSitaazca dantaveSTaa visarpaasthikSatoraHkSatavraNagranthiprabhRtayazca yaapyaaH // SS1.23.9ab saadhyaa yaapyatvamaayaanti yaapyaazcaasaadhyataaM tathaa / SS1.23.9cd ghnanti praaNaanasaadhyaastu naraaNaamakriyaavataam // SS1.23.10ab yaapaniiyaM vijaaniiyaat kriyaa dhaarayate tu yam / SS1.23.10cd kriyaayaaM tu nivRttaayaaM sadya eva vinazyati // SS1.23.11ab praaptaa kriyaa dhaarayati yaapyavayaadhitamaaturam / SS1.23.11cd prapatiSyadivaagaaraM viSkambhaH saadhuyoajitaH // SS1.23.12 ata uurdhvamasaadhyaan vakSyaamaH maaMsapiNDavadudgataaH prasekino+antaHpuuyavedanaavanto+azvaapaanavadudvRttauSThaaH kecit kaThinaa gozRGgavadunnatamRdumaaMsaprarohaaH apare duSTarudhiraasraaviNastanuziitapicchilasraaviNo vaa madhyonnataaH kecidavasannazuSiraparyantaaH zaNatuulavat snaayujaalavanto durdarzanaaH vasaamedomajjamastuluGgasraaviNazca doSasamutthaaH piitaasitamuutrapuriiSavaatavaahinazca koSThasthaaH ta evobhayatobhaagavraNamukheSu puuyaraktanirvaahiNaH (aa.kSiiNamaaMsaanaaM ca) sarvatogatayazcaaNumukhaa maaMsabudbudavantaH sazabdavaatavaahinazca ziraHkaNThasthaaH kSiiNamaaMsaanaaM ca puuyaraktanirvaahiNo+arocakaavipaakakaasazvaasopadravayuktaaH bhinne vaa ziraHkapaale yatra mastuluGgadarzanaM tridoSaliGgapraadurbhaavaH kaasazvaasau vaa yasyeti // SS1.23.13 bhavanti caatra / SS1.23.13ab vasaaM medo+atha majjaanaM mastuluGgaM ca yaH sravet / SS1.23.13cd aagantustu vraNaH sidhyenna sidhyeddoSasaMbhavaH // SS1.23.14ab amarmopahite deze siraasandhyasthivarjite / SS1.23.14cd vikaaro yo+anuparyeti tadasaadhyasya lakSaNam // SS1.23.15ab krameNopacayaM praapya dhatuunanugataH zanaiH / SS1.23.15cd na zakya unmuulayituM vRddho vRkSa ivaamayaH // SS1.23.16ab sa sthiratvaanmahattvaacca dhaatvanukramaNena ca / SS1.23.16cd nihantyauSadhaviiryaaNi mantraan duSTagraho yathaa // SS1.23.17ab ato yo vipariitaH syaat sukhasaadhyaH sa ucyate / SS1.23.17cd abaddhamuulaH kSupako yadvadutpaaTane sukhaH // SS1.23.18ab tribhirdoSairanaakraantaH zyaavauSThaH piDakii samaH / SS1.23.18cd avedano niraasraavo vraNaH zuddha ihocyate // SS1.23.19ab kapotavarNapratimaa yasyaantaaH kledavarjitaaH / SS1.23.19cd sthiraazcipiTikaavanto rohatiiti tamaadizet // SS1.23.20ab ruuDhavartmaanamagranthimazuunamarujaM vraNam / SS1.23.20cd tvaksavarNaM samatalaM samyagruuDhaM vinirdizet // SS1.23.21ab doSaprakopaadvyaayaamaadabhighaataadajiirNataH / SS1.23.21cd harSaat krodhaadbhayaadvaa+api vraNo ruuDho+api diiryate // SS1.23 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane kRtyaakRtyavidhirnaama trayoviMzo+adhyaayaH // SS1.24.0 caturviMzatitamo+adhyaayaH / SS1.24.1 athaato vyaadhisamuddeziiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.24.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.24.3 dvividhaastu vyaadhayaH zastrasaadhyaaH snehaadikriyaasaadhyaazca / tatra zastrasaadhyeSu snehaadikriyaa na pratiSidhyate snehaadikriyaasaadhyeSu zastrakarma na kriyate // SS1.24.4 asmin punaH zaastre sarvatantrasaamaanyaat sarveSaaM vyaadhiinaaM yathaasthuulamavarodhaH kriyate / pragabhihitaM tadduHkhasaMyogaa vyaadhaya iti / tacca duHkhaM trividhaM aadhyaatmikaM aadhibhautikaM aadhidaivikamiti / tattu saptavidhe vyaadhaavupanipatati / te punaH saptavidhaa vyaadhayaH tadyathaa aadibalapravRttaaH janmabalapravRttaaH doSabalapravRttaaH saMghaatabalapravRttaaH kaalabalapravRttaaH daivabalapravRttaaH svabhaavabalapravRttaa iti // SS1.24.5 tatraadibalapravRttaa ye zukrazoNitadoSaanvayaaH kuSThaarzaHprabhRtayaH te+api dvividhaaH maatRjaaH pitRjaazca / janmabalapravRttaa ye maaturapacaaraat paGgujaatyandhabadhiramuukaminminavaamanaprabhRtayo jaayante te+api dvividhaa rasakRtaaH dauhRdaapacaarakRtaazca / doSabalapravRttaa ya aataGkasamutpannaa mithyaahaaraacaarakRtaazca te+api dvividhaaH aamaazayasamutthaaH pakvaazayasamutthaazca / punazca dvividhaaH zaariiraa maanasaazca / ta ete aadhyaatmikaaH // SS1.24.6 saMghaatabalapravRttaa ya aagantavo durbalasya balavadvigrahaat te+api dvividhaaH zastrakRtaa vyaalakRtaazca / ete aadhibhautikaaH // SS1.24.7 kaalabalapravRttaa ye ziitoSNavaatavarSaaprabhRtinimittaaH te+api dvividhaaH vyaapannartukRtaa avyaapannartukRtaazca / daivabalapravRttaa ye devadrohaadabhizastakaa atharvaNakRtaa upasargajaazca te+api dvividhaaH vidyudazanikrtaaH pizaacaadikRtaazca punazca dvividhaaH saMsargajaa aakasmikaazca / svabhaavabalapravRttaaH kSutpipaasaajaraamRtyunidraaprabhRtayaH te+api dvividhaaH kaalakRtaa akaalakRtaazca tatra parirakSaNakRtaaH kaalakRtaaH aparirakSaNakRtaa akaalakRtaaH / ete aadhidaivikaaH / atra sarvavyaadhyavarodhaH // SS1.24.8 sarveSaaM ca vyaadhiinaaM vaatapittazleSmaaNa eva muulaM talliGgatvaaddRSTaphalatvaadaagamaacca / yathaa hi kRtsnaM vikaarajaataM vizvaruupeNaavasthitaM sattvarajastamaaMsi na vyatiricyante evameva kRtsnaM vikaarajaataM vizvaruupeNaavasthitamavyatiricya vaatapittazleSmaaNo vartante / doSadhaatumalasaMsargaadaayatanavizeSaannimittatazcaiSaaM vikalpaH / doSaduuSiteSvatyarthaM dhaatuSu saMjJaa kriyate rasajo+ayaM zoNitajo+ayaM maaMsajo+ayaM medojo+ayaM asthijo+ayaM majjajo+ayaM zukrajo+ayam vyaadhiriti // SS1.24.9 tatra annaazraddhaarocakaavipaakaaGgamardajvarahRllaasatRptigauravahRtpaaNDurogamaargoparodhakaarzyavairasyaaGgasaadaakaalavalipalitadarzanaprabhRtayo rasadoSajaa vikaaraaH kuSThavisarpapiDakaamazakaniilikaatilakaalakanyacchavyaGgendraluptapliihavidradhigulmavaatazoNitaarzo+arbudaaGgamardaasRgdararaktapittaprabhRtayo raktadoSajaaH gudamukhameDhrapaakaazca adhimaaMsaarbudaarzo+adhijihvopajihvopakuzagalazuNDikaalajiimaaMsasaMghaatauSThaprakopagalagaNDagaNDamaalaaprabhRtayo maaMsadoSajaaH granthivRddhigalagaNDaarbudamedojauSThaprakopamadhumehaatisthaulyaatisvedaprabhRtayo+asthidoSajaaH tamodarzanamuurcchaabhramaparvasthuulamuulaarurjanmanetraabhisyandaprabhRtayo majjadoSajaaH klaibyaapraharSazukraazmariizukramehazukradoSaadayazca taddoSajaaH tvagdoSaaH saGgo+atipravRttirayathaapravRttirvaa malaayatanadoSaaH indriyaaNaamapravRttirayathaapravRttirvendriyaayatanadoSaaH ityeSa samaasa uktaH vistaraM nimittaani caiSaaM pratirogaM vakSyaamaH // SS1.24.10 bhavati caatra / SS1.24.10ab kupitaanaaM hi doSaaNaaM zariire paridhaavataam / SS1.24.10cd yatra saGgaH khavaiguNyaadvyaadhistatropajaayate // SS1.24.11 bhuuyo+atra jijJaasyaM kiM vaataadiinaaM jvaraadiinaaM ca nityaH saMzleSaH paricchedo vaa iti yadi nityaH saMzleSaH syaattarhi nityaaturaaH sarva eva praaNinaH syuH athaapyanyathaa vaataadiinaaM jvaraadiinaaM caanyatra vartamaanaanaamanyatra liGgaM na bhavatiiti kRtvaa yaducyate vaataadayo jvaraadiinaaM muulaaniiti tanna / atrocyate doSaan pratyaakhyaaya jvaraadayo na bhavanti atha ca na nityaH saMbandhaH yathaahi vidyaudvaataazanivarSaaNyaakaazaM pratyaakhyaaya na bhavanti satyapyaakaaze kadaacinna bhavanti atha ca nimittatastata evotpattiriti taraGgabudbudaadayazcodakavizeSaaH eva vaataadiinaaM jvaraadiinaaM ca naapyevam saMzleSo na paricchedaH zaazvaatikaH atha ca nimittata evotpattiriti // SS1.24.12 bhavati caatra / SS1.24.12ab vikaaraparimaaNaM ca saMkhyaa caiSaaM pRthak pRthak / SS1.24.12cd vistareNottare tantre sarvaabaadhaazca vakSyate // SS1.24 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane vyaadhisamuddeziiyo naama caturviMzo+adhyaayaH // SS1.25.0 paJcaviMzatitamo+adhyaayaH / SS1.25.1 athaato+aSTavidhazastrakarmiiyam{O.?}adhyaayaM vyaakhyaastaamaH // SS1.25.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH / SS1.25.3ab chedyaa bhagandaraa granthiH zlaiSmikastilakaalakaH / SS1.25.3cd vraNavartmaarbudaanyarzazcarmakiilo+asthimaaMsagam // SS1.25.4ab zalyaM jatumaNirmaaMsasaMghaato galazuNDikaa / SS1.25.4cd sraayumaaMsasiraakotho valmiikaM zataponakaH // SS1.25.5ab adhruSazcopadaMzaazca maaMsakandyadhimaaMsakaH / SS1.25.5cd bhedyaa vidradhayo+anyatra sarvajaadgranthayastrayaH // SS1.25.6ab aadito ye visarpaazca vRddhayaH savidaarikaaH / SS1.25.6cd pramehapiDakaazophastanarogaavamanthakaaH // SS1.25.7ab kumbhiikaanuzayiinaaDyo vRndau puSkarikaalajii / SS1.25.7cd praayazaH kSudrarogaazca puppuTau taaludantajau // SS1.25.8ab tuNDikerii gilaayuzca puurvaM ye ca prapaakiNaH / SS1.25.8cd bastistathaa+azmariihetormedojaa ye ca kecana // SS1.25.9ab lekhyaazcatasro rohiNyaH kilaasamupajihvikaa / SS1.25.9cd medojo dantavaidarbho granthirvartmaadhijihvikaa // SS1.25.10ab arzaaMsi maNDalaM maaMsakandii maaMsonnatistathaa / SS1.25.10cd vedhyaaH siraa bahuvidhaa muutravRddhirdakodaram // SS1.25.11ab eSyaa naaDyaH sazalyaazca vraNaa unmaargiNazca / SS1.25.11cd aahaaryaaH zarkaraastisro dantakarNamalo+azmarii // SS1.25.12ab zalyaani muuDhagarbhaazca varcazca nicitaM gude / SS1.25.12cd sraavyaa vidradhayaH paJca bhaveyuH sarvajaadRte // SS1.25.13ab kuSThaani vaayuH sarujaH zopho yazcaikadezajaH / SS1.25.13cd paalyaamayaaH zliipadaani viSajuSTaM ca zoNitam // SS1.25.14ab arbudaani visarpaazca granthayazcaaditastu ye / SS1.25.14cd trayastrayazcopadaMzaaH stanarogaa vidaarikaa // SS1.25.15ab suSiro galazaaluukaM kaNTakaaH kRmidantakaH / SS1.25.15cd dentaveSTaH sopakuzaH ziitaado dantapuppuTaH // SS1.25.16ab pittaasRkkaphajaazcauSThyaaH kSudrarogaazca bhuuyazaH / SS1.25.16cd siivyaa medaHsamutthaazca bhinnaaH sulikhitaa gadaaH // SS1.25.17ab sadyovraNaazca ye caiva calasandhivyapaazritaaH / SS1.25.17cd na kSaaraagniviSairjuSTaa na ca maarutavaahinaH // SS1.25.18ab naantarlohitazalyaazca teSu samyagvizodhanam / SS1.25.18cd paaMzuromanakhaadiini calamasthi bhavecca yat // SS1.25.19ab ahRtaani yato+amuuni paacayeyurbhRzaM vraNam / SS1.25.19cd rujazca vividhaaH kuryustasmaadetaan vizodhayet // SS1.25.20ab tato vraNaM samunnamya sthaapayitvaa yathaasthitam / SS1.25.20cd siivyet suukSmeNa suutreNa valkenaazmantakasya vaa // SS1.25.21ab zaNajakSaumasuutraabhyaaM snaayvaa baalena vaa punaH / SS1.25.21cd muurvaaguDuuciitaanairvaa siivyedvellitakaM zanaiH // SS1.25.22ab siivyedgophaNikaaM vaa+api siivyedvaa tunnasevaniim / SS1.25.22cd Rjugranthimatho vaa+api yathaayogamathaapi vaa // SS1.25.23ab deze+alpamaaMse sandhau ca suucii vRttaa+aGguladvayam / SS1.25.23cd aayataa tryaGgulaa tryasraa maaMsale vaa+api puujitaa // SS1.25.24ab dhanurvakraa hitaa marmaphalakozodaropari / SS1.25.24cd ityetaastrividhaaH suuciistiikSNaagraaH susamaahitaaH // SS1.25.25ab kaarayenmaalatiipuSpavRntaagraparimaNDalaaH / SS1.25.25cd naatiduure nikRSTe vaa suuciiM karmaNi paatayet // SS1.25.26ab duuraadrujo vraNauSThasya sannikRSTe+avaluJcanam // SS1.25.27ab atha kSaumapicucchannaM susyuutaM pratisaarayet / SS1.25.27cd priyaGgvaJjanayaSTyaahvarodhracuurnaiH samantataH // SS1.25.28ab zallakiiphalacuurnNairvaa kSaumadhyaamena vaa punaH / SS1.25.28cd tato vraNaM yathaayogaM baddhvaa+aacaarikamaadizet // SS1.25.29ab etadaSTavidhaM karma samaasena prakiirtitam / SS1.25.29cd cikitsiteSu kaartsnyena vistarastasya vakSyate // SS1.25.30ab hiinaatiriktaM tiryak ca gaatracchedanamaatmanaH / SS1.25.30cd etaazcatasro+aSTavidhe karmaNi vyaapadaH smRtaaH / SS1.25.31ab ajJaanalobhaahitavaakyayogabhayapramohairaparaizca bhaavaiH / SS1.25.31cd yadaa prayuJjiita bhiSak kuzastraM tadaa sa zeSaan kurute vikaaraan // SS1.25.32ab taM kSaarazastraagnibhirauSadhaizca bhuuyo+abhiyuJjaanamayuktiyuktam / SS1.25.32cd jijiiviSurduurata eva vaidyaM vivarjayedugraviSaahitulyam // SS1.25.33ab tadeva yuktaM tvati marmasandhiin hiMsyaat siraaH snaayumathaasthi caiva / SS1.25.33cd muurkhaprayuktaM puruSaM kSaNena praaNairviyuJjyaadathavaa kathaMcit // SS1.25.34ab bhramaH pralaapaH patanaM pramoho viceSTanaM saMlayanoSNate ca / SS1.25.34cd srastaaGgataa muurcchanamuurdhvavaatastiivraa rujo vaatakRtaazca taastaaH // SS1.25.35ab maaMsodakaabhaM rudhiraM ca gacchet sarvendriyaarthoparamastathaiva / SS1.25.35cd dazaardhasaMkhyeSvapi hi kSateSu saamaanyato marmasu liGgamuktam // SS1.25.36ab surendragopapratimaM prabhuutaM raktaM sravedvai kSatatazca vaayuH / SS1.25.36cd karoti rogaan vividhaan yathoktaaMzchinnaasu bhinnaasvathavaa siraasu // SS1.25.37ab kaubjyaM zariiraavyavaavasaadaH kriyaasvazaktistumulaa rujazca / SS1.25.37cd ciraaddraNo rohati yasya caapi taM snaayuviddhaM manujaM vyavasyet // SS1.25.38ab zophaativRddhistumulaa rujazca balakSayaH parvasu bhedazophau / SS1.25.38cd kSateSu sandhiSvacalaacaleSu syaat sandhikarmoparatizca liGgam // SS1.25.39ab ghoraa rujo yasya nizaadineSu sarvaasvavasthaasu na zaantirasti / SS1.25.39cd tRSNaa+aGgasaadau zvayathuzca rukSaH tamasthividdhaM manujaM vyavasyet // SS1.25.40ab yathaasvametaani vibhaavayeyurliGgaani marmasvabhitaaDiteSu / SS1.25.40cd sparzaM na jaanaati vipaaNDuvarNo yo maaMsamarmaNyabhitaaDitaH syaat // SS1.25.41ab aatmaanamevaatha jaghanyakaarii zastreNa yo hanti hi karma kurvan / SS1.25.41cd tamaatmaavaanaatmahanaM kuvaidyaM vivarjayedaayurabhiipsamaanaH // SS1.25.42ab tiryakpraNihite zastre doSaaH purvamudaahRtaaH / SS1.25.42cd tasmaat pariharan doSaan kuruyaacchastranipaatanam // SS1.25.43ab maataraM pitaraM putraan baandhavaanapi caaturaH / SS1.25.43cd apyetaanabhizaGketa vaidye vizvaasameti ca // SS1.25.44ab visRjatyaatmanaa+aatmaanaM na cainaM parizaGkate / SS1.25.44cd tasmaat putravadevainaM paalayedaaturaM bhiSak // SS1.25.45ab dharmaarthau kiirtimityarthaM sataaM grahaNamuttamam / SS1.25.45cd praapnuyaat svargavaasaM ca hitamaarabhya karmaNaa // SS1.25.46ab karmaNaa kazcidekena dvaabhyaaM kazcittribhistathaa / SS1.25.46cd vikaaraH saadhyate kazciccaturbhirapi karmabhiH // SS1.25 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane+aSTavidhazastrakarmaNyo naama paJcaviMzo+adhyaayaH // SS1.26.0 SaDviMzatitamo+adhyaayaH / SS1.26.1 athaataH pranaSTazalyavijJaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.26.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantiriH // SS1.26.3 zala zvala aazugamane dhatuH tasya zalyamiti ruupam // SS1.26.4 taddvividhaM zaariiaramaagantukaM ca // SS1.26.5 sarvazariiraabaadhakaraM zalyaM tadihopadizyata ityataH zalyazaastram // SS1.26.6 tatra zaariiraM romanakhaadi dhaatavo+annamalaa doSaazca duSTaaH aagantvapi zaariirazalyavyatirekeNa yaavanto bhaavaa duHkhamutpaadayanti // SS1.26.7 adhikaaro hi lohaveNuvRkSatRNazRGgaasthimayeSu tatraapi vizeSato loheSveva vizasanaarthopapannatvaallohasya lohaanaamapi durvaaratvaadaNumukhatvaadduuraprayojanakaratvaacca zara evaadhikRtaH / sa dvividhaH karNii zlakSNazca praayeNa vividhavRkSapatrapuSpaphalatulyaakRtayo vyaakhyaataa vyaalamRgapakSivaktrasadRzaazca // SS1.26.8 sarvazalyaanaaM tu mahataamaNuunaaM vaa paJcavidho gativizeSa uurdhvamadho+arvaaciinastiryagRjuriti // SS1.26.9 taani vegakSayaat pratighaataadvaa tvagaadiSu vraNavastuSvavatiSThante dhamaniisroto+asthivivarapeziiprabhRtiSu vaa zariirapradezeSu // SS1.26.10 tatra zalyalakSaNamucyamaanamupadhaaraya / tattu dvividhaM saamaanyaM vaizeSikaM ca / zyaavaM piDakaacitaM zophavedanaavantaM muhurmuhuH zoNitaasraaviNaM budbudavadunnataM mRdumaaMsaM ca vraNaM jaaniiyaat sazalyo+ayamiti / saamaanyametallakSaNamuktam / vaizeSikaM tu tvaggate vivarNaH zopho bhavatyaayataH kaThinazca maaMsagate zophaabhivRddhiH zalyamaargaanupasaMrohaH piiDanaasahiSNutaa coSapaakau ca pezyantarasthe+apyetadeva coSazophavarjaM siraagate siraadhmaanam siraazuulaM siraazophazca snaayugate snaayujaalotkSepaNaM saMrambhazcograa ruk ca srotogate srotasaaM svakarmaguNahaani dhamaniisthe saphenaM raktamiirayannanilaH sazabdo nirgacchatyaGgamardaH pipaasaa hRllaasazca asthigate vividhavedanaapraadurbhaavaHzophazca asthivivaragate+asthipuurNataa+asthitodaH saMharSo balavaaMzca sandhigate+asthivacceSToparamazca koSThagata aaTopaanaahau muutrapuriiSaahaaradarzanaM ca vraNamukhaat marmagate marmaviddhaavacceSTate / suukSmagatiSu zalyeSvetaanyeva lakSaNaanyaspaSTaani bhavanti // SS1.26.11 mahaantyalpaani vaa zuddhadehaanaamanulomasanniviSTaani rohanti vizeSataH kaNThasrotaHsiRatvakpezyasthivivareSu doSaprakopavyaayaamaabhighaataajiirNebhyaH pracalitaani punarbaadhante // SS1.26.12 tatra tvakpranaSTe snigdhasvinnaayaaM mRnmaaSayavagodhuumagomayamRditaayaaM tvaci yatra saMrambho vedanaa vaa bhavati tatra zalyaM vijaaniiyaat styaanaghRtamRccandanakalkairvaa pradigdhaayaaM zalyoSmaNaa+aazu visarati ghRtamupazuSyati vaa lepo yatra tatra zalyaM vijaaniiyaat maaMsapranaSTe snehasvedaadibhiH kriyaavizeSairaviruddairaaturamupapaadayet karzitasya tu zithiliibhuutamanavabaddhaM kSubhyamaaNaM yatra saMrambhaM vedanaaM vaa janayati tatra zalyaM vijaaniiyaat koSThaasthisandhipeziivivareSvavasthitamevameva pariikSeta siraadhamaniisrotaHsnaayupranaSTe khaNDacakrasaMyukte yaane vyaadhitamaaropyaazu viSame+adhvani yaayaadyatra saMrambho vedanaa vaa bhavati tatra zalyaM jaaniiyaat asthipranaSTe snehasvedopapannaanyasthiini bandhanapiiDanaabhyaaM bhRzamupaacaredyatra saMrambho vedanaa vaabhavati tatra zalyaM jaaniiyaat sandhipranaSTe snehasvedopapannaan sandhiin prasaraNaakuJcanabandhanapiiDanairbhRzamupaacaret yatra saMrambho vedanaa vaa bhavati tatra zalyaM vijaaniiyaat marmapranaSTe tvananyabhaavaanmarmaNaamuktaM pariikSaNaM bhavati // SS1.26.13 saamaanyalakSaNamapi ca hastiskandhaazvapRSThaparvatadrumaarohaNadhanurvyaayaamadrutayaananiyuddhaadhvagamanalaGghanaprataraNaplavanavyaayaamairjRmbhodgaarakaasakSavathuSThiivanahasanapraaNaayaamairvaatamuutrapuriiSazukrotsargairvaa yatra saMrambho vedanaa vaa bhavati tatra zalyaM jaaniiyaat // SS1.26.14 bhavanti caatra / SS1.26.14ab yasmiMstodaadayo dezo suptataa gurutaa+api ca / SS1.26.14cd ghaTTate bahuzo yatra sruuyate tudyate+api ca // SS1.26.15ab aaturazcaapi yaM dezamabhiikSNaM parirakSati / SS1.26.15cd saMvaahyamaano bahuzastatra zalyaM vinirdizet // SS1.26.16ab alpaabaadhamazuunaM ca niirujaM nirupadravam / SS1.26.16cd prasannaM mRduparyantaM niraaghaTTamanunnatam // SS1.26.17ab eSaNyaa sarvato dRSTvaa yathaamaargaM cikitsakaH / SS1.26.17cd prasaaraakuJcanaannuunaM niHzalyamiti nirdizet // SS1.26.18ab asthyaatmakaM bhajyate tu zalyamantazca ziiryate / SS1.26.18cd praayo nirbhujyate zaarGgamaayasaM ceti nizcayaH // SS1.26.19ab vaarkSavaiNavataarNaani nirhrayante tu no yadi / SS1.26.19cd pacanti raktaM maaMsaM ca kSiprametaani dehinaam // SS1.26.20ab kaanakaM raajataM taamraM raitikaM trapusiisakam / SS1.26.20cd cirasthaanaadviliiyante pittatejaHprataapanaat // SS1.26.21ab svabhaavaziitaa mRdavo ye caanye+apiidRzaa mataaH / SS1.26.21cd draviibhuutaaH zariire+asminnekatvaM yaanti dhaatubhiH // SS1.26.22ab viSaaNadantakezaasthiveNudaaruupalaani tu / SS1.26.22cd zalyaani na viziiryante zariire mRnmayaani ca // SS1.26.23ab dvividhaM paJcagatimattvagaadivraNavastuSu / SS1.26.23cd vizliSTaM vetti yaH zalyaM sa raajJaH kartumarhati // SS1.26 iti suzrtasaMhitaayaaM suutrasthaane pranaSTazalyavijJaaniiyo naama SaDviMzatitamo+adhyaayaH // SS1.27.0 saptaviMzatitamo+adhyaayaH / SS1.27.1 athaataH zalyaapanayaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasayaamaH // SS1.27.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.27.3 zalyaM dvividhamavabaddhamanavabaddhaM ca // SS1.27.4 tatra samaasenaanavabaddhazalyoddharaNaarthaM paJcadaza hetuun vakSyaamaH / tadyathaa svabhaavaH paacanaM bhedanaM daaraNaM piiDanaM pramaarjanaM nirdhmaapanaM vamanaM virecanaM prakSaalanaM pratimarzaH pravaahaNaM aacuuSaNaM ayaskaanto harSazceti // SS1.27.5 tatraazrukSavathuudgaarakaasamuutrapuriiSaanilaiH svabhaavabalapravRttairnayanaadibhyaH patati maaMsaavagaaDhaM zalyamavidahyamaanaM paacayitvaa prakothaa(aa.paa)ttasya puuyazoNitavegaadgauravaadvaa patati / pakvamabhidyamaanaM bhedayeddaarayedvaa / bhinnamanirasyamaanaM piiDaniiyaiH piiDayet paaNibhirvaa / aNuunyakSazalyaani pariSecanaadhmaapanairbaalavastrapaaNibhiH pramaarjayet / aahaarazeSazleSmahiinaaNuzalyaani zvasanotkaasanapradhamanairnirdhamet / annazalyaani vamanaaGgulipratimarzaprabhRtibhiH / virecanaiH pakvaazayagataani / vraNadoSaazayagataani prakSaalanaiH / vaatamuutrapuriiSagarbhasaGgeSu pravaahaNamuktaM / maarutodakasaviSarudhiraduSTastanyeSvaacuuSaNamaasyena viSaaNairvaa / anulomamanavabaddhamakarNamanalpavraNamukhamayaskaantena / hRdyavasthitamanekakaaraNotpannaM zokazalyaM harSeNeti // SS1.27.6 sarvazalyaanaaM tu mahataamaNuunaaM vaa dvaavevaaharaNahetuu bhavataH pratilomo+anulomazca // SS1.27.7 tatra pratilomamarvaaciinamaanayet anulomaM paraaciinam // SS1.27.8 uttuNDitaM chitvaa nirghaatayecchedaniiyamukham // SS1.27.9 chedaniiyamukhaanyapi kukSivakSaHkakSaavaMkSaNaparzukaantarapatitaani ca hastazakyaM yathaamaargeNa hastenaivaapahartuM prayateta // SS1.27.10 hastenaapahartumazakyaM vizasya zastreNa yantreNaapaharet // SS1.27.11 bhavati caatra / SS1.27.11ab ziitalena jalenainaM muurcchantamavasecayet / SS1.27.11cd saMrakSedasya marmaaNi muhuraazvaasayecca tam // SS1.27.12 tataH zalyamuddhRtya nirlohitaM vraNaM kRtvaa svedaarhamagnigh;rtaprabhRtibhiH saMsvedya vidahya pradihya sarpirmadhubhyaaM baddhvaa+aacaarikamupadizet / (? siraasnaayuvilagnaM zalaakaadibhirvimocyaapanayet zvayathugrastavaaraGgaM samavapiiDya zvayathuM durbalavaaraGgaM kuzaadibhirbaddhvaa /) SS1.27.13 hRdayamabhito vartamaanaM zalyaM ziitajalaadibhirudvejitasyaapaharedyathaamaargaM durupaharamanyato+apabaadhyamaanaM paaTayitvoddharet // SS1.27.14 asthivivarapraviSTamasthividaSTaM vaa+avagRhya paadaabhyaaM yantreNaapaharet azakyamevaM vaa balavadbhiH suparigRhiitasya yantreNa graahayitvaa zalyavaaraGgaM pravibhujya dhanurguNairbaddhaikatazcaasya paJcaaGgyaamupasaMyatasyaazvasya vaktrakavike badhniiyaat athainaM kazayaa taaDayedyathonnamayan ziro vegena zalyamuddharati dRDhaaM vaa vRkSazaakhaamavanamya tasyaaM puurvavadbaddhvoddharet // SS1.27.15 adezottuNDitamaSThiilaazmamudgaraaNaamnyatamasya prahaareNa vicaalya yathaamaargameva yantreNa // SS1.27.16 (? yantreNa ) vimRditakarNaani karNavantyanaabaadhakaradezottuNDitaani purastaadeva // SS1.27.17 jaatuSe kaNThaasakte kaNThe naaDiiM pravezyaagnitaptaaM ca zalaakaaM tayaa+avagRhya ziitaabhiradbhiH pariSicya sthiriibhuutaamuddharet // SS1.27.18 ajaatuSaM jatumadhuucchiSTapraliptayaa zalaakayaa puurvakalpenetyeke // SS1.27.19 asthizalyamanyadvaa tiryakkaNThaasaktamavekSya kezoNDukaM dRDhaikasuutrabaddhaM dravabhaktopahitaM paayayedaakaNThaat puurNakoSThaM ca vaamayet vamatazca zalyaikadezasaktaM jJaatvaa suutraM sahasaa tvaakSipet mRdunaa vaa dantadhaavanakuurcakenaapaharet praNudedvaa+antaH / kSatakaNThaaya ca madhusarpiSii leDhuM prayacchettriphalaacuurNaM vaa madhuzarkaraavimizram // SS1.27.20 udakapuurNodaramavaakzirasamavapiiDayeddhuniiyaadvaamayedvaa bhasmaraazau vaa nikhanedaamukhaat // SS1.27.21 graasazalye tu kaNThaasakte niHzaGkamanavabuddhaM skandhe muSTinaa+abhihanyaat snehaM madyaM paaniiyaM vaa paayayet // SS1.27.22 baahurajjulataapaazaiH kaNThapiiDanaadvaayuH prakupitaH zleSmaaNaM kopayitvaa sroto niruNaddhi laalaasraavaM phenaagamanaM saMjJaanaazaM caapaadayati tamabhyajya saMsvedya zirovirecanaM tasmai tiikSNaM dadyaadrasaM ca vaataghnaM vidadhyaaditi // SS1.27.23 bhavanti caatra / SS1.27.23ab zalyaakRtivizeSaaMzca sthaanaanyaavekSya buddhimaan / SS1.27.23cd tathaa yantrapRthaktvaM ca samyak zalyamathaaharet // SS1.27.24ab karNavanti tu zalyaani duHkhaahaaryaaNi yaani ca / SS1.27.24cd aadadiita bhiSak tasmaattaani yuktyaa samaahitaH // SS1.27.25ab etairupaayaiH zalyaM tu naiva niryaatyate yadi / SS1.27.25cd matyaa nipuNayaa vaidyo yantrayogaizca nirharet // SS1.27.26ab zothapaakau rujazcograaH kuryaacchalyamanirhRtam / SS1.27.26cd vaikalyaM maraNaM caa+api tasmaadyatnaadvinirharet // SS1.27 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane zalyaapanayaniiyo naama saptaviMzatitamo+adhyaayaH // SS1.28.0 aSTaaviMzatitamo+adhyaayaH / SS1.28.1 athaato vipariitaavipariitavraNavijJaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.28.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.28.3ab phalaagnijalavRSTiinaaM puSpadhuumaambudaa yathaa / SS1.28.3cd khyaapayanti bhaviSyatvaM tathaa riSTaani paJcataam // SS1.28.4ab taani saukSmyaat pramaadaadvaa tathaivaazu vyatikramaat / SS1.28.4cd gRhyante nodgataanyajJairmumuurSorna tvasaMbhavaat // SS1.28.5ab dhruvaM tu maraNaM riSTe braahmaNaistat kilaamalaiH / SS1.28.5cd rasaayanatapojapyatatparairvaa nivaaryate // SS1.28.6ab nakSatrapiiDaa bahudhaa yathaa kaalaM vipacyate / SS1.28.6cd tathaivaariSTapaakaM ca bruvate bahavo janaaH // SS1.28.7ab asiddhimaapnuyaalloke pratikurvan gataayuSaH / SS1.28.7cd ato+ariSTani yatnena lakSayet kuzalo bhiSak // SS1.28.8ab gandhavarNarasaadiinaaM vizeSaaNaaM svabhaavataH / SS1.28.8cd vaikRtaM yat tadaacaSTe vraNinaH pakvalakSaNam // SS1.28.9ab kaTustiikSNazca visrazca gandhastu pavanaadibhiH / SS1.28.9cd lohagandhistu raktena vyaamizraH saannipaatikaH // SS1.28.10ab laajaatasiitailasamaaH kiMcidvisraazca gandhataH / SS1.28.10cd jJeyaaH prakRtigandhaaH syuH rato+anyadgandhavaikRtam // SS1.28.11ab madhyaagurvaajyasumanaHpadmacandanacampakaiH / SS1.28.11cd sagandhaa divyagandhaazca mumuurSuuNaaM vraNaaH smRtaaH // SS1.28.12ab zvavaajimuuSikadhvaaGkSapuutivalluuramatkuNaiH / SS1.28.12cd sagandhaaH paGkagandhaazca bhuumigandhaazca garhitaaH // SS1.28.13ab dhyaamakuGkumakaGkuSThasavarNaaH pittakopataH / SS1.28.13cd na dahyante na cuuSyante bhiSak taan parivarjayet // SS1.28.14ab kaNDuumantaH sthiraaH zvetaaH snigdhaaH kaphanimittataH / SS1.28.14cd duuyante vaa+api dahyante bhiSak taan parivarjayet // SS1.28.15ab kRSNaastu ye tanusraavaa vaatajaa marmataapinaH / SS1.28.15cd svalpaamapi na kurvanti rujaM taan parivarjayet // SS1.28.16ab kSveDanti ghurghuraayante jvalantiiva ca ye vraNaaH / SS1.28.16cd tvaGnaaMsasthaazca pavanaM sazabdaM visRjanti ye // SS1.28.17ab ye ca marmasvasaMbhuutaa bhavantyatyarthavedanaaH / SS1.28.17cd dahyante caantaratyarthaM bahiH ziitaazca ye vraNaaH // SS1.28.18ab dahyante bahiratyarthaM bhavantyantazca ziitalaaH / SS1.28.18cd zaktidhvajarathaa kuntavaajivaaraNagovRSaaH // SS1.28.19ab yeSu caapyavabhaaseran praasaadaakRtayastathaa / SS1.28.19cd cuurNaavakiirNaa iva ye bhaanti vaa na ca cuurNitaaH // SS1.28.20ab praaNamaaMsakSayazvaasakaasaarocakapiiDitaaH / SS1.28.20cd pravRddhapuuyarudhiraa vraNaa yeSaaM ca marmasu // SS1.28.21ab kriyaabhiH samyagaarabdhaa na sidhyanti ca ye vraNaaH / SS1.28.21cd varjayettaan bhiSak praajJaH saMrakSannaatmano yazaH // SS1.28 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane vipariitaavipariitavraNavijJaaniiyo naamaaSTaviMzatitamo+adhyaayaH // SS1.29.0 ekonatriMzattamo+adhyaayaH / SS1.29.1 athaato vipariitaavipariitasvapnanidarzaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.29.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.29.3ab duutadarzanasaMbhaaSaa veSaazceSTitameva ca / SS1.29.3cd RkSaM velaa tithizcaiva nimittaM zakuno+anilaH // SS1.29.4ab dezo vaidyasya vaagdehamanasaaM ca viceSTitam / SS1.29.4cd kathayantyaaturagataM zubhaM vaa yadi vaa+azubham // SS1.29.5ab paakhaNDaazramavarNaanaaM sapakSaaH karmasiddhaye / SS1.29.5cd ta eva vipariitaaH syurduutaaH karmavipattaye // SS1.29.6ab napuMsakaM strii bahavo naikakaaryaa asuuyakaaH / SS1.29.6cd gardabhoSTrarathapraaptaaH praaptaa vaa syuH paramparaaH // SS1.29.7ab vaidyaM ya upasarpanti duutaaste caapi garhitaaH / SS1.29.7cd paazadaNDaayudhadharaaH paaNDuretaravaasasaH // SS1.29.8ab aardrajiirNaapasavyaikamalinoddhvastavaasasaH / SS1.29.8cd nyuunaadhikaaGgaa udvignaa vikRtaa raudraruupiNaH // SS1.29.9ab ruukSaniSThuravaadaazcaapyamaaGgalyaabhidhaayinaH / SS1.29.9cd chindantastRNakaaSThaani spRzanto naasikaaM stanam // SS1.29.10ab vastraantaanaamikaakezanakharomadazaaspRzaH / SS1.29.10cd srotovarodhahRdgaNDamuurdhoraHkukSipaaNayaH // SS1.29.11ab kapaalopalabhasmaasthituSaaGgaarakaraazca ye / SS1.29.11cd vilikhanto mahiiM kiMcinmuJcanto loSTabhedinaH // SS1.29.12ab tailakardamadigdhaaGgaa raktasraganulepanaaH / SS1.29.12cd phalaM pakvamasaaraM vaa gRhiitvaa+anyacca tadvidham // SS1.29.13ab nakhairnakhaantaraM vaa+api kareNa caraNaM tathaa / SS1.29.13cd upaanaccarmahastaa vaa vikRtavyaadhipiiDitaaH // SS1.29.14ab vaamaacaaraa rudantazca zvaasino vikRtekSaNaaH / SS1.29.14cd yaamyaaM dizaM praaJjalayo viSamaikapade sthitaaH // SS1.29.15ab vaidyaM ya upasarpanti duutaaste caapi garhitaaH / SS1.29.15cd dakSiNaabhimukhaM deze tvazucau vaa hutaazanam / SS1.29.15ef jvalayantaM pacantaM vaa kruurakarmaNi codyatam // SS1.29.16ab nagnaM bhuumau zayaanaM vaa vegotsargeSu vaa+azucim / SS1.29.16cd prakiirnaakezamabhyaktaM svinnaM viklavameva vaa // SS1.29.17ab vaidyaM ya upasarpanti duutaaste caapi garhitaaH / SS1.29.17cd vaidyasya paitrye daive vaa kaarye cotpaatadarzane // SS1.29.18ab madhyaahne caardharaatre vaa sandhyayoH kRttikaasu ca / SS1.29.18cd aardraazleSaamaghaamuulapuurvaasu bharaNiiSu ca // SS1.29.19ab caturthyaaM vaa navamyaaM vaa SaSThyaaM sandhidineSu ca / SS1.29.19cd vaidyaM ya upasarpanti duutaaste caapi garhitaaH // SS1.29.20ab svinnaabhitaptaa madhyaahne jvalanasya samiipataH / SS1.29.20cd garhitaaH pittarogeSu duutaa vaidyamupaagataaH // SS1.29.21ab ta eva kapharogeSu karmasiddhikaraaH smRtaaH / SS1.29.21cd etena zeSaM vyaakhyaataM buddhvaa saMvibhajettu tat // SS1.29.22ab raktapittaatisaareSu prameheSu tathaiva ca / SS1.29.22cd prazasto jalarodheSu duutavaidyasamaagamaH // SS1.29.23ab vijJaayaivaM vibhaagaM tu zeSaM budhyeta paNDitaH / SS1.29.23cd zuklavaasaaH zucirgauraH zyaamo vaa priyadarzanaH // SS1.29.24ab svasyaam jaatau svagotro vaa duutaH kaaryakaraH smRtaH / SS1.29.24cd goyaanenaagatastuSTaH paadaabhyaaM zubhaceSTitaH // SS1.29.25ab smRtimaan vidhikaalajJaH svatantraH pratipattimaan / SS1.29.25cd alaGkRto maGgalavaan duutaH kaaryakaraH smRtaH // SS1.29.26ab svasthaM praaGnukhamaasiinaM same deze zucau zucim / SS1.29.26cd upasarpati yo vaidyaM sa ca kaaryakaraH smRtaH // SS1.29.27ab maaMsodakumbhaatapatravipravaaraNagovRSaaH / SS1.29.27cd zuklavarNaazca puujyante prasthaane darzanaM gataaH // SS1.29.28ab strii putriNii savatsaa gaurvardhamaanamalaGkRtaa / SS1.29.28cd kanyaa matsyaaH phalaM caamaM svastikaM modakaa dadhi // SS1.29.29ab hiraNyaakSatapaatraM vaa ratnaani sumano nRpaH / SS1.29.29cd aprazaanto+analo vaajii haMsazcaaSaH zikhii tathaa // SS1.29.30ab brahmadundubhijiimuutazaGkhaveNurathasvanaaH / SS1.29.30cd siMhagovRSanaadaazca hreSitaM gajabRMhitam // SS1.29.31ab zastaM haMsarutaM nNNaaM kauzikaM caiva vaamataH / SS1.29.31cd prasthaane yaayinaH zreSThaa vaacazca hRdayaGgamaaH // SS1.29.32ab patrapuSpaphalopetaan sakSiiraanniirujo drumaan / SS1.29.32cd aazritaa vaa nabhovezmadhvajatoraNavedikaaH // SS1.29.33ab dikSu zaantaasu vaktaaro madhuraM pRSThato+anugaaH / SS1.29.33cd vaamaa vaa dakSiiNaa vaa+api zakunaaH karmasiddhaye // SS1.29.34ab zuSke+azanihate+apatre valliinaddhe sakaNTake / SS1.29.34cd vRkSe+athavaa+azmabhasmaasthiviTtuSaaGgaarapaaMzuSu // SS1.29.35ab caityavalmiikaviSamasthitaa diiptakharasvaraaH / SS1.29.35cd purato dikSu diiptaasu vaktaaro naarthasaadhakaaH // SS1.29.36ab punnaamaanaH khagaa vaamaaH striisaMjJaa dakSiNaaH zubhaaH / SS1.29.36cd dakSiNaadvaamagamanaM prazastaM zvazRgaalayoH / SS1.29.36ef vaamaM nakulacaaSaaNaaM nobhayaM zazasarpayoH // SS1.29.37ab bhaasakauzikayozcaiva na prazastaM kilobhayam / SS1.29.37cd darzanaM vaa rutaM caapi na godhaakRkalaasayoH // SS1.29.38ab duutairaniSTaistulyaanaamazcastaM darzanaM nRNaam / SS1.29.38cd kulatthatilakaarpaasatuSapaaSaaNabhasmanaam // SS1.29.39ab paatraM neSTaM tathaa+aGgaaratailakardamapuuritam / SS1.29.39cd prasannetaramadyaanaaM puurNaM vaa raktasarSapaiH // SS1.29.40ab zavakaaSThapalaazaanaaM zuSkaaNaaM pathi saGgamaaH / SS1.29.40cd neSyante patitaantasthadiinaandharipavastathaa // SS1.29.41ab mRduH ziito+anukuulazca sugandhizcaanilaH zubhaH / SS1.29.41cd kharoSNo+aniSTagandhazca pratilomazca garhitaH // SS1.29.42ab granthyarbudaadiSu sadaa chedazabdastu puujitaH / SS1.29.42cd vidradhyudaragulmeSu bhedazabdastathaiva ca // SS1.29.43ab raktapittaatisaareSu ruddhazabdaH prazasyate / SS1.29.43cd evaM vyaadhivizeSeNa nimittamupadhaarayet // SS1.29.44ab tathaivaakruSTahaakaSTamaakrandaruditasvanaaH / SS1.29.44cd chardyaaM vaatapuriiSaaNaaM zabdo vai gardabhoSTrayoH // SS1.29.45ab pratiSiddhaM tathaa bhagnaM kSutaM skhalitamaahatam / SS1.29.45cd daurmanasyaM ca vaidyasya yaatraayaaM na prazasyate // SS1.29.46ab praveze+apyetaduddezaadavekSyaM ca tathaa+aature / SS1.29.46cd pratidvaaraM gRhe vaa+asya punaretanna gaNyate // SS1.29.47ab kezabhasmaasthikaaSThaazmatuSakaarpaasakaNTakaaH / SS1.29.47cd khaTvordhvapaadaa madyaapo vasaa tailaM tilaastRNam // SS1.29.48ab napuMsakavyaGgabhagnanagnamuNDaasitaambaraaH / SS1.29.48cd prasthaane vaa praveze vaa neSyante darzanaM gataaH // SS1.29.49ab bhaaNDaanaaM saMkarasthaanaaM sthaanaat saMcaraNaM tathaa / SS1.29.49cd nikhaatotpaaTanaM bhaGgaH patanaM nirgamastathaa // SS1.29.50ab vaidyaasanaavasaado vaa rogii vaa syaadadhomukhaH / SS1.29.50cd vaidyaM saMbhaaSamaaNo+aGgaM kuDyamaastaraNaani vaa // SS1.29.51ab pramRjyaadvaa dhuniiyaadvaa karau pRSThaM zirastathaa / SS1.29.51cd hastaM caakRSya vaidyasya nyasecchirasi corasi // SS1.29.52ab yo vaidyamunmukhaH pRcchedunmaarSTi svaaGgamaaturaH / SS1.29.52cd na sa sidhyati vaidyo vaa gRhe yasya na puujyate // SS1.29.53ab bhavane puujyate vaa+api yasya vaidyaH sa sidhyati / SS1.29.53cd zubhaM zubheSu duutaadiSvazubhaM hyazubheSu ca // SS1.29.54ab aaturasya dhruvaM tasmaadduutaadiin lakSayedbhiSak / SS1.29.54cd svapnaanataH pravakSyaami maraNaaya zubhaaya ca // SS1.29.55ab suhRdo yaaM zca pazyanti vyaadhito vaa svayaM tathaa / SS1.29.55cd snehaabhyaktazariirastu karabhavyaalagardabhaiH // SS1.29.56ab varaahairmahiSairvaa+api yo yaayaaddakSiNaamukhaH / SS1.29.56cd raktaambaradharaa kRSNaa hasantii muktamuurdhajaa // SS1.29.57ab yaM vaa karSati baddhvaa strii nRtyantii dakSiNaamukham / SS1.29.57cd antaavasaayibhiryo vaa+aakRSyate dakSiNaamukhaH // SS1.29.58ab pariSvajeran yaM vaa+api pretaaH pravrajitaastathaa / SS1.29.58cd muhuraaghraayate yastu zvaapadairvikRtaananaiH // SS1.29.59ab pibenmadhu ca tailaM ca yo vaa paGke+avasiidati / SS1.29.59cd paGkapradigdhagaatro vaa pranRtyet prahasettathaa // SS1.29.60ab nirambarazca yo raktaaM dhaarayecchirasi srajam / SS1.29.60cd yasya vaMzo nalo vaa+api taalo vorasi jaayate // SS1.29.61ab yaM vaa matsyo grasedyo vaa jananiiM pravizennaraH / SS1.29.61cd parvataagraat patedyo vaa zvabhre vaa tamasaa+aavRte // SS1.29.62ab hriyate srotasaa yo vaa yo vaa mauNDyamavaapnuyaat / SS1.29.62cd paraajiiyeta badhyeta kaakaadyairvaa+abhibhuuyate // SS1.29.63ab patanaM taarakaadiinaaM praNaazaM diipacakSuSoH / SS1.29.63cd yaH pazyeddevataanaaM ca (aa.vaa) prakampamavanestathaa // SS1.29.64ab yasya chardirvireko vaa dazanaaH prapatanti vaa / SS1.29.64cd zaalmaliiM kiMzukaM yuupaM valmiikaM paaribhadrakam // SS1.29.65ab puSpaaDhyaM kovidaaraM vaa citaaM vaa yo+adhirohati / SS1.29.65cd kaarpaasatailapiNyaakalohaani lavaNaM tilaan // SS1.29.66ab labhetaazniita vaa pakvamannaM yazca pibet suraam / SS1.29.66cd svasthaH sa labhate vyaadhiM vyaadhito mRtyumRcchati // SS1.29.67ab yathaasvaM prakRtisvapno vismRto vihatastathaa / SS1.29.67cd cintaakRto divaa dRSto bhavantyaphaladaastu te // SS1.29.68ab jvaritaanaaM zunaa sakhyaM kapisakhyaM tu zoSiNaam / SS1.29.68cd unmaade raakSasaiH pretairapasmaare pravartanam // SS1.29.69ab mehaatisaariNaaM toyapaanaM snehasya kuSThinaam / SS1.29.69cd gulmeSu sthaavarotpattiH koSThe muurdhni ziroruji // SS1.29.70ab zaSkuliibhakSaNaM chardyaamadhvaa zvaasapipaasayoH / SS1.29.70cd haridraM bhojanaM vaa+api yasya syaat paaNDurogiNaH // SS1.29.71ab raktapittii pibedyastu zoNitaM sa vinazyati / SS1.29.71cd svapnaanevaMvidhaan dRSTvaa praatarutthaaya yatnavaan // SS1.29.72ab dadyaanmaaSaaMstilaaMllohaM viprebhyaH kaaJcanaM tathaa / SS1.29.72cd japeccaapi zubhaan mantraan gaayatriiM tripadaaM tathaa // SS1.29.73ab dRSTvaa tu prathame yaame svapyaad dhyaatvaa punaH zubham / SS1.29.73cd japedvaa+anyatamaM vede brahmacaarii samaahitaH // SS1.29.74ab devataayatane caiva vasedraatritrayaM tathaa / SS1.29.74cd vipraaMzca puujayennityaM duHsvapnaat pravimucyate // SS1.29.75ab ata uurdhvaM pravakSyaami prazastaM svapnadarzanam / SS1.29.75cd devaan dvijaangovRSabhaan jiivataH suhRdo nRpaan // SS1.29.76ab samiddhamagniM saadhuuMzca nirmalaani jalaani ca / SS1.29.76cd pazyet kalyaaNalaabhaaya vyaadherapagamaaya ca // SS1.29.77ab maaMsaM matsyaan srajaH zvetaa vaasaaMsi ca phalaani ca / SS1.29.77cd labhante dhanalaabhaaya vyaadherapagamaaya ca // SS1.29.78ab mahaapraasaadasaphalavRkSavaaraNaparvataan / SS1.29.78cd aaroheddravyalaabhaaya vyaadherapagamaaya ca // SS1.29.79ab nadiinadasamudraaMzca kSubhitaan kaluSodakaan / SS1.29.79cd taret kalyaaNalaabhaaya vyaadherapagamaaya ca // SS1.29.80ab urago vaa jalauko vaa bhramaro vaa+api yaM dazet / SS1.29.80cd aarogyaM nirdizettasya dhanalaabhaM ca buddhimaan // SS1.29.81ab evaMruupaan zubhaan svapnaan yaH pazyedvyaadhito naraH / SS1.29.81cd sa diirghaayuriti jJeyastasmai karma samaacaret // SS1.29 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane vipariitaavipariitasvapnanidarzaniiyo naamaikonatriMzattamo+adhyaayaH // SS1.30.0 triMzattamo+adhyaayaH / SS1.30.1 athaataH paJcendriyaarthavipratipattimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.30.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.30.3ab zariiraziilayoryasya prakRtervikRtirbhavet / SS1.30.3cd tattvariSTaM samaasena vyaasatastu nibodha me // SS1.30.4ab zRNoti vividhaan zabdaan yo divyaanaamabhaavataH / SS1.30.4cd samudrapurameghaanaamasaMpattau ca niHsvanaan // SS1.30.5ab taan svanaannaavagRhNaati manyate caanyazabdavat / SS1.30.5cd graamyaaraNyasvanaaMzcaapi vipariitaan zRNoti ca // SS1.30.6ab dviSacchabdeSu ramate suhRcchabdeSu kupyati / SS1.30.6cd na zRNoti ca yo+akasmaattaM bruvanti gataayuSam // SS1.30.7ab yastuuSNamiva gRhNaati ziitamuSNaM ca ziitavat / SS1.30.7cd saMjaataziitapiDako yazca daahena piiDyate // SS1.30.8ab uSNagaatro+atimaatraM ca yaH ziitena pravepate / SS1.30.8cd prahaaraannaabhijaanaati yo+aGgacchedamathaapi vaa // SS1.30.9ab paaMzunevaavakiirNaani yazca gaatraaNi manyate / SS1.30.9cd varNaanyataa vaa raajyo vaa yasya gaatre bhavanti hi // SS1.30.10ab snaataanuliptaM yaM caapi bhajante niilamakSikaaH / SS1.30.10cd sugandhirvaa+ati yo+akasmaattaM bruvanti gataayuSam // SS1.30.11ab vipariitena gRhNaati rasaan yazcopayojitaan / SS1.30.11cd upayuktaaH kramaadyasya rasaa doSaabhivRddhaye // SS1.30.12ab yasya doSaagnisaamyaM ca kuryurmithyopayojitaaH / SS1.30.12cd yo vaa rasaanna saMvetti gataasuM taM pracakSate // SS1.30.13ab sugandhaM vetti durgandhaM durgandhasya sugandhitaam / SS1.30.13cd gRhNiite vaa+anyathaa gandhaM zaante diipe ca niirujaH // SS1.30.14ab yo vaa gandhaanna jaanaati gataasuM taM vinirdizet / SS1.30.14cd dvandvaanyuSNahimaadiini kaalaavasthaa dizastathaa // SS1.30.15ab vipariitena gRhNaati bhaavaananyaaMzca yo naraH / SS1.30.15cd divaa jyotiiMSi yazcaapi jvalitaaniiva pazyati // SS1.30.16ab raatrau suuryaM jvalantaM vaa divaa vaa candravarcasam / SS1.30.16cd ameghopaplave yazca zakracaapataDidguNaan // SS1.30.17ab taDittvato+asitaan yo vaa nirmale gagane ghanaan / SS1.30.17cd vimaanayaanapraasaadairyazca saMkulamambaram // SS1.30.18ab yazcaanilaM muurtimantamantarikSaM ca pazyati / SS1.30.18cd dhuumaniihaaravaasobhiraavRtaamiva mediniim // SS1.30.19ab pradiiptamiva lokaM ca yo vaa plutamivaambhasaa / SS1.30.19cd bhuumimaSTaapadaakaaraaM lekhaabhiryazca pazyati // SS1.30.20ab na pazyati sanakSatraaM yazcaa deviimarundhatiim / SS1.30.20cd dhruvamaakaazagaGgaaM vaa taM vadanti gataayuSam // SS1.30.21ab jyotsnaadarzoSNatoyeSu chaayaaM yazca na pazyati / SS1.30.21cd pazyatyekaaGgahiinaaM vaa vikRtaaM vaa+anyasattvajaam // SS1.30.22ab zvakaakakaGkagRdhRaaNaaM pretaanaaM yakSarakSasaam / SS1.30.22cd pizaacoraganaagaanaaM bhuutaanaaM vikRtaamapi // SS1.30.23ab yo vaa mayuurakaNThaabhaM vidhuumaM vahnimiikSate / SS1.30.23cd aaturasya bhavenmRtyuH svastho vyaadhimaavaapnuyaat // SS1.30 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane paJcendriyaarthavipratipattirnaama triMzo+adhyaayaH // SS1.31.0 ekatriMzattamo+adhyaayaH / SS1.31.1 athaatazchaayaavipratipattimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.31.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.31.3ab zyaavaa lohitikaa niilaa piitikaa vaa+api maanavam / SS1.31.3cd abhidravanti yaM chaayaaH sa paraasurasaMzayam // SS1.31.4ab hiirapakramate yasya prabhaadhRtismRtizriyaH / SS1.31.4cd akasmaadyaM bhajante vaa sa paraasurasaMzayam // SS1.31.5ab yasyaadharauSThaH patitaH kSiptazcordhvaM tathottaraH / SS1.31.5cd ubhau vaa jaambavaabhaasau durlabhaM tasya jiivitam // SS1.31.6ab aaraktaa dazanaa yasya zyaavaa vaa syuH patanti vaa / SS1.31.6cd khaJjanapratimaa vaa+api taM gataayuSamaadizet // SS1.31.7ab kRSNaa stabdhaa+avaliptaa vaa jihvaa zuunaa ca yasya vai / SS1.31.7cd karkazaa vaa bhavedyasya so+aciraadvijahaatyasuun // SS1.31.8ab kuTilaa sphuTitaa vaa+api zuSkaa vaa yasya naasikaa / SS1.31.8cd avasphuurjati magnaa vaa na sa jiivati maanavaH // SS1.31.9ab saMkSipte viSame stabdhe rakte sraste ca locane / SS1.31.9cd syaataaM vaa prasrute yasya sa gataayurnaro dhruvam // SS1.31.10ab kezaaH siimantino yasya saMkSipte vinate bhruvau / SS1.31.10cd lunanti caakSipakSmaaNi so+aciraadyaati mRtyave // SS1.31.11ab naaharatyannamaasyasthaM na dhaarayati yaH ziraH / SS1.31.11cd ekaagradRSTirmuuDhaatmaa sadyaH praaNaan jahaati saH // SS1.31.12ab balavaan durbalo vaa+api saMmohaM yo+adhigacchati / SS1.31.12cd utthaapyamaano bahuzastaM pakvaM bhiSagaadizet // SS1.31.13ab uttaanaH sarvadaa zete paadau vikurute ca yaH / SS1.31.13cd viprasaaraNaziilo vaa na sa jiivati maanavaH // SS1.31.14ab ziitapaadakarocchvaasazchinnocchvaasazca yo bhavet / SS1.31.14cd kaakocchvaasazca yo martyastaM dhiiraH parivarjayet // SS1.31.15ab nidraa na chidyate yasya yo vaa jaagarti sarvadaa / SS1.31.15cd muhyedvaa vaktukaamazca pratyaakhyeyaH sa jaanataa // SS1.31.16ab uttarauSThaM ca yo lihyaadutkaaraaMzca karoti yaH / SS1.31.16cd pretairvaa bhaaSate saardhaM pretaruupaM tamaadizet // SS1.31.17ab svebhyaH saromakuupebhyo yasya raktaM pravartate / SS1.31.17cd puruSasyaaviSaartasya sadyo jahyaat sa jiivitam // SS1.31.18ab vaataaSThiilaa tu hRdaye yasyordhvamanuyaayinii / SS1.31.18cd rujaa+annavidveSakarii sa paraasurasaMzayam // SS1.31.19ab ananyopadravakRtaH zophaH paadasamutthitaH / SS1.31.19cd puruSaM hanti naariiM tu mukhajo guhyajo dvayam // SS1.31.20ab atisaaro jvaro hikkaa chardiH zuunaaNDameDhrataa / SS1.31.20cd zvaasinaH kaasino vaa+api yasya taM kSiiNamaadizet // SS1.31.21ab svedo daahazca balavaan hikkaa zvaasazca maanavam / SS1.31.21cd balavantamapi praaNairviyuJjanti na saMzayaH // SS1.31.22ab zyaavaa jihvaa bhavedyasya savyaM caakSi nimajjati / SS1.31.22cd mukhaM ca jaayate puuti yasya taM parivarjayet // SS1.31.23ab vaktramaapuuryate+azrubhiH svidyatazcaraNaavubhau / SS1.31.23cd cakSuzcaakulataaM yaati yamaraaSTraM gamiSyataH // SS1.31.24ab atimaatraM laghuuni syurgaatraaNi gurukaaNi vaa / SS1.31.24cd yasyaakasmaat sa vijJeyo gantaa vaivasvataalayam // SS1.31.25ab paGkamatsyavasaatailaghRtagandhaaMzca ye naraaH / SS1.31.25cd mRSTagandhaaMzca ye vaanti gantaaraste yamaalayam // SS1.31.26ab yuukaa lalaaTamaayaanti baliM naaznanti vaayasaaH / SS1.31.26cd yeSaaM vaa+api ratirnaasti yaataaraste yamaalayam // SS1.31.27ab jvaraatisaarazophaaH syuryasyaanyonyaavasaadinaH / SS1.31.27cd prakSiiNabalamaaMsasya naasau zakyazcikitsitum // SS1.31.28ab kSiiNasya yasya kSuttRSNe hRdyairmiSTairhitaistathaa / SS1.31.28cd na zaamyato+annapaanaizca tasya mRtyurupasthitaH // SS1.31.29ab pravaahikaa ziraHzuulaM koSThazuulaM ca daaruNam / SS1.31.29cd pipaasaa balahaanizca tasya mRtyurupasthitaH // SS1.31.30ab viSameNopacaareNa karmabhizca puraakRtaiH / SS1.31.30cd anityatvaacca jantuunaaM jiivitaM nidhanaM vrajet // SS1.31.31ab pretaa bhuutaaH pizaacaazca rakSaaMsi vividhaani ca / SS1.31.31cd maraNaabhimukhaM nityamupasarpanti maanavam // SS1.31.32ab taani bheSajaviiryaaNi pratighnanti jighaaMsayaa / SS1.31.32cd tasmaanmoghaaH kriyaaH sarvaa bhavantyeva gataayuSaam // SS1.31 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane chaayaavipratipattirnaamaikatriMzattamo+adhyaayaH // SS1.32.0 dvaatriMzattamo+adhyaayaH / SS1.32.1 athaataH svabhaavavipratipattimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.32.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.32.3 svabhaavaprasiddhaanaaM zariiraikadezaanaamanyabhaavitvaM maraNaaya / tadyathaa zuklaanaaM kRSNatvaM kRsNaanaaM zuklataa raktaanaamanyavarNatvaM sthiraaNaaM mRdutvaM mRduunaaM sthirataa calaanaamacalatvaM acalaanaaM calataa pRthuunaaM saMkSiptatvaM saMkSiptaanaaM pRthutaa diirghaanaaM hrasvatvaM hrasvaanaaM diirghataa apatanadharmiNaaM patanadharmitvaM patanadharmiNaamapatanadharmitvaM akasmaacca zaityauSNyasnaigdhyaraukSyaprastambhavaivarNyaavasaadanaM caaGgaanaam // SS1.32.4 svebhyaH sthaanebhyaH zariiraikadezaanaamavasrastotkSiptabhraantaavakSiptapatitavimuktanirgataantargatagurulaghutvaani pravaalavarNavyaGgapraadurbhaavo vaa+apyakasmaat siraaNaaM ca darzanaM lalaaTe naasaavaMze vaa piDakotpattiH lalaaTe prabhaatakaale svedaH netrarogaadvinaa vaa+azrupravRttiH gomayacuurNaprakaazasya vaa rajaso darzanamuttamaaGge nilayanaM vaa kapotakaGkakaakaprabhRtiinaaM suutrapuriiSavRddhirabhuJjaanaanaaM tatpraNaazo bhuJjaanaanaaM vaa stanamuulahRdayoraHsu ca zuulotpattayaH madhye zuunatvamanteSu parimlaayitvaM viparyayo vaa tathaa+ardhaaGge zvayathuH zoSo+aGgapakSayorvaa naSTahiinavikalavikRtasvarataa vaa vivarNapuSpapraadurbhaavo vaa dantamukhanakhazariireSu yasya vaa+apsu kaphapuriiSaretaaMsi nimajjanti yasya vaa dRSTimaNDale bhinnavikRtaani ruupaaNyaalokyante snehaabhyaktakezaaGga iva yo bhaati yazca durbalo bhaktadveSaatisaaraabhyaaM piiDyate kaasamaanazca tRSnaabhibhuutaH kSiiNazcchardibhaktadveSayuktaH saphenapuuyarudhirodvaamii hatasvaraH zuulaabhipannazca manuSyaH zuunakaracaraNavadanaH kSiiNo+annadveSii srastapiNDikaaMsapaaNipaado jvarakaasaabhibhuutaH yastu puurvaahNe bhuktamaparaahNe chardayatyavidagdhamatisaaryate vaa jvarakaasaabhibhuutaH sa zvaasaanmriyate bastavadvilapan yazca bhuumau patati srastamuSkaH stabdhameDhro bhagnagriivaH pranaSTamehanazca manuSyaH praagvizuSyamaaNahRdaya aardrazariiraH yazca loSTaM loSTenaabhihanti kaaSThaM kaaSThena tRNaani vaa chinatti adharoSThaM dazati uttaroSThaM vaa leDhi aaluJcati vaa karNaau kezaaMzca devadvijagurusuhRdvaidyaaMzca dveSTi yasya vakraanuvakragaa grahaa garhitasthaanagataaH piiDayanti janmarkSaM vaa yasyolkaazanibhyaamabhihanyate horaa vaa gRhadaarazayanaasanayaanavaahanamaNiratnopakaraNagarhitalakSaNanimittapraadurbhaavo veti // SS1.32.5 bhavanti caatra / SS1.32.5ab cikitsyamaanaH samyak ca vikaaro yo+abhivardhate / SS1.32.5cd prakSiiNabalamaaMsasya lakSaNaM tadgataayuSaH // SS1.32.6ab nivartate mahaavyaadhiH sahasaa yasya dehinaH / SS1.32.6cd na caahaaraphalaM yasya dRzyate sa vinazyati // SS1.32.7ab etaanyariSTaruupaaNi samyag budhyeta yo bhiSak / SS1.32.7cd saadhyaasaadhyapariikSaayaaM sa raajJaH saMmato bhavet // SS1.32 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane svabhaavavipratipattirnaama dvaatriMzo+adhyaayaH samaaptaH // SS1.33.0 trayastriMzattamo+adhyaayaH / SS1.33.1 athaato+avaaraNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.33.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.33.3ab upadravaistu ye juSTaa vyaadhayo yaantyavaaryataam / SS1.33.3cd rasaayanaadvinaa vatsa taan zRNvekamanaa mama // SS1.33.4ab vaatavyaadhiH pramehazca kuSThamarzo bhagandaram / SS1.33.4cd azmarii muuDhagarbhazca tathaivodaramaSTamam // SS1.33.5ab aSTaavete prakRtyaiva duzcikitsyaa mahaagadaaH / SS1.33.5cd praaNamaaMsakSayazvaasatRSnaazoSavamiijvaraiH // SS1.33.6ab muurcchaatisaarahikkaabhiH punazcaitairupadrutaaH / SS1.33.6cd varjaniiyaa vizeSeNa bhiSajaa siddhimicchataa // SS1.33.7ab zuunaM suptatvacaM bhagnaM kampaadhmaananipiiDitam / SS1.33.7cd naraM rujaartamantazca vaatavyaadhirvinaazayet // SS1.33.8ab yathoktopadravaaviSTamatiprasrutameva vaa / SS1.33.8cd piDakaapiiDitaM gaaDhaM prameho hanti maanavam // SS1.33.9ab prabhinnaM prasrutaaGgaM ca raktanetraM hatasvaram / SS1.33.9cd paJcakarmaguNaatiitaM kuSThaM hantiiha kuSThinam // SS1.33.10ab tRSNaarocakazuulaartamatiprasrutazoNitam / SS1.33.10cd zophaatiisaarasaMyuktamarzovyaadhirvinaazayet // SS1.33.11ab vaatamuutrapuriiSaaNi krimayaH zukrameva ca / SS1.33.11cd bhagandaraat prasravanti yasya taM parivarjayet // SS1.33.12ab prazuunanaabhivRSaNaM ruddhamuutraM ruganvitam / SS1.33.12cd azmarii kSapayatyaazu sikataazarkaraanvitaa // SS1.33.13ab garbhakoSaparaasaGgo makkallo yonisaMvRtiH / SS1.33.13cd hanyaat striyaM muuDhagarbhe yathoktaazcaapyupadravaaH // SS1.33.14ab paarzvabhaGgaannavidveSazophaatiisaarapiiDitam / SS1.33.14cd viriktaM puuryamaaNaM ca varjayedudaraarditam // SS1.33.15ab yastaamyati visaMjJazca zete nipatito+api vaa / SS1.33.15cd ziitaardito+antaruSNazca jvareNa mriyate naraH // SS1.33.16ab yo hRSTaromaa raktaakSo hRdi saMghaatazuulavaan / SS1.33.16cd nityaM vaktreNa cocchvasyaattaM jvaro hanti maanavam // SS1.33.17ab hikkaazvaasapipaasaartaM muuDhaM vibhraantalocanam / SS1.33.17cd santatocchvaasinaM kSiiNaM naraM kSapayati jvaraH // SS1.33.18ab aavilaakSaM prataamyantaM nidraayuktamatiiva ca / SS1.33.18cd kSiiNazoNitamaaMsaM ca naraM naazayati jvaraH // SS1.33.19ab zvaasazuulapipaasaartaM kSiiNaM jvaranipiiDitam / SS1.33.19cd vizeSeNa naraM vRddhamatiisaaro vinaazayet // SS1.33.20ab zuklaakSamannadveSTaaramuurdhvazvaasanipiiDitam / SS1.33.20cd kRcchreNa bahu mehantaM yakSmaa hantiiha maanavam // SS1.33.21ab zvaasazuulapipaasaannavidveSagranthimuuDhataaH / SS1.33.21cd bhavanti durbalatvaM ca gulmino mRtyumeSyataH // SS1.33.22ab aadhmaataM baddhaniSyandaM chardihikkaatRDanvitam / SS1.33.22cd rujaazvaasasamaaviSTaM vidradhirnaazayennaram // SS1.33.23ab paaNDudantanakho yazca paaNDunetrazca maanavaH / SS1.33.23cd paaNDusaMghaatadarzii ca paaNDurogii vinazyati // SS1.33.24ab lohitaM chardayedyastu bahuzo lohitekSaNaH / SS1.33.24cd raktaanaaM ca dizaaM draSTaa raktapittii vinazyati // SS1.33.25ab avaaGnukhastuunmukho vaa kSiiNamaaMsabalo naraH / SS1.33.25cd jaagariSNurasandehamunmaadena vinazyati // SS1.33.26ab bahuzo+apasmarantaM tu prakSiiNaM calitabhruvam / SS1.33.26cd netraabhyaaM ca vikurvaaNamapasmaaro vinaazayet // SS1.33 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane+avaaraNiiyo naama trayastriMzattamo+adhyaayaH // SS1.34.0 catustriMzattamo+adhyaayaH / SS1.34.1 athaato yuktaseniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.34.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.34.3ab yuktasenasya nRpateH paraanabhijigiiSataH / SS1.34.3cd bhiSajaa rakSaNaM kaaryaM yathaa tadupadekSyate // SS1.34.4ab vijigiiSuH sahaamaatyairyaatraayuktaH prayatnataH / SS1.34.4cd rakSitavyo vizeSeNa viSaadeva naraadhipaH // SS1.34.5ab panthaanamudakaM chaayaaM bhaktaM yavasamindhanam / SS1.34.5cd duuSayantyarayastacca jaaniiyaacchodhayettathaa / SS1.34.5ef tasya liGgaM cikitsaa ca kalpasthaane pravakSyate // SS1.34.6ab ekottaraM mRtyuzatamatharvaaNaH pracakSate / SS1.34.6cd tatraikaH kaalasaMyuktaH zeSaa aagantavaH smRtaaH // SS1.34.7ab doSaagantujamRtyubhyo rasamantravizaaradau / SS1.34.7cd rakSetaaM nRpatiM nityaM yattau vaidyapurohitau // SS1.34.8ab brahmaa vedaaGgamaSTaaGgamaayurvedamabhaaSata / SS1.34.8cd purohitamate tasmaadvarteta bhiSagaatmavaan // SS1.34.9ab saMkaraH sarvavarNaanaaM praNaazo dharmakarmaNaam / SS1.34.9cd prajaanaamapi cocchittirnRpavyasanahetutaH // SS1.34.10ab puruSaaNaaM nRpaaNaaM ca kevalaM tulyamuurtitaa / SS1.34.10cd aajJaa tyaagaH kSamaa dhairyaM vikramazcaapyamaanuSaH // SS1.34.11ab tasmaaddevamivaabhiikSNaM vaaGnanaHkarmabhiH zubhaiH / SS1.34.11cd cintayennRpatiM vaidyaH zreyaaMsiicchan vicakSaNaH // SS1.34.12ab skandhaavaare ca mahati raajagehaadanantaram / SS1.34.12cd bhavetsannihito nityaM sarvopakaraNaanvitaH // SS1.34.13ab tatrasthamenaM dhvajavadyazaHkhyaatisamucchritam / SS1.34.13cd upasarpantyamohena viSazalyaamayaarditaaH // SS1.34.14ab svatantrakuzalo+anyeSu zaastraartheSvabahiSkRtaH / SS1.34.14cd vaidyo dhvaja ivaabhaati nRpatadvidyapuujitaH // SS1.34.15ab vaidyo vyaadhyupasRSTazca bheSajaM paricaarakaH / SS1.34.15cd ete paadaazcikitsaayaaH karmasaadhanahetavaH // SS1.34.16ab guNavadbhistribhiH paadaizcaturtho guNavaan bhiSak / SS1.34.16cd vyaadhimalpena kaalena mahaantamapi saadhayet // SS1.34.17ab vaidyahiinaastrayaH paadaa guNavanto+apyapaarthakaaH / SS1.34.17cd udgaatRhotRbrahmaaNo yathaa+adhvaryuM vinaa+adhvare // SS1.34.18ab vaidyastu guNavaanekastaarayedaaturaan sadaa / SS1.34.18cd plavaM pratitarairhiinaM karNadhaara ivaambhasi // SS1.34.19ab tattvaadhigatazaastraartho dRSTakarmaa svayaMkRtii / SS1.34.19cd laghuhastaH zuciH zuuraH sajjopaskarabheSajaH // SS1.34.20ab pratyutpannamadtirdhiimaan vyavasaayii vizaaradaH / SS1.34.20cd satyadharmaparo yazca sa bhiSak paada ucyate // SS1.34.21ab aayuSmaan sattvavaan saadhyo dravyavaanaatmavaanapi / SS1.34.21cd aastiko vaidyavaakyastho vyaadhitaH paada ucyate // SS1.34.22ab prazastadezasaMbhuutaM prazaste+ahani coddhRtam / SS1.34.22cd yuktamaatraM manaskaantaM gandhavarNarasaanvitam // SS1.34.23ab doSaghnamaglaanikaramavikaari viparyaye / SS1.34.23cd samiikSya dattaM kaale ca bheSajaM paada ucyate // SS1.34.24ab snigdho+ajugupsurbalavaan yukto vyaadhitarakSaNe / SS1.34.24cd vaidyavaakyakRdazraantaH paadaH paricaraH smRtaH // SS1.34 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane yuktaseniiyo naama catustriMzattamo+adhyaayaH // SS1.35.0 paJcatriMzattamo+adhyaayaH / SS1.35.1 athaataH aaturopakramaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.35.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.35.3 aaturamupakramamaaNena bhiSajaa+aayuraadaaveva pariikSitavyaM satyaayuSi vyaadhyRtvagnivayodehabalasattvasaatmyaprakRtibheSajadezaan pariikSeta // SS1.35.4 tatra mahaapaaNipaadapaarzvapRSThastanaagradazanavadanaskandhalalaaTaM diirghaaGguliparvocchvaasaprekSaNabaahuM vistiirNabhruustanaantaroraskaM hrasvajaGghaameDhragriivaM gambhiirasattvasvaranaabhimanuccairbaddhastanamupacitamahaaromazakarNaM pazcaanmastiSkaM sraataanuliptaM muurdhaanupuurvyaa vizuSyamaaNazariiraM pazcaacca vizuSyamaaNahRdayaM puruSaM jaaniiyaaddiirghaayuH khalvayamiti / tamekaantenopakramet / ebhirlakSaNairvipariitairalpaayuH mizrairmadhyamaayuriti // SS1.35.5 bhavanti caatra / SS1.35.5ab guuDhasandhisiraasnaayuH saMhataaGgaH sthirendriyaH / SS1.35.5cd uttarottarasukSetro yaH sa diirghaayurucyate // SS1.35.6ab garbhaatprabhRtyarogo yaH zanaiH samupaciiyate / SS1.35.6cd zariirajJaanavijJaanaiH sa diirghaayuH samaasataH // SS1.35.7ab madhyamasyaayuSo jJaanamata uurdhvaM nibodha me / SS1.35.7cd adhastaadakSayoryasya lekhaaH syurvyaktamaayataaH // SS1.35.8ab dve vaa tisro+adhikaa vaa+api paadau karNau ca maaMsalau / SS1.35.8cd naasaagramuurdhvaM ca bhaveduurdhvaM lekhaazca pRSThataH // SS1.35.9ab yasya syustasya paramamaayurbhavati saptatiH / SS1.35.9cd jaghanyasyaayuSo jJaanamata uurdhvaM nibodha me // SS1.35.10ab hrasvaani yasya parvaaNi sumahaccaapi mehanam / SS1.35.10cd tathorasyavaliiDhaani na ca syaatpRSThamaayatam // SS1.35.11ab uurdhvaM ca zravaNau sthaanaannaasaa coccaa zariiriNaH / SS1.35.11cd sahato jalpato vaa+api dantamaaMsaM pradRzyate / SS1.35.11ef prekSate yazca vibhraantaM sa jiivetpaJcaviMzatim // SS1.35.12 atha punaraayuSo vijJaanaarthaamaGgapratyaGgapramaaNasaaraanupadekSyaamaH / tatraaGgaanyantaraadhisakthibaahuziraaMsi tadavayavaaH pratyaGgaaniiti / tatra svairaGgulaiH paadaaGguSThapradezinyau dvyaGgulaayate pradezinyaastu madhyaamaanaamikaakaniSThikaa yathottaraM paJcamabhaagahiinaaH catur{O.paJca}aGgulaayate paJcaaGgulavistRte prapadapaadatale paJcacaturaGgulaayatavistRtaa paarSNiH caturdazaaGgulaayataH paadaH caturdazaaGgulapariNaahaani paadagulphajaGghaajaanumadhyaani aSTaadazaaGgulaa jaGghaa jaanuupariSTaacca dvaatriMzadaGgulamevaM paJcaazat jaGghaayaamasamaavuuruu dvyaGgulaani vRSaNacibukadazananaasaapuTabhaagadarNamuulanayanaantaraaNi caturaGgulaani mehanavadanaantaranaasaakarNalalaaTagriivocchraayadRSTyantaraaNi dvaadazaaGgulaani bhagavistaaramehananaabhihRdayagriivaastanaantaramukhaayaamamaNibandhaprakoSThasthaulyaani indrabastipariNaahaaMsapiiThakuurparaantaraayaamaH SoDazaaGgulaH caturviMzatyaGgulo hastaH dvaatriMzadaGgulaparimaaNau bhujau dvaatriMzatpariNaahaavuuruu maNibandhakuurparaantaraM SoDazaaGgulaM talaM SaTcaturaGgulaayaamavistaaraM aGguSThamuulapradeziniizravaNaapaaGgaantaramadhyamaaGgulyau paJcaaGgule ardhapaJcaaGgule pradezinyanaamike saardhatryaGgulau kaniSThaaGguSThau caturviMzativistaarapariNaahaM mukhagriivaM tribhaagaaGgulavistaaraa naasaapuTamaryaadaa nayanatribhaagapariNaahaa taarakaa navamastaarakaaMzo dRSTiH kezaantamastakaantaramekaadazaaGgulaM mastakaadavaTukezaanto dazaaGgulaH karNaavaTvantaraM caturdazaaGgulaM puruSoraHpramaaNavistiirNaa striizroNiH aSTaadazaaGgulavistaaramuraH tatpramaaNaa puruSasya kaTii saviMzamaGgulazataM puruSaayaama iti // SS1.35.13 bhavanti caatra / SS1.35.13ab paJcaviMze tato varSe pumaan naarii tu SoDaze / SS1.35.13cd samatvaagataviiryau tau jaaniiyaat kuzalo bhiSak // SS1.35.14ab dehaH svairaGgulaireSa yathaavadanukiirtitaH / SS1.35.14cd yuktaH pramaaNenaanena pumaan vaa yadi vaa+aGganaa // SS1.35.15ab diirghamaayuravaapnoti vittaM ca mahadRcchati / SS1.35.15cd madhyamaM madhaymairaayurvittaM hiinaistathaa+avaram // SS1.35.16 atha saaraan vakSyaamaH smRtibhaktiprajJaazauryazaucopetaM kalyaaNaabhiniveSaM sattvasaaraM vidyaat snigdhasaMhatazvetaasthidantanakhaM bahulakaamaprajaM zukreNa akRzamuttamabalaM snigdhagambhiirasvaraM saubhaagyopapannaM mahaanetraM ca majjJaa mahaaziraHskandhaM dRDhadantahanvasthinakhamasthibhiH snigdhamuutrasvedasvaraM bRhacchariiramaayaasaasahiSNuM medasaa acchidragaatraM guuDhaasthisandhiM maaMsopacitaM ca maaMsena snigdhataamranakhanayanataalujihvauSThapaaNipaadatalaM raktena suprasannamRdutvagromaaNaM tvaksaaraM vidyaaditi / eSaaM puurvaM puurvaM pradhaanamaayuHsaubhaagyayoriti // SS1.35.17ab vezeSato+aGgapratyaGgapramaaNaadatha saarataH / SS1.35.17cd pariikSyaayuH sunipuNo bhiSak sidhyati karmasu // SS1.35.18 vyaadhivizeSaastu praagabhihitaaH sarva evaite trividhaaH saadhyaa yaapyaaH pratyaakhyeyaazca / tatraitaan bhuuyastridhaa pariikSeta kimasaavaupasargikaH praakkevalo+anyalakSaNa iti / tatra aupasargiko yaH puurvotpannaM vyaadhiM jaghanyakaalajaato vyaadhirupasRjati sa tanmuula evopadravasaMjJaH praakkevalo yaH praagevotpanno vyaadhirapuurvaruupo+anupadravazca anyalakSaNo yo bhaviSyadvyaadhikhyaapakaH sa puurvaruupasaMjJaH / tatra sopadravamanyonyaavirodhenopakrameta blavantamupadravaM vaa praakkevalaM yathaasvaM pratikurviita anyalakSaNe tvaadivyaadhau prayateta // SS1.35.19 bhavati caatra / SS1.35.19ab naasti rogo vinaa doSairyasmaattasmaadvicakSaNaH / SS1.35.19cd anuktamapi doSaaNaaM liGgairvyaadhimupaacaret // SS1.35.20 praagabhihitaa RtavaH // SS1.35.21ab ziite ziitapratiikaaramuSNe coSNanivaaraNam / SS1.35.21cd kRtvaa kuryaat kriyaaM praaptaaM kriyaakaalaM na haapayet // SS1.35.22ab apraapte vaa kriyaakaale praapte vaa na kRtaa kriyaa / SS1.35.22cd kriyaa hiinaa+atiriktaa vaa saadhyeSvapi na sidhyati // SS1.35.23ab yaa hyudiirNaM zamayati naanyaM vyaadhiM karoti ca / SS1.35.23cd saa kriyaa na tu yaa vyaadhiM haratyanyamudiirayet // SS1.35.24 praagabhihito+agnirannasya paacakaH / sa caturvidho bhavati doSaanabhipanna ekaH vikriyaamaapannastrividho bhavati viSamo vaatena tiikSNaH pittena mandaH zleSmaNaa caturtaH samaH sarvasaamyaaditi / tatra yo yathaakaalamupayuktamannaM samyak pacati sa samaH samairdoSaiH yaH kadaacit samyak pacati kaaDcidaadhmaanazuulodaavartaatisaarajaTharagauravaantrakuujanapravaahaNaani kRtvaa sa viSamaH yaH prabhuutamapyupayuktamannamaazu pacati sa tiikSNaH sa evaabhivardhamaano+atyagnirityabhaaSyate sa muhurmuhuH prabhuutamapyupayuktamannamaazutaraM pacati paakaante ca galataalvoSThazoSadaahasantaapaaJjanayati yastvalpamapyupayuktamudarazirogauravakaasazvaasaprasekacchardigaatrasadanaani kRtvaa mahataa kaalena pacati sa mandaH // SS1.35.25ab viSamo vaatajaan rogaaMstiikSNaH pittanimittajaan / SS1.35.25cd karotyagnistathaa mando vikaaraan kaphasaMbhavaan // SS1.35.26 tatra same parirakSaNaM kurviita viSame snigdhaamlalavaNaiH kriyaavizeSaiH pratikurviita tiikSNe madhurasnigdhaziitairvirekaizca evamevaatyagnau vizeSeNa maahiSaizca kSiiradadhisarpirbhiH mande kaTutiktakaSaayairvamanaizca // SS1.35.27ab jaaTharo bhagavaanagniriizvaro+annasya paacakaH / SS1.35.27cd saukSmyaadrasaanaadadaano vivektuM naiva zakyate // SS1.35.28ab praaNaapaanasamaanaistu sarvataH pavanaistribhiH / SS1.35.28cd dhmaayate paacyate caapi sve sve sthaane vyavasthitaiH // SS1.35.29 vayastu trividhaM baalyaM madhyaM vRddhamiti / tatronaSoDazavarSaa baalaaH / te+api trividhaaH kSiirapaaH kSiiraannaadaa annaadaa iti / teSu saMvatsaraparaaH kSiirapaaH dvisaMvatsaraparaaH kSiiraannaadaah parato+annaadaa iti / SoDazasaptatyorantare madhyaM vayaH / tasya vikalpo vRddhiryauvanaM saMpuurNataa haaniriti / tatra aaviMzatervRddhiH aatriMzate yauvanaM aacatvaariMzataH sarvadhaatvindriyabalaviiryasaMpuurNataa ata uurdhvamiiSatparihaaNiryaavat saptatiriti / saptateruurdhvaM kSiiyamaaNadhaatvindriyabalaviiryotsaahamahanyahani valiipalitakhaalityajuSTaM kaasazvaasaprabhRtibhirupadravairabhibhuuyamaanaM sarvakriyaasvasamarthaM jiirNaagaaramivaabhivRSTamavasiidantaM vRddhamaacakSate // SS1.35.30 tatrottarottaraasu vayovasthaasuuttarottaraa bheSajamaatraavizeSaa bhavanti Rte ca parihaaNeH tatraadyaapikSayaa pratikurviita // SS1.35.31 bhavanti caatra / SS1.35.31ab baale vivardhate zleSmaa madhyame pittameva tu / SS1.35.31cd bhuuyiSThaM vardhate vaayurvRddhe tadviikSya yojayet // SS1.35.32ab agnikSaaravirekaistu baalavRddhau vivarjayet / SS1.35.32cd tatsaadhyeSu vikaareSu mRdviiM kuryaat kriyaaM zanaiH // SS1.35.33ab dehaH sthuulaH kRzo madhya iti praagupadiSTaH // SS1.35.34ab karzayedbRMhayeccaapi sadaa sthuulakRzau narau / SS1.35.34cd rakSaNaM caiva madhyasya kurviita satataM bhiSak // SS1.35.35 balamabhihitaguNaM daurbalyaM ca svabhaavadeSajaraadibhiravekSitavyam / yasmaadbalavataH sarvakriyaapravRttistasmaadbalameva pradhaanamadhikaraNaanaam // SS1.35.36ab kecit kRzaaH praaNavantaH sthuulaazcaalpabalaa naraaH / SS1.35.36cd yasmaat sthiratvavyaayaamairbalaM vaidyaH pratarkayet // SS1.35.37 sattvaM tu vyasanaabhyudayakriyaadisthaaneSuvaviklavakaram // SS1.35.38ab sattvavaan sahate sarvaM saMstabhyaatmaanamaatamanaa / SS1.35.38cd raajasaH stabhyamaano+anyaiH sahate naiva taamasaH // SS1.35.39 saatmyaani tu dezakaalajaatyRturogavyaayaamodakadivaasvapnarasaprabhRtiini prakRtiviruddhaanyapi yaanyabaadhakaraaNi bhavanti // SS1.35.40ab yo rasaH kalpate yasya sukhaayaiva niSevitaH / SS1.35.40cd vyaayaamajaatamanyadvaa tat saatmyamiti nirdizet // SS1.35.41 prakRtiM bheSajaM copariSTaadvakSyaamaH // SS1.35.42 dezastvaanuupo jaaGgalaH saadhaaraNa iti / tatra bahuudakanimnonnatanadiivarSagahano mRduziitaanilo bahumahaaparvatavRkSo mRdusukumaaropacitazariiramanuSyapraayaH kaphavaatarogabhuuyiSThazcaanupaH aakaazasamaH praviralaalpakaNTakivRkSapraayo+alpavarSaprasravaNodapaanodakaapraaya uSNadaaruNavaayaH praviralaalpazailaH sthirakRzazariiramanuSyapraayo vaatapittarogabhuuyiSThazca jaaGgalaH ubhayadezalakSaNaH saadhaaraNa iti // SS1.35.43 bhavanti caatra / SS1.35.43ab samaaH saadhaaraNe yasmaacchiitavarSoSmamaarutaaH / SS1.35.43cd doSaaNaaM samataa jantostasmaatsaadhaaraNo mataH // SS1.35.44ab na tathaa balavantaH syurjalajaa va sthalaahRtaaH / SS1.35.44cd svadeze nicitaa doSaa anyasmin kopamaagataaH // SS1.35.45ab ucite vartamaanasya naasti dezakRtaM bhayam / SS1.35.45cd aahaarasvapnaceSTaadau taddezasya guNe sati // SS1.35.46ab dezaprakRtisaatmye tu vipariito+acirotthitaH / SS1.35.46cd saMpattau bhiSagaadiinaaM balasattvaayuSaaM tathaa // SS1.35.47ab kevalaH samadehaagneH sukhasaadhyatamo gadaH / SS1.35.47cd ato+anyathaa tvasaadhyaH syaat kRcchro vyaamizralakSaNaH // SS1.35.48ab kriyaayaastu guNaalaabhe kriyaamanyaaM prayojayet / SS1.35.48cd puurvasyaaM zantavegaayaaM na kriyaasaMkaro hitaH // SS1.35.49ab guNaalaabhe+api sapadi yadi saiva kriyaa hitaa / SS1.35.49cd kartavyaiva tadaa vyaadhiH kRcchrasaadhyatamo yadi // SS1.35.50ab ya evamenaM vidhimekaruupaM bibharti kaalaadivazena dhiimaan / SS1.35.50cd sa mRtyupaazaan jagato gadaughaan chinatti bhaiSajyaparazvadhena // SS1.35 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane aaturopakramaNiiyo naama paJcatriMzo+adhayaayaH // SS1.36.0 SaDtriMzattamo+adhyaayaH / SS1.36.1 athaato bhuumipravibhaagiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.36.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.36.3 zvabhrazarkaraazmaviSamavalmiikazmazaanaaghaatanadevataayatanasikataabhiranupahataamanuuSaraamabhaGguraamaduurodakaaM snigdhaaM prarohavatiiM mRdviiM sthiraaM samaaM kRSNaaM gauriiM lohitaaM vaa bhuumimauSadhaarthaM pariikSeta / tasyaaM jaatamapi kRmiviSazastraatapapavanadahanatoyasambaadhamaargairanupahatamekarasaM puSTaM pRthvavagaaDhamuulamudiicyaaM cauSadhamaadadiitetyeSa bhuumipariikSaavizeSaH saamaanyaH // SS1.36.4 vizeSatastu tatra azmavatii sthiraa gurvii zyaamaa kRSNaa vaa sthuulavRkSazasyapraayaa svaguNabhuuyiSThaa snigdhaa ziitalaa+aasannodakaa snigdhazasyatRNakomalavRkSapraayaa zuklaa+ambuguNabhuuyiSThaa naanaavarNaa laghvazmavatii praviralaalpapaaNDuvRkSaprarohaa+agniguNabhuuyiSThaa ruukSaa bhasmaraasabhavarNaa tanuruukSakoTaraalparasavRkSapraayaa+anilaguNabhuuyiSThaa mRdvii samaa zvabhravatyavyaktarasajalaa sarvato+asaaravRkSaa mahaaparvatavRkSapraayaa zyaamaa caakaazaguNabhuuyiSThaa // SS1.36.5 atra kecidaahuraacaaryaaH praavRDvarSaazaraddhemantavasantagriiSmeSu yathaasaMkhyaM muulapatratvakkSiirasaaraphalaanyaadadiiteti tattu na samyak saumyaagneyatvaajjagataH / saumyaanyauSadhaani saumyeSvRtuSvaadadiitaagneyaanyaagneyeSu evamavyaapannaguNaani bhavanti / saumyaanyauSadhaani saumyeSvRtuSu gRhiitaani somaguNabhuuyiSThaayaaM bhuumau jaataanyatimadhurasnigdhaziitaani jaayante / etena zeSaM vyaakhyaatam // SS1.36.6 tatra pRthivyambuguNabhuuyiSThaayaaM bhuumau jaataani virecanadravyaaNyaadadiita agnyaakaazamaarutaguNabhuuyiSThaayaaM vamanadravyaaNi ubhayaguNabhuuyiSThaayaamubhayatobhaagaani aakaazaguNabhuuyiSThaayaaM saMzamanaani evaM balavattaraaNi bhavanti // SS1.36.7 sarvaaNyeva caabhinavaanyanyatra madhughRtaguDapippaliiviDaGgebhyaH (aa.sarvaaNyeva sakSiiraaNi viiryavanti ) teSaamasampattaava(aa.na)tikraantasaMvatsaraaNyaadadiiteti // SS1.36.8 bhavanti caatra / SS1.36.8ab gopaalaastaapasaa vyaadhaa ye caanye vanacaariNaH / SS1.36.8cd muulaahaaraazca ye tebhyo bheSajavyaktiriSyate // SS1.36.9ab sarvaavayavasaadhyeSu palaazalavaNaadiSu / SS1.36.9cd vyavasthito na kaalo+asti tatra sarvo vidhiiyate // SS1.36.10ab gandhavarNarasopetaa SaDvidhaa bhuumiriSyate / SS1.36.10cd tasmaadbhuumisvabhaavena biijinaH SaDrasaayutaaH // SS1.36.11ab avyaktaH kila toyasya raso nizcayanizcitaH / SS1.36.11cd rasaH sa eva caavyakto vyakto bhuumirasaadbhavet // SS1.36.12ab sarvalakSaNasaMpannaa bhuumiH saadhaaraNaa smRtaa / SS1.36.12cd dravyaaNi yatra tatraiva tadguNaani vizeSataH // SS1.36.13ab vigandhenaaparaamRSTamavipannaM rasaadibhiH / SS1.36.13cd navaM dravyaM puraaNaM vaa graahyameva vinirdizet // SS1.36.14ab viDaGgaM pippalii kSaudraM sarpizcaapyanavaM hitam / SS1.36.14cd zeSamanyattvabhinavaM gRhNiiyaaddoSavarjitam // SS1.36.15ab jaGgamaanaaM vayaHsthaanaaM raktaromanakhaadikam / SS1.36.15cd kSiiramuutrapuriiSaaNi jiirNaahaareSu saMharet // SS1.36.16ab plotamRdbhaaNDaphalakazaGkuvinyastabheSajam / SS1.36.16cd prazastaayaaM dizi zucau bheSajaagaaramiSyate // SS1.37.0 saptatriMzattamo+adhyaayaH / SS1.37.1 athaato mizrakamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.37.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.37.3ab maatuluGgaagnimanthau ca bhadradaaru mahauSadham / SS1.37.3cd ahiMsraa caiva raasnaa ca pralepo vaatazophajit // SS1.37.4ab duurvaa ca nalamuulaM ca madhukaM candanaM tathaa / SS1.37.4cd ziitalaazca gaNaaH sarve pralepaH pittazophahRt // SS1.37.5ab aagantuje raktaje ca hyeSa eva vidhiH smRtaH / SS1.37.5cd vidhirviSaghno viSaje pittaghno+api hitasthathaa // SS1.37.6ab ajagandhaa+azvagandhaa ca kaalaa saralayaa saha / SS1.37.6cd ekaiSikaa+ajazrGgii ca pralepaH zleSmazophahRt // SS1.37.7ab ete vargaastrayo lodhraM pathyaa piNDiitakaani ca / SS1.37.7cd anantaa ceti lepo+ayaM saannipaatikazophahRt // SS1.37.8ab snigdhaamlalavaNo vaate koSNaH ziitaH payoyutaH / SS1.37.8cd pitte coSNah kaphe kSaaramuutraaDhyastatprazaantaye // SS1.37.9ab zaNamuulakazigruuNaaM phalaani tilasarSapaaH / SS1.37.9cd zaktavaH kiNvamatasii dravyaaNyuSNaani paacanam // SS1.37.10ab cirabilvo+agniko dantii citrako hayamaarakaH / SS1.37.10cd kapotagRdhrakaGkaaNaaM puriiSaaNi ca daaraNam / SS1.37.10ef kSaaradravyaaNi vaa yaani kSaaro vaa daaraNaM param // SS1.37.11ab dravyaaNaaM picchilaanaaM tu tvaGnuulaani prapiiDanam / SS1.37.11cd yavagodhuumamaaSaaNaaM cuurNaani ca samaasataH // SS1.37.12ab zaGkhinyaGkoThasumanaHkaraviirasuvarcalaaH / SS1.37.12cd zodhanaani kaSaayaaNi vargazcaaragvadhaadikaH // SS1.37.13ab ajagandhaa+ajazRGgii ca gavaakSii laaGgalaahvayaa / SS1.37.13cd puutiikazcitrakaH paaThaa viDaGgailaahareNavaH // SS1.37.14ab kaTutrikaM yavakSaaro lavaNaani manaHzilaa / SS1.37.14cd kaasiisaM trivRtaa dantii haritaalaM suraaSTrajaa // SS1.37.15ab saMzodhaniinaaM vartiinaaM dravyaaNyetaani nirdizet / SS1.37.15cd etairevauSadhaiH kuryaatkalkaanapi ca zodhanaan // SS1.37.16ab kaasiisakaTurohiNyorjaatiikandaharidrayoH / SS1.37.16cd puurvoddiSTeSu caaGgeSu kuryaattailaghRtaani vai // SS1.37.17ab arkottamaaM snuhiikSiiraM piSTvaa kSaarottamaanapi / SS1.37.17cd jaatiimuulaM haridre dve kaasiisaM kaTurohiNiim // SS1.37.18ab puurvoddiSTaani caanyaani kuryaat saMzodhanaM ghRtam / SS1.37.18cd mayuurako raajavRkSo nimbaH kozaatakii tilaaH // SS1.37.19ab bRhatii kaNTakaarii ca haritaalaM manaHzilaa / SS1.37.19cd zodhanaani ca yojyaani taile dravyaaNi zodhane // SS1.37.20ab kaasiise saindhave kiNve vacaayaaM rajaniidvaye / SS1.37.20cd zodhanaaGgeSu caanyeSu cuurNaM kurviita zodhanam // SS1.37.21ab saalasaaraadisaareSu paTolatriphalaasu ca / SS1.37.21cd rasakriyaa vidhaatavyaa zodhanii zodhaneSu ca // SS1.37.22ab zriiveSTake sarjarase sarale devadaaruNi / SS1.37.22cd saareSvapi ca kurviita matimaan vraNadhuupanam // SS1.37.23ab kaSaayaaNaamanuSNaanaaM vRkSaaNaaM tvakSu saadhitam / SS1.37.23cd zRtaM ziitaM kaSaayaM vaa ropaNaartheSu zasyate // SS1.37.24ab somaamRtaazvagandhaasu kaakolyaadau gaNe tathaa / SS1.37.24cd kSiiripraroheSvapi ca vartayo ropaNaaH smRtaaH // SS1.37.25ab samaNgaa somasaralaa somavalkaH sacandanaH / SS1.37.25cd kaakolyaadizca kalkaH syaat prazasto vraNaropaNe // SS1.37.26ab pRthakparNyaatmaguptaa ca haridre maalatii sitaa / SS1.37.26cd kaakolyaadizca yojyaH syaadbhiSajaa ropaNe ghRte // SS1.37.27ab kaalaanusaaryaaguruNii haridre devadaaru ca / SS1.37.27cd priyaGgavazca rodhraM ca taile yojyaani ropaNe // SS1.37.28ab kaGgukaa triphalaa rodhraM kaasiisaM zravaNaahvayaa / SS1.37.28cd dhavaazvakarNayostvak ca ropaNaM cuurNamiSyate // SS1.37.29ab priyaGgukaa sarjarasaH puSpakaasiisameva ca / SS1.37.29cd tvakcuurNaM dhavajaM caiva ropaNaarthaM prazasyate // SS1.37.30ab tvakSu nyagrodhavargasya triphalaayaastathaiva ca / SS1.37.30cd rasakriyaaM ropaNaarthe vidadhiita yathaakramam // SS1.37.31ab apaamaargo+asvagandhaa ca taalapatrii suvarcalaa / SS1.37.31cd utsaadane prazasyante kaakolyaadizca yo gaNaH // SS1.37.32ab kaasiisaM saindhavaM kiNvaM kuruvindo manaHzilaa / SS1.37.32cd kukkuTaaNDakapaalaani sumanomukulaani ca // SS1.37.33ab phale zairiiSakaaraJje dhaatucuurNaani yaani ca / SS1.37.33cd vraNeSuutsannamaaMseSu prazastaanyavasaadane // SS1.37.34ab samastaM vargamardhaM vaa yathaalaabhamathaapi vaa / SS1.37.34cd prayuJjiita bhiSak praajJo yathoddiSTeSu karmasu // SS1.37 iti zriisuzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane mizrakaadhyaayo naama saptatriMzattamo+adhyaayaH // SS1.38.0 aSTatriMzattamo+adhyaayaH / SS1.38.1 athaato dravayasaMgrahaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.38.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.38.3 samaasena saptatriMzaddravyagaNaa bhavanti // SS1.38.4 tadyathaa vidaarigandhaa vidaarii vizvadevaa sahadevaa zvadaMSTraa pRthakparNii zataavarii saarivaa kRSNasaarivaa jiivakarSabhakau mahaasahaa kSudrasahaa bRhatyau punarnavairaNDo haMsapaadii vRzcikaalyRSabhii ceti // SS1.38.5ab vidaariigandhaadirayaM gaNaH pittaanilaapahaH / SS1.38.5cd zoSagulmaaGgamardordhvazvaasakaasavinaazanaH // SS1.38.6 aaragvadhamadanagopaghoNTaakaNTakiikuTajapaaThaapaaTalaamuurvendrayavasaptavarNanimbakuruNTakadaasii-kuruNTakaguDuuciicitrakazaarGga(aa.rGge)STaakaraJjadvayapaTolakiraatatiktakaani suSavii ceti // SS1.38.7ab aaragvadhaadirityeSa gaNaH zleSmaviSaapahaH / SS1.38.7cd mehakuSThajvaravamiikaNDuughno vraNazodhanaH // SS1.38.8 varuNaartagalazigrumadhuzigrutarkaariimeSazRGgiipuutiikanaktamaalamoraTaagnimanthasaireyakadvayabimbiivasukavasiracitrakazataavariibilvaajazRGgiidarbhaa bRhatiidvayaM ceti // SS1.38.9ab varuNaadirgaNo hyeSa kaphamedonivaaraNaH / SS1.38.9cd vinihanti ziraHzuulagulmaabhyantaravidradhiin // SS1.38.10 viiratarusahacaradvayadarbhavRkSaadaniigundraanalakuzakaazaazmabhedakaagnimanthamoraTaavasukavasirabhalluukakuraNTakendiivarakapotavaGkaa zvadaMSTraa ceti // SS1.38.11ab viiratarvaadirityeSa gaNo vaatavikaaranut / SS1.38.11cd azmariizarkaraamuutrakRcchraaghaatarujaapahaH // SS1.38.12 saalasaaraajakarNakhadirakadarakaalaskandhakramukabhuurjameSazRGgiitinizacandanakucandanaziMzapaaziriiSaasanadhavaarjunataalazaakanaktamaalapuutiikaazvakarNaaguruuNi kaaliiyakaM ceti // SS1.38.13ab saalasaaraadirityeSa gaNaH kuSThavinaazanaH / SS1.38.13cd mehapaaNDvaamayaharaH kaphamedovizoSaNaH // SS1.38.14 rodhrasaavararodhrapalaazakuTannaTaazokaphaJjiikaTphalailavaalukazallakiijiGginiikadambasaalaaH kadalii ceti // SS1.38.15ab eSa rodhraadirityukto medaHkaphaharo gaNaH / SS1.38.15cd yonidoSaharaH stambhii varNyo viSavinaazanaH // SS1.38.16 arkaalarkakaraJjadvayamaagadantiimayuurakabhaargiiraasnendrapuSpiikSudrazvetaamahaazvetaavRzcikaalyalavaNaastaapasavRkSazceti // SS1.38.17ab arkaadiko gaNo hyeSa kaphamedoviSaapahaH / SS1.38.17cd kRmikuSThaprazamano vizeSaaddraNazodhanaH // SS1.38.18 surasaazvetasurasaaphaNijjJakaarjakabhuustRNasugandhakasumukhakaalamaalakaasamardakSavakakharapuSpaaviDaGgakaTphalasurasiinirguNDiikulaahalondurukarNikaaphaJjiipraaciibalakaakamaacyo viSamuSTikazceti // SS1.38.19ab surasaadirgaNo hyeSa kaphahRt kRmisuudanaH / SS1.38.19cd pratizyaayaarucizvaasakaasaghno vraNazodhanaH // SS1.38.20 muSkakapalaazadhavacitrakamadanavRkSakarziMzapaavajravRkSastriphalaa ceti // SS1.38.21ab muSkakaadirgaNo hyeSa medoghnaH zukradoSahRt / SS1.38.21cd mehaarzaHpaaNDurogaghnaH zarkaraanaazanaH paraH // SS1.38.22 pippaliipippaliimuulacavyacitrakazRGgaveramaricahastipippaliihareNukailaajamodendrayavapaaThaajiirakasarSapamahaanimbaphalahiGgubhaargiimadhurasaativiSaavacaaviDaGgaani kaTurohiNii ceti // SS1.38.23ab pippalyaadiH kaphaharaH pratizyaayaanilaaruciiH / SS1.38.23cd nihanyaaddiipano gulmazuulaghnazcaamapaacanaH // SS1.38.24 elaatagarakuSThamaaMsiidhyaamakatvakpatranaagapuSpapriyaGguhareNukaavyaaghranakhazukticaNDasthauNeyakazriiveSTakacocacorakavaalu{O.?}kaguggulusarjarasaturuSkakundurukaaga{O.u}ruspRkkoziirabhadradaarukuGkumaani punnaagakezaraM ceti // SS1.38.25ab eladiko vaatakaphau nihanyaadviSameva ca / SS1.38.25cd varNaprasaadanaH kaNDuupiDakaaloThanaazanaH // SS1.38.26 vacaamustaativiSaabhayaabhadradaaruuNi naagakezaraM ceti // SS1.38.27 haridraadaaruharidraakalaziikuTajabiijaani madhukaM ceti // SS1.38.28ab etau vacaaharidraadii gaNau stanyavizodhanau / SS1.38.28cd aamaatisaarazamanau vizeSaaddoSapaacanau // SS1.38.29 zyaamaamahaazyaamaatrivRddantiizaGkhiniitilvakakampillakaramyakakramukaputrazreNiigavaakSiirajavRkSakaraJjadvayaguDuuciisaptalaacchagalaantriisudhaaH suvarNakSiirii ceti // SS1.38.30ab uktaH zyaamaadirityeSa gaNo gulmaviSaapahaH / SS1.38.30cd aanaahodaraviDbhedii tathodaavartanaazanaH // SS1.38.31 bRhatiikaNTakaarikaakuTajaphalapaaThaa madhukaM ceti // SS1.38.32ab paacaniiyo bRhatyaadirgaNaH pittaanilaapahaH / SS1.38.32cd kaphaarocakahRdrogamuutrakRcchrarujaapahaH // SS1.38.33 paTolacandanakucandanamuurvaaguDuuciipaaThaaH kaTurohiNii ceti // SS1.38.34ab paTolaadirgaNaH pittakaphaarocakanaazanaH / SS1.38.34cd jvaropazamano vraNyazchardikaNDuuviSaapahaH // SS1.38.35 kaakoliikSiirakaakoliijiivakarSabhakamudgaparNiimaaSaparNiimedaamahaamedaacchinnaruhaakarkaTazRGgiitugaakSiiriipadmakaprapauNDariikardhivRddhimRdviikaajiivantyo madhukaM ceti // SS1.38.36ab kaakolyaadirayM pittazoNitaanilanaazanaH / SS1.38.36cd jiivano bRMhaNo vRSyaH stanyazleSmakarastathaa // SS1.38.37 uuSakasaindhavazilaajatukaasiisadvayahiGguuni tutthakaM ceti // SS1.38.38ab uuSakaadiH kaphaM hanti gaNo medovizoSaNaH / SS1.38.38cd azmariizarkaraamuutrakRcchragulmapraNaazanaH // SS1.38.39 saarivaamadhukacandanakucandanapadmakakaazmariiphalamadhuukapuSpaaNyuziiraM ceti // SS1.38.40ab saarivaadiH pipaasaaghno raktapittaharo gaNaH / SS1.38.40cd pittajvaraprazamano vizeSaaddaahanaazanaH // SS1.38.41 aJjanarasaaJjananaagapuSpapriyaGguniilotpalanaladanalinakezaraaNi madhukaM ceti // SS1.38.42ab aJjanaadirgaNo hyeSa raktapittanibarhaNaH / SS1.38.42cd viSopazamano daahaM nihantyaabhyantaraM tathaa // SS1.38.43 paruuSakadraakSaakaTphaladaaDimaraajaadanakatakaphalazaakaphalaani triphalaa ceti // SS1.38.44ab paruuSakaadirityeSa gaNo+anilavinaazanaH / SS1.38.44cd muutradoSaharo hRdyaH pipaasaaghno rucipradaH // SS1.38.45 priyaGgusamaGgaadhaatakiipunnaaganaagapuSpacandanakucandanamocarasarasaaJjanakumbhiikasrotoJjanapadmakesarayojanavallayo diirghamuulaa ceti // SS1.38.46 ambaSThaadhaatakiikusumasamaGgaakaTvaGgamadhukabilvapezikaasaavararodhrapalaazanandiivRkSaaH padmakezaraaNi ceti // SS1.38.47ab gaNau priyaGgvambaSThaadii pakvaatiisaaranaazanau / SS1.38.47cd sandhaaniiyau hitau pitte vraNaanaaM caapi ropaNau // SS1.38.48 nyagrodhodumbaraazvatthaplakSamadhukakapiitanakakubhaamrakozaamracorakapatrajambuudvayapiyaalamadhuukarohiNiivaJjulakadambabadariitindukiisallakiirodhrasaavararodhrabhallaatakapalaazaa nandiivRkSazceti // SS1.38.49ab nyagrodhaadirgaNo vraNyaH saMgraahii bhagnasaadhakaH / SS1.38.49cd raktapittaharo daahamedoghno yonidoSahRt // SS1.38.50 guDuuciinimbakustumburucandanaani padmakaM ceti // SS1.38.51ab eSa sarvajvaraan hanti guDuucyaadistu diipanaH / SS1.38.51cd hallaasaarocakavamiipipaasaadaahanaazanaH // SS1.38.52 utpalaraktotpalakumudasaugandhikakuvalayapuNDariikaaNi madhukaM ceti // SS1.38.53ab utpalaadirayaM daahapittaraktavinaazanaH / SS1.38.53cd pipaasaaviSahRdrogacchardimuurcchaaharo gaNaH // SS1.38.54 mustaaharidraadaaruharidraahariitakyaamalakabibhiitakakuSThahaimavatiivacaapaaThaakaTurohiNiizaarGgaSTaativiSaadraaviDiibhallaatakaani citrakazceti // SS1.38.55ab eSa mustaadiko naamnaa gaNaH zleSmaniSuudanaH / SS1.38.55cd yonidoSaharaH stanyazodhanaH paacanastathaa // SS1.38.56 hariitakyaamalakabibhiitakaani triphalaa // SS1.38.57ab triphalaa kaphapittaghnii mehakuSThavinaazanii / SS1.38.57cd cukSuSyaa diipanii caiva viSamajvaranaazanii // SS1.38.58 pippaliimaricazRGgaveraaNi trikaTukam // SS1.38.59ab tryuuSaNaM kaphamedoghnaM mehakuSThatvagaamayaan / SS1.38.59cd nihanyaaddiipanaM gulmapiinasaagnyalpataamapi // SS1.38.60 aamalakiihariitakiipippalyazcitrakazceti // SS1.38.61ab aamalakyaadirityeSa gaNaH sarvajvaraapahaH / SS1.38.61cd cakSuSyo diipano vRSyaH kaphaarocakanaazanaH // SS1.38.62 trapusiisataamrarajatakRSNalohasuvarNaani lohamalazceti // SS1.38.63ab gaNastrapvaadirityeSa garakrimiharaH paraH / SS1.38.63cd pipaasaaviSahRdrogapaNDumehaharastathaa // SS1.38.64 laakSaarevatakuTajaazvamaarakaTphalaharidraadvayanimbasaptacchadamaalatyastraayamaaNaa ceti // SS1.38.65ab kaaSaayastiktamadhuraH kaphapittaartinaazanaH / SS1.38.65cd kuSThakrimiharazcaiva duSTavraNavizodhanaH // SS1.38.66 paJca paJcamuulaanyata uurdhvaM vakSyaamaH / tatra trikaNTakabRhatiidvayapRthakparNyo vidaarigandhaa ceti kaniiyaH // SS1.38.67ab kaSaayatiktamadhuraM kaniiyaH paJcamuulakam / SS1.38.67cd vaataghnaM pittazamanaM bRMhaNaM balavardhanam // SS1.38.68 bilvaagnimanthaTiNTukapaaTalaaH kaazmaryazceti mahat // SS1.38.69ab satiktaM kaphavaataghnaM paake laghvagnidiipanam / SS1.38.69cd madhuraanurasaM caiva paJcamuulaM mahat smRtaH // SS1.38.70 anayordazamuulamucyate // SS1.38.71ab gaNaH zvaasaharo hyeSa kaphapittaanilaapahaH / SS1.38.71cd aamasya paacanazcaiva sarvajvaravinaazanaH // SS1.38.72 vidaariisaarivaarajaniiguDuucyo+ajazRGgii ceti valliisaMjJaH // SS1.38.73 karamardatrikaNTakasairiiyakazataavariigRdhranakhya iti kaNTakasaMjJaH // SS1.38.74ab raktapittaharau hyetau zophatrayavinaazanau / SS1.38.74cd sarvamehaharau caiva zukradoSavinaazanau // SS1.38.75 kuzakaazanaladarbhakaaNDekSukaa iti tRNasaMjJakaH // SS1.38.76 antyaH prayuktaH kSiireNa ziighrameva vinaazayet // SS1.38.77ab eSaaM vaataharaavaadyaavantyaH pittavinaazanaH / SS1.38.77cd paJcakau zleSmazamanaavitarau parikiirtitau // SS1.38.78 trivRtaadikamanyatropadekSyaamaH // SS1.38.79ab samaasena gaNaa hyete proktaasteSaaM tu vistaram / SS1.38.79cd cikitsiteSu vakSyaami jJaatvaa doSabalaabalam // SS1.38.80ab ebhirlepaan kaSaayaaMzca tailaM sarpiiMSi paanakaan / SS1.38.80cd pravibhajya yathaanyaayaM kurviita matimaan bhiSak // SS1.38.81ab bhuumavarSaanilakledaiH sarvartuSvanabhidrute / SS1.38.81cd graahayitvaa gRhe nyasyedvidhinauSadhasaMgraham // SS1.38.82ab samiikSya doSabhedaaMzca mizraan bhinnaan prayojayet / SS1.38.82cd pRthaGnizraan samastaanvaa gaNaM vaa vyastasaMhatam // SS1.38 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane dravyasaMgrahaNiiyo naamaaSTatriMzo+adhyaayaH // SS1.39.0 ekonacatvaariMzattamo+adhyaayaH / SS1.39.1 athaataH saMzodhanasaMzamaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.39.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.39.3 madanakuTajajiimuutakekSvaakudhaamaargavakRtavedhanasarSapaviDaGgapippaliikaraJjaprapunnaaDakovidaarakarbudaaraariSTaazvagandhaavidulabandhujiivakazvetaazaNapuSpiibimbiivacaamRgervaaruzcitraa cetyuurdhvabhaagaharaaNi / tatra kovidaarapuurvaaNaaM phalaani kovidaaraadiinaaM muulaani // SS1.39.4 vivRtaazyaamaadantiidravantiisaptalaazaGkhiniiviSaaNikaagavaakSiicchagalaantriisruksuvarNakSiiriicitrakakiNihiikuzakaazatilvakakampillakaramyakapaaTalaapuugahariitakyaamalakabibhiitakaniiliniicaturaGgulairaNDapuutiikamahaavRkSasaptacchadaarkaa jyotiSmatii cetyadhobhaagaharaaNi / tatra tilvakapuurvaaNaaM muulaani tilvakaadiinaaM paaTalaantaanaaM tvacaH kampillakaphalarajaH puugaadiinaameraNDaantaanaaM phalaani puutiikaaragvadhayoH patraaNi zeSaaNaaM kSiiraaNiiti // SS1.39.5 koSaatakii saptalaa zaGkhinii devadaalii kaaravellikaa cetyubhayatobhaagaharaaNi / eSaaM svarasaa iti // SS1.39.6 pippaliiviDaGgaapaamaargazigrusiddhaarthakaziriiSamaricakaraviirabimbiigirikarNikaakiNihiivacaajyotiSmatiikaraJjaarkaalarkalazunaativiSaazRGgaverataaliizatamaalasurasaarjakeGgudiimeSazRGgukiimeSazRGgiimaatuluGgiisuraGgiipiilujaatiizaalataalamadhuukalaakSaahiGgulavaNamadyagozakRdrasamuutraaNiiti zirovirecanaani / tatra karaviirapuurvaaNaaM phalaani karaviiraadiinaamarkaantaanaaM muulaani taaliizapuurvaaNaaM kandaaH taaliizaadiinaamarjakaantaanaaM pataaNi iGgukiimeSazRGgyostavacaH maatuluGgiisuraGgiipiilujaatiinaaM puuspaaNi zaalataalamadhuukaanaaM saaraaH hiGgulaakSe niryaasau lavaNaani paarthivavizeSaaH madyaanyaasutasaMyogaaH zakRdrasamuutre malaaviti // SS1.39.7 saMzamanaanyata uurdhvaM vakSyaamaH tatra bhadradaarukuSThaharidraavaruNameSazrGgiibalaatibalaartagalakacchuraasallakiikuberaakSiiviiratarusahacaraagnimanthavatsaadanyeraNDaazmabhedakaalarkaarkazataavariipunarnavaavasukavazirakaaJcanakabhaargiikaarpaasiivRzcikaaliipattuurabadarayavakolakulatthaprabhRtiini vidaarigandhaadizca dve caadye paJcamuulyau samasena vaatasaMzamano vargaH // SS1.39.8 candanakucandanahriiveroziiramaJjiSThaapayasyaadidaariizataavariigundraazaivalakahlaarakumudotpalakanda(aa.da)liiduurvaamuurvaaprabhRtiini kaakolyaadiH saarivaadiraJjanaadirutpalaadirnyagrodhaadistRNapaJcamuulamiti samaasena pittasaMzamano vargaH // SS1.39.9 kaaleyakaagurutilaparNiikuSThaharidraaziitazivazatapuSpaasaralaaraasnaaprakiiryodakiiryeGgudiisumanaHkaakaadaniilaaGgalakiihastikarNamuJjaatakalaamajjakaprabhRtiini valliikaNTakapaJcamuulyau pippalyaadirbRhatyaadirmuSkakaadirvacaadiH surasaadiraaragvadhaadiriti samaasena zleSmasaMzamano vargaH // SS1.39.10 tatra sarvaaNyevauSadhaani vyaadhyagnipuruSabalaanyam{??}isamiikSya vidadhyaat / tatra vyaadhibalaadadhikamauSadhamupayuktaM tamupazamya vyaadhiM vyaadhimanyamaavahati agnibalaadadhikamajiirNaM viSTabhya vaa pacyate puruSabalaadadhikaM glaanimuurcchaamadaanaavahati saMzamanaM evaM saMzodhanamatipaatayati / hiinamebhyo dattamakiMcitkaraM bhavati / tasmaatsamameva vidadhyaat // SS1.39.11 bhavanti caatra / SS1.39.11ab roge zodhanasaadhye tu yo bhaveddoSadurbalaH / SS1.39.11cd tasmai dadyaadbhiSak praajJo doSapracyaavanaM mRdu // SS1.39.12ab cale doSe mRdau koSThe nekSetaatra balaM nRNaam / SS1.39.12cd avyaadhidurbalasyaapi zodhanaM hi tadaa bhavet // SS1.39.13ab svayaM pravRttadoSasya mRdukoSThasya zodhanam / SS1.39.13cd bhavedalpabalasyaapi prayuktaM vyaadhinaazanam // SS1.39.14ab vyaadhyaadiSu tu madhyeSu kvaathasyaaJjaliriSyate / SS1.39.14cd biDaalapadakaM cuurNaM deyaH kalko+akSasaMitaH // SS1.39 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane saMzodhanasaMzamaniiyo naamaikonacatvaariMzo+adhyaayaH // SS1.40.0 catvaariMzattamo+adhayaayaH / SS1.40.1 athaato dravyarasaguNaviiryavipaakavijJaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.40.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.40.3 kecidaacaaryaa bruvate dravyaM pradhaanaM kasmaat vyavasthitatvaat iha khalu dravyaM vyavasthitaM na rasaadayaH yathaa aame phale ye rasaadayaste pakve na santi nityatvaacca nityaM hi dravyamanityaa guNaaH yathaa kalkaadipravibhaagaH sa eva saMpannarasagandho vyaapannarasagandho vaa bhavati svajaatyavasthaanaacca yathaa hi paarthivaM dravyamanyabhaavaM na gacchatyevaM zeSaaNi paJcendriyagrahaNaacca paJcabhirindriyairgRhyate dravyaM na rasaadayaH aazrayatavaacca dravyamaazritaa rasaadayo bhavanti aarambhasaamarthyaacca dravyaazrita aarambhaH yathaa vidaarigandhaadimaahRtya saMkSudya vipacedityevamaadiSu na rasaadiSvaarambhaH zaastrapraamaaNyaacca zaastre hi dravyaM pradhaanamupadeze hi yogaanaaM yathaa maatuluGgaagnimanthau cetyaadau na rasaadaya upadizyante kramaapekSitatvaacca rasaadiinaaM rasaadayo hi dravyakramamapekSante yathaa taruNe taruNaaH saMpuurNe saMpuurNaa iti ekadezasaadhyatvaacca dravyaaNaamekadezenaapi vyaadhayaH saadhyante yathaa mahaavRkSakSiireNeti tasmaaddravyaM pradhaanam / dravyalakSaNaM tu kriyaaguNavat samavaayikaaraNam iti // SS1.40.4 netyaahuranye rasaastu pradhaanaM kasmaat aagamaat aagamo hi zaastramucyate zaastre hi rasaa adhikRtaaH yathaa rasaayatta aahaara iti tasmiMzca praaNaaH upadezaacca upadizyante hi rasaaH yathaa madhuraamlalavaNaa vaataM zamayanti anumaanaacca rasena hyanumiiyate dravyaM yathaa madhuramiti RSivacanaacca RSivacanaM vedo yathaa kiMcidijyaarthaM madhuramaaharediti tasmaadrasaaH pradhaanaM raseSu guNasaMjJaa / rasalakSaNamanyatropadekSyaamaH // SS1.40.5 netyaahuranye viiryaM pradhaanamiti / kasmaat tadvazenauSadhakarmaniSpatteH / ihauSadhakarmaaNyuurdhvaadhobhaagobhayabhaagasaMzodhanasaMzamanasaMgraahakaagnidiipanapiiDanalekhanabRMhaNarasaayanavaajiikaraNazvayathukaravilayanadahanadaaraNamaadanapraaNaghnaviSaprazamanaani viiryapraadhaanyaadbhavanti / tacca viiryaM dvividhamuSNaM ziitaM ca agniiSomiiyatvaajjagataH / kecidaSTavidhamaahuH ziitamuSNaM snigdhaM ruukSaM vizadaM piccilaM mRdu tiikSNaM ceti / etaani viiryaaNi svabalaguNotkarSaadrasamabhibhuuyaatmakarma kurvanti / yathaa taavanmahatpaJcamuulaM kaSaayaM tiktaanurasaM vaataM zamayati uSNaviiryatvaat tathaa kulatthaaH kaSaayaH kaTukaH palaaNDuH snehabhaavaacca madhurazcekSuraso vaataM vardhayati ziitaviiryatvaat kaTukaa pippalii pittaM zamayati mRduziitaviiryatvaat amlamaamalakaM lavaNaM saidhavaM ca tiktaa kaakamaacii pittaM vardhayati uSNaviiryatvaat madhuraa matsyaazca kaTukaM muulakaM zleSmaaNaM zamayati ruukSaviiryatvaat madhuraM kSaudraM ca tadetannidarzanamaatramuktam // SS1.40.6 bhavanti caatra / SS1.40.6ab ye rasaa vaatazamanaa bhavanti yadi teSu vai / SS1.40.6cd raukSyalaaghavazaityaani na te hanyuH samiiraNam // SS1.40.7ab ye rasaaH pittazamanaa bhavanti yadi teSu vai / SS1.40.7cd taikSNyauSNyalaghutaazcaiva na te tatkarmakaariNaH // SS1.40.8ab ye rasaaH zleSmazamanaa bhavanti yadi teSu vai / SS1.40.8cd snehagauravazaityaani na te tatkarmakaariNaH // SS1.40.9 tasmaadviiryaM pradhaanamiti // SS1.40.10 netyaahuranye vipaakaH pradhaanamiti / kasmaat samyaGnithyaavipaakatvaat iha sarvadravaaNy{O.vyaaNy}abhyavahRtaani samyaGnithyaavipakvaani guNaM doSaM vaa janayanti / tatraahuranye prati rasaM paaka iti / kecittrividhamicchanti madhuramamlaM kaTukaM ceti / tattu na samyak bhuutaguNaadaamaaccaanyo+amlo vipaako naasti pittaM hi vidagdhamamlataamupaityagnermandatvaat yadyevaM lavaNo+apyanyaH paako bhaviSyanti zleSmaa hi vidagdho lavaNataamupaitiiti / madhuro madhurasyaamlo+amlasyaivaM sarveSaamiti kecidaahuH dRSTaantaM copadizanti yathaa taavat kSiiramukhaagataM pacyamaanaM madhurameva syaattathaa zaaliyavamudgaadayaH prakiirNaaH svabhaavamuttarakaale+api na parityajanti tadvaditi / kecidvadanti abalavanto balavataaM vazamaayaantiiti / evamanavasthitiH tasmaadasiddhaanta eSaH / aagame hi dvividha eva paako madhuraH kaTukazca / tayormadhuraakhyo guruH kaTukaakhyo laghuriti / tatra pRthivyaptejovaayvaakaazaanaaM dvaividhyaM bhavati guNasaadharmyaadgurutaa laghutaa ca pRthivyaapazca gurvyaH zeSaaNi laghuuni tasmaaddvividha eva paaka iti // SS1.40.11 bhavanti caatra / SS1.40.11ab dravyeSu pacyamaaneSu yeSvambupRthiviiguNaaH / SS1.40.11cd nirvartante+adhikaastatra paako madhura ucyate // SS1.40.12ab tejo+anilaakaazaguNaaH pacyamaaneSu yeSu tu / SS1.40.12cd nirvartante+adhikaastatra paakaH kaTuka ucyate // SS1.40.13ab pRthaktvadarzinaameSa vaadinaaM vaadasaMgrahaH / SS1.40.13cd catruNaamapi saamagryamicchantyatra vipazcitaH // SS1.40.14ab taddravyamaatmanaa kiMcitkiMcidviiryeNa sevitam / SS1.40.14cd kiMcidrasavipaakaabhyaaM doSaM hanti karoti vaa // SS1.40.15ab paako naasti vinaa viiryaadviiryaM naasti vinaa rasaat / SS1.40.15cd raso naasti vinaa dravyaaddravyaM zreSThataM smRtam // SS1.40.16ab janma tu dravyarasayoranyonyaapekSikaM smRtam / SS1.40.16cd anyonyaapekSikaM janma yathaa syaaddehadehinoH // SS1.40.17ab viiryasaMjJaa guNaa ye+aSTau te+api dravyaazrayaaH smRtaaH / SS1.40.17cd raseSu na bhavantyete nirguNaastu guNaaH smRtaaH // SS1.40.18ab dravye dravyaaNi yasmaaddhi vipacyante na SaDrasaaH / SS1.40.18cd zreSThaM dravyamato jJeyaM zeSaa bhaavaastadaazrayaaH // SS1.40.19ab amiimaaMsyaanyacintyaani prasiddhaani svabhaavataH / SS1.40.19cd aagamenopayojyaani bheSajaani vicakSaNaiH // SS1.40.20ab pratyakSalakSaNaphalaaH prasiddhaazca svabhaavataH / SS1.40.20cd nauSadhiirhetubhirvidvaan pariikSeta kathaM(aa.daa)cana // SS1.40.21ab sahasroNaapi hetuunaaM naambaSThaadirvirecayet / SS1.40.21cd tasmaattiSThettu matimaanaagame na tu hetuSu // SS1.40 iti zriisuzrutasaMhitaayaM suutrasthaane dravyaguNarasaviiryavipaakavijJaaniiyo naama catvaariMzattamo+adhyaayaH // SS1.41.0 ekacatvaariMzattamo+adhyaayaH / SS1.41.1 athaato dravyavizeSavijJaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.41.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.41.3 tatra pRthivyaptejovaayvaakaazaanaaM samudaayaaddravyaabhinirvRttiH utkarSastvabhivyaajJjalo bhavati idaM paarthivamidamaapyamidaM taijasamidaM vaayavyamidamaakaaziiyamiti // SS1.41.4.1 tatra sthuulasaarasaandramandasthiragurukaThinaM gandhabahulamiiSatkaSaayaM praayazo madhuramiti paarthivaM tat sthairyabalagauravasaMghaatopacayakaraM vizeSatazcaadhogatisvabhaavamiti // SS1.41.4.2 ziitastimitasnigdhamandagurusarasaandramRdupicchilaM rasabahulamiiSatkaSaayaamlalavaNaM madhurarasapraayamaapyaM tat snehanahlaadanakledanabandhanaviSyandanakaramiti // SS1.41.4.3 uSNatiikSNasuukSmaruukSakharalaghuvizadaM ruupa(aa.guNa)bahulamiiSadamlalavaNaM kaTukarasapraayaM vizeSatazcordhvagatisvabhaavamiti taijasaM taddahanapacanadaaraNataapanaprakaazanaprabhaavarNakaramiti // SS1.41.4.4 suukSmaruukSakharaziziralaghuvizadaM sprarzabahulamiiSattiktaM vizeSataH kaSaayamiti vaayaviiyaM tadvaizadyalaaghavaglapanaviruukSaNavicaaraNakaramiti // SS1.41.4.5 zlakSNasuukSmamRduvyavaayivizadaviviktamavyaktarasaM zabdabahulamaakaaziiyaM tanmaardavazauSiryalaaghavakaramiti // SS1.41.5 anena nidarzanena naanauSadhiibhuutaM jagati kiMciddravyamastiiti kRtvaa taM taM yuktivizeSamarthaM caabhisamiikSya svaviiryaguNayuktaani dravyaaNi kaarmukaaNi bhavanti / taani yadaa kurvanti sa kaalaH yatkurvanti tatkarma yena kurvanti tadviiryaM yatra kurvanti tadadhikaranaM yathaa kurvanti sa upaayaH yanniSpaadayanti tat phalamiti // SS1.41.6 tatra virecanadravyaaNi pRthivyambuguNabhuuyiSThaani pRthivyaapo gurvyastaa gurutvaadadho gacchanti tasmaadvirecanamadhoguNabhuuyiSThamanumaanaat vamanadravyaaNyagnivaayuguNabhuuyiSThaani agnivaayuu hi laghuu laghutvaacca taanyuurdhvamuttiSThanti tasmaadvamanamapyuurdhvaguNabhuuyiSTham ubhayaguNabhuuyiSThamubhyatobhaagam aakaazaguNabhuuyiSThaM saMzamanaM saaMgraahikamanilaguNabhuuyiSTham anilasya zoSaNaatmakatvaat diipanamagniguNabhuuyiSThaM (? tatsamaanatvaat ) lekhanamanilaanalaguNabhuuyiSThaM bRMhaNaM pRthivyambuguNabhuuyiSTham evamauSadhakarmaaNyanumaanaatsaadhayet // SS1.41.7 bhavanti caatra / SS1.41.7ab bhuutejovaarijairdravyaiH zamaM yaati samiiraNaH / SS1.41.7cd bhuumyambuvaayujaiH pittaM kSipramaapnoti nirvRtim // SS1.41.8ab khatejonilajaiH zleSmaa zamameti zariiriNaam / SS1.41.8cd viyatpavanajaataabhyaaM vRddhimaapnoti maarutaH // SS1.41.9ab aagneyameva yaddravyaM tena pittamudiiryate / SS1.41.9cd vasudhaajalajaataabhyaaM balaasaH parivardhate // SS1.41.10ab evametadguNaadhikyaM dravye dravye vinizcitam / SS1.41.10cd dvizo vaa bahuzo vaa+api jJaatvaa doSeSu caacaret // SS1.41.11 tatra ya ime guNaa viiryasaMjJakaaH ziitoSNasnigdharuukSamRdutiikSNapicchilavizadaasteSaaM tiikSNoSNaavaagneyau ziitapicchilaavambuguNabhuuyiSThau pRthivyambuguNabhuuyiSThaH snehaH toyaakaazaguNabhuuyiSThaM mRdutvaM vaayuguNabhuuyiSThaM raukSyaM kSitisamiiraNaguNabhuuyiSThaM vaizadyaM gurulaghuvipaakaavuktaguNau tatra uSNasnigdhau vaataghnau ziitamRdupicchilaaH pittaghnaaH tiikSnaruukSavizadaaH zleSmaghnaaH gurupaako vaatapittaghnaH laghupaakaH zleSmaghnaH teSaaM mRduziitoSNaaH sparzagraahyaaH picchalavizadau cakSuHsparzaabhyaaM snigdharuukSau cakSuSaa tiikSNo mukhaduHkhotpaadanaat gurupaakaH sRSTaviNmuutratayaa kaphotklezena ca laghurbaddhaviNmuutratayaa maarutakopena ca / tatra tulyaguNeSu bhuuteSu rasavaizeSyamupalakSayet tadyathaa madhuro guruzca paarthivaH madhuraH snigdhazcaapya iti // SS1.41.12 bhavati caatra / SS1.41.12ab guNaa ya uktaa dravyeSu zariireSvapi te tathaa / SS1.41.12cd sthaanavRddhikSayaastasmaaddehinaaM dravyahetukaaH // SS1.41 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane dravyavizeSavijJaaniiyo naamaikacatvaariMzattamo+adhyaayaH // SS1.42.0 dvicatvaariMzattamo+adhyaayaH / SS1.42.1 athaato rasavizeSavijJaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.42.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.42.3 aakaazapavanadahanatoyabhuumiSu yathaasaGkhyamekottaraparivRddhaaH zabdasparzaruuparasagandhaaH tasmaadaapyo rasaH / parasparasaMsargaat parasparaanugrahaat parasparaanupravezaacca sarveSu sarveSaaM saannidhyamasti utkarSaapakarSaattu grahaNam / sa khalvaapyo rasaH zeSabhuutasaMsargaadvidagdhaH SoDhaa vibhajyate tadyathaa madhuro+amlo lavaNaH kaTukastiktaH kaSaaya iti / te ca bhuuyaH parasparasaMsargaattriSaSTidhaa bhidyante / tatra bhuumyambuguNabaahulyaanmadhuraH bhuumyagniguNabaahulyaadamlaH toyaagniguNabaahulyaallavaNaH vaayvagniguNabaahulyaatkaTukaH vaayvaakaazaguNabaahulyaattiktaH pRthivyanilaguNabaahulyaatkaSaaya iti // SS1.42.4 tatra madhuraamlalavaNaa vaataghnaaH madhuratiktakaSaayaaH pitaghnaaH kaTutiktakaSaayaaH zleSmaghnaaH // SS1.42.5 tatra vaayo(aa.yu)raatmaivaatmaa pittamaagneyaM zleSmaa saumya iti // SS1.42.6 ta ete rasaaH svayonivardhanaa anyayoniprazamanaazca // SS1.42.7 kecidaahuragniiSomiiyatvaajjagato rasaa dvividhaaH saumyaa aagneyaazca / tatra madhuratiktakaSaayaaH saumyaaH kaTvamlalavaNaa aagneyaaH / tatra madhuraamlalavaNaaH snigdhaa guravazca kaTutiktakaSaayaa ruukSaa laghavazca saumyaaH ziitaa aagneyaazcoSNaaH // SS1.42.8.1 tatra zaityaraukSyalaaghavavaizadyavaiSTambhyaguNalakSaNo vaayuH tasya samaanayoniH kaSaayo rasaH so+asya zaityaacchaityaM vardhayati raukSyaadraukSyaM laaghavaallaaghavaM vaizadyaadvaizadyaM vaiSTambhyaadvaiSTambhyamiti // SS1.42.8.2 auSNyataikSNyaraukSyalaaghavavaizadyaguNalakSaNaM pittaM tasya samaanayoniH kaTuko rasaH so+asyauSNyaadauSNaM vardhayati taikSNyaattaikSNyaM raukSyaadraukSyaM laaghavaallaaghavaM vaizadyaadvaizadyamiti // SS1.42.8.3 maadhuryasnehagauravazaityapaicchilyaguNalakSaNaH zleSmaa tasya samaanayonirmadhuro rasaH so+asya maadhuryaanmaadhuryaM vardhayati snehaat snehaM gauravaadgauravaM zaityaacchaityaM paicchilyaatpaicchilyamiti // SS1.42.8.{M.4} tasya punaranyoniH kaTuko rasaH sa zleSmaNaH pratyaniikatvaat kaTukatvaanmaadhuryamabhibhavati raukSyaat snehaM laaghavaadgauravamauSNyaacchaityaM vaizadyaatpaicchilyamiti / tadetannidarzanamaatramuktam // SS1.42.9 rasalakSaNamata uurdhvaM vakSyaamaH tatra yaH paritoSamutpaadayati prahlaadayati tarpayati jiivayati mukho{O.aa}palepaM janayati zleSmaaNaM caabhivardhayati sa madhuraH yo dantaharSamutpaadayati mukhaasraavaM janayati zraddhaaM cotpaadayati so+amlaH yo bhaktarucimutpaadayati kaphaprasekaM janayati maardavam caapaadayati sa lavaNaH yo jihvaagraM baadhate udvegaM janayati ziro gRhNiite naasikaaM ca sraavayati sa kaTukaH yo gale coSamutpaadayati mukhavaizadyaM janayati bhaktaruciM caapaadyati harSaM ca sa tiktaH yo vaktraM parizoSayati jihvaaM stambhayati kaNThaM badhnaati hRdayaM karSati piiDayati ca sa kaSaayaH // SS1.42.10.1 rasaguNaanata uurdhvaM vakSyaamaH tatra madhuro raso rasaraktamaaMsamedo+asthimajjaujaHzukrastanyavardhanazcakSuSyaH keSyo varNyo balakRtsandhaanaH zoNitarasaprasaadano baalavRddhakSatakSiiNahitaH SaTpadapipiilikaanaamiSTatamastRSNaamuurcchaadaahaprazamanaH SaDindriyaprasaadanaH kRmikaphakarazceti sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamaasevyamaanaH kaasazvaasaalasakavamathuvadanamaadhuryasvaropaghaatakRmigalagaNDaanaapaadayati tathaa+arbudazliipadabastigudopalepaabhiSyandaprabhRtiiJjanayati // SS1.42.10.2 amlo jaraNaH paacano diipanaH pavananigrahaNo+anulomanaH koSThavidaahii bahiHziitaH kledanaH praayazo hRdyazceti sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupasevyamaano dantaharSanayanasaMmiilanaromasaMvejanakaphavilayanazariirazaithilyaanyaapaadyati tathaa kSataabhihatadagdhadaSTabhagnazuunarugNapracyutaavamuutritavisarpitacchinnabhinnaviddhotpiSTaadiini paacayatyaagneyasvabhaavaat paridahati kaNThamuro hRdayaM ceti // SS1.42.10.3 lavaNaH saMzodhanaH paacano vizleSaNaH kledanaH zaithilyakRduSNaH sarvarasapratyaniiko maargavizodhanaH sarvazariiraavayavamaardavakarazceti sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamaasevyamaano gaatrakaNDuukoThazophavaivarNyapuMstvopaghaatendriyopataapamukhaakSipaakaraktapittavaatazoNitaamlakaaprabhRtiinaapaadayati // SS1.42.10.4 kaTuko diipanaH paacano rocanaH zodhanaH sthaulyaalasyakaphakRmiviSakuSThakaNDuupazamanaH sandhibandhavicchedano+avasaadnaH stanyazukramedasaamupahantaa ceti sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupasevyamaano bhramamadagalataalvoSThazoSadaahasaMtaapabalavighaatakampatodabhedakRt karacaraNapaarzvapRSThaprabhRtiSu ca vaatazuulaanaapaadayati // SS1.42.10.5 tiktazchedano rocano diipanaH zodhanaH kaNDuukoThatRSNaamuurcchaajvaraprazamanaH stanyazodhano viNmuutrakledamedovasaapuuyopazoSaNazceti sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupasevyamaano gaatramanyaastambhaakSepakaarditaziraHzuulabhramatodabhedacchedaasyavairasyaanyaapaadayati // SS1.42.10.{M.6} kaSaayaH saMgraahako ropaNaH stambhanaH zodhano lekhanaH zoSaNaH piiDanaH kledopazoSaNazceti sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupasevyamaano hRtpiiDaasyazoSodaraadhmaanavaakyagrahamanyaastambhagaatrasphuraNacumucumaayanaakuJcanaakSepaNaprabhRtiiJjanayati // SS1.42.11 ataH sarveSaameva dravyaaNyupadekSyaamaH / tadyathaa kaakolyaadiH kSiiraghRtavasaamajjazaaliSaSTikayavagodhuumamaaSazRGgaaTakakaserukatrapusairvaarukarkaarukaalaavukaalindakatakagiloDyapiyaalapuSkarabiijakaazmaryamadhuukadraakSaakharjuuraraajaadanataalanaalikerekSuvikaarabalaatibalaatmaguptaavidaariipayasyaagokSurakakSiiramoraTamadhuulikaakuuSmaaNDaprabhRtiini samaasena madhuro vargaH daaDimaamalakamaatuluGgaamraatakakapitthakaramardabadarakollapraaciinaamalakatintiDiikakozaamrakabhavyapaaraavatavetraphalalakucaamlavetasadantazaThadadhitakrasuraazuktasauviirakatuSodakadhaanyaamlaprabhRtiini samaasenaamlo vargaH saindhavasauvarcalaviDapaakyaromakasaamudrakapaktrimayavakSaaroSaraprasuutasuvarcikaaprabhRtiini samaasena lavaNo vargaH pippalyaadiH surasaadiH zigrumadhuzigrumuulakalazunasumukhaziitaziitazivakuSThadevadaaruhareNukaavalgujaphalacaNDaaguggulumustalaaGgalakiizukanaasaapiiluprabhRtiini saalasaaraadizca praayazaH kaTuko vargaH aaragvadhaadirguDuucyaadirmaNDuukaparNiivetrakariiraharidraadvayendrayavavaruNasvaadukaNTakasaptaparNabRhatiidvayazaGkhiniidravantiitrivRtkRtavedhanakarkoTakakaaravellavaartaakakariirakaraviirasumanaHzaGkhapuSpyapaamaargatraayamaaNaa+azokarohiNiivaijayantiisuvarcalaapunarnavaavRzcikaaliijyotiSmatiiprabhRtiini samaasena tikto vargaH nyagrodhaadirambaSThaadiH priyaGvaadii rodhraadistriphalaa zallakiijambvaamrabakulatindukaphalaani katakazaakapaaSaaNabhedakavanaspatiphalaani saalasaaraadizca praayazaH kuruvakakovidaarakajiivantiicilliipaalaGkyaasuniSaNNakaprabhRtiini niivaarakaadayo mudgaadayazca vaidalaaH samaasena kaSaayo vargaH // SS1.42.12 tatraiteSaaM rasaanaaM saMyogaastriSaSTirbhavanti / tadyathaa paJcadaza dvikaaH viMzatistrikaaH paJcadaza catuSkaaH SaT paJcakaaH ekazaH SaDrasaaH ekaH SaTka iti / teSaamanyatra prayojanaani vakSyaamaH // SS1.42.13 bhavati caatra / SS1.42.13ab jagdhaaH SaDadhigacchanti balino vazataaM rasaaH / SS1.42.13cd yathaa prakupitaa doSaa vazaM yaanti baliiyasaH // SS1.42 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane rasavizeSavijJaaniiyo naama dvaacatravaariMzattamo+adhyaayaH // SS1.43.0 tricatvaariMzattamo+adhyaayaH / SS1.43.1 athaato vamanadravyavikalpavijJaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.43.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.43.3 vamanadravyaaNaaM phalaadiinaaM madanaphalaani zreSThatamaani bhavanti / atha madanapuSpaaNaamaatapaparizuSkaaNaaM cuurNaprakuJcaM pratyakpuSpaasadaapuSpiinimbakaSaayaaNaamanyatamenaaloDya madhusaindhavayuktaaM puSpacuurNamaatraaM paayayitvaa vaamayet / madanazalaaTucuurNaanyevaM vaa bakularamyakopayuktaani madhulavaNayuktaanyabhiprataptaani madanazalaaTucuurNasiddhaaM vaa tilataNDulayavaaguum / nirvRttaanaaM vaa naatiharitapaaNDuunaaM kuzamuuDhaavabaddhamRdgomayapraliptaanaaM yavatuSamudgamaaSazaalyaadidhaanyaraazaavaSTaraatroSitaklinnabhinnaanaaM phalaanaaM phalapippaliiruddhRtyaatape zoSayet taasaaM dadhimadhupalalavimRditaparizuSkaaNaaM subhaajanasthaanaamantarnakhamuSTimuSNe yaSTiimadhukakaSaaye kovidaaraadiinaamanyatame vaa kaSaaye pramRdya raatriparyuSitaM madhusaindhavayuktamaaziirbhirabhimantritamudaGnukhaH praaGnukhamaaturaM paayayedanena mantreNaabhimantrya --- SS1.43.3.1ab brahmadakSaazvirudrendrabhuucandraarkaanalaanilaaH / SS1.43.3.1cd RSayaH sauSadhigraamaa bhuutasaMghaazca paantu te // SS1.43.3.2ab rasaayanamivarSiiNaaM devaanaamamRtaM yathaa / SS1.43.3.2cd sudhevottamanaagaanaaM bhaiSajyamidamastu te // vizeSeNa zleSmajvarapratizyaayaantarvidradhiSu apravartamaane vaa doSe pippaliivacaagaurasarSapakalkonmizraiH salavaNaistuSaambubhiH punaH punaH pravartayedaasamyagvaantalakSaNaaditi / madanaphalamajjacuurNaM vaa tatkvaathaparibhaavitaM madanaphalakaSaayeNa madanaphalamajjasiddhasya vaa payasaH santaanikaaM kSaudrayuktaaM madanaphalamajjasiddhaM vaa payaH madanaphalamajjasiddhena vaa payasaa yavaaguum adhobhaagaasRkpittahRddaahayoH madanaphalamajjasiddhasya vaa payaso dadhibhaavamupagatasya dadhyuttaraM dadhi vaa kaphaprasekacchardimuurcchaatamakeSu madanaphalamajjarasaM bhallaatakasnehavadaadaaya phaaNitiibhuutaM lehayet aatapaparizuSkaM vaa tameva jiivantiikaSaayeNa pitte kaphasthaanagate madanaphalamajjakvaathaM vaa pippalyaadipratiivaapaM taccuurNaM vaa nimbaruupikaakaSaayayoranyatareNa saMtarpaNakaphajavyaadhiharaM madanaphalamajjacuurNaM vaa madhukakaazmaryadraakSaakaSaayeNa / madanaphalavidhaanamuktam // SS1.43.4 jiimuutakakusumacuurNaM puurvavadeva kSiireNa nirvRtteSu kSiirayavaaguuM romazeSu santaanikaaM aromazeSu dadhyuttaraM haritapaaNDuSu dadhi tatkaSaayasaMsRSTaaM vaa suraaM kaphaarocakakaasazvaasapaaNDurogayakSmasu paryaagateSu madanaphalamajjavadupayogaH // SS1.43.5 tadvadeva kuTajaphalavidhaanam // SS1.43.6 kRtavedhanaanaamapyeSa eva kalpaH // SS1.43.7 ikSvaakukusumacuurNaM vaa puurvavat evaM kSiireNa kaasazvaasacchardikapharogeSuupayogaH // SS1.43.8 dhaamaargavasyaapi madanaphalamajjavadupayogo vizeSatastu garagulmodarakaasazvaasazleSmaamayeSu vaayau ca kaphasthaanagate // SS1.43.9 kRtavedhanaphalapippaliinaaM vamanadravyakaSaayaparipiitaanaaM bahuzazcuurNamutpalaadiSu dattamaaghraataM vaamayati tattvanavabaddhadoSeSu yavaaguumaakaNThaatpiitavatsu ca vidadhyaat / vamanavirecanazirovirecanadravyaaNyevaM vaa pradhaanatamaani bhavanti // SS1.43.10 bhavatazcaatra / SS1.43.10ab vamanadravyayogaaNaaM digiyaM saMprakiirtitaa / SS1.43.10cd taaM vibhajya yathaavyaadhi kaalazaktivinizcayaat // SS1.43.11ab kaSaayaiH svarasaiH kalkaizcuurNairapi ca buddhimaan / SS1.43.11cd peyalehyaadyabhojyeSu vamanaanyupakalpayet // SS1.43 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane vamanadravyavikalpavijJaaniiyo naama tricatvaariMzattamo+adhyaayaH // SS1.44.0 catuzcatvaariMzattamo+adhyaayaH / SS1.44.1 athaato virecanadravyavikalpavijJaaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.44.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.44.3ab aruNaabhaM trivRnmuulaM zreSThaM muulavirecane / SS1.44.3cd pradhaanaM tilvakastvakSu phaleSvapi hariitakii // SS1.44.4ab taileSveraNDajaM tailaM svarase kaaravellikaa / SS1.44.4cd sudhaapayaH payaHsuuktamiti praadhaanyasaMgrahaH / SS1.44.4ef teSaaM vidhaanaM vakSyaami yathaavadanupuurvazaH // SS1.44.5ab vairecanadravyarasaanupiitaM muulaM mahattraivRtamastadoSam / SS1.44.5cd cuurNiikRtam saindhavanaagaraaDhyamamlaiH pibenmaarutarogajuSTaH // SS1.44.6ab ikSorvikaarairmadhurai rasaistat paitte gade kSiirayutaM pibecca / SS1.44.6cd guDuucyariSTatriphalaarasena savyoSamuutraM kaphaje pibettat // SS1.44.7ab trivarNakatryuuSaNayuktametadguDena lihyaadanavena cuurNam / SS1.44.7cd prasthe ca tanmuularasasya dattvaa tanmuulakalkaM kuDavapramaaNam // SS1.44.8ab karSonmite saindhanaagare ca vipaacya kalkiikRtametadadyaat / SS1.44.8cd tatkalkabhaagaH samahauSadhaardhaH sasaindhavo muutrayutazca peyaH // SS1.44.9ab samaastrivRnnaagarakaabhayaaH syurbhaagaardhakaM puugaphalaM supakvam / SS1.44.9cd viDaGgasaaro maricaM sadaaru yogaH sasindhuudbhavamuutrayuktaH // SS1.44.10ab virecanadravyabhavaM tu cuurNaM rasena teSaaM bhiSajaa vimRdya / SS1.44.10cd tanmuulasiddhena ca sarpiSaa+aaktaM sevyaM tadaajye guTikiikRtaM ca // SS1.44.11ab guDe ca paakaabhimukhe nidhaaya cuurNiikRtaM samyagidaM vipaacya / SS1.44.11cd ziitaM trijaataaktamatho vimRdya yogaanuruupaa guTikaaH prayogyaaH // SS1.44.12ab vairekiiyadravyacuurNasya bhaagaM siddhaM saardhaM kvaathabhaagaizcaturbhiH / SS1.44.12cd aamRdniiyaat sarpiSaa tacchRtena tatkvaathoSmasveditaM saamitaM ca // SS1.44.13ab paakapraapte phaaNite cuurNitaM tat kSiptaM pakvaM caavataarya prayatnaat / SS1.44.13cd ziitiibhuutaa modakaa hRdyagandhaaH kaaryaastvete bhakSyakalpaaH samaasaat // SS1.44.14ab rasena teSaaM paribhaavya mudgaan yuuSaH sasindhuudbhavasarpiriSTaH / SS1.44.14cd vairecane+anyairapi vaidalaiH syaadevaM vidadhyaadvamanauSadhaizca // SS1.44.15ab bhittvaa dvidhekSuM parilipya kalkaistribhaNDijaataiH pratibadhya rajjvaa / SS1.44.15cd pakvaM ca samyak puTapaakayuktyaa khaadettu taM pittagadii suziitam // SS1.44.16ab sitaajagandhaatvakkSiiriividaariitrivRtaaH samaaH / SS1.44.16cd lihyaanmadhughRtaabhyaaM tu tRDdaahajvarazaantaye // SS1.44.17ab zarkaraakSaudrasaMyuktaM trivRccuurNaavacuurNitam / SS1.44.17cd recanaM sukumaaraaNaaM tvakpatramaricaaMzakam // SS1.44.18ab pacellehaM sitaakSaudrapalaardhakuDavaanvitam / SS1.44.18cd trivRccuurNayutaM ziitaM pittaghnaM tadvirecanam // SS1.44.19ab trivRcchyaamaakSaarazuNThiipippaliirmadhunaa+aapnuyaat / SS1.44.19cd sarvazleSmavikaaraaNaaM zreSThametadvirecanam // SS1.44.20ab biijaaDhyapathyaakaazmaryadhaatriidaaDimakolajaan / SS1.44.20cd tailabhRSTaan rasaanamlaphalairaavaapya saadhayet // SS1.44.21ab ghaniibhuutaM trisaugandhyaM trivRtkSaudrasamanvitam / SS1.44.21cd lehyametatkaphapraayaiH sukumaarairvirecanam // SS1.44.22ab niiliitulyaM tvagelaM ca taistrivRtsasitopalaa / SS1.44.22cd cuurNaM saMtarpaNaM kSaudraphalaamlaM sannipaatanut // SS1.44.23ab trivRcchyaamaasitaakRSNaatriphalaamaakSikaiH samaiH / SS1.44.23cd modakaaH sannipaatordhvaraktapittajvaraapahaaH // SS1.44.24ab trivRdbhaagaastrayaH proktaastriphalaa tatsamaa tathaa / SS1.44.24cd kSaarakRSNaaviDaGgaani saMcuurNya madhusarpiSaa // SS1.44.25ab lihyaadguDena guTikaaH kRtvaa vaa+apyatha bhakSayet / SS1.44.25cd kaphavaatakRtaan gulmaan pliihodarahaliimakaan // SS1.44.26ab hantyanyaanapi caapyetannirapaayaM virecanam / SS1.44.26cd cuurNaM zyaamaatrivRnniilii kaTvii mustaa duraalabhaa // SS1.44.27ab cavyendrabiijaM triphalaa sarpirmaaMsarasaambubhiH / SS1.44.27cd piitaM virecanaM taddhi ruukSaaNaamapi zasyate // SS1.44.28ab vairecanikaniHkvaathabhaagaaH ziitaastrayo mataaH / SS1.44.28cd dvau phaaNitasya taccaapi punaragnaavadhizrayet // SS1.44.29ab tat saadhusiddhaM vijJaaya ziitaM kRtvaa nidhaapayet / SS1.44.29cd kalase kRtasaMskaare vibhajyartuu himaahimau // SS1.44.30ab maasaaduurdhvaM jaatarasaM madhugandhaM varaasavam / SS1.44.30cd pibedasaaveva vidhiH kSaaramuutraasaveSvapi // SS1.44.31ab vairecanikamuulaaNaaM kvaathe maaSaan subhaavitaan / SS1.44.31cd sudhautaaMstatkaSaayeNa zaaliinaaM caapi taNDulaan // SS1.44.32ab avakSudyaikataH piNDaan kRtvaa zuSkaan sucuurNitaan / SS1.44.32cd zaalitaNDulacuurNaM ca tatkaSaayoSmasaadhitam // SS1.44.33ab tasya piSTasya bhaagaaMstriin kiNvabhaagavimizritaan / SS1.44.33cd maNDodakaarthe kvaathaM ca dadyaattatsarvamekataH // SS1.44.34ab nidadhyaatkalase taaM tu suraaM jaatarasaaM pibet / SS1.44.34cd eSa eva suraakalpo vamaneSvapi kiirtitaH // SS1.44.35ab muulaani trivRdaadiinaaM prathamasya gaNasya ca / SS1.44.35cd mahataH paJcamuulasya muurvaazaarGgaSTayorapi // SS1.44.36ab sudhaaM haimavatiiM caiva triphalaativiSe vacaam / SS1.44.36cd saMhRtyaitaani bhaagau dvau kaarayedekametayoH // SS1.44.37ab kuryaanniHkvaathamekasminnekasmiMzcuurNameva tu / SS1.44.37cd kSuNNaaMstasmiMstu niHkvaathe bhaavayedbahuzo yavaan // SS1.44.38ab zuSkaaNaaM mRdubhRSTaanaaM teSaaM bhaagaastrayo mataaH / SS1.44.38cd caturthaM bhaagamaavaapya cuurNaanaamanu(aa.tra)kiirtitam // SS1.44.39ab prakSipya kalase samyak samastaM tadanantaram / SS1.44.39cd teSaameva kaSaayeNa ziitalena suyojitam // SS1.44.40ab puurvavatsannidadhyaattu jJeyaM sauviirakaM hi tat / SS1.44.40cd puurvoktaM vargamaahRtya dvidhaa kRtvaikametayoH // SS1.44.41ab bhaagaM saMkSudya saMsRjya yavaiH sthaalyaamadhizrayet / SS1.44.41cd ajazRGgyaaH kaSaayeNa tamabhyaasicya saadhayet // SS1.44.42ab susiddhaaMzcaavataaryaitaanauSadhibhyo vivecayet / SS1.44.42cd vimRdya satuSaan samyak tatastaan puurvavanmitaan // SS1.44.43ab puurvoktauSadhabhaagasya cuurNaM dattvaa tu puurvavat / SS1.44.43cd tenaiva saha yuuSeNa kalase puurvavatkSipet // SS1.44.44ab jJaatvaa jaatarasaM caapi tattuSodakamaadizet / SS1.44.44cd tuSaambusauviirakayorvidhireSa prakiirtitaH // SS1.44.45ab SaDraatraat saptaraatraadvaa te ca peye prakiirtite / SS1.44.45cd vairecaneSu sarveSu trivRnmuulavidhiH smRtaH // SS1.44.46ab dantiidravantyormuulaani vizeSaanmRtkuzaantare / SS1.44.46cd pippaliikSaudrayutkaani svinnaanyuddhRtya zoSayet // SS1.44.47ab tatastrivRdvidhaanena yojayecchleSmapittayoH / SS1.44.47cd tayoH kalkakaSaayaabhyaaM cakratailaM vipaacayet // SS1.44.48ab sarpizca pakvaM viisarpakakSaadaahaalajiirjayet / SS1.44.48cd mehagulmaanilazleSmavibandhaaMstailameva ca // SS1.44.49ab catuHsnehaM zakRcchukravaatasaMrodhajaa rujaH / SS1.44.49cd dantiidravantiimaricakanakaahvayavaasakaiH // SS1.44.50ab vizvabheSajamRdviikaacitrakairmuutrabhaavitam / SS1.44.50cd saptaahaM sarpiSaa cuurNaM yojyametadvirecanam // SS1.44.51ab jiirNe santarpaNaM kSaudraM pittazleSmarujaapaham / SS1.44.51cd ajiirNapaarzvarukpaaNDupliihodaranibarhaNam // SS1.44.52ab guDasyaaSTapale pathyaa viMzatiH syuH palaM palam / SS1.44.52cd dantiicitrakayoH karSau pippaliitrivRtordaza // SS1.44.53ab kRtvaitaanmodakaanekaM dazame dazame+ahani / SS1.44.53cd tataH khaadeduSNatoyasevii niryantraNaastvime // SS1.44.54ab doSaghnaa grahaNiipaaNDurogaarzaHkuSThanaazanaaH / SS1.44.54cd vyoSaM trijaatakaM mustaa viDaGgaamalake tathaa // SS1.44.55ab navaitaani samaaMzaani trivRdaSTaguNaani vai / SS1.44.55cd zlakSNacuurNiikRtaaniiha dantiibhaagadvayaM tathaa // SS1.44.56ab sarvaaNi cuurNitaaniiha gaalitaani vimizrayet / SS1.44.56cd SaDbhizca zarkaraabhaagairiiSatsaindhavamaakSikaiH // SS1.44.57ab piNDitam bhakSayitvaa tu tataH ziitaambu paayayet / SS1.44.57cd bastiruktRDjvaracchardizoSapaaNDubhramaapaham // SS1.44.58ab niryantraNamidaM sarvaM viSaghnaM tu virecanam / SS1.44.58cd rivRdaSTakasaMjJo+ayaM prazastaH pittarogiNaam // SS1.44.59ab bhakSyaH kSiiraanupaano vaa pittazleSmaaturairnaraiH / SS1.44.59cd bhakSyaruupasadharmatvaadaaDhyeSveva vidhiiyate // SS1.44.60ab tilvaksya tvacaM baahyaamantarvalkavivarjitaam / SS1.44.60cd cuurNayitvaa tu dvau bhaagau tatkaSaayeNa gaalayet // SS1.44.61ab tRtiiyaM bhaavitaM tena bhaagaM zuSkaM tu bhaavitam / SS1.44.61cd dazamuuliikaSaayeNa trivRdvatsaMprayojayet // SS1.44.62ab vidhaanaM tvakSu nirdiSTaM phalaanaamatha vakSyate / SS1.44.62cd hariitakyaaH phalaM tvasthivimuktaM doSavarjitam // SS1.44.63ab yojyaM trivRdvidhaanena sarvavyaadhinibarhaNam / SS1.44.63cd rasaayanaM paraM medhyaM duSTaantarvraNazodhanam // SS1.44.64ab hariitakii viDaGgaani saindhavaM naagaraM trivRt / SS1.44.64cd maricaani ca tatsarvaM gomuutreNa virecanam // SS1.44.65ab hariitakii bhadradaaru kuSThaM puugaphalaM tathaa / SS1.44.65cd saindhavaM zRGgaveraM ca gomuutreNa virecanam // SS1.44.66ab niiliniiphalacuurNaM ca naagaraabhayayostathaa / SS1.44.66cd lihyaadguDena salilaM pazcaaduSNaM pibennaraH // SS1.44.67ab pippalyaadikaSaayeNa pibetpiSTaaM hariitakiim / SS1.44.67cd saindhavopahitaaM sadya eSa yogo virecayet // SS1.44.68ab hariitakii bhakSyamaaNaa naagareNa guDena vaa / SS1.44.68cd saidhavopahitaa vaa+api saatatyenaagnidiipanii // SS1.44.69ab vaataanulomanii vRSyaa cendriyaaNaaM prasaadanii / SS1.44.69cd santarpaNakRtaan rogaan praayo hanti hariitakii // SS1.44.70ab ziitamaamalakaM ruukSaM pittamedaHkaphaapaham / SS1.44.70cd bibhiitakamanuSNaM tu kaphapittanibarhaNam // SS1.44.71ab triiNyapyamlakaSaayaaNi satiktamadhuraaNi ca / SS1.44.71cd triphalaa sarvarogaghnii tribhaagaghRtamuurcchitaa // SS1.44.72ab vayasaH sthaapanaM caapi kuryaat saMtatasevitaa / SS1.44.72cd hariitakiividhaanena phalaanyevaM prayojayet // SS1.44.73ab virecanaani sarvaaNi vizeSaaccaturaGgulaat / SS1.44.73cd phalaM kaale samuddhRtya sikataayaaM nidhaapayet // SS1.44.74ab saptaahamaatape zuSkaM tato majjaanamuddharet / SS1.44.74cd tailaM graahyaM jale paktvaa tilavadvaa prapiiDya ca // SS1.44.75ab tasyopayogo baalaanaaM yaavadvarSaaNi dvaadaza / SS1.44.75cd lihyaaderaNDatailena kuSThatrikaTukaanvitam // SS1.44.76ab sukhodakaM caanupibedeSa yogo virecayet / SS1.44.76cd eraNDatailaM triphalaakvaathena triguNena tu // SS1.44.77ab yuktaM piitaM tathaa kSiirarasaabhyaaM tu virecayet / SS1.44.77cd baalavRddhakSatakSiiNasukumaareSu yojitam // SS1.44.78ab phalaanaaM vidhiruddiSTaH kSiiraaNaaM zRNu suzruta / SS1.44.78cd virecanaanaaM tiikSNaanaaM payaH saudhaM paraM matam // SS1.44.79ab ajJaprayuktaM taddhanti viSavat karmavibhramaat / SS1.44.79cd vijaanataa prayuktaM tu mahaantamapi saMcayam // SS1.44.80ab bhinattyaazveva doSaaNaaM rogaan hanti ca dustaraan / SS1.44.80cd mahatyaaH paJcamuulyaastu bRhatyozcaikazaH pRthak // SS1.44.81ab kaSaayaiH samabhaagaM tu tadaGgaarairvizoSitam / SS1.44.81cd amlaadimiH puurvavattu prayojyaM kolasaMmitam // SS1.44.82ab mahaavRkSapayaH piitairyavaaguustaNDulaiH kRtaa / SS1.44.82cd piitaa virecayatyaazu guDenotkaarikaa kRtaa // SS1.44.83ab leho vaa saadhitaH samyak snuhiikSiirapayoghRtaiH / SS1.44.83cd bhaavitaastu snuhiikSiire pippalyo lavaNaanvitaaH // SS1.44.84ab cuurNaM kaampillakaM vaa+api tatpiitaM guTikiikRtam / SS1.44.84cd saptalaa zaGkhinii dantii trivRdaaragvadhaM gavaam // SS1.44.85ab muutreNaaplaavya saptaahaM snuhiikSiire tataH param / SS1.44.85cd kiirNaM tenaiva cuurNena maalyaM vasanameva ca // SS1.44.86ab aaghraayaavRtya vaa samyaGnRdukoSTho viricyate / SS1.44.86cd kSiiratvakadphalamuulaanaaM vidhaanaiH parikiirtitaiH / SS1.44.86ef avekSya samyagrogaadiin yathaavadupayojayet // SS1.44.87ab trivRcchaaNamitaastisrastisrazca triphalaatvacaH / SS1.44.87cd viDaGgapippaliikSarazaaNaastisrazca cuurNitaaH // SS1.44.88ab lihyaat sarpirmadhubhyaaM ca modakaM vaa guDena vaa / SS1.44.88cd bhakSayenniSpariihaarametacchreSThaM virecanam // SS1.44.89ab gulmaan pliihodaram kaasaM haliimakamarocakam / SS1.44.89cd kaphavaatakRtaaMzcaanyaan vyaadhiinetadvyapohati // SS1.44.90ab ghRteSu taileSu payaHsu caapi madyeSu muutreSu tathaa raseSu / SS1.44.90cd bhakSyaannalehyeSu ca teSu teSu virecanaanyagramatirvidadhyaat // SS1.44.91ab kSiiraM rasaH kalkamatho kaSaayaH zRtazca ziitazca tathaiva phaaNTam / SS1.44.91cd kalpaah SaDete khalu bheSajaanaaM yathottaraM te laghavaH pradiSTaaH // SS1.44 iti zriisuzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane virecanadravyaviklpavijJaaniiyo naama catuzcatvaariMzo+adhyaayaH // SS1.45.0 paJcacatvaariMzattamo+adhyaayaH / SS1.45.1 athaato dravadravyavidhimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.45.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.45.3 paaniiyamaantariikSamanirdezyarasamamRtaM jiivaNaM tarpaNaM dhaaraNamaazvaasajananaM zramaklamapipaasaamadamuurcchaatandraanidraadaahaprazamanamekaantataH pathyatamaM ca // SS1.45.4 tadevaavanipatitamanyatamaM rasamupalabhate sthaanavizeSaannadiinadasarastaDaagavaapiikuupacuNTiiprasravaNodbhidavikirakedaarapalvalaadiSu sthaaneSvavasthitamiti // SS1.45.5 tatra lohitakapilapaaNDuniilapiitazukleSvavanipradezeSu madhuraamlalavaNakaTutiktakaSaayaaNi yathaasaGkhyamudakaani saMbhavantiityeke bhaaSante // SS1.45.6 tattu na samyak / tatra pRthivyaadiinaamanyonyaanupravezakRtaH salilaraso bhavatyuktarSaapakarSeNa / tatra svalakSaNabhuuyiSThaayaaM bhuumaavamlaM lavaNaM ca ambuguNabhuuyiSThaayaaM madhuraM tejoguNabhuuyiSThaayaaM kaTukaM tiktaM ca vaayuguNabhuuyiSThaayaaM kaSaayaM aakaazaguNabhuuyiSThaayaamavyaktarasaM avyaktaM hyaakaazamityataH tat pradhaanamavyaktarasatvaat tatpeyamaantariikSalaabhe // SS1.45.7 tatraantariikSaM caturvidham / tadyaathaa dhaaraM kaaraM tauSaaraM haimamiti / teSaaM dhaaraM pradhaanaM laghutvaat tat punardvividhaM gaaGgaM saamudraM ceti / tatra gaaGgamaazvayuje maasi praayazo varSati / tayordvayorapi pariikSaNaM kurviita zaalyodanapiNDamakuthitamavidagdhaM rajatabhaajanopahitaM varSati deve bahiSkurviita sa yadi muhuurtam sthitastaadRza eva bhavati tadaa gaaGgaM patatiityavagantavyaM varNaanyatve sikthapraklede ca saamudramiti vidyaat tannopaadeyam / saamudramapyaazvayuje maasi gRhiitaM gaaGgavadbhavati / gaaGgaM punaH pradhaanaM tadupaadadiitaazvayuje maasi / zucizuklavitatapaTaikadezacyutamathavaa harmyatalaparibhraSTamanyairvaa zucibhirbhaajanairgRhiitaM sauvarNe rajate mRnmaye vaa paatre nidadhyaat / tatsarvakaalamupayuJjiita tasyaalaabhe bhaumam / taccaakaazaguNabahulam / tat punaH saptavidham / tadyathaa kaupaM naadeyaM saarasaM taaDaagaM praasravaNaM audbhidaM cauNTyamiti // SS1.45.8 tatra varSaasvaantarikSamaudbhidaM vaa seveta mahaaguNatvaat zaradi sarvaM prasannatvaat hemante saarasaM taaDaagaM vaa vasante kaupaM praasravaNaM vaa griiSme+apyevaM praavRSi cauNTyamanabhivRSTaM sarvaM ceti // SS1.45.9ab kiiTamuutrapuriiSaaNDazavakothapraduuSitam / SS1.45.9cd tRNaparNotkarayutaM kaluSaM viSasaMyutam // SS1.45.10ab yo+avagaaheta varSaasu pibedvaa+api navaM jalam / SS1.45.10cd sa baahyaabhyantaraan rogaan praapnuyaat kSiprameva tu // SS1.45.11 tatra yat paGkazaivalahaTatRNapadmapatraprabhRtibhiravacchannaM zazisuuryakiraNaanilairnaabhijuSTaM gandhavarNarasopasRSTaM ca tadvyaapannamiti vidyaat / tasya sparzaruuparasagandhaviiryavipaakadoSaaH SaT saMbhavanti / tatra kharataa paicchilyamauSNyaM dantagraahitaa ca sparzadoSaH paGkasikataazaivaalabbahuvarNataa ruupadoSaH vyaktarasataa rasadoSaH aniSTagandhataa gandhadoSaH yadupayuktaM tRSNaagauravazuulakaphaprasekaanaapaadayati sa viiryadoSaH yadupayuktaM ciraadvipacyate viSTambhayati vaa sa vipaakadoSa iti / ta ete aantarikSe na santi // SS1.45.12 vyaapannasya caagnikvathanaM suuryaatapaprataapanaM taptaayaHpiNDasikataaloSTraaNaaM vaa nirvaapaNaM prasaadanaM ca kartavyaM naagacampakotpalapaaTalaapuSpaprabhRtibhizcaadhivaasanamiti // SS1.45.13ab sauvarNe raajate taamre kaaMsye maNimaye+api vaa / SS1.45.13cd puSpaavataMsaM bhaume vaa sugandhi salilaM pibet // SS1.45.14ab vyaapannaM varjayennityaM toyaM yaccaapyanaartavam / SS1.45.14cd doSasaMjananaM hyetannaadadiitaahitaM tu tat // SS1.45.15ab vyaapannam salilaM yastu pibatiihaaprasaadhitam / SS1.45.15cd zvayathuM paaNDurogaM ca tvagdoSamavipaakataam // SS1.45.16ab zvaasakaasapratizyaayazuulagulmodaraaNi ca / SS1.45.16cd anyaanvaa viSamaanrogaanpraapnuyaadacireNa saH // SS1.45.17 tatra sapta kaluSasya prasaadanaani bhavanti / tadyathaa katakagomedakabisagranthizaivaalamuulavastraaNi muktaamaNizceti // SS1.45.18 paJca nikSepaNaani bhavanti / tadyathaa phalakaM tryaSTakaM muJjavalaya udakamaJcikaa zikyaM ceti // SS1.45.19 sapta ziitiikaraNaani bhavanti pravaatasthaapanaM udakaprakSepaNaM yaSTikaabhraamaNaM vyajanaM vastroddharaNaM vaalukaaprakSepaNaM zikyaavalambanaM ceti // SS1.45.20ab nirgandhamavyaktarasaM tRSNaaghnaM zuci ziitalam / SS1.45.20cd acchaM laghu ca hRdyaM ca toyaM guNavaducyate // SS1.45.21 tatra nadyaH pazcimaabhimukhaaH pathyaaH laghuudakatvaat puurvaabhimukhaastu na prazasyante guruudakatvaat dakSiNaabhimukhaa naa+atidoSalaaH saadhaaraNatvaat / tatra sahyaprabhavaaH kuSThaM janayanti vindhyaprabhavaaH kuSThaM paaNDurogaM ca malayaprabhavaaH kRmiin mahendraprabhavaaH zliipadodaraaNi himavatprabhavaa hRdrogazvayathuzirorogazliipadagalagaNDaan praacyaavantyaa aparaavantyaazcaarzaaMsyupajanayanti paariyaatraprabhavaaH pathyaa balaarogyakarya iti // SS1.45.22ab nadyaH ziighravahaa laghvyaH proktaa yaazcaamalodakaaH / SS1.45.22cd gurvyaH zaivaalasaMcchannaaH kaluSaa mandagaazca yaaH // SS1.45.23ab praayeNa nadyo maruSu satiktaa lavaNaanvitaaH / SS1.45.23cd laghvyaH samadhuraazcaiva pauruSeyaa bale hitaaH // SS1.45.24 tatra sarveSaaM bhaumaanaaM grahaNaM pratyuuSasi tatra hyamalatvaM zaityaM caadhikaM bhavati sa eva caapaaM paro guNa iti // SS1.45.25ab divaarkakiraNairjuSTaM nizaayaamindurazmibhiH / SS1.45.25cd aruukSamanabhiSyandi tattulyaM gaganaambunaa // SS1.45.26ab gaganaambu tridoSaghnaM gRhiitaM yat subhaajane / SS1.45.26cd balyaM rasaayanaM medhyaM paatraapekSi tataH param // SS1.45.27ab rakSoghnaM ziitalaM hlaadi jvaradaahaviSaapaham / SS1.45.27cd candrakaantodbhavaM vaari pittaghnaM vimalaM smRtam // SS1.45.28ab muurcchaapittoSNadaaheSu viSe rakte madatyaye / SS1.45.28cd bhramaklamapariiteSu tamake vamathau tathaa // SS1.45.29ab uurdhvage raktapitte ca ziitamambhaH prazasyate / SS1.45.29cd praarzvazuule pratizyaaye vaataroge galagrahe // SS1.45.30ab aadhmaane stimite loSThe sadyaHzuddhe navajvare / SS1.45.30cd hikkaayaaM snehapite ca ziitaambu parivarjayet // SS1.45.31ab naadeyaM vaatalaM ruukSaM diipanaM laghu lekhanam / SS1.45.31cd tadabhiSyandi madhuraM saandraM guru kaphaavaham // SS1.45.32ab tRSNaaghnaM saarasaM balyaM kaSaayaM madhuraM laghu / SS1.45.32cd taaDaagaM vaatalaM svaadu kaSaayaM kaTupaaki ca // SS1.45.33ab vaatazleSmaharam vaapyaM sakSaaraM kaTu pittalam / SS1.45.33cd sakSaaraM pittalaM kaupaM zleSmaghnaM diipanaM laghu // SS1.45.34ab cauNTyamagnikaraM ruukSaM madhuraM kaphakRnna ca / SS1.45.34cd kaphaghnaM diipanaM hRdyaM laghu prasravaNodbhavam // SS1.45.35ab madhuraM pittazamanamavidaahyaudbhidaM smRtam / SS1.45.35cd vaikiraM kaTu sakSaaraM zleSmaghnaM laghu diipanam // SS1.45.36ab kaidaaraM madhuraM proktaM vipaake guru doSalam / SS1.45.36cd tadvatpaalvalamuddiSTaM vizeSaaddoSalaM tu tat // SS1.45.37ab saamudramudakaM visraM lavaNaM sarvadoSakRt / SS1.45.37cd anekadoSamaanuupaM vaaryabhiSyandi garihitam // SS1.45.38ab ebhirdoSairasaMyuktaM niravadyaM tu jaaGgalam / SS1.45.38cd paake+avidaahi tRSNaaghnaM prazastaM priitivardhanaram // SS1.45.39ab diipanaM svaadu ziitaM ca toyaM saadhaaraNaM laghu / SS1.45.39cd kaphamedo+anilaamaghnaM diipanaM bastizodhanam // SS1.45.40ab zvaasakaasajvaraharaM pathyamuSNodakaM sadaa / SS1.45.40cd yat kvaathyamaanaM nirvegaM viSphenaM nirmalaM laghu // SS1.45.41ab caturbhaagaavazeSaM tu tattoyaM guNavat smRtam / SS1.45.41cd na ca paryuSitaM deyaM kadaacidvaari jaanataa // SS1.45.42ab amliibhuutaM kaphotklezi na hitaM tat pipaasave / SS1.45.42cd madyapaanaatsamudbhuute roge pittotthite tathaa // SS1.45.43ab saniipaatasamutthe ca zRtaziitaM prazasyate / SS1.45.43cd snigdhaM svaadu himaM hRdyaM diipanaM bistizodhanam // SS1.45.44ab vRSyaM pittapipaasaaghnaM naarikelodakaM guru / SS1.45.44cd daahaatiisaarapittaasRGnuurcchaamadyaviSaartiSu // SS1.45.45ab zRtaziitaM jalaM zastaM tRSNaacchardibhrameSu ca / SS1.45.45cd arocake pratizyaaye praseke zvayathau kSaye // SS1.45.46ab mande+agnaavudare kuSThe jvare netraamaye tathaa / SS1.45.46cd vraNe ca madhumehe ca paaniiyaM mandamaacaret // SS1.45.46 iti jalavargaH / SS1.45.47 atha kSiiravargaH / SS1.45.47ab gavyamaajaM tathaa cauSTramaavikaM maahiSaM ca yat / SS1.45.47cd azvaayaazcaiva naaryaazca kareNuunaaM ca yatpayaH // SS1.45.48ab tattvanekauSadhirasaprasaadaM praaNadaM guru / SS1.45.48cd madhuraM picchilaM ziitaM snigdhaM zlakSNaM saraM mRdu / SS1.45.48ef sarvapraaNabhRtaaM tasmaat saatmyaM kSiiramihocyate /// SS1.45.49 tatra sarvameva kSiiraM praaNinaamapratiSiddhaM jaatisaatmyaat vaatapittazoNitamaanaseSvapi vikaareSuvaviruddhaM jiirNajvarakaasazvaasazoSakSayagulmonmaadodaramuurcchaabhramamadadaahapipaasaahRdbastidoSapaaNDurogagrahaNiidoSaarzaHzuulodaavartaatisaarapravaahikaayonirogagarbhaasraavaraktapittazramaklamaharaM paapmaapahaM balyaM vRSyaM vaajiikaraNaM rasaayanaM medhyaM sandhaanamaasthaapanaM vayaHsthaapanamaayuSyaM jiivanaM bRMhaNaM vamanavirecanaasthaapanaM tulyaguNatvaaccaujaso vardhanaM baalavRddhakSatakSiiNaanaaM kSudvyavaayavyaayaamakarzitaanaaM ca pathyatamam // SS1.45.50ab alpaabhiSyandi gokSiiraM snigdhaM guru rasaayanam / SS1.45.50cd raktapittaharaM ziitaM madhuraM rasapaakayoH // SS1.45.51ab jiivaniiyaM tathaa vaatapittaghnaM paramaM smRtam / SS1.45.51cd gavyatulyaguNaM tvaajaM vizeSaacchoSiNaaM hitam // SS1.45.52ab diipanaM laghu saMgraahi zvaasakaasaasrapittanut / SS1.45.52cd ajaanaamalpakaayatvaat kaTutiktaniSevaNaat // SS1.45.53ab naatyambupaanaadvyaayaamaatsarvavyaadhiharaM payaH / SS1.45.53cd ruukSoSNaM lavaNaM kiMcidauSTraM svaadurasaM laghu // SS1.45.54ab zophagulmodaraarzoghnaM kRmikuSThaviSaapaham / SS1.45.54cd aavikaM madhuraM snigdhaM guru pittakaphaavaham // SS1.45.55ab pathyaM kevalavaateSu kaase caanilasaMbhave / SS1.45.55cd mahaabhiSyandi madhuraM maahiSaM vahninaazanam // SS1.45.56ab nidraakaraM ziitataraM gavyaat snigdhataraM guru / SS1.45.56cd uSNamaikazaphaM balyaM zaakhaavaataharaM payaH // SS1.45.57ab madhuraamlagsaM ruukSaM lavaNaanurasaM laghu / SS1.45.57cd naaryaastu madhruaM stanyaM kaSaayaanurasaM himam // SS1.45.58ab nasyaazcayotanayoH pathyaM jiivanaM laghu diipanam / SS1.45.58cd hastinyaa madhuraM vRSyaM kaSaayaanurasaM guru // SS1.45.59ab snigdhaM sthairyakaraM ziitaM cakSuSyaM balavardhanam / SS1.45.59cd praayaH praabhaatikaM kSiiraM guru viSTambhi ziitalam // SS1.45.60ab raatryaaH somaguNatvaacca vyaayaamaabhaavatastathaa / SS1.45.60cd divaakaraabhitaptaanaaM vyaayaamaanilasevanaat // SS1.45.61ab vaataanulomi zraantighnaM cakSuSyaM caaparaahNikam / SS1.45.61cd payo+abhiSyandi gurvaamaM praayazaH parikiirtitam // SS1.45.62ab tadevoktaM laghutaramanabhiSyandi vai zRtam / SS1.45.62cd varjayitvaa striyaaH stanyamaamameva hi taddhitam // SS1.45.63ab dhaaroSNaM guNavat kSiiraM vipariitamato+anyathaa / SS1.45.63cd tadevaatizRtaM ziitaM guru bRMhaNamucyate // SS1.45.64ab aniSTagandhamamlaM ca vivarNaM virasaM ca yat / SS1.45.64cd varjyaM salavaNaM kSiiraM tacca vigrathitaM bhavet // SS1.45.64 iti kSiiravargaH / SS1.45.65 atha dadhivargaH / SS1.45.65 dadhi tu madhuramamlamatyamlaM ceti tatkaSaayaanurasaM snigdhamuSNaM piinasaviSamajvaraatisaaraarocakamuutrakRcchrakaarzyaapahaM vRSyam praaNakaraM maGgalyaM ca // SS1.45.66ab mahaabhiSyandi madhuraM kaphamedovivardhanam / SS1.45.66cd kaphapittakRdamlaM syaadatyamlaM raktaduuSaNam // SS1.45.67ab vidaahi sRSTaviNmuutraM mandajaataM tridoSakRt / SS1.45.67cd snigdhaM vipaake madhuraM diipanaM balavardhanam // SS1.45.68ab vaataapaham pavitraM ca dadhi gavyaM rucipradam / SS1.45.68cd dadhyaajaM kaphapittaghnaM laghu vaatakSayaapaham // SS1.45.69ab durnaamazvaasakaaseSu hitamagnezca diipanam / SS1.45.69cd vipaake madhuraM vRSyaM vaatapittaprasaadanam // SS1.45.70ab balaasavardhanaM snigdhaM vizeSaaddadhi maahiSam / SS1.45.70cd vipaake kaTu sakSaaraM guru bhedyauSTrikaM dadhi // SS1.45.71ab vaatamarzaaMsi kuSThaani kRmiin hantyudaraaNi ca / SS1.45.71cd kopanaM kaphavaataanaaM durnaamnaaM caavikaM dadhi // SS1.45.72ab rase paake ca madhuramatyabhiSyandi doSalam / SS1.45.72cd diipaniiyamacakSuSyaM vaaDavaM dadhi vaatalam // SS1.45.73ab ruukSamuSNaM kaSaayaM ca kaphamuutraapahaM ca tat / SS1.45.73cd snigdhaM vipaake madhuraM balyaM santarpaNaM guru // SS1.45.74ab cakSuSyamagryaM doSaghnaM dadhi naaryaa guNottaram / SS1.45.74cd laghu paake balaasaghnaM viiryoSNaM paktinaazanam // SS1.45.75ab kaSaayaanurasaM naagyaa dadhi varcovivardhanam / SS1.45.75cd dadhiinyuktaani yaaniiha gavyaadiini pRthak pRthak // SS1.45.76ab vijJeyamevaM sarveSu gavyameva guNottaram / SS1.45.76cd vaataghnaM kaphakRt snigdhaM bRMhaNaM naatipittakRt // SS1.45.77ab kuryaadbhaktaabhilaaSaM ca dadhi yat suparisrutam / SS1.45.77cd zRtaat kSiiraattu yajjaataM guNavaddadhi tat smRtam // SS1.45.78ab vaatapittaharaM rucyaM dhaatvagnibalavardhanam / SS1.45.78cd dadhnaH saro gururvRSyo vijJeyo+a nilanaazanaH // SS1.45.79ab vahnervidhamanazcaapi kaphazukravivardhanaH / SS1.45.79cd dadhi tvasaaraM ruukSaM ca graahi viSTambhi vaatalam // SS1.45.80ab diipaniiyaM laghutaraM sakaSaayaM rucipradam / SS1.45.80cd zaradgriiSmavasanteSu praayazo dadhi garhitam // SS1.45.81ab hemante zizire caiva varSaasu dadhi zasyate / SS1.45.81cd tRSNaaklamaharaM mastu laghu srotovizodhanam // SS1.45.82ab amlaM kaSaayaM madhuramavRSyaM kaphavaatanut / SS1.45.82cd prahlaadanaM priiNanaM ca bhinattyaazu malaM ca tat // SS1.45.82ef balamaavahate kSipraM bhaktacchandaM karoti ca // SS1.45.83ab svaadv-amlam-atyamlaka-mandajaataM tathaa zRtakSiirabhavaM sarazca / SS1.45.83cd asaaramevaM dadhi saptadhaa+asmin varge smRtaa mastuguNaastathaiva // SS1.45.83 iti dadhivargaH / SS1.45.84 atha takravargaH / SS1.45.84 takraM madhuramamlaM kaSaayaanurasamuSNaviiryaM laghu ruukSamagnidiipanaM garazophaatisaaragrahaNiipaaNDurogaarzaHpliihagulmaarocakaviSamajvaratRSNaacchardiprasekazuulamedaHzleSmaanilaharaM madhuravipaakaM hRdyaM muutrakRcchrasnehavyaapatprzamanamavRSyaM ca // SS1.45.85ab manthanaadipRthagbhuutasnehamardhodakaM ca yat / SS1.45.85cd naatisaandradravaM takraM svaadvamlaM tuvaraM rase / SS1.45.85ef yattu sasnegamajalaM mathitam gholamucyate // SS1.45.86ab naiva takraM kSate tadyaannoSNakaale na durbale / SS1.45.86cd na muurcchaabhramadaaheSu na roge raktapaittike // SS1.45.87ab ziitakaale+agnimaandye ca kaphottheSvaamayeSu ca / SS1.45.87cd maargaavarodhe duSTe ca vaayau takraM prazasyate // SS1.45.88 tat punarmadhuraM zleSmaprakopaNaM pittaprazamanaM ca amlaM vaataghnaM pittakaraM ca // SS1.45.89ab vaate+amlaM saindhavopetaM svaadu pitte sazarkaram / SS1.45.89cd pibettakraM kaphe caapi vyoSakSaarasamanvitam // SS1.45.90ab graahiNii vaatalaa ruukSaa durjaraa takrakuurcikaa / SS1.45.90cd takraallaghutaro maNDaH kuurcikaadadhitakrajaH // SS1.45.91ab guruH kilaaTo+anilahaa puMstvanidraapradaH smRtaH / SS1.45.91cd madhurau bRMhaNau vRSyau tadvatpiiyuuSamoraTau // SS1.45.92 navaniitaM punaH sadyaskaM laghu sukumaaraM madhuraM kaSaayamiiSadamlaM ziitalaM medhyaM diipanaM hRdyaM saMgraahi pittaanilaharaM vRSyamavidaahi kSayakaasavraNazoSaarzo+arditaapahaM cirotthitaM guru kaphamedovivardhanaM balakaraM bRMhaNaM zoSaghnaM vizeSeNa baalaanaaM prazasyate // SS1.45.93 kSiirotthaM punarnavaniitamutkRSTasnehamaadhuryamatiziitaM saukumaaryakaraM cakSuSyaM saMgraahi raktapittanetrarogaharaM prasaadanaM ca // SS1.45.94 santaanikaa punarvaataghnii tarpaNii balyaa vRSyaa snegdhaa rucyaa madhuraa madhuravipaakaa raktapittaprasaadanii gurvii ca // SS1.45.95ab vikalpa eSa dadhyaadiH zreSTho gavyo+abhivarNitaH / SS1.45.95cd vikalpaanavaziSTaaMstu kSiiraviiryaatsamaadizet // SS1.45.96 atha ghRtam / SS1.45.96 ghRtaM tu madhuraM saumyaM mrDuziitaviiryamalpaabhiSyandi snehanamudaavartonmaadaapasmaarazuulajvaraanaahavaatapittaprazamanamagnidiipanaM smRtimatimedhaakaantisvaralaavaNyasaukumaaryaujastesjobalakaramaayuSyaM vRSyaM medhyaM vayaHsthaapanaM guru cakSuSyaM zleSmaabhivardhanaM paapmaalakSmiiprazamanaM viSaharaM rakSoghnaM ca // SS1.45.97ab vipaake madhuraM ziitaM vaatapittaviSaapaham / SS1.45.97cd cakSuSyamagryaM balyaM ca gavyaM sarpirguNottaram // SS1.45.98ab aajaM ghRtaM diipaniiyaM cakSuSyaM balavardhanam / SS1.45.98cd kaase zvaase kSaye caapi pathyaM paake ca tallaghu // SS1.45.99ab madhuraM raktapittaghnaM guru paake kaphaavaham / SS1.45.99cd vaatapittaprazamanaM suziitaM maahiSaM ghRtam // SS1.45.100ab auSTraM kaTu ghRtaM paake zophakrimiviSaapaham / SS1.45.100cd diipanaM kaphavaataghnaM kuSThagulmodaraapaham // SS1.45.101ab paake laghvaavikaM sarpirna ca pittaprakopaNam / SS1.45.101cd kaphe+anile yonidoSe zoSe kampe ca taddhitam // SS1.45.102ab paake laghuuSNaviiryaM ca kaSaayaM kaphanaazanam / SS1.45.102cd diipanaM baddhamuutraM ca vidyaadaikazaphaM ghRtam // SS1.45.103ab cakSuSyamagryaM striiNaaM tu sarpiH syaadamRtopamam / SS1.45.103cd vRddhiM karoti dehaagnyorlaghupaakaM viSaapaham // SS1.45.104ab kaSaayaM baddhaviNmuutram tiktamagnikaraM laghu / SS1.45.104cd hanti kaareNavaM sarpiH kaphakuSThaviSakrimiin // SS1.45.105 kSiiraghRtaM punaH saMgraahi raktrapittabhramamuurcchaaprazamanaM netrarogahitaM ca // SS1.45.106 sarpirmaNDastu madhuraH saro yonizrotraakSizirasaaM zuulaghno bastinasyaakSipuuraNeSuupadizyate // SS1.45.107 sarpiH puraaNaM saraM kaTuvipaakaM tridoSaapahaM muurcchaamadonmaadosarajvaragarazoSaapasmaarayonizrotraakSiziraHzuulaghnaM diipanaM bastinasyaakSipuuraNeSuupadizyate // SS1.45.108 bhavati caatra / SS1.45.108ab puraaNaM timirazvaasapiinasajvarakaasanut / SS1.45.108cd muurcchaakuSThaviSonmaadagrahaapasmaaranaazanam // SS1.45.109ab ekaadazazataM caiva vatsaraanuSitaM ghRtam / SS1.45.109cd rakSoghnaM kumbhasarpiH syaat paratastu mahaaghRtam // SS1.45.110ab peyaM mahaaghRtaM bhuutaiH kaphaghnaM pavanaadhikaiH / SS1.45.110cd balyaM pavitraM medhyaM ca vizeSaattimiraapaham // SS1.45.111 sarvabhuutaharaM caiva ghRtametat prazasyate // SS1.45.112 atha tailaani / SS1.45.112 tailaM tvaagneyamuSNaM tiikSNaM madhuraM madhuravipaakaM bRMhaNaM priiNanaM vyavaayi suukSmaM vizadaM guru saraM vikaasi vRSyaM tvakprasaadanaM zodhanaM medhaamaardavamaaMsasthairyavarNabalakaraM cakSuSyaM baddhamuutraM lekhanaM tiktakaSaayaanurasaM paacanamanilabalaasakSayakaraM krimighnamazitapittajananaM yoniziraHkarNazuulaprazamanaM garbhaazayazodhanaM ca tathaa chinnabhinnaviddhotpiSTacyutamathitakSatapiccitabhagnasphuTitakSaaraagnidagdhavizliSTadaaritaabhihatadurbhagnamRgavyaalavidaSTaprabhRtiSu ca pariSekaabhyaGgaavagaahaadiSu tilatailaM prazasyate // SS1.45.113ab tadbastiSu ca paaneSu nasye karNaakSipuuraNe / SS1.45.113cd annapaanavidhau caapi prayojyaM vaatazaantaye // SS1.45.114 paraNDatailaM madhuramuSNaM tiikSNaM diipanaM kaTu kaSaayaanurasaM suukSmaM srotovizodhanaM tvacyaM vRSyaM madhuravipaakaM vayaHsthaapanaM yonizukravizodhanamaarogyamedhaakaantismRtibalakaraM vaatakaphaharamadhobhaagadoSaharaM ca // SS1.45.115 nimbaatasiikusumbhamuulakajiimuutakavRkSakakRtavedhanaarkakampillakahastikarNapRthviikaapiilukaraJjeGgudiizigrusarSapasuvarcalaaviDaGgajyotiSmatiiphalatailaani tiikSNaani laghuunyuSNaviiryaaNi kaTuuni kaTuvipaakaani saraaNyanilakaphakRmikuSThapramehazirorogaapaharaaNi ceti // SS1.45.116ab vaataghnaM madhuraM teSu kSaumaM tailaM balaapaham / SS1.45.116cd kaTupaakamacakSuSyaM snigdhoSNaM guru pittalam // SS1.45.117ab kRmighnaM saarSapaM tailaM kaNDuukuSThaapahaM laghu / SS1.45.117cd kaphamedonilaharaM lekhanaM kaTu diipanam // SS1.45.118ab kRmighnamiGgukiitailamiiSattiktaM tathaa laghu / SS1.45.118cd kuuSThaamayakRmiharaM dRSTizukrabalaapaham // SS1.45.119ab vipaake kaTukaM tailaM kausumbhaM sarvadoSakRt / SS1.45.119cd raktapittakaraM tiikSNamacakSuSyaM vidaahi ca // SS1.45.120 kiraatatiktakaatimuktakabibhiitakanaalikerakolaakSoDajiivantiipriyaalakarbudaarasuuryavalliitrapusairvaarukakarkaarukuuSmaaNDaprabhRtiinaaM tailaani madhuraaNi madhuravipaakaani vaatapittaprazamanaani ziitaviiryaaNyabhiSyandiini sRSTamuutraaNyagnisaadanaani ceti // SS1.45.121 madhukakaazmaryapalaazatailaani madhurakaSaayaaNi kaphapittaprazamanaani // SS1.45.122 tvarakabhallaatakataile uSNe madurakaSaaye tiktaanurase vaatakaphakuSThamedomehakRmiprazamane ubhayatobhaagadoSahare ca // SS1.45.123 saraladevadaarugaNDiiraziMzapaagurusaarasnehaastiktakaTukaSaayaa duSTavraNazodhanaaH kRmikaphakuSThaanilaharaazca // SS1.45.124 tumbiikozaamradantiidravantiizyaamaasaptalaaniilikaakampillakazaGkhiniisnehaastiktakaTukaSaayaa adhobhaagadoSaharaaH kRmikaphakuSThaanilaharaa duSTavraNazodhanaazca // SS1.45.125 yavatiktaatailaM sarvadoSaprazamanamiizattiktamagnidiipanaM lekhanaM medhyaM pathyaM rasaayanaM ca // SS1.45.126 ekaiSikaatailaM madhuramatiziitaM pittaharamanilaprakopaNaM zleSmaabhivardhanaM ca // SS1.45.127 sahakaaratailamiiSattiktamatisugandhi vaatakaphaharaM ruukSaM madhurakaSaayaM rasavannaatipittakaraM ca // SS1.45.128ab phalodbhavaani tailaani yaanyuktaaniiha kaanicit / SS1.45.128cd guNaan karma ca vijJaaya phalaaniiva vinirdizet // SS1.45.129ab yaavantaH sthaavaraaH snehaaH samaasaatparikiirtitaaH / SS1.45.129cd sarve tailaguNaa jJeyaaH sarve caanilanaazanaaH // SS1.45.130ab sarvebhyastviha tailebhyastilatailaM viziSyate / SS1.45.130cd niSpattestadguNatvaacca tailatvamitareSvapi // SS1.45.131 graamyaanuupaudakaanaaM ca vasaamedomajjaano guruuSNamadhuraa vaataghnaaH jaaGgalaikazaphakravyaadaadiinaaM laghuziitakaSaayaa raktapittaghnaaH pratudaviSkiraaNaaM zleSmaghnaaH / tatra ghRtatailavasaamedomajjaano yathottaraM guruvipaakaa vaataharaazca // SS1.45.132 atha madhuvargaH / SS1.45.132 madhu tu madhuraM kaSaayaanurasaM ruukSaM ziitamagnidiipanaM varNyaM svaryaM laghu sukumaaraM lekhanaM hRdyaM vaajiikaraNaM sandhaanaM zodhanaM ropaNaM saMgraahi cakSuSyaM prasaadanaM suukSmamaargaanusaari pittazleSmamedomehahikkaazvaasakaasaatisaaraccharditRSNaakRmiviSaprazamanaM hlaadi tridoSaprazamanaM ca tattu laghutvaatkaphaghnaM paicchilyaanmaadhuryaatkaSaayabhaavaacca vaatapittaghnam // SS1.45.133ab pauttikaM bhraamaraM kSaudraM maakSikaM chaatrameva ca / SS1.45.133cd aarghyamauddaalakaM daalamityaSTau madhujaatayaH // SS1.45.134ab vizeSaatpauttikaM teSu ruukSoSNaM saviSaanvayaat / SS1.45.134cd vaataasRkpittakRcchedi vidaahi madakRnmadhu // SS1.45.135ab paicchilyaat svaadubhuutastvaadbhraamaraM gurusaMjJitam / SS1.45.135cd kSaudraM vizeSato jJeyaM ziitalaM laghu lekhanam // SS1.45.136ab tasmaallaghutaraM ruukSaM maakSikaM pravaraM smRtam / SS1.45.136cd zvaasaadiSu ca rogeSu prazastaM tadvizeSataH // SS1.45.137ab svaadupaakaM guru himaM picchilaM raktapittajit / SS1.45.137cd zvitramehakRmighnaM ca vidyaacchaatraM guNottaram // SS1.45.138ab aarghyaM madhvaticakSuSyaM kaphapittaharaM param / SS1.45.138cd kaSaayaM kaTu paake ca balyaM tiktamavaatakRt // SS1.45.139ab auddaalakaM rucikaraM svaryaM kuSThaviSaapaham / SS1.45.139cd kaSaayamuSNamamlaM ca pittakRt kaTupaaki ca // SS1.45.140ab chardimehaprazamanaM madhu ruukSaM dalodbhavam / SS1.45.140cd bRMhaNiiyaM madhu navaM naatizleSmaharaM saram // SS1.45.141ab medaHsthaulyaapahaM graahi puraaNamatilekhanam / SS1.45.141cd doSatrayaharaM pakvamaamamamlaM tridoSakRt // SS1.45.142ab tadyuktaM vividhairyogairnihanyaadaamayaan bahuun / SS1.45.142cd naanaadravyaatmakatvaacca yogavaahi paraM madhu // SS1.45.143 tattu naanaadravyarasaguNaviiryavipaakaviruddhaanaaM puSparasaanaaM saviSamakSikaasaMbhavatvaaccaanuSNopacaaram // SS1.45.144ab uSNairvirudhyate sarvaM viSaanvayatayaa madhu / SS1.45.144cd uSNaartamuSNairuSNe vaa tannihanti yathaa viSam // SS1.45.145ab tatsaukumaaryaacca tathaiva zaityaannaanauSadhiinaaM rasasaMbhavaacca / SS1.45.145cd uSNairvirudhyeta vizeSatazca tathaa+antariikSeNa jalena caapi // SS1.45.146ab uSNena madhu saMyuktaM vamaneSvavacaaritam / SS1.45.146cd apaakaadanavasthaanaanna virudhyeta puurvavat // SS1.45.147ab madhvaamaatparatastvanyadaamaM kaSTaM na vidyate / SS1.45.147cd viruddhopakramatvaattat sarvaM hanti yathaa viSam // SS1.45.148 athekSuvargaH / SS1.45.148 ikSavo madhuraa madhuravipaakaa guravaH ziitaaH snigdhaa balyaa vRSyaa muutralaa raktapittaprazamanaaH kRmikaphakaraazceti // SS1.45.149 te caanekavidhaaH / tadyathaa SS1.45.149ab pauNDrako bhiirukazcaiva vaMzakaH zvetaporakaH / SS1.45.149cd kaantaarastaapasekSuzca kaaSThekSuH suucipatrakaH // SS1.45.150ab nepaalo diirghapatrazca niilaporo+aatha kozakRt / SS1.45.150cd ityetaa jaatayaH sthaulyaad guNaan vakSyaamyataH param // SS1.45.151ab suziito madhuraH snigdho bRMhaNaH zleSmalaH saraH / SS1.45.151cd avidaahii gururvRSyaH pauNDrako bhiirukastathaa // SS1.45.152ab aabhyaaM tulyaguNaH kiMcitsakSaaro vaMzako mataH / SS1.45.152cd vaMzavacchvetaporastu kiMciduSNaH sa vaatahaa // SS1.45.153ab kaantaarataapasaavikSuu vaMzakaanugatau matau / SS1.45.153cd evaMguNastu kaaSThekSuH sa tu vaataprakopaNaH // SS1.45.154ab suuciipatro niilaporau naipaalo diirghapatrakaH / SS1.45.154cd vaatalaaH kaphapittaghnaaH sakaSaayaa vidaahinaH // SS1.45.155ab kozakaaro guruH ziito raktapittakSayaapahaH / SS1.45.155cd atiiva madhuro muule madhye madhura eva tu // SS1.45.156ab agreSvakSiSu vijJeya ikSuuNaaM lavaNo rasaH // SS1.45.157ab avidaahii kaphakaro vaatapittanivaaraNaH / SS1.45.157cd vaktraprahlaadano vRSyo dantaniSpiiDito rasaH // SS1.45.158ab gururvidaahii viSTambhii yaantrikastu prakiirtitaH / SS1.45.158cd pakvo guruH saraH snigdhaH satiikSNaH kaphavaatanut // SS1.45.159 phaaNitaM guru madhuramabhiSyandi bRMhaNamavRSyaM tridoSakRcca // SS1.45.160 guDaH sakSaaramadhuro naatiziitaH snigdho muutraraktazodhano naatipittajidvaataghno medaH(aa.kRmi)kaphakaro balyo vRSyazca // SS1.45.161ab pittaghno madhuraH zuddho vaataghno+asRkprasaadanaH / SS1.45.161cd sa puraaNo+adhikaguNo guDaH pathyatamaH smRtaH // SS1.45.162 matsyaNDikaakhaNDazarkaraa vimalajaataa uttarottaraM ziitaaH snigdhaaH gurutaraa madhurataraa vRSyaa raktapittaprazamanaastRSNaaprazamanaazca // SS1.45.163ab yathaa yathaiSaaM vaimalyaM madhuratvaM tathaa tathaa / SS1.45.163cd snehagauravazaityaani saratvaM ca tathaa tathaa // SS1.45.164ab yo yo matsyaNDikaakhaNDazarkaraaNaaM svako guNaH / SS1.45.164cd tena tenaiva nirdezyasteSaaM visraavaNo guNaH // SS1.45.165ab saarasthitaa suvimalaa niHkSaaraa ca yathaa yathaa / SS1.45.165cd tathaa tathaa guNavatii vijJeyaa zarkaraa budhaiH // SS1.45.166 madhuzarkaraa punazchardyatiisaaraharii ruukSaa chedanii prasaadanii kaSaayamadhuraa madhuravipaakaa ca // SS1.45.167 yavaasazarkaraa madhurakaSaayaa tiktaanurasaa zleSmaharii saraa ceti // SS1.45.168ab yaavatyaH zarkaraaH proktaaH sarvaa dahapraNaazanaaH / SS1.45.168cd raktapittaprazamanaazchardimuurcchaatRSaapahaaH // SS1.45.169ab ruukSaM madhuukapuSpotthaM phaaNitaM vaatapittakRt / SS1.45.169cd kaphaghnaM madhuraM paake kaSaayaM bastiduuSaNam // SS1.45.170 atha madyavargaH / SS1.45.170ab sarvaM pittakaraM madyamamlaM rocanadiipanam / SS1.45.170cd bhedanaM kaphavaataghnaM hRdyaM bastivizodhanam // SS1.45.171ab paake laghu vidaahyuSNaM tiikSNamindriyabodhanam / SS1.45.171cd vikaasi sRSTaviNmuutraM zrNu tasya vizeSaNam // SS1.45.172ab maardviikamavidaahitvaanmadhuraanvayatastathaa / SS1.45.172cd raktapitte+api satataM budhairna pratiSidhyate // SS1.45.173ab madhuraM taddhi ruukSaM ca kaSaayaanurasaM laghu / SS1.45.173cd laghupaaki saraM zoSaviSamajvaranaazanam // SS1.45.174ab maardviikaalpaantaraM kiMcit khaarjuuraM vaatakopanam / SS1.45.174cd tadeva vizadaM rucyaM kaphaghnaM karzanaM laghu // SS1.45.175ab kaSaayamadhuraM hRdyaM sugandhiindriyabodhanam / SS1.45.175cd kaasaarzograhaNiidoSamuutraghaataanilaapahaa // SS1.45.176ab stanyaraktakSayahitaa suraa bRMhaNadiipanii / SS1.45.176cd kaasaarzograhaNiizvaasapratizyaayavinaazanii // SS1.45.176ab zvetaa muutrakaphastanyaraktamaaMsakarii suraa / SS1.45.177cd chardyarocakahRtkukSitodazuulapramardanii // SS1.45.178ab prasannaa kaphavaataarzovibandhaanaahanaazanii / SS1.45.178cd pittalaa+alpakaphaa ruukSaa yavairvaataprakopaNii // SS1.45.179ab viSTambhinii suraa gurvii zleSmalaa tu madhuulikaa / SS1.45.179cd ruukSaa naatikaphaa vRSyaa paacanii caakSikii smRtaa // SS1.45.180ab tridoSo bhedyavRSyazca kohalo vadanapriyaH / SS1.45.180cd graahyuSNo jagalaH paktaa ruukSastRTkaphazophakRt // SS1.45.181ab hRdyaH pravaahikaaTopadurnaamaanilazoSahRt / SS1.45.181cd bakva(aa.kka)so hRtasaaratvaadviSTambhii vaatakopanaH // SS1.45.182ab diipanaH sRSTaviNmuutro vizado+alpamado guruH / SS1.45.182cd kaSaayo madhuraH siidhurgauDaH paacanadiipanaH // SS1.45.183ab zaarkaro madhuro rucyo diipano bastizodhanaH / SS1.45.183cd vaataghno madhuraH paake hRdya indriyabodhanaH // SS1.45.184ab tadvat pakvarasaH siidhurbalavarNakaraH saraH / SS1.45.184cd zophaghno diipano hRdyo rucyaH zleSmaarzasaaM hitaH // SS1.45.185ab karzanaH ziitarasikaH zvayathuudaranaazanaH / SS1.45.185cd varNakRjjaraNaH svaryo vibandhaghno+arzasaaM hitaH // SS1.45.186ab aakSikaH paaNDurogaghno vraNyaH saMgraahako laghuH / SS1.45.186cd kaSaayamadhuraH siidhuH pittaghno+asRkprasaadanaH // SS1.45.187ab jaambavo baddhanisyandastuvaro vaatakopanaH / SS1.45.187cd tiikSNaH suraasavo hRdyo muutralaH kaphavaatanut // SS1.45.188ab mukhapriyaH sthiramado vijJeyo+anilanaazanaH / SS1.45.188cd laghurmadhvaasavazchedii mehakuSThaviSaapahaH // SS1.45.189ab tiktaH kaSaayaH zophaghnastiikSNaH svaaduravaatakRt / SS1.45.189cd tiikSNaH kaSaayo madakRddurnaamakaphagulmahRt // SS1.45.190ab kRmimedonilaharo maireyo madhuro guruH / SS1.45.190cd balyaH pittaharo varNyo hRdyazcekSurasaasavaH // SS1.45.191ab ziighurmadhuukapuSpottho vihaahyagnibalapradaH / SS1.45.191cd ruukSaH kaSaayakaphahRdvaatapittaprakopaNaH // SS1.45.192ab nirdizedrasatazcaanyaankandamuulaphalaasavaan / SS1.45.192cd navaM madyamabhiSyandi guru vaataadikopanam // SS1.45.193ab aniSTagandhi virasamahRdyaM ca vidaahi ca / SS1.45.193cd sugandhi diipanaM hRdyaM rociSNu kRminaazanam // SS1.45.194ab sphuTasrotaskaraM jiirNaM laghu vaatakaphaapaham / SS1.45.194cd ariSTo dravyasaMyogasaMskaaraadadhiko guNaiH // SS1.45.195ab bahudoSaharazcaiva doSaaNaaM zamanazca saH / SS1.45.195cd diipanaH kaphavaataghnaH saraH pittaavirodhanaH // SS1.45.196ab zuulaadhmaanodarapliihajvaraajiirNaarzasaaM hitaH / SS1.45.196cd pippalyaadikRto gulmakapharogaharaH smRtaH // SS1.45.197ab cikitsiteSu vakSyante+ariSTaa rogaharaaH pRthak / SS1.45.197cd ariSTaasavasiidhuunaaM guNaan karmaaNi caadizet // SS1.45.198ab buddhyaa yathaasvaM saMskaaramavekSya kuzalo bhiSak / SS1.45.198cd saandraM vidaahi durgandhaM virasaM kRmilaM guru // SS1.45.199ab ahRdyaM taruNaM tiikSNamuSNaM durbhaajanasthitam / SS1.45.199cd alpauSadhaM paryuSitamatyacchaM picchilaM ca yat // SS1.45.200ab tadvarjyaM sarvadaa madyaM kiMciccheSaM ca yadbhavet / SS1.45.200cd tatra yat stokasambhaaraM taruNaM picchilaM guru // SS1.45.201ab kaphaprakopi tanmadyaM durjaraM ca vizeSataH / SS1.45.201cd pittaprakopi bahalaM tiikSNamuSNaM vidaahi ca // SS1.45.202ab ahRdyaM pelavaM puuti kRmilaM virasaM ca yat / SS1.45.202cd tathaa paryuSitaM caapi vidyaadanilakopanam // SS1.45.203ab sarvadoSairupetaM tu sarvadoSaprakopaNam / SS1.45.203cd cirasthitaM jaatarasaM diipanaM kaphavaatajit // SS1.45.204ab rucyaM prasannaM surabhi madyaM sevyaM madaavaham / SS1.45.204cd tasyaanekaprakaarasya madyasya rasaviiryataH // SS1.45.205ab saukSmayaadauSNyaacca taikSNyaacca vikaasitvaacca vahninaa / SS1.45.205cd sametya hRdayaM praapya dhamaniiruurdhvamaagatam // SS1.45.206ab vikSobhyendriyacetaaMsi viiryaM madayate+aciraat / SS1.45.206cd cireNa zlaiSmike puMsi paanato jaayate madaH / SS1.45.206ef aciraadvaatike dRSTaH paittike ziighrameva tu // SS1.45.207ab saattvike zaucadaakSiNyaharSamaNDanalaalasaH / SS1.45.207cd giitaadhyayanasaubhaagyasuratotsaahakRnmadaH // SS1.45.208ab raajase duHkhaziilatvamaatmatyaagaM sasaahasam / SS1.45.208cd kalahaM saanubandhaM tu karoti puruSe madaH // SS1.45.209ab azaucanidraamaatsaryaagamyaagamanalolataaH / SS1.45.209cd asatyabhaaSaNaM caapi kuryaaddhi taamase madaH // SS1.45.210ab raktapittakaraM zuktaM chedi bhuktavipaacanam / SS1.45.210cd vaisvaryaM jaraNaM zleSmapaaNDukrimiharaM laghu // SS1.45.211ab tiikSNoSNaM muutralaM hRdyaM kaphaghnaM kaTupaaki ca / SS1.45.211cd tadvattadaasutaM sarvaM rocanam ca vizeSataH // SS1.45.212ab gauDaani rasazuktaani madhuzuktaani yaani ca / SS1.45.212cd yathaapuurvaM gurutaraaNyabhiSyandakaraaNi ca // SS1.45.213ab tuSaambu diipanaM hRdyaM hRtpaaNDukRmiroganut / SS1.45.213cd grahaNyarzovikaaraghnaM bhedi sauviirakaM tathaa // SS1.45.214ab dhaanyaamlaM dhaanyayonitvaajjiivanaM daahanaazanam / SS1.45.214cd sparzaatpaanaattu pavanakaphatRSNaaharaM laghu // SS1.45.215ab taikSNyaacca nirharedaazu kaphaM gaNDuuSadhaaraNaat / SS1.45.215cd mukhavairasyadaurgandhyamalazoSaklamaapaham // SS1.45.216ab diipanaM jaraNaM bhedi hitamaasthaapaneSu ca / SS1.45.216cd samudramaazritaanaaM ca janaanaaM saatmyamucyate // SS1.45.217 atha muutraaNi / SS1.45.217 atha muutraaNi gomahiSaajaavigajahayakharoSTraaNaaM tiikSNaanyuSNaani kaTuuni tiktaani lavaNaanurasaani laghuuni zodhanaani kaphavaatakRmimedoviSagulmaarza udarakuSThazophaarocakapaaNDurogaharaaNi hRdyaani diipanaani ca saamaanyataH // SS1.45.218 bhavatazcaatra / SS1.45.218ab tatsarvaM kaTu tiikSNoSNaM lavaNaanurasaM laghu / SS1.45.218cd zodhanaM kaphavaataghnaM kRmimedoviSaapaham // SS1.45.219ab arzojaTharagulmaghnaM zophaarocakanaazanam / SS1.45.219cd paaNDurogaharaM bhedi hRdyaM diipanapaacanam // SS1.45.220ab gomuutraM kaTu tiikSNoSNaM sakSaaratvaanna vaatalam / SS1.45.220cd laghvagnidiipanaM medhyaM pittalaM kaphavaatajit // SS1.45.221ab zuulagulmodaraanaahavirekaasthaapanaadiSu / SS1.45.221cd muutraprayogasaadhyeSu gavyaM muutraM prayojayet // SS1.45.222ab durnaamodarazuuleSu kuSThamehaavizuddhiSu / SS1.45.222cd aanaahazophagulmeSu paaNDuroge ca maahiSam // SS1.45.223ab kaasazvaasaapahaM zophakaamalaapaaNDuroganut / SS1.45.223cd kaTutiktaanvitaM chaagamiiSanmaarutakopanam // SS1.45.224ab kaasapliihodarazvaasazoSavarcograhe hitam / SS1.45.224cd sakSaaraM tiktakaTukamuSNaM vaataghnamaavikam // SS1.45.225ab diipanaM kaTu tiikSNoSNaM vaatacetovikaaranut / SS1.45.225cd aazvaM kaphaharaM muutraM kRmidadruSu zasyate // SS1.45.226ab satiktaM lavaNaM bhedi vaataghnaM pittakopanam / SS1.45.226cd tiikSNaM kSaare kilaase ca naagaM muutraM prayojayet // SS1.45.227ab garacetovikaaraghnaM tiikSNaM grahaNiroganut / SS1.45.227cd diipanaM gaardabhaM muutraM kRmivaatakaphaapaham // SS1.45.228ab zophakuSThodaronmaadamaarutakriminaazanam / SS1.45.228cd arzoghnaM kaarabhaM muutraM maanuSaM ca viSaapaham // SS1.45.229ab dravadravyaaNi sarvaaNi samaasaat kiirtitaani tu / SS1.45.229cd kaaladezavibhaagajJo nRpaterdaatumarhati // SS1.45 iti suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane dravadravyavijJaaniiyo naama paJcatvaariMzo+adhyaayaH // SS1.46.0 SaTcatvaariMzattamo+adhyaayaH / SS1.46.1 athaato+annapaanavidhimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // SS1.46.2 yathovaaca bhagavaan dhanvantariH // SS1.46.3 dhanvantarimabhivaadya suzruta uvaaca praagabhihitaH praaNinaaM punarmuulamaahaaro balavarNaujasaaM ca sa SaTsu raseSvaayattaH rasaaH punardravyaazrayiNaH dravyarasaguNaviiryavipaakanimitte ca kSayavRddhii doSaaNaaM saamyaM ca brahmaaderapi ca lokasyaahaaraH sthityutpattivinaazahetuH aahaaraadevaabhivRddhirbalamaarogyaM varNendriyaprasaadazca tathaa hyaahaaravaiSamyaadasvaasthyaM tasyaazitapiitaliiDhakhaaditasya naanaadravyaatmakasyaanekavidhavikalpasyaanekavidhaprabhaavasya pRthak pRthagdravyarasaguNaviiryavipaakaprabhaavakarmaaNiicchaami jJaatuM na hyanavabuddhasvabhaavaa bhiSajaH svasthaanuvRttiM roganigrahaNaM ca kartuM samarthaaH aahaaraayattaazca sarvapraaNino yasmaattasmaadannapaanavidhimupadizatu me bhagavaan ityuktaH provaaca bhagavaan dhanvantariH atha khalu vatsa suzruta yathaapraznamucyamaanamupadhaarayasva // SS1.46.4 tatra lohitazaalikalamakardamakapaaNDukasugandhakazakunaahRtapuSpaaNDakapuNDariikamahaazaaliziitabhiirukarodhrapuSpakadiirghazuukakaaJcanakamahiSamahaazuukahaayanakaduuSakamahaaduuSakaprabhRtayaH zaalayaH // SS1.46.5ab madhuraa viiryataH ziitaa laghupaakaa balaavahaaH / SS1.46.5cd pittaghnaalpaanilakaphaaH snigdhaa baddhaalpavarcasaH // SS1.46.6ab teSaaM lohitakaH zreSTho doSaghnaH zukramuutralaH / SS1.46.6cd cakSuSyo varNabalakRt svaryo hRdyastRSaapahaH // SS1.46.7ab vraNyo jvaraharazcaiva sarvadoSaviSaapahaH / SS1.46.7cd tasmaadalpaantaraguNaaH kramazaH zaalayo+avaraaH // SS1.46.8 SaSTikakaaGgukamukundakapiitakapramodakakaakalakaasanapuSpakamahaaSaSTikacuurNakakuravakakedaaraprabhRtayaH SaSTikaaH // SS1.46.9ab rase paake ca madhuraaH zamanaa vaatapittayoH / SS1.46.9cd zaaliinaaM ca guNaistulyaa bRMhaNaaH kaphazukralaaH // SS1.46.10ab SadStikaH pravarsteSaaM kaSaayaanuraso laghuH / SS1.46.10cd mRduH snigdhastridoSaghnaH sthairyakRdvalavardhanaH // SS1.46.11ab vipaake madhuro graahii tulyo lohitazaalibhiH / SS1.46.11cd zeSaastvalpaantaraguNaaH SaSTikaaH kramazo guNaiH // SS1.46.12 kRSNavriihizaalaamukhajatumukhanandiimukhalaavaakSakatvaritakakukkuTaaNDakapaaraavatakapaaTakaprabhRtayo vriihayaH // SS1.46.13ab kaSaayamadhuraaH paake+amadhuraa viiryato+ahimaaH / SS1.46.13cd alpaabhiSyandinastulyaaH SaSTikaribaddhavarcasaH // SS1.46.14ab kRSNavriihirvarasteSaaM kaSaayaanuraso laghuH / SS1.46.14cd tasmaadalpaantaraguNaaH kramazo vriihayo+apare // SS1.46.15ab dagdhaayaamavanau jaataaH zaalayo laghupaakinaH / SS1.46.15cd kaSaayaa baddhaviNmuutraa ruukSaaH zleSmaapakarSaNaaH // SS1.46.16ab sthalajaaH kaphapittaghnaaH kaSaayaaH kaTukaanvayaaH / SS1.46.16cd kiMcitsatiktamadhuraaH pavanaanalavardhanaaH // SS1.46.17ab kaidaaraa madhuraa vRSyaa balyaaH pittanibarhaNaaH / SS1.46.17cd iiSatkaSaayaalpamalaa guravaH kaphazukralaaH // SS1.46.18ab ropyaatiropyaa laghavaH ziighrapaakaa guNottaraaH / SS1.46.18cd adaahino doSaharaa balyaa muutravivardhanaaH // SS1.46.19ab zaalayazchinnaruuDhaa ye ruukSaaste baddhavarcasaH / SS1.46.19cd tiktaaH kaSaayaaH pittaghnaa laghupaakaaH kaphaapahaaH // SS1.46.20ab vistareNaayamuddiSTaH zaalivargo hitaahitaH / SS1.46.20cd tadvat kudhaanyamudgaadimaaSaadiinaaM ca vakSyate // SS1.46.21 atha kudhaanyavargaH / koraduuSakazyaamaakaniivaarazaantanuvarakoddaalakapriyaGgumadhuulikaanaandiimukhiikuruvindagavedhukasarabarukatoda(?ya)parNiimukundakaveNuyavaprabhRtayaH kudhaanyavizeSaaH // SS1.46.22ab uSNaaH kaSaayamadhuraa ruukSaaH kaTuvipaakinaH / SS1.46.22cd zleSamaghnaa baddhanisyandaa vaatapittaprakopaNaaH // SS1.46.23ab kaaSayamadhurasteSaaM ziitaH pittaapahaH smRtaH / SS1.46.23cd kodravazca saniivaaraH zyaamaakazca sazaantanuH // SS1.46.24ab kRSNaa raktaazca piitaazca zvetaazcaiva priyaGgavaH / SS1.46.24cd yathottaram pradhaanaaH syuu ruukSaaH kaphaharaaH smRtaaH // SS1.46.25ab madhuulii madhuraa ziitaa snigdhaa nandiimukhii tathaa / SS1.46.25cd vizoSii tatra bhuuyiSThaM varukaH samukundakaH // SS1.46.26ab ruukSaa veNuyavaa jJeyaa viiryoSNaaH kaTupaakinaH / SS1.46.26cd baddhamuutraaH kaphaharaaH kaSaayaa vaatakopanaaH // SS1.46.27 mudgavanamudgakalaayamakuSThamasuuramaGgalyacaNakasatiinatripuTakahareNvaaDhakiiprabhRtayo vaidalaaH // SS1.46.28ab kaSaayamadhuraaH ziitaaH kaTupaakaa marutkaraaH / SS1.46.28cd baddhamuutrapuriiSaazca pittazleSmaharaastathaa // SS1.46.29ab naatyarthaM vaatalaasteSu mudgaa dRSTiprasaadanaH / SS1.46.29cd pradhaanaa haritaastatra vanyaa mudgasamaaH smRtaaH // SS1.46.30ab vipaake madhuraaH proktaa masuuraa baddhavarcasaH / SS1.46.30cd makuSThakaaH kRmikaraaH kalaayaaH pracuraanilaaH // SS1.46.31ab aaDhakii kaphapittaghnii naativaataprakopaNii / SS1.46.31cd vaatalaaH ziitamadhuraaH sakaSaayaa viruukSaNaaH // SS1.46.32ab kaphazoNitapittaghnaazcaNakaaH puMstvanaazanaaH / SS1.46.32cd ta eva ghRtasaMyuktaastridoSazamanaaH param // SS1.46.33ab hareNavaH satiinaazca vijJeyaa baddhavarcasaH / SS1.46.33cd Rte mudgamasuuraabhyaamanye tvaadhmaanakaarakaaH // SS1.46.34ab maaSo gururbhinnapuriiSamuutraH snigdhoSNavRSyo madhuro+anilaghnaH / SS1.46.34cd santarpaNaH stnayakaro vizeSaadbalapradaH zukrakaphaavahazca // SS1.46.35ab kaSaayabhaavaanna puriiSabhedii na muutralo naiva kaphasya kartaa / SS1.46.35cd svaadurvipaake madhuro+alasaandraH santarpaNaH stanyarucipradazca // SS1.46.36ab maaSaiH samaanaM phalamaatmaguptamuktaM ca kaakaaNDaphalaM tathaiva / SS1.46.36cd aaraNyamaaSaa guNataH pradiSTaa ruukSaaH kaSaayaa avidaahinazca // SS1.46.37ab uSNaH kulattho rasataH kaSaayaH kaTurvipaake kaphamaarutaghnaH / SS1.46.37cd zukraazmariigulmaniSuudanazca saaMgraahikaH piinasakaasahaarii // SS1.46.38ab aanaahamedogudakiilahikkaazvaasaapahaH zoNitapittakRcca / SS1.46.38cd kaphasya hantaa nayanaamayaghno vizeSato vanyakulattha uktaH // SS1.46.39ab iiSatkaSaayo madhuraH satiktaH saaMgraahikaH pittarakarastathoSNaH / SS1.46.39cd tilo vipaake madhuro baliSThaH snigdho vraNaalepana eva pathyaH // SS1.46.40ab dantyo+agnimedhaajanano+alpamuutrastvacyo+atha kezyo+anilahaa guruzca / SS1.46.40cd tileSu sarveSvasitaH pradhaano madhyaH sito hiinataraastathaa+anye // SS1.46.41ab yavaH kaSaayo madhuro himazca kaTurvipaake kaphapittahaarii / SS1.46.41cd vraNeSu pathyastilavacca nityaM prabaddhamuutro bahuvaatavarcaaH // SS1.46.42ab sthairyaagnimedhaasvaravarNakRcca sapicchilaH sthuulavilekhanazca / SS1.46.42cd medomaruttRD{M.-}haraNo+atiruukSaH prasaadanaH zoNitapittayozca // SS1.46.43ab ebhirguNairhiinataraistu kiMcidvidyaadyavebhyo+atiyavaanazeSaiH / SS1.46.43cd godhuuma ukto madhuro guruzca balyaH sthiraH zukrarucipradazca // SS1.46.44ab snigdho+atiziito+anilapittahantaa sandhaanakRt zleSmakaraH sarazca / SS1.46.44cd ruukSaH kaSaayo viSazoSazukrabalaasadRSTikSayakRdvidaahii // SS1.46.45ab kaTurvipaake madhurastu zimbaH prabandhaviNmaarutapittalazca / SS1.46.45cd sitaasitaaH piitakaraktavarNaa bhavanti ye+anekavidhaastu zimbaaH // SS1.46.46ab yathoditaaste guNataH pradhaanaa jJeyaaH kaTuuSNaa rasapaakayozca / SS1.46.46cd sahaadvayaM muulakajaazca zimbaaH kuzimbivalliiprabhavaastu zimbaaH // SS1.46.47ab jJeyaa vipaake madhuraa rase ca balapradaaH pittanibarhaNaazca / SS1.46.47cd vidaahavantazca bhRzaM viruukSaa viSTabhya jiiryantyanilapradaazca // SS1.46.48ab rucipradaazcaiva sudurjaraazca sarve smRtaa vaidalikaastu zimbaaH / SS1.46.48cd kaTurvipaake kaTukaH kaphaghno vidaahibhaavaadahitaH kusumbaH // SS1.46.49ab uSNaa+atasii svaadurasaa+anilaghnii pittolbaNaa syaat kaTukaa vipaake / SS1.46.49cd paake rase caapi kaTuH pradiSTaH siddhaarthakaH zoNitapittakopii / SS1.46.49ef tiikSNoSNaruukSaH kaphamaarutaghnastathaaguNazcaasitasarSapo+api // SS1.46.50ab anaartavaM vyaadhihatamaparyaagatameva ca / SS1.46.50cd abhuumijaM navaM caapi na dhaanyaM guNavat smRtam // SS1.46.51ab navaM dhaanyamabhiSyandi laghu saMvatsaroSitam / SS1.46.51cd vidaahi guru viSTambhi viruuDhaM dRSTiduuSaNam // SS1.46.52ab zaalyaadeH sarSapaantasya vividhasyaasya bhaagazaH / SS1.46.52cd kaalapramaaNasaMskaaramaatraaH saMparikiirtitaaH // SS1.46.53 athordhvaM maaMsavargaanupadekSyaamaH // SS1.46.53 tadyathaa jalezayaa aanuupaa graamyaaH kravyabhuja ekazaphaa jaaGgalaazceti SaNmaaMsavargaaH / eteSaaM vargaaNaamuttarottaraM pradhaanatamaaH / te punardvividhaajaaGgalaa aanuupaazceti / tatra jaaGgalavargo+aSTavidhaH / tadyathaa jaGghaalaa viSkiraaH pratudaa guhaazayaaH prasahaaH parNamRgaa bilezayaa graamyaazceti / teSaM jaGghaalaviSkirau pradhaanatamau // SS1.46.54 taaveNahariNarkSakuraGgakaraalakRtamaalazarabhazvadaMSTraapRSatacaaruSkaramRgamaatRkaaprabhRtayo jaGghaalaa mRgaaH kaSaayaa madhuraa laghavo vaatapittaharaastiikSNaa hRdyaa bastizodhanaazca // SS1.46.55ab kaSaayo madhuro hRdyaH pittaasRkkapharogahaa / SS1.46.55cd saMgraahii rocano balyasteSaameNo jvaraapahaH // SS1.46.56ab madhuro madhuraH paake doSaghno+analadiipanaH / SS1.46.56cd ziitalo baddhaviNmuutraH sugandhirhariNo laghuH // SS1.46.57ab eNaH kRSNastayorjJeyo hariNastaamra ucyate / SS1.46.57cd yo na kRSNo na taamrazca kuraGgaH so+abhidhiiyate // SS1.46.58ab ziitaa+asRkpittazamanii vijJeyaa mRgamaatRkaa / SS1.46.58cd sannipaatakSayazvaasakaasahikkaarucipraNut // SS1.46.59 laavatittirikapiJjalavartiiravartikaavartakanaptRkaavaartiikacakorakalaviGkamayuurakrakaropacakrakukkuTasaaraGgazatapatrakutittirikuruvaahakayavaalakaprabhRtayastryaahalaa viSkiraaH // SS1.46.60ab laghavaH ziitamadhuraaH kaSaayaa doSanaazanaaH / SS1.46.60cd saMgraahii diipanazcaiva kaSaayamadhuro laghuH / SS1.46.60ef laavaH kaTuvipaakazca sannipaate ca puujitaH // SS1.46.61ab iiSadguruuSNamadhuro vRSyo medhaagnivardhanaH / SS1.46.61cd tittiriH sarvadoSaghno graahii varNaprasaadanaH // SS1.46.62ab raktapittaharaH ziito laghuzcaapi kapiJjalaH / SS1.46.62cd kaphottheSu ca rogeSu mandavaate ca zasyate // SS1.46.63ab hikkaazvaasaanilaharo vizeSaadgauratittiriH / SS1.46.63cd vaatapittaharaa vRSyaa medhaagnibalavardhanaaH // SS1.46.64ab laghavaH krakaraa hRdyaastathaa caivopacakrakaaH / SS1.46.64cd kaSaayaH svaadulavaNastvacyaH kezyo+arucau hitaH // SS1.46.65ab mayuuraH svaramedhaagnidRkzrotrendiryadaarDhyakRt / SS1.46.65cd snigdhoSNo+anilahaa vRSyaH svedasvarabalaavahaH // SS1.46.66ab bRMhaNaH kukkuTo vanyastadvadgraamyo gurustu saH / SS1.46.66cd vaatarogakSayavamiiviSamajvaranaazanaH // SS1.46.67 kapotapaaraavatabhRGgaraajaparabhRtakoyaSTikakuliGgagRhakuliGgagokSveDakaDiNDimaaNavakazatapatrakamaatRnindakabhedaazizukasaarikaavalguliigirizaalaTvaalaTTuuSakasugRhaakhaJjariiTahaariitadaatyuuhaprabhRtayaH pratudaaH // SS1.46.68ab kaSaayamadhuraa ruukSaaH phalaahaaraa marutkaraaH / SS1.46.68cd pittazleSmaharaaH ziitaa baddhamuutraalpavarcasaH // SS1.46.69ab sarvadoSakarasteSaaM bhedaazii maladuuSakaH / SS1.46.69cd kaSaayasvaadulavaNo guruH kaaNakapotakaH // SS1.46.70ab raktapittaprazamanaH kaSaayavizado+api ca / SS1.46.70cd vipaake madhurazcaapi guruH paaraavataH smRtaH // SS1.46.71ab kuliGgo madhuraH snigdhaH kaphazukravivardhanaH / SS1.46.71cd raktapittaharo vezmakuliGgastvatizukralaH // SS1.46.72 siMhavyaaghravRkatarakSvRkSadviipimaarjaarazRgaalamRgervaarukaprabhRtayo guhaazayaaH // SS1.46.73ab madhuraa guravaH snigdhaa balyaa maarutanaazanaaH / SS1.46.73cd uSNaviiryaa hitaa nityaM netraguhyavikaariNaam // SS1.46.74 kaakakaGkakuraracaaSabhaasazazaghaatyuluukacillizyenagRdhraprabhRtayaH prasahaaH // SS1.46.75ab ete siMhaadibhiH sarve samaanaa vaayasaadayaH / SS1.46.75cd rasaviiryavipaakeSu vizeSaacchoSiNe hitaaH // SS1.46.76 madgumuuSikavRkSazaayikaavakuzapuutighaasavaanaraprabhRtayaH parNamRgaaH // SS1.46.77ab madhuraa guravo vRSyaazcakSuSyaaH zoSiNe hitaaH / SS1.46.77cd sRSTamuutrapuriiSaazca kaasaarzaHzvaasanaazanaaH // SS1.46.78 zvaavicchalyakagodhaazazavRSadaMzalopaakalomazakarNakadaliimRgapriyakaajagarasarpamuuSikanakulamahaababhruprabhRtayo vilezayaaH // SS1.46.79ab varcomuutraM saMhataM kuryurete viirye coSNaaH puurvavat svaadupaakaaH / SS1.46.79cd vaataM hanyuH zleSmapitte ca kuryuH sngidhaaH kaasazvaasakaarzyaapahaazca // SS1.46.80ab kaSaayamadhurasteSaaM zazaH pittakaphaapahaH / SS1.46.80cd naatiziitalaviiryatvaadvaatasaadhaaraNo mataH // SS1.46.81ab godhaa vipaake madhuraa kaSaayakaTukaa smRtaa / SS1.46.81cd vaatapittaprazamanii bRMhaNii balavardhanii // SS1.46.82ab zalyakaH svaadupittaghno laghuH ziito viSaapahaH / SS1.46.82cd priyako maarute pathyo+ajagarastvarzasaaM hitaH // SS1.46.83ab durnaamaaniladoSaghnaaH kRmiduuSiiviSaapahaaH / SS1.46.83cd cakSuSyaa madhuraaH paake sarpaa medhaagnivardhanaaH // SS1.46.84ab darviikaraa diipakaazca teSuuktaaH kaTupaakinaH / SS1.46.84cd madhuraazcaaticakSuSyaaH sRSTaviNmuutramaarutaaH // SS1.46.85 azvaazvataragokharoSTrabastorabhramedaHpucchakaprabhRtayo graamyaaH // SS1.46.86ab graamyaa vaataharaaH sarve bRMhaNaaH kaphapittalaaH / SS1.46.86cd madhuraa rasapaakaabhyaaM diipanaa balavardhanaaH // SS1.46.87ab naatiziito guruH snigdho mandapittakaphaH smRtaH / SS1.46.87cd chagalastvanabhiSyandii teSaaM piinasanaazanaH // SS1.46.88ab bRMhaNaM maaMsamaurabhraM pittazleSmaavahaM guru / SS1.46.88cd medaHpucchodbhavaM vRSyamaurabhrasadRzaM guNaiH // SS1.46.89ab zvaasakaasapratizyaayaviSamajvaranaazanam / SS1.46.89cd zramaatyagnihitaM gavyaM pavitramanilaapaham // SS1.46.90ab aurabhravatsalavaNaM maaMsamekazaphodbhavam / SS1.46.90cd alpaabhiSyandyayaM vargo jaaGgalaH samudaahRtaH // SS1.46.91ab duure janaantanilayaa duure paaniiyagocaraaH / SS1.46.91cd ye mRgaazca vihaGgaazca te+alpaabhiSyandino mataaH // SS1.46.92ab atiivaasannanilayaaH samiipodakagocaraaH / SS1.46.92cd ye mRgaazca vihaGgaazca mahaabhiSyandinastu te // SS1.46.93 aanuupavargastu paJcavidhaH / tadyathaa kuulacaraaH plavaaH koSasthaaH paadino matsyaazceti // SS1.46.94 tatra gajagavayamahiSarurucamarasRmararohitavaraahakhaGgigokarNakaalapucchakodranyaGkvaraNyagavayaprabhRtayaH kuulacaraaH pazavaH // SS1.46.95ab vaatapittaharaa vRSyaa madhuraa rasapaakayoH / SS1.46.95cd ziitalaa balinaH snigdhaa muutralaaH kaphavardhanaaH // SS1.46.96ab viruukSaNo lekhanazca viiryoSNaH pittaduuSaNaH / SS1.46.96cd svaadvamlalavaNasteSaaM gajaH zleSmaanilaapahaH // SS1.46.97ab gavayasya tu maaMsaM hi snigdhaM madhurakaasajit / SS1.46.97cd vipaake madhuraM caapi vayavaayasya tu vardhanam // SS1.46.98ab snigdhoSNamadhuro vRSyo mahiSastarpaNo guruH / SS1.46.98cd nidraapuMstvabalastanyavardhano maaMsadaarDhyakRt // SS1.46.99ab rurormaaMsaM samadhuraM kaSaayaanurasaM smRtam / SS1.46.99cd vaatapittopazamanaM guru zukravivardhanam // SS1.46.100ab tathaa camaramaaMsaM tu snigdhaM madhurakaasajit / SS1.46.100cd vipaake madhuraM caapi vaatapittapraNaazanam // SS1.46.101ab sRmarasya tu maaMsaM ca kaSaayaanurasaM smRtam / SS1.46.101cd vaatapittopazamanaM guru zukravivardhanam // SS1.46.102ab svedanaM bRMhaNaM vRSyaM ziitalaM tarpaNaM guru / SS1.46.102cd zramaanilaharaM snigdhaM vaaraahaM balavardhanam // SS1.46.103ab kaphaghnam khaGgipizitaM kaSaayamanilaapaham / SS1.46.103cd pitryaM pavitramaayuSyaM baddhamuutraM viruukSaNam // SS1.46.104ab gokarNamaaMsaM madhuraM snigdhaM mRdu kaphaavaham / SS1.46.104cd vipaake madhuraM caapi raktapittavinaazanam // SS1.46.105 haMsasaarasakrauJcacakravaakakurarakaadambakaaraNDavajiivaJjiivakabakabalaakaapuNDariikaplavazaraariimukhanandiimukhamadguutkrozakaacaakSamallikaakSazuklaakSapuSkarazaayikaakonaalakaambukukkuTikaamegharaavazvetavaaralaprabhRtayaH plavaaH saMghaatacaariNaH // SS1.46.106ab raktapittaharaaH ziitaaH snigdhaa vRSyaa marujjitaH / SS1.46.106cd sRSTamuutrapuriiSaazca madhuraa rasapaakayoH // SS1.46.107ab guruuSNamadhuraH snigdhaH svaravarNabalapradaH / SS1.46.107cd bRMhaNaH zukralasteSaaM haMso vaatavikaaranut // SS1.46.108 zaGkhazaGkhanakhazuktizambuukabhalluukaprabhRtayaH kozasthaaH // SS1.46.109 kuurmakumbhiirakarkaTakakRSNakarkaTakazizumaaraprabhRtayaH paadinaH // SS1.46.110ab zaGkakuurmaadayaH svaadurasapaakaa marunnudaH / SS1.46.110cd ziitaaH snigdhaa hitaaH pitte varcasyaaH zleSmavardhanaaH // SS1.46.111ab kRSNakarkaTakasteSaaM balyaH koSNo+anilaapahaH / SS1.46.111cd zuklaH sandhaanakRt sRSTaviNmuutro+anilapittahaa // SS1.46.112 matsyaastu dvividhaa naadeyaaH saamudraazca // SS1.46.113 tatra naadeyaaH rohitapaaThiinapaaTalaaraajiivavarmigomatsyakRSNamatsyavaaguJjaaramuralasahasradaMSTraprabhRtayo naadeyaaH // SS1.46.114ab naadeyaa madhuraa matsyaa guravo maarutaapahaaH / SS1.46.114cd raktrapittakaraazcoSNaa vRSyaaH snigdhaalpavarcasaH // SS1.46.115ab kaSaayaanurasasteSaaM zaSpazaivaalabhojanaH / SS1.46.115cd rohito maarutaharo naatyarthaM pittakopanaH // SS1.46.116ab paaThiinaH zleSmalo vRSyo nidraaluH pizitaazanaH / SS1.46.116cd duuSayedraktapittaM tu kuSTharogaM karotyasau / SS1.46.116ef muralo bRMhaNo vRSyaH stanyazleSmakarastathaa // SS1.46.117ab sarastaDaagasaMbhuutaaH snigdhaaH svaadurasaaH smRtaaH / SS1.46.117cd mahaahradeSu balinaH svalpe+ambhasyabalaaH smRtaaH // SS1.46.118ab timitimiGgilakulizapaakamatsyanirularunandivaaralakamakaragargarakacandrakamahaamiinaraajiivaprabhRtayaH saamudraaH // SS1.46.119ab saamudraa guravaH snigdhaa madhuraa naatipittalaaH / SS1.46.119cd uSNaa vaataharaa vRSyaa varcasyaaH zleSmavardhanaaH // SS1.46.120ab balaavahaa vizeSeNa maaMsaazitvaat samudrajaaH / SS1.46.120cd samudrajebhyo naadeyaa bRMhaNatvaadguNottaraaH // SS1.46.121ab teSaamapyanilaghnatvaaccauNTyakaupyau guNottaraaH / SS1.46.121cd snigdhatvaat svaadupaakatvaattayorvaapyaa guNaadhikaaH // SS1.46.122ab naadeyaa guravo madhye yasmaat pucchaasyacaariNaH / SS1.46.122cd sarastaDaagajaanaaM tu vizeSeNa ziro laghu // SS1.46.123ab aduuragocaraa yasmaattasmaadutsodapaanajaaH / SS1.46.123cd kiMcinmuktvaa zirodezamatyarthaM guruvastu te // SS1.46.124ab adhastaadguravo jJeyaa matsyaaH sarasijaaH smRtaaH / SS1.46.124cd urovicaraNaatteSaaM puurvamaGgaM laghu smRtam // SS1.46.125ab ityaanuupo mahaabhiSyandimaaMsavargo vyaakhyaataH // SS1.46.126 tatra zuSkapuutivyaadhitaviSasarpahatadigdhaviddhajiirNakRzabaalaanaamasaatmyacaariNaaM ca maaMsaanyabhakSyaaNi yasmaadvigatavyaapannaapahatapariNataalpaasaMpuurNaviiryatvaaddoSakaraaNi bhavanti ebhyo+anyeSaamupaadeyaM maaMsamiti // SS1.46.127ab arocakaM pratizyaayaM guru zuSkaM prakiirtitam / SS1.46.127cd viSavyaadhihataM mRtyuM baalaM chardiM ca kopayet // SS1.46.128ab kaasazvaasakaraM vRddhaM tridoSaM vyaadhiduuSitam / SS1.46.128cd klinnamutklezajananaM kRzaM vaataprakopaNam // SS1.46.129 striyazcatuSpaatsu pumaaMso vihaGgeSu mahaazariireSvalpazariiraa alpazariireSu mahaazariiraaH pradhaanatamaaH evamekajaatiiyaanaaM mahaazariirebhyaH kRzazariiraaH pradhaanatamaaH // SS1.46.130 sthaanaadikRtaM maaMsasya gurulaaghavamupadekSyaamaH / tadyathaa raktaadiSu zukraanteSu dhatuSuuttarottaraa gurutaraastathaa sakthiskandhakroDaziraHpaadakarakaTiipRSThacarmakaaleyakayakRdantraaNi // SS1.46.131ab ziraH skandhaM kaTii pRSThaM sakthinii caatmapakSayoH / SS1.46.131cd gurupuurvaM vijaaniiyaaddhaatavastu yathottaram // SS1.46.132ab sarvasya praaNino dehe madhyo gururudaahRtaH / SS1.46.132cd puurvabhaago guruH puMsaamadhobhaagastu yoSitaam // SS1.46.133ab urogriivaM vihaGgaanaaM vizeSeNa guru smRtam / SS1.46.133cd pakSotkSepaatsamo dRSTo madhyabhaagastu pakSiNaam // SS1.46.134ab atiiva ruukSaM MaaMsaM tu vihaGgaanaaM phalaazinaam / SS1.46.134cd bRMhaNaM maaMsamatyarthaM khagaanaaM pizitaazinaam // SS1.46.135ab matsyaazinaaM pittakaraM vaataghnaM dhaanyacaariNaam / SS1.46.135cd jalajaanuupajaa graamyaa kravyaadaikazaphaastathaa // SS1.46.136ab prasahaa bilavaasaazca ye ca jaGghaalasaMjJitaaH / SS1.46.136cd pratudaa viSkiraazcaiva laghavaH syuryathottaram / SS1.46.136ef alpaabhiSyandinazcaiva yathaapuurvamato+anyathaa // SS1.46.137 pramaaNaadhikaastu svajaatau caalpasaaraa guravazca / sarvapraaNinaaM sarvazariireSu ye pradhaanatamaa bhavanti yakRtpradezavartinastaanaadadiita pradhaanaalaabhe madhyamavayaskaM sadyaskamakliSTamupaadeyaM maaMsamiti // SS1.46.138 bhavati caatra / SS1.46.138ab caraH zariiraavayavaaH svabhaavo dhaatavaH kriyaaH / SS1.46.138cd liGgaM pramaaNaM saMskaaro maatraa caasmin pariikSyate // SS1.46.138 iti maaMsavargaH / SS1.46.139 ata uurdhvaM phalaanyupadekSyaamaH / SS1.46.139 tadyathaa daaDimaamalakabadarakolakarkandhusauviirasiJcitikaaphalakapitthamaatuluGgaamraamraatakakaramardapriyaalanaaraGgajambiiralakucabhavyapaaraavatavetraphalapraaciinaamalakatiintiDiikaniipakozaamraamliikaaprabhRtiini // SS1.46.140ab amlaani rasataH paake guruuNyuSNaani viiryataH / SS1.46.140cd pittalaanyanilaghnaani kaphotklezakaraaNi ca // SS1.46.141ab kaSaayaanurasaM teSaaM daaDimaM naatipittalam / SS1.46.141cd diipaniiyaM rucikaraM hRdyaM varcovibandhanam // SS1.46.142ab dvividhaM tattu vijJeyaM madhuraM caamlameva ca / SS1.46.142cd tridoSaghnaM tu madhuramamlaM vaatakaphaapaham // SS1.46.143ab amlaM samadhuraM tiktaM kaSaayaM kaTukaM saram / SS1.46.143cd cakSuSyaM sarvadoSaghnaM vRSyamaamalakiiphalam // SS1.46.144ab hanti vaataM tadamlatvaadpittaM maadhuryazaityataH / SS1.46.144cd kaphaM ruukSakaSaayatvaat phalebhyo+abhyadhikaM ca tat // SS1.46.145ab karkandhukolabadaramaamaM pittakaphaavaham / SS1.46.145cd pakvaM pittaanilaharaM snigdhaM samadhuraM saram // SS1.46.146ab puraatanaM tRTzamanaM zramaghnaM diipanaM laghu / SS1.46.146cd sauviiraM badaraM snigdhaM madhuraM vaatapittajit // SS1.46.147ab kaSaayaM svaadu saMgraahi ziitaM ziJcitikaaphalam / SS1.46.147cd aamaM kapitthamasvaryaM kaphaghnaM graahi vaatalam // SS1.46.148ab kaphaanilaharaM pakvaM madhuraamlarasaM guru / SS1.46.148cd zvaasakaasaaruciharaM tRSNaaghnaM kaNThazodhanam // SS1.46.149ab laghvamlaM diipanaM hRdyaM maatuluGgamudaahRtam / SS1.46.149cd tvak tiktaa durjaraa tasya vaatakrimikaphaapahaa // SS1.46.150ab svaadu ziitaM guru snigdhaM maaMsaM maarutapittajit / SS1.46.150cd medhyaM zuulaanilacchardikaphaarocakanaazanam // SS1.46.151ab diipanaM laghu saMgraahi gulmaarzoghnaM tu kesaram / SS1.46.151cd zuulaajiirNavibandheSu mande+agnau kaphamaarute // SS1.46.152ab arucau ca vizeSeNa rasastasyopadizyate / SS1.46.152cd pittaanilakaraM baalaM pittalaM baddhakesaram // SS1.46.153ab hRdyaM varNakaraM rucyaM raktamaaMsabalapradam / SS1.46.153cd kaSaayaanurasaM svaadu vaataghnaM bRMhaNaM guru // SS1.46.154ab pittaavirodhi saMpakvamaamraM zukravivardhanam / SS1.46.154cd bRMhaNaM madhuraM balyaM guru viSTabhya jiiryati // SS1.46.155ab aamraatakaphalaM vRSyaM sasnehaM zleSmavardhanam / SS1.46.155cd tridoSaviSTambhakaraM lakucaM zukranaazanam // SS1.46.156ab amlaM tRSaapahaM rucyaM pittakRt karamardakam / SS1.46.156cd vaatapittaharaM vRSyaM priyaalaM guru ziitalam // SS1.46.157ab hRdyaM svaadu kaSaayaamlaM bhavyamaasyavizodhanam / SS1.46.157cd pittazleSmaharaM graahi guru viSTambhi ziitalam // SS1.46.158ab paaraavataM samadhuraM rucyamatyagnivaatanut / SS1.46.158cd garadoSaharaM niipaM praaciinaamalakaM tathaa // SS1.46.159ab vaataapahaM tintiDiikamaamaM pittabalaasakRt / SS1.46.159cd graahyuSNaM diipanaM rucyaM saMpakvaM kaphavaatanut // SS1.46.160ab tasmaadalpaantaraguNaM kozaamraphalamucyate / SS1.46.160cd amliikaayaaH phalaM pakvaM tadvadbhedi tu kevalam // SS1.46.161ab amlaM samadhuraM hRdyaM vizadaM bhaktarocanam / SS1.46.161cd vaataghnaM durjaraM proktaM naaraGgasya phalaM guru // SS1.46.162ab tRSNaazuulakaphotklezacchardizvaasanivaaraNam / SS1.46.162cd vaatazleSmavibandhaghnaM jambiiraM guru pittakRt / SS1.46.162ef airaavataM dantazaThamamlaM zoNitapittakRt // SS1.46.163 kSiiravRkSaaphalajaambavaraajaadanatodanaziitaphalatindukabakuladhanvanaazmantakaazvakarNaphalguparuuSakagaaGgerukiipuSkaravartibilvabimbiiprabhRtiini // SS1.46.164ab phalaanyetaani ziitaani kaphapittaharaaNi ca / SS1.46.164cd saMgraahakaaNi ruukSaaNi kaSaayamadhuraani ca // SS1.46.165ab kSiiravRkSaphalaM teSaaM guru viSTambhi ziitalam / SS1.46.165cd kaSaayaM madhuraM saamlaM naatimaarutakopanam // SS1.46.166ab atyarthaM vaatalaM graahi jaambavaM kaphapittajit / SS1.46.166cd snigdhaM svaadu kaSaayaM ca raajaadanaphalaM guru // SS1.46.167ab kaSaayaM madhuraM ruukSaM todanaM kaphavaatajit / SS1.46.167cd amloSNaM laghu saMgraahi snigdhaM pittaagnivardhanam // SS1.46.168ab aamaM kaSaayaM saMgraahi tindukaM vaatakopanam / SS1.46.168cd vipaake guru saMpakvaM madhuraM kaphapittajit // SS1.46.169ab madhuraM ca kaSaayaM ca snigdhaM saMgraahi baakulam / SS1.46.169cd sthiriikaraM ca dantaanaaM vizadaM phalamucyate // SS1.46.170ab sakaSaayaM himaM svaadu dhaanvanaM kaphavaatajit / SS1.46.170cd tadvadgaaGgerukaM vidyaadazmantakaphalaani ca // SS1.46.171ab viSTambhi madhuraM snigdhaM phalgujaM tarpaNaM guru / SS1.46.171cd atyamlamiiSanmadhuraM kaSaayaanurasaM laghu // SS1.46.172ab vaataghnaM pittajananamaamaM vidyaat paruuSakam / SS1.46.172cd tadeva pakvaM madhuraM vaatapittanibarhaNam // SS1.46.173ab vipaake madhuraM ziitaM raktapittaprasaadanam / SS1.46.173cd pauSkaraM svaadu viSTambhi balyaM kaphakaraM guru // SS1.46.174ab kaphaanilaharaM tiikSNaM snigdhaM saMgraahi diipanam / SS1.46.174cd kaTutiktakaSaayoSNaM baalaM bilvamudaahRtam // SS1.46.175ab vidyaattadeva saMpakvaM madhuraanurasaM guru / SS1.46.175cd vidaahi viSTambhakaraM doSakRt puutimaarutam // SS1.46.176ab bimbiiphalaM saazvakarNaM stanyakRt kaphapittajit / SS1.46.176cd tRDdaahajvarapittaasRkkaasazvaasakSayaapaham // SS1.46.177 taalanaarikelapanasamaucaprabhRtiini // SS1.46.178ab svaadupaakarasaanyaahurvaatapittaharaaNi ca / SS1.46.178cd balapradaani snigdhaani bRMhaNaani himaani ca // SS1.46.179ab phalaM svaadurasaM teSaaM taalajaM guru pittajit / SS1.46.179cd tadbiijaM svaadupaakaM ca muutralaM vaatapittajit // SS1.46.180ab naalikeraM guru snigdhaM pittaghnaM svaadu ziitalam / SS1.46.180cd balamaaMsapradaM hRdyaM bRMhaNaM bastizodhanam // SS1.46.181ab panasaM sakaSaayaM tu snigdhaM svaadurasaM guru / SS1.46.181cd maucaM svaadurasaM proktaM kaSaayaM naatiziitalam / SS1.46.181ef raktapittaharaM vRSyaM rucyaM zleSmakaraM guru // SS1.46.182 draakSaakaazmaryakharjuuramadhuukapuSpaprabhRtiini // SS1.46.183ab raktapittaharaaNyaahurguruuNi madhuraaNi ca / SS1.46.183cd teSaaM draakSaa saraa svaryaa madhuraa snigdhaziitalaa // SS1.46.184ab raktapittajvarazvaasatRSNaadaahakSayaapahaa / SS1.46.184cd hRdyaM muutravibandhaghnaM pittaasRgvaatanaazanam // SS1.46.185ab kezyaM rasaayanaM medhyaM kaazmaryaM phalamucyate / SS1.46.185cd kSatakSayaapahaM hRdyaM ziitalaM tarpaNaM guru // SS1.46.186ab rase paake ca mudhuraM svaarjuuraM raktapittajit / SS1.46.186cd bRMhaNiiyamahRdyaM ca madhuukakusumaM guru / SS1.46.186ef vaatapittopazamanaM phalaM tasyopadizyate // SS1.46.187 vaataamaakSoDaabhiSukaniculapicunikocakorumaaNaprabhRtiini // SS1.46.188ab pittazleSmaharaaNyaahuH snigdhoSNaani guruuNi ca / SS1.46.188cd bRMhaNaanyanilaghnaani balyaani madhuraaNi ca // SS1.46.189ab kaSaayaM kaphapittaghnaM kiMcittiktaM rucipradam / SS1.46.189cd hRdyaM sugandhi vizadaM lavaliiphalamucyate // SS1.46.190ab vasiraM ziitapaakyaM ca saaruSkaranibandhanam / SS1.46.190cd viSTambhi durjaraM ruukSaM ziitalaM vaatakopanam // SS1.46.191ab vipaake madhuraM caapi raktapittaprasaadanam / (?SS1.46.191cd airaavataM dantazaThamamlaM zoNitapittakRt //) SS1.46.192ab ziitaM kaSaayaM madhuraM TaGkaM maarutakRdguru / SS1.46.192cd snigdhoSNaM tiktamadhuraM vaatazleSmaghnamaiGgudam // SS1.46.193ab zamiiphalaM guru svaadu ruukSoSNaM kezanaazanam / SS1.46.193cd guru zleSmaatakaphalaM kaphakRnmadhuraM himam // SS1.46.194ab kariiraakSikapiiluuni tRNazuunyaphalaani ca / SS1.46.194cd svaadutiktakaTuuSNaani kaphavaataharaaNi ca // SS1.46.195ab tiktaM pittakaraM teSaaM saraM kaTuvipaaki ca / SS1.46.195cd tiikSNoSNaM kaTukaM piilu sasnehaM kaphavaatajit // SS1.46.196ab aaruSkaraM tauvarakaM kaSaayaM kaTupaaki tathaiva ca / SS1.46.196cd uSNaM kRmijvaraanaahamehodaavartanaazanam / SS1.46.196ef kuSThagulmodaraarzoghnaM kaTupaaki tathaiva ca // (?SS1.46.197ab aGkolasya phalaM visraM guru zleSmaharaM himam /) SS1.46.197cd karaJjakiMzukaariSTaphalaM jantupramehanut // SS1.46.198ab ruukSoSNaM kaTukaM paake laghu vaatakaphaapaham / SS1.46.198cd tiktamiiSadviSahitaM viDaGgaM kRminaazanam // SS1.46.199ab vraNyamuSNaM saraM medhyaM doSaghnaM zophakuSThanut / SS1.46.199cd kaSaayaM diipanaM caamlaM cakSuSyaM caabhayaaphalam // SS1.46.200ab bhedanaM laghu ruukSoSNaM vaisvaryaM kriminaazanam / SS1.46.200cd cakSuSyaM svaadupaakyaakSaM kaSaayaM kaphapittajit // SS1.46.201ab kaphapittaharaM ruukSaM vaktrakledamalaapaham / SS1.46.201cd kaSaayamiiSanmadhuraM kiMcit puugaphalaM saram // SS1.46.202ab jaatiikozo+atha karpuuraM jaatiikaTukayoH phalam / SS1.46.202cd kakkolakaM lavaGgaM ca tiktaM kaTu kaphaapaham // SS1.46.203ab laghu tRSnaapahaM vaktrakledadaurgandhyanaazanam / SS1.46.203cd satiktaH surabhiH ziitaH karpuuro laghu lekhanaH // SS1.46.204ab tRSNaayaaM mukhazoSe ca vairasye caapi puujitaH / SS1.46.204cd lataakastuurikaa tadvacchiitaa bastivizodhanii // SS1.46.205ab priyaalamajjaa madhuro vRSyaH pittaanilaapahaH / SS1.46.205cd baibhiitako madakaraH kaphamaarutanaazanaH // SS1.46.206ab kaSaayamadhuro majjaa kolaanaaM pittanaazanaH / SS1.46.206cd tRSNaacchardyanilaghnazca tadvadaamalakasya ca // SS1.46.207ab biijapuurakazamyaakamajjaa kozaamrasaMbhavaH / SS1.46.207cd svaadupaako+agnibalakRt snigdhaH pittaanilaapahaH // SS1.46.208ab yasya yasya phalasyeha viiryaM bhavati yaadRzam / SS1.46.208cd tasya tasyaiva viiryeNa majjaanamapi nirdizet // SS1.46.209ab phaleSu paripakvaM yadguNavattadudaahRtam / SS1.46.209cd bilvaadanyatra vijJeyamaamaM taddhi guNottaram / SS1.46.209ef graahyuSNaM diipanaM taddhi kaSaayaM kaTu tiktakam // SS1.46.210ab vyaadhitaM kRmijuSTaM ca paakaatiitamakaalajam / SS1.46.210cd varjaniiyaM phalaM sarvamaparyaagatameva ca // SS1.46.210 iti phalavargaH // SS1.46.211 zaakaanyata uurdhvaM vakSyaamaH / tatra puSpaphalaalaabukaalindakaprabhRtiini // SS1.46.212ab pittaghnaanyanilaM kuryustathaa mandakaphaani ca / SS1.46.212cd sRSTamuutrapuriiSaaNi svaadupaakarasaani ca // SS1.46.213ab pittaghnaM teSu kuuSmaaNDaM baalaM madhyaM kaphaavaham / SS1.46.213cd zuklaM laghuuSNaM sakSaaraM diipanaM bastizodhanam // SS1.46.214ab sarvadoSaharaM hRdyaM pathyaM cetovikaariNaam / SS1.46.214cd dRSTizukrakSayakaraM kaalindaM kaphavaatakRt // SS1.46.215ab alaaburbhinnaviTkaa tu ruukSaa gurvyatiziitalaa / SS1.46.215cd tiktaalaaburahRdyaa tu vaaminii vaatapittajit // SS1.46.216 trapusairvaarukarkaarukaziirNavRntaprabhRtiini // SS1.46.217ab svaadutitkarasaanyaahuH kaphavaatakaraaNi ca / SS1.46.217cd sRSTamuutrapuriiSaaNi raktapittaharaaNi ca // SS1.46.218ab baalaM suniilaM trapusaM teSaaM pittaharaM smRtam / SS1.46.218cd tatpaaNDu kaphakRjjiirNamamlaM vaatakaphaapaham // SS1.46.219ab ervaarukaM sakarkaaru saMpakvaM kaphavaatakRt / SS1.46.219cd sakSaaraM madhuraM rucyaM diipanaM naatipittalam // SS1.46.220ab sakSaaraM madhuraM caiva ziirNavRntaM kaphaapaham / SS1.46.220cd bhedanaM diipanaM hRdyamaanaahaaSThiilanullaghu // SS1.46.221 pippaliimaricazRGgaveraardrakahiGgujiirakakustumburujambiirasumukhasurasaarjakabhuustRNasugandhakakaasamardakakaalamaalakuTherakakSavakakharapuSpazigrumadhuzigruphaNijjJakasarSaparaajikaakulaahalaavagutthagaNDiiratilaparNikaavarSaabhuucitrakamuulakalazunapalaaNDukalaayaprabhRtiini // SS1.46.222ab kaTuunyuSNaani rucyaani vaatazleSmaharaaNi ca / SS1.46.222cd kRtaanneSuupayujyante saMskaaraarthamanekadhaa // SS1.46.223ab teSaaM gurvii svaaduziitaa pippalayaardraa kaphaavahaa / SS1.46.223cd zuSkaa kaphaanilaghnii saa vRSyaa pittaavirodhinii // SS1.46.224ab svaadupaakyaardramaricaM guru zleSmapraseki ca / SS1.46.224cd kaTuuSNaM laghu tacchuSkamavRSyaM kaphavaatajit // SS1.46.225ab naatyuSNaM naatiziitaM ca viiryato maricaM sitam / SS1.46.225cd guNavanmaricebhyazca cakSuSyaM ca vizeSataH // SS1.46.226ab naagaraM kaphavaataghnaM vipaake madhuraM kaTu / SS1.46.226cd vRSyoSNaM rocanaM hRdyaM sasnehaM laghu diipanam // SS1.46.227ab kaphaanilaharaM svaryaM vibandhaanaahazuulanut / SS1.46.227cd kaTuuSNaM rocanam hRdyaM vRSyaM caivaardrakaM smRtam // SS1.46.228ab laghuuSNaM paacanam hiGgu diipanaM kaphavaatajit / SS1.46.228cd kaTu snigdhaM saraM tiikSNaM zuulaajiirNavibandhanut // SS1.46.229ab tiikSNoSNaM kaTukaM paake rucyaM pittaagnivardhanam / SS1.46.229cd kaTu zleSmaanilaharaM gandhaaDhyaM jiirakadvayam // SS1.46.230ab kaaravii karavii tadvadvijJeyaa sopakuJcikaa / SS1.46.230cd bhakSyavyaJjanabhojyeSu vividheSvavacaaritaa // SS1.46.231ab aardraa kustumbarii kuryaat svaadusaugandhyahRdyataam / SS1.46.231cd saa zuSkaa madhuraa paake snigdhaa tRDdaahanaazanii // SS1.46.232ab doSaghnii kaTukaa kiMcit tiktaa srotovizodhanii / SS1.46.232cd jambiiraH paacanastiikSNaH kRmivaatakaphaapahaH // SS1.46.233ab surabhirdiipano rucyo mukhavaizadyakaarakaH / SS1.46.233cd kaphaanilaviSazvaasakaasadaurgandhyanaazanaH // SS1.46.234ab pittakRt paarzvazuulaghnaH surasaH samudaahRtaH / SS1.46.234cd tadvattu sumukho jJeyo vizeSaadgaranaazanaH // SS1.46.235ab kaphaghnaa laghavo ruukSaastikSNoSNaaH pittavardhanaaH / SS1.46.235cd kaTupaakarasaazcaiva surasaarjakabhuustRNaaH // SS1.46.236ab madhuraH kaphavaataghnaH paacanaH kaNThazodhanaH / SS1.46.236cd vizeSataH pittaharaH satiktaH kaasamardakaH // SS1.46.237ab kaTuH sakSaaramadhuraH zigrustikto+atha picchilaH / SS1.46.237cd madhuzigruH sarastiktaH zophaghno diipanaH kaTuH // SS1.46.238ab vidaahi baddhaviNmuutraM ruukSaM tiikSNoSNameva ca / SS1.46.238cd tridoSaM saarSapaM zaakaM gaaNDiiraM veganaama ca // SS1.46.239ab citrakastilaparNii ca kaphazophahare laghuu / SS1.46.239cd varSaabhuuH kaphavaataghnii hitaa zophodaraarzasaam // SS1.46.240ab kaTutiktarasaa hRdyaa rocanii vahnidiipanii / SS1.46.240cd sarvadoSaharaa laghvii kaNThyaa muulakapotikaa // SS1.46.241ab mahattadguru viSTambhi tiikSNamaamaM tridoSakRt / SS1.46.241cd tadeva snehasiddhaM tu pittanut kaphavaatajit // SS1.46.242ab tridoSazamanaM zuSkaM viSadoSaharaM laghu / SS1.46.242cd viSTambhi vaatalaM zaakaM zuSkamanyatra muulakaat // SS1.46.243ab puSpaM ca patraM ca phalaM tathaiva yathottaram te guravaH pradiSTaaH / SS1.46.243cd teSaaM tu puSpaM kaphapittahantR phalaM nihanyaat kaphamaarutau ca // SS1.46.244ab snigdhoSNatiikSNaH kaTupicchilazca guruH saraH svaadurasazca balyaH / SS1.46.244cd vRSyazca medhaasvaravarNacakSurbhagnaasthisandhaanakaro rasonaH // SS1.46.245ab hRdrogajiirNajvarakukSizuulavibandhagulmaarucikaasazophaan / SS1.46.245cd durnaamakuSThaanalasaadajantusamiiraNazvaasakaphaaMzca hanti // SS1.46.246ab naatyuSNaviiryo+anilahaa kaTuzca tiikSNo gururnaatikaphaavahazca / SS1.46.246cd balaavahaH pittakaro+atha kiMcit palaaNDuragniM ca vivardhayettu // SS1.46.247ab snigdho ruciSyaH sthiradhaatukartaa balyo+atha medhaakaphapuSTidazca / SS1.46.247cd svaadurguruH zoNitapittazastaH sa picchilaH kSiirapalaaNDuruktaH // SS1.46.248ab kalaayazaakaM pittaghnaM kaphaghnaM vaatalaM guru / SS1.46.248cd kaSaayaanurasaM caiva vipaake madhuraM ca tat // SS1.46.249 cuccuuyuuthikaataruNiijiivantiibimbiitikaanadii(aa.ndii)bhallaatakacchagalaantriivRkSaadaniiphaJjiizaalmaliizaluvanaspatiprasavazaNakarbudaarakovidaaraprabhRtiini // SS1.46.250ab kaSaayasvaadutiktaani raktapittaharaaNi ca / SS1.46.250cd kaphaghnaanyanilaM kuryuH saMgraahiiNi laghuuni ca // SS1.46.251ab laghuH paake ca jantughnaH picchilo vraNinaaM hitaH / SS1.46.251cd kaSaayamadhuro graahii cuccuusteSaaM tridoSahaa // SS1.46.252ab cakSuSyaa sarvadoSaghnii jiivantii samudaahRtaa / SS1.46.252cd vRkSaadanii vaataharaa phaJjii tvalpabalaa mataa // SS1.46.253ab kSiiravRkSotpalaadiianaaM kaSaayaaH pallavaaH smRtaaH / SS1.46.253cd ziitaaH saMgraahiNaH zastaa raktapittaatisaariNaam // SS1.46.254 punarnavaavaruNatarkaaryurubuukavatsaadaniibilvazaakaprabhRtiini // SS1.46.255ab uSNaani svaadutiktaani vaataprazamanaani ca / SS1.46.255cd teSu paunarnavaM zaakaM vizeSaacchophanaazanam // SS1.46.256ab taNDuliiyakopodikaa+azvabalaacilliipaalaGkyaavaastuukaprabhRtiini // SS1.46.257ab sRSTamuutrapuriiSaaNi sakSaaramadhuraaNi ca / SS1.46.257cd mandavaatakaphaanyaahuu raktapittaharaaNi ca // SS1.46.258ab madhuro rasapaakaabhyaaM raktapittamadaapahaH / SS1.46.258cd teSaaM ziitatamo ruukSastaNDuliiyo viSaapahaH // SS1.46.259ab svaadupaakarasaa vRSyaa vaatapittamadaapahaa / SS1.46.259cd upodikaa saraa snigdhaa balyaa zleSmakarii himaa // SS1.46.260ab kaTurvipaake kRmihaa medhaagnibalavardhanaH / SS1.46.260cd sakSaaraH sarvadoSaghno vaastuuko rocanaH saraH // SS1.46.261ab cillii vaastuukavajjJeyaa paalaGkyaa taNDuliiyavat / SS1.46.261cd vaatakRdbaddhaviNmuutraa ruukSaa pittakaphe hitaa / SS1.46.261ef zaakamaazvabalaM ruukSaM baddhaviNmuutramaarutam // SS1.46.262 maNDuukaparNiisaptalaasuniSaNNakasurvacalaapippaliiguDuuciigojihvaakaakamaaciiprapunnaaDaavalgujasatiinabRhatiikaNTakaarikaaphalapaTolavaartaakukaaravellakakaTukikaakevukorubuukaparpaTakakiraatatiktakarkoTakaariSTakozaatakiivetrakariiraaTaruuSakaarkapuSpiiprabhRtiini // SS1.46.263ab raktapittaharaaNyaahurhRdyaani sulaghuuni ca / SS1.46.263cd kuSThamehajvarazvaasakaasaaruciharaaNi ca // SS1.46.264ab kaSaayaa tu hitaa pitte svaadupaakarasaa himaa / SS1.46.264cd laghvii maNDuukaparNii tu tadvadgojihvikaa mataa // SS1.46.265ab avidaahii tridoSaghnaH saMgraahii suniSaNNakaH / SS1.46.265cd avalgujaH kaTuH paake tiktaH pittakaphaapahaH // SS1.46.266ab iiSattiktaM tridoSaghnaM zaakaM kaTu satiinajam / SS1.46.266cd naatyuSNaziitaM kuSThaghnaM kaakamaacyaastu tadvidham // SS1.46.267ab kaNDukuSThakRmighnaani kaphavaataharaaNi ca / SS1.46.267cd phalaani bRhatiinaaM tu kaTutiktalaghuuni ca // SS1.46.268ab kaphapittaharaM vraNyamuSNaM tiktamavaatalam / SS1.46.268cd paTolaM kaTukaM paake vRSyaM rocanadiipanam // SS1.46.269ab kaphavaataharaM tiktaM rocanaM kaTukaM laghu / SS1.46.269cd vaartaakaM diipanaM proktaM jiirNaM sakSaarapittalam / SS1.46.269ef tadvat karkoTakaM vidyaat kaaravellakameva ca // SS1.46.270ab aTaruuSakavetraagraguDuuciinimbaparpaTaaH / SS1.46.270cd kiraatatiktasahitaastiktaaH pittakaphaapahaaH // SS1.46.271ab kaphaapahaM zaakamuktaM varuNaprapunaaDayoH / SS1.46.271cd ruukSaM laghu ca ziitaM ca vaatapittaprakopaNam // SS1.46.272ab diipanaM kaalazaakaM tu garadoSaharaM kaTu / SS1.46.272cd kausumbhaM madhuraM ruukSamuSNaM zleSmaharaM laghu // SS1.46.273ab vaatalaM naalikaazaakaM pittaghnaM madhuraM ca tat / SS1.46.273cd grahaNyarzovikaaraghnii saamlaa vaatakaphe hitaa / SS1.46.273ef uSNaa kaSaayamadhuraa caaGgerii caagnidiipanii // SS1.46.274 loNikaajaatukatriparNikaapattuurajiivakasuvarcalaaDuDurakakutumbakakuThiJjarakuntalikaakuraNTikaaprabhRtayaH // SS1.46.275ab svaadupaakarasaaH ziitaaH kaphaghnaa naatipittalaaH / SS1.46.275cd lavaNaanurasaa ruukSaaH sakSaaraa vaatalaaH saraaH // SS1.46.276ab svaadutiktaa kuntalikaa kaSaayaa sakuraNTikaa / SS1.46.276cd saMgraahi ziitalaM caapi laghu doSaapahaM tathaa / SS1.46.276ef raajakSavakazaakaM tu zaTiizaakaM ca tadvidham // SS1.46.277ab svaadupaakarasaM zaakaM durjaraM harimanthajam / SS1.46.277cd bhedanaM madhuraM ruukSaM kaalaayamativaatalam // SS1.46.278ab sraMsanaM kaTukaM paake laghu vaatakaphaapaham / SS1.46.278cd zophaghnamuSNaviiryaM ca patraM puutikaraJjajam // SS1.46.279ab taambuulapatraM tiikSNoSNaM kaTu pittaprakopaNam / SS1.46.279cd sugandhi vizadaM tiktaM svaryaM vaatakaphaapaham // SS1.46.280ab sraMsanaM kaTukaM paake kaSaayaM vahnidiipanam / SS1.46.280cd vaktrakaNDuumalakledadaurgandhyaadivizodhanam // SS1.46.281 atha puSpavargaH / SS1.46.281 kovidaarazaNazaalmaliipuSpaaNi madhuraaNi madhuravipaakaani raktapittaharaaNi ca vRSaagastyayoH puSpaaNi tiktaani kaTuvipaakaani kSayakaasaapahaani ca // SS1.46.282 aagastyaM naatiziitoSNaM naktaandhaanaaM prazasyate // SS1.46.283 kariiramadhuzigrukusumaani kaTuvipaakaani vaataharaaNi sRSTamuutrapuriiSaaNi ca // SS1.46.284ab raktavRkSasya nimbasya muSkakaarkaasanasya ca / SS1.46.284cd kaphapittaharaM puSpaM kuSThaghnaM kuTajasya ca // SS1.46.285ab satiktaM madhuraM ziitaM padmaM pittakaphaapaham / SS1.46.285cd madhuraM picchilaM snigdhaM kumudaM hlaadi ziitalam / SS1.46.285ef tasmaadalpaantaraguNe vidyaat kuvalayotpale // SS1.46.286ab sindhuvaaraM vijaaniiyaaddhimaM pittavinaazanam / SS1.46.286cd maalatiimallike tikte saurabhyaat pittanaazane // SS1.46.287ab sugandhi vizadaM hRdyaM baakulaM paaTalaani ca / SS1.46.287cd zleSmapittaviSaghnaM tu naagaM tadvacca kuGkumam // SS1.46.288ab campakaM raktapittaghnaM ziitoSNaM kaphanaazanam / SS1.46.288cd kiMzukaM kaphapittaghnaM tadvadeva kuraNTakam // SS1.46.289ab yathaavRkSaM vijaaniiyaat puSpaM vRkSocitaM tathaa / SS1.46.289cd madhuzigrukariiraaNi kaTuzleSmaharaaNi ca // SS1.46.290 kSavakakuleva(aa.ca)ravaMzakariiraprabhRtiini kaphaharaaNi sRSTamuutrapuriSaaNi ca // SS1.46.291ab kSavakaM kRmilaM teSu svaadupaakaM sapicchalam / SS1.46.291cd visyandi vaatalaM naatipittazleSmakaraM ca tat // SS1.46.292ab veNoH kariiraaH kaphalaa madhuraa rasapaakataH / SS1.46.292cd vidaahino vaatakaraaH sakaSaayaa viruukSaNaaH // SS1.46.293 udbhidaani palaalekSukariiSaveNukSitijaani / tatra palaalajaataM madhuraM madhuravipaakaM ruukSaM doSaprazamanaM ca ikSujaM madhuraM kaSaayaanurasaM kaTukaM ziitalaM ca tadvadevoSNaM kaariiSaM kaSaayaM vaatakopanaM ca veNujaataM kaSaayaM vaatakopanaM ca bhuumijaM guru naativaatalaM bhuumitazcaasyaanurasaH // SS1.46.294 piNyaakatilakalkasthuuNikaazuSkazaakaaNi sarvadoSaprakopaNaani // SS1.46.295ab viSTambhinaH smRtaaH sarve vaTakaa vaatakopanaaH / SS1.46.295cd siNDaakii vaatalaa saardraa ruciSyaa+analadiipanii // SS1.46.296ab viDbhedi guru ruukSaM ca praayo viSTambhi durjaram / SS1.46.296cd sakaSaayaM ca sarvaM hi svaadu zaakamudaahRtam / SS1.46.296ef puSpaM patraM phalaM naalaM kandaazca guravaH kramaat // SS1.46.297ab karkazaM parijiirNaM ca kRmijuSTamadezajam / SS1.46.297cd varjayet patrazaakaM tadyadakaalavirohi ca // SS1.46.298 kandaanata uurdhvaM vakSyaamaH vidaariikandazataavariibisamRNaalazRGgaaTakakazerukapiNDaalukamadhvaalukahastyaalukakaaSThaalukazaGkhaalukaraktaalukendiivarotpalakandaprabhRtiini // SS1.46.299ab raktapittaharaaNyaahuH ziitaani madhuraaNi ca / SS1.46.299cd guruuNi bahuzukraaNi stanyavRddhikaraaNi ca // SS1.46.300ab madhuro bRMhaNo vRSyaH ziitaH svaryo+atimuutralaH / SS1.46.300cd vidaariikando balyastu pittavaataharazca saH // SS1.46.301ab vaatapittaharii vRSyaa svaadutiktaa zataavarii / SS1.46.301cd mahatii caiva hRdyaa ca medhaagnibalavardhinii // SS1.46.302ab grahaNyarzovikaaraghnii vRSyaa ziitaa rasaayanii / SS1.46.302cd kaphapittaharaastiktaastasyaa evaaGkuraaH smRtaaH // SS1.46.303ab avidaahi bisaM proktaM raktapittaprasaadanam / SS1.46.303cd viSTambhi durjaraM ruukSaM virasaM maarutaavaham // SS1.46.304ab guruu viSTambhiziitau ca zRGgaaTkakazerukau / SS1.46.304cd piNDaalukaM kaphakaraM guru vaataprakopaNam // SS1.46.305ab surendrakandaH zleSmaghno vipaake kaTu pittakRt / SS1.46.305cd veNoH kariiraa guravaH kaphamaarutakopanaaH // SS1.46.306 sthuulasuuraNamaaNakaprabhRtayaH kandaa iiSatkaSaayaaH kaTukaa ruukSaa viSTambhino guravaH kaphavaatalaaH pittaharaazca // SS1.46.307ab maanakaM svaadu ziitaM ca guru caapi prakiirtitam / SS1.46.307cd sthuulakandastu naatyuSNaH suuraNo gudakiilahaa // SS1.46.308ab kumudotpalapadmaanaaM kandaa maarutakopanaaH / SS1.46.308cd kaSaayaaH pittazamanaa vipaake madhuraa himaaH // SS1.46.309ab varaahakandaH zleSmaghnaH kaTuko rasapaakataH / SS1.46.309cd mehakuSThakRmiharo balyo vRSyo rasaayanaH // SS1.46.310 taalanaarikelakharjuuraprabhRtiinaaM mastakamajjaanaH // SS1.46.311ab svaadupaakarasaanaahuu raktapittaharaaMstathaa / SS1.46.311cd zukralaananilaghnaaMzca kaphavRddhikaraanapi // SS1.46.312ab baalaM hyanaartavaM jiirNaM vyaadhitaM krimibhakSitam / SS1.46.312cd kandaM vivarjayet sarvaM yo vaa samyaGna rohati // SS1.46.313 (aa.atha lavaNaani) saindhavasaamudraviDasauvarcalaromakaudbhidaprabhRtiini lavaNaani yathottaramuSNaani vaataharaaNi kaphapittakaraaNi yathaapuurvaM snigdhaani svaaduuni sRSTamuutrapuriiSaaNi ceti // SS1.46.314ab cakSuSyaM saindhavaM hRdyaM rucyaM laghvagnidiipanam / SS1.46.314cd snigdhaM samadhuraM vRSyaM ziitaM doSaghnamuttamam // SS1.46.315ab saamudraM madhuraM paake naatyuSNamavidaahi ca / SS1.46.315cd bhedanaM snigdhamiiSacca zuulaghnaM naatipittalam // SS1.46.316ab sakSaaraM diipanaM suukSmaM zuulahRdroganaazanam / SS1.46.316cd rocanaM tiikSNamuSNaM ca viDaM vaataanulomanam // SS1.46.317ab laghu sauvarcalaM paake viiryoSNaM vizadaM kaTu / SS1.46.317cd gulmazuulavibandhaghnaM hRdyaM surabhi rocanam // SS1.46.318ab romakaM tiikSNamatyuSNaM vyavaayi kaTupaaki ca / SS1.46.318cd vaataghnaM laghu visyandi suukSmaM viDbhedi muutralam // SS1.46.319ab laghu tiikSNoSNamutkledi suukSmaM vaataanulomanam / SS1.46.319cd satiktaM kaTu sakSaaraM vidyaallavaNamaudbhidam // SS1.46.320ab kaphavaatakrimiharaM lekhanaM pittakopanam / SS1.46.320cd diipanaM paacanaM bhedi lavaNaM guTikaahvayam // SS1.46.321ab uuSasuutaM vaalukailaM zailamuulaakarodbhavam / SS1.46.321cd lavaNaM kaTukaM chedi vihitaM kaTu cocyate // SS1.46.322ab yavakSaarasvarjikaakSaaroSakSaarapaakimaTaGkaNakSaaraprabhRtayaH / SS1.46.322cd gulmaarzograhaNiidoSapratizyaayavinaazanaaH / SS1.46.322ef kSaaraastu paacanaaH sarve raktapittakaraaH saraaH // SS1.46.323ab jJeyau vahnisamau kSaarau svarjikaayaavazuukajau / SS1.46.323cd zukrazleSmavibandhaarzogulmapliihavinaazanau // SS1.46.324ab uSNo+anilaghnaH prakledii coSakSaaro balaapahaH / SS1.46.324cd medoghnaH paakimaH kSaarasteSaaM bastivizodhanaH // SS1.46.325ab viruukSaNo+anilakaraH zleSmaghnaH pittaduuSaNaH / SS1.46.325cd agnidiiptikarastiikSNaSTaGkaNaH kSaara ucyate // SS1.46.326ab suvarNaM svaadu hRdyaM ca bRMhaNiiyaM rasaayanam / SS1.46.326cd doSatrayaapahaM ziitaM cakSuSyaM viSasuudanam // SS1.46.327ab ruupyamamlaM saraM ziitaM sasnehaM pittavaatanut / SS1.46.327cd taamraM kaSaayaM madhuraM lekhanaM ziitalaM saram // SS1.46.328ab satiktaM lekhanaM kaaMsyaM cakSuSyaM kaphavaatajit / SS1.46.328cd vaatakRcchiitalaM lohaM tRSNaapittakaphaapaham // SS1.46.329ab kaTu krimighnaM lavaNaM trapusiisaM vilekhanam / SS1.46.329cd muktaavidrumavajrendravaiduurayasphaTikaadayaH // SS1.46.330ab cakSuSyaa maNayaH ziitaa lekhanaa viSasuudanaaH / SS1.46.330cd pavitraa dhaaraNiiyaazca paapmaalakSmiimalaapahaaH // SS1.46.331ab dhaanyeSu maaMseSu phaleSu caiva zaakeSu caanuktamihaaprameyaat / SS1.46.331cd aasvaadato bhuutaguNaizca matvaa tadaadizeddRvyamanalpabuddhiH // SS1.46.332ab SaSTikaa yavagodhuumaa lohitaa ye ca zaalayaH / SS1.46.332cd mudgaaDhakiimasuuraazca dhanyeSu pravaraaH smRtaaH // SS1.46.333ab laavatittirisaaraGgakuraGgaiNakapiJjalaaH / SS1.46.333cd mayuuravarmikuurmaazca zreSThaa maaMsagaNeSviha // SS1.46.334ab daaDhimaamalakaM draakSaa kharjuuraM saparuuSakam / SS1.46.334cd raajaadanaM maatuluGgaM phalavarge prazasyate // SS1.46.335ab satiino vaastukazcuccuucilliimuulakapotikaaH / SS1.46.335cd maNDuukaparNii jiivantii zaakavarge prazasyate // SS1.46.336ab gavyaM kSiiraM ghRtaM zreSThaM saindhavaM lavaNeSu ca / SS1.46.336cd dhaatriidaaDimamamleSu pippalii naagaraM kaTau // SS1.46.337ab titke paTolavaartaake madhure ghRtamucyate / SS1.46.337cd kSaudraM puugaphalaM zreSThaM kaSaaye saparuuSakam // SS1.46.338ab zarkarekSuvikaareSu paane madhvaasavau tathaa / SS1.46.338cd parisaMvatsaraM dhaanyaM maaMsaM vayasi madhyame // SS1.46.339ab aparyuSitamannaM tu saMskRtaM maatrayaa zubham / SS1.46.339cd phalaM paryaagataM zaakamazuSkaM taruNaM navam // SS1.46.340ab ataH paraM pravakSyaami kRtaannaguNavistaram // SS1.46.341ab laajamaNDo vizuddhaanaaM pathyaH paacanadiipanaH / SS1.46.341cd vaataanulomano hRdyaH pippaliinaagaraayutaH // SS1.46.342ab svedaagnijananii laghvii diipanii bastizodhanii / SS1.46.342cd kSuttRTzramaglaaniharii peyaa vaataanulomanii // SS1.46.343ab vilepii tarpaNii hRdyaa graahiNii balavardhanii / SS1.46.343cd pathyaa svaadurasaa laghvii diipanii kSuttRSaapahaa // SS1.46.344ab hRdyaa santarpaNii vRSyaa bRMhaNii balavardhanii / SS1.46.344cd zaakamaaMsaphalairyuktaa vilepyamlaa ca durjaraa // SS1.46.345ab sikthairvirahito maNDaH peyaa sikthasamanvitaa / SS1.46.345cd vilepii bahusikthaa syaadyavaaguurviraladravaa // SS1.46.346ab viSTambhii paayaso balyo medaHkaphakaro guruH / SS1.46.346cd kaphapittakarii balyaa kRzaraa+anilanaazanii // SS1.46.347ab dhautastu vimalaH zuddho manojJaH surabhiH samaH / SS1.46.347cd svinnaH suprasrutastuuSNo vizadastvodano laghuH // SS1.46.348ab adhauto+aprasruto+asvinnaH ziitazcaapyodano guruH / SS1.46.348cd laghuH sugandhiH kaphahaa vijJeyo bhRSTataNDulaH // SS1.46.349ab snehairmaaMsaiH phalaiH kandairvaidalaamlaizca saMyutaaH / SS1.46.349cd guruvo bRMhaNaa balyaa ye ca kSiiropasaadhitaaH // SS1.46.350ab susvinno nistuSo bhRSTa iiSatsuupo laghurhitaH / SS1.46.350cd svinnaM niSpiiDitaM zaakaM hitaM syaat snehasaMskRtam // SS1.46.351ab asvinnaM sneharahitamapiiDitamato+anyathaa / SS1.46.351cd maaMsaM svabhaavato vRSyaM snehanaM balavardhanam // SS1.46.352ab snehagorasadhaanyaamlaphalaamlakaTukaiH saha / SS1.46.352cd siddhaM maaMsaM hitaM balyaM rocanaM bRMhaNaM guru // SS1.46.353ab tadeva gorasaadaanaM surabhidravyasaMskRtam / SS1.46.353cd vidyaatpittakaphodreki balamaaMsaagnivardhanam // SS1.46.354ab parizuSkaM sthiraM snigdhaM harSaNaM priiNanaM guru / SS1.46.354cd rocanaM balamedhaagnimaaMsaujaHzukravardhanam // SS1.46.355ab tadevolluptapiSTatvaadulluptamiti paacakaaH / SS1.46.355cd parizuSkaguNairyuktaM vahnau pakvamato laghu // SS1.46.356ab tadeva zuulikaaprotamaGgaaraparipaacitam / SS1.46.356cd jJeyaM gurutaraM kiMcit pradigdhaM gurupaakataH // SS1.46.357ab ulluptaM bharjitaM piSTaM prataptaM kandupaacitam / SS1.46.357cd parizuSkaM pradigdhaM ca zuulyaM yaccaanyadiidRzam // SS1.46.358ab maaMsaM yattailasiddhaM tadviiryoSNaM pittakRdguru / SS1.46.358cd laghvagnidiipanaM hRdyaM rucyaM dRSTiprasaadanam // SS1.46.359ab anuSNaviiryaM pittaghnaM manojJaM ghRtasaadhitam / SS1.46.359cd priiNanaH praaNajananaH zvaasakaasakSayaapahaH // SS1.46.360ab vaatapittazramaharo hRdyo maaMsarasaH smRtaH / SS1.46.360cd smRtyojaHsvarahiinaanaaM jvarakSiiNakSatorasaam // SS1.46.361ab bhagnavizliSTasandhiinaaM kRzaanaamalparetasaam / SS1.46.361cd aapyaayanaH saMhananaH zukrado balavardhanaH // SS1.46.362ab sa daaDimayuto vRSyaH saMskRto doSanaazanaH / SS1.46.362cd priiNanaH sarvabhuutaanaaM vizeSaanmukhazoSiNaam // SS1.46.363ab kSuttRSNaapaharaH zreSThaH sauraavaH svaaduziitalaH / SS1.46.363cd yanmaaMsamuddhRtarasaM na tat puSTibalaavaham // SS1.46.364ab viSTambhi durjaraM ruukSaM virasaM maarutaavaham / SS1.46.364cd diiptaagniinaaM sadaa pathyaH khaaniSkastu paraM guruH // SS1.46.365ab maaMsaM nirasthi susvinnaM punardRSadi peSitam / SS1.46.365cd pippaliizuNThimaricaguDasarpiHsamanvitam // SS1.46.366ab aikadhyaM paacayetsamyagvesavaara iti smRtaH / SS1.46.366cd vesavaaro guruH snigdho balyo vaatarujaapahaH // SS1.46.367ab kaphaghno diipano hRdyaH zuddhaanaaM vraNinaamapi / SS1.46.367cd jJeyaH pathyatamazcaiva mudgayuuSaH kRtaakRtaH // SS1.46.368ab sa tu daaDimamRdviikaayuktaH syaadraagakhaaDavaH / SS1.46.368cd riciSyo laghupaakazca doSaaNaaM caavirodhakRt // SS1.46.369ab masuuramudgagodhuumakulatthalavaNaiH kRtaH / SS1.46.369cd kaphapittaavirodhii syaadvaatavyaadau ca zasyate // SS1.46.370ab mRdviikaadaaDimairyuktaH sa caapyukto+anilaardite / SS1.46.370cd rocano diipano hRdyo laghupaakyupadizyate // SS1.46.371ab paTolanimbayuuSau tu kaphamedovizoSiNau / SS1.46.371cd pittaghnau diipanau hRdyau kRmikuSThajvaraapahau // SS1.46.372ab zvaasakaasapratizyaayaprasekaarocakajvaraan / SS1.46.372cd hanti muulakayuuSastu kaphamedogalaamayaan / SS1.46.372ef kulatthayuuSo+anilahaa zvaasapiinasanaazanaH // SS1.46.373ab tuuNiipratuuNiikaasaarzogulmodaavartanaazanaH / SS1.46.373cd daaDimaamalakairyuuSo hRdyaH saMzamano laghuH // SS1.46.374ab praaNaagnijanano muurcchaamedoghnaH pittavaatajit / SS1.46.374cd mudgaamalakayuuSastu graahii pittakaphe hitaH // SS1.46.375ab yavakolakulatthaanaaM yuuSaH kaNThyo+anilaapahaH / SS1.46.375cd sarvadhaanyakRtastadvadbRMhaNaH praaNavardhanaH // SS1.46.376ab khaDakaambalikau hRdyau tathaa vaatakaphe hitau / SS1.46.376cd balyaH kaphaanilau hanti daaDimaamlo+agnidiipanaH // SS1.46.377ab dadhyamlaH kaphakRdbalyaH snigdho vaataharo guruH / SS1.46.377cd takraamlaH pittakRt prokto viSaraktapraduuSaNaH // SS1.46.378ab khaDaaH khaDayavaagvazca Saa(aa.khaa)DavaaH paanakaani ca / SS1.46.378cd evamaadiini caanyaani kriyante vaidyavaakyataH // SS1.46.379ab asnehalavaNaM sarvamakRtaM kaTukairvinaa / SS1.46.379cd vijJeyaM lavaNasnehakaTukaiH saMyutaM kRtam // SS1.46.380ab atha gorasadhaanyaamlaphalaamlairanvitaM ca yat / SS1.46.380cd yathottaraM laghu hitaM saMskRtaasaMskRtaM rasam // SS1.46.381ab dadhimastvamlasiddhastu yuuSaH kaambalikaH smRtaH / SS1.46.381cd tilapiNyaakavikRtiH zuSkazaakaM viruuDhakam // SS1.46.382ab siNDaakii ca guruuNi syuH kaphapittakaraaNi ca / SS1.46.382cd tadvacca vaTakaanyaahurvidaahiini guruuNi ca // SS1.46.383ab laghavo bRMhaNaa vRSyaa hRdyaa rocanadiipanaaH / SS1.46.383cd tRSNaamuurcchaabhramacchardizramaghnaa raagaSaaDavaaH // SS1.46.384ab rasaalaa bRMhaNii balyaa snigdhaa vRSyaa ca rocanii / SS1.46.384cd snehanaM guDasaMyuktaM hRdyaM dadhyanilaapaham // SS1.46.385ab saktavaH sarpiSaa+abhyaktaaH ziitavaaripariplutaaH / SS1.46.385cd naatidravaa naatisaandraa mantha ityupadizyate // SS1.46.386ab manthaH sadyobalakaraH pipaasaazramanaazanaH / SS1.46.386cd saamlasnehaguDo muutrakRcchrodaavartanaazanaH // SS1.46.387ab zarkarekSurasadraakSaayuktaH pittavikaaranut / SS1.46.387cd draakSaamadhuukasaMyuktaH kapharoganibarhaNaH // SS1.46.388ab vargatrayeNopahito maladoSaanulomanaH / SS1.46.388cd gauDamamlamanamlaM vaa paanakaM guru muutralam // SS1.46.389ab tadeva khaNDamRdviikaazarkaraasahitaM punaH / SS1.46.389cd saamlaM satiikSNaM sahimaM paanakaM syaanniratyayam // SS1.46.390ab maardviikaM tu zramaharaM muurcchaadaahatRSaapaham / SS1.46.390cd paruuSakaaNaaM kolaanaaM hRdyaM viSTambhi paanakam // SS1.46.391ab dravyasaMyogasaMskaaraM jJaatvaa maatraaM ca sarvataH / SS1.46.391cd paanakaanaaM yathaayogaM gurulaaghavamaadizet // SS1.46.392ab iti kRtaannavargaH / SS1.46.392cd vakSyaamyataH paraM bhakSyaan rasaviiryavipaakataH // SS1.46.393ab bhakSyaaH kSiirakRtaa balyaa vRSyaa hRdyaaH sugandhinaH / SS1.46.393cd adaahinaH puSTikaraa diipanaaH pittanaazanaaH // SS1.46.394ab teSaaM praaNakaraa hRdyaa ghRtapuuraaH kaphaavahaaH / SS1.46.394cd vaatapittaharaa vRSyaa guravo raktamaaMsalaaH // SS1.46.395ab bRMhaNaa gauDikaa bhakSyaa guravo+anilanaazanaaH / SS1.46.395cd adaahinaH pittaharaaH zukralaaH kaphavardhanaaH // SS1.46.396ab madhumastakasaMyaavaaH puupaa ye te vizeSataH / SS1.46.396cd guravo bRMhaNaazcaiva modakaastu sudurjaraaH // SS1.46.397ab rocano diipanaH svaryaH pittaghnaH pavanaapahaH / SS1.46.397cd gururmRSTatamazcaiva saTTakaH praaNavardhanaH // SS1.46.398ab hRdyaH sugandhirmadhuraH snigdhaH kaphakaro guruH / SS1.46.398cd vaataapahastRptikaro balyo viSyandanaH smRtaH // SS1.46.399ab bRMhaNaa vaatapittaghnaa bhakSyaa balyaastu saamitaaH / SS1.46.399cd hRdyaaH pathyatamaasteSaaM laghavaH phenakaadayaH // SS1.46.400ab mudgaadivesavaaraaNaaM puurNaa viSTambhino mataaH / SS1.46.400cd vesavaaraiH sapizitaiH saMpuurNaa gurubRMhaNaaH // SS1.46.401ab paalalaaH zleSmajananaaH zaSkulyaH kaphapittalaaH / SS1.46.401cd viiryoSNaaH paiSTikaa bhakSyaaH kaphapittaprakopaNaaH // SS1.46.402ab vidaahino naatibalaa guravazca vizeSataH / SS1.46.402cd vaidalaa laghavo bhakSyaaH kaSaayaaH sRStamaarutaaH // SS1.46.403ab viSTambhinaH pittasamaaH zleSmaghnaa bhinnavarcasaH / SS1.46.403cd balyaa vRSyaastu guravo vijJeyaa maaSasaadhitaaH // SS1.46.404ab kuurcikaavikRtaa bhakSyaa guravo naatipittalaaH / SS1.46.404cd viruuDhakakRtaa bhakSyaa guravo+anilapittalaaH // SS1.46.405ab vidaahotklezajananaa ruukSaa dRSTipraduuSaNaaH / SS1.46.405cd hRdyaaH sugandhino bhakSyaa laghavo ghRtapaacitaaH // SS1.46.406ab vaatapittaharaa balyaa varNadRSTiprasaadanaaH / SS1.46.406cd vidaahinastailakRtaa guravaH kaTupaakinaH // SS1.46.407ab uSNaa maarutadRSTighnaaH pittalaastvakpraduuSaNaaH / SS1.46.407cd phalamaaMsekSuvikRtitilamaaSopasaMskRtaaH // SS1.46.408ab bhakSyaa balyaazca guravo bRMhaNaa hRdayapriyaaH / SS1.46.408cd kapaalaaGgaarapakvaastu laghavo vaatakopanaaH // SS1.46.409ab supakvaastanavazcaiva bhuuyiSThaM laghavo mataaH / SS1.46.409cd sakilaaTaadayo bhakSyaa guravaH kaphavardhanaaH // SS1.46.410ab kulmaaSaa vaatalaa ruukSaa guravo bhinnavarcasaH / SS1.46.410cd udaavartaharo vaaTyaH kaasapiinasamehanut / SS1.46.410ef dhaanolumbaastu laghavaH kaphamedovizoSaNaaH // SS1.46.411ab zaktavo bRMhaNaa vRSyaastRSNaapittakaphaapahaaH / SS1.46.411cd piitaaH sadyobalakaraa bhedinaH pavanaapahaaH // SS1.46.412ab gurvii piNDii kharaa+atyarthaM laghvii saiva viparyayaat / SS1.46.412cd zaktuunaamaazu jiiryeta mRdutvaadavalehikaa // SS1.46.413ab laajaazchardyatisaaraghnaa diipanaaH kaphanaazanaaH / SS1.46.413cd balyaaH kaSaayamadhuraa laghavastRNamalaapahaaH // SS1.46.414ab tRTchardidaahagharmaartinudastatsaktavo mataaH / SS1.46.414cd raktapittaharaazcaiva daahajvaravinaazanaaH // SS1.46.415ab pRthukaa guravaH snigdhaa bRMhaNaaH kaphavardhanaaH / SS1.46.415cd balyaaH sakSiirabhaavaattu vaataghnaa bhinnavarcasaH // SS1.46.416ab saMdhaanakRtpiSTamaamaM taaNDulaM kRmimehanut / SS1.46.416cd sudurjaraH svaaduraso bRMhaNastaNDulo navaH / SS1.46.416ef sandhaanakRnmehaharaH puraaNastanDulaH smRtaH // SS1.46.417ab dravyasaMyogasaMskaaravikaaraan samavekSya tu / SS1.46.417cd yathaakaaraNamaasaadya bhoktNNaaM chandato+api vaa / SS1.46.417ef anekadravyayonitvaacchaastratastaan vinirdizet // SS1.46.418 ataH sarvaanupaanaanyupadekSyaamaH / SS1.46.418ab amlena kecidvihataa manuSyaa maadhuryayoge praNayiibhavanti / SS1.46.418cd tathaa+amlayoge madhureNa tRptaasteSaaM yatheSTaM pravadanti pathyam // SS1.46.419ab ziitoSNatoyaasavamadyayuuSaphalaamladhaanyaamlapayorasaanaam / SS1.46.419cd yasyaanupaanaM tu hitaM bhavedyattasmai pradeyaM tviha maatrayaa tat // SS1.46.420ab vyaadhiM ca kaalaM ca vibhaavya dhiirairdravyaaNi bhojyaani ca taani taani / SS1.46.420cd sarvaanupaaneSu varaM vadanti medhyaM yadambhaH zucibhaajanastham // SS1.46.421ab lokasya janmaprabhRti prazastaM toyaatmakaaH sarvarasaazca dRSTaaH / SS1.46.421cd saGkSepa eSo+abhihito+anupaaneSvataH paraM vistarato+abhidhaasye // SS1.46.422ab uSNodakaanupaanaM tu snehaanaamatha zasyate / SS1.46.422cd Rte bhallaatakasnehaat snehaattauvarakaattathaa // SS1.46.423ab anupaanaM vadantyeke taile yuuSaamlakaaJjikam / SS1.46.423cd ziitodakaM maakSikasya piSTaannasya ca sarvazaH // SS1.46.424ab dadhipaayasamadyaartiviSajuSTe tathaiva ca / SS1.46.424cd kecit piSTamayasyaahuranupaanaM sukhodakam // SS1.46.425ab payo maaMsaraso vaa+api zaalimudgaadibhojinaam / SS1.46.425cd yuddhaadhvaatapasantaapaviSamadyarujaasu ca // SS1.46.426ab maaSaaderanupaanaM tu dhaanyaamlaM dadhimastu vaa / SS1.46.426cd madyaM madyocitaanaaM tu sarvamaaMseSu puujitam // SS1.46.427ab amadyapaanaamudakaM phalaamlaM vaa prazasyate / SS1.46.427cd kSiiraM gharmaadhvabhaaSyastriiklaantaanaamamRtopamam // SS1.46.428ab suraa kRzaanaaM sthuulaanaamanupaanaM madhuudakam / SS1.46.428cd niraamayaanaaM citraM tu bhu(aa.bha)ktamadhye prakiirtitam // SS1.46.429ab snigdhoSNaM maarute pathyaM kaphe ruukSoSNamiSyate / SS1.46.429cd anupaanaM hitaM caapi pitte madhuraziitalam // SS1.46.430ab hitaM zoNitapittibhyaH kSiiramikSurasastathaa / SS1.46.430cd arkazeluziriiSaaNaamaasavaastu viSaartiSu // SS1.46.431ab ataH paraM tu vargaaNaamanupaanaM pRThak pRthak / SS1.46.431cd pravakSyaamyaanupuurvyeNa sarveSaameva me zRNu // SS1.46.432 tatra puurvazasyajaatiinaaM badaraamlaM vaidalaanaaM dhaanyaamlaM jaGghaalaanaaM dhanvajaanaaM ca pippalyaasavaH viSkiraaNaaM kolabadaraasavaH pratudaanaaM kSiiravRkSaasavaH guhaazayaanaaM kharjuuranaalikeraasavaH prasahaanaamazvagandhaasavaH parNamRgaaNaaM kRSNagandhaasavaH bilezayaanaaM phalasaaraasavaH ekazaphaanaaM triphalaasavaH anekazaphaanaaM khadiraasavaH kuulacaraaNaaM zRGgaaTakakazerukaasavaH kozavaasinaaM paadinaaM ca sa eva plavaanaamikSurasaasavaH naadeyaanaaM matsyaanaaM mRNaalaasavaH saamudraaNaaM tu maatuluGgaasavaH amlaanaaM phalaanaaM padmotpalakandaasavaH kaSaayaaNaaM daaDimavetraasavaH madhuraaNaaM trikaTukayuktaH khaNDaasavaH taalaphalaadiinaaM dhanyaamlaM kaTukaanaaM duurvaanalavetraasavaH pippalyaadiinaaM zvadaMSTraavasukaasavaH kuuSmaaNDaadiinaaM daarviikariiraasavaH cuccuprabhRtiinaaM lodhraasavaH jiivantyaadiinaaM triphalaasavaH kusumbhazaakasya sa eva maNDuukaparNyaadiinaaM mahaapaJcamuulaasavaH taalamastakaadiinaamamlaphalaasavaH saindhavaadiinaaM suraasava aaranaalaM ca toyaM vaa sarvatreti // SS1.46.433 bhavanti caatra / SS1.46.433ab sarveSaamanupaanaanaaM maahendraM toyamuttamam / SS1.46.433cd saatmyaM vaa yasya yattoyaM tattasmai hitamucyate // SS1.46.434ab uSNaM vaate kaphe toyaM pitte rakte ca ziitalam / SS1.46.434cd doSavadguru vaa bhuktamatimaatramathaapi vaa // SS1.46.435ab yathoktenaanupaanena sukhamannaM prajiiryati / SS1.46.435cd rocanam bRMhaNaM vRSyaM doSasaMghaatabhedanam // SS1.46.436ab tarpaNaM maardavakaraM zramaklamaharaM sukham / SS1.46.436cd diipanaM doSazamanaM pipaasaacchedanaM param // SS1.46.437ab balyaM varNakaraM samyaganupaanaM sadocyate / SS1.46.437cd tadaadau karzayetpiitaM sthaapayenmadhyasevitam // SS1.46.438ab pazcaatpiitaM bRMhayati tasmaadviikSya prayojayet / SS1.46.438cd sthirataaM gatamaklinnamannamadravapaayinaam // SS1.46.439ab bhavatyaabaadhajananamanupaanamataH pibet / SS1.46.439cd na pibecchvaasakaasaarto roge caapyuurdhvajatruge // SS1.46.440ab kSatoraskaH prasekii ca yasya copahataH svaraH / SS1.46.440cd piitvaa+adhvabhaaSyaadhyayanageyasvapnaanna ziilayet // SS1.46.441ab praduuSyaamaazayaM taddhi tasya kaNThorasi sthitam / SS1.46.441cd syandaagnisaadacchardyaadiinaamayaaJjanayedbahuun // SS1.46.442ab gurulaaghavacinteyaM svabhaavaM naativartate / SS1.46.442cd tathaa saMskaaramaatraannakaalaaMzcaapyuttarottaram // SS1.46.443ab mandakarmaanalaarogyaaH sukumaaraaH sukhocitaaH / SS1.46.443cd jantavo ye tu teSaaM hi cinteyaM parikiirtyate // SS1.46.444ab balinaH kharabhakSyaa ye ye ca diiptaagnayo naraaH / SS1.46.444cd karmanityaazca ye teSaaM naavazyaM parikiirtyate // SS1.46.444 iti sarvaanupaanavargaH / SS1.46.445ab athaahaaravidhiM vatsa vistareNaakhilaM zRNu / SS1.46.445cd aaptaasthi(aa.nvi)tamasaMkiirNaM zuci kaaryaM mahaanasam // SS1.46.446ab tatraaptairguNasaMpannamannaM bhakSyaM susaMskRtam / SS1.46.446cd zucau deze susaMguptaM samupasthaapayedbhiSak // SS1.46.447ab viSaghnairagadaiH spRSTaM prokSitaM vyajanodakaiH / SS1.46.447cd siddhairmantrairhataviSaM siddhamannaM nivedayet // SS1.46.448ab vakSyaamyataH paraM kRtsnaamaahaarasyopakalpanaam / SS1.46.448cd ghRtaM kaarSNaayase deyaM peyaa deyaa tu raajate // SS1.46.449ab phalaani sarvabhakSyaaMzca pradadyaadvai daleSu ca / SS1.46.449cd parizuSkapradigdhaani sauvarNeSu prakalpayet // SS1.46.450ab pradravaaNi rasaaMzcaiva raajateSuupahaarayet / SS1.46.450cd kaTvaraaNi khaDaaMzcaiva sarvaan zaileSu daapayet // SS1.46.451ab dadyaattaamramaye paatre suziitaM suzRtaM payaH / SS1.46.451cd paaniiyaM paanakaM madyaM mRnmayeSu pradaapayet // SS1.46.452ab kaacasphaTikapaatreSu ziitaleSu zubheSu ca / SS1.46.452cd dadyaadvaiduuryacitreSu{O.paatreSu} raagaSaaDavasaTTakaan // SS1.46.453ab purastaadvimale paatre suvistiirNe manorame / SS1.46.453cd suudaH suupaudanaM dadyaat pradehaaMzca susaMskRtaan // SS1.46.454ab phalaani sarvabhakSyaaMzca parizuSkaaNi yaani ca / SS1.46.454cd taani dakSiNapaarzve tu bhuJjaanasyopakalpayet // SS1.46.455ab pradravaaNi rasaaMzcaiva paaniiyaM paanakaM payaH / SS1.46.455cd khaDaan yuuSaaMzca peyaaMzca savye paarzve pradaapayet // SS1.46.456ab sarvaan guDavikaaraaMzca raagaSaaDavasaTTakaan / SS1.46.456cd purastaat sthaapayet praajJo dvayorapi ca madhyataH // SS1.46.457ab evaM vijJaaya matimaan bhojanasyopakalpanaam / SS1.46.457cd bhoktaaraM vijane ramye niHsaMpaate zubhe zucau // SS1.46.458ab sugandhapuSparacite same deze+atha bhojayet / SS1.46.458cd viziSTamiSTasaMskaaraiH pathyairiSTai rasaadibhiH // SS1.46.459ab manojJaM zuci naatyuSNaM pratyagramazanaM hitam / SS1.46.459cd puurvaM madhuramazniiyaanmadhye+amlalavaNau rasau // SS1.46.460ab pazcaaccheSaan rasaan vaidyo bhojaneSvavacaarayet / SS1.46.460cd aadau phalaani bhuJjiita daaDimaadiini buddhimaan // SS1.46.461ab tataH peyaaMstato bhojyaan bhakSyaaMzcitraaMstataH param / SS1.46.461cd ghanaM puurvaM samazniiyaat kecidaahurviparyayam // SS1.46.462ab aadaavante ca madhye ca bhojanasya tu zasyate / SS1.46.462cd niratyayaM doSaharaM phaleSvaamalakaM nRNaam // SS1.46.463ab mRNaalabisazaaluukakandekSuprabhRtiini ca / SS1.46.463cd puurvaM yojyaani bhiSajaa na tu bhukte kadaacana // SS1.46.464ab sukhamuccaiH samaasiinaH samadeho+annatatparaH / SS1.46.464cd kaale saatmyaM laghu snigdhaM kSipramuSNaM dravottaram // SS1.46.465ab bubhukSito+annamazniiyaanmaatraavadviditaagamaH / SS1.46.465cd kaale bhuktaM priiNayati saatmyamannaM na baadhate // SS1.46.466ab laghu ziighraM vrajet paakaM snigdhoSNaM balavahnidam / SS1.46.466cd kSipraM bhuktaM samaM paakaM yaatyadoSaM dravottaram // SS1.46.467ab sukhaM jiiryati maatraavaddhaatusaamyaM karoti ca / SS1.46.467cd atiivaayatayaamaastu kSapaa yeSvRtuSu smRtaaH // SS1.46.468ab teSu tatpratyaniikaaDhyaM bhuJjiita praatareva tu / SS1.46.468cd yeSu caapi bhaveyuzca divasaa bhRzamaayataaH // SS1.46.469ab teSu tatkaalavihitamaparaahNe prazasyate / SS1.46.469cd rajanyo divasaazcaiva yeSu caapi samaaH smRtaaH // SS1.46.470ab kRtvaa samamahoraatraM teSu bhuJjiita bhojanam / SS1.46.470cd naapraaptaatiitakaalaM vaa hiinaadhikamathaapi vaa // SS1.46.471ab apraaptakaalaM bhuJjaanaH zariire hyalaghau naraH / SS1.46.471cd taaMstaan vyaadhiinavaapnoti maraNaa vaa ni(aa.vi)yacchati // SS1.46.472ab atiitakaalaM bhuJjaano vaayunopahate+anale / SS1.46.472cd kRcchraadvipacyate bhuktaM dvitiitaM ca na kaaGkSati // SS1.46.473ab hiinamaatramasantoSaM karoti ca balakSayam / SS1.46.473cd aalasyagauravaaTopasaadaaMzca kurute+adhikam // SS1.46.474ab tasmaat susaMskRtaM yuktyaa doSairetairvivarjitam / SS1.46.474cd yathoktaguNasaMpannamupaseveta bhojanam // SS1.46.475ab vibhajya doSakaalaadiin kaalayorubhayorapi / SS1.46.475cd acokSaM duSTamutsRSTaM paaSaaNatRNaloSTavat // SS1.46.476ab dviSTaM vyuSitamasvaadu puuti caannaM vivarjayet / SS1.46.476cd cirasiddhaM sthiraM ziitamannamuSNiikRtaM punaH // SS1.46.477ab azaantamupadagdhaM ca tathaa svaadu na lakSyate / SS1.46.477cd yadyat svaadutaraM tattadvidadhyaaduttarottaram // SS1.46.478ab prakSaalayedadbhiraasyaM bhuJjaanasya muhurmuhuH / SS1.46.478cd vizuddharasane tasmai rocate+annamapuurvavat // SS1.46.479ab svaadunaa tasya rasanaM prathamenaatitarpitam / SS1.46.479cd na tathaa svaadayedanyattasmaat prakSaalyamantaraa // SS1.46.480ab saumanasyaM balaM puSTimutsaahaM harSaNaM sukham / SS1.46.480cd svaadu saMjanayatyannamasvaadu ca viparyayam // SS1.46.481ab bhuktvaa+api yat praarthayate bhuuyastat svaadu bhojanam / SS1.46.481cd azitazcodakaM yuktyaa bhuJjaanazcaantaraa pibet // SS1.46.482ab dantaantaragataM caannaM zodhanenaaharecchanaiH / SS1.46.482cd kuryaadanirhRtaM taddhi mukhasyaaniSTagandhataam // SS1.46.483ab jiirNe+anne vardhate vaayurvidagdhe pittameva tu / SS1.46.483cd bhuktamaatre kaphazcaapi tasmaadbhukteritaM kapham // SS1.46.484ab dhuumenaapohya hRdyairvaa kaSaayakaTutiktakaiH / SS1.46.484cd puugakaGkolakarpuuralavaGgasumanaHphalaiH // SS1.46.485ab phalaiH kaTukaSaayairvaa mukhavaizadyakaarakaiH / SS1.46.485cd taambuulapatrasahitaiH sugandhairvaa vicakSaNaH // SS1.46.486ab bhuktvaa raajavadaasiita yaavadannaklamo gataH / SS1.46.486cd tataH paadazataM gatvaa vaamapaarzvena saMvizet // SS1.46.487ab zabdaruuparasaan gandhaan sparzaaMzca manasaH priyaan / SS1.46.487cd bhuktavaanupaseveta tenaannaM saadhu tiSThati // SS1.46.488ab zabdaruuparasaaH sparzaa gandhaazcaapi jugupsitaaH / SS1.46.488cd azucyannaM tathaa bhuktamatihaasyaM ca vaamayet // SS1.46.489ab zayanaM caasanaM caapi necchedvaa+api dravottaram / SS1.46.489cd naagnyaatapau na plavanaM na yaanaM naapi vaahanam // SS1.46.490ab na caikarasasevaayaaM prasajyeta kadaacana / SS1.46.490cd zaakaavaraannabhuuyiSThamamlaM ca na samaacaret // SS1.46.491ab ekaikazaH samastaan vaa naadhya(aa.tya)zniiyaadrasaan sadaa / SS1.46.491cd praagbhukte tvavivikte+agnau dvirannaM na samaacaret // SS1.46.492ab puurvabhukte vidagdhe+anne bhuJjaano hanti paavakam / SS1.46.492cd maatraaguruM pariharedaahaaraM dravyatazca yaH // SS1.46.493ab piSTaannaM naiva bhuJjiita maatrayaa vaa bubhukSitaH / SS1.46.493cd dviguNaM ca pibettoyaM sukhaM samyak prajiiryati / SS1.46.493ef peyalehyaadyabhakSyaaNaaM guru vidyaadyathottaram // SS1.46.494ab guruuNaamardhasauhityaM laghuunaaM tRptiriSyate / SS1.46.494cd dravottaro dravazcaapi na maatraagururiSyate // SS1.46.495ab dravaaDhyamapi zuSkaM tu samyagevopapadyate / SS1.46.495cd vizuSkamannamabhyastaM na paakaM saadhu gacchati // SS1.46.496ab piNDiikRtamasaMklinnaM vidaahamupagacchati / SS1.46.496cd srotasyannavahe pittaM paktau vaa yasya tiSThati // SS1.46.497ab vidaahi bhuktamanyadvaa tasyaapyannaM vidahyate / SS1.46.497cd zuSkaM viruddhaM viSTambhi vahnivyaapadamaavahet // SS1.46.498ab aamaM vidagdhaM viSTabdhaM kaphapittaanilaistribhiH / SS1.46.498cd ajiirNaM kecidicchanti caturthaM rasazeSataH // SS1.46.499ab atyambupaanaadviSamaazanaadvaa sandhaaraNaat svapnaviparyayaacca / SS1.46.499cd kaale+api saatmyaM laghu caapi bhuktamannaM na paakaM bhajate narasya // SS1.46.500ab iirSyaabhayakrodhaparikSatena lubdhena rugdainyanipiiDitena / SS1.46.500cd pradveSayuktena ca sevyamaanamannaM na samyak pariNaamameti // SS1.46.501ab maadhuruyamannaM gatamaamasaMjJaM vidagdhasaMjJaM gatamamlabhaavam / SS1.46.501cd kiMcidvipakvaM bhRzatodazuulaM viSTabdhamaana(aa.ba)ddhaviruddhavaatam // SS1.46.502ab udgaarazuddhaavapi bhaktakaaGkSaa na jaayate hRdgurutaa ca yasya / SS1.46.502cd rasaavazeSeNa tu saprasekaM caturthametat pravadantyajiirNam // SS1.46.503ab muurcchaa pralaapo vamathuH prasekaH sadanaM bhramaH / SS1.46.503cd upadravaa bhavantyete maraNaM caapyajiirNataH // SS1.46.504ab tatraame laGghanaM kaaryaM vidagdhe vamanaM hitam / SS1.46.504cd viSTabdhe svedanaM pathyaM rasazeSe zayiita ca // SS1.46.505ab vaamayedaazu taM tasmaaduSNena lavaNaambunaa / SS1.46.505cd kaaryaM caanazanaM taavadyaavanna prakRtiM bhajet // SS1.46.506ab laghukaayamatazcainaM laGghanaiH samupaacaret / SS1.46.506cd yaavanna prakRtisthaH syaaddoSataH praaNatastathaa // SS1.46.507ab hitaahitopasaMyuktamannaM samazanaM smRtam / SS1.46.507cd bahu stokamakaale vaa vijJeyaM viSamaazanam // SS1.46.508ab ajiirNe bhujyate yattu tadadhyazanamucyate / SS1.46.508cd trayametannihantyaazu bahuunvyaadhiinkaroti vaa // SS1.46.509ab annaM vidaghdam hi narasya ziighraM ziitaambunaa vai paripaakameti / SS1.46.509cd taddhyasya zainyena nihanti pittamaakledibhaavaacca nayatyadhastaat // SS1.46.510ab vidahyate yasya tu bhuktamaatre(aa.traM) dahyata hRtkoSThagalaM ca yasya / SS1.46.510cd draakSaabhayaaM maakSikasamprayuktaaM liiDhvaa+abhayaaM vaa sa sukhaM labheta // SS1.46.511ab bhavedajiirNaM prati yasya zaGkaa snigdhasya jantorbalino+annakaale / SS1.46.511cd praataH sazuNThiimabhayaamazaGko bhuJjiita sampraazya hitaM hitaarthii // SS1.46.512ab svalpaM yadaa doSavibaddhamaaM liinaM na tejaHpathamaavRNoti / SS1.46.512cd bhavatyajiirNe+api tadaa bubhukSaa saa mandabuddhiM viSavannihanti // SS1.46.513ab ata uurdhvaM pravakSyaami guNaanaaM karmavistaram / SS1.46.513cd karmabhistvanumiiyate naanaadravyaazrayaa guNaaH // SS1.46.514ab hlaadanaH stambhanaH ziito muurcchaatRTsvedadaahajit / SS1.46.514cd uSNastadvipariitaH syaatpaacanazca vizeSataH // SS1.46.515ab snehamaardavakRtsnigdho balavarNakarastathaa / SS1.46.515cd ruukSastadvipariitaH syaadvizeSaatstambhanaH kharaH // SS1.46.516ab picchilo jiivano balyaH sandhaanaH zleSmalo guruH / SS1.46.516cd vizado vipariito+asmaat kledaacuuSaNaropaNaH // SS1.46.517ab daahapaakakarastiikSNaH sraavaNo mRduranyathaa / SS1.46.517cd saadopalepabalakRdgurustarpaNabRMhaNaH // SS1.46.518ab laghustadvipariitaH syaallekhano ropaNastathaa / SS1.46.518cd dazaadyaaH karmataH proktaasteSaaM karmavizeSaaNaiH // SS1.46.519ab dazaivaanyaan pravakSyaami dravaadiiMstaannibodha me / SS1.46.519cd dravaH prakledanaH saandraH sthuulaH syaadbandhakaarakaH / SS1.46.519ef zlakSNaH picchilavajjJeyaH karkazo vizado yathaa // SS1.46.520ab sukhaanubandhii suukSmazca sugandho rocano mRduH / SS1.46.520cd durgandho vipariito+asmaaddhRllaasaarucikaarakaH // SS1.46.521ab saro+anulomanaH prokto mando yaatraakaraH smRtaH / SS1.46.521cd vyavaayii caakhilaM dehaM vyaapya paakaaya kalpate // SS1.46.522ab vikaasii vikasannevaM dhaatubandhaan vimokSayet / SS1.46.522cd aazukaarii tathaa+aazutvaaddhaavatyambhasi tailavat // SS1.46.523ab suukSmastu saukSmyaat suukSmeSu srotaHsvanusaraH smRtaH / SS1.46.523cd guNaa viMzatirityevaM yathaavatparikiirtitaaH // SS1.46.524ab saMpravakSyaamyatazcordhvamaahaaragatinizcayam / SS1.46.524cd paJcabhuutaatmake dehe hyaahaaraH paaJcabhautikaH / SS1.46.524ef vipakvaH paJcadhaa samyagguNaan svaanabhivardhayet // SS1.46.525ab avidagdhaH kaphaM pittaM vidagdhaH pavanaM punaH / SS1.46.525cd samyagvipakvo niHsaara aahaaraH paribRMhayet // SS1.46.526ab viNmuutramaahaaramalaH saaraH praagiirito rasaH / SS1.46.526cd sa tu vyaanena vikSiptaH sarvaan dhaatuun pratarpayet // SS1.46.527ab kaphaH pittaM malaH kheSu svedaH syaannakharoma ca / SS1.46.527cd netraviT tvakSu ca sneho dhaatuunaaM kramazo malaaH // SS1.46.528ab divaa vibuddhe hRdaye jaagrataH puNDariikavat / SS1.46.528cd annamaklinnadhaatutvaadajiirNe+api hitaM nizi // SS1.46.529ab hRdi sammiilite raatrau prasuptasya vizeSataH / SS1.46.529cd klinnavisrastadhaatutvaadajiirNe na hitaM divaa // SS1.46.530ab imaM vidhiM yo+anumataM mahaamunernRparSimukhyasya paTheddhi yatnataH / SS1.46.530cd sa bhuumipaalaaya vidhaatumauSadhaM mahaatmanaaM caarhati suurisattamaH // SS1.46 iti bhagavataa zriidhanvantariNopadiSTaayaaM tacchiSyeNa maharSiNaa suzrutena viracitaayaaM suzrutasaMhitaayaaM suutrasthaane SaTcatvaariMzattamo+adhyaayaH / SS1 samaaptaM cedaM suutrasthaanam /