CarakasaMhitaa cikitsaasthaanam/ prathamo+adhyaayaH/ CS6.1.1.1/ rasaayanaadhyaaye prathamaH paadaH/ athaato+abhayaamalakiiyaM rasaayanapaadaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.1.1.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.1.1.3/ cikitsitaM vyaadhiharaM pathyaM saadhanamauSadham/ praayazcittaM prazamanaM prakRtisthaapanaM hitam// CS6.1.1.4/ vidyaadbheSajanaamaani,bheSajaM dvividhaM ca tat/ svasthasyorjaskaraM kiJcit kiJcidaartasya roganut// CS6.1.1.5/ abheSajaM ca dvividhaM baadhanaM saanubaadhanam/ svasthasyorjaskaraM yattu tadvRSyaM tadrasaayanam// CS6.1.1.6/ praayaH,praayeNa rogaaNaaM dvitiiyaM prazame matam/ praayaHzabdo vizeSaartho hyubhayaM hyubhayaarthakRt// CS6.1.1.7/ diirghamaayuH smRtiM medhaamaarogyaM taruNaM vayaH/ prabhaavarNasvaraudaaryaM dehendriyabalaM param// CS6.1.1.8/ vaaksiddhiM &praNatiM kaantiM labhate naa rasaayanaat/ &'vRSataaM` iti paa-. laabhopaayo hi zastaanaaM rasaadiinaaM rasaayanam// CS6.1.1.9/ apatyasaMtaanakaraM yat sadyaH saMpraharSaNam/ vaajiivaatibalo yena yaatyapratihataH striyaH// CS6.1.1.10/ bhavatyatipriyaH striiNaaM yena yenopaciiyate/ jiiryato+apyakSayaM zukraM phalavadyena dRzyate// CS6.1.1.11/ prabhuutazaakhaH zaakhiiva yena caityo yathaa mahaan/ &bhavatyarcyo bahumataH prajaanaaM subahuprajaH// &`bhavatyardhyo bahumataH' iti,&`bhavaty asau bahumataH' iti ca paa-. CS6.1.1.12/ saMtaanamuulaM yeneha pretya caanantyamaznute/ yazaH zriyaM balaM puSTiM vaajiikaraNameva tat// CS6.1.1.13/ svasthasyorjaskaraM tvetaddvividhaM proktamauSadham/ yadvyaadhinirghaatakaraM vakSyate taccikitsite// CS6.1.1.14/ cikitsitaartha etaavaan vikaaraaNaaM yadauSadham/ rasaayanavidhizcaagre vaajiikaraNameva ca// CS6.1.1.15/ abheSajamiti jJeyaM vipariitaM yadauSadhaat/ tadasevyaM viSevyaM tu pravakSyaami yadauSadham// CS6.1.1.16/ rasaayanaanaaM dvividhaM prayogamRSayo viduH/ kuTiipraavezikaM caiva vaataatapikameva ca// CS6.1.1.17/ kuTiipraavezikasyaadau vidhiH samupadekSyate/ nRpavaidyadvijaatiinaaM saadhuunaaM puNyakarmaNaam// CS6.1.1.18/ nivaase nirbhaye zaste praapyopakaraNe pure/ dizi puurvottarasyaaM ca subhuumau kaarayet kuTiim// CS6.1.1.19/ vistaarotsedhasaMpannaaM trigarbhaaM suukSmalocanaam/ ghanabhittimRtusukhaaM suspaSTaaM manasaH priyaam// CS6.1.1.20/ zabdaadiinaamazastaanaamagamyaaM striivivarjitaam/ iSTopakaraNopetaaM &sajjavaudyauSadhadvijaam// &`sakta-' iti paa-. CS6.1.1.21/ athodagayane zukle tithinakSatrapuujite/ muhuurtakaraNopete prazaste kRtavaapanaH// CS6.1.1.22/ dhRtismRtibalaM kRtvaa zraddadhaanaH samaahitaH/ vidhuuya maanasaan doSaan maitriiM bhuuteSu cintayan// CS6.1.1.23/ devataaH puujayitvaa+agre dvijaatiiMzca pradakSiNam/ devagobraahmaNaan kRtvaa tatastaaM pravizet kuTiim// CS6.1.1.24/ tasyaaM saMzodhanaiH zuddhaH sukhii jaatabalaH punaH/ rasaayanaM prayuJjiita &tatpravakSyaami zodhanam// &`tato vakSyaami' iti paa-. CS6.1.1.25/ hariitakiinaaM cuurNaani saindhavaamalake guDam/ vacaaM viDaGgaM rajaniiM pippaliiM vizvabheSajam// CS6.1.1.26/ pibeduSNaambunaa jantuH snehasvedopapaaditaH/ tena zuddhazariiraaya kRtasaMsarjanaaya ca// CS6.1.1.27/ triraatraM yaavakaM dadyaat paJcaahaM vaa+api sarpiSaa/ saptaahaM vaa puraaNasya yaavacchuddhestu varcasaH// CS6.1.1.28/ zuddhakoSThaM tu taM jJaatvaa rasaayanamupaacaret/ vayaHprakRtisaatmyajJo yaugikaM yasya yadbhavet// CS6.1.1.29/ hariitakiiM paJcarasaamuSNaamalavaNaM zivaam/ doSaanulomaniiM laghviiM vidyaaddiipanapaacaniim// CS6.1.1.30/ aayuSyaaM pauSTikiiM dhanyaaM vayasaH sthaapaniiM paraam/ sarvarogaprazamaniiM buddhiindriyabalapradaam// CS6.1.1.31/ kuSThaM gulmamudaavartaM zoSaM paaNDvaamayaM madam/ arzaaMsi grahaNiidoSaM puraaNaM viSamajvaram// CS6.1.1.32/ hRdrogaM sazirorogamatiisaaramarocakam/ kaasaM pramehamaanaahaM pliihaanamudaraM navam// CS6.1.1.33/ kaphaprasekaM vaisvaryaM vaivarNyaM kaamalaaM krimiin/ zvayathuM tamakaM chardiM klaibyamaGgaavasaadanam// CS6.1.1.34/ srotovibandhaan vividhaan pralepaM hRdayorasoH/ smRtibuddhipramohaM ca jayecchiighraM hariitakii// CS6.1.1.35/ (&ajiirNino ruukSabhujaH striimadyaviSakarzitaaH/ severannaabhayaamete kSuttRSNoSNaarditaazca ye//) &'yogiindranaathasena saMmato+ayaM paaThaH'. CS6.1.1.36/ taan guNaaMstaani karmaaNi vidyaadaamalakiiSvapi/ yaanyuktaani hariitakyaa viiryasya tu viparyayaH// CS6.1.1.37/ atazcaamRtakalpaani vidyaat karmabhiriidRzaiH/ hariitakiinaaM zasyaani bhiSagaamalakasya ca// CS6.1.1.38/ auSadhiinaaM paraa bhuumirhimavaaJ zailasattamaH/ tasmaatphalaani tajjaani graahayetkaalajaani tu// CS6.1.1.39/ aapuurNarasaviiryaaNi kaale kaale yathaavidhi/ aadityapavanacchaayaasalilapriiNitaani ca// CS6.1.1.40/ &yaanyajagdhaanyapuutiini nirvraNaanyagadaani ca/ teSaaM prayogaM vakSyaami phalaanaaM karma cottamam// &`yaanyadagdhaani' iti paa-. CS6.1.1.41/ paJcaanaaM paJcamuulaanaaM bhaagaan dazapalonmitaan/ hariitakiisahasraM ca triguNaamalakaM navam// CS6.1.1.42/ vidaarigandhaaM bRhatiiM pRzniparNiiM nidigdhikaam/ vidyaadvidaarigandhaadyaM zvadaMSTraapaJcamaM gaNam// CS6.1.1.43/ bilvaagnimanthazyonaakaM kaazmaryamatha paaTalaam/ punarnavaaM zuurpaparNyau balaameraNDameva ca// CS6.1.1.44/ jiivakarSabhakau medaaM jiivantiiM sazataavariim/ zarekSudarbhakaazaanaaM zaaliinaaM muulameva ca// CS6.1.1.45/ ityeSaaM paJcamuulaanaaM paJcaanaamupakalpayet/ bhagaan yathoktaaMstatsarvaM saadhyaM dazaguNe+ambhasi// CS6.1.1.46/ dazabhaagaavazeSaM tu puutaM taM graahayedrasam/ hariitakiizca taaH sarvaaH sarvaaNyaamalakaani ca// CS6.1.1.47/ taani sarvaaNyanasthiini phalaanyaapothya kuurcanaiH/ viniiya tasminniryuuhe cuurNaaniimaani daapayet// CS6.1.1.48/ maNDuukaparNyaaH pippalyaaH zaGkhapuSpyaaH plavasya ca/ mustaanaaM saviDaGgaanaaM candanaaguruNostathaa// CS6.1.1.49/ madhukasya haridraayaa vacaayaaH kanakasya ca/ bhaagaaMzcatuSpalaan kRtvaa suukSmailaayaastvacastathaa// CS6.1.1.50/ sitopalaasahasraM ca cuurNitaM tulayaa+adhikam/ tailasya dvyaaDhakaM tatra dadyaattriiNi ca sarpiSaH// CS6.1.1.51/ saadhyamaudumbare paatre tat sarvaM mRdunaa+agninaa/ jJaatvaa &lehyamadagdhaM ca ziitaM kSaudreNa saMsRjet// &`lehamadagdhaM' iti paa-. CS6.1.1.52/ kSaudrapramaaNaM snehaardhaM tat sarvaM ghRtabhaajane/ tiSThetsaMmuurcchitaM tasya maatraaM kaale prayojayet// CS6.1.1.53/ yaa &noparundhyaadaahaaramekaM maatraa jaraaM prati/ SaSTikaH payasaa caatra jiirNe bhojanamiSyate// &`-daahaaramevaM' iti paa-. CS6.1.1.54/ vaikhaanasaa vaalakhilyaastathaa caanye tapodhanaaH/ rasaayanamidaM &praazya babhuuvuramitaayuSaH// &`praapya' iti paa-. CS6.1.1.55/ muktvaa jiirNaM vapuzcaagryamavaapustaruNaM vayaH/ viitatandraaklamazvaasaa niraataGkaaH samaahitaaH// CS6.1.1.56/ medhaasmRtibalopetaazciraraatraM tapodhanaaH/ braahmaM tapo brahmacaryaM ceruzcaatyantaniSThayaa// CS6.1.1.57/ rasaayanamidaM braahmaayuSkaamaH prayojayet/ diirghamaayurvayazcaagryaaM kaamaaMzceSTaan samaznute// (iti braahmarasaayanam) CS6.1.1.58/ yathoktaguNaanaamaamalakaanaaM sahasraM piSTasvedanavidhinaa payasa uuSmaNaa susvinnamanaatapazuSkamanasthi cuurNayet/ tadaamalakasahasrasvarasaparipiitaM sthiraapunarnavaajiivantiinaagabalaabrahmasuvarcalaamaNDuukaparNiizataavariizaGkhapuSpiipippaliivacaaviDaGgasvayaGguptaamRtaacandanaagurumadhukamadhuukapuSpotpalapadmamaalatiiyuvatiiyuuthikaacuurNaaSTabhaagasaMyuktaM punarnaagabalaasahasrapalasvarasaparipiitamanaatapazuSkaM dviguNitasarpiSaa kSaudrasarpiSaa vaa kSudraguDaakRtiM kRtvaa zucau dRDhe ghRtabhaavite kumbhe bhasmaraazeradhaH sthaapayedantarbhuumeH pakSaM kRtarakSaavidhaanamatharvavedavidaa, pakSaatyaye coddhRtya kanakarajatataamrapravaalakaalaayasacuurNaaSTabhaagasaMyuktamardhakarSavRddhyaa yathoktena vidhinaa praataH praataH prayuJjaano+agnibalamabhisamiikSya, jiirNe ca SaSTikaM payasaa sasarpiSkamupasevamaano yathoktaan guNaan samaznuta iti// CS6.1.1.59/ bhavanti caatra--- idaM rasaayanaM braahmaM maharSigaNasevitam/ bhavatyarogo diirghaayuH prayuJjaano mahaabalaH// CS6.1.1.60/ kaantaH prajaanaaM siddhaarthazcandraadityasamadyutiH/ zrutaM dhaarayate sattvamaarSaM caasya pravartate// CS6.1.1.61/ dharaNiidharasaarazca vaayunaa samavikramaH/ sa bhavatyaviSaM caasya gaatre saMpadyate viSam// (iti dvitiiyaM braahmarasaayanam) CS6.1.1.62/ bilvo+agnimanthaH zyonaakaH kaazmaryaH paaTalirbalaa/ parNyazcatasraH pippalyaH zvadaMSTraa bRhatiidvayam// CS6.1.1.63/ zRGgii taamalakii draakSaa jiivantii puSkaraaguru/ abhayaa caamRtaa RddhirjiivakarSabhakau zaTii// CS6.1.1.64/ mustaM punarnavaa medaa sailaa candanamutpalam/ vidaarii vRSamuulaani kaakolii kaakanaasikaa// CS6.1.1.65/ eSaaM palonmitaan bhaagaaGchataanyaamalakasya ca/ paJca dadyaattadaikadhyaM jaladroNe vipaacayet// CS6.1.1.66/ jJaatvaa gatarasaanyetaanyauSadhaanyatha taM rasam/ taccaamalakamuddhRtya niSkulaM tailasarpiSoH// CS6.1.1.67/ paladvaadazake bhRSTvaa dattvaa caardhatulaaM bhiSak/ matsyaNDikaayaaH puutaayaa lehavatsaadhu saadhayet// CS6.1.1.68/ SaTpalaM madhunazcaatra siddhaziite pradaapayet/ catuSpalaM tugaakSiiryaaH pippaliidvipalaM tathaa// CS6.1.1.69/ palamekaM nidadhyaacca tvagelaapatrakezaraat/ ityayaM cyavanaprazaH paramukto rasaayanaH// CS6.1.1.70/ kaasazvaasaharazcaiva vizeSeNopadizyate/ kSiiNakSataanaaM vRddhaanaaM baalaanaaM caaGgavardhanaH// CS6.1.1.71/ svarakSayamurorogaM hRdrogaM vaatazoNitam/ pipaasaaM muutrazukrasthaan doSaaMzcaapyapakarSati// CS6.1.1.72/ asya maatraaM prayuJjiita yoparundhyaanna bhojanam/ asya prayogaaccyavanaH suvRddho+abhuut punaryuvaa// CS6.1.1.73/ medhaaM smRtiM kaantimanaamayatvamaayuHprakarSaM balamindriyaaNaam/ striiSu praharSaM paramagnivRddhiM varNaprasaadaM pavanaanulomyam// CS6.1.1.74/ rasaayanasyaasya naraH prayogaallabheta jiirNo+api kuTiipravezaat/ jaraakRtaM ruupamapaasya sarvaM bibharti ruupaM navayauvanasya// (iti cyavanapraazaH/) CS6.1.1.75/ athaamalakahariitakiinaamaamalakabibhiitakaanaaM hariitakiibibhiitakaanaamaamalakahariitakiibibhiitakaanaaM vaa palaazatvagavanaddhaanaaM mRdaa+avaliptaanaaM kukuulasvinnaanaamakulakaanaaM palasahasramuluukhale saMpothya dadhighRtamadhupalalatailazarkaraasaMyuktaM bhakSayedanannabhugyathoktena vidhinaa; tasyaante yavaagvaadibhiH &pratyavasthaapanam, abhyaGgotsaadanaM sarpiSaa yavacuurNaizca, ayaM ca rasaayanaprayogaprakarSo &dvistaavadagnibalamabhisamiikSya, pratibhojanaM yuuSeNa payasaa vaa SaSTikaH sasarpiSkaH, ataH paraM yathaasukhavihaaraH kaamabhakSyaH syaat/ anena prayogeNarSayaH punaryuvatvamavaapurbabhuuvuzcaanekavarSazatajiivino nirvikaaraaH paraM zariirabuddhiindriyabalasamuditaazceruzcaatyantaniSThayaa tapaH// &`prakRtyavasthaapanaM' iti paa-. &&`dvistaavat prayogakaalaad dviguNakaalaM pratibhojanaM yavaaguuH yuuSeNa payasaa vaa sasarpiSkaH SaSTikaH SaSTikaannaM' iti yogiindranaathasenaH. (iti caturthaamalakarasaayanam/) CS6.1.1.76/ hariitakyaamalakabibhiitakapaJcapaJcamuulaniryuuhe pippaliimadhukamadhuukakaakoliikSiirakaakolyaatmaguptaajiivakarSabhakakSiirazuklaakalkasaMprayuktena vidaariisvarasena kSiiraaSTaguNasaMprayuktena ca sarpiSaH kumbhaM saadhayitvaa &prayuJjaano+agnibalasamaaM maatraaM jiirNe ca kSiirasarpirbhyaaM zaaliSaSTikamuSNodakaanupaanamaznaJjaraavyaadhipaapaabhicaaravyapagatabhayaH zariirendriyabuddhibalamatulamupalabhyaapratihatasarvaarambhaH paramaayuranavaapnuyaat// &`prayuJjiitaagnibalaM samavekSya, jiirNe ca' iti paa-. (iti paJcamo hariitakiiyogaH/) CS6.1.1.77/ hariitakyaamalakabibhiitakaharidraasthiraa-&balaaviDaGgaamRtavalliivizvabheSajamadhukapippaliisomavalkasiddhena kSiirasarpiSaa madhuzarkaraabhyaamapi ca sanniiyaamalakasvarasazataparipiitamaamalakacuurNamayazcuurNacaturbhaagasaMprayuktaM paaNitalamaatraM paaNitalamaatraM praataH praataH praazya yathoktena vidhinaa saayaM mudgayuuSeNa payasaa vaa sasarpiSkaM zaaliSaSTikaannamazniiyaat, trivarSaprayogaadasya varSazatamajaraM vayastiSThiti, zrutamavatiSThate, sarvaamayaaH prazaamyanti, viSamaviSaM bhavati gaatre, gaatramazmavat sthiriibhavati, adhRSyo bhuutaanaaM bhavati// &`-vaacaa-' iti paa-. CS6.1.1.78/ bhavanti caatra--- yathaa+amaraaNaamamRtaM yathaa bhogavataaM sudhaa/ tathaa+abhavanmaharSiiNaaM rasaayanavidhiH puraa// CS6.1.1.79/ na jaraaM na ca daurbalyaM naaturyaM nidhanaM na ca/ jagmurvarSasahasraaNi rasaayanaparaaH puraa// CS6.1.1.80/ na kevalaM diirghamihaayuraznute rasaayanaM yo vidhivanniSevate/ gatiM sa devarSiniSevitaaM zubhaaM prapadyate brahma tatheti &caakSayam// &`caakSaram' iti paa-. CS6.1.1.81/ tatra zlokaH--- abhayaamalakiiye+asmin SaDyogaaH parikiirtitaaH/ rasaayanaanaaM siddhaanaamaayuryairanuvartate// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane rasaayanaadhyaaye+abhayaamalakiiyo naama rasaayanapaadaH prathamaH//1// rasaayanaadhyaaye dvitiiyaH paadaH/ CS6.1.2.1/ athaataH praaNakaamiiyaM rasaayanapaadaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.1.2.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.1.2.3/ praaNakaamaH zuzruuSadhvamidamucyamaanamamRtamivaaparamaditisutahitakaramacintyaadbhutaprabhaavamaayuSyamaarogyakaraM vayasaH sthaapanaM nidraatandraazramaklamaalasyadaurbalyaapaharamanilakaphapittasaamyakaraM sthairyakaramabaddhamaaMsaharamantaragnisandhukSaNaM pramaavarNasvarottamakaraM rasaayanavidhaanam/ anena cyavanaadayo maharSayaH punaryuvatvamaapurnaariiNaaM ceSTatamaa babhuuvuH, sthirasamasuvibhaktamaaMsaaH, susaMhatasthirazariiraaH, suprasannabalavarNendriyaaH, sarvatraapratihataparaakramaaH, klezasahaazca/ sarve zariiradoSaa bhavanti graamyaahaaraadamlalavaNakaTukakSaarazuSkazaaka-&maaMsatilapalalapiSTaannabhojinaaM viruuDhanavazuukazamiidhaanyaviruddhaasaatmyaruukSakSaaraabhiSyandibhojinaaM klinnagurupuutiparyuSitabhojinaaM viSamaadhyazanapraayaaNaaM divaasvapnastriimadyanityaanaaM viSamaatimaatravyaayaamasaMkSobhitazariiraaNaaM bhayakrodhazokalobhamohaayaasabahulaanaam; &&atonimittaM hi zithiliibhavanti maaMsaani, vimucyante sandhayaH, vidahyate raktaM, viSyandate caanalpaM medaH, na sandhiiyate+asthiSu majjaa, zukraM na pravartate, kSayamupaityojaH; sa evaMbhuuto glaayati, siidati, nidraatandraalasyasamanvito nirutsaahaH zvasiti, asamarthazceSTaanaaM zaariiramaanasiinaaM, naSTasmRtibuddhicchaayo rogaaNaamadhiSThaanabhuuto na sarvamaayuravaapnoti/ tasmaadetaan doSaanavekSamaaNaH sarvaan yathoktaanahitaanapaasyaahaaravihaaraan rasaayanaani prayoktumarhatiityuktvaa bhagavaan punarvasuraatreya uvaaca---// &`maaSa' iti paa-. &&`ato nimittaaddhi' iti pa-. CS6.1.2.4/ aamalakaanaaM subhuumijaanaaM kaalajaanaamanupahatagandhavarNarasaanaamaapuurNarasapramaaNaviiryaaNaaM svarasena punarnavaakalkapaadasaMprayuktena sarpiSaH saadhayedaaDhakam, ataH paraM vidaariisvarasena jiivantiikalkasaMprayuktena, ataH paraM caturguNena payasaa balaatibalaakaSaayeNa zataavariikalkasaMyuktena; anena krameNaikaikaM zatapaakaM sahasrapaakaM vaa zarkaraakSaudracaturbhaagasaMprayuktaM sauvarNe raajate maartike vaa zucau dRDhe ghRtabhaavite kumbhe sthaapayet; tadyathoktena vidhinaa yathaagni praataH praataH prayojayet, jiirNe ca kSiirasarpirbhyaaM zaaliSaSTikamazniiyaat/ asya prayogaadvarSazataM vayo+ajaraM tiSThati, zrutamavatiSThate, sarvaamayaaH prazaamyanti, apratihatagatiH striiSu, apatyavaan bhavatiiti// CS6.1.2.5/ bhavatazcaatra--- bRhacchariiraM girisaarasaaraM sthirendriyaM caatibalendriyaM ca/ adhRSyamanyairatikaantaruupaM prazastipuujaasukhacittabhaak ca// CS6.1.2.6/ balaM mahadvarNavizuddhiragryaa svaro ghanaughastanitaanukaarii/ bhavatyapatyaM vipulaM sthiraM ca samaznato yogamimaM narasya// (ityaamalakaghRtam/) CS6.1.2.7/ aamalakasahasraM pippaliisahasrasaMprayuktaM palaazataruNakSaarodakottaraM tiSThet, tadanugatakSaarodakamanaatapazuSkamanasthi cuurNiikRtaM caturguNaabhyaaM madhusarpirbhyaaM saMniiya zarkaraacuurNacaturbhaagasaMprayuktaM ghRtabhaajanasthaM SaNmaasaan sthaapayedantarbhuumeH/ tasyottarakaalamagnibalasamaaM maatraaM khaadet, paurvaahNikaH prayogo naaparaahNikaH, saatmyaapekSazcaahaaravidhiH/ asya prayogaadvarSazatamajaraM vayastiSThatiiti samaanaM puurveNa// (ityaamalakaavalehaH/) CS6.1.2.8/ aamalakacuurNaaDhakamekaviMzatiraatramaamalakasvarasaparipiitaM madhughRtaaDhakaabhyaaM dvaabhyaamekiikRtamaSTabhaagapippaliikaM zarkaraacuurNacaturbhaagasaMprayuktaM ghRtabhaajanasthaM praavRSi bhasmaraazau nidadhyaat; tadvarSaante saatmyapathyaazii prayojayet; asya prayogaadvarSazatamajaramaayustiSThatiiti samaanaM puurveNa// (ityaamalakacuurNam/) CS6.1.2.9/ viDaGgataNDulacuurNaanaamaaDhakamaaDhakaM pippaliitaNDulaanaamadhyardhaaDhakaM sitopalaayaaH sarpistailamadhvaaDhakaiH SaDbhirekiikRtaM ghRtabhaajanasthaM praavRSi bhasmaraazaaviti sarvaM samaanaM puurveNa yaavadaaziiH// (iti viDaGgaavalehaH/) CS6.1.2.10/ yathoktaguNaanaamaamalakaanaaM sahasramaardrapalaazadroNyaaM sapidhaanaayaaM baaSpamanudvamantyaamaaraNyagomayaagnibhirupasvedayet, taani susvinnaziitaanyuddhRtakulakaanyaapothyaaDhakena pippaliicuurNaanaamaaDhakena ca viDaGgataNDulacuurNaanaamadhyardhena caaDhakena zarkaraayaa dvaabhyaaM dvaabhyaamaaDhakaabhyaaM tailasya madhunaH sarpiSazca saMyojya zucau dRDhe ghRtabhaanite kumbhe sthaapayedekaviMzatiraatram, ata uurdhvaM prayogaH; asya prayogaadvarSazatamajaramaayustiSThatiiti samaanaM puurveNa// (ityaamalakaavaleho+aparaH/) CS6.1.2.11/ dhanvani kuzaastiirNe snigdhakuSNamadhuramRttike suvarNavarNamRttike vaa vyapagataviSazvaapadapavanasalilaagnidoSe karSaNavalmiikazmazaanacaityoSaraavasathavarjite deze yathartusukhapavanasalilaadityasevite jaataanyanupahataanyanadhyaaruuDhaanyabaalaanyajiirNaanyadhigataviiryaaNi ziirNapuraaNaparNaany-&asaMjaataanyaparNaani tapasi tapasye vaa maase zuciH prayataH kRtadevaarcanaH svasti vaacayitvaa dvijaatiin &&cale sumuhuurte naagabalaamuulaanyuddharet, teSaaM suprakSaalitaanaaM tvakpiNDamaamramaatramakSamaatraM vaa zlakSNapiSTamaaloDya payasaa praataH prayojayet, cuurNiikRtaani vaa pibet payasaa, madhusarpirbhyaaM vaa saMyojya bhakSayet, jiirNe ca &&&kSiirasarpirbhyaaM zaaliSaSTikamazniiyaat/ saMvatsaraprayogaadasya varSazatamajaraM vayastiSThatiiti samaanaM puurveNa// &`asaJjaataphalaani' iti paa-. &&gaGgaadharas tu `bale muhuurte' iti paThitvaa `balavati sumuhuurte' iti vyaakhyaam ayati. &&&`payasaa sasarpiSkaM' iti paa-. (iti naagabalaarasaayanam/) CS6.1.2.12/ balaatibalaacandanaagurudhavatinizakhadiraziMzapaasanasvarasaaH punarnavaantaazcauSadhayo &daza naagabalayaa vyaakhyaataaH/ svarasaanaamalaabhe tvayaM svarasavidhiH---cuurNaanaamaaDhakamaaDhakamudakasyaahoraatrasthitaM mRditapuutaM svarasavat prayojyam// &`daza yaa vayaH sthaapanaa vyaakhyaataastaasaaM svarasaa naagabalaavat' iti paa-. CS6.1.2.13/ bhallaatakaanyanupahataanyanaamayaanyaapuurNarasapramaaNaviiryaaNi pakvajaambavaprakaazaani zucau zukre vaa maase saMgRhya yavapalle maaSapalle vaa nidhaapayet, taani caturmaasasthitaani sahasi sahasye vaa maase prayoktumaarabheta ziitasnigdhamadhuropaskRtazariiraH/ puurvaM dazabhallaatakaanyaapothyaaSTaguNenaambhasaa saadhu saadhayet, teSaaM rasamaSTabhaagaavazeSaM puutaM sapayaskaM pibet sarpiSaa+antarmukhamabhyajya/ taanyekaikabhallaatakotkarSaapakarSeNa dazabhallaatakaanyaatriMzataH prayojyaani, naataH paramutkarSaH/ prayogavidhaanena sahasrapara eva bhallaatakaprayogaH/ jiirNe ca sasarpiSaa payasaa zaaliSaSTikaazanamupacaaraH, prayogaante ca dvistaavat payasaivopacaaraH/ tatprayogaadvarSazatamajaraM vayastiSThatiiti samaanaM puurveNa// (iti bhallaatakakSiiram/) CS6.1.2.14/ bhallaatakaanaaM jarjariikRtaanaaM piSTasvedanaM puurayitvaa bhuumaavaakaNThaM nikhaatasya snehabhaavitasya dRDhasyopari kumbhasyaaropyoDupenaapidhaaya kRSNamRttikaavaliptaM gomayaagnibhirupasvedayet; teSaaM yaH svarasaH kumbhaM prapadyeta, tamaSTabhaagamadhusaMprayuktaM dviguNaghRtamadyaat; tatprayogaadvarSazatamajaraM vayastiSThatiiti samanaM puurveNa// (iti bhallaatakakSaudram/) CS6.1.2.15/ bhallaatakatailapaatraM sapayaskaM madhukena kalkenaakSamaatreNa zatapaakaM kuryaaditi samaanaM puurveNa// (iti bhallaatakatailam/) CS6.1.2.16/ &bhallaatakasarpiH, bhallaatakakSiiraM, bhallaatakakSaudraM, guDabhallaatakaM, bhallaatakayuuSaH, bhallaatakatailaM, bhallaatakapalalaM, bhallaatakasaktavaH, bhallaatakalavaNaM, bhallaatakatarpaNam, iti bhallaatakavidhaanamuktaM bhavati// &yogiindranaathasenas tu `evaM guDabhallaatakaM, bhallaatakayuuSo, bhallaatakasarpiH, bhallaatakapalalaM' ity aadi paaThaM paThati. CS6.1.2.17/ bhavanti caatra--- bhallaatakaani tiikSNaani paakiinyagnisamaani ca/ bhavantyamRtakalpaani prayuktaani yathaavidhi// CS6.1.2.18/ ete dazavidhaastveSaaM prayogaaH parikiirtitaaH/ rogaprakRtisaatmyajJastaan prayogaan prakalpayet// CS6.1.2.19/ kaphajo na sa rogo+asti na vibandho+asti kazcana/ yaM na bhallaatakaM hanyaacchiighraM medhaagnivardhanam// (iti bhallaatakavidhiH/) CS6.1.2.20/ praaNakaamaaH puraa jiirNaazcyavanaadyaa maharSayaH/ rasaayanaiH zivairetairbabhuuvuramitaayuSaH// CS6.1.2.21/ &braahmaM tapo braahmacaryamadhyaatmadhyaanameva ca/ diirghaayuSo yathaakaamaM saMbhRtya tridivaM gataaH// &`jJaanaM' iti paa-. CS6.1.2.22/ tasmaadaayuHprakarSaarthaM praaNakaamaiH sukhaarthibhiH/ rasaayanavidhiH sevyo vidhivatsusamaahitaiH// CS6.1.2.23/ tatra zlokaH--- rasaayanaanaaM saMyogaaH siddhaa bhuutahitaiSiNaa/ nirdiSTaaH praaNakaamiiye &saptatriMzanmaharSiNaa// &`sapta caivaM dazarSiNaa' iti paa-. ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane rasaayanaadhyaaye praaNakaamiiyo naama rasaayanapaado dvitiiyaH//2// rasaayanaadhyaaye tRtiiyaH paadaH/ CS6.1.3.1/ athaataH karapracitiiyaM rasaayanapaadaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.1.3.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.1.3.3/ karapracitaanaaM yathoktaguNaanaamaamalakaanaamuddhRtaasthnaaM zuSkacuurNitaanaaM punarmaaghe phaalgune vaa maase triHsaptakRtvaH svarasaparipiitaanaaM punaH zuSkacuurNiikRtaanaamaaDhakamekaM graahayet, atha jiivaniiyaanaaM bRMhaNiiyaanaaM stanyajananaanaaM zukajananaanaaM vayaHsthaapanaanaaM &SaDvirecanazataazritiiyoktaanaamauSadhagaNaanaaM candanaagurudhavatinizakhadiraziMzapaasanasaaraaNaaM &&caaNuzaH kRttaanaamabhayaabibhiitakapippaliivacaacavyacitrakaviDaGgaanaaM ca samastaanaamaaDhakamekaM dazaguNenaambhasaa saadhayet, tasminnaaDhakaavazeSe rase supuute taanyaamalakacuurNaani dattvaa gomayaagnibhirvaMzavidalazaratejanaagnibhirvaa saadhayedyaavadapanayaadrasasya, tamanupadagdhamupahRtyaayasiiSu paatriiSvaastiirya zoSayet, suzuSkaM tat kRSNaajinasyopari dRSadi zlakSNapiSTamayaHsthaalyaaM nidhaapayet samyak, taccuurNamayazcuurNaaSTabhaagasaMprayuktaM madhusarpirbhyaamagnibalamabhisamiikSya prayojayediti// &`SaDvirecanazatiiyoktaanaaM' iti paa-. &&`khaNDazaH kRtaanaaM' iti paa-. CS6.1.3.4/ bhavanti caatra--- etadrasaayanaM puurvaM vasiSThaH kazyapo+aGgiraaH/ jamadagnirbharadvaajo bhRguranye ca tadvidhaaH// CS6.1.3.5/ prayujya prayataa muktaaH zramavyaadhijaraabhayaat/ yaavadaicchaMstapastepustatprabhaavaanmahaabalaaH// CS6.1.3.6/ idaM rasaayanaM cakre brahmaa vaarSasahasrikam/ jaraavyaadhiprazamanaM buddhiindriyabalapradam// (ityaamalakaayasaM braahmarasaayanam/) CS6.1.3.7/ tapasaa brahmacaryeNa dhyaanena prazamena ca/ rasaayanavidhaanena kaalayuktena caayuSaa// CS6.1.3.8/ sthitaa maharSayaH puurvaM, nahi kiJcidrasaayanam/ graamyaanaamanyakaaryaaNaaM sidhyatyaprayataatmanaam// CS6.1.3.9/ saMvatsaraM payovRttirgavaaM madhye vaset sadaa/ saavitriiM manasaa dhyaayan brahmacaarii yatendriyaH// CS6.1.3.10/ saMvatsaraante paupiiM vaa maaghiiM vaa phaalguniiM tithim/ tryahopavaasii zuklasya pravizyaamalakiivanam// CS6.1.3.11/ bRhatphalaaDhyamaaruhya drumaM zaakhaagataM phalam/ gRhiitvaa paaNinaa tiSThejjapan brahmaamRtaagamaat// CS6.1.3.12/ tadaa hyavazyamamRtaM vasatyaamalake kSaNam/ zarkaraamadhukalpaani snehavanti mRduuni ca// CS6.1.3.13/ bhavantyamRtasaMyogaattaani yaavanti bhakSayet/ jiivedvarSasahasraaNi taavantyaagatayauvanaH// CS6.1.3.14/ sauhityameSaaM gatvaa tu bhavatyamarasannibhaH/ svayaM caasyopatiSThante zriirvedaa vaak ca ruupiNii// (iti kevalaamalakarasaayanam/) CS6.1.3.15/ triphalaayaa rase muutre gavaaM kSaare ca laavaNe/ krameNa ceGgudiikSaare kiMzukakSaara eva ca// CS6.1.3.16/ tiikSNaayasasya patraaNi vahnivarNaani &saadhayet/ caturaGguladiirghaaNi &&tilotsedhatanuuni ca// &`vaapayet' iti paa-. &&`tilotsedhasamaani' iti paa-. CS6.1.3.17/ jJaatvaa taanyaJjanaabhaani suukSmacuurNaani kaarayet/ taani cuurNaani madhunaa rasenaamalakasya ca// CS6.1.3.18/ yuktaani lehavat kumbhe sthitaani ghRtabhaavite/ saMvatsaraM nidheyaani yavapalle tathaiva ca// CS6.1.3.19/ dadyaadaaloDanaM maase sarvatraaloDayan budhaH/ saMvatsaraatyaye tasya prayogo madhusarpiSaa// CS6.1.3.20/ praataH praatarvalaapekSii saatmyaM jiirNe ca bhojanam/ eSa eva ca lauhaanaaM prayogaH saMprakiirtitaH// CS6.1.3.21/ naabhighaatairna caataGkairjarayaa na ca mRtyunaa/ sa dhRSyaH syaadgajapraaNaH sadaa caatibalendriyaH// CS6.1.3.22/ dhiimaan yazasvii &vaaksiddhaH zrutadhaarii &&mahaadhanaH/ bhavet samaaM prayuJjaano naro lauharasaayanam// &`vaagmii ca' iti paa-. &&`mahaabalaH' iti paa-. CS6.1.3.23/ anenaiva vidhaanena hemnazca rajatasya ca/ aayuHprakarSakRtsiddhaH prayogaH sarvaroganut// (iti lauhaadirasaayanam/) CS6.1.3.24/ aindrii matsyaakhyako braahmii vacaa brahmasuvarcalaa/ pippalyo lavaNaM hema zaGkhapuSpii viSaM ghRtam// CS6.1.3.25/ eSaaM triyavakaan bhaagaan hemasarpirviSairvinaa/ dvau yavau tatra hemnastu tilaM dadyaadviSasya ca// CS6.1.3.26/ sarpiSazca palaM dadyaattadaikadhyaM prayojayet/ ghRtaprabhuutaM sakSaudraM jiirNe caannaM prazasyate// CS6.1.3.27/ jaraavyaadhiprazamanaM smRtimedhaakaraM param/ aayuSyaM pauSTikaM dhanyaM svaravarNaprasaadanam// CS6.1.3.28/ paramojaskaraM caitat siddhamaindraM rasaayanam/ nainat prasahate kRtyaa naalakSmiirna viSaM na ruk// CS6.1.3.29/ zvitraM sakuSThaM jaTharaaNi gulmaaH pliihaa puraaNo viSamajvarazca/ medhaasmRtijJaanaharaazca rogaaH zaamyantyanenaatibalaazca vaataaH// (ityaindraM rasaayanam/) CS6.1.3.30/ maNDuukaparNyaaH svarasaH prayojyaH kSiireNa yaSTiimadhukasya cuurNam/ raso guDuucyaastu samuulapuSpyaaH kalkaH prayojyaH khalu zaGkhapuSpyaaH// CS6.1.3.31/ aayuHpradaanyaamayanaazanaani balaagnivarNasvaravardhanaani/ medhyaani caitaani rasaayanaani medhyaa vizeSeNa ca zaGkhapuSpii// (iti medhyarasaayanaani/) CS6.1.3.32/ paJcaaSTau sapta daza vaa pippaliirmadhusarpiSaa/ rasaayanaguNaanveSii samaamekaaM prayojayet// CS6.1.3.33/ tisrastisrastu puurvaahNe bhuktvaa+agre bhojanasya ca/ pippalyaH kiMzukakSaarabhaavitaa ghRtabharjitaaH// CS6.1.3.34/ prayojyaa madhusaMmizraa rasaayanaguNaiSiNaa/ jetuM kaasaM kSayaM zoSaM zvaasaM hikkaaM galaamayaan// CS6.1.3.35/ arzaaMsi grahaNiidoSaM paaNDutaaM viSamajvaram/ vaisvaryaM piinasaM zophaM gulmaM vaatabalaasakam// (iti pippaliirasaayanam/) CS6.1.3.36/ kramavRddhyaa dazaahaani &dazapaippalikaM dinam/ vardhayet payasaa saardhaM tathaivaapanayet punaH// &`dazapippaliikaM' iti paa-. CS6.1.3.37/ jiirNe jiirNe ca bhuJjiita SaSTikaM kSiirasarpiSaa/ pippaliinaaM sahasrasya prayogo+ayaM rasaayanam// CS6.1.3.38/ piSTaastaa balibhiH sevyaaH, zRtaa madhyabalairnaraiH/ &cuurNiikRtaa hRasvabalairyojyaa doSaamayaan prati// &`ziitiikRtaaH' iti paa-. CS6.1.3.39/ dazapaippalikaH zreSTho madhyamaH &SaT prakiirtitaH/ prayogo yastriparyantaH sa kaniiyaan sa caabalaiH// &`SaT SaTpaipalikaH yogaH' iti yogiindranaathasenaH. CS6.1.3.40/ bRMhaNaM svaryamaayuSyaM pliihodaravinaazanam/ vayasraH sthaapanaM medhyaM pippaliinaaM rasaayanam// (iti &pippaliivardhamaanaM rasaayanam/) &`vardamaanapippaliirasaayanam' iti paa-. CS6.1.3.41/ jaraNaante+abhayaamekaaM praagbhuktaad dve bibhiitake/ bhuktvaa tu madhusarpirbhyaaM catvaaryaamalakaani ca// CS6.1.3.42/ prayojayan samaamekaaM triphalaayaa rasaayanam/ jiivedvarSazataM puurNamajaro+avyaadhireva ca// (iti triphalaarasaayanam/) CS6.1.3.43/ traiphalenaayasiiM paatriiM kalkenaalepayennavaam/ tamahoraatrikaM lepaM pibet kSaudrodakaaplutam// CS6.1.3.44/ prabhuutasnehamazanaM jiirNe tatra prazasyate/ ajaro+aruk samaabhyaasaajjiiveccaiva samaaH zatam// (iti triphalaarasaayanamaparam/) CS6.1.3.45/ madhukena tugaakSiiryaa pippalyaa kSaudrasarpiSaa/ triphalaa sitayaa caapi yuktaa siddhaM rasaayanam// (iti triphalaarasaayanamaparam/) CS6.1.3.46/ &sarvalauhaiH suvarNena vacayaa madhusarpiSaa/ viDaGgapippaliibhyaaM ca triphalaa lavaNena ca// &`savairlohaiH trapusiisataamraruupyakRSNalohaiH' iti yogiindranaathasena. CS6.1.3.47/ saMvatsaraprayogeNa medhaasmRtibalapradaa/ bhavatyaayuHpradaa dhanyaa jaraaroganibarhaNii// (iti triphalaarasaayanamaparam/) CS6.1.3.48/ anamlaM ca kaSaayaM ca kaTu paake zilaajatu/ naatyuSNaziitaM dhaatubhyazcaturbhyastasya saMbhavaH// CS6.1.3.49/ hemnazca rajataattaamraad-&varaat kRSNaayasaadapi/ rasaayanaM tadvidhibhistadvRSyaM tacca roganut// &`varaM' iti paa-. CS6.1.3.50/ vaatapittakaphaghnaizca niryuuhaistat subhaavitam/ viiryotkarSaM paraM yaati sarvairekaikazo+api vaa// CS6.1.3.51/ &prakSiptoddhRtamapyenat punastat prakSipedrase/ koSNe saptaahametena vidhinaa tasya bhaavanaa// &`zitlaajatu koSNe vaataharaadikvaathe prakSipya athainaM raudre zoSayet/ piitatatkvaathamuddhRtaM punarapi tad rase kvaathe prakSipet/ anena vidhinaa saptaahaM (saptavaaraan) tasya bhaavanaa' iti gaGgaadharaH. CS6.1.3.52/ puurvoktena vidhaanena lohaizcuurNiikRtaiH saha/ tat piitaM payasaa dadyaaddiirghamaayuH sukhaanvitam// CS6.1.3.53/ jaraavyaadhiprazamanaM dehadaarDhya karaM param/ medhaasmRtikaraM dhanyaM kSiiraazii tat prayojayet// CS6.1.3.54/ prayogaH saptasaptaahaastrayazcaikazca saptakaH/ nirdiSTastrividhastasya paro madhyo+avarastathaa// CS6.1.3.55/ palamardhapalaM karSo maatraa tasya tridhaa mataa/ jaatervizeSaM savidhiM tasya vakSyaamyataH param// CS6.1.3.56/ hemaadyaaH suuryasaMtaptaaH sravanti giridhaatavaH/ jatvaabhaM mRdu mRtsnaacchaM yanmalaM tacchilaajatu// CS6.1.3.57/ madhurazca satiktazca japaapuSpanibhazca yaH/ kaTurvipaake ziitazca sa suvarNasya nisravaH// CS6.1.3.58/ ruupyasya kaTukaH zvetaH ziitaH svaadu vipacyate/ taamrasya barhikaNThaabhastiktoSNaH pacyate kaTu// CS6.1.3.59/ yastu guggulukaabhaasastiktako lavaNaanvitaH/ kaTurvipaake ziitazca sarvazreSThaH sa caayasaH// CS6.1.3.60/ gomuutragandhayaH sarve sarvakarmasu yaugikaaH/ rasaayanaprayogeSu pazcimastu viziSyate// CS6.1.3.61/ yathaakramaM vaatapitte zleSmapitte kaphe triSu/ vizeSataH prazasyante malaa hemaadidhaatujaaH// CS6.1.3.62/ zilaajatuprayogeSu vidaahiini guruuNi ca/ varjayet sarvakaalaM tu &kulatthaan parivarjayet// &`kunakhaan' iti paa-. CS6.1.3.63/ te hyatyantaviruddhatvaadazmano bhedanaaH param/ loke dRSTaastatasteSaaM prayogaH pratiSidhyate// CS6.1.3.64/ payaaMsi &takraaNi rasaaH sayuuSaastoyaM samuutraa vividhaaH kaSaayaaH/ aaloDanaarthaM girijasya zastaaste te prayojyaaH prasamiikSya kaaryam// &`zuktaani' iti paa. CS6.1.3.65/ na so+asti rogo bhuvi saadhyaruupaH zilaahvayaM yaM na jayet prasahya/ tat kaalayogairvidhibhiH prayuktaM svasthasya corjaaM vipulaaM dadaati// (iti zilaajaturasaayanam/) CS6.1.3.66/ tatra zlokaH--- karapracitike paade daza SaT ca maharSiNaa/ rasaayanaanaaM siddhaanaaM saMyogaaH samudaahRtaaH// ityagvinezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane rasaayanaadhyaaye karapracitiiyo naama rasaayanapaadastRtiiyaH//3// rasaayanaadhyaaye caturthaH paadaH/ CS6.1.4.1/ athaata aayurvedasamutthaaniiyaM rasaayanapaadaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.1.4.2/ iti ha smaaha bhaagavaanaatreyaH// CS6.1.4.3/ RSayaH khalu kadaacicchaaliinaa &yaayaavaraazca graamyauSadhyaahaaraaH santaH saaMpannikaa mandaceSTaa naatikalyaazca praayeNa babhuuvuH/ te sarvaasaamitikartavyataanaamasamarthaaH santo graamyavaasakRtamaatmadoSaM matvaa puurvanivaasamapagatagraamyadoSaM zivaM puNyamudaaraM medhyamagamyamasukRtibhirgaGgaaprabhavamamaragandharvakinnaraanucaritamanekaratnanicayamacintyaadbhutaprabhaavaM braahmarSiziddhacaaraNaanucaritaM divyatiirthauSadhiprabhavamatizaraNyaM himavantamamaraadhipatiguptaM jagmurbhRgvaGgiro+atrivasiSThakazyapaagastyapulastyavaamadevaasitagautamaprabhRtayo maharSayaH// &`zaalaapravezam arhantiiti zaaliinaaH; gRhaM nirmaaya ekatra kRtaavasthaanaaH/ yaayaavaraaH punaH punar gamanaziilaaH/ arthaadisaMpattyaa saMpannaa eva saMpannikaaH' iti yogiindranaathasenaH. CS6.1.4.4/ taanindraH sahasradRgamaragururabraviit---svaagataM brahmavidaaM jJaanatapodhanaanaaM brahmarSiiNaam/ asti nanu vo glaaniraprabhaavatvaMa vaisvaryaM vaivarNyaM ca graamyavaasakRtamasukhamasukhaanubandhaM ca; graamyo hi vaaso muulamazastaanaaM, tat kRtaH puNyakRdbhiranugrahaH prajaanaaM, svazariiramavekSituM &kaalaH kaalazcaayamaayurvedopadezasya brahmarSiiNaam; aatmanaH prajaanaaM caanugrahaarthamaayurvedamazvinau mahyaM praayacchataaM, prajaapatirazvibhyaaM, prajaapatye brahmaa, prajaanaamalpamaayurjaraavyaadhibahulamasukhamasukhaanubandhamalpatvaadalpatapodamaniyamadaanaadhyayanasaMcayaM matvaa puNyatamamaayuHprakarSakaraM jaraavyaadhiprazamanamuurjaskaramamRtaM zivaM zaraNyamudaaraM bhavanto mattaH zrotumarhataathopadhaarayituM prakaazayituM ca prajaanugrahaarthamaarSaM brahma ca prati maitriiM kaaruNyamaatmanazcaanuttamaM puNyamudaaraM braahmamakSayaM karmeti// &`svazariiram arakSibhiH kaalazcaayaM' iti paa-. CS6.1.4.5/ tacchrutvaa vibudhapativacanamRSayaH sarva evamaravaramRgbhistuSTuvuH, prahRSTaazca tadvacanamabhinananduzceti// CS6.1.4.6/ athendrastadaayurvedaamRtamRSibhyaH saMkramyovaaca---etat sarvamanuSTheyam, ayaM ca zivaH kaalo rasaayanaanaaM, divyaazcauSadhayo &himavatprabhavaaH praaptaviiryaaH; tadyathaa---aindrii, braahmii, payasyaa, kSiirapuSpii, zraavaNii, mahaazraavaNii, zataavarii, vidaarii, jiivantii, punarnavaa, naagabalaa, sthiraa, vacaa, chatraa, aticchatraa, medaa, mehaamedaa, jiivaniiyaazcaanyaaH payasaa prayuktaaH SaNmaasaat paramaayurvayazca taruNamanaamayatvaM svaravarNasaMpadamupacayaM medhaaM smRtimuttamabalamiSTaaMzcaaparaan bhaavaanaavahanti siddhaaH// &`himavataH prabhaavaat' iti paa-. (itiindroktaM rasaayanam/) CS6.1.4.7/ brahmasuvarcalaa naamauSadhiryaa hiraNyakSiiraa puSkarasadRzapatraa, aadityaparNii naamauSadhiryaa 'suuryakaantaa' iti vijJaayate suvarNakSiiraa suuryamaNDalaakaarapuSpaa ca, naariinaamauSadhiH 'azvabalaa' iti vijJaayate yaa &balvajasadRzapatraa, kaaSThagodhaa naamauSadhirgodhaakaaraa, sarpaanaamauSadhiH sarpaakaaraa, somo naamauSadhiraajaH &&paJcadazaparvaa sa somo iva hiiyate vardhate ca, padmaa naamauSadhiH padmaakaaraa padmaraktaa padmagandhaa ca, ajaa naamauSadhiH 'ajazRGgii' iti vijJaayate, niilaa naamauSadhistu niilakSiiraa niilapuSpaa lataaprataanabahuleti; aasaamoSadhiinaaM yaaM yaamevopalabheta tasyaastasyaaH svarasasya sauhityaM gatvaa snehabhaavitaayaamaardrapalaazadroNyaaM sapidhaanaayaaM digvaasaaH zayiita, tatra praliiyate, SaNmaasena punaH saMbhavati, tasyaajaM payaH pratyavasthaapanaM; SaNmaasena devataanukaarii bhavati vayovarNasvaraakRtibalaprabhaabhiH, svayaM caasya sarvavaacogataani praadurbhavanti, divyaM caasya cakSuH zrotraM ca bhavati, gatiryojanasahasraM, dazavarSasahasraaNyaayuranupadravaM ceti// &`punarajasadRzapatraa' iti paa-. &&`paJcadazaparNaH' iti paa-. CS6.1.4.8/ bhavanti caatra--- divyaanaamoSadhiinaaM yaH prabhaavaH sa bhavadvidhaiH/ zakyaH sodumazakyastu syaat sodumakRtaatmabhiH// CS6.1.4.9/ auSadhiinaaM prabhaaveNa tiSThataaM sve ca karmaNi/ bhavataaM vikhilaM zreyaH sarvamevopapatsyate// CS6.1.4.10/ vaanaprasthairgRhasthaizca prayatairniyataatmabhiH/ zakyaa auSadhayo hyetaaH sevituM viSayaabhijaaH// CS6.1.4.11/ &yaastu kSetraguNaisteSaaM madhyamena ca karmaNaa/ mRduviiryataraastaasaaM vidhirjJeyaH sa eva tu// &`taastu' iti paa-. CS6.1.4.12/ paryeSTuM taaH prayoktuM vaa ye+asamarthaaH sukhaarthinaH/ rasaayanavidhisteSaamayamanyaH prazasyate// CS6.1.4.13/ balyaanaaM jiivaniiyaanaaM bRMhaNiiyaazca yaa daza/ vayasaH sthaapanaanaaM ca khadirasyaasanasya ca// CS6.1.4.14/ kharjuuraaNaaM madhuukaanaaM mustaanaamutpalasya ca/ mRdviikaanaaM viDaGgaanaaM vacaayaazcitrakasya ca// CS6.1.4.15/ zataavaryaaH payasyaayaaH pippalyaa joGgakasya ca/ Rddhyaa naagabalaayaazca dvaaradaayaa dhavasya ca// CS6.1.4.16/ triphalaakaNTakaaryozca vidaaryaazcandanasya ca/ ikSuuNaaM zaramuulaanaaM zriiparNyaastinizasya ca// CS6.1.4.17/ rasaaH prthak pRthaggraahyaaH palaazakSaara eva ca/ eSaaM palonmitaan bhaagaan payo gavyaM caturguNam// CS6.1.4.18/ dve paatre tilatailasya dve ca gavyasya sarpiSaH/ tat saadhyaM sarvamekatra susiddhaM snehamuddharet// CS6.1.4.19/ tatraamalakacuurNaanaamaaDhakaM zatabhaavitam/ svarasenaiva daatavyaM kSaudrasyaabhinavasya// CS6.1.4.20/ zarkaraacuurNapaatraM ca prasthamekaM pradaapayet/ tugaakSiiryaaH sapippalyaaH sthaapyaM saMmuurcchitaM ca tat// CS6.1.4.21/ sucaukSe maartike kumbhe maasaardhaM ghRtabhaavite/ maatraamagnisamaaM tasya tata uurdhvaM prayojayet// CS6.1.4.22/ hemataamrapravaalaanaamayasaH sphaTikasya ca/ muktaavaiduuryazaGkhaanaaM cuurNaanaaM rajatasya ca// CS6.1.4.23/ prakSipya SoDaziiM maatraaM vihaayaayaasamaithunam/ jiirNe jiirNe ca bhuJjiita SaSTikaM kSiirasarpiSaa// CS6.1.4.24/ sarvarogaprazamanaM vRSyamaayuSyamuttamam/ sattvasmRtizariiraagnibuddhiindriyabalapradam// CS6.1.4.25/ paramuurjaskaraM caiva varNasvarakaraM tathaa/ viSaalakSmiiprazamanaM sarvavaacogatapradam// CS6.1.4.26/ siddhaarthataaM caabhinavaM vayazca prajaapriyatvaM ca yazazca loke/ prayojyamicchadbhiridaM yathaavadrasaayanaM braahmamudaaraviiryam// (itiindroktarasaayanamaparam/) CS6.1.4.27/ samarthaanaamarogaaNaaM dhiimataaM niyataatmanaam/ kRTiipravezaH &kSaNinaaM paricchadavataaM hitaH// &`kSamiNaaM' iti paa-. CS6.1.4.28/ ato+anyathaa tu ye teSaaM sauryamaarutiko vidhiH/ tayoH zreSThataraH puurvo vidhiH sa tu suduSkaraH// CS6.1.4.29/ rasaayanavidhibhraMzaajjaayeran vyaadhayo yadi/ yathaasvamauSadhaM teSaaM kaaryaM muktvaa rasaayanam// CS6.1.4.30/ satyavaadinamakrodhaM nivRttaM madyamaithunaat/ ahiMsakamanaayaasaM prazaantaM priyavaadinam// CS6.1.4.31/ japazaucaparaM dhiiraM daananityaM tapasvinam/ devagobraahmaNaacaaryaguruvRddhaarcane ratam// CS6.1.4.32/ aanRzaMsyaparaM nityaM nityaM &karuNavedinam/ samajaagaraNasvapnaM nityaM kSiiraghRtaazinam// &`kaaruNyavedinam' iti paa-. CS6.1.4.33/ dezakaalapramaaNajJaM yuktijJamanahaGkRtam/ zastaacaaramasaMkiirNamadhyaatmapravaNendriyam// CS6.1.4.34/ upaasitaaraM vRddhaanaamaastikaanaaM jitaatmanaam/ dharmazaastraparaM vidyaannaraM nityarasaayanam// CS6.1.4.35/ guNairetaiH samuditaiH prayuGkte yo rasaayanam/ rasaayanaguNaan sarvaan yathoktaan sa samaznute// (ityaacaararasaayanam/) CS6.1.4.36/ yathaasthuulamanirvaahya doSaaJchaariiramaanasaan/ rasaayanaguNairjanturyujyate na kadaacana// CS6.1.4.37/ yogaa hyaayuHprakarSaarthaa jaraaroganibarhaNaaH/ manaHzariirazuddhaanaaM sidhyanti prayataatmanaam// CS6.1.4.38/ tadetanna bhavedvaacyaM sarvameva hataatmasu/ &arujebhyo+advijaatibhyaH zuzruuSaa yeSu naasti ca// &`arajobhyaH' iti paa-. CS6.1.4.39/ ye rasaayanasaMyogaa vRSyayogaazca ye mataaH/ yaccoSadhaM vikaaraaNaaM sarvaM tadvaidyasaMzrayam// CS6.1.4.40/ praaNaacaaryaM budhastasmaaddhiimantaM vedapaaragam/ azvinaaviva devendraH puujayedatizaktitaH// CS6.1.4.41/ azvinau devabhiSajau yajJavaahaaviti smRtau/ yajJasya hi zirazchinnaM punastaabhyaaM samaahitam// CS6.1.4.42/ praziirNaa dazanaaH puuSNo netre naSTe bhagasya ca/ vajriNazca bhujastambhastaabhyaameva cikitsitaH// CS6.1.4.43/ cikitsitazca ziitaaMzurgRhiito raajayakSmaNaa/ somaabhipatitazcandraH kRtastaabhyaaM punaH sukhii// CS6.1.4.44/ bhaargavazcyavanaH kaamii vRddhaH san vikRtiM gataH/ viitavarNasvaropetaH kRtastaabhyaaM punaryuvaa// CS6.1.4.45/ etaizcaanyaizca bahubhiH karmabhirbhiSaguttamau/ babhuuvaturbhRzaM puujyaavindraadiinaaM mahaatmanaam// CS6.1.4.46/ grahaaH stotraaNi mantraaNi &tathaa naanaahaviiMSi ca/ &&dhuumraazca pazavastaabhyaaM prakalpyante dvijaatibhiH// &`tathaa+anyaani haviiMSi ca' iti paa-. &&`dhuumaazca' iti paa-. CS6.1.4.47/ praatazca savane somaM zakro+azvibhyaaM sahaaznute/ sautraamaNyaaM ca bhagavaanazvibhyaaM saha modate// CS6.1.4.48/ indraagnii caazvinau caiva stuuyante praayazo dvijaiH/ stuuyante vedavaakyeSu na tathaa+anyaa hi devataaH// CS6.1.4.49/ ajarairamaraistaavadvibudhaiH saadhipairdhruvaiH/ puujyete prayatairevamazvinau bhiSajaaviti// CS6.1.4.50/ mRtyuvyaadhijaraavazyairduHkhapraayaiH sukhaarthibhiH/ kiM punarbhiSajo martyaiH syurnaatizaktitaH// CS6.1.4.51/ ziilavaanmatimaan yukto &dvijaatiH zaastrapaaragaH/ praaNibhirguruvat puujyaH praaNaacaaryaH sa hi smRtaH// &`trijaatiH' iti paa-. CS6.1.4.52/ vidyaasamaaptau &bhiSajo dvitiiyaa jaatirucyate/ aznute vaidyazabdaM hi na vaidyaH puurvajanmanaa// &`bhiSjastRtiiyaa' iti paa-. CS6.1.4.53/ vidyaasamaaptau braahmaM vaa sattvamaarSamathaapi vaa/ dhruvamaavizati &jJaanaattasmadvaidyo dvijaH smRtaH// &`jJaanaattasmadvaidyastrijaH' iti paa-. `prathamaa jaatiH maatRgarbhato janma, dvitiiyaa jaatirupanayanaat, tRtiiyaa tu vaidyavidyaasamaaptau; ataH zaastrapaarago vaidyaH vidyaasamaaptilakSaNatRtiiyajanmanaa trija ucyate' iti yogiindranaathasenaH. CS6.1.4.54/ naabhidhyaayenna caakrozedahitaM na samaacaret/ praaNaacaaryaM budhaH kazcidicchannaayuranitvaram// CS6.1.4.55/ cikitsitastu &saMzrutya yo vaa+asaMzrutya maanavaH/ nopaakaroti vaidyaaya naasti tasyeha niSkRtiH// &`yo maanavo vaidyena cikitsito rogamuktaH san vaidyaM saMzrutya pratizrutya pratijJaaya asaMtya vaa nopaakaroti dhanaadikaM na dadaati iha loke paratraapi ca tasya niSkRtiH nistaaro naasti' iti yogiindranaathasenaH. CS6.1.4.56/ bhiSagapyaaturaan sarvaan svasutaaniva yatnavaan/ aabaadhebhyo hi saMrakSedicchan dharmamanuttamam// CS6.1.4.57/ dharmaarthaM &caarthakaamaarthamaayurvedo maharSibhiH/ prakaazito dharmaparairicchadbhiH sthaanamakSaram// &`naarthakaamaarthaM' iti paa-. CS6.1.4.58/ naarthaarthaM naapi kaamaarthamatha bhuutadayaaM prati/ vartate yazcikitsaayaaM sa sarvamativartate// CS6.1.4.59/ kurvate ye tu vRttyarthaM cikitsaapaNyavikrayam/ te hitvaa kaaJcanaM raaziM paaMzuraazimupaasate// CS6.1.4.60/ daaruNaiH kRSyamaaNaanaaM gadairvaivasvatakSayam/ chittvaa vaivasvataan paazaan jiivitaM yaH prayacchati// CS6.1.4.61/ dharmaarthadaataa sadRzastasya nehopalabhyate/ na hi jiivitadaanaaddhi daanamanyadviziSyate// CS6.1.4.62/ paro bhuutadayaa dharma iti matvaa cikitsayaa/ vartate yaH sa siddhaarthaH sukhamatyantamaznute// CS6.1.4.63/ tatra zlokau--- aayurvedasamutthaanaM divyauSadhividhiM zubham/ amRtaalpaantaraguNaM siddhaM ratnarasaayanam// CS6.1.4.64/ siddhebhyo brahmacaaribhyo yaduvaacaamarezvaraH/ aayurvedasamutthaane tat sarvaM saMprakaazitam// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsitasthaane rasaayanaadhyaaye aayurvedasamutthaaniiyo naama rasaayanapaadazcaturthaH//4// samaaptazcaayaM rasaayanaadhyaayaH//1// dvitiiyodhyaayaH/ vaajiikaraNaadhyaaye prathamaH paadaH/ CS6.2.1.1/ athaataH saMyogazaramuuliiyaM vaajiikaraNapaadaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.2.1.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.2.1.3/ vaajiikaraNamanvicchet puruSo nityamaatmavaan/ tadaayattau hi dharmaarthau priitizca yaza eva ca// CS6.2.1.4/ putrasyaayatanaM hyetadguNaazcaite sutaazrayaaH/ vaajiikaraNamagryaM ca kSetraM strii yaa praharSiNii// CS6.2.1.5/ iSTaa hyekaikazo+apyarthaa paraM priitikaraa smRtaaH/ kiM punaH striizariire ye saGghaatena pratiSThitaaH// (saGghaato hiindriyaarthaanaaM striiSu naanyatra vidyate/) CS6.2.1.6/ stryaazrayo hiindriyaartho yaH sa priitijanano+adhikam/ striiSu priitirvizeSeNa striiSvapatyaM pratiSThitam// CS6.2.1.7/ dharmaarthau striiSu lakSmiizca striiSu lokaaH pratiSThitaaH/ suruupaa yauvanasthaa yaa lakSaNairyaa vibhuuSitaa// CS6.2.1.8/ yaa vazyaa zikSitaa yaa ca saa strii vRSyatamaa mataa/ naanaabhaktyaa tu lokasya daivayogaacca yoSitaam// CS6.2.1.9/ taM taM praapya vivardhante naraM ruupaadayo guNaaH/ vayoruupavacohaavairyaa yasya paramaaGganaa// CS6.2.1.10/ pravizatyaazu hRdayaM daivaadvaa karmaNo+api vaa/ hRdayotsavaruupaa yaa yaa samaanamanaHzayaa// CS6.2.1.11/ samaanasattvaa yaa vazyaa yaa yasya priiyate priyaiH/ yaa paazabhuutaa sarveSaamindriyaaNaaM parairguNaiH// CS6.2.1.12/ yayaa viyukto nistriikamaratirmanyate jagat/ yasyaa Rte zariiraM naa dhatte zuunyamivendriyaiH// CS6.2.1.13/ zokodvegaaratibhayairyaaM dRSTvaa naabhibhuuyate/ yaati yaaM praapya visrambhaM dRSTvaa hRSyatyatiiva yaam// CS6.2.1.14/ apuurvaamiva yaaM yaati nityaM harSaativegataH/ gatvaa garvaa+api bahuzo yaaM tRptiM naiva gacchati// CS6.2.1.15/ saa strii vRSyatamaa tasya naanaabhaavaa hi maanavaaH/ atulyagotraaM vRSyaaM ca prahRSTaaM nirupadravaam// CS6.2.1.16/ zuddhasnaataaM vrajennaariimapatyaarthii niraamayaH/ acchaayazcaikazaakhazca niSphalazca yathaa drumaH// CS6.2.1.17/ aniSTagandhazcaikazca nirapatyastathaa naraH/ citradiipaH saraH zuSkamadhaaturdhaatusannibhaH// CS6.2.1.18/ niSprajastRNapuuliiti mantavyaH puruSaakRtiH/ apratiSThazca nagnazca zuunyazcaikendriyazca naa// CS6.2.1.19/ mantavyo niSkriyazcaiva yasyaapatyaM na vidyate/ bahumuurtirbahumukho bahuvyuuho bahukriyaH// CS6.2.1.20/ bahucakSurbahujJaano bahvaatmaa ca bahuprajaH/ maGgalyo+ayaM prazasyo+ayaM dhanyo+ayaM viiryavaanayam// CS6.2.1.21/ bahuzaakho+ayamiti ca stuuyate naa bahuprajaH/ priitirbalaM sukhaM vRttirvistaaro &vipulaM kulam// &`vibhavaH' iti paa-. CS6.2.1.22/ yazo lokaaH sukhodarkaastuSTizcaapatyasaMzritaaH/ tasmaadapatyamanvicchan guNaaMzcaapatyasaMzritaan// CS6.2.1.23/ vaajiikaraNanityaH syaadicchan kaamasukhaani ca/ upabhogasukhaan siddhaan viiryaapatyavivardhanaan// CS6.2.1.24/ vaajiikaraNasaMyogaan pravakSyaamyata uttaram/ zaramuulekSumuulaani kaaNDekSuH sekSuvaalikaa// CS6.2.1.25/ zataavarii payasyaa ca vidaarii kaNTakaarikaa/ jiivantii jiivako medaa viiraa carSabhako balaa// CS6.2.1.26/ RddhirgokSurakaM raasnaa saatmaguptaa punarnavaa/ eSaaM tripalikaan &bhaagaan maaSaaNaamaaDhakaM navam// &`pRtak tripalikaan kRtvaa' iti paa-. CS6.2.1.27/ vipaacayejjaladroNe caturbhaagaM ca zeSayet/ tatra peSyaaNi madhukaM draakSaa phalguuni pippalii// CS6.2.1.28/ aatmaguptaa madhuukaani kharjuuraaNi zataavarii/ vidaaryaamalakekSuuNaaM rasasya ca pRthak pRthak// CS6.2.1.29/ sarpiSazcaaDhakaM dadyaat kSiiradroNaM ca tadbhiSak/ saadhayedghRtazeSaM ca supuutaM yojayet punaH// CS6.2.1.30/ zarkaraayaastugaakSiiryaazcuurNaiH prasthonmataiH pRthak/ palaizcaturbhirmaagadhyaaH palena maricasya ca// CS6.2.1.31/ tvagelaakezaraaNaaM ca cuurNairardhapalonmitaiH/ madhunaH kuDavaabhyaaM ca dvaabhyaaM tatkaarayedbhiSak// CS6.2.1.32/ palikaa &gulikaastyaanaastaa yathaagni prayojayet/ eSa vRSyaH paraM yogo bRMhaNo balavardhanaH// &`kRtvaa' iti paa. CS6.2.1.33/ anenaazva ivodiirNo balii liGgaM samarpayet/ (iti vRMhaNiiguTikaa/) maaSaaNaamaatmaguptaayaa biijaanaamaaDhakaM navam// CS6.2.1.34/ jiivakarSabhakau viiraaM medaamRddhiM zataavariim/ madhukaM caazvagandhaaM ca saadhayet kuDavonmitaam// CS6.2.1.35/ rase tasmin ghRtaprasthaM gavyaM dazaguNaM payaH/ vidaariiNaaM rasaprasthaM prasthamikSurasasya ca// CS6.2.1.36/ dattvaa mRdvagninaa saadhyaM siddhaM sarpirnidhaapayet/ zarkaraayaastugaakSiiryaaH kSaudrasya ca pRthak pRthak// CS6.2.1.37/ bhaagaaMzcatuSpalaaMstatra pippalyaazcaavapet palam/ palaM puurvamato liiDhvaa tato+annamupayojayet// CS6.2.1.38/ ya icchedakSayaM zukraM zephasazcottamaM balam/ (iti vaajiikaraNaM ghRtam/) zarkaraa maaSavidalaastugaakSiirii payo ghRtam// CS6.2.1.39/ godhuumacuurNaSaSThaani sarpiSyutkaarikaaM pacet/ taaM naatipakvaaM mRditaaM kaukkuTe madhure rase// CS6.2.1.40/ sugandhe prakSipeduSNe yathaa saandriibhavedrasaH/ eSa piNDdaraso vRSyaH pauSTiko balavardhanaH// CS6.2.1.41/ anenaazva ivodiirNo &balii liGgaM samarpayet/ zikhitittirihaMsaanaamevaM piNDaraso mataH/ balavarNasvarakaraH pumaaMstena vRSaayate// &`ivodiirNabalaH' iti paa-. (iti &vaajiikaraNapiNDarasaaH/) &`vaajiikarii lapsikaa' iti paa-. CS6.2.1.42/ ghRtaM maaSaan sabastaaNDaan saadhayenmaahiSe rase/ bharjayettaM rasaM puutaM phalaamlaM navasarpiSi// CS6.2.1.43/ iiSatsalavaNaM yuktaM dhaanyajiirakanaagaraiH/ eSa vRSyazca balyazca bRMhaNazca rasottamaH// (iti &vRSyamaahiSarasaH/) &`vaajiikarii lapsikaa' iti paa-. CS6.2.1.44/ caTakaaMstittirirase tittiriin kaukkuTe rase/ kukkuTaan baarhiNarase haaMse baarhiNameva ca// CS6.2.1.45/ navasarpiSi saMtaptaan phalaamlaan kaarayedrasaan/ madhuraan vaa yathaasaatmyaM gandhaaDhyaan balavardhanaam// (ityanye vRSyarasaaH/) CS6.2.1.46/ tRptiM caTakamaaMsaanaaM gatvaa yo+anupibet payaH/ na tasya liGgazaithilyaM syaanna zukrakSayo nizi// (iti vRSyamaaMsam/) CS6.2.1.47/ maaSayuuSeNa yo bhuktvaa ghRtaaDhyaM SaSTikaudanam/ payaH pibati raatriM sa kRtsnaaM jaagarti vegavaan// (iti vRSyamaaSayogaH/) CS6.2.1.48/ na naa svapiti raatriSu &nityastabdhena zephasaa/ tRptaH kukkuTamaaMsaanaaM bhRSTaanaaM nakraretasi// &`nistabdhena ca' iti paa-. (iti &vRSyaH kukkuTamaaMsaprayogaH/) &`vRSyazukrarasaH' iti paa-. CS6.2.1.49/ niHsraavya matsyaaNDarasaM bhRSTaM sarpiSi bhakSayet/ haMsabarhiNadakSaaNaamevamaNDaani bhakSayet// (iti vRSyo+aNDarasaH/) CS6.2.1.50/ bhavatazcaatra--- srotaHsu zuddheSvamale zariire vRSyaM yadaa &naa mitamatti kaale/ vRSaayate tena paraM manuSyastadbRMhaNaM caiva balapradaM ca// &`yadaadyaM' iti paa-. CS6.2.1.51/ tasmaat puraa zodhanameva kaaryaM balaanuruupaM na hi vRSyayogaaH/ sidhyanti dehe maline prayuktaaH &kliSTe yathaa vaasasi raagayogaaH// &`mliSTe' iti paa-. CS6.2.1.52/ tatra zlokau--- vaajiikaraNasaamarthyaM kSetraM strii yasya caiva yaa/ ye doSaa nirapatyaanaaM guNaaH putravataaM ca ye// CS6.2.1.53/ daza paJca ca saMyogaa viiryaapatyavivardhanaaH/ uktaaste zaramuuliiye paade puSTibalapradaaH// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane vaajiikaraNaadhyaaye saMyogazaramuuliiyo naama vaajiikaraNapaadaH prathamaH//1// vaajiikaraNaadhyaaye dvitiiyaH paadaH/ CS6.2.2.1/ athaata aasiktakSiirikaM vaajiikaraNapaadaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.2.2.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.2.2.3/ aasiktakSiiramaapuurNamazuSkaM zuddhaSaSTikam/ &uduukhale samaapothya piiDayet kSiiramarditam// &`kSuNNaM vimarditaM kSiire piiDayet susamaahitaH' iti paa-. CS6.2.2.4/ gRhiitvaa taM rasaM puutaM gavyena payasaa saha/ biijaanaamaatmaguptaayaa dhaanyamaaSarasena ca// CS6.2.2.5/ balaayaaH zuurpaparNyozca jiivantyaa jiivakasya &ca/ RddhyarSabhakakaakoliizvadaMSTraamadhukasya ca// &`RSabhasya ca kaakoliimadhukaanaaM rasena ca' iti paa-. CS6.2.2.6/ zataavaryaa vidaaryaazca draakSaakharjuurayorapi/ saMyuktaM maatrayaa vaidyaH saadhayettatra caavapet// CS6.2.2.7/ tugaakSiiryaaH samaaSaaNaaM zaaliinaaM SaSTikasya ca/ godhuumaanaaM ca cuurNaani yaiH sa saandriibhavedrasaH// CS6.2.2.8/ saandriibhuutaM ca kuryaat prabhuutamadhuzarkaram/ guli(Ti)kaa badaraistulyaastaazca sarpiSi bharjayet// CS6.2.2.9/ taa yathaagni prayuJjaanaH kSiiramaaMsarasaazanaH/ pazyatyapatyaM vipulaM vRddho+apyaatmajamakSayam// (ityapatyakarii SaSTikaadiguTikaa/) CS6.2.2.10/ caTakaanaaM sahaMsaanaaM dakSaaNaaM zikhinaaM tathaa/ zizumaarasya nakrasya bhiSak zukraaNi saMharet// CS6.2.2.11/ gavyaM sarpirvaraahasya kuliGgasya vasaamapi/ SaSTikaanaaM ca cuurNaani cuurNaM &godhuumakasya ca// &`gaudhuumikaM tathaa' iti paa-. CS6.2.2.12/ ebhiH puupalikaaH kaaryaaH zaSkulyo vartikaastathaa/ puupaa dhaanaazca vividhaa bhakSyaazcaanye pRthagvidhaaH// CS6.2.2.13/ eSaaM prayogaadbhsakSyaaNaaM stabdhenaapuurNaretasaa/ zephasaa vaajivadyaati yaavadicchaM striyo naraH// (iti vRSyapuupalikaadiyogaaH/) CS6.2.2.14/ aatmaguptaaphalaM maaSaan kharjuuraaNi zataavariim/ zRGgaaTakaani mRdviikaaM saadhayet prasRtonmitam// CS6.2.2.15/ kSiiraprasthaM jalaprasthametat prasthaavazeSitam/ zuddhena vaasasaa puutaM yojayet prasRtaistribhiH// CS6.2.2.16/ zarkaraayaastugaakSiiryaaH sarpiSo+abhinavasya ca/ tat paayayeta sakSaudraM SaSTikaannaM ca bhojayet// CS6.2.2.17/ jaraapariito+apyabalo yogenaanena vindati/ naro+apatyaM suvipulaM yuveva ca sa hRSyati// (ityapatyakaraH svarasaH/) CS6.2.2.18/ kharjuuriimastakaM maaSaan payasyaaM ca zataavariim/ kharjuuraaNi madhuukaani mRdviikaamajaDaaphalam// CS6.2.2.19/ palonmitaani &matimaan saadhayet salilaaDhake/ tena paadaavazeSeNa kSiiraprasthaM vipaacayet// &`sarvaaNi' iti paa-. CS6.2.2.20/ kSiirazeSeNa tenaadyaad ghRtaaDhyaM SaSTikaudanam/ sazarkareNa saMyoga eSa vRSyaH paraM smRtaH// (iti vRSyakSiiram/) CS6.2.2.21/ jiivakarSabhakau medaaM jiivantiiM zraavaNiidvayam/ kharjuuraM ma dhukaM draakSaaM pippaliiM vizvabheSajam// CS6.2.2.22/ zRGgaaTakaM vidaariiM ca navaM sarpiH payo jalam/ siddhaM ghRtaavazeSaM taccharkaraakSaudrapaadikam// CS6.2.2.23/ SaSTikaannena saMyuktamupayojyaM yathaabalam/ vRSyaM balyaM ca kaNThyaM bRMhaNamuttamam// (iti vRSyaghRtam/) CS6.2.2.24/ dadhnaH saraM zaraccandrasannibhaM doSavarjitam/ zarkaraakSaudramaricaistugaakSiiryaa ca buddhimaan// CS6.2.2.25/ yuktyaa yuktaM sasuukSmailaM nave &kumbhe zucau paTe/ maarjitaM prakSipecchiite ghRtaaDhye SaSTikaudane// &`kuNDe' iti paa-. CS6.2.2.26/ pibenmaatraaM rasaalaayaastaM bhuktvaa &SaSTikaudanam/ varNasvarabalopetaH pumaaMstena vRSaayate// &`tamadyaadupariSTaacca rasaalaaM maatrayaa pibet' iti paa-. (vRSyo dadhisaraprayogaH/) CS6.2.2.27/ candraaMzukalpaM payasaa ghRtaaDhyaM SaSTikaudanam/ zarkaraamadhusaMyuktaM prayuJjaano vRSaayate// (iti vRSyaH SaSTikaudanaprayogaH/) CS6.2.2.28/ tapte sarpiSi nakraaNDaM taamracuuDaaNDamizritam/ yuktaM SaSTikacuurNena sarpiSaa+abhinavena ca// CS6.2.2.29/ paktvaa puupalikaaH khaadedvaaruNiimaNDapo naraH/ ya icchedazvavadgantuM prasektuM gajavacca yaH// (iti vRSyapuupalikaaH/) CS6.2.2.30/ bhavatazcaatra--- etaiH prayogairvidhivadvapuSmaan &viiryopapanno balavarNayuktaH/ harSaanvito vaajivadaSTavarSo bhavet samarthazca varaaGganaasu// &`snehopapannaH' iti paa-. CS6.2.2.31/ yadyacca kiJcinmanasaH priyaM syaadramyaa vanaantaaH pulinaani zailaaH/ iSTaaH striyo bhuuSaNagandhamaalyaM priyaa vayasyaazca tadatra &yogyam// &`yojyam' iti paa-. CS6.2.2.32/ tatra zlokaH--- aasiktakSiirike paade ye yogaaH parikiirtitaaH/ aSTaavapatyakaamaiste prayojyaaH pauruSaarthibhiH// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane vaajiikaraNaadhyaaye aasiktakSiiriko naama vaajiikaraNapaado dvitiiyaH//2// vaajiikaraNaadhyaaye tRtiiyaH paadaH/ CS6.2.3.1/ athaato maaSaparNabhRtiiyaM vaajiikaraNapaadaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.2.3.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.2.3.3/ maaSaparNabhRtaaM dhenuM ghRSTiM puSTaaM catuHstaniim/ samaanavarNavatsaaM ca jiivadvatsaaM ca buddhimaan// CS6.2.3.4/ rohiNiimathavaa kRSNaamuurdhvazRGgiimadaaruNaam/ ikSvaadaamarjunaadaaM vaa saandrakSiiraaM ca dhaarayet// CS6.2.3.5/ kevalaM tu payastasyaaH zRtaM vaa+azRtameva vaa/ zarkaraakSaudrasarpirbhiryuktaM tadvRSyamuttamam// CS6.2.3.6/ zukralairjiivaniiyaizca bRMhaNairbalavardhanaiH/ kSiirasaMjanaanaizcaiva payaH siddhaM pRthak pRthak// CS6.2.3.7/ yuktaM godhuumacuurNena saghRtakSaudrazarkaram/ paryaayeNa prayoktavyamicchataa zukramakSayam// CS6.2.3.8/ medaaM payasyaaM jiivantiiM vidaariiM kaNTakaarikaam/ zvadaMSTaaM kSiirikaaM maaSaan godhuumaaJchaaliSaSTikaan// CS6.2.3.9/ payasyardhodake &paktvaa kaarSikaanaaDhakonmite/ vivarjayet payaHzeSaM tat puutaM kSaudrasarpiSaa// &`siddhaan' iti paa-. CS6.2.3.10/ yuktaM sazarkaraM piitvaa vRddhaH saptatiko+api vaa/ vipulaM labhate+apatyaM yuveva ca sa hRSyati// CS6.2.3.11/ maNDalairjaataruupasya tasyaa eva payaH zRtam/ apatyajananaM siddhaM saghRtakSaudrazarkaram// CS6.2.3.12/ triMzat supiSTaaH pippalyaH prakuJce tailasarpiSoH/ bhRSTaaH sazarkaraakSaudraaH kSiiradhaaraavadohitaaH// CS6.2.3.13/ piitvaa yathaabalaM cordhvaM SaSTikaM kSiirasarpiSaa/ bhuktvaa na raatrimastabdhaM liGgaM pazyati naa kSarat// (iti vRSyaH pippaliiyogaH/) CS6.2.3.14/ zvadaMSTraayaa vidaaryaazca rase kSiiracaturguNe/ ghRtaaDhyaH saadhito vRSyo maaSaSaSTikapaayasaH// (iti vRSyapaayasayogaH/) CS6.2.3.15/ phalaanaaM jiivaniiyaanaaM snigdhaanaaM rucikaariNaam/ kuDavazcuurNitaanaaM syaat svayaGguptaaphalasya ca// CS6.2.3.16/ kuDavazcaiva maaSaaNaaM dvau dvau ca tilamudgayoH/ godhuumazaalicuurNaanaaM kuDavaH kuDavo bhavet// CS6.2.3.17/ sarpiSaH kuDavazcaikastat sarvaM &kSiiramarditam/ paktvaa puupalikaaH khaadedbahvyaH syuryasya yoSitaH// &`sarpiSaH kuDavazcaiva kSiireNa mRditaM ca tat' iti paa-. (iti vRSyapuupalikaaH/) CS6.2.3.18/ ghRtaM zataavariigarbhaM kSiire dazaguNe pacet/ zarkaraapippaliikSaudrayuktaM tadvRSyamuttamam// (iti vRSyaM zataavariighRtam/) CS6.2.3.19/ karSaM madhukacuurNasya &ghRtakSaudrasamaaMzikam/ prayuGkte yaH &&payazcaanu nityavegaH sa naa bhavet// &`ghRtakSaudrasamanvitam' iti paa-. &&`payo+anupaanaM yo lihyaat' iti paa-. (iti vRSyamadhukayogaH/) CS6.2.3.20/ ghRtakSiiraazano nirbhiirnirvyaadhirnityago yuvaa/ saGkalpapravaNo nityaM naraH striiSu vRSaayate// CS6.2.3.21/ kRtaikakRtyaaH siddhaarthaa ye caanyo+anyaanuvartinaH/ kalaasu kuzalaastulyaaH sattvena vayasaa ca ye// CS6.2.3.22/ kulamaahaatmyadaakSiNyaziilazaucasamanvitaaH/ ye kaamanityaa ye hRSTaa ye vizokaa gatavyathaaH// CS6.2.3.23/ ye tulyaziilaa ye bhaktaa ye priyaa ye priyaMvadaaH/ tairnaraH saha visrabdhaH suvayasyairvRSaayate// CS6.2.3.24/ abhyaGgotsaadanasnaanagandhamaalyavibhuuSaNaiH/ gRhazayyaasanasukhairvaasobhirahataiH priyaiH// CS6.2.3.25/ vihaGgaanaaM rutairiSTaiH striiNaaM caabharaNasvanaiH/ saMvaahanairvarastriiNaamiSTaanaaM ca vRSaayate// CS6.2.3.26/ mattadvirephaacaritaaH sapadmaaH salilaazayaaH/ jaatyutpalasugandhiini ziitagarbhagRhaaNi ca// CS6.2.3.27/ nadyaH phenottariiyaazca girayo niilasaanavaH/ unnatirniilameghaanaaM, ramyacandrodayaa nizaaH// CS6.2.3.28/ vaayavaH sukhasaMsparzaaH kumudaakaragandhinaH/ ratibhogakSamaa &raatryaH saGkocaaguruvallabhaaH// &`naaryaH' iti paa-. CS6.2.3.29/ sukhaaH sahaayaaH parapuSTaghuSTaaH phullaa vanaantaa vizadaannapaanaaH/ gaandharvazabdaazca sugandhayogaaH sattvaM vizaalaM nirupadravaM ca// CS6.2.3.30/ siddhaarthataa caabhinavazca kaamaH strii caayudhaM sarvamihaatmajasya/ vayo navaM jaatamadazca kaalo harSasya yoniH paramaa naraaNaam// CS6.2.3.31/ tatra zlokaH--- praharSayonayo yogaa vyaakhyaataa daza paJca ca/ maaSaparNabhRtiiye+asmin paade &zukrabalapradaaH// &`puSTibalapradaaH' iti paa-. ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane vaajiikaraNaadhyaaye maaSaparNabhRtiiyo naama vaajiikaraNapaadastRtiiyaH//3// vaajiikaraNaadhyaaye caturthaH paadaH/ CS6.2.4.1/ athaataH pumaaJjaatabalaadikaM vaajiikaraNapaadaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.2.4.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.2.4.3/ pumaan yathaa jaatabalo yaavadicchaM striyo vrajet/ yathaa caapatyavaan sadyo bhavettadupadekSyate// CS6.2.4.4/ na hi jaatabalaaH sarve naraazcaapatyabhaaginaH/ bRhacchariiraa balinaH santi naariiSu durbalaaH// CS6.2.4.5/ santi &caalpaazrayaaH striiSu balavanto bahuprajaaH/ prakRtyaa caabalaaH santi santi caamayadurbalaaH// &`caalpabalaaH' iti paa-. CS6.2.4.6/ naraazcaTakavat kecid vrajanti bahuzaH striyam/ gajavacca prasiJcanti kecinna bahugaaminaH// CS6.2.4.7/ kaalayogabalaaH kecit kecidabhyasanadhruvaaH/ kecit &prayatnairvyajyante vRSaaH kecit svabhaavataH// &`prayatnairbaahyante' iti paa-. CS6.2.4.8/ tasmaat prayogaan vakSyaamo durbalaanaaM balapradaan/ sukhopabhogaan balinaaM bhuuyazca balavardhanaan// CS6.2.4.9/ puurvaM zuddhazariiraaNaaM &niruuhaiH saanuvaasanaiH/ balaapekSii prayuJjiita zukraapatyavivardhanaan// &`niruuhaan saanuvaasanaan' iti paa-. CS6.2.4.10/ ghRtatailarasakSiirazarkaraamadhusaMyutaaH/ bastayaH saMvidhaatavyaaH kSiiramaaMsarasaazinaam// CS6.2.4.11/ piSTvaa varaahamaaMsaani dattvaa maricasaindhave/ kolavadgulikaaH kRtvaa tapte sarpiSi &vartayet// &`bharjayet' iti paa-. CS6.2.4.12/ &vartanastambhitaastaazca prakSepyaaH kaukkuTe rase/ ghRtaaDhye gandhapizune dadhidaaDimasaarike// &`bharjanastambhitaaH' iti paa-. CS6.2.4.13/ yathaa na bhindyaadguli(Ti)kaastathaa taM saadhayedrasam/ taM piban bhakSayaMstaazca labhate zukramakSayam// CS6.2.4.14/ maaMsaanaamevamanyeSaaM medyaanaaM kaarayedbhiSak/ guTikaaH sarasaastaasaaM prayogaH zukravardhanaH// (iti vRSyaa maaMsaguTikaaH/) CS6.2.4.15/ maaSaanaGkuritaaJchuddhaan vituSaan saajaDaaphalaan/ ghRtaaDhye maahiSarase dadhidaaDimasaarike// CS6.2.4.16/ prakSipenmaatrayaa yukto dhaanyajiirakanaagaraiH/ bhuktaH piitazca sa rasaH kurute zukramakSayam// (iti vRSyo maahiSarasaH/) CS6.2.4.17/ aardraaNi matsyamaaMsaani zaphariirvaa subharjitaaH/ tapte sarpiSi yaH khaadet sa gacchet striiSu na kSayam// CS6.2.4.18/ ghRtabhRSTaan rase cchaage rohitaan phalasaarike/ anupiitarasaan snigdhaanapatyaarthii prayojayet// (iti vRSyavRtabhRSTamatsyamaaMsaani/) CS6.2.4.19/ &kuTTakaM matsyamaaMsaanaaM hiGgusaindhavadhaanyakaiH/ yuktaM godhuumacuurNena ghRte puupalikaaH pacet// &`kuTTitaM' iti paa-. CS6.2.4.20/ maahiSe ca rase matsyaan snigdhaamlalavaNaan pacet/ rase caanugate maaMsaM pothayettatra caavapet// CS6.2.4.21/ maricaM jiirakaM dhaanyamalpaM hiGgu navaM ghRtam/ maaSapuupalikaanaaM tadgarbhaarthamupakalpayet// CS6.2.4.22/ etau puupalikaayogau bRMhaNau balavardhanau/ harSasaubhaagyadau putryau paraM zukraabhivardhanau// (iti vRSyau puupalikaayogau/) CS6.2.4.23/ maaSaatmaguptaagodhuumazaaliSaSTikapaiSTikam/ zarkaraayaa vidaaryaazca cuurNamikSurakasya ca// CS6.2.4.24/ saMyojya masRNe kSiire ghRte puupalikaaH pacet/ payo+anupaanaastaaH ziighraM kurvanti vRSataaM paraam// (iti vRSyaa maaSaadipuupalikaaH/) CS6.2.4.25/ zarkaraayaastulaikaa syaadekaa gavyasya sarpiSaH/ prastho vidaaryaazcuurNasya pippalyaaH prastha eva ca// CS6.2.4.26/ ardhaaDhakaM tugaakSiiryaaH kSaudrasyaabhinavasya ca/ tatsarvaM muurcchitaM tiSThenmaartike ghRtabhaajane// CS6.2.4.27/ maatraamagnisamaaM tasya praataH praataH prayojayet/ eSa vRSyaH paraM yogo balyo bRMhaNa eva ca// CS6.2.4.28/ zataavaryaa vidaaryaazca tathaa maaSaatmaguptayoH/ zvadaMSTraayaazca &niSkvaathaaJjaleSu ca pRthak pRthak// &`niSkvaathanalvaNeSu pRthak pRthak' iti paa-. CS6.2.4.29/ saadhayitvaa ghRtaprasthaM payasyaSTaguNe punaH/ zarkaraamadhuyuktaM tadapatyaarthii prayojayet// (ityapatyakaraM ghRtam/) CS6.2.4.30/ ghRtapaatraM zataguNe vidaariisvarase pacet/ siddhaM punaH zataguNe gavye payasi saadhayet// CS6.2.4.31/ zarkaraayaastugaakSiiryaaH kSaudrasyekSurakasya ca/ pippalyaaH saajaDaayaazca bhaagaiH paadaaMzikairyutam// CS6.2.4.32/ guli(Ti)kaaH kaarayedvaidyo yathaa sthuulamudumbaram/ taasaaM prayogaat puruSaH kuliGga iva hRSyati// (iti vRSyaguTikaaH/) CS6.2.4.33/ sitopalaapalazataM tadardhaM navasarpiSaH/ kSaudrapaadena saMyuktaM saadhayejjalapaadikam// CS6.2.4.34/ saandraM godhuumacuurNaanaaM paadaM stiirNe zilaatale/ zucau zlakSNe samutkiirya mardanenopapaadayet// CS6.2.4.35/ zuddhaa utkaarikaaH kaaryaazcandramaNDalasannibhaaH/ taasaaM prayogaadgajavannaariiH saMtarpayennaraH// (iti vRSyotkaarikaa/) CS6.2.4.36/ yat kiJcinmadhuraM snigdhaM jiivanaM bRMhaNaM guru/ harSaNaM manasazcaiva sarvaM tadvRSyamucyate// CS6.2.4.37/ dravyairevaMvidhaistasmaadbhaavitaH pramadaaM vrajet/ aatmavegena codiirNaH striiguNaizca praharSitaH// CS6.2.4.38/ gatvaa snaatvaa payaH piitvaa rasaM vaa+anu zayiita naa/ tathaa+asyaapyaayate bhuuyaH zukraM ca balameva ca// CS6.2.4.39/ yathaa mukulapuSpasya su(sva)gandho nopalabhyate/ labhyate tadvikaazaattu tathaa zukraM hi dehinaam// CS6.2.4.40/ narte vai SoDazaadvarSaat saptatyaaH parato na ca/ aayuSkaamo naraH striibhiH saMyogaM kartumarhati// CS6.2.4.41/ atibaalo hyasaMpuurNasarvadhaatuH striyaM vrajan/ upazuSyeta sahasaa taDaagamiva kaajalam// CS6.2.4.42/ zuSkaM ruukSaM yathaa kaaSThaM jantudagdhaM vijarjaram/ spRSTamaazu viziiryeta tathaa vRddhaH striyo vrajan// CS6.2.4.43/ jarayaa cintayaa zukraM vyaadhibhiH karmakarSaNaat/ kSayaM gacchatyanazanaat striiNaaM caatiniSevaNaat// CS6.2.4.44/ kSayaadbhayaadavizrambhaacchokaat striidoSadarzanaat/ naariiNaamarasajJatvaadavicaaraadasevanaat// CS6.2.4.45/ tRptasyaapi striyo gantuM na zaktirupajaayate/ dehasattvabalaapekSii harSaH zaktizca harSajaa// CS6.2.4.46/ rasa ikSau yathaa dadhni sarpistailaM tile yathaa/ sarvatraanugataM dehe zukraM saMsparzane tathaa// CS6.2.4.47/ tat striipuruSasaMyoge ceSTaasaMkalpapiiDanaat/ zukraM pracyavate sthaanaajjalamaardraat paTaadiva// CS6.2.4.48/ harSaattarSaat saratvaacca paicchilyaadgauravaadapi/ aNupravaNabhaavaacca drutatvaanmaarutasya ca// CS6.2.4.49/ aSTaabhya ebhyo hetubhyaH zukraM dehaat prasicyate/ carato vizvaruupasya ruupadravyaM yaducyate// CS6.2.4.50/ bahalaM madhuraM snigdhamavisraM guru picchilam/ zuklaM bahu ca yacchukraM phalavattadasaMzayam// CS6.2.4.51/ yena naariiSu saamarthyaM &vaajiivallabhate naraH/ vrajeccaabhyadhikaM yena vaajiikaraNameva tat// &`vaajiiva labhate' iti paa-. CS6.2.4.52/ tatra zlokau--- heturyogopadezasya yogaa dvaadaza cottamaaH/ yat puurvaM maithunaat sevyaM sevyaM yanmaithunaadanu// CS6.2.4.53/ yadaa na sevyaaH pramadaaH kRtsnaH zukravinizcayaH/ niruktaM ceha nirdiSTaM pumaaJjaatabalaadike// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane vaajiikaraNaadhyaaye pumaaJjaatabalaadiko naama vaajiikaraNapaadazcaturthaH//4// samaaptazcaayaM dvitiiyo vaajiikaraNaadhyaayaH//2// tRtiiyo+adhyaayaH/ CS6.3.1/ athaato jvaracikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.3.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.3.3/ vijvaraM jvarasaMdehaM paryapRcchat punarvasum/ vivikte zaantamaasiinamagnivezaH kRtaaJjaliH// CS6.3.4/ dehendriyamanastaapii sarvarogaagrajo balii/ jvaraH pradhaano rogaaNaamukto bhagavataa puraa// CS6.3.5/ tasya praaNisapatnasya dhruvasya pralayodaye/ prakRtiM ca pravRttiM ca prabhaavaM kaaraNaani ca// CS6.3.6/ puurvaruupamadhiSThaanaM balakaalaatmalakSaNam/ vyaasato &vidhibhedaacca pRthagbhinnasya caakRtim// &`vidhivedaM ca' iti paa-. CS6.3.7/ liGgamaamasya jiirNasya sauSadhaM ca kriyaakramam/ vimuJcataH prazaantasya cihnaM yacca pRthak pRthak// CS6.3.8/ jvaraavasRSTo rakSyazca yaavatkaalaM yato yataH/ prazaantaH kaaraNairyaizca punaraavartate jvaraH// CS6.3.9/ yaazcaapi punaraavRttaM kriyaaH prazamayanti tam/ jagaddhitaarthaM tat sarvaM bhagavan! vaktumarhasi// CS6.3.10/ tadagnivezasya vaco nizamya gururabraviit/ jvaraadhikaare yadvaacyaM tat saumya! nikhilaM zRNu// CS6.3.11/ jvaro vikaaro rogazca vyaadhiraataGka eva ca/ &eko+artho naamaparyaayairvividhairabhidhiiyate// &`ekaardhanaamaparyaayaiH' iti paa-. CS6.3.12/ tasya prakRtiruddiSTaa doSaaH zaariiramaanasaaH/ dehinaM na hi nirdoSaM jvaraH samupasevate// CS6.3.13/ kSayastamo jvaraH paapmaa &mRtyuzcoktaa yamaatmakaaH/ paJcatvapratyayaannRRNaaM klizyataaM svena karmaNaa// &`mRtyuzcokto+ayamaatmajaH' iti paa-. CS6.3.14/ ityasya prakRtiH proktaa,pravRttistu parigrahaat/ nidaane puurvamuddiSTaa rudrakopaacca daaruNaat// CS6.3.15/ dvitiiye hi yuge zarvamakrodhavratamaasthitam/ divyaM sahasraM varSaaNaamasuraa abhidudruvuH// CS6.3.16/ tapovighnaazanaaH &kartuM tapovighnaM mahaatmanaH/ pazyan samarthazcopekSaaM cakre dakSaH prajaapatiH// &`tato vighnaM zamiikartuM' iti paa-. CS6.3.17/ punarmaahezvaraM bhaagaM dhruvaM dakSaH prajaapatiH/ yajJe na kalpayaamaasa procyamaanaH surairapi// CS6.3.18/ RcaH pazupateryaazca zaivya aahutayazca yaaH/ yajJasiddhipradaastaabhirhiinaM caiva sa iSTavaan// CS6.3.19/ athottiirNavrato devo buddhvaa dakSavyatikramam/ rudro raudraM puraskRtya bhaavamaatmavidaatmanaH// CS6.3.20/ &sRSTvaa lalaaTe cakSurvai dagdhvaa taanasuraan prabhuH/ baalaM krodhaagnisantaptamasRjat satranaazanam// &`spRSTvaa' iti paa-. CS6.3.21/ tato yajJaH sa vidhvasto vyathitaazca divaukasaH/ daahavyathaapariitaazca bhraantaa bhuutagaNaa dizaH// CS6.3.22/ athezvaraM devagaNaH saha saptarSibhirvibhum/ tamRgbhirastuvan yaavacchaive bhaave zivaH sthitaH// CS6.3.23/ zivaM zivaaya bhuutaanaaM sthitaM jJaatvaa kRtaaJjaliH/ bhiyaa bhasmapraharaNastriziraa navalocanaH// CS6.3.24/ jvaalaamaalaakulo raudro hrasvajaGghodaraH kramaat/ krodhaagniruktavaan devamahaM kiM karavaaNi te// CS6.3.25/ tamuvaacezvaraH krodhaM jvaro loke bhaviSyasi/ janmaadau nidhane ca tvamapacaaraantareSu ca// CS6.3.26/ saMtaapaH saarucistRSNaa saaGgamardo hRdi vyathaa/ jvaraprabhaavo, janmaadau nidhane ca mahattamaH// CS6.3.27/ prakRtizca pravRttizca prabhaavazca pradarzitaH/ nidaane kaaraNaanyaSTau &puurvoktaani vibhaagazaH// &`puurvamuktaani bhaagazaH' iti paa-. CS6.3.28/ aalasyaM nayane saasre jRmbhaNaM gauravaM kramaH/ jvalanaatapavaayvambubhaktidveSaavanizcitau// CS6.3.29/ avipaakaasyavairasye haanizca balavarNayoH/ ziilavaikRtamalpaM ca jvaralakSaNamagrajam// CS6.3.30/ kevalaM samanaskaM ca jvaraadhiSThaanamucyate/ zariiraM, balakaalastu nidaane saMpradarzitaH// CS6.3.31/ jvarapratyaatmikaM liGgaM saMtaapo dehamaanasaH/ jvareNaavizataa bhuutaM na hi kiJcinna tapyate// CS6.3.32/ dvividho vidhibhedena jvaraH zaariiramaanasaH/ punazca dvividho dRSTaH saumyazcaagneya eva vaa// CS6.3.33/ antarvego bahirvego dvividhaH punarucyate/ praakRto vaikRtazcaiva saadhyazcaasaadhya eva ca// CS6.3.34/ punaH paJcavidho dRSTo doSakaalabalaabalaat/ saMtataH satato+anyedyustRtiiyakacaturthakau// CS6.3.35/ punaraazrayabhedena dhaatuunaaM saptadhaa mataH/ bhinnaH kaaraNabhedena punaraSTavidho jvaraH// CS6.3.36/ zaariiro jaayate puurvaM dehe, manasi maanasaH/ vaicittyamaratirglaanirmanasastaapalakSaNam// CS6.3.37/ indriyaaNaaM ca vaikRtyaM &jJeyaM saMtaapalakSaNam/ vaatapittaatmakaH ziitamuSNaM vaatakaphaatmakaH// &`dehasaMtaapalakSaNam' iti paa-. CS6.3.38/ icchatyubhayametattu jvaro vyaamizralakSaNaH/ yogavaahaH paraM vaayuH saMyogaadubhayaarthakRt// CS6.3.39/ daahakRttejasaa yuktaH, ziitakRt somasaMzrayaat/ antardaaho+adhikastRSNaa pralaapaH zvasanaM bhramaH// CS6.3.40/ sandhyasthizuulamasvedo doSavarcovinigrahaH/ antarvegasya liGgaani jvarasyaitaani lakSayet// CS6.3.41/ saMtaapo+abhyadhiko baahyastRSNaadiinaaM ca maardavam/ bahirvegasya liGgaani sukhasaadhyatvameva ca// CS6.3.42/ praakRtaH sukhasaadhyastu vasantazaradudbhavaH/ uSNamuSNena saMvRddhaM pittaM zaradi kupyati// CS6.3.43/ citaH ziite kaphazcaivaM vasante samudiiryate/ varSaasvamlavipaakaabhiradbhiroSadhibhistathaa// CS6.3.44/ saMcitaM &pittamudriktaM zaradyaadityatejasaa/ jvaraM saMjanayatyaazu tasya caanubalaH kaphaH// &`pittamutkliSTaM' iti paa-. CS6.3.45/ &prakRtyaiva visargasya tatra naanazanaadbhayam/ adbhiroSadhibhizcaiva madhuraabhizcitaH kaphaH// &`tatprakRtyaa visargaacca' iti paa-. CS6.3.46/ hemante, suuryasaMtaptaH sa vasante prakupyati/ vasante zleSmaNaa tasmaajjvaraH samupajaayate// CS6.3.47/ aadaanamadhye tasyaapi vaatapittaM bhavedanu/ aadaavante ca madhye ca buddhvaa doSabalaabalam// CS6.3.48/ zaradvasantayorvidvaaJjvarasya pratikaarayet/ kaalaprakRtimuddizya nirdiSTaH praakRto jvaraH// CS6.3.49/ praayeNaanilajo duHkhaH kaaleSvanyeSu vaikRtaH/ hetavo vividhaastasya nidaane saMpradarzitaaH// CS6.3.50/ balavatsvalpadoSeSu jvaraH saadhyo+anupadravaH/ hetubhirbahubhirjaato balibhirbahulakSaNaH// CS6.3.51/ jvaraH praaNaantakRdyazca ziighramindriyanaazanaH/ saptaahaadvaa dazaahaadvaa dvaadazaahaattathaiva ca// CS6.3.52/ sapralaapabhramazvaasastiikSNo hanyaajjvaro naram/ jvaraH kSiiNasya zuunasya gambhiiro dairgharaatrikaH// CS6.3.53/ asaadhyo balavaan yazca kezasiimantakRjjvaraH/ srotobhirvisRtaa doSaa guravo rasavaahibhiH// CS6.3.54/ sarvadehaanugaaH stabdhaa jvaraM kurvanti santatam/ dazaahaM dvaadazaahaM vaa saptaahaM vaa suduHsahaH// CS6.3.55/ sa ziighraM ziighrakaaritvaat prazamaM yaati hanti vaa/ kaaladuuSyaprakRtibhirdoSastulyo hi santatam// CS6.3.56/ niSpratyaniikaH kurute tasmaajjJeyaH suduHsahaH/ yathaa &dhaatuuMstathaa muutraM puriiSaM caanilaadayaH// &`dhaatuM' iti paa-. CS6.3.57/ yugapaccaanupadyante &niyamaat santate jvare/ sa zuddhyaa vaa+apyazuddhyaa vaa rasaadiinaamazeSataH// &`anubadhnanti yugapadavazyaM' iti paa-. CS6.3.58/ saptaahaadiSu kaaleSu prazamaM yaati hanti vaa/ yadaa tu naatizudhyanti na vaa zudhyanti sarvazaH// CS6.3.59/ dvaadazaite samuddiSTaaH santatasyaazrayaastadaa/ visargaM dvaadaze kRtvaa divase+avyaktalakSaNam// CS6.3.60/ durlabhopazamaH kaalaM diirghamapyanuvartate/ iti buddhvaa jvaraM vaidya upakraamettu &santatam// &`santataM samupaacaret' iti paa-. CS6.3.61/ kriyaakramavidhau yuktaH praayaH praagapatarpaNaiH/ raktadhaatvaazrayaH praayo doSaH satatakaM jvaram// CS6.3.62/ sapratyaniikaH kurute kaalavRddhikSayaatmakam/ ahoraatre satatako dvau kaalaavanuvartate// CS6.3.63/ kaalaprakRtiduuSyaaNaaM praapyaivaanyatamaadbalam/ anyedyuSkaM jvaraM doSo ruddhvaa medovahaaH siraaH// CS6.3.64/ sapratyaniiko janayatyekakaalamaharnizi/ doSo+asthimajjagaH kuryaattRtiiyakacaturthakau// CS6.3.65/ gatirdvyekaantaraa+&anyedyurdoSasyoktaa+anyathaa paraiH/ anyedyuSkaM jvaraM kuryaadapi saMzritya zoNitam// &`anyedyuH anyedyuSke jvare/ etadupalakSaNaM, tRtiiyacaturthakayorapi' iti yogiindranaathasenaH CS6.3.66/ maaMsasrotaaMsyanugato janayettu tRtiiyakam/ saMzrito medaso maargaM doSazcaapi &caturthakam// &`gatirdvyekaantaraa' ityaadikaM `doSazcaapi caturthakam' ityantaM paaThaM gaGgaadharo na paThati. CS6.3.67/ anyedyuSkaH pratidinaM dinaM hitvaa tRtiiyakaH/ dinadvayaM yo vizramya pratyeti sa caturthakaH// CS6.3.68/ adhizete yathaa bhuumiM biijaM kaale ca rohati/ adhizete tathaa dhaatuM doSaH kaale ca kupyati// CS6.3.69/ sa vRddhiM balakaalaM ca praapya doSastRtiiyakam/ caturthakaM ca kurute pratyaniikabalakSayaat// CS6.3.70/ kRtvaa vegaM gatabalaaH sve sve sthaane vyavasthitaaH/ punarvivRddhaaH sve kaale jvarayanti naraM malaaH// CS6.3.71/ kaphapittaattrikagraahii pRSThaadvaatakaphaatmakaH/ vaatapittaacchirograahii trividhaH syaattRtiiyakaH// CS6.3.72/ caturthako darzayati prabhaavaM dvividhaM jvaraH/ jaGghaabhyaaM zlaiSmikaH puurvaM zirasto+anilasaMbhavaH// CS6.3.73/ viSamajvara evaanyazcaturthakaviparyayaH/ trividho dhaaturekaiko dvidhaatusthaH karoti yam// CS6.3.74/ praayazaH sannipaatena dRSTaH paJcavidho jvaraH/ sannipaate tu yo bhuuyaan sa doSaH parikiirtitaH// CS6.3.75/ &RtvahoraatradoSaaNaaM manasazca balaabalaat/ kaalamarthavazaaccaiva jvarastaM taM prapadyate// & CS6.3.76/ gurutvaM dainyamudvegaH sadanaM chardyarocakau/ rasasthite bahistaapaH saaGgamardo vijRmbhaNam// CS6.3.77/ raktoSNaaH piDakaastRSNaa saraktaM SThiivanaM muhuH/ daaharaagabhramamadapralaapaa raktasaMsthite// CS6.3.78/ antardaahaH satRNmohaH saglaaniH sRSTaviTkataa/ daurgandhyaM gaatravikSepo jvare maaMsasthite bhavet// CS6.3.79/ svedastiivraa pipaasaa ca pralaapo vamyabhiikSNazaH/ svagandhasyaasahatvaM ca medaHsthe glaanyarocakau// CS6.3.80/ virekavamane cobhe saasthibhedaM prakuujanam/ vikSepaNaM ca gaatraaNaaM zvaasazcaasthigate jvare// CS6.3.81/ hikkaa zvaasastathaa kaasastamasazcaatidarzanam/ marmacchedo bahiH zaityaM daaho+antazcaiva majjage// CS6.3.82/ zukrasthaanagataH zukramokSaM kRtvaa vinaazya ca/ praaNaM vaayvagnisomaizca saardhaM gacchatyasau vibhuH// CS6.3.83/ rasaraktaazritaH saadhyo medomaaMsagatazca yaH/ asthimajjagataH kRcchraH zukrastho naiva siddhyati// CS6.3.84/ hetubhirlakSaNaizcoktaH puurvamaSTavidho jvaraH/ samaasenopadiSTasya vyaasataH zRNu lakSaNam// CS6.3.85/ &ziroruk parvaNaaM bhedo daaho romNaaM praharSaNam/ kaNThaasyazoSo vamathustRSNaa muurcchaa bhramo+aruciH// &`romaharSazca daahazca parvabhedaH zirorujaa' iti paa- CS6.3.86/ svapnanaazo+ativaagjRmbhaa vaatapittajvaraakRtiH/ ziitako gauravaM tandraa staimityaM parvaNaaM ca ruk// CS6.3.87/ zirograhaH pratizyaayaH kaasaH svedaapravartanam/ santaapo madhyavegazca vaatazleSmajvaraakRtiH// CS6.3.88/ muhurdaaho muhuH ziitaM &svedastambho muhurmuhuH/ mohaH kaaso+arucistRSNaa zleSmapittapravartanam// &`svedaH stambhaH' iti paa-. CS6.3.89/ liptatiktaasyataa tandraa zleSmapittajvaraakRtiH/ ityete dvandvajaaH proktaaH sannipaataja ucyate// CS6.3.90/ sannipaatajvarasyordhvaM trayodazavidhasya hi/ praaksuutritasya vakSyaami lakSaNaM vai pRthak pRthak// CS6.3.91/ bhramaH pipaasaa daahazca gauravaM ziraso+atiruk/ vaatapittolbaNe vidyaalliGgaM mandakaphe jvare// CS6.3.92/ zaityaM kaaso+arucistandraapipaasaadaaharugvyathaaH/ vaatazleSmolbaNe vyaadhau liGgaM pittaavare viduH// CS6.3.93/ chardiH zaityaM muhurdaahastRSNaa moho+asthivedanaa/ mandavaate vyavasyanti liGgaM pittakapholbaNe// CS6.3.94/ sandhyasthizirasaH zuulaM pralaapo gauravaM bhramaH/ vaatolbaNe syaad dvyanuge tRSNaa kaNThaasyazuSkataa// CS6.3.95/ raktaviNmuutrataa daahaH svedastRD balasaMkSayaH/ muurcchaa ceti tridoSe syaalliGgaM pitte gariiyasi// CS6.3.96/ aalasyaarucihRllaasadaahavamyaratibhramaiH/ kapholbaNaM sannipaataM tandraakaasena caadizet// CS6.3.97/ pratizyaa chardiraalasyaM tandraa+arucyagnimaardavam/ hiinavaate pittamadhye liGgaM zleSmaadhike matam// CS6.3.98/ haaridramuutranetratvaM daahastRSNaa bhramo+aruciH/ hiinavaate madhyakaphe liGgaM pittaadhike matam// CS6.3.99/ zirorugvepathuH zvaasaH pralaapazchardyarocakau/ hiinapitte madhyakaphe liGgaM syaanmaarutaadhike// CS6.3.100/ ziitako gauravaM tandraa pralaapo+asthiziro+atiruk/ hiinapitte vaatamadhye liGgaM zleSmaadhike viduH// CS6.3.101/ zvaasaH kaasaH pratizyaayo mukhazoSo+atipaarzvaruk/ kaphahiine pittamadhye liGgaM vaataadhike matam// CS6.3.102/ &varcobhedo+agnidaurbalyaM tRSNaa daaho+arucirbhramaH/ kaphahiine vaatamadhye liGgaM pittaadhike viduH// &`parvabhedo' iti paa-. CS6.3.103/ sannipaatajvarasyordhvamato vakSyaami lakSaNam/ kSaNe daahaH kSaNe ziitamasthisandhizirorujaa// CS6.3.104/ saasraave kaluSe rakte nirbhugne caapi &darzane/ sasvanau sarujau karNau kaNThaH zuukairivaavRtaH// &`locane' iti paa-. CS6.3.105/ tandraa mohaH pralaapazca kaasaH zvaaso+arucirbhramaH/ paridagdhaa kharasparzaa jihvaa srastaaGgataa param// CS6.3.106/ SThiivanaM raktapittasya kaphenonmizritasya ca/ ziraso loThanaM tRSNaa nidraanaazo hRdi vyathaa// CS6.3.107/ svedamuutrapuriiSaaNaaM ciraaddarzanamalpazaH/ kRzatvaM naatigaatraaNaaM pratataM kaNThakuujanam// CS6.3.108/ koThaanaaM zyaavaraktaanaaM maNDalaanaaM ca darzanam/ muukatvaM srotasaaM paako gurutvamudarasya ca// CS6.3.109/ ciraat paakazca doSaaNaaM sannipaatajvaraakRtiH/ doSe vibaddhe naSTe+agnau sarvasaMpuurNalakSaNaH// CS6.3.110/ sannipaatajvaro+asaadhyaH kRcchrasaadhyastvato+anyathaa/ nidaane trividhaa proktaa yaa pRthagjajvaraakRtiH// CS6.3.111/ saMsargasannipaataanaaM &tayaa coktaM svalakSaNam/ aaganturaSTamo yastu sa nirdiSTazcaturvidhaH// &`sannipatitatayaa' iti paa-. CS6.3.112/ abhighaataabhiSaGgaabhyaamabhicaaraabhizaapataH/ zastraloSTakazaakaaSThamuSTyaratnitaladvijaiH// CS6.3.113/ tadvidhaizca hate gaatre jvaraH syaadabhighaatajaH/ tatraabhighaataje vaayuH praayo raktaM praduuSayan// CS6.3.114/ savyathaazophavaivarNyaM karoti sarujaM jvaram/ kaamazokabhayakrodhairabhiSaktasya yo jvaraH// CS6.3.115/ so+abhiSaGgaajjvaro jJeyo yazca bhuutaabhiSaGgajaH/ kaamazokabhayaadvaayuH, krodhaat pittaM, trayo malaaH// CS6.3.116/ bhuutaabhiSaGgaat kupyanti bhuutasaamaanyalakSaNaaH/ bhuutaadhikaare vyaakhyaataM tadaSTavidhalakSaNam// CS6.3.117/ viSavRkSaanilasparzaattathaa+anyairviSasaMbhavaiH/ abhiSaktasya caapyaahurjvarameke+abhiSaGgajam// CS6.3.118/ cikitsayaa viSaghnyaiva sa zamaM labhate naraH/ abhicaaraabhizaapaabhyaaM siddhaanaaM yaH pravartate// CS6.3.119/ sannipaatajvaro ghoraH sa vijJeyaH suduHsahaH/ sannipaatajvarasyoktaM liGgaM yattasya tat smRtam// CS6.3.120/ cittendriyazariiraaNaamartayo+anyaazca naikazaH/ prayogaM tvabhicaarasya dRSTvaa zaapasya caiva hi// CS6.3.121/ svayaM zrutvaa+anumaanena &lakSyate prazamena vaa/ vaividhyaadabhicaarasya zaapasya ca tadaatmake// &`lakSayet' iti paa-. CS6.3.122/ yathaakarmaprayogeNa lakSaNaM syaat pRthagvidham/ dhyaananiHzvaasabahulaM liGgaM kaamajvare smRtam// CS6.3.123/ zokaje baaSpabahulaM traasapraayaM bhayajvare/ krodhaje bahusaMrambhaM bhuutaaveze tvamaanuSam// CS6.3.124/ muurcchaamohamadaglaanibhuuyiSThaM viSasaMbhave/ keSaaJcideSaaM liGgaanaaM saMtaapo jaayate puraH// CS6.3.125/ pazcaattulyaM tu keSaaJcideSu kaamajvaraadiSu/ kaamaadijaanaamuddiSTaM jvaraaNaaM yadvizeSaNam// CS6.3.126/ kaamaadijaanaaM rogaaNaamanyeSaamapi tat smRtam/ manasyabhihate puurvaM kaamaadyairna tathaa balam// CS6.3.127/ jvaraH praapnoti vaataadyairdeho yaavanna duuSyati/ dehe caabhiha(dru)te puurvaM vaataadyairna tathaa balam// CS6.3.128/ jvaraH praapnoti kaamaadyairmano yaavanna duuSyati/ te puurvaM kevalaaH pazcaannijairvyaamizralakSaNaaH// CS6.3.129/ hetvauSadhaviziSTaazca bhavantyaagantavo jvaraaH/ saMsRSTaaH sannipatitaaH pRthagvaa kupitaa malaaH// CS6.3.130/ rasaakhyaM dhaatumanvetya &paktiM sthaanaannirasya ca/ svena tenoSmaNaa caiva kRtvaa dehoSmaNo balam// &`paktisthaanaat' iti paa-. CS6.3.131/ srotaaMsi ruddhvaa saMpraaptaaH kevalaM dehamulbaNaaH/ saMtaapamadhikaM dehe janayanti narastadaa// CS6.3.132/ bhavatyatyuSNasarvaaGgo jvaritastena cocyate/ srotasaaM saMniruddhatvaat svedaM naa naadhigacchati// CS6.3.133/ svasthaanaat pracyute caagnau praayazastaruNe jvare/ arucizcaavipaakazca gurutvamudarasya ca// CS6.3.134/ hRdayasyaavizuddhizca tandraa caalasyameva ca/ jvaro+avisargii balavaan doSaaNaamapravartanam// CS6.3.135/ laalaapraseko hRllaasaH kSunnaazo &virasaM mukham/ stabdhasuptagurutvaM ca gaatraaNaaM bahumuutrataa// &`+avizadaM' iti paa-. CS6.3.136/ na viD jiirNaa na ca glaanirjvarasyaamasya lakSaNam/ jvaravego+adhikastRSNaa pralaapaH zvasanaM bhramaH// CS6.3.137/ malapravRttirutklezaH pacyamaanasya lakSaNam/ kSut kSaamataa laghutvaM ca gaatraaNaaM jvaramaardavam// CS6.3.138/ doSapravRttiraSTaaho niraamajvaralakSaNam/ navajvare divaasvapnasnaanaabhyaGgaannamaithunam// CS6.3.139/ krodhapravaatavyaayaamaan kaSaayaaMzca vivarjayet/ jvare laGghanamevaadaavupadiSTamRte jvaraat// CS6.3.140/ &kSayaanilabhayakrodhakaamazokazramodbhavaat/ laGghanena kSayaM niite doSe saMdhukSite+anale// &`' CS6.3.141/ vijvaratvaM laghutvaM ca &kSuccaivaasyopajaayate/ praaNaavirodhinaa cainaM laGghanenopapaadayet// &`laaghavaM ca zariirasya kSuccaivaasyopajaayate' iti paa-. CS6.3.142/ balaadhiSThaanamaarogyaM yadartho+ayaM kriyaakramaH/ laGghanaM svedanaM kaalo yavaagvastiktako rasaH// CS6.3.143/ paacanaanyavipakvaanaaM doSaaNaaM taruNe jvare/ tRSyate salilaM coSNaM &dadyaadvaatakaphajvare// &`vaatakaphaatmake' iti paa-. CS6.3.144/ madyotthe paittike caatha ziitalaM tiktakaiH zRtam/ diipanaM paacanaM caiva jvaraghnamubhayaM hi tat// CS6.3.145/ srotasaaM zodhanaM balyaM rucisvedakaraM zivam/ mustaparpaTakoziiracandanodiicyanaagaraiH// CS6.3.146/ zRtaziitaM jalaM dadyaat pipaasaajvarazaantaye/ kaphapradhaanaanutkliSTaan doSaanaamaazayasthitaan// CS6.3.147/ buddhvaa jvarakaraan kaale vamyaanaaM vamanairharet/ anupasthitadoSaaNaaM vamanaM taruNe jvare// CS6.3.148/ hRdrogaM zvaasamaanaahaM &mohaM ca janayedbhRzam/ sarvadehaanugaaH saamaa dhaatusthaa &&asunirharaaH// &`kaasaM ca kurute bhRzam' iti paa-. &&`duHkhanirharaaH' iti paa-. CS6.3.149/ doSaaH &phalaanaamaamaanaaM svarasaa iva saatyayaaH/ vamitaM laGghitaM kaale yavaaguubhirupaacaret// &`phalebhya aamebhyaH' iti paa-. CS6.3.150/ yathaasvauSadhasiddhaabhirmaNDapuurvaabhiraaditaH/ yaavajjvaramRduubhaavaat SaDahaM vaa vicakSaNaH// CS6.3.151/ tasyaagnirdiipyate taabhiH samidbhiriva paavakaH/ taazca bheSajasaMyogaallaghutvaaccaagnidiipanaaH// CS6.3.152/ vaatamuutrapuriiSaaNaaM &doSaaNaaM caanulomanaaH/ svedanaaya dravoSNatvaaddravatvaattRTprazaantaye// &`vibandhasyaanulomikaH' iti paa-. CS6.3.153/ aahaarabhaavaat praaNaaya saratvaallaaghavaaya ca/ jvaraghnyo &jvarasaatmyatvaattasmaat peyaabhiraaditaH// &`tasmaat puurvaM samaacaret' iti paa-. CS6.3.154/ &jvaraanupacareddhiimaanRte madyasamutthitaat/ madaatyaye madyanitye griiSme pittakaphaadhike// &`yavaaguubhirjvaraan vidvaanRte' iti paa-. CS6.3.155/ uurdhvage raktapitte ca yavaaguurna hitaa jvare/ tatra tarpaNamevaagre &prayojyaM laajasaktubhiH// &`pradeyaM' iti paa-. CS6.3.156/ jvaraapahaiH phalarasairyuktaM samadhuzarkaram/ tataH saatmyabalaapekSii bhojayejjiirNatarpaNam// CS6.3.157/ tanunaa mudgayuuSeNa jaaGgalaanaaM rasena vaa/ annakaaleSu caapyasmai vidheyaM dantadhaavanam// CS6.3.158/ yo+asya vaktrarasastasmaadvipariitaM priyaM ca yat/ tadasya mukhavaizadyaM prakaaGkSaaM caannapaanayoH// CS6.3.159/ dhatte rasavizeSaaNaamabhijJatvaM karoti yat/ vizodhya drumazaakhaagrairaasyaM prakSaalya caasakRt// CS6.3.160/ mastvikSurasamadyaadyairyathaahaaramavaapnuyaat/ paacanaM zamaniiyaM vaa kaSaayaM paayayedbhiSak// CS6.3.161/ jvaritaM SaDahe+atiite laghvannapratibhojitam/ stabhyante &na vipacyante kurvanti viSamajvaram// &`na cyavante ca' iti paa-. CS6.3.162/ doSaa baddhaaH kaSaayeNa stambhitvaattaruNe jvare/ na tu kalpanamuddizya kaSaayaH pratiSidhyate// CS6.3.163/ yaH &kaSaayakaSaayaH syaat sa varjyastaruNajvare/ yuuSairamlairanamlairvaa jaaGgalairvaa rasairhitaiH// &`kaaSayaH kaaSayaH' iti paa-. CS6.3.164/ dazaahaM yaavadazniiyaallaghvannaM jvarazaantaye/ ata uurdhvaM kaphe mande vaatapittottare jvare// CS6.3.165/ paripakveSu doSeSu sarpiSpaanaM yathaa+amRtam/ nirdazaahamapi jJaatvaa kaphottaramalaGghitam// CS6.3.166/ na sarpiH paayayedvaidyaH &kaSaayaistamupaacaret/ yaavallaghutvaadazanaM dadyaanmaaMsarasena ca// &`zamanaistamupaacaret' iti paa-. CS6.3.167/ balaM hyalaM nigrahaaya doSaaNaaM, balakRcca &tat/ daahatRSNaapariitasya vaatapittottaraM jvaram// &`balaM hyalaM doSaharaM, paraM tacca balapradam' iti paa-. CS6.3.168/ baddhapracyutadoSaM vaa niraamaM payasaa jayet/ kriyaabhiraabhiH prazamaM na prayaati yadaa jvaraH// CS6.3.169/ &akSiiNabalamaaMsaagneH zamayettaM virecanaiH/ jvarakSiiNasya na hitaM vamanaM na virecanam// &`akSiiNabalamaaMsasya' iti paa-. CS6.3.170/ kaamaM tu payasaa tasya niruuhairvaa harenmalaan/ niruuho balamagniM ca vijvaratvaM mudaM rucim// CS6.3.171/ paripakveSu doSeSu prayuktaH ziighramaavahet/ pittaM vaa kaphapittaM vaa pittaazayagataM haret// CS6.3.172/ sraMsanaM, triinmalaan bastirharet pakvaazayasthitaan/ jvare puraaNe saMkSiiNe kaphapitte dRDhaagnaye// CS6.3.173/ rukSabaddhapuriiSaaya pradadyaadanuvaasanam/ gaurave zirasaH zuule vibaddheSvindriyeSu ca// CS6.3.174/ jiirNajvare rucikaraM kuryaanmuurdhavirecanam/ abhyaGgaaMzca pradehaaMzca pariSekaavagaahane// CS6.3.175/ vibhajya &ziitoSNakRtaM kuryaajjiirNe jvare bhiSak/ tairaazu prazamaM yaati bahirmaargagato jvaraH// &`ziitoSNatayaa' iti paa-. CS6.3.176/ labhante sukhamaGgaani balaM varNazca vardhate/ dhuupanaaJjanayogaizca yaanti jiirNajvaraaH zamam// CS6.3.177/ tvaGmaatrazeSaa yeSaaM ca bhavatyaaganturanvayaH/ iti kriyaakramaH siddho jvaraghnaH saMprakaazitaH// CS6.3.178/ yeSaaM tveSa kramastaani dravyaaNyuurdhvamataH zRNu/ raktazaalyaadayaH zastaaH puraaNaaH SaSTikaiH saha// CS6.3.179/ yavaagvodanalaajaarthe jvaritaanaaM jvaraapahaaH/ laajapeyaaM sukhajaraaM pippaliinaagaraiH zRtaam// CS6.3.180/ pibejjvarii jvaraharaaM kSudvaanalpaagniraaditaH/ amlaabhilaaSii taameva daaDimaamlaaM sanaagaraam// CS6.3.181/ sRSTaviT paittiko vaa+atha ziitaaM madhuyutaaM pibet/ peyaaM vaa raktazaaliinaaM paarzvabastiziroruji// CS6.3.182/ zvadaMSTraakaNTakaariibhyaaM siddhaaM jvaraharaaM pibet/ jvaraatisaarii peyaaM vaa pibet saamlaaM zRtaaM naraH// CS6.3.183/ pRzniparNiibalaabilvanaagarotpaladhaanyakaiH/ zRtaaM vidaariigandhaadyairdiipaniiM svedaniiM naraH// CS6.3.184/ kaasii zvaasii ca hikkii ca yavaaguuM jvaritaH pibet/ vibaddhavarcaaH sayavaaM pippalyaamalakaiH zRtaam// CS6.3.185/ sarpiSmatiiM pibet peyaaM jvarii doSaanulomaniim/ koSThe vibaddhe saruji pibet peyaaM zRtaaM jvarii// CS6.3.186/ mRdviikaapippaliimuulacavyaamalakanaagaraiH/ pibet sabilvaaM peyaaM vaa jvare saparikartike// CS6.3.187/ balaavRkSaamlakolaamlakalaziidhaavaniizRtaam/ asvedanidrastRSNaartaH pibet peyaaM sazarkaraam// CS6.3.188/ naagaraamalakaiH siddhaaM ghRtabhRSTaaM jvaraapahaam/ mudgaanmasuuraaMzcaNakaan kulatthaan samakuSTakaan// ("agnivezasaMhitaa" in cakrapaanidatta's commentary) CS6.3.189/ yuuSaarthe &yuuSasaatmyaanaaM jvaritaanaaM pradaapayet/ paTolapatraM saphalaM kulakaM paapacelikam// &`yuuSasaatmyaaya' iti paa-. CS6.3.190/ karkoTakaM kaThillaM ca vidyaacchaakaM jvare hitam/ laavaan kapiJjalaaneNaaMzcakoraanupacakrakaan// CS6.3.191/ kuraGgaan kaalapucchaaMzca hariNaan pRSataaJchazaan/ pradadyaanmaaMsasaatmyaaya jvaritaaya jvaraapahaan// CS6.3.192/ iiSadamlaananamalaan vaa rasaan kaale vicakSaNaH/ kukkuTaaMzca mayuuraaMzca tittirikrauJcavartakaan// CS6.3.193/ guruuSNatvaanna zaMsanti jvare keciccikitsakaaH/ laGghanenaanilabalaM jvare yadyadhikaM bhavet// CS6.3.194/ &bhiSaDmaatraavikalpajJo dadyaattaanapi kaalavit/ gharmaambu caanupaanaarthaM tRSitaaya pradaapayet// CS6.3.195/ madyaM vaa madyasaatmyaaya yathaadoSaM yathaabalam/ guruuSNasnigdhamadhuraan kaSaayaaMzca navajvare// CS6.3.196/ aahaaraan doSapaktyarthaM praayazaH parivarjayet/ annapaanakramaH siddho jvaraghnaH saMprakaazitaH// CS6.3.197/ ata uurdhvaM pravakSyante kaSaayaa jvaranaazanaaH/ paakyaM ziitakaSaayaM vaa mustaparpaTakaM pibet// CS6.3.198/ sanaagaraM parpaTakaM pibedvaa saduraalabham/ kiraatatiktakaM mustaM guDuuciiM vizvabheSajam// CS6.3.199/ paaThaamuziiraM sodiicyaM pibedvaa jvarazaantaye/ jvaraghnaa diipanaazcaite kaSaayaa doSapaacanaaH// CS6.3.200/ tRSNaaruciprazamanaa mukhavairasyanaazanaaH/ kaliGgakaaH paTolasya patraM kaTukarohiNii// CS6.3.201/ paTolaH saarivaa mustaM paaThaa kaTukarohiNii/ nimbaH paTolastriphalaa mRdviikaa mustavatsakau// CS6.3.202/ kiraatatiktamamRtaa candanaM vizvabheSajam/ guDuucyaamalakaM mustamardhazlokasamaapanaaH// CS6.3.203/ kaSaayaaH zamayantyaazu paJca paJcavidhaaJjvaraan/ saMtataM satataanyedyustRtiiyakacaturthakaan// CS6.3.204/ vatsakaaragvadhau paaThaaM SaDgranthaaM kaTurohiNiim/ muurvaaM saativiSaaM nimbaM paTolaM dhanvayaasakam// CS6.3.205/ vacaaM mustamuziiraM ca madhukaM triphalaaM balaam/ paakyaM ziitakaSaayaM vaa pibejjvaraharaM naraH// CS6.3.206/ madhuukamustamRdviikaakaazmaryaaNi paruuSakam/ traayamaaNaamuziiraM ca triphalaaM kaTurohiNiim// CS6.3.207/ piitvaa nizisthitaM janturjvaraacchiighraM vimucyate/ jaatyaamalakamustaani tadvaddhanvayavaasakam// CS6.3.208/ vibaddhadoSo jvaritaH kaSaayaM saguDaM pibet/ triphalaaM traayamaaNaaM ca mRdviikaaM kaTurohiNiim// CS6.3.209/ pittazleSmaharastveSa kaSaayo hyaanulomikaH/ trivRtaazarkaraayuktaH pittazleSmajvaraapahaH// CS6.3.210/ bRhatyau vatsakaM mustaM devadaaru mahauSadham/ kolavallii ca yogo+ayaM saMnipaatajvaraapahaH// CS6.3.211/ zaTii puSkaramuulaM ca vyaaghrii zRGgii duraalabhaa/ guDuucii naagaraM paaThaa kiraataM kaTurohiNii// CS6.3.212/ eSa zaTyaadiko vargaH sannipaatajvaraapahaH/ kaasahRdgrahapaarzvaartizvaasatandraasu zasyate// CS6.3.213/ bRhatyau pauSkaraM bhaargii zaTii zRGgii duraalabhaa/ vatsakasya ca biijaani paTolaM kaTurohiNii// CS6.3.214/ bRhatyaadirgaNaH proktaH sannipaatajvaraapahaH/ kaasaadiSu ca sarveSu dadyaat sopadraveSu ca// CS6.3.215/ kaSaayaazca yavaagvazca pipaasaajvaranaazanaaH/ nirdiSTaa bheSajaadhyaaye bhiSaktaanapi yojayet// CS6.3.216/ jvaraaH kaSaayairvamanairlaGghanairlaghubhojanaiH/ ruukSasya ye na zaamyanti sarpisteSaaM bhiSagjitam// CS6.3.217/ ruukSaM tejo jvarakaraM tejasaa ruukSitasya ca/ yaH syaadanubalo dhaatuH &snehavadhyaH sa caanilaH// &`snehasaadhyaH' iti paa-. CS6.3.218/ kaSaayaaH sarva evaite sarpiSaa saha yojitaaH/ prayojyaa jvarazaantyarthamagnisaMdhukSaNaaH zivaaH// CS6.3.219/ pippalyazcandanaM mustamuziiraM kaTurohiNii/ kaliGgakaastaamalakii saarivaa+ativiSaa sthiraa// CS6.3.220/ draakSaamalakabilvaani traayamaaNaa nidigdhikaa/ siddhametairghRtaM sadyo jiirNajvaramapohati// CS6.3.221/ kSayaM kaasaM ziraHzuulaM paarzvazuulaM haliimakam/ aMsaabhitaapamagniM ca viSamaM saMniyacchati// CS6.3.222/ vasaaM guDuuciiM triphalaaM traayamaaNaaM yavaasakam/ paktvaa tena kaSaayeNa payasaa dviguNena ca// CS6.3.223/ pippaliimustamRdviikaacandanotpalanaagaraiH/ kalkiikRtaizca vipacedghRtaM jiirNajvaraapaham// CS6.3.224/ balaaM zvadaMSTraaM bRhatiiM kalasiiM dhaavaniiM sthiraam/ nimbaM parpaTakaM mustaM traayamaaNaaM duraalabhaam// CS6.3.225/ kRtvaa kaSaayaM peSyaarthe dadyaattaamalakiiM zaTiim/ draakSaaM puSkaramuulaM ca medaamaamalakaani ca// CS6.3.226/ ghRtaM payazca tat siddhaM sarpirjvaraharaM param/ &kSayakaasaziraHzuulapaarzvazuulaaMsataapanut// &`tRSNaakaasa-' iti paa-. CS6.3.227/ jvaribhyo bahudoSebhya uurdhvaM caadhazca buddhimaan/ dadyaat saMzodhanaM kaale kalpe yadupadekSyate// CS6.3.228/ madanaM pippaliibhirvaa kaliGgairmadhukena vaa/ yuktamuSNaambunaa peyaM vamanaM jvarazaantaye// CS6.3.229/ kSaudraambunaa rasenekSorathavaa lavaNaambunaa/ jvare pracchardanaM zastaM madyairvaa tarpaNena vaa// CS6.3.230/ mRdviikaamalakaanaaM vaa rasaM praskandanaM pibet/ rasamaamalakaanaaM vaa ghRtabhRSTaM jvaraapaham// CS6.3.231/ lihyaadvaa traivRtaM cuurNaM saMyuktaM madhusarpiSaa/ pibedvaa kSaudramaavaapya saghRtaM triphalaarasam// CS6.3.232/ aaragvadhaM vaa payasaa mRdviikaanaaM rasena vaa/ trivRtaaM traayamaaNaaM vaa payasaa jvaritaH pibet// CS6.3.233/ jvaraadvimucyate piitvaa mRdviikaabhiH sahaabhayaam/ payo+anupaanamuSNaM vaa piitvaa draakSaarasaM naraH// CS6.3.234/ kaasaacchvaasaacchiraHzuulaatpaarzvazuulaccirajvaraat/ mucyate jvaritaH piitvaa paJcamuuliizRtaM payaH// CS6.3.235/ eraNDamuulotkvathitaM jvaraat saparikartikaat/ payo vimucyate piitvaa tadvadbilvazalaaTubhiH// CS6.3.236/ trikaNTakabalaavyaaghriiguDanaagarasaadhitam/ varcomuutravibandhaghnaM zophajvaraharaM payaH// CS6.3.237/ sanaagaraM samRdviikaM saghRtakSaudrazarkaram/ zRtaM payaH sakharjuuraM pipaasaajvaranaazanam// CS6.3.238/ caturguNenaambhasaa vaa zRtaM jvaraharaM payaH/ dhaaroSNaM vaa payaH sadyo vaatapittajvaraM jayet// CS6.3.239/ jiirNajvaraaNaaM sarveSaaM payaH prazamanaM param/ peyaM taduSNaM ziitaM vaa yathaasvaM bheSajaiH zRtam// CS6.3.240/ prayojayejjvaraharaanniruuhaan saanuvaasanaan/ pakvaazayagate doSe vakSyante ye ca siddhiSu// CS6.3.241/ paTolaariSTapatraaNi soziirazcaturaGgulaH/ hriiberaM rohiNii tiktaa zvadaMSTraa madanaani ca// CS6.3.242/ sthiraa balaa ca tat sarvaM payasyardhodake zRtam/ kSiiraavazeSaM niryuuhaM saMyuktaM madhusarpiSaa// CS6.3.243/ kalkairmadanamustaanaaM pippalyaa madhukasya ca/ vatsakasya ca saMyuktaM bastiM dadyaajjvaraapaham// CS6.3.244/ zuddhe maarge hRte doSe viprasanneSu dhaatuSu/ gataaGgazuulo laghvaGgaH sadyo bhavati vijvaraH// CS6.3.245/ aaragvadhamuziiraM ca madanasya phalaM tathaa/ catasraH &parNiniizcaiva niryuuhamupakalpayet// &`parNiizcatasro madhukaM' iti paa-. CS6.3.246/ priyaGgurmadanaM mustaM zataahvaa madhuyaSTikaa/ kalkaH sarpirguDaH kSaudraM jvaraghno bastiruttamaH// CS6.3.247/ guDuuciiM traayamaaNaaM ca candanaM madhukaM vRSam/ sthiraaM balaaM pRzniparNiiM madanaM ceti saadhayet// CS6.3.248/ rasaM jaaGgalamaaMsasya rasena sahitaM bhiSak/ pippaliiphalamustaanaaM kalkena madhukasya ca// CS6.3.249/ iiSatsalavaNaM yuktyaa niruuhaM madhusarpiSaa/ jvaraprazamanaM dadyaadbalasvedarucipradam// CS6.3.250/ jiivantiiM madhukaM medaaM pippaliiM madanaM vacaam/ RddhiM raasnaaM balaaM &vizvaM zatapuSpaaM zataavariim// &`bilvaM' iti paa-. CS6.3.251/ piSTvaa kSiiraM jalaM sarpistailaM ca vipacedbhiSak/ aanuvaasanikaM snehametaM vidyaajjvaraapaham// CS6.3.252/ paTolapicumardaabhyaaM guDuucyaa madhukena ca/ madanaizca zRtaH sneho jvaraghnamanuvaasanam// CS6.3.253/ candanaagurukaazmaryapaTolamadhukotpalaiH/ siddhaH sneho jvaraharaH snehabastiH prazasyate// CS6.3.254/ yaduktaM bheSajaadhyaaye vimaane rogabheSaje/ zirovirecanaM kuryaadyuktijJastajjvaraapaham// CS6.3.255/ yacca naavanikaM tailaM yaazca praagdhuumavartayaH/ maatraazitiiye nirdiSTaaH prayojyaastaa jvareSvapi// CS6.3.256/ abhyaGgaaMzca pradehaaMzca pariSekaaMzca kaarayet/ yathaabhilaaSaM ziitoSNaM vibhajya dvividhaM jvaram// CS6.3.257/ sahasradhautaM sarpirvaa tailaM vaa candanaadikam/ daahajvaraprazamanaM dadyaadabhyaJjanaM bhiSak// CS6.3.258/ atha candanaadyaM tailamupadekSyaamaH---candanabhadrazriikaalaanusaaryakaaliiyakapadmaapadmakoziirasaarivaamadhukaprapauNDariikanaagapuSpodiicyavanyapadmotpalanalinakumudasaugandhikapuNDariikazatapatrabisamRNaalazaaluukazaivaalakazerukaanantaakuzakaazekSudarbhazaranalazaalimuulajambuvetasavaaniiragundraakakubhaasanaazvakarNasyandanavaatapothazaalataaladhavatinizakhadirakadarakadambakaazmaryaphalasarjaplakSavaTakapiitanodumbaraazvatthanyagrodhadhaatakiiduurvetkaTazRGgaaTakamaJjiSThaajyotiSmatiipuSkarabiijakrauJcaadanabadariikovidaarakadaliisaMvartakaariSTazataparvaaziita-&kumbhikaazataavariizriiparNiizraavaNiimahaazraavaNiirohiNiiziitapaakyodanapaakiikaalaabalaapayasyaavidaariijiivakarSabhakamedaamahaamedaamadhurasarSyaproktaatRNazuunyamocarasaaTaruuSakabakulakuTajapaTolanimbazaalmaliinaarikelakharjuuramRdviikaapriyaalapriyaGgudhanvanaatmaguptaamadhuukaanaamanyeSaaM ca ziitaviiryaaNaaM yathaalaabhamauSadhaanaaM kaSaayaM kaarayet/ tena kaSaayeNa dviguNitapayasaa teSaameva ca kalkena kaSaayaardhamaatraM mRdvagninaa saadhayettailam/ etattailamabhyaGgaat sadyo daahajvaramapanayati/ etaireva cauSadhairazlakSNapiSTaiH suziitaiH pradehaM kaarayet/ etaireva ca zRtaziitaM salilamavagaahapariSekaarthaM prayuJjiita// iti candanaadyaM tailam// &`-zvetakumbhikaa-' iti paa-. CS6.3.259/ madhvaaranaalakSiiradadhighRtasalilasekaavagaahaazca sadyo daahajvaramapanayanti ziitasparzatvaat// CS6.3.260/ bhavanti caatra--- pauSkareSu suziiteSu padmotpaladaleSu ca/ kadaliinaaM ca patreSu kSaumeSu vimaleSu ca// CS6.3.261/ candanodakaziiteSu &ziite dhaaraagRhe+api vaa/ himaambusikte sadane &&daahaartaH saMvizet sukham// &`supyaadaahaarditaH sukham' iti paa-. &&`ziite dhaaraagRhe+api vaa' iti paa-. CS6.3.262/ hemazaGkhapravaalaanaaM maNiinaaM mauktikasya ca/ candanodakaziitaanaaM &saMsparzaanurasaan spRzet// &`saMsparzaanurasaa' iti paa-. CS6.3.263/ sragbhirniilotpalaiH padmairvyajanairvividhairapi/ &ziitavaataavahairvyajjyeccandanodakavarSibhiH// &`ziitavaatakarairviijyaH' iti paa-. CS6.3.264/ nadyastaDaagaaH padminyo hradaazca vimalodakaaH/ avagaahe hitaa daahatRSNaaglaanijvaraapahaaH// CS6.3.265/ priyaaH pradakSiNaacaaraaH pramadaazcandanokSitaaH/ saantvayeyuH paraiH kaamairmaNimauktikabhuuSaNaaH// CS6.3.266/ ziitaani caannapaanaani ziitaanyupavanaani ca/ vaayavazcandrapaadaazca ziitaa daahajvaraapahaaH// CS6.3.267/ athoSNaabhipraayiNaaM jvaritaanaamabhyaGgaadiinupakramaanupadekSyaamaH---agurukuSThatagarapatranaladazaileyadhyaamakahareNukaasthauNeyakakSemakailaavaraaGgadalapuratamaalapatrabhuutiikarohiSasaralazallakiidevadaarvagnimanthabilvasyonaakakaazmaryapaaTalaapunarnavaavRzciirakaNTakaariibRhatiizaalaparNiipRzniparNiimaaSaparNiimudgaparNiigokSurakairaNDazobhaaJjanakavaruNaarkacirabilvatilvakazaTiipuSkaramuulagaNDiirorubuukapattuuraakSiivaazmaantakazigrumaatuluGgapiilukamuulakaparNiitilaparNiipiiluparNiimeSazRGgiihiMsraadantazaThairaavatakabhallaatakaasphota-&kaaNDiiraatmajaikeSiikaakaraJjadhaanyakaajamodapRthviikaasumukha-&&surasakuTherakakaalamaalakaparNaasakSavakaphaNijjhakabhuustRNazRGgaverapippaliisarSapaazvagandhaaraasnaa-&&&ruhaarohaavacaabalaatibalaaguDuuciizatapuSpaaziitavalliinaakuliigandhanaakuliizvetaajyotiSmatiicitrakaadhyaNDaamlacaaGgeriitilabadarakulatthamaaSaaNaamevaMvidhaanaamanyeSaaM coSNaviiryaaNaaM yathaalaabhamauSadhaanaaM kaSaayaM kaarayet, tena kaSaayeNa teSaameva ca kalkena suraasauviirakatuSodakamaireyamedakadadhimaNDaaranaalakaTvaraprativiniitena tailapaatraM vipaacayet/ tena sukhoSNena tailenoSNaabhipraayiNaM jvaritamabhyaJjyaat, tathaa ziitajvaraH prazaamyati; etaireva cauSadhaiH zlakSNapiSTaiH sukhoSNaiH pradehaM kaarayet, etaireva ca zRtaM sukhoSNaM salilamavagaahanaarthaM pariSekaarthaM ca prayuJjiita ziitajvaraprazamaartham// &`-kaaNDiiraatmaguptaakaakaaNDaiSiikaa-' iti paa-. &&`-surasakarakakaNDiirakuTherakauTheraka-' iti paa-. &&&`-ruhaavarohaa-' iti paa-. ityagurvaadyaM tailam/ CS6.3.268/ bhavanti caatra--- trayodazavidhaH svedaH svedaadhyaaye nidarzitaH/ maatraakaalavidaa yuktaH sa ca ziitajvaraapahaH// CS6.3.269/ saa kuTii tacca zayanaM taccaavacchaadanaM jvaram/ ziitaM prazamayantyaazu dhuupaazcaagurujaa ghanaaH// CS6.3.270/ caaruupacitagaatryazca taruNyo yauvanoSmaNaa/ aazleSaacchamayantyaazu pramadaaH zizirajvaram// CS6.3.271/ svedanaanyannapaanaani vaatazleSmaharaaNi ca/ ziitajvaraM jayantyaazu saMsargabalayojanaat// CS6.3.272/ vaataje zramaje caiva puraaNe ksataje jvare/ laGghanaM na hitaM vidyaacchamanaistaanupaacaret// CS6.3.273/ vikSipyaamaazayoSmaaNaM yasmaadgatvaa rasaM nRNaam/ jvaraM kurvanti doSaastu hiiyate+agnibalaM tataH// CS6.3.274/ yathaa prajvalito vahniH sthaalyaamindhanavaanapi/ na pacatyodanaM samyaganilaprerito bahiH// CS6.3.275/ paktisthaanaattathaa dosairuuSmaa kSipto bahirnRNaam/ na pacatyabhyavahRtaM kRcchraat pacati vaa laghu// CS6.3.276/ ato+agnibalarakSaarthaM laGghanaadikramo hitaH/ saptaahena hi pacyante saptadhaatugataa malaaH// CS6.3.277/ niraamazcaapyataH prokto jvaraH praayo+aSTame+ahani/ udiirNadoSastvalpaagniraznan guru vizeSataH// CS6.3.278/ mucyate sahasaa praaNaizciraM klizyati vaa naraH/ etasmaatkaaraNaadvidvaan vaatike+apyaadito jvare// CS6.3.279/ naati gurvati vaa snigdhaM bhojayet sahasaa naram/ jvare maarutaje tvaadaavanapekSyaapi hi kramam// CS6.3.280/ kuryaanniranubandhaanaamabhyaGgaadiinupakramaan/ paayayitvaa kaSaayaM ca bhojayedrasabhojanam// CS6.3.281/ jiirNajvaraharaM kuryaat sarvazazcaapyupakramam/ zleSmalaanaamavaataanaaM jvaro+&anuSNaH kaphaadhikaH// &`+anuSNo' iti paa-. CS6.3.282/ paripaakaM na saptaahenaapi yaati mRduuSmaNaam/ taM krameNa yathoktena laGghanaalpaazanaadinaa// CS6.3.283/ aadazaahamupakramya kaSaayaadyairupaacaret/ saamaa ye ye ca kaphajaaH kaphapittajvaraazca ye// CS6.3.284/ laGghanaM laGghaniiyoktaM teSu kaaryaM prati prati/ vamanaizca virekaizca bastibhizca yathaakramam// CS6.3.285/ jvaraanupacareddhiimaan kaphapittaanilodbhavaan/ saMsRSTaan sannipatitaan buddhvaa taratamaiH samaiH// CS6.3.286/ jvaraan doSakramaapekSii yathoktairauSadhairjayet/ vardhanenaikadoSasya kSapaNenocchritasya vaa// CS6.3.287/ kaphasthaanaanupuurvyaa vaa sannipaatajvaraM jayet/ sannipaatajvarasyaante karNamuule sudaaruNaH// CS6.3.288/ zothaH saMjaayate tena kazcideva pramucyate/ raktaavasecanaiH ziighraM sarpiSpaanaizca taM jayet// CS6.3.289/ pradehaiH kaphapittaghnairnaavanaiH kavalagrahaiH/ ziitoSNasnigdharuukSaadyairjvaro yasya na zaamyati// CS6.3.290/ zaakhaanusaarii &raktasya so+avasekaat prazaamyati/ visarpeNaabhighaatena yazca visphoTakairjvaraH// &`tasyaazu muJcedbaahvoH ktamaat siraam' iti yogiindranaathasenasaMmataH paaThaH. CS6.3.291/ tatraadau sarpiSaH paanaM kaphapittottaro na cet/ daurbalyaaddehadhaatuunaaM jvaro jiirNo+anuvartate// CS6.3.292/ balyaiH saMbRMhaNaistasmaadaahaaraistamupaacaret/ karma saadhaaraNaM &jahyaattRtiiyakacaturthakau// &`kuryaattRtiiyakacaturdhake' iti paa-. CS6.3.293/ aaganturanubandho hi praayazo viSamajvare/ vaatapradhaanaM sarpirbhirbastibhiH saanuvaasanaiH// CS6.3.294/ snigdhoSNairannapaanaizca zamayedviSamajvaram/ virecanena payasaa sarpiSaa saMskRtena ca// CS6.3.295/ viSamaM tiktaziitaizca jvaraM pittottaraM jayet/ vamanaM paacanaM ruukSamannapaanaM vilaGghanam// CS6.3.296/ kaSaayoSNaM ca viSame jvare zastaM kaphottare/ yogaaH ¶aH pravakSyante viSamajvaranaazanaaH// &`paraM' iti paa-. CS6.3.297/ prayoktavyaa matimataa doSaadiin pravibhajya te/ suraa samaNDaa paanaarthe bhakSyaarthe caraNaayudhaH// CS6.3.298/ tittirizca mayuurazca prayojyaa viSamajvare/ pibedvaa SaTpalaM sarpirabhayaaM vaa prayojayet// CS6.3.299/ triphalaayaaH kaSaayaM vaa guDuucyaa rasameva vaa/ niiliniimajagandhaaM ca trivRtaaM kaTurohiNiim// CS6.3.300/ pibejjvaraagame yuktyaa snehasvedopapaaditaH/ sarpiSo mahatiiM maatraaM piitvaa vaa chardayet punaH// CS6.3.301/ upayujyaannapaanaM vaa prabhuutaM punarullikhet/ saannaM madyaM prabhuutaM vaa piitvaa svapyaajjvaraagame// CS6.3.302/ aasthaapanaM yaapanaM vaa kaarayedviSamajvare/ payasaa vRSadaMzasya &zakRdvaa tadahaH pibet// &`zakRdvegaagame' iti paa-. CS6.3.303/ vRSasya dadhimaNDena surayaa &vaa sasaindhavam/ pippalyaastriphalaayaazca dadhnastakrasya sarpiSaH// &`vaa+atha saindhavam' iti paa-. CS6.3.304/ paJcagavyasya payasaH prayogo viSamajvare/ rasonasya satailasya praagbhaktamupasevanam// CS6.3.305/ medyaanaamuSNaviiryaaNaamaamiSaaNaaM ca bhakSaNam/ hiGgutulyaa tu vaiyaaghrii vasaa nasyaM sasaindhavaa// CS6.3.306/ puraaNasarpiH siMhasya vasaa tadvat sasaindhavaa/ saindhavaM pippaliinaaM ca taNDulaaH samanaHzilaaH// CS6.3.307/ netraaJjanaM tailapiSTaM zasyate viSamajvare/ palaGkaSaa nimbapatraM vacaa kuSThaM hariitakii// CS6.3.308/ sarSapaaH sayavaaH sarpirdhuupanaM jvaranaazanam/ ye dhuumaa dhuupanaM yacca naavanaM caaJjanaM ca yat// CS6.3.309/ manovikaare nirdiSTaM kaaryaM tadviSamajvare/ maNiinaamoSadhiinaaM ca maGgalyaanaaM viSasya ca// CS6.3.310/ dhaaraNaadagadaanaaM ca sevanaanna bhavejjvaraH/ somaM saanucaraM devaM samaatRgaNamiizvaram// CS6.3.311/ puujayan prayataH ziighraM mucyate viSamajvaraat/ viSNuM sahasramuurdhaanaM caraacarapatiM vibhum// CS6.3.312/ stuvannaamasahasreNa jvaraan sarvaanapohati/ brahmaaNamazvinaavindraM hutabhakSaM himaacalam// CS6.3.313/ gaGgaaM &marudgaNaaMzceSTyaa puujayaJjayati jvaraan/ bhaktyaa maatuH pituzcaiva guruuNaaM puujanena ca// &`marudgaNaaMzceStaan' iti paa-. CS6.3.314/ brahmacaryeNa tapasaa satyena niyamena ca/ japagomapradaanena vedaanaaM zravaNena ca// CS6.3.315/ jvaraadvimucyate ziighraM saadhuunaaM darzanena ca/ jvare rasasthe vamanamupavaasaM ca kaarayet// CS6.3.316/ sekapradehau raktasthe tathaa saMzamanaani ca/ virecanaM sopavaasaM maaMsamedaHsthite hitam// CS6.3.317/ asthimajjagate deyaa niruuhaaH saanuvaasanaaH/ zaapaabhicaaraadbhuutaanaamabhiSaGgaacca yo jvaraH// CS6.3.318/ daivavyapaazrayaM tatra sarvamauSadhamiSyate/ abhighaatajvaro &nazyet paanaabhyaGgena sarpiSaH// &`na syaat' iti paa-. CS6.3.319/ &raktaavasekairmadyaizca saatmyairmaaMsarasaudanaiH/ saanaaho madyasaatmyaanaaM madiraarasabhojanaiH// &`medyaizca' iti paa-. CS6.3.320/ kSataanaaM vraNitaanaaM ca kSatavraNacikitsayaa/ aazvaaseneSTalaabhena vaayoH prazamanena ca// CS6.3.321/ harSaNaizca zamaM yaanti kaamazokabhayajvaraaH/ kaamyairarthairmanojJaizca pittaghnaizcaapyupakramaiH// CS6.3.322/ sadvaakyaizca zamaM yaati jvaraH krodhasamuthitaH/ kaamaat krodhajvaro naazaM krodhaat kaamasamudbhavaH// CS6.3.323/ yaati taabhyaamubhaabhyaaM ca bhayazokasamutthitaH/ jvarasya vegaM kaalaM ca cintayaJjvaryate tu yaH// CS6.3.324/ jvarapramokSe puruSaH kuujan vamati ceSTate/ zvasanvivarNaH svinnaaGgo vepate liiyate muhuH// CS6.3.325/ pralapatyuSNasarvaaGgaH ziitaaGgazca bhavatyapi/ visaMjJo jvaravegaartaH sakrodha iva &viikSyate// &`viikSate' iti paa-. CS6.3.326/ sadoSazabdaM ca zakRddravaM sravati vegavat/ liGgaanyetaani jaaniiyaajjvaramokSe vicakSaNaH// CS6.3.327/ bahudoSasya &balavaan praayeNaabhinavo jvaraH/ &&satkriyaadoSapaktyaa cedvimuJcati sudaaruNam// &`balinaH' iti paa-. &&`sa kriyaadoSapattayaa' iti paa-. CS6.3.328/ kRtvaa doSavazaadvegaM kramaaduparamanti ye/ teSaamadaaruNo mokSo jvaraaNaaM cirakaariNaam// CS6.3.329/ vigataklamasaMtaapamavyathaM vimalendriyam/ yuktaM prakRtisattvena vidyaat puruSamajvaram// CS6.3.330/ sajvaro jvaramuktazca vidaahiini guruuNi ca/ asaatmyaanyannapaanaani viruddhaani ca varjayet// CS6.3.331/ vyavaayamaticeSTaazca snaanamatyazanaani ca/ tathaa jvaraH zamaM yaati prazaanto jaayate na ca// CS6.3.332/ vyaayaamaM ca vyavaayaM ca snaanaM caGkramaNaani ca/ jvaramukto na seveta yaavanna balavaan bhavet// CS6.3.333/ asaMjaatabalo yastu jvaramukto niSevate/ varjyametannarastasya punaraavartate jvaraH// CS6.3.334/ durhRteSu ca doSeSu yasya vaa vinivartate/ svalpenaapyapacaareNa tasya vayaavatate punaH// CS6.3.335/ cirakaalaparikliSTaM durbalaM &hiinatejasam/ acireNaiva kaalena sa hanti punaraagataH// &`diinacetasam' iti paa-. CS6.3.336/ &athavaa+api pariipaakaM dhaatuSveva kramaanmalaaH/ yaanti jvaramakurvantaste tathaa+apyapakurvate// &`athavaa vipariipaakaM' iti paa-. CS6.3.337/ diinataaM zvayathuM glaaniM paaNDutaaM naannakaamataam/ kaNDuurutkoThapiDakaaH kurvantyagniM ca te mRdum// CS6.3.338/ evamanye+api ca gadaa vyaavartante punargataaH/ anirghaatena doSaaNaamalpairapyahitairnRNaam// CS6.3.339/ nirvRtte+api jvare tasmaadyathaavasthaM yathaabalam/ yathaapraaNaM hareddoSaM prayogairvaa zamaM nayet// CS6.3.340/ mRdubhiH zodhanaiH zuddhiryaapanaa bastayo hitaaH/ hitaazca laghavo yuuSaa jaaGgalaamiSajaa rasaaH// CS6.3.341/ abhyaGgodvartanasnaanadhuupanaanyaJjanaani ca/ hitaani punaraavRtte jvare tiktaghRtaani ca// CS6.3.342/ gurvyabhiSyandyasaatmyaanaaM bhojanaat punaraagate/ laGghanoSNopacaaraadiH kramaH kaaryazca puurvavat// CS6.3.343/ kiraatatiktakaM tiktaa mustaM parpaTako+amRtaa/ ghnanti piitaani caabhyaasaat punaraavartakaM jvaram// CS6.3.344/ tasyaaM tasyaamavasthaayaaM jvaritaanaaM vicakSaNaH/ jvarakriyaakramaapekSii kuryaattattaccikitsitam// CS6.3.345/ rogaraaTra sarvabhuutaanaamantakRddaaruNo jvaraH/ tasmaadvizeSatastasya yateta prazame bhiSak// CS6.3.346/ tatra zlokaH--- yathaakramaM yathaapraznamuktaM jvaracikitsitam/ aatreyeNaagnivezaaya bhuutaanaaM hitakaamyayaa// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsitasthaane jvaracikitsitaM naama tRtiiyo+adhyaayaH//3// caturtho+adhyaayaH/ CS6.4.1/ athaato raktapittacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.4.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.4.3/ viharantaM jitaatmaanaM paJcagaGge punarvasum/ praNamyovaaca nirmohamagnivezo+agnivarcasam// CS6.4.4/ bhagavan raktapittasya heturuktaH salakSaNaH/ vaktavyaM yat paraM tasya vaktumarhasi tadguro// CS6.4.5/ gururuvaaca--- mahaagadaM mahaavegamagnivacchiighrakaari ca/ hetulakSaNavicchiighraM raktapittamupaacaret// CS6.4.6/ tasyoSNaM tiikSNamamlaM ca kaTuuni lavaNaani ca/ gharmazcaannavidaahazca hetuH puurvaM nidarzitaH// CS6.4.7/ tairhetubhiH samutkliSTaM pittaM raktaM prapadyate/ tadyonitvaat prapannaM ca vardhate tat praduuSayat// CS6.4.8/ tasyoSmaNaa dravo dhaaturdhaatordhaatoH prasicyate/ svidyatastena saMvRddhiM bhuuyastadadhigacchati// CS6.4.9/ saMyogaadduuSaNaattattu saamaanyaadgandhavarNayoH/ raktasya pittamaakhyaataM raktapittaM maniiSibhiH// CS6.4.10/ pliihaanaM ca yakRccaiva tadadhiSThaaya vartate/ srotaaMsi raktavaahiini tanmuulaani hi dehinaam// CS6.4.11/ saandraM sapaaNDu sasnehaM picchilaM ca kaphaanvitam/ zyaavaaruNaM saphenaM ca tanu ruukSaM ca vaatikam// CS6.4.12/ raktapittaM kaSaayaabhaM kRSNaM gomuutrasaMnibham/ mecakaagaaradhuumaabhamaJjanaabhaM ca paittikam// CS6.4.13/ saMsRSTaliGgaM saMsargaattriliGgaM saannipaatikam/ ekadoSaanugaM saadhyaM dvidoSaM yaapyamucyate// CS6.4.14/ yattridoSamasaadhyaM tanmandaagnerativegavat/ vyaadhibhiH kSiiNadehasya vRddhasyaanaznatazca yat// CS6.4.15/ gatiruurdhvamadhazcaiva raktapittasya darzitaa/ uurdhvaa saptavidhadvaaraa dvidvaaraa tvadharaa gatiH// CS6.4.16/ sapta cchidraaNi zirasi dve caadhaH, saadhyamuurdhvagam/ yaapyaM tvadhogaM, maargau tu dvaavasaadhyaM prapadyate// CS6.4.17/ yadaa tu sarvacchidrebhyo romakuupebhya eva ca/ vartate taamasaGkhyeyaaM gatiM tasyaahuraantikiim// CS6.4.18/ yaccobhayaabhyaaM maargaabhyaamatimaatraM pravartate/ tulyaM kuNapagandhena raktaM kRSNamatiiva ca// CS6.4.19/ saMsRSTaM kaphavaataabhyaaM &kaNThe sajjati caapi yat/ yaccaapyupadravaiH sarvairyathoktaiH samabhidrutam// &`yacca kaNThe+avasajjati' iti paa-. CS6.4.20/ haaridraniilaharitataamrairvarNairupadrutam/ kSiiNasya kaasamaanasya yacca tacca na sidhyati// CS6.4.21/ yaddvidoSaanugaM yadvaa zaantaM &zaantaM prakupyati/ maargaanmaargaM caredyadvaa yaapyaM pittamasRk ca tat// &`bhuuyaH pravartate' iti paa-. CS6.4.22/ ekamaargaM balavato naativegaM navotthitam/ raktapittaM sukhe kaale saadhyaM syaannirupadravam// CS6.4.23/ snigdhoSNamuSNaruukSaM ca raktapittasya kaaraNam/ adhogasyottaraM praayaH, puurvaM syaaduurdhvagasya tu// CS6.4.24/ uurdhvagaM kaphasaMsRSTamadhogaM maarutaanugam/ dvimaargaM kaphavaataabhyaamubhaabhyaamanubadhyate// CS6.4.25/ akSiiNabalamaaMsasya raktapittaM yadaznataH/ taddoSaduSTamutkliSTaM naadau stambhanamarhati// CS6.4.26/ galagrahaM puutinasyaM muurcchaayamaruciM jvaram/ gulmaM pliihaanamaanaahaM kilaasaM kRcchramuutrataam// CS6.4.27/ kuSThaanyarzaaMsi viisarpaM varNanaazaM bhagandaram/ buddhiindriyoparodhaM ca kuryaat sambhitamaaditaH// CS6.4.28/ tasmaadupekSyaM balino &baladoSavicaariNaa/ raktapittaM prathamataH &&pravRddhaM siddhimicchataa// &`baladoSau prapazyataa' iti paa-. &&`pravRttaM' iti paa-. CS6.4.29/ praayeNa hi samutkliSTamaamadoSaacchariiriNaam/ vRddhiM prayaati pittaasRktasmaattallaGghyamaaditaH// CS6.4.30/ maargau doSaanubandhaM ca nidaanaM prasamiikSya ca/ laGghanaM raktapittaadau tarpaNaM vaa prayojayet// CS6.4.31/ hriiberacandanoziiramustaparpaTakaiH zRtam/ kevalaM zRtaziitaM vaa dadyaattoyaM pipaasave// CS6.4.32/ uurdhvage tarpaNaM puurvaM peyaaM puurvamadhogate/ kaalasaatmyaanubandhajJo dadyaat prakRtikalpavit// CS6.4.33/ jalaM kharjuuramRdviikaamadhuukaiH saparuuSakaiH/ zRtaziitaM prayoktavyaM tarpaNaarthe sazarkaram// CS6.4.34/ tarpaNaM saghRtakSaudraM laajacuurNaiH pradaapayet/ uurdhvagaM raktapittaM tat piitaM kaale vyapohati// CS6.4.35/ mandaagneramlasaatmyaaya tat saamlamapi kalpayet/ &daaDimaamalakairvidvaanamlaarthaM caanudaapayet// &`daaDimaamalakau' iti paa-. CS6.4.36/ zaaliSaSTikaniivaarakoraduuSaprazaantikaaH/ zyaamaakazca priyaGguzca bhojanaM raktapittinaam// CS6.4.37/ mudgaa masuuraazcaNakaaH samakuSThaaDhakiiphalaaH/ prazastaaH suupayuuSaarthe kalpitaa raktapittinaam// CS6.4.38/ paTolanimbavetraagraplakSavetasapallavaaH/ kiraatatiktakaM zaakaM &gaNDiiraH sakaThillakaH// &`gaNDiiraM sakaThillakam' iti paa-. CS6.4.39/ kovidaarasya puSpaaNi kaazmaryasyaatha zaalmaleH/ annapaanavidhau zaakaM yaccaanyadraktapittanut// CS6.4.40/ zaakaarthaM zaakasaatmyaanaaM tacchastaM raktapittinaam/ svinnaM vaa sarpiSaa bhRSTaM yuuSavadvaa vipaacitam// CS6.4.41/ paaraavataan kapotaaMzca laavaan raktaakSavartakaan/ zazaan kapiJjalaaneNaan hariNaankaalapucchakaan// CS6.4.42/ raktapitte hitaan vidyaadrasaaMsteSaaM prayojayet/ iiSadamlaananamlaan vaa ghRtabhRSTaan sazarkaraan// CS6.4.43/ kaphaanuge yuuSazaakaM dadyaadvaataanuge rasam/ raktapitte yavaaguunaamataH kalpaH pravakSyate// CS6.4.44/ padmotpalaanaaM kiJjalkaH pRzniparNii priyaGgukaaH/ jale saadhyaa rase tasmin peyaa syaadraktapittinaam// CS6.4.45/ candanoziiralodhraaNaaM rase tadvat sanaagare/ kiraatatiktakoziiramustaanaaM tadvadeva ca// CS6.4.46/ dhaatakiidhanvayaasaambubilvaanaaM vaa rase zRtaa/ masuurapRzniparNyorvaa sthiraamudgarase+atha vaa// CS6.4.47/ rase hareNukaanaaM vaa saghRte sabalaarase/ siddhaaH paaraavataadiinaaM rase vaa syuH pRthakpRthak// CS6.4.48/ ityuktaa raktapittaghnyaH ziitaaH samadhuzarkaraaH/ yavaagvaH kalpanaa caiSaa kaaryaa maaMsaraseSvapi// CS6.4.49/ zazaH savaastukaH zasto vibandhe raktapittinaam/ vaatolbaNe tittiriH syaadudumbararase zRtaH// CS6.4.50/ mayuuraH plakSaniryuuhe nyagrodhasya ca kukkuTaH/ rase &bilvotpalaadiinaaM vartakakrakarau hitau// &`bisotpalaadiinaaM' iti paa-. CS6.4.51/ tRSyate tiktakaiH siddhaM tRSNaaghnaM vaa phalodakam/ siddhaM &vidaarigandhaadyairathavaa zRtaziitalam// &`zRtaziitamathaapi vaa' iti paa-. CS6.4.52/ jJaatvaa doSaavanubalau balamaahaarameva ca/ jalaM pipaasave &dadyaadvisargaadalpazo+api vaa// &`bahuzo vaa+api' iti paa-. CS6.4.53/ nidaanaM raktapittasya yatkiMcit saMprakaazitam/ jiivitaarogyakaamaistanna sevyaM raktapittibhiH// CS6.4.54/ ityannapaanaM nirdiSTaM kramazo raktapittanut/ vakSyate bahudoSaaNaaM kaaryaM balavataaM ca yat// CS6.4.55/ akSiiNabalamaaMsasya yasya saMtarpaNotthitam/ bahudoSaM balavato raktapittaM zariiriNaH// CS6.4.56/ kaale saMzodhanaarhasya taddharennirupadravam/ virecanenordhvabhaagamadhogaM vamanena ca// CS6.4.57/ trivRtaamabhayaaM praajJaH phalaanyaaragvadhasya vaa/ traayamaaNaaM gavaakSyaa vaa muulamaamalakaani vaa// CS6.4.58/ virecanaM prayuJjiita prabhuutamadhuzarkaram/ rasaH prazasyate teSaaM raktapitte vizeSataH// CS6.4.59/ vamanaM madanonmizro manthaH sakSaudrazarkaraH/ sazarkaraM vaa salilamikSuuNaaM rasa eva vaa// CS6.4.60/ vatsakasya phalaM mustaM madanaM madhukaM madhu/ adhovahe &raktapitte vamanaM paramucyate// &`adhogo raktapitte tu' iti paa-. CS6.4.61/ uurdhvage zuddhakoSThasya tarpaNaadiH kramo hitaH/ adhogate yavaagvaadirna cetsyaanmaaruto balii// CS6.4.62/ balamaaMsaparikSiiNaaM zokabhaaraadhvakarzitam/ jvalanaadityasaMtaptamanyairvaa kSiiNamaamayaiH// CS6.4.63/ garbhiNiiM sthaviraM baalaM ruukSaalpapramitaazinam/ avamyamavirecyaM vaa yaM pazyedraktapittinam// CS6.4.64/ zoSeNa saanubandhaM vaa tasya saMzamanii kriyaa/ zasyate raktapittasya paraM saa+atha pravakSyate// CS6.4.65/ aTaruuSakamRdviikaapathyaakvaathaH sazarkaraH/ madhumizraH zvaasakaasaraktapittanibarhaNaH// CS6.4.66/ aTaruuSakaniryuuhe priyaGguM mRttikaaJjane/ viniiya lodhraM kSaudraM ca raktapittaharaM pibet// CS6.4.67/ padmakaM padmakiJjalkaM duurvaaM vaastuukamutpalam/ naagapuSpaM ca lodhraM ca tenaiva vidhinaa pibet// CS6.4.68/ prapauNDariikaM madhukaM madhu caazvazakRdrase/ yavaasabhRGgarajasormuulaM vaa gozakRdrase// CS6.4.69/ viniiya raktapittaghnaM peyaM syaattaNDulaambunaa/ yuktaM vaa madhusarpirbhyaaM lihyaadnozvazakRdrasam// CS6.4.70/ khadirasya priyaGguuNaaM kovidaarasya zaalmaleH/ puSpacuurNaani madhunaa lihyaannaa raktapittikaH// CS6.4.71/ zRGgaaTakaanaaM laajaanaaM mustakharjuurayorapi/ lihyaaccuurNaani madhunaa padmaanaaM kezarasya ca// CS6.4.72/ dhanvajaanaamasRglihyaanmadhunaa mRgapakSiNaam/ sakSaudraM grathite rakte lihyaat paaraavataM zakRt// CS6.4.73/ uziirakaaliiyakalodhrapadmakapriyaGgukaakaTphalazaGkhagairikaaH/ pRthak pRthak candanatulyabhaagikaaH sazarkaraastaNDuladhaavanaaplutaaH// CS6.4.74/ raktaM sapittaM tamakaM pipaasaaM daahaM ca piitaaH zamayanti sadyaH/ kiraatatiktaM kramukaM samustaM prapauNDariikaM kamalotpale ca// CS6.4.75/ hriiberamuulaani paTolapatraM duraalabhaa parpaTako mRNaalam/ dhanaJjayodumbaravetasatvaGnyagrodhazaaleyayavaasakatvak// CS6.4.76/ &tugaalataavetasataNDuliiyaM sasaarivaM mocarasaH samaGgaa/ pRthak pRthak candanayojitaani tenaiva kalpena hitaani tatra// &`-kezarataNDuliiyaM' iti paa-. CS6.4.77/ nizi sthitaa vaa svarasiikRtaa vaa &kalkiikRtaa vaa mRditaaH zRtaa vaa/ ete samastaa gaNazaH pRthagvaa raktaM sapittaM &&zamayanti yogaaH// &yogiindranaathasenas tu `kalkiikRtaaH' ity atra `phaaNTiikRtaaH' iti paThati, `mRdiitaaH' ity asya `cuurNiikRtaaH' iti ca vyaakhyaanaM karoti. &&`zamanty udiirNam' iti paa-. CS6.4.78/ mudgaaH salaajaaH sayavaaH sakRSNaaH soziiramustaaH saha candanena/ balaajale paryuSitaaH kaSaayaa raktaM sapittaM zamayantyudiirNam// CS6.4.79/ vaiduuryamuktaamaNigairikaaNaaM mRcchaGkhahemaamalakodakaanaam/ madhuudakasyekSurasasya caiva paanaacchamaM gacchati raktapittam// CS6.4.80/ uziirapadmotpalacandanaanaaM pakvasya loSTasya ca yaH prasaadaH/ sazarkaraH kSaudrayutaH suziito raktaatiyogaprazamaaya deyaH// CS6.4.81/ priyaGgukaacandanalodhrasaarivaamadhuukamustaabhayadhaatakiijalam/ samRtprasaadaM saha &yaSTikaambunaa sazarkaraM raktanibarhaNaM param// &`SaSTikaambunaa' iti paa-. CS6.4.82/ kaSaayayogairvividhairyathoktairdiipte+anale zleSmaNi nirjite ca/ yadraktapittaM prazamaM na yaati tatraanilaH syaadanu tatra kaaryam// CS6.4.83/ chaagaM payaH syaat paramaM prayoge gavyaM zRtaM paJcaguNe jale vaa/ sazarkaraM maakSikasaMprayuktaM vidaarigandhaadigaNaiH zRtaM vaa// CS6.4.84/ draakSaazRtaM naagarakaiH zRtaM vaa balaazRtaM gokSurakaiH zRtaM vaa/ sajiivakaM sarSabhakaM sasarpiH payaH prayojyaM sitayaa zRtaM vaa// CS6.4.85/ zataavariigokSurakaiH zRtaM vaa zRtaM payo vaa+apyatha parNiniibhiH/ raktaM nihantyaazu vizeSatastu yanmuutramaargaat sarujaM prayaati// CS6.4.86/ vizeSato viTpathasaMpravRtte payo mataM mocarasena siddham/ vaTaavarohairvaTazuGgakairvaa hriiberaniilotpalanaagarairvaa// CS6.4.87/ kaSaayayogaan payasaa puraa vaa piitvaa+anu caadyaat payasaiva zaaliin/ kaSaayayogairathavaa vipakvametaiH pibet sarpiratisrave ca// CS6.4.88/ vaasaaM sazaakhaaM sapalaazamuulaaM kRtvaa kaSaayaM kusumaani caasyaaH/ pradaaya kalkaM vipacedghRtaM tat sakSaudramaazveva nihanti raktam// iti vaasaaghRtam/ CS6.4.89/ palaazavRntasvarasena siddhaM tasyaiva kalkena madhudraveNa/ lihyaadghRtaM vatsakakalkasiddhaM tadvat samaGgotpalalodhrasiddham// CS6.4.90/ syaattraayamaaNaavidhireSa eva sodumbare caiva paTolapatre/ sarpiiMSi pittajvaranaazanaani sarvaaNi zastaani ca raktapitte// CS6.4.91/ abhyaGgayogaaH pariSecanaani sekaavagaahaaH zayanaani vezma/ ziito vidhirbastividhaanamagryaM pittajvare yat prazamaaya diSTam// CS6.4.92/ tadraktapitte nikhilena kaaryaM kaalaM ca maatraaM ca puraa samiikSya/ sarpirguDaa ye ca hiitaaH kSatebhyaste raktapittaM zamayanti sadyaH// CS6.4.93/ kaphaanubandhe rudhire sapitte kaNThaagate syaadgrathite prayogaH/ yuktasya yuktyaa madhusarpiSozca kSaarasya caivotpalanaalajasya// CS6.4.94/ mRNaalapadmotpalakezaraaNaaM tathaa palaazasya tathaa priyaGgoH/ tathaa madhuukasya tathaa+asanasya kSaaraaH prayojyaa vidhinaiva tena// CS6.4.95/ zataavariidaaDimatintiDiikaM kaakolimede madhukaM vidaariim/ piSTvaa ca muulaM phalapuurakasya ghRtaM pacet kSiiracaturguNaM jJaH// CS6.4.96/ kaasajvaraanaahavibandhazuulaM tadraktapittaM ca ghRtaM nihanyaat/ yat paJcamuulairatha paJcabhirvaa siddhaM ghRtaM tacca tadarthakaari// iti zataavaryaadighRtam/ CS6.4.97/ kaSaayayogaa ya ihopadiSTaaste caavapiiDe bhiSajaa prayojyaaH/ ghraaNaat pravRttaM rudhiraM sapittaM yadaa bhavenniHsRtaduSTadoSam// CS6.4.98/ rakte praduSTe hyavapiiDabandhe duSTapratizyaayazirovikaaraaH/ raktaM sapuuyaM &kuNapazca gandhaH syaad ghraaNanaazaH kRmayazca duSTaaH// &`kuNapaiH sagandhaM' iti paa-. CS6.4.99/ niilotpalaM gairikazaGkhayuktaM sacandanaM syaattu sitaajalena/ nasyaM tathaa++aamraasthirasaH samaGgaa sadhaatakiimocarasaH salodhraH// CS6.4.100/ draakSaarasasyekSurasasya nasyaM kSiirasya duurvaasvarasasya caiva/ yavaasamuulaani palaaNDumuulaM nasyaM tathaa daaDimapuSpatoyam// CS6.4.101/ priyaalatailaM madhukaM payazca siddhaM ghRtaM maahiSamaajikaM vaa/ aamraasthipuurvaiH payasaa ca nasyaM sasaarivaiH syaat kamalotpalaizca// CS6.4.102/ bhadrazriyaM lohitacandanaM ca prapauNDariikaM kamalotpale ca/ uziiravaaniirajalaM mRNaalaM sahasraviiryaa madhukaM payasyaa// CS6.4.103/ zaaliikSumuulaani yavaasagundraamuulaM nalaanaaM kuzakaazayozca/ kucandanaM zaivalamapyanantaa kaalaanusaaryaa tRNamuulamRddhiH// CS6.4.104/ muulaani puSpaaNi ca vaarijaanaaM pralepanaM puSkariNiimRdazca/ udumbaraazvatthamadhuukalodhraaH kaSaayavRkSaaH ziziraaMzca sarve// CS6.4.105/ pradehakalpe pariSecane ca tathaa+avagaahe ghRtatailasiddhau/ raktasya pittasya ca zaantimicchan bhadrazriyaadiini bhiSak prayuJjyaat// CS6.4.106/ dhaaraagRhaM bhuumigRhaM suziitaM vanaM ca ramyaM jalavaataziitam/ vaiduuryamuktaamaNibhaajanaanaaM sparzaazca daahe ziziraambuziitaaH// CS6.4.107/ patraaNi puSpaaNi ca vaarijaanaaM kSaumaM ca ziitaM kadaliidalaani/ pracchaadanaarthaM zayanaasanaanaaM padmotpalaanaaM ca dalaaH prazastaaH// CS6.4.108/ priyaGgukaacandanaruuSitaanaaM sparzaaH priyaaNaaM ca varaaGganaanaam/ daahe prazastaaH sajalaaH suziitaaH padmotpalaanaaM ca kalaapavaataaH// CS6.4.109/ sariddhradaanaaM himavaddariiNaaM candrodayaanaaM kamalaakaraaNaam/ mano+anukuulaaH ziziraazca sarvaaH kathaaH saraktaM zamayanti pittam// CS6.4.110/ tatra zlokau--- hetuM vRddhiM saMjJaaM sthaanaM liGgaM pRthak praduSTasya/ maargau saadhyamasaadhyaM yaapyaM kaaryakramaM caiva// CS6.4.111/ paanaannamiSTameva ca varjyaM saMzodhanaM ca zamanaM ca/ gururuktavaanyathaavaccikitsite raktapittasya// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsitasthaane raktapittacikitsitaM naama caturtho+adhyaayaH//4// paJcamo+adhyaayaH/ CS6.5.1/ athaato gulmacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.5.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.5.3/ sarvaprajaanaaM pitRvaccharaNyaH punarvasurbhuutabhaviSyadiizaH/ cikitsitaM gulmanibarhaNaarthaM provaaca siddhaM vadataaM variSThaH// CS6.5.4/ viTzleSmapittaatiparisravaadvaa taireva vRddhaiH paripiiDanaadvaa/ vegairudiirNairvihatairadho vaa baahyaabhighaatairatipiiDanairvaa// CS6.5.5/ ruukSaannapaanairatisevitairvaa zokena mithyaapratikarmaNaa vaa/ viceSTitairvaa viSamaatimaatraiH koSThe prakopaM samupaiti vaayuH// CS6.5.6/ kaphaM ca pittaM ca sa &duSTavaayuruddhuuya maargaan vinibaddhya taabhyaam/ hRnnaabhipaarzvodarabastizuulaM karotyatho yaati na baddhamaargaH// &`sa duuSayitvaa proddhuuya' iti paa-. CS6.5.7/ pakvaazaye pittakaphaazaye vaa sthitaH svatantraH parasaMzrayo vaa/ sparzopalabhyaH paripiNDitatvaadgulmo yathaadoSamupaiti naama// CS6.5.8/ bastau ca naabhyaaM hRdi paarzvayorvaa sthaanaani gulmasya bhavanti paJca/ paJcaatmakasya prabhavaM tu tasya vakSyaami liGgaani cikitsitaM ca// CS6.5.9/ ruukSaannapaanaM viSamaatimaatraM viceSTitaM vegavinigrahazca/ zoko+abhighaato+atimalakSayazca nirannataa caanilagulmahetuH// CS6.5.10/ yaH sthaanasaMsthaanarujaaM vikalpaM viDvaatasaGgaM galavaktrazoSam/ zyaavaaruNatvaM zizirajvaraM ca hRtkukSipaarzvaMsazirorujaM ca// CS6.5.11/ karoti jiirNe+abhyadhikaM prakopaM bhukte mRdutvaM samupaiti yazca/ vaataat sa gulmo na ca tatra ruukSaM kaSaayatiktaM kaTu copazete// CS6.5.12/ kaTvamlatiikSNoSNavidaahiruukSakrodhaatimadyaarkahutaazasevaa/ &aamaabhighaato rudhiraM ca duSTaM paittasya gulmasya nimittamuktam// &`zramaabhighaatau' iti paa-. CS6.5.13/ jvaraH pipaasaa vadanaaGgaraagaH zuulaM mahajjiiryati bhojane ca/ svedo vidaaho vraNavacca gulmaH sparzaasahaH paittikagulmaruupam// CS6.5.14/ ziitaM guru snigdhamaceSTanaM ca saMpuuraNaM prasvapanaM divaa ca/ gulmasya hetuH kaphasaMbhavasya sarvastu diSTo nicayaatmakasya// CS6.5.15/ staimityaziitajvaragaatrasaadahRllaasakaasaarucigauravaaNi/ zaityaM rugalpaa kaThinonnatatvaM gulmasya ruupaaNi kaphaatmakasya// CS6.5.16/ nimittaliGgaanyupalabhya gulme dvidoSaje doSabalaabalaM ca/ vyaamizraliGgaanaparaaMstu gulmaaMstriinaadizedauSadhakalpanaartham// CS6.5.17/ mahaarujaM daahapariitamazmavadghanonnataM ziighravidaahi daaruNam/ manaHzariiraagnibalaapahaariNaM tridoSajaM gulmamasaadhyamaadizet// CS6.5.18/ Rtaavanaahaaratayaa bhayena viruukSaNairvegavinigrahaizca/ saMstambhanollekhanayonidoSairgulmaH striyaM raktabhavo+abhyupaiti// CS6.5.19/ yaH spandate piNDita eva naaGgaizciraat sazuulaH samagarbhaliGgaH/ sa raudhiraH striibhava eva gulmo maase vyatiite dazame cikitsyaH// CS6.5.20/ kriyaakramamataH siddhaM gulminaaM gulmanaazanam/ pravakSyaamyata uurdhvaM ca yogaan gulmanibarhaNaan// CS6.5.21/ ruukSavyaayaamajaM gulmaM vaatikaM tiivravedanam/ baddhaviNmaarutaM snehairaaditaH samupaacaret// CS6.5.22/ bhojanaabhyaJjanaiH paanairniruuhaiH saanuvaasanaiH/ snigdhasya bhiSajaa svedaH kartavyo gulmazaantaye// CS6.5.23/ srotasaaM maardavaM kRtvaa jitvaa maarutamulbaNam/ bhittvaa vibandhaM snigdhasya svedo gulmamapohati// CS6.5.24/ snehapaanaM hitaM gulme vizeSeNordhvanaabhije/ pakvaazayagate bastirubhayaM jaTharaazraye// CS6.5.25/ diipte+agnau vaatike gulme vibandhe+anilavarcasoH/ bRMhaNaanyannapaanaani snigdhoSNaani prayojayet// CS6.5.26/ punaH punaH snehapaanaM niruuhaaH saanuvaasanaaH/ prayojyaa vaatagulmeSu kaphapittaanuraakSiNaa// CS6.5.27/ kapho vaate jitapraaye pittaM zoNitameva vaa/ yadi kupyati vaa tasya kriyamaaNe cikitsite// CS6.5.28/ yatholbaNasya doSasya tatra kaaryaM bhiSagjitam/ aadaavante ca madhye ca maarutaM parirakSataa// CS6.5.29/ vaatagulme kapho vRddho hatvaa+agnimaruciM yadi/ hRllaasaM gauravaM tandraaM janayedullikhettu tam// CS6.5.30/ zuulaanaahavibandheSu gulme vaatakapholbaNe/ vartayo guTikaazcuurNaM kaphavaataharaM hitam// CS6.5.31/ pittaM vaa yadi saMvRddhaM saMtaapaM vaatagulminaH/ kuryaadvirecyaH sa bhavet sasnehairaanulomikaiH// CS6.5.32/ gulmo yadyanilaadiinaaM kRte samyagbhiSagjite/ na prazaamyati raktasya so+avasekaat prazaamyati// CS6.5.33/ snigdhoSNenodite gulme paittike sraMsanaM hitam/ ruukSoSNena tu saMbhuute sarpiH prazamanaM param// CS6.5.34/ pittaM vaa pittagulmaM vaa jJaatvaa pakvaazayasthitam/ kaalavinnirharet sadyaH satiktaiH kSiirabastibhiH// CS6.5.35/ payasaa vaa sukhoSNena satiktena virecayet/ bhiSagagnibalaapekSii sarpiSaa tailvakena vaa// CS6.5.36/ tRSNaajvarapariidaahazuulasvedaagnimaardave/ gulminaamarucau caapi raktamevaavasecayet// CS6.5.37/ cchinnamuulaa vidahyante na gulmaa yaanti ca kSayam/ raktaM hi vyamlataaM yaati, tacca naasti na caasti ruk// CS6.5.38/ hRtadoSaM parimlaanaM jaaGgalaistarpitaM rasaiH/ samaazvastaM sazeSaartiM sarpirabhyaasayet punaH// CS6.5.39/ raktapittaativRddhatvaat kriyaamanupalabhya ca/ yadi gulmo vidahyeta zastraM tatra bhiSagjitam// CS6.5.40/ guruH kaThinasaMsthaano guuDhamaaMsaantaraazrayaH/ avivarNaH sthirazcaiva hyapakvo gulma ucyate// CS6.5.41/ daahazuulaartisaMkSobhasvapnanaazaaratijvaraiH/ vidahyamaanaM jaaniiyaadgulmaM tamupanaahayet// CS6.5.42/ vidaahalakSaNe gulme bahistuGge samunnate/ zyaave saraktaparyante saMsparze bastisaMnibhe// CS6.5.43/ nipiiDitonnate stabdhe &supte tatpaarzvapiiDanaat/ tatraiva piNDite zuule saMpakvaM gulmamaadizet// &`tatraiva piNDitaM vidradhiniyatatvaaccheSaaGgaavyaapanaziilaM, tathaavidhe zuule sati; tathaa tasya vidradhiH paarzvapiiDanena puruSasya svapne labdhe sukhena nidraayaaM praaptaayaaM' ity aSThaaGgasaMgrahavyaakhyaayaam induH. CS6.5.44/ tatra dhaanvantariiyaaNaamadhikaaraH kriyaavidhau/ vaidyaanaaM kRtayogyaanaaM vyadhazodhanaropaNe// CS6.5.45/ antarbhaagasya caapyetat pacyamaanasya lakSaNam/ hRtkroDazuunataa+&antaHsthe bahiHsthe paarzvanirgatiH// &`hRtkroDazuulamantaHsthe' iti paa-. CS6.5.46/ pakvaH srotaaMsi saMkledya vrajatyuurdhvamadho+api vaa/ svayaMpravRttaM taM doSamupekSeta &hitaazanaiH// &`hitaazinaH' iti paa-. CS6.5.47/ dazaahaM dvaadazaahaM vaa rakSan bhiSagupadravaan/ ata uurdhvaM hitaM paanaM sarpiSaH savizodhanam// CS6.5.48/ zuddhasya tiktaM sakSaudraM prayoge sarpiriSyate/ ziitalairgurubhiH snigdhairgulme jaate kaphaatmake// CS6.5.49/ avamyasyaalpakaayaagneH kuryaallaGghanamaaditaH/ mando+agnirvedanaa mandaa gurustimitakoSThataa// CS6.5.50/ sotklezaa caaruciryasya sa gulmii vamanopagaH/ uSNairevopacaryazca kRte vamanalaGghane// CS6.5.51/ yojyazcaahaarasaMsargo bheSajaiH kaTutiktakaiH/ saanaahaM savibandhaM ca gulmaM kaThinamunnatam// CS6.5.52/ dRSTvaa++aadau svedayedyuktyaa svinnaM ca vilayedbhiSak/ laGghanollekhane svede kRte+agnau saMpradhukSite// CS6.5.53/ kaphagulmii pibet kaale sakSaarakaTukaM ghRtam/ sthaanaadapasRtaM jJaatvaa kaphagulmaM virecanaiH// CS6.5.54/ sasnehairbastibhirvaa+api zodhayeddaazamuulikaiH/ mande+agnaavanile muuDhe jJaatvaa sasnehamaazayam// CS6.5.55/ guTikaacuurNaniryuuhaaH prayojyaaH kaphagulminaam/ kRtamuulaM mahaavaastuM kaThinaM stimitaM gurum// CS6.5.56/ jayetkaphakRtaM gulmaM kSaaraariSTaagnikarmabhiH/ doSaprakRtigulmartuyogaM buddhvaa kapholbaNe// CS6.5.57/ baladoSapramaaNajJaH kSaaraM gulme prayojayet/ ekaantaraM dvyantaraM vaa tryahaM vizramya vaa punaH// CS6.5.58/ zariirabaladoSaaNaaM vRddhikSapaNakovidaH/ zleSmaaNaM madhuraM snigdhaM maaMsakSiiraghRtaazinaH// CS6.5.59/ chittvaa chittvaa++aazayaat kSaaraH kSaratvaat kSaarayatyadhaH/ mande+agnaavarucau saatmye madye sasnehamaznataam// CS6.5.60/ prayojyaa maargazuddhyarthamariSTaaH kaphagulminaam/ laGghanollekhanaiH svedaiH sarpiHpaanairvirecanaiH// CS6.5.61/ bastibhirguTikaacuurNakSaaraariSTagaNairapi/ zlaiSmikaH kRtamuulatvaadyasya gulmo na zaamyati// CS6.5.62/ tasya daaho hRte rakte zaralohaadibhirhitaH/ auSNyaattaikSNyaacca zamayedagnirgulme kaphaanilau// CS6.5.63/ tayoH zamaacca saMghaato gulmasya vinivartate/ daahe dhaanvantariiyaaNaamatraapi bhiSajaaM balam// CS6.5.64/ kSaaraprayoge bhiSajaaM kSaaratantravidaaM balam/ vyaamizradoSe vyaamizra eSa eva kriyaakramaH// CS6.5.65/ siddhaanataH pravakSyaami yogaan gulmanibarhaNaan/ tryuuSaNatriphalaadhaanyaviDaGgacavyacitrakaiH// CS6.5.66/ kalkiikRtairghRtaM siddhaM sakSiiraM vaatagulmanut/ iti tryuuSaNaadighRtam/ eta eva ca kalkaaH syuH kaSaayaH &paJcamuulikaH// &`paaJcamuulikaH' iti paa-. CS6.5.67/ dvipaJcamuuliko vaa+api tadghRtaM gulmanut param/ iti tryuuSaNaadighRtamaparam/ (SaTpalaM vaa pibet sarpiryaduktaM raajayakSmaNi//) CS6.5.68/ prasannayaa vaa &kSiiraarthaM surayaa daaDimena vaa/ dadhnaH sareNa vaa kaaryaM ghRtaM maarutagulmanut// &`kSiirotthaM' iti paa-. CS6.5.69/ hiGgusauvarcalaajaajiibiDadaaDimadiipyakaiH/ puSkaravyoSadhanyaakavetasakSaaracitrakaiH// CS6.5.70/ zaTiivacaajagandhailaasurasaizca vipaacitam/ zuulaanaahaharaM sarpirdadhnaa caanilagulminaam// iti hiGgusauvarcalaadyaM ghRtam/ CS6.5.71/ hapuSaavyoSapRthviikaacavyacitrakasaindhavaiH/ saajaajiipippaliimuuladiipyakairvipacedghRtam// CS6.5.72/ sakolamuulakarasaM sakSiiradadhidaaDimam/ tat paraM vaatagulmaghnaM zuulaanaahavimokSaNam// CS6.5.73/ yonyarzograhaNiidoSazvaasakaasaarucijvaraan/ bastihRtpaarzvazuulaM ca ghRtametadvyapohati// iti hapuSaadyaM ghRtam/ CS6.5.74/ pippalyaa picuradhyardho daaDimaaddvipalaM palaM/ dhaanyaatpaJca ghRtaacchuNThyaaH karSaH kSiiraM caturguNam// CS6.5.75/ siddhametairghRtaM sadyo vaatagulmaM vyapohati/ yonizuulaM ziraHzuulamarzaaMsi viSamajvaram// iti pippalyaadyaM ghRtam/ CS6.5.76/ ghRtaanaamauSadhagaNaa ya ete parikiirtitaaH/ te cuurNayogaa vartyastaaH kaSaayaaste ca gulminaam// CS6.5.77/ koladaaDimagharmaambusuraamaNDaamlakaaJjikaiH/ zuulaanaahaharii peyaa biijapuurarasena vaa// CS6.5.78/ cuurNaani maatuluGgasya bhaavitaani rasena vaa/ kuryaadvartiiH saguTikaa gulmaanaahaartizaantaye// CS6.5.79/ hiGgu trikaTukaM paaThaaM hapuSaamabhayaaM zaTiim/ ajamodaajagandhe ca tintiDiikaamlavetasau// CS6.5.80/ daaDimaM puSkaraM dhaanyamajaajiiM citrakaM vacaam/ dvau kSaarau lavaNe dve ca cavyaM caikatra cuurNayet// CS6.5.81/ cuurNametat prayoktavyamannapaaneSvanatyayam/ praagbhaktamathavaa peyaM madyenoSNodakena vaa// CS6.5.82/ paarzvahRdbastizuuleSu gulme vaatakaphaatmake/ aanaahe muutrakRcchre ca zuule ca gudayonije// CS6.5.83/ grahaNyarzovikaareSu pliihni paaNDvaamaye+arucau/ urovibandhe hikkaayaaM kaase zvaase galagrahe// CS6.5.84/ bhaavitaM maatuluGgasya cuurNametadrasena vaa/ bahuzo guTikaaH kaaryaaH kaarmukaaH syustato+adhikam// iti hiGvaadicuurNaM guTikaa ca/ CS6.5.85/ maatuluGgaraso hiGgu daaDimaM biDasaindhave/ suraamaNDena paatavyaM vaatagulmarujaapaham// CS6.5.86/ zaTiipuSkarahiGgvamlavetasakSaaracitrakaan/ dhaanyakaM ca yavaaniiM ca viDaGgaM saindhavaM vacaam// CS6.5.87/ sacavyapippaliimuulaamajagandhaaM sadaaDimaam/ ajaajiiM caajamodaaM ca cuurNaM kRtvaa prayojayet// CS6.5.88/ rasena maatuluGgasya madhuzuktena vaa punaH/ bhaavitaM guTikaaM kRtvaa supiSTaaM kolasaMmitaam// CS6.5.89/ gulmaM pliihaanamaanaahaM zvaasaM kaasamarocakam/ hikkaaM hRdrogamarzaaMsi vividhaaM ziraso rujam// CS6.5.90/ paaNDvaamayaM kaphotklezaM sarvajaaM ca pravaahikaam/ paarzvahRdbastizuulaM ca guTikaiSaa vyapohati// CS6.5.91/ naagaraardhapalaM piSTvaa dve pale luJcitasya ca/ tilasyaikaM guDapalaM kSiireNoSNena naa pibet// CS6.5.92/ vaatagulmamudaavartaM yonizuulaM ca naazayet/ pibederaNDajaM tailaM vaaruNiimaNDamizritam// CS6.5.93/ tadeva tailaM payasaa vaatagulmii pibennaraH/ zleSmaNyanubale puurvaM hitaM pittaanuge param// CS6.5.94/ saadhayecchuddhazuSkasya lazunasya catuSpalam/ &kSiirodake+aSTaguNite kSiirazeSaM ca naa pibet// &`kSiire jalaaSTaguNite' iti paa-. CS6.5.95/ vaatagulmamudaavartaM gRdhrasiiM viSamajvaram/ hRdrogaM vidradhiM zothaM saadhayatyaazu tatpayaH// iti lazunakSiiram/ CS6.5.96/ tailaM prasannaa gomuutramaaranaalaM yavaagrajam/ gulmaM jaTharamaanaahaM piitamekatra saadhayet// iti tailapaJcakam/ CS6.5.97/ paJcamuuliikaSaayeNa &sakSaareNa zilaajatu/ pibettasya prayogeNa vaatagulmaat pramucyate// iti zilaajaturayogaH/ &`sakSiireNa' iti paa-. CS6.5.98/ vaaTyaM pippaliiyuuSeNa muulakaanaaM rasena vaa/ bhuktvaa snigdhamudaavartaadvaatagulmaadvimucyate// CS6.5.99/ zuulaanaahavibandhaartaM svedayedvaatagulminam/ svedaiH svedavidhaavuktairnaaDiiprastarasaGkaraiH// CS6.5.100/ bastikarma paraM vidyaadgulmaghnaM taddhi maarutam/ sve sthaane prathamaM jitvaa sadyo gulmamapohati// CS6.5.101/ tasmaadabhiikSNazo gulmaa niruuhaiH saanuvaasanaiH/ prayujyamaanaiH zaamyanti vaatapittakaphaatmakaaH// CS6.5.102/ gulmaghnaa vividhaa diSTaaH siddhaaH siddhiSu bastayaH/ gulmaghnaani ca tailaani vakSyante vaatarogike// CS6.5.103/ taani maarutaje gulme paanaabhyaGgaanuvaasanaiH/ prayuktaanyaazu sidhyanti tailaM &hyanilajitparam// &`hyanilajitvaram' iti paa-. CS6.5.104/ niiliniicuurNasaMyuktaM puurvoktaM ghRtameva/ samalaaya pradaatavyaM zodhanaM vaatagulmine// CS6.5.105/ niiliniitrivRtaadantiipathyaakampillakaiH saha/ zodhanaarthaM ghRtaM deyaM sabiDakSaaranaagaram// CS6.5.106/ niiliniiM triphalaaM raasnaaM balaaM kaTukarohiNiim/ pacedviDaGgaM vyaaghriiM ca palikaani jalaaDhake// CS6.5.107/ tena paadaavazeSeNa ghRtaprasthaM vipaacayet/ dadhnaH prasthena saMyojya sudhaakSiirapalena ca// CS6.5.108/ tato ghRtapalaM dadyaadyavaaguumaNDamizritam/ jiirNe samyagviriktaM ca bhojayedrasabhojanam// CS6.5.109/ gulmakuSThodaravyaGgazophapaaNDvaamayajvaraan/ zvitraM pliihaanamunmaadaM ghRtametadvyapohati// iti niilinyaadyaM ghRtam/ CS6.5.110/ kukkuTaazca mayuuraazca tittirikrauJcavartakaaH/ zaalayo madiraa sarpirvaatagulmabhiSagjitam// CS6.5.111/ hitamuSNaM dravaM snigdhaM bhojanaM vaatagulminaam/ samaNDavaaruNiipaanaM pakvaM vaa dhaanyakairjalam// CS6.5.112/ mande+agnau vardhate gulmo diipte caagnau prazaamyati/ tasmaannaa naatisauhityaM kuryaannaativilaGghanam// CS6.5.113/ sarvatra gulme prathamaM snehasvedopapaadite/ yaa kriyaa kriyate siddhiM saa yaati na viruukSite// CS6.5.114/ bhiSagaatyayikaM buddhvaa pittagulmamupaacaret/ vairecanikasiddhena sarpiSaa &tiktakena vaa// &`payasaa+api vaa' iti paa-. CS6.5.115/ rohiNiikaTukaanimbamadhukatriphalaatvacaH/ karSaaMzaastraayamaaNaa ca paTolatrivRtoH pale// CS6.5.116/ dve pale ca masuuraaNaaM saadhyamaSTaguNe+ambhasi/ zRtaaccheSaM ghRtasamaM sarpiSazca catuSpalam// CS6.5.117/ pibet saMmuurcchitaM tena gulmaH zaamyati paittikaH/ jvarastRSNaa ca zuulaM ca bhramo muurcchaa+arucistathaa// iti rohiNyaadyaM ghRtam/ CS6.5.118/ jale dazaguNe saadhyaM traayamaaNaacatuSpalam/ paJcabhaagasthitaM puutaM kalkaiH saMyojya kaarSikaiH// CS6.5.119/ rohiNii kaTukaa mustaa traayamaaNaa duraalabhaa/ kalkaistaamalakiiviiraajiivantiicandanotpalaiH// CS6.5.120/ rasasyaamalakaanaaM ca kSiirasya ca ghRtasya ca/ palaani pRthagaSTaaSTau dattvaa samyagvipaacayet// CS6.5.121/ pittaraktabhavaM gulmaM viisarpaM paittikaM jvaram/ hRdrogaM kaamalaaM kuSThaM hanyaadetadghRtottamam// iti traayamaaNaadyaM ghRtam/ CS6.5.122/ rasenaamalakekSuuNaaM &ghRtapaadaM vipaacayet/ pathyaapaadaM pibetsarpistatsiddhaM pittagulmanut// ityaamalakaadyaM ghRtam/ &`ghRtaprasthaM' iti paa-. CS6.5.123/ draakSaaM madhuukaM kharjuuraM vidaariiM sazataavariim/ paruuSakaaNi triphalaaM saadhayetpalasaMmitam// CS6.5.124/ jalaaDhake paadazeSe rasamaamalakasya ca/ ghRtamikSurasaM kSiiramabhayaakalkapaadikam// CS6.5.125/ saadhayettadghRtaM siddhaM zarkaraakSaudrapaadikam/ prayogaat pittagulmaghnaM sarvapittavikaaranut// iti draakSaadyaM ghRtam/ CS6.5.126/ vRSaM samuulamaapothya pacedaSTaguNe jale/ zeSe+aSTabhaage tasyaiva puSpakalkaM pradaapayet// CS6.5.127/ tena siddhaM ghRtaM ziitaM sakSaudraM pittagulmanut/ raktapittajvarazvaasakaasahRdroganaazanam// iti vaasaaghRtam/ CS6.5.128/ dvipalaM traayamaaNaayaa jaladviprasthasaadhitam/ aSTabhaagasthitaM puutaM koSNaM kSiirasamaM pibet// CS6.5.129/ pibedupari tasyoSNaM kSiirameva yathaabalam/ tena nirhRtadoSasya gulmaH zaamyati paittikaH// CS6.5.130/ draakSaabhayaarasaM gulme paittike saguDaM pibet/ lihyaatkampillakaM vaa+api virekaarthaM madhudravam// CS6.5.131/ daahaprazamano+abhyaGgaH sarpiSaa pittagulminaam/ candanaadyena tailena tailena madhukasya vaa// CS6.5.132/ ye ca &pittajvaraharaaH satiktaaH kSiirabastayaH/ hitaaste pittagulmibhyo vakSyante ye ca siddhiSu// &`pittajvaraartaanaaM' iti paa-. CS6.5.133/ zaalayo jaaGgalaM maaMsaM gavyaaje payasii ghRtam/ kharjuuraamalakaM draakSaaM daaDimaM saparuuSakam// CS6.5.134/ aahaaraarthaM prayoktavyaM paanaarthaM salilaM zRtam/ balaavidaariigandhaadyaiH pittagulmacikitsitam// CS6.5.135/ aamaanvaye pittagulme saame vaa kaphavaatike/ yavaaguubhiH khaDairyuuSaiH saMdhukSyo+agnirvilaGghite// CS6.5.136/ zamaprakopau doSaaNaaM sarveSaamagnisaMzritau/ tasmaadagniM sadaa rakSennidaanaani ca varjayet// CS6.5.137/ vamanaM vamanaarhaaya pradadyaat kaphagulmine/ snigdhasvinnazariiraaya gulme zaithilyamaagate// CS6.5.138/ pariveSTya pradiiptaaMstu balvajaanathavaa kuzaan/ bhiSakkumbhe samaavaapya gulmaM ghaTamukhe nyaset// CS6.5.139/ &saMgRhiito yadaa gulmastadaa ghaTamathoddharet/ vastraantaraM tataH kRtvaa &&bhindyaadgulmaM pramaaNavit// &`sa gRhiito yadaa' iti paa-. &&`cchindyaadgulmaM pramaaNavit / vimargajaM yadaa pazyet' iti gaGgaadharasaMmataH paaThah. CS6.5.140/ vimaargaajapadaadarzairyathaalaabhaM prapiiDayet/ mRdgiiyaadgulmamevaikaM na &tvantrahRdayaM spRzet// &`na tvatra hRdayaM' iti paa-. CS6.5.141/ tilairaNDaatasiibiijasarSapaiH parilipya ca/ zleSmagulmamayaHpaatraiH sukhoSNaiH svedayedbhiSak// CS6.5.142/ savyoSakSaaralavaNaM dazamuuliizRtaM ghRtam/ kaphagulmaM jayatyaazu sahiGgubiDadaaDimam// iti dazamuuliighRtam/ CS6.5.143/ bhallaatakaanaaM dvipalaM paJcamuulaM palonmitam/ saadhyaM vidaariigandhaadyamaapothya salilaaDhake// CS6.5.144/ paadazeSe rase tasmin pippaliiM naagaraM vacaam/ viDaGgaM saindhavaM hiGgu yaavazuukaM biDaM zaTiim// CS6.5.145/ citrakaM madhukaM raasnaaM piSTvaa karSasamaM bhiSak/ prasthaM ca payaso dattvaa ghRtaprasthaM vipaacayet// CS6.5.146/ etadbhallaatakaghRtaM kaphagulmaharaM param/ pliihapaaNDvaamayazvaasagrahaNiirogakaasanut// iti bhallaatakaadyaM ghRtam/ CS6.5.147/ pippaliipippaliimuulacavyacitrakanaagaraiH/ palikaiH sayavakSaarairghRtaprasthaM vipaacayet// CS6.5.148/ kSiiraprasthaM ca tat sarpihanti gulmaM kaphaatmakam/ grahaNiipaaNDurogaghnaM pliihakaasajvaraapaham// iti kSiiraSaTpalakaM ghRtam/ CS6.5.149/ trivRtaaM triphalaaM dantiiM dazamuulaM palonmitam/ jale caturguNe paktvaa caturbhaagasthitaM rasam// CS6.5.150/ sarpireraNDajaM tailaM kSiiraM caikatra saadhayet/ sa siddho mizrakasnehaH sakSaudraH kaphagulmanut// CS6.5.151/ kaphavaatavibandheSu kuSThapliihodareSu ca/ prayojyo mizrakaH sneho yonizuuleSu caadhikam// iti mizrakaH snehaH/ CS6.5.152/ yaduktaM vaatagulmaghnaM sraMsanaM niiliniighRtam/ dviguNaM tadvirekaarthaM prayojyaM kaphagulminaam// CS6.5.153/ sudhaakSiiradrave cuurNaM trivRtaayaaH subhaavitam/ kaarSikaM madhusarpibhyaaM &liiDhvaa saadhu viricyate// &`liiDhaM saadhu virecayet' iti paa-. CS6.5.154/ jaladroNe vipaktavyaa viMzatiH paJca caabhayaaH/ dantyaaH palaani taavanti citrakasya tathaiva ca// CS6.5.155/ aSTabhaagaavazeSaM tu rasaM puutamadhikSipet/ dantiisamaM guDaM puutaM kSipettatraabhayaazca taaH// CS6.5.156/ tailaardhakuDavaM caiva trivRtaayaazcatuSpalam/ cuurNitaM &palamekaM tu pippaliivizvabheSajam// &`caardhapalikaM' iti paa-. CS6.5.157/ tat saadhyaM lehavacchiite tasmiMstailasamaM madhu/ kSipeccuurNapalaM caikaM tvagelaapatrakezaraat// CS6.5.158/ tato lehapalaM liiDhvaa jagdhvaa caikaaM hariitakiim/ sukhaM viricyate snigdho doSaprasthamanaamayam// CS6.5.159/ gulmaM zvayathumarzaaMsi paaNDurogamarocakam/ hRdrogaM grahaNiidoSaM kaamalaaM viSamajvaram// CS6.5.160/ kuSThaM pliihaanamaanaahameSaa hanyupasevitaa/ niratyayaH kramazcaasyaa dravo maaMsarasaudanaH// iti dantiihariitakii/ CS6.5.161/ siddhaaH siddhiSu vakSyante niruuhaaH kaphagulminaam/ ariSTayogaaH siddhaazca grahaNyarzazcikitsite// CS6.5.162/ yaccuurNaM guTikaa yaazca vihitaa vaatagulminaam/ dviguNakSaarahiGgvamlavetasaastaaH kaphe hitaaH// CS6.5.163/ ya eva grahaNiidoSe kSaaraaste kaphagulminaam/ siddhaa niratyayaaH zastaa daahastvante prazasyate// CS6.5.164/ prapuraaNaani dhaanyaani jaaGgalaa mRgapakSiNaH/ kaulattho mudgayuuSazca pippalyaa naagarasya ca// CS6.5.165/ zuSkamuulakayuuSazca bilvasya &varuNasya ca/ cirabilvaaGkuraaNaaM ca yavaanyaazcitrakasya ca// &`taruNasya' iti paa-. CS6.5.166/ biijapuurakahiGgvamlavetasakSaaradaaDimaiH/ takreNa tailasarpirbhyaaM vyaJjanaanyupakalpayet// CS6.5.167/ paJcamuuliizRtaM toyaM puraaNaM vaaruNiirasam/ kaphagulmii pibetkaale jiirNaM maadhviikameva vaa// CS6.5.168/ yavaaniicuurNitaM takraM biDena lavaNiikRtam/ pibet saMdiipanaM &vaatakaphamuutraanulomanam// &`vaatamuutravarco+anulomanam' iti paa-. CS6.5.169/ saMcitaH kramazo gulmo mahaavaastuparigrahaH/ kRtamuulaH siraanaddho yadaa kuurma ivonnataH// CS6.5.170/ &daurbalyaarucihRllaasakaasavamyaratijvaraiH/ tRSNaatandraapratizyaayairyujyate na sa sidhyati// &`daurvarNyaaruci-' iti paa-. CS6.5.171/ gRhiitvaa sajvarazvaasaM vamyatiisaarapiiDitam/ hRnnaabhihastapaadeSu zophaH karSati gulminam// CS6.5.172/ raudhirasya tu gulmasya garbhakaalavyatikrame/ snigdhaasvinnazariiraayai dadyaat snehavirecanam// CS6.5.173/ palaazakSaarapaatre dve dve paatre tailasarpiSoH/ gulmazaithilyajananiiM paktvaa maatraaM prayojayet// CS6.5.174/ prabhidyeta na yadyevaM &dadyaadyonivizodhanam/ kSaareNa yuktaM palalaM sudhaakSiireNa va punaH// &`-virecanam' iti paa-. CS6.5.175/ aabhyaaM vaa bhaavitaan dadyaadyonau kaTukamatsyakaan/ varaahamatsyapittaabhyaaM laktakaan vaa subhaavitaan// CS6.5.176/ adhoharaizcordhvaharairbhaavitaan vaa samaakSikaiH/ kiNvaM vaa saguDakSaaraM dadyaadyonivizodhanam// CS6.5.177/ raktapittaharaM kSaaraM lehayenmadhusarpiSaa/ lazunaM madiraaM tiikSNaaM matsyaaMzcaasyai pradaapayet// CS6.5.178/ bastiM sakSiiragomuutraM sakSaaraM daazamuulikam/ adRzyamaane rudhire dadyaadgulmaprabhedanam// CS6.5.179/ pravartamaane rudhire dadyaanmaaMsarasaudanam/ ghRtatailena caabhyaGgaM paanaarthaM taruNiiM suraam// CS6.5.180/ rudhire+atipravRtte tu raktapittahariiH kriyaaH/ kaaryaa vaatarugaartaayaaH sarvaa vaatahariiH punaH// CS6.5.181/ ghRtatailaavasekaaMzca tittiriiMzcaraNaayudhaan/ suraaM samaNDaaM puurvaM ca paanamamlasya sarpiSaH// CS6.5.182/ prayojayeduttaraM vaa jiivaniiyena sarpiSaa/ atipravRtte rudhire satiktenaanuvaasanam// CS6.5.183/ tatra zlokaaH snehaH svedaH sarpirbastizcuurNaani bRMhaNaM guDikaaH/ vamanavirekau mokSaH kSatajasya ca vaatagulmavataam// CS6.5.184/ sarpiH satiktasiddhaM kSiiraM prasraMsanaM niruuhaazca/ raktasya caavasecanamaazvaasanasaMzamanayogaaH// CS6.5.185/ upanaahanaM sazastraM pakvasyaabhyantaraprabhinnasya/ saMzodhanasaMzamane pittaprabhavasya gulmasya// CS6.5.186/ snehaH svedo bhedo laGghanamullekhanaM virekazca/ sarpirbastirguTikaazcuurNamariSTaazca sakSaaraaH// CS6.5.187/ gulmasyaante daahaH kaphajasyaagre+apaniitaraktasya/ gulmasya raudhirasya kriyaakramaH striibhavasyoktaH// CS6.5.188/ pathyaannapaanasevaa hetuunaaM varjanaM yathaasvaM ca/ nityaM caagnisamaadhiH snigdhasya ca sarvakarmaaNi// heturliGgaM siddhiH kriyaakramaH saadhyataa na yogaazca/ gulmacikitsitasaMgraha etaavaan vyaahRto+agnivezasya ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsitasthaane gulmacikitsitaM naama paJcamo+adhyaayaH// SaSTho+adhyaayaH/ CS6.6.1/ athaataH pramehacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.6.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.6.3/ nirmohamaanaanuzayo niraazaH punarvasurjJaanatapovizaalaH/ kaale+agnivezaaya sahetuliGgaanuvaaca mehaaJzamanaM ca teSaam// CS6.6.4/ aasyaasukhaM svapnasukhaM dadhiini graamyaudakaanuuparasaaH payaaMsi/ navaannapaanaM guDavaikRtaM ca pramehahetuH kaphakRcca sarvam// CS6.6.5/ medazca maaMsaM ca zariirajaM ca kledaM kapho bastigataM praduuSya/ karoti mehaan samudiirNamuSNaistaaneva pittaM pariduuSya caapi// CS6.6.6/ kSiiNeSu doSeSvavakRSya bastau dhaatuun pramehaananilaH karoti/ doSo hi bastiM samupetya muutraM saMduuSya mehaaJjanayedyathaasvam// CS6.6.7/ saadhyaaH kaphotthaa daza, pittajaaH SaT yaapyaa, na saadhyaH pavanaaccatuSkaH/ samakriyatvaadviSamakriyatvaanmahaatyayatvaacca yathaakramaM te// CS6.6.8/ kaphaH sapittaH pavanazca doSaa medo+asrazukraambuvasaalasiikaaH/ majjaa rasaujaH pizitaM ca &duuSyaaH pramehiNaaM, viMzatireva mehaaH// &`duujyaM' iti paa-. CS6.6.9/ jalopamaM cekSurasopamaM vaa ghanaM ghanaM copari viprasannam/ zuklaM sazukraM ziziraM zanairvaa laaleva vaa vaalukayaa yutaM vaa// CS6.6.10/ vidyaat pramehaan kaphajaan dazaitaan kSaaropamaM kaalamathaapi niilam/ haaridramaaJjiSThamathaapi raktametaan pramehaan SaDuzanti pittaat// CS6.6.11/ majjaujasaa vaa vasayaa+anvitaM vaa lasiikayaa vaa satataM vibaddham/ caturvidhaM &muutrayatiiha vaataaccheSeSu dhaatuSvapakarSiteSu// &`muutrayate+nilena' iti paa-. CS6.6.12/ varNaM rasaM sparzamathaapi gandhaM yathaasvadoSaM bhajate pramehaH/ zyaavaaruNo vaatakRtaH sazuulo majjaadisaadguNyamupaityasaadhyaH// CS6.6.13/ svedo+aGgagandhaH zithilaaGgataa ca zayyaasanasvapnasukhe ratizca/ hRnnetrajihvaazravaNopadeho ghanaaGgataa kezanakhaativRddhiH// CS6.6.14/ ziitapriyatvaM galataaluzoSo maadhuryamaasye karapaadadaahaH/ bhaviSyato mehagadasya ruupaM muutre+abhidhaavanti pipiilikaazca// CS6.6.15/ sthuulaH pramehii balavaanihaikaH kRzastathaikaH paridurbalazca/ saMbRMhaNaM tatra kRzasya kaaryaM saMzodhanaM doSabalaadhikasya// CS6.6.16/ snigdhasya yogaa vividhaaH prayojyaaH kalpopadiSTaa &malazodhanaaya/ uurdhvaM tathaa+adhazca male+apaniite meheSu saMtarpaNameva kaaryam// &`malzodhanaa ye' iti paa-. CS6.6.17/ gulmaH kSayo mehanabastizuulaM muutragrahazcaapyapatarpaNena/ pramehiNaH syuH, &&paritarpaNaani kaaryaaNi &&tasya prasamiikSya vahnim// &`paribRMhaNaani' iti paa-. &&`tasmaat' iti paa-. CS6.6.18/ saMzodhanaM naarhati yaH pramehii tasya kriyaa saMzamanii prayojyaa/ manthaaH kaSaayaa yavacuurNalehaaH pramehazaantyai laghavazca bhakSyaaH// CS6.6.19/ ye viSkiraa ye pratudaa vihaGgaasteSaaM rasairjaaGgalajairmanojJaiH/ yavaudanaM ruukSamathaapi &vaaTyamadyaat sasaktuunapi caapyapuupaan// &`vaaTyaM madyaan' iti paa-. CS6.6.20/ mudgaadiyuuSairatha tiktazaakaiH puraaNazaalyodanamaadadiita/ dantiiGgudiitailayutaM pramehii tathaa+atasiisarSapatailayuktam// CS6.6.21/ saSaSTikaM syaattRNadhaanyamannaM yavapradhaanastu bhavet pramehii/ yavasya bhakSyaan vividhaaMstathaa+adyaat kaphapramehii madhusaMprayuktaan// CS6.6.22/ nizisthitaanaaM triphalaakaSaaye syustarpaNaaH kSaudrayutaa yavaanaam/ taan siidhuyuktaan prapibet pramehii praayogikaanmehavadhaarthameva// CS6.6.23/ ye zleSmamehe vihitaaH kaSaayaastairbhaavitaanaaM ca pRthagyavaanaam/ saktuunapuupaan saguDaan sadhaanaan bhakSyaaMstathaa+anyaan vividhaaMzca khaadet// CS6.6.24/ kharaazvagohaMsapRSadbhRtaanaaM tathaa yavaanaaM vividhaazca bhakSyaaH/ deyaastathaa veNuyavaa yavaanaaM kalpena godhuumamayaazca bhakSyaaH// CS6.6.25/ saMzodhanollekhanalaGghanaani kaale prayuktaani kaphapramehaan/ jayanti pittaprabhavaan virekaH saMtarpaNaH saMzamano vidhizca// CS6.6.26/ daarviiM suraahvaaM triphalaaM samustaaM kaSaayamutkvaathya pibet pramehii/ kSaudreNa yuktaamathavaa haridraaM pibedrasenaamalakiiphalaanaam// CS6.6.27/ hariitakiikaTphalamustalodhraM paaThaaviDaGgaarjunadhanvanaazca/ ubhe haridre tagaraM viDaGgaM kadambazaalaarjunadiipyakaazca// CS6.6.28/ daarvii viDaGgaM khadiro dhavazca suraahvakuSThaagurucandanaani/ daarvyagnimanthau triphalaa sapaaThaa paaThaa ca muurvaa ca tathaa zvadaMSTraa// CS6.6.29/ yavaanyuziiraaNyabhayaaguDuuciicavyaabhayaacitrakasaptaparNaaH/ paadaiH kaSaayaaH kaphamehinaaM te dazopadiSTaa madhusaMprayuktaaH// CS6.6.30/ uziiralodhraaJjanacandanaanaamuziiramustaamalakaabhayaanaam/ paTolanimbaamalakaamRtaanaaM mustaabhayaapadmakavRkSakaaNaam// CS6.6.31/ lodhraambukaaliiyakadhaatakiinaaM nimbaarjunaamraatanizotpalaanaam/ ziriiSasarjaarjunakezaraaNaaM priyaGgupadmotpalakiMzukaanaam// CS6.6.32/ &azvatthapaaThaasanavetasaanaaM kaTaGkaTeryutpalamustakaanaam/ paitteSu meheSu daza pradiSTaaH paadaiH kaSaayaa madhusaMprayuktaaH// &`azvatthayaasaasanavetasaanaaM' iti paa-. CS6.6.33/ sarveSu meheSu matau tu puurvau kaSaayayogau vihitaastu sarve/ manthasya paane yavabhaavanaayaaM syurbhojane paanavidhau pRthak ca// CS6.6.34/ siddhaani tailaani ghRtaani caiva &deyaani meheSvanilaatmakeSu/ medaH kaphazcaiva kaSaayayogaiH snehaizca vaayuH zamameti teSaam// &`yojyaani' iti paa-. CS6.6.35/ kampillasaptacchadazaalajaani baibhiitarauhitakakauTajaani/ kapitthapuSpaaNi ca cuurNitaani kSaudreNa lihyaat kaphapittamehii// CS6.6.36/ pibedrasenaamalakasya caapi kalkiikRtaanyakSasamaani kaale/ jiirNe ca bhuJjiita puraaNamannaM mehii rasairjaaGgalajairmanojJaiH// CS6.6.37/ dRSTvaa+anubandhaM pavanaat kaphasya pittasya vaa snehavidhirvikalpyaH/ tailaM kaphe syaat svakaSaayasiddhaM pitte ghRtaM pittaharaiH kaSaayaiH// CS6.6.38/ trikaNTakaazmantakasomavalkairbhallaatakaiH saativiSaiH salodhraiH/ &vacaapaTolaarjunanimbamustairharidrayaa padmakadiipyakaizca// &`paaThaapaTolaarjunanimbamustaiH' iti paa-. CS6.6.39/ maJjiSThayaa caagurucandanaizca sarvaiH samastaiH kaphavaatajeSu/ meheSu tailaM vipaced, ghRtaM tu paitteSu, mizraM triSu lakSaNeSu// CS6.6.40/ phalatrikaM daarunizaaM vizaalaaM mustaaM ca niHkvaathya nizaaM sakalkaam/ pibet kaSaayaM madhusaMprayuktaM sarvaprameheSu samuddhateSu// CS6.6.41/ lodhraM zaTiiM puSkaramuulamelaaM muurvaaM viDaGgaM triphalaaM yamaaniim (yavaaniim?)/ cavyaM priyaGguM kramukaM vizaalaaM kiraatatiktaM kaTurohiNiiM ca// CS6.6.42/ bhaarGgiiM nataM citrakapippaliinaaM muulaM sakuSThaativiSaM sapaaTham/ kaliGgakaan kezaramindrasaahvaaM nakhaM sapatraM maricaM plavaM ca// CS6.6.43/ droNe+ambhasaH karSasamaani paktvaa puute caturbhaagajalaavazeSe/ rase+ardhabhaagaM madhunaH pradaaya pakSaM nidheyo ghRtabhaajanasthaH// CS6.6.44/ &madhvaasavo+ayaM kaphapittamehaan kSipraM nihanyaaddvipalaprayogaat/ paaNDvaamayaarzaaMsyaruciM grahaNyaa doSaM kilaasaM vividhaM ca kuSTham// &`lodhraasavo+ayaM' iti paa-. iti madhvaasavaH/ CS6.6.45/ kvaathaH sa evaaSTapalaM ca dantyaa bhallaatakaanaaM ca catuSpalaM syaat/ sitopalaa tvaSTapalaa vizeSaH kSaudraM ca taavat pRthagaasavau tau// CS6.6.46/ saarodakaM vaa+atha kuzodakaM vaa madhuudakaM vaa triphalaarasaM vaa/ siidhuM pibedvaa nigadaM pramehii maadhviikamagryaM cirasaMsthitaM vaa// CS6.6.47/ maaMsaani zuulyaani mRgadvijaanaaM khaadedyavaanaaM vividhaaMzca bhakSyaan/ saMzodhanaariSTakaSaayalehaiH saMtarpaNotthaaJ zamayet pramehaan// CS6.6.48/ bhRSTaan yavaan bhakSayataH prayogaacchuSkaaMzca saktuunna bhavanti mehaaH/ zvitraM ca kRcchraM kaphajaM ca kuSThaM tathaiva mudgaamalakaprayogaan// CS6.6.49/ saMtarpaNottheSu gadeSu yogaa medasvinaaM ye ca mayopadiSTaaH/ viruukSaNaarthaM kaphapittajeSu siddhaaH prameheSvapi te prayojyaaH// CS6.6.50/ vyaayaamayogairvividhaiH pragaaDhairudvartanaiH snaanajalaavasekaiH/ sevyatvagelaagurucandanaadyair-&vilepanaizcaazu na santi mehaaH// &`vilepanaizca prazamanti' iti paa-. CS6.6.51/ kledazca medazca kaphazca vRddhaH pramehahetuH prasamiikSya tasmaat/ vaidyena puurvaM kaphapittajeSu meheSu kaaryaaNyapatarpaNaani// CS6.6.52/ yaa vaatamehaan prati puurvamuktaa vaatolbaNaanaaM vihitaa kriyaa saa/ vaayurhi meheSvatikarzitaanaaM kupyatyasaadhyaan prati naasti cintaa// CS6.6.53/ yairhetubhirye prabhavanti mehaasteSu prameheSu na te niSevyaaH/ hetorasevaa vihitaa yathaiva jaatasya rogasya bhaveccikitsaa// CS6.6.54/ haaridravarNaM rudhiraM ca muutraM vinaa pramehasya hi puurvaruupaiH/ yo muutrayettaM na vadet pramehaM raktasya pittasya hi sa prakopaH// CS6.6.55/ dRSTvaa pramehaM madhuraM sapicchaM madhuupamaM syaaddvividho vicaaraH/ kSiiNeSu doSesvanilaatmakaH syaat saMtarpaNaadvaa kaphasaMbhavaH syaat// CS6.6.56/ sapuurvaruupaaH kaphapittamehaaH krameNa ye vaatakRtaazca mehaaH/ saadhyaa na te, pittakRtaastu yaapyaaH, saadhyaastu medo yadi na praduSTam// CS6.6.57/ jaataH pramehii madhumehino vaa na saadhya uktaH sa hi biijadoSaat/ ye caapi kecit kulajaa vikaaraa bhavanti taaMzca pravadantyasaadhyaan// CS6.6.58/ pramehiNaaM yaaH piDakaa mayoktaa rogaadhikaare pRthageva sapta/ taaH zalyavidbhiH kuzalaizcikitsyaaH zastreNa saMzodhanaropaNaizca// CS6.6.59/ tatra zlokaaH--- heturdoSo duuSyaM mehaanaaM saadhyataanuruupazca/ mehii &dvividhastrividhaM bhiSagjitamatikSapaNadoSaH// &`dvividhaM' yogiindranaathasenasaMmataH paaThaH CS6.6.60/ aadyaa yavaannavikRtirmanthaa mehaapahaaH kaSaayaazca/ tailaghRtalehayogaa bhakSyaaH pravaraasavaaH siddhaaH// CS6.6.61/ vyaayaamavidhirvividhaH snaanaanyudvartanaani gandhaazca/ mehaanaaM prazamaarthaM cikitsite diSTametaavat// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsitasthaane pramehacikitsitaM naama SaSTho+adhyaayaH//6// saptamo+adhyaayaH/ CS6.7.1/ athaataH kuSThacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.7.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.7.3/ hetuM dravyaM liGgaM kuSThaanaamaazrayaM prazamanaM ca/ zRNvagniveza! samyagvizeSataH sparzanaghnaanaam// CS6.7.4/ virodhiinyannapaanaani dravasnigdhaguruuNi ca/ bhajataamaagataaM chardiM vegaaMzcaanyaanpratighnataam// CS6.7.5/ vyaayaamamatisaMtaapamatibhuktvopasevinaam/ ziitoSNalaGghanaahaaraan kramaM muktvaa niSeviNaam// CS6.7.6/ gharmazramabhayaartaanaaM drutaM ziitaambusevinaam/ ajiirNaadhyazinaaM caiva paJcakarmaapacaariNaam// CS6.7.7/ navaannadadhimatsyaatilavaNaamlaniSeviNaam/ maaSamuulakapiSTaannatilakSiiraguDaazinaam// CS6.7.8/ vyavaayaM caapyajiirNe+anne nidraaM ca bhajataaM divaa/ vipraan guruun dharSayataaM paapaM karma ca kurvataam// CS6.7.9/ vaataadayastrayo duSTaastvagraktaM maaMsamambu ca/ duuSayanti sa kuSThaanaaM saptako dravyasaMgrahaH// CS6.7.10/ ataH kuSThaani jaayante sapta caikaadazaiva ca/ na caikadoSajaM kiJcit kuSThaM samupalabhyate// CS6.7.11/ sparzaajJatvamatisvedo na vaa vaivarNyamunnatiH/ koThaanaaM lomaharSazca kaNDuustodaH zramaH klamaH// CS6.7.12/ vraNaanaamadhikaM zuulaM ziighrotpattizcirasthitiH/ &daahaH suptaaGgataa ceti kuSThalakSaNamagrajam// &`suptatvamaGge daahazca' iti paa-. CS6.7.13/ ata uurdhvamaSTaadazaanaaM kuSThaanaaM kapaalodumbaramaNDalarSyajihvapuNDariikasidhmakaakaNakaikakuSThacarmaakhyakiTimavipaadikaalasakadadrucarmadalapaamaaviskoTakazataarurvicarcikaanaaM (-visphoTaka-?) lakSaNaanyupadekSyaamaH// CS6.7.14/ kRSNaaruNakapaalaabhaM yadruukSaM paruSaM tanu/ kaapaalaM todabahulaM tatkuSThaM viSamaM smRtam// CS6.7.15/ daahakaNDuurujaaraagapariitaM lomapiJjaram/ udumbaraphalaabhaasaM kuSThamaudumbaraM viduH// CS6.7.16/ zvetaM raktaM sthiraM styaanaM snigdhamutsannamaNDalam/ kRcchramanyonyasaMsaktaM kuSThaM maNDalamucyate// CS6.7.17/ karkazaM raktaparyantamantaH zyaavaM savedanam/ yadRSyajihvaasaMsthaanamRSyajihvaM taducyate// CS6.7.18/ sazvetaM raktaparyantaM puNDariikadalopamam/ sotsedhaM ca sadaahaM ca puNDariikaM taducyate// CS6.7.19/ zvetaM taamraM tanu ca &yadrajo ghRSTaM vimuJcati/ alaabuupuSpavarNaM tat sidhmaM praayeNa corasi// &`yaddhRSTamudgirate rajaH' iti paa-. CS6.7.20/ yat kaakaNantikaavarNamapaakaM tiivravedanam/ tridoSaliGgaM tat kuSThaM kaakaNaM naiva sidhyati// iti saptamahaakuSThaani/ CS6.7.21/ asvedanaM mahaavaastu yanmatsyazakalopamam/ tadekakuSThaM, carmaakhyaM bahalaM hasticarmavat// CS6.7.22/ zyaavaM kiNakharasparzaM paruSaM kiTimaM smRtam/ vaipaadikaM paaNipaadasphuTanaM tiivravedanam// CS6.7.23/ kaNDuumadbhiH saraagaizca gaNDairalasakaM citam/ sakaNDuuraagapiDakaM dadrumaNDalamudgatam// CS6.7.24/ &raktaM sakaNDu sasphoTaM sarugdalati caapi yat/ taccarmadalamaakhyaataM saMsparzaasahamucyate// &`raktaM sazuulaM kaNDuumat sasphoTaM' iti paa-. CS6.7.25/ paamaa zvetaaruNazyaavaaH kaNDuulaaH piDakaa bhRzam/ sphoTaaH zvetaaruNaabhaaso visphoTaaH syustanutvacaH// CS6.7.26/ raktaM zyaavaM sadaahaarti zataaruH syaadbahuvraNam/ sakaNDuuH piDakaa zyaavaa bahusraavaa vicarcikaa// ityekaadaza kSudrakuSThaani/ CS6.7.27/ vaate+adhikatare kuSThaM kaapaalaM maNDalaM kaphe/ pitte tvaudumbaraM vidyaat kaakaNaM tu tridoSajam// CS6.7.28/ vaatapitte zleSmapitte vaatazleSmaNi caadhike/ RSyajihvaM puNDariikaM sidhmakuSThaM ca jaayate// CS6.7.29/ carmaakhyamekakuSThaM ca kiTimaM savipaadikam/ kuSThaM caalasakaM jJeyaM praayo vaatakaphaadhikam// CS6.7.30/ paamaa zataarurvisphoTaM dadruzcarmadalaM tathaa/ pittazleSmaadhikaM praayaH kaphapraayaa vicarcikaa// CS6.7.31/ sarvaM tridoSajaM kuSThaM doSaaNaaM tu balaabalam/ yathaasvairlakSaNairbuddhvaa kuSThaanaaM kriyate kriyaa// CS6.7.32/ doSasya yasya pazyet kuSTheSu vizeSaliGgamudriktam/ tasyaiva zamaM kuryaattataH paraM caanubandhasya// CS6.7.33/ kuSThavizeSairdoSaa doSavizeSaiH punazca kuSThaani/ jJaayante &tairheturhetustaaMzca prakaazayati// &`te hetuM hetustaaMzca' iti paa-. CS6.7.34/ raukSyaM zoSastodaH zuulaM saMkocanaM tathaa+aayaamaH/ paaruSyaM kharabhaavo harSaH zyaavaaruNatvaM ca// CS6.7.35/ kuSTheSu vaataliGgaM, daaho raagaH parisravaH paakaH/ visro gandhaH kledastathaa+aGgapatanaM ca pittakRtam// CS6.7.36/ zvaityaM zaityaM kaNDuuH sthairyaM cotsedhagauravasnehaaH/ kuSTheSu tu kaphaliGgaM jantubhirabhibhakSaNaM kledaH// CS6.7.37/ sarvairliGgairyuktaM matimaan vivarjayedabalam/ tRSNaadaahapariitaM zaantaagniM jantubhirjagdham// CS6.7.38/ vaatakaphaprabalaM yadyadekadoSolbaNaM na tat kRcchram/ kaphapitta-vaatapittaprabalaani tu kRcchrasaadhyaani// CS6.7.39/ vaatottareSu sarpirvamanaM zleSmottareSu kuSTheSu/ pittottareSu mokSo raktasya virecanaM caagre// CS6.7.40/ vamanavirecanayogaaH kalpoktaaH kuSThinaaM prayoktavyaaH/ pracchanamalpe kuSThe mahati ca zastaM siraavyadhanam// CS6.7.41/ bahudoSaH saMzodhyaH kuSThii bahuzo+anurakSataa praaNaan/ doSe hyatimaatrahRte vaayurhanyaadabalamaazu// CS6.7.42/ snehasya paanamiSTaM zuddhe koSThe pravaahite rakte/ vaayurhi zuddhakoSThaM kuSThinamabalaM vizati ziighram// CS6.7.43/ doSotkliSTe hRdaye vaamyaH kuSTheSu cordhvabhaageSu/ kuTajaphalamadanamadhukaiH sapaTolairnimbarasayuktaiH// CS6.7.44/ ziitarasaH pakvaraso madhuuni madhukaM ca vamanaani/ kuSTheSu trivRtaa dantii triphalaa ca virecane zastaa// CS6.7.45/ sauviirakaM tuSodakamaaloDanamaasavaazca siidhuuni/ zaMsantyadhoharaaNaaM yathaavirekaM kramazceSTaH// CS6.7.46/ daarviibRhatiisevyaiH paTolapicumardamadanakRtamaalaiH/ sasnehairaasthaapyaH kuSThii sakaliGgayavamustaiH// CS6.7.47/ vaatolbaNaM viriktaM niruuDhamanuvaasanaarhamaalakSya/ phalamadhukanimbakuTajaiH sapaTolaiH saadhayetsneham// CS6.7.48/ saindhavadantiimaricaM phaNijjhakaH pippalii karaJjaphalam/ nasyaM syaatsaviDaGgaM krimikuSTha-&kaphaprakopaghnam// &`-kaphapradoSaghnam' iti paa-. CS6.7.49/ vairecanikairdhuumaiH zlokasthaaneritaiH prazaamyanti/ kRmayaH kuSThakilaasaaH prayojitairuttamaaGgasthaaH// CS6.7.50/ sthirakaThinamaNDalaanaaM svinnaanaaM prastarapraNaaDiibhiH/ kuurcairvighaTTitaanaaM raktotklezo+apanetavyaH// CS6.7.51/ aanuupavaarijaanaaM maaMsaanaaM poTTalaiH sukhoSNaizca/ &svinnotsannaM vilikhet kuSThaM tiikSNena zastreNa// &`svinnotsvinnaM' iti paa- CS6.7.52/ rudhiraagamaarthamathavaa &zRGgaalaabuuni yojayet kuSThe/ pracchitamalpaM kuSThaM virecayedvaa jalaukobhiH// &`zRGgaalaabuubhiraaharedrudhiram' iti paa-. CS6.7.53/ ye lepaaH kuSThaanaaM yujyante nirhRtaasradoSaaNaam/ saMzodhitaazayaanaaM sadyaH siddhirbhavetteSaam// CS6.7.54/ yeSu na zastraM kramate sparzendriyanaazanaani yaani syuH/ teSu nipaatyaH kSaaro raktaM doSaM ca visraavya// CS6.7.55/ paaSaaNakaThinaparuSe supte kuSThe sthire puraaNe ca/ piitaagadasya kaaryo viSaiH pradeho+agadaizcaanu// CS6.7.56/ stabdhaani suptasuptaanyasvedanakaNDulaani kuSThaani/ kuurcairdantiitrivRtaakaraviirakaraJjakuTajaanaam// CS6.7.57/ jaatyarkanimbajairvaa patraiH zastraiH samudraphenairvaa/ ghRSTaani gomayairvaa tataH pradehaiH pradehyaani// CS6.7.58/ maarutakaphakuSThaghnaM karmoktaM pittakuSThinaaM kaaryam/ kaphapittaraktaharaNaM tiktakaSaayaiH prazamanaM ca// CS6.7.59/ sarpiiMSi tiktakaani ca &yaccaanyadraktapittanut karma/ baahyaabhyantaramagryaM tat kaaryaM pittakuSTheSu// &`yaccoktaM' iti paa-. CS6.7.60/ doSaadhikyavibhaagaadityetat karma kuSThanut proktam/ vakSyaami kuSThazamanaM praayastvagdoSasaamaanyaat// CS6.7.61/ daarvii rasaaJjanaM vaa gomuutreNa prabaadhate kuSTham/ abhayaa prayojitaa vaa maasaM savyoSaguDatailaa// CS6.7.62/ muulaM paTolasya tathaa gavaakSyaaH pRthak palaaMzaM &triphalaatvacazca/ syaattraayamaaNaa kaTurohiNii ca bhaagaardhikaa naagarapaadayuktaa// &`triphalaa trivRcca' iti paa-. CS6.7.63/ palaM tathaiSaaM saha cuurNitaanaaM jale zRtaM doSaharaM pibennaa/ jiirNe rasairdhanvamRgadvijaanaaM puraaNazaalyodanamaadadiita// CS6.7.64/ kuSThaani zophaM grahaNiipradoSamarzaaMsi kRcchraaNi haliimakaM ca/ SaDraatrayogena nihanti caiSa hRdbastizuulaM viSamajvaraM ca// CS6.7.65/ mustaM vyoSaM triphalaa maJjiSThaa daaru paJcamuulyau dve/ saptacchadanimbatvak savizaalazcitrako muurvaa// CS6.7.66/ cuurNaM tarpaNabhaagairnavabhiH saMyojitaM &samadhvaajyam/ siddhaM kuSThanibarhaNametat praayogikaM bhakSyam// &`samadhvaMzam' iti paa-. CS6.7.67/ zvayathuM sapaaNDurogaM zvitraM grahaNiipradoSamarzaaMsi/ braghnabhagandarapiDakaakaNDuukoThaaMzca vinihanti// iti mustaadicuurNam/ CS6.7.68/ triphalaativiSaakaTukaanimbakaliGgakavacaapaTolaanaam/ maagadhikaarajaniidvayapadmakamuurvaavizaalaanaam// CS6.7.69/ bhuunimbapalaazaanaaM dadyaaddvipalaM tatastrivRddviguNaa/ tasyaazca punarbraahmii taccuurNaM suptinut paramam// CS6.7.70/ &leliitakaprayogo rasena jaatyaaH samaakSikaH paramaH/ saptadazakuSThaghaatii maakSikadhaatuzca muutreNa// &`navaniitakaprayogaH' iti paa-. CS6.7.71/ &zreSThaM gandhakayogaat suvarNamaakSikaprayogaadvaa/ sarvavyaadhinibarhaNamadyaat kuSThii rasaM ca nigRhiitam// &`evaM' iti paa-. CS6.7.72/ vajrazilaajatusahitaM sahitaM vaa yogaraajena/ sarvavyaadhiprazamanamadyaatkuSThii nigRhya nityaM ca// CS6.7.73/ khadirasuradaarusaaraM zrapayitvaa tadrasena toyaarthaH/ kSaudraprasthe kaaryaH kaarye te caaSTapalike ca// CS6.7.74/ tatraayazcuurNaanaamaSTapalaM prakSipettathaa+amuuni/ triphalaile tvaGmaricaM patraM kanakaM ca karSaaMzam// CS6.7.75/ matsyaNDikaa madhusamaa tanmaasaM jaatamaayase bhaaNDe/ madhvaasavamaacarataH kuSThakilaase zamaM yaataH// iti madhvaasavaH/ CS6.7.76/ khadirakaSaayadroNaM kumbhe ghRtabhaavite samaavaapya/ dravyaaNi cuurNitaani ca SaTpalikaanyatra deyaani// CS6.7.77/ triphalaavyoSaviDaGgarajaniimustaaTaruuSakendrayavaaH/ sauvarNii ca tathaa tvak chinnaruhaa ceti tanmaasam// CS6.7.78/ nidadhiita dhaanyamadhye praataH praataH pibettato yuktyaa/ maasena mahaakuSThaM hantyevaalpaM tu pakSeNa// CS6.7.79/ arzaHzvaasabhagandarakaasakilaasapramehazoSaaMzca/ naa bhavati kanakavarNaH piitvaa+ariSTaM kanakabindum// iti kanakabindvariSTam/ CS6.7.80/ kuSTheSvanilakaphakRteSvevaM peyastathaa+api paitteSu/ kRtamaalakvaathazcaapyeSa vizeSaat kaphakRteSu// CS6.7.81/ triphalaasavazca gauDaH sacitrakaH kuSTharogavinihantaa/ kramukadazamuuladantiivaraaGgamadhuyogasaMyuktaH// CS6.7.82/ laghuuni caannaani hitaani vidyaat kuSTheSu zaakaani ca tiktakaani/ bhallaatakaiH satriphalaiH sanimbairyuktaani caannaani ghRtaani caiva// CS6.7.83/ puraaNadhaanyaanyatha jaaGgalaani maaMsaani mudgaazca paTolayuktaaH/ zastaa, na gurvamlapayodadhiini naanuupamatsyaa na guDastilaazca// CS6.7.84/ elaa kuSThaM daarvii zatapuSpaa citrako viDaGgazca/ kuSThaalepanamiSTaM rasaaJjanaM caabhayaa caiva// CS6.7.85/ citrakamelaaM &bimbiiM vRSakaM trivRdarkanaagarakam/ cuurNiikRtamaSTaahaM bhaavayitavyaM palaazasya// &`nimbaM' iti paa-. CS6.7.86/ kSaareNa gavaaM muutrasrutena tenaasya maNDalaanyaazu/ bhidyante vilayanti ca liptaanyarkaabhitaptaani// CS6.7.87/ maaMsii maricaM lavaNaM rajanii tagaraM sudhaa gRhaaddhuumaH/ muutraM &pittaM kSaaraH paalaazaH kuSThahaa lepaH// &`goH pittaM ca' iti paa-. CS6.7.88/ trapu siisamayazcuurNaM maNDalanut phalgucitrakau bRhatii/ godhaarasaH salavaNo daaru ca muutraM ca maNDalanut// CS6.7.89/ kadaliipalaazapaaTaliniculakSaaraambhasaa prasannena/ maaMseSu toyakaaryaM kaaryaM piSTe ca &kiNve ca// &`klinne' iti paa-. CS6.7.90/ tairmedakaH sujaataH kiNvairjanitaM pralepanaM zastam/ maNDalakuSThavinaazanamaatapasaMsthaM kRmighnaM ca// CS6.7.91/ mustaM madanaM triphalaa karaJja aaragvadhakaliGgayavaaH/ daarvii sasaptaparNaa snaanaM siddhaarthakaM naama// CS6.7.92/ eSa kaSaayo vamanaM virecanaM varNakastathodgharSaH/ tvagdoSakuSThazophaprabaadhanaH paaNDurogaghnaH// CS6.7.93/ kuSThaM karaJjabiijaanyeDagajaH kuSThasuudano lepaH/ prapunnaaDabiijasaindhavarasaaJjanakapitthalodhraazca// CS6.7.94/ zvetakaraviiramuulaM kuTajakaraJjayoH phalaM tvaco daarvyaaH/ sumanaHpravaalayukto lepaH kuSThaapahaH siddhaH// CS6.7.95/ lodhrasya dhaatakiinaaM vatsakabiijasya naktamaalasya/ kalkazca maalatiinaaM kuSTheSuunmardanaalepau// CS6.7.96/ zairiiSii tvak puSpaM kaarpaasyaa raajavRkSapatraaNi/ piSTaa ca kaakamaacii caturvidhaH kuSThanullepaH// iti lepaaH/ CS6.7.97/ daarvyaa rasaaJjanasya ca nimbapaTolasya khadirasaarasya/ aaragvadhavRkSakayostriphalaayaaH saptaparNasya// CS6.7.98/ iti SaT kaSaayayogaaH kuSThaghnaaH saptamazca tinizasya/ snaane paane ca hitaastathaa+aSTamazcaazvamaarasya// CS6.7.99/ aalepanaM pragharSaNamavacuurNanameta eva ca kaSaayaaH/ tailaghRtapaakayoge ceSyante kuSThazaantyartham// CS6.7.100/ triphalaa nimbapaTolaM maJjiSThaa rohiNii vacaa rajanii/ eSa kaSaayo+abhyasto nihanti kaphapittajaM kuSTham// CS6.7.101/ etaireva ca sarpiH siddhaM vaatolbaNaM jayati kuSTham/ eSa ca kalpo diSTaH khadiraasanadaarunimbaanaam// CS6.7.102/ kuSThaarkatutthakaTphalamuulakabiijaani rohiNii kaTukaa/ kuTajaphalotpalamustaM bRhatiikaraviirakaasiisam// CS6.7.103/ eDagajanimbapaaThaa duraalabhaa citrako viDaGgazca/ tiktaalaabukabiijaM kampillakasarSapau vacaa daarvii// CS6.7.104/ etaistailaM siddhaM kuSThaghnaM yoga eSa caalepaH/ udvartanaM pragharSaNamavacuurNanameSa eveSTaH// CS6.7.105/ zvetakaraviirakaraso gomuutraM citrako viDaGgazca/ kuSTheSu tailayogaH siddho+ayaM saMmato bhiSajaam// iti zvetakaraviiraadyaM tailam/ CS6.7.106/ zvetakaraviirapallavamuulatvagvatsako viDaGgazca/ kuSThaarkamuulasarSapazigrutvagrohiNii kaTukaa// CS6.7.107/ etaistailaM siddhaM kalkaiH paadaaMzikairgavaaM muutram/ dattvaa tailacaturguNamabhyaGgaat kuSThakaNDuughnam// iti zvetakaraviirapallavaadyaM tailam/ CS6.7.108/ tiktaalaabukabiijaM dve tutthe rocanaa haridre dve/ bRhatiiphalameraNDaH savizaalazcitrako muurvaa// CS6.7.109/ kaasiisahiGguzigrutryuuSaNasuradaarutumburuviDaGgam/ laaGgalakaM kuTajatvak kaTukaakhyaa rohiNii caiva// CS6.7.110/ sarSapatailaM kalkairetairmuutre caturguNe saadhyam/ kaNDuukuSThavinaazanamabhyaGgaanmaarutakaphahantR// iti tiktekSvaakvaaditailam/ CS6.7.111/ kanakakSiirii zailaa bhaargii dantyaaH phalaani muulaM ca/ jaatiipravaalasarSapalazunaviDaGgaM karaJjatvak// CS6.7.112/ saptacchadaarkapallavamuulatvaGnimbacitrakaasphotaaH/ guJjairaNDaM bRhatiimuulakasurasaarjakaphalaani// CS6.7.113/ &kuSThaM paaThaa mustaM tumburumuurvaavacaaH saSaDgranthaaH/ eDagajakuTajazigrutryuuSaNabhallaatakakSavakaaH// &`kuSThaM tumbaru paaThaa muurvaa vacaa+atha SaDgranthaa' iti paa-. CS6.7.114/ haritaalamavaakpuSpii tutthaM kampillako+amRtaasaMjJaH/ sauraaSTrii kaasiisaM daarviitvak sarjikaalavaNam// CS6.7.115/ kalkairetaistailaM karaviirakamuulapallavakaSaaye/ saarSapamathavaa tailaM gomuutracaturguNaM saadhyam// CS6.7.116/ sthaapyaM kaTukaalaabuni tatsiddhaM tena maNDalaanyaazu/ bhindyaadbhiSagabhyaGgaatkRmiiMzca kaNDuuM ca vinihanyaat// iti kanakakSiiriitailam/ CS6.7.117/ kuSThaM tamaalapatraM maricaM samanaHzilaM sakaasiisam/ tailena yuktamuSitaM saptaahaM bhaajane taamre// CS6.7.118/ tenaaliptaM sidhmaM &saptaahaadvyeti tiSThato gharme/ maasaannavaM kilaasaM snaanaM muktvaa vizuddhatanoH// iti sidhme lepaH/ &`saptaahaaddharmasevino vyeti' iti paa-. CS6.7.119/ sarSapakaraJjakoSaatakiinaaM tailaanyatheGgudiinaaM ca/ kuSTheSu hitaanyaahustailaM yaccaapi khadirasaarasya// CS6.7.120/ jiivantii maJjiSThaa daarvii kampillakaH payastuttham/ eSa ghRtatailapaakaH siddhaH siddhe ca sarjarasaH// CS6.7.121/ deyaH samadhuucchiSTo vipaadikaa tena zaamyate+abhyaktaa/ carmaikakuSThakiTimaM kuSThaM zaamyatyalasakaM ca// iti vipaadikaaharaghRtataile/ CS6.7.122/ &kiNvaM varaaharudhiraM pRthviikaa saindhavaM ca lepaH syaat/ lepo yojyaH kustumburuuNi kuSThaM ca maNDalanut// &`klinnaM' iti paa-. CS6.7.123/ puutiikadaarujaTilaaH pakvasuraa kSaudramudgaparNyau ca/ lepaH sakaakanaaso maNDalakuSThaapahaH siddhaH// CS6.7.124/ citrakazobhaaJjanakau guDuucyapaamaargadevadaaruuNi/ khadiro dhavazcalepaH zyaamaa dantii dravantii ca// CS6.7.125/ laakSaarasaaJjanailaaH punarnavaa ceti kuSThino lepaaH/ dadhimaNDayutaaH sarve deyaaH SaNmaarutakaphakuSThaghnaaH// CS6.7.126/ eDagajakuSThasaindhavasauviirakasarSapaiH kRmighnaizca/ kRmikuSThamaNDalaakhyaM dadruukuSThaM ca zamamupaiti// CS6.7.127/ eDagajaH sarjaraso muulakabiijaM ca sidhmakuSThaanaam/ kaaJjikayuktaM tu pRthaGmatamidamudvartanaM lepaaH// CS6.7.128/ vaasaa triphalaa paane snaane codvartane pralepe ca/ bRhatiisevyapaTolaaH sasaarivaa rohiNii caiva// CS6.7.129/ khadiraavaghaatakakubharohiitakalodhrakuTajadhavanimbaaH/ saptacchadakaraviiraaH zasyante snaanapaaneSu// CS6.7.130/ jalavaapyalohakezarapatraplavacandanaM mRNaalaani/ bhaagottaraaNi siddhaM pralepanaM pittakaphakuSThe// CS6.7.131/ yaSTyaahvalodhrapadmakapaTolapicumardacandanarasaazca/ snaane paane ca hitaaH suziitalaaH pittakuSThibhyaH// CS6.7.132/ aalepanaM priyaGgurhareNukaa vatsakasya ca phalaani/ saativiSaa ca sasevyaa sacandanaa rohiNii kaTukaa// CS6.7.133/ tiktaghRtairdhautaghRtairabhyaGgo dahyamaanakuSTheSu/ tailaizcandanamadhukaprapauNDariikotpalayutaizca// CS6.7.134/ klede prapatati caaGge daahe visphoTake sacarmadale/ ziitaaH pradehasekaa vyadho vireko ghRtaM tiktam// CS6.7.135/ khadiraghRtaM nimbaghRtaM daarviighRtamuttamaM paTolaghRtam/ kuSTheSu raktapittaprabaleSu bhiSagjitaM siddham// CS6.7.136/ triphalaatvaco+ardhapalikaaH paTolapatraM ca kaarSikaaH zeSaaH/ kaTurohiNii sanimbaa yaSTyaahvaa traayamaaNaa ca// CS6.7.137/ eSa kaSaayaH saadhyo dattvaa dvipalaM masuuravidalaanaam/ salilaaDhake+aSTabhage zeSe puuto raso graahyaH// CS6.7.138/ te &ca kaSaaye+aSTapale catuSpalaM sarpiSazca paktavyam/ yaavatsyaadaSTapalaM zeSaM peyaM tataH koSNam// &`tatra' iti paa-. CS6.7.139/ tadvaatapittakuSThaM viisarpaM vaatazoNitaM prabalam/ jvaradaahagulmavidradhivibhramavisphoTakaan hanti// CS6.7.140/ nimbapaTolaM daarviiM duraalabhaaM tiktarohiNiiM triphalaam/ kuryaadardhadalaaMzaM parpaTakaM traayamaaNaaM ca// CS6.7.141/ salilaaDhakasiddhaanaaM rase+aSTabhaagasthite kSipet puute/ candanakiraatatiktakamaagadhikaastraayamaaNaaM ca// CS6.7.142/ mustaM vatsakabiijaM kalkiikRtyaardhakaarSikaan bhaagaan/ navasarpiSazca &SaTpalametatsiddhaM ghRtaM peyam// &`tiktaM' iti paa-. CS6.7.143/ kuSThajvaragulmaarzograhaNiipaaNDvaamayazvayathuhaari/ paamaavisarpapiDakaakaNDuumadagaNDanutsiddham// iti tiktaSaTpalakaM ghRtam/ CS6.7.144/ saptacchadaM prativiSaaM zampaakaM tiktarohiNiiM paaThaam/ mustamuziiraM triphalaaM paTolapicumardaparpaTakam// CS6.7.145/ dhanvayavaasaM candanamupakulyaaM padmakaM haridre dve/ SaDgranthaaM savizaalaaM zataavariiM saarive cobhe// CS6.7.146/ vatsakabiijaM &yaasaM muurvaamamRtaaM kiraatatiktaM ca/ kalkaan kuryaanmatimaanyaSTyaahvaM traayamaaNaaM ca// &`vaasaaM' iti paa-. CS6.7.147/ &kalkazcaaturbhaago jalamaSTaguNaM raso+amRtaphalaanaam/ dviguNo ghRtaatpradeyastatsarpiH paayayetsiddham// &`kalkazcaturthabhaagaH' iti paa-. CS6.7.148/ kuSThaani raktapittaprabalaanyarzaaMsi raktavaahiini/ &viisarpamamlapittaM vaataasRk paaNDurogaM ca// &`viisarparaktapittaM' iti paa-. CS6.7.149/ visphoTakaansapaamaanunmaadaM kaamalaaM jvaraM kaNDuum/ hRdrogagulmapiDakaa asRgdaraM gaNDamaalaaM ca// CS6.7.150/ hanyaadetat sarpiH piitaM kaale yathaabalaM sadyaH/ yogazatairapyajitaanmahaavikaaraanmahaatiktam// iti mahaatiktakaM ghRtam/ CS6.7.151/ doSe hRte+apaniite rakte baahyaantare kRte &zamane/ snehe ca kaalayukte na kuSTham-&&anuvartate saadhyam// &`vamane' iti paa-. &&`ativartate' iti paa-. CS6.7.152/ khadirasya tulaaH paJca ziMzapaasanayostule/ tulaardhaaH sarva evaite karaJjaariSTavetasaaH// CS6.7.153/ parpaTaH kuTajazcaiva vRSaH kRmiharastathaa/ haridre kRtamaalazca guDuucii triphalaa trivRt// CS6.7.154/ saptaparNazca saMkSuNNaa dazadroNeSu vaariNaH/ aSTabhaagaavazeSaM tu kaSaayamavataarayet// CS6.7.155/ dhaatriirasaM ca tulyaaMzaM sarpiSazcaaDhakaM pacet/ mahaatiktakakalkaistu yathoktaiH palasaMmitaiH// CS6.7.156/ nihanti sarvakuSThaani paanaabhyaGganiSevaNaat/ mahaakhadiramityetat paraM kuSThavikaaranut// iti mahaakhadiraM ghRtam/ CS6.7.157/ prapatatsu lasiikaaprasruteSu gaatreSu jantujagdheSu/ muutraM nimbaviDaGge snaanaM paanaM pradehazca// CS6.7.158/ vRSakuTajasaptaparNaaH karaviirakaraJjanimbakhadiraazca/ snaane paane lepe krimikuSThanudaH sagomuutraaH// CS6.7.159/ paanaahaaravidhaane prasecane dhuupane pradehe ca/ kRminaazanaM viDaGgaM viziSyate kuSThahaa khadiraH// CS6.7.160/ eDagajaH saviDaGgo muulaanyaaragvadhasya kuSThaanaam/ uddaalanaM zvadantaa gozvavaraahoSTradantaazca// CS6.7.161/ eDagajaH saviDaGgo dve ca nize raajavRkSamuulaM ca/ kuSThoddaalanamagryaM sapippaliipaakalaM yojyam// CS6.7.162/ zvitraaNaaM &savizeSaM yoktavyaM sarvato vizuddhaanaam/ zvitre sraMsanamagryaM malapuurasa iSyate saguDaH// &`prazamaarthaM' iti paa-. CS6.7.163/ taM piitvaa susnigdho yathaabalaM suuryapaadasaMtaapam/ saMseveta viriktastryahaM pipaasuH pibet peyaam// CS6.7.164/ zvitre+aGge ye sphoTaa jaayante kaNTakena taanbhindyaat/ sphoTeSu visruteSu praataH praataH pibet pakSam// CS6.7.165/ malapuumasanaM priyaGguM zatapuSpaaM caambhasaa samutkvaathya/ paalaazaM vaa kSaaraM yathaabalaM phaaNitopetam// CS6.7.166/ yaccaanyat kuSThaghnaM zvitraaNaaM sarvameva tacchastam/ khadirodakasaMyuktaM khadirodakapaanamagryaM vaa// CS6.7.167/ samanaHzilaM viDaGgaM kaasiisaM rocanaaM kanakapuSpiim/ zvitraaNaaM prazamaaarthaM sasaindhavaM lepanaM dadyaat// CS6.7.168/ kadaliikSaarayutaM vaa kharaasthi dagdhaM gavaaM rudhirayuktam/ hastimadaadhyuSitaM vaa maalatyaaH korakakSaaram// CS6.7.169/ niilotpalaM sakuSThaM sasaindhavaM hastimuutrapiSTaM vaa/ muulakabiijaavalgujalepaH piSTo gavaaM muutre// CS6.7.170/ kaakodumbarikaa vaa saavalgujacitrakaa gavaaM muutre/ piSTaa manaHzilaa vaa saMyuktaa barhipittena// CS6.7.171/ lepaH kilaasahantaa biijaanyaavalgujaani laakSaa ca/ gopittamaJjane dve pippalyaH kaalaloharajaH// CS6.7.172/ zuddhyaa zoNitamokSairviruukSaNairbhakSaNaizca saktuunaam/ zvitraM kasyacideva praNazyati kSiiNapaapasya// CS6.7.173/ daaruNaM &caaruNaM zvitraM kilaasaM naamabhistribhiH/ vijJeyaM trividhaM &&tacca tridoSaM praayazazca tat// &`daaraNaM caaraNaM' iti paa-. &&`yaducyate tattrividhaM' iti paa-. CS6.7.174/ doSe raktaazrite raktaM taamraM maaMsasamaazrite/ zvetaM medaHzrite zvitraM guru taccottarottaram// CS6.7.175/ yat parasparato+abhinnaM bahu yadraktalomavat/ yacca varSagaNotpannaM tacchvitraM naiva sidhyati// CS6.7.176/ araktaloma tanu yat paaNDu naaticirotthitam/ madhyaavakaaze cocchuunaM zvitraM tatsaadhyamucyate// CS6.7.177/ vacaaMsyatathyaani kRtaghnabhaavo nindaa &suraaNaaM gurudharSaNaM ca/ paapakriyaa puurvakRtaM ca karma hetuH kilaasasya virodhi caannam// &`guruuNaaM' iti paa-. CS6.7.178/ tatra zlokaaH--- heturdravyaM liGgaM vividhaM ye yeSu caadhikaa doSaaH/ kuSTheSu doSaliGgaM samaasato doSanirdezaH// CS6.7.179/ saadhyamasaadhyaM kRcchraM kuSThaM kuSThaapahaazca ye yogaaH/ siddhaaH kilaasaheturliGgaM gurulaaghavaM tathaa zaantiH// CS6.7.180/ iti saMgrahaH praNiito maharSiNaa kuSThanaazane+adhyaaye/ smRtibuddhivardhanaarthaM ziSyaaya hutaazavezaaya// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsitasthaane kuSThacikitsitaM naama saptamo+adhyaayaH//7// aSTamo+adhyaayaH/ CS6.8.1/ athaato raajayakSmacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.8.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.8.3/ divaukasaaM kathayataamRSibhirvai zrutaa kathaa/ kaamavyasanasaMyuktaa pauraaNii zazinaM prati// CS6.8.4/ rohiNyaamatisaktasya zariiraM naanurakSataH/ aajagaamaalpataamindordehaH snehaparikSayaat// CS6.8.5/ duhitRRNaamasaMbhogaaccheSaaNaaM ca prajaapateH/ krodho niHzvaasaruupeNa muurtimaan niHsRto mukhaat// CS6.8.6/ prajaapaterhi duhitRRraSTaaviMzatimaMzumaan/ bhaaryaarthaM pratijagraaha na ca sarvaasvavartata// CS6.8.7/ guruNaa tamavadhyaataM bhaaryaasvasamavartinam/ rajaHpariitamabalaM yakSmaa zazinamaavizat// CS6.8.8/ so+abhibhuuto+&atimahataa gurukrodhena niSprabhaH/ devadevarSisahito jagaama zaraNaM gurum// CS6.8.9/ atha candramasaH zuddhaaM matiM buddhaa prajaapatiH/ prasaadaM kRtavaan somastato+azvibhyaaM cikitsitaH// CS6.8.10/ sa vimuktagrahazcandro viraraaja vizeSataH/ &aujasaa vardhito+azvibhyaaM zuddhaM sattvamavaapa ca// CS6.8.11/ krodho yakSmaa jvaro roga ekaartho duHkhasaMjJakaH/ yasmaat sa raajJaH praagaasiidraajayakSmaa tato mataH// CS6.8.12/ sa yakSmaa huGkRto+azvibhyaaM maanuSaM lokamaagataH/ labdhvaa caturvidhaM hetuM samaavizati maanavaan// CS6.8.13/ ayathaabalamaarambhaM vegasaMdhaaraNaM kSayam/ yakSmaNaH kaaraNaM vidyaaccaturthaM viSamaazanam// CS6.8.14/ yuddhaadhyayanabhaaraadhvalaGghanaplavanaadibhiH/ patanairabhighaatairvaa saahasairvaa tathaa+aparaiH// CS6.8.15/ ayathaabalamaarambhairjantorurasi vikSate/ vaayuH prakupito doSaavudiiryobhau pradhaavati// CS6.8.16/ sa ziraHsthaH ziraHzuulaM karoti galamaazritaH/ kaNThoddhvaMsaM ca kaasaM ca svarabhedamarocakam// CS6.8.17/ paarzvazuulaM ca paarzvastho varcobhedaM gude sthitaH/ jRmbhaaM jvaraM ca sandhistha uraHsthazcoraso rujam// CS6.8.18/ &kSaNanaadurasaH kaasaat kaphaM SThiivet sazoNitam/ jarjareNorasaa kRcchramuraHzuulaatipiiTitaH// CS6.8.19/ iti saahasiko yakSmaa ruupairetaiH prapadyate/ ekaadazabhiraatmajJo &bhajettasmaanna saahasam// CS6.8.20/ hriimattvaadvaa ghRNitvaadvaa bhayaadvaa vegamaagatam/ vaatamuutrapuriiSaaNaaM nigRhNaati yadaa naraH// CS6.8.21/ tadaa vegapratiighaataat kaphapitte samiirayan/ uurdhvaM tiryagadhazcaiva vikaaraan kurute+anilaH// CS6.8.22/ pratizyaayaM ca kaasaM ca svarabhedamarocakam/ paarzvazuulaM ziraHzuulaM jvaramaMsaavamardanam// CS6.8.23/ aGgamardaM muhuzchardiM varcobhedaM trilakSaNam/ ruupaaNyekaadazaitaani yakSmaa yairucyate mahaan// CS6.8.24/ iirSyotkaNThaabhayatraasakrodhazokaatikarzanaat/ ativyavaayaanazanaacchrukramojazca hiiyate// CS6.8.25/ tataH snehakSayaadvaayurvRddho doSaavudiirayan/ pratizyaayaM jvaraM kaasamaGgamardaM zirorujam// CS6.8.26/ zvaasaM viDbhedamaruciM paarzvazuulaM svarakSayam/ karoti caaMsasaMtaapam-&ekaadazagadaanimaan// CS6.8.27/ liGgaanyaavedayantyetaanyekaadaza mahaagadam/ saMpraaptaM raajayakSmaaNaM kSayaat praaNakSayapradam// CS6.8.28/ vividhaanyannapaanaani vaiSamyeNa samaznataH/ janayantyaamayaan ghoraanviSamaanmaarutaadayaH// CS6.8.29/ srotaaMsi rudhiraadiinaaM vaiSamyaadviSamaM gataaH/ ruddhvaa rogaaya kalpante puSyanti ca na dhaatavaH// CS6.8.30/ pratizyaayaM prasekaM ca kaasaM chardimarocakam/ jvaramaMsaabhitaapaM ca chardanaM rudhirasya ca// CS6.8.31/ paarzvazuulaM ziraHzuulaM svarabhedamathaapi ca/ kaphapittaanilakRtaM liGgaM vidyaadyathaakramam// CS6.8.32/ iti vyaadhisamuuhasya &rogaraajasya hetujam/ ruupamekaadazavidhaM hetuzcoktazcaturvidhaH// CS6.8.33/ puurvaruupaM pratizyaayo daurbalyaM doSadarzanam/ adoSeSvapi bhaaveSu kaaye biibhatsadarzanam// CS6.8.34/ ghRNitvamaznatazcaapi balamaaMsaparikSayaH/ striimadyamaaMsapriyataa priyataa caavaguNThane// CS6.8.35/ makSikaaghuNakezaanaaM tRNaanaaM patanaani ca/ praayo+annapaane kezaanaaM nakhaanaaM caabhivardhanam// CS6.8.36/ patatribhiH pataGgaizca zvaapadaizcaabhidharSaNam/ svapne kezaasthiraaziinaaM bhasmanazcaadhirohaNam// CS6.8.37/ jalaazayaanaaM zailaanaaM vanaanaaM jyotiSaamapi/ zuSyataaM kSiiyamaaNaanaaM patataaM yacca darzanam// CS6.8.38/ praagruupaM bahuruupasya tajjJeyaM raajayakSmaNaH/ ruupaM tvasya yathoddezaM &nirdekSyaami sabheSajam// CS6.8.39/ yathaasvenoSmaNaa paakaM zaariiraa yaanti dhaatavaH/ srotasaa ca yathaasvena dhaatuH puSyati dhaatutaH// CS6.8.40/ srotasaaM saMnirodhaacca raktaadiinaaM ca saMkSayaat/ dhaatuuSmaNaaM caapacayaadraajayakSmaa pravartate// CS6.8.41/ tasmin kaale pacatyagniryadannaM koSThasaMzritam/ maliibhavati tat praayaH kalpate kiMcidojase// CS6.8.42/ tasmaat puriiSaM saMrakSyaM vizeSaadraajayakSmiNaH/ sarvadhaatukSayaartasya balaM tasya hi viDbalam// CS6.8.43/ rasaH srotaHsu ruddheSu svasthaanastho &vidahyate/ sa uurdhvaM kaasavegena bahuruupaH pravatate// CS6.8.44/ jaayante vyaadhayazcaataH SaDekaadaza vaa punaH/ yeSaaM saMghaatayogena raajayakSmeti kathyate// CS6.8.45/ kaaMso+asataapo vaisvaryaM jvaraH paarzvazirorujaa/ chardanaM raktakaphayoH zvaasavarcogado+aruciH// CS6.8.46/ ruupaaNyekaadazaitaani yakSmaNaH SaDimaani vaa/ kaaso jvaraH paarzvazuulaM svaravarcogado+aruciH// CS6.8.47/ sarvairardhaistribhirvaa+api liGgairmaaMsabalakSaye/ yukto varjyazcikitsyastu sarvaruupo+apyato+anyathaa// CS6.8.48/ ghraaNamuule sthitaH zleSmaa rudhiraM pittameva vaa/ maarutaadhmaataziraso maarutaM zyaayate prati// CS6.8.49/ pratizyaayastato ghoro jaayate dehakarzanaH/ tasya ruupaM ziraHzuulaM gauravaM ghraaNaviplavaH// CS6.8.50/ jvaraH kaasaH kaphotklezaH svarabhedo+aruciH klamaH/ indriyaaNaamasaamarthyaM yakSmaa &caataH prajaayate// CS6.8.51/ picchilaM bahalaM visraM haritaM zvetapiitakam/ kaasamaano rasaM yakSmii &niSThiivati kaphaanugam// CS6.8.52/ aMsapaarzvaabhitaapazca &saMtaapaH karapaadayoH/ jvaraH sarvaaGgagazceti lakSaNaM raajayakSmaNaH// CS6.8.53/ vaataatpittaatkaphaadraktaat kaasavegaat sapiinasaat/ svarabhedo bhavedvaataadruukSaH kSaamazcalaH svaraH// CS6.8.54/ taalukaNThapariploSaH pittaadvaktumasuuyate/ &kaphaadbhedo vibaddhazca svaraH &khurakhuraayate// CS6.8.55/ sanno raktavibaddhatvaat svaraH kRcchraat pravartate/ kaasaativegaat &kaSaNaH piinasaatkaphavaatikaH// CS6.8.56/ paarzvazuulaM tvaniyataM saMkocaayaamalakSaNam/ ziraHzuulaM sasaMtaapaM yakSmiNaH syaatsagauravam// CS6.8.57/ &abhisanne zariire tu yakSmiNo viSamaazanaat/ kaNThaatpravartate raktaM zleSmaa cotkliSTasaMcitaH// CS6.8.58/ raktaM vibaddhamaargatvaanmaaMsaadiinn-&aanupadyate/ aamaazayasthamutkliSTaM bahutvaat kaNThameti ca// CS6.8.59/ vaatazleSmavibaddhatvaadurasaH zvaasamRcchati/ doSairupahate caagnau sapicchamatisaaryate// CS6.8.60/ pRthagdoSaiH samastairvaa jihvaahRdayasaMzritaiH/ jaayate+aruciraahaare dviSTairarthaizca maanasaiH// CS6.8.61/ kaSaayatiktamadhurairvidyaanmukharasaiH kramaat/ vaataadyairaruciM jaataaM maanasiiM doSadarzanaat// CS6.8.62/ arocakaat kaasavegaaddoSotklezaadbhayaadapi/ chardiryaa saa vikaaraaNaamanyeSaamapyupadravaH// CS6.8.63/ sarvastridoSajo yakSmaa doSaaNaaM tu balaabalam/ pariikSyaavaasthikaM vaidyaH zoSiNaM samupaacaret// CS6.8.64/ pratizyaaye ziraHzuule kaase zvaase svarakSaye/ paarzvazuule ca vividhaaH kriyaaH saadhaaraNiiH zRNu// CS6.8.65/ piinase svedamabhyaGgaM dhuumamaalepanaani ca/ pariSekaavagaahaaMzca &yaavakaM vaaTyameva ca// CS6.8.66/ lavaNaamlakaTuuSNaaMzca rasaan snehopabRMhitaan/ laavatittiridakSaaNaaM vartakaanaaM ca kalpayet// CS6.8.67/ sapippaliikaM sayavaM sakulatthaM sanaagaram/ daaDimaamalakopetaM snigdhamaajaM rasaM pibet// CS6.8.68/ tena SaDvinivartante vikaaraaH piinasaadayaH/ muulakaanaaM kulatthaanaaM yuuSairvaa &suupakalpitaiH// CS6.8.69/ yavagodhuumazaalyannairyathaasaatmyamupaacaret/ pibetprasaadaM vaaruNyaa jalaM vaa paaJcamuulikam// CS6.8.70/ dhaanyanaagarasiddhaM vaa taamalakyaa+athavaa zRtam/ parNiniibhizcatasRbhistena caannaani kalpayet// CS6.8.71/ kRzarotkaarikaamaaSakulatthayavapaayasaiH/ saMkarasvedavidhinaa kaNThaM paarzvamuraH ziraH// CS6.8.72/ svedayet patrabhaGgeNa zirazca pariSecayet/ balaaguDuuciimadhukazRtairRvaa vaaribhiH sukhaiH// CS6.8.73/ bastamatsyazirobhirvaa naaDiisvedaM prayojayet/ kaNThe zirasi paarzve ca payobhirvaa savaatikaiH// CS6.8.74/ audakaanuupamaaMsaani salilaM paaJcamuulikam/ sasnehamaaranaalaM vaa naaDiisvede prayojayet// CS6.8.75/ jiivantyaaH zatapuSpaayaa balaayaa madhukasya ca/ vacaayaa vezavaarasya vidaaryaa muulakasya ca// CS6.8.76/ audakaanuupamaaMsaanaamupanaahaaH susaMskRtaaH/ zasyante sacatuHsnehaaH ziraHpaarzvaaMsazuulinaam// CS6.8.77/ zatapuSpaa samadhukaM kuSThaM tagaracandane/ aalepanaM syaat saghRtaM ziraHpaarzvaMsazuulanut// CS6.8.78/ balaa raasnaa tilaaH sarpirmadhukaM niilamutpalam/ palaGkaSaa devadaaru candanaM kezaraM ghRtam// CS6.8.79/ viiraa balaa vidaarii ca kRSNagandhaa punarnavaa/ zataavarii payasyaa ca kattRNaM madhukaM ghRtam// CS6.8.80/ catvaara ete zlokaardhaiH pradehaaH parikiirtitaaH/ zastaaH saMsRSTakoSaaNaaM ziraHpaarzvaaMsazuulinaam// CS6.8.81/ naavanaM dhuumapaanaani snehaazcauttarabhaktikaaH/ &tailaanyabhyaGgayogiini bastikarma tathaa param// CS6.8.82/ zRGgaalaabujalaukobhiH praduSTaM vyadhanena vaa/ ziraHpaarzvaaMsazuuleSu rudhiraM tasya nirharet// CS6.8.83/ pradehaH saghRtazceSTaH padmakoziiracandanaiH/ duurvaamadhukamaJjiSThaakezarairvaa ghRtaaplutaiH// CS6.8.84/ &prapauNDariikanirguNDiipadmakezaramutpalam/ kazerukaaH payasyaa ca sasarpiSkaM pralepanam// CS6.8.85/ candanaadyena tailena zatadhautena sarpiSaa/ abhyaGgaH, payasaa sekaH zastazca madhukaambunaa// CS6.8.86/ maahendreNa suziitena candanaadizRtena vaa/ pariSekaH prayoktavya iti saMzamanii kriyaa// CS6.8.87/ doSaadhikaanaaM vamanaM zasyate savirecanam/ snehasvedopapannaanaaM sasnehaM yanna karzanam// CS6.8.88/ zoSii muJcati gaatraaNi puriiSasraMsanaadapi/ abalaapekSiNiiM maatraaM kiM punaryo viricyate// CS6.8.89/ yogaan saMzuddhakoSThaanaaM kaase zvaase svarakSaye/ ziraHpaarzvaaMsazuuleSu siddhaanetaanprayojayet// CS6.8.90/ &balaavidaarigandhaadyairvidaaryaa madhukena vaa/ siddhaM salavaNaM sarpirnasyaM syaatsvaryamuttamam// CS6.8.91/ prapauNDariikaM madhukaM pippalii bRhatii balaa/ &kSiiraM sarpizca tatsiddhaM svaryaM syaannaavanaM param// CS6.8.92/ ziraHpaarzvaaMsazuulaghnaM kaasazvaasanibarhaNam/ prayujyamaanaM bahuzo ghRtaM cauttarabhaktikam// CS6.8.93/ dazamuulena payasaa siddhaM maaMsarasena ca/ balaagarbhaM ghRtaM sadyo rogaanetaan prabaadhate// CS6.8.94/ bhaktasyopari madhye vaa yathaagnyabhyavacaaritam/ raasnaaghRtaM vaa sakSiiraM sakSiiraM vaa balaaghRtam// CS6.8.95/ lehaan kaasaapahaan svaryaaJ zvaasahikkaa nibarhaNaan/ ziraHpaarzvaaMsazuulaghnaan snehaaMzcaataH paraM zRNu// CS6.8.96/ ghRtaM &kharjuuramRdviikaazarkaraakSaudrasMyutam/ sapippaliikaM vaisvaryakaasazvaasajvaraapaham// CS6.8.97/ dazamuulazRtaat kSiiraat sarpiryadudiyaannavam/ sapippaliikaM sakSaudraM tat paraM svarabodhanam// CS6.8.98/ ziraHpaarzvaaMsazuulaghnaM kaasazvaasajvaraapaham/ paJcabhiH paJcamuulairvaa zRtaadyadudyaadghRtam// CS6.8.99/ paJcaanaaM paJcamuulaanaaM rase kSiiracaturguNe/ siddhaM sarpirjayatyetadyakSmaNaH saptakaM balam// CS6.8.100/ kharjuuraM pippalii draakSaa pathyaa zRGgii duraalabhaa/ triphalaa pippalii mustaM zRGgaaTaguDazarkaraaH// CS6.8.101/ viiraa zaTii puSkaraakhyaM surasaH zarkaraa guDaH/ naagaraM citrako laajaaH pippalyaamalakaM guDaH// CS6.8.102/ zlokaardhairvihitaanetaaMllihyaannaa madhusarpiSaa/ kaasazvaasaapahaansvaryaanpaarzvazuulaapahaaMstathaa// CS6.8.103/ sitopalaaM tugaakSiiriiM pippaliiM bahulaaM tvacam/ antyaaduurdhvaM dviguNitaM lehayenmadhusarpiSaa// CS6.8.104/ cuurNitaM praazayedvaa &tacchvaasakaasakaphaaturam/ suptajihvaarocakinamalpaagniM paarzvazuulinam// CS6.8.105/ hastapaadaaGgadaaheSu jvare rakte tathordhvage/ vaasaaghRtaM zataavaryaa siddhaM vaa paramaM hitam// CS6.8.106/ duraalabhaaM zvadaMSTraaM ca catasraH parNiniirbalaam/ bhaagaanpalonmitaan kRtvaa palaM parpaTakasya ca// CS6.8.107/ paceddazaguNe toye dazabhaagaavazeSite/ rase supuute dravyaaNaameSaaM kalkaan samaavapet// CS6.8.108/ zaThyaaH puSkaramuulasya pippaliitraayamaaNayoH/ taamalakyaaH kiraataanaaM tiktasya kuTajasya ca// CS6.8.109/ phalaanaaM saarivaayaazca supiSTaan karSasaMmitaan/ tatastena ghRtaprasthaM kSiiradviguNitaM pacet// CS6.8.110/ jvaraM daahaM bhramaM kaasamaMsapaarzvazirorujam/ tRSNaaM chardimatiisaarametat sarpirvyapohati// CS6.8.111/ jiivantiiM madhukaM draakSaaM phalaani kuTajasya ca/ zaTiiM puSkaramuulaM ca vyaaghriiM gokSurakaM balaam// CS6.8.112/ niilotpalaM taamalakiiM traayamaaNaaM kuraalabhaam/ pippaliiM ca samaM piSTvaa ghRtaM vaidyo vipaacayet// CS6.8.113/ etadvyaadhisamuuhasya rogezasya samutthitam/ ruupamekaadazavidhaM sarpiragryaM vyapohati// CS6.8.114/ balaaM sthiraaM pRznipaNiiM bRhatiiM snidigdhikaam/ saadhayitvaa rase tasminpayo gavyaM sanaagaram// CS6.8.115/ draakSaakharjuurasarpirbhiH pippalyaa ca zRtaM saha/ sakSaudraM jvarakaasaghnaM svaryaM caitat prayojayet// CS6.8.116/ aajasya payasazcaivaM prayogo jaaGgalaa rasaaH/ yuuSaarthe caNakaa mudgaa makuSThaazcopakalpitaaH// CS6.8.117/ jvaraaNaaM zamaniiyo yaH puurvamuktaH kriyaavidhiH/ yakSmiNaaM jRvaradaaheSu sasarpiSkaH prazasyate// CS6.8.118/ kaphapraseke balavaaJ zlaiSmikazchardayennaraH/ payasaa phalayuktena &maadhukena rasena vaa // CS6.8.119/ sarpiSmatyaa yavaagvaa vaa vamaniiyopasiddhayaa/ vaanto+annakaale laghvannamaadadiita sadiipanam// CS6.8.120/ yavagodhuumamaadhviikasidhvariSTasuraasavaan/ jaaGgalaani ca zuulyaani sevamaanaH kaphaM jayet// CS6.8.121/ zleSmaNo+atiprasekena vaayuH zleSmaaNamasyati/ kaphaprasekaM taM vidvaan snigdhoSNenaiva nirjayet// CS6.8.122/ kriyaa kaphapraseke yaa vamyaaM saiva prazasyate/ hRdyaani caannapaanaani vaataghnaani laghuuni ca// CS6.8.123/ praayeNopahataagnitvaat sapicchamatisaaryate/ praapnoti caasyavairasyaM na caannamabhinandati// CS6.8.124/ tasyaagnidiipanaan yogaanatiisaaranibarhaNaan/ vaktrazuddhikaraan kuryaadarucipratibaadhakaan// CS6.8.125/ sanaagaraanindrayavaan paayayettaNDulaambunaa/ siddhaaM yavaaguuM jiirNe ca caaGgeriitakradaaDimaiH// CS6.8.126/ paaThaa bilvaM yamaanii ca paatavyaM takrasaMyutam/ duraalabhaa zRGgaveraM paaThaa ca surayaa saha// CS6.8.127/ jambvaamramadhyaM bilvaM ca sakapitthaM sanaagaram/ peyaamaNDena paatavyamatiisaaranivRttaye// CS6.8.128/ etaaneva ca yogaaMstriin paaThaadiin kaarayet khaDaan/ &sasuupyadhaanyaansasnehaan saamlaansaMgrahaNaan param// CS6.8.129/ vetasaarjunajambuunaaM mRNaaliikRSNagandhayoH/ zriiparNyaa madayantyaazca yuuthikaayaazca pallavaan// CS6.8.130/ maatuluGgasya dhaatakyaa daaDimasya ca kaarayet/ snehaamlalavaNopetaan khaDaan saaMgraahikaan param// CS6.8.131/ caaGgeryaazcukrikaayaazca dugdhikaayaazca kaarayet/ khaDaandadhisaropetaan sasarpiSkaansadaaDimaan// CS6.8.132/ maaMsaanaaM laghupaakaanaaM rasaaH saaMgraahikairyutaaH/ vyaGjanaarthaM prazasyante bhojyaarthaM raktazaalayaH// CS6.8.133/ sthiraadipaJcamuulena paane zastaM zRtaM jalam/ takraM suraa sacukriikaa daaDimasyaathavaa rasaH// CS6.8.134/ ityuktaM bhinnazakRtaaM diipanaM graahi bheSajam/ paraM mukhasya vairasyanaazanaM rocanaM &zRNu// CS6.8.135/ dvau kaalau dantapavanaM bhakSayenmukhadhaavanam/ tadvat prakSaalayedaasyaM dhaarayet kavalagrahaan// CS6.8.136/ pibeddhuumaM tato mRSTamadyaaddiipanapaacanam/ bheSajaM paanamannaM ca hitamiSTopakalpitam// CS6.8.137/ tvaGmustamelaa dhaanyaani mustamaamalakaM tvacam/ daarviitvaco yavaanii ca tejohvaa pippalii tathaa// CS6.8.138/ yavaanii tintiDiikaM ca paJcaite mukhadhaavanaaH/ zlokapaadeSvabhihitaa rocanaa mukhazodhanaaH// CS6.8.139/ guTikaaM dhaarayedaasye cuurNairvaa zodhayenmukham/ eSaamaaloDitaanaaM vaa dhaarayet kavalagrahaan// CS6.8.140/ suraamaadhviikasiidhuunaaM tailasya madhusarpiSoH/ kavalaan dhaarayediSTaan kSiirasyekSurasasya ca// CS6.8.141/ yavaaniiM tintiDiikaM ca naagaraM saamlavetasam/ daaDimaM badaraM caamlaM kaarSikaM copakalpayet// CS6.8.142/ dhaanyasauvarcalaajaajiivaraaGgaM caardhakaarSikam/ pippaliinaaM zataM caikaM dve zate maricasya ca// CS6.8.143/ zarkaraayaazca catvaari palaanyekatra cuurNayet/ jihvaavizodhanaM hRdyaM taccuurNaM bhaktarocanam// CS6.8.144/ hRtpliihapaarzvazuulaghnaM vibandhaanaahanaazanam/ kaasazvaasaharaM graahi grahaNyarzovikaaranut// iti yavaaniiSaaDavam/ CS6.8.145/ taaliizapatraM maricaM naagaraM pippalii zubhaa/ yathottaraM bhaagavRddhyaa tvagele caardhabhaagike// CS6.8.146/ pippalyaSTaguNaa caatra pradeyaa sitazarkaraa/ kaasazvaasaaruciharaM taccuurNaM diipanaM param// CS6.8.147/ hRtpaaNDugrahaNiidoSazoSapliihajvaraapaham/ vamyatiisaarazuulaghnaM muuDhavaataanulomanam// CS6.8.148/ kalpayedguTikaaM caitaccuurNaM paktvaa sitopalaam/ guTikaa hyagnisaMyogaaccuurNaallaghutaraaH smRtaaH// iti taaliizaadyaM cuurNaM guTikaazca/ CS6.8.149/ zuSyataaM kSiiNamaaMsaanaaM kalpitaani vidhaanavit/ dadyaanmaaMsaadamaaMsaani bRMhaNaani vizeSataH// CS6.8.150/ zoSiNe baarhiNaM dadyaadbarhizabdena caaparaan/ gRdhraanuluukaaMzcaaSaaMzca vidhivat suupakalpitaan// CS6.8.151/ kaakaaMstittirizabdena varmizabdena coragaan/ bhRSTaan matsyaantrazabdena dadyaadgaNDuupadaanapi// CS6.8.152/ lopaakaan sthuulanakulaan biDaalaaMzcopakalpitaan/ zRgaalazaabvaaMzca bhiSak zazazabdena daapayet// CS6.8.153/ siMhaanRkSaaMstarakSuuraMzca vyaaghraanevaMvidhaaMstathaa/ maaMsaadaan mRgazabdena dadyaanmaaMsaabhivRddhaye// CS6.8.154/ gajakhaGgituraGgaaNaaM vezavaariikRtaM bhiSak/ dadyaanmahiSazabdena maaMsaM maaMsaabhivRddhaye// CS6.8.155/ maaMsenopacitaaGgaanaaM maaMsaM maaMsakaraM param/ tiikSNoSNalaaghavaacchastaM vizeSaanmRgapakSiNaam// CS6.8.156/ maaMsaani yaanyanabhyaasaadaniSTaaani prayojayet/ teSuupadhaa, sukhaM bhoktuM tathaa zakyaani taani hi// CS6.8.157/ jaanaJjugupsannaivaadyaajjagdhaM vaa punarullikhet/ tasmaacchadmopasiddhaani maaMsaanyetaani daapayet// CS6.8.158/ barhitittiridakSaaNaaM haMsaanaaM zuukaroSTrayoH/ kharagomahiSaaNaaM ca maaMsaM maaMsakaraM param// CS6.8.159/ yoniraSTavidhaa coktaa maaMsaanaamannapaanike/ taaM pariikSya bhiSagvidvaan dadyaanmaaMsaani zoSiNe// CS6.8.160/ prasahaa bhuuzayaanuupavaarijaa vaaricaariNaH/ aahaaraarthaM pradaatavyaa maatrayaa vaatazoSiNe// CS6.8.161/ pratudaa viSkiraazcaiva dhanvajaazca mRgadvijaaH/ kaphapittapariitaanaaM prayojyaaH zoSarogiNaam// CS6.8.162/ vidhivatsuupasiddhaani manojJaani mRduuni ca/ rasavanti sugandhiini maaMsaanyetaani bhakSayet// CS6.8.163/ maaMsamevaaznataH zoSo maadhviikaM pibato+api ca/ niniyataanalpacittasya ciraM kaaye na tiSThati// CS6.8.164/ vaaruNiimaNDanityasya bahirmaarjanasevinaH/ avidhaaritavegasya yakSmaa na labhate+antaram// CS6.8.165/ prasannaaM vaaruNiiM siidhumariSTaanaasavaanmadhu/ yathaarhamanupaanaarthaM pibenmaaMsaani bhakSayan// CS6.8.166/ madyaM taikSNyauSNyavaizadyasuukSmatvaat srotasaaM mukham/ pramathya vivRNotyaazu tanmokSaat sapta dhaatavaH// CS6.8.167/ puSyanti dhaatupoSaacca ziighraM zoSaH prazaamyati/ maaMsaadamaaMsasvarase siddhaM sarpiH prayojayet// CS6.8.168/ sakSaudraM, payasaa siddhaM sarpirdazaguNena vaa/ siddhaM madhurakairdravyairdazamuulakaSaayakaiH// CS6.8.169/ kSiiramaaMsarasopetairdhRtaM zoSaharaM param/ pippaliipippaliimuulacavyacitrakanaagaraiH// CS6.8.170/ sayaavazuukaiH sakSiiraiH srotasaaM zodhanaM ghRtam/ raasnaabalaagokSurakasthiraavarSaabhusaadhitam// CS6.8.171/ jiivantiipippaliigarbhaM sakSiiraM zoSanudghRtam/ yavaagvaa vaa pibenmaatraaM lihyaadvaa madhunaa saha// CS6.8.172/ siddhaanaaM sarpiSaameSaamadyaadannena vaa saha/ zuSyataameSa nirdiSTo vidhiraabhyavahaarikaH// CS6.8.173/ bahiHsparzanamaazritya bakSyate+ataH paraM vidhiH/ snehakSiiraambukoSTheSu svabhyaktamavagaahayet// CS6.8.174/ srotovibandhamokSaarthaM balaSuSTyarthameva ca/ uttiirNaM mizrakaiH snehaiH punaraaktaiH sukhaiH karaiH// CS6.8.175/ mRdgiiyaat sukhamaasiinaM sukhaM cotsaadayennaram/ jiivantiiM zataviiryaaM ca vikasaaM sapunarnavaam// CS6.8.176/ azvagandhaamapaamaargaM tarkaariiM madhukaM balaam/ vidaariiM sarSapaM kuSThaM taNDulaanatasiiphalam// CS6.8.177/ maaSaaMstilaaMzca kiNvaM ca sarvamekatra cuurNayet/ yavacuurNatriguNitaM dadhnaa yuktaM samaakSikam// CS6.8.178/ etadutsaadanaM kaaryaM puSTivarNabalapradam/ gaurasarSapakalkena kalkaizcaapi sugandhibhiH// CS6.8.179/ snaayaadRtusukhaistoyairjiivaniiyauSadhaiH zRtaiH/ gandhaiH samaalyairvaasobhirbhuuSaNaizca vibhuuSitaH// CS6.8.180/ spRzyaan saMspRzya saMpuujya devataaH sabhiSagdvajaaH/ iSTavarNarasasparzagandhavat paanabhojanam// CS6.8.181/ iSTamiSTairupahitaM &sukhamadyaat sukhapradam/ samaatiitaani dhaanyaani kalpaniiyaani zuSyataam// CS6.8.182/ laghuunyahiinaviiryaaNi svaaduuni gandhavanti ca/ yaani praharSakaariiNi taani pathyatamaani hi// CS6.8.183/ yaccopadekSyate &pathyaM kSatakSiiNacikitsite/ yakSimaNastat prayoktavyaM balamaaMsaabhivRddhaye// CS6.8.184/ abhyaGgotsaadanaizcaiva vaasobhirahataiH priyaiH/ yathartuvihitaiH snaanairavagaahairvimaarjanaiH// CS6.8.185/ bastibhiH kSiirasarpirbhirmaaMsairmaaMsarasaudanaiH/ iSTairmadyairmanojJaanaaM gandhaanaamupasevanaiH// CS6.8.186/ suhRdaaM ramaNiiyaanaaM pramadaanaaM ca darzanaiH/ giitavaaditrazabdaizca priyazrutibhireva ca// CS6.8.187/ harSaNaazvaasanairnityaM guruuNaaM samupaasanaiH/ brahmacaryeNa daanena tapasaa devataarcanaiH// CS6.8.188/ satyenaacaarayogena maGgalyairapyahiMsayaa/ vaidyavipraarcanaaccaiva rogaraajo nivartate// CS6.8.189/ yayaa prayuktayaa ceSTyaa raajayakSmaa puraa jitaH/ taaM vedavihitaamiSTim-&aarogyaarthii prayojayet// CS6.8.190/ tatra zlokau--- praagutpattirnimittaani praagruupaM ruupasaMgrahaH/ samaasaad vyaasatazcoktaM bheSajaM raajayakSmaNaH// CS6.8.191/ naamaheturasaadhyatvaM saadhyatvaM kRcchrasaadhyataa/ ityuktaH saMgrahaH kRtsno raajayakSmacikitsite// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane raajayakSmacikitsitaM naamaaSTamo+adhyaayaH//8// navamo+adhyaayaH/ CS6.9.1/ athaata unmaadacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.9.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.9.3/ buddhismRtijJaanataponivaasaH punarvasuH praaNabhRtaaM zaraNyaH/ unmaadahetvaakRtibheSajaani kaale+agnivezaaya zazaMsa pRSTaH// CS6.9.4/ viruddhaduSTaazucibhojanaani pradharSaNaM devagurudvijaanaam/ unmaadaheturbhayaharSapuurvo mano+abhighaato viSamaazca ceSTaaH// CS6.9.5/ tairalpasattvasya malaaH praduSTaa buddhernivaasaM hRdayaM praduuSya/ srotaaMsyadhiSThaaya manovahaani pramohayantyaazu narasya cetaH// CS6.9.6/ dhiivibhramaH sattvapariplavazca paryaakulaa dRSTiradhiirataa ca/ abaddhavaaktvaM hRdayaM ca zuunyaM saamaanyamunmaadagadasya liGgam// CS6.9.7/ sa muuDhacetaa na sukhaM na duHkhaM naacaaradharmau kuta eva zaantim/ vindatyapaastasmRtibuddhisaMjJo bhramatyayaM ceta itastatazca// CS6.9.8/ samudbhramaM buddhimanaHsmRtiinaamunmaadamaagantunijotthamaahuH/ tasyodbhavaM paJcavidhaM pRthak tu vakSyaami liGgaani cikitsitaM ca// CS6.9.9/ ruukSaalpaziitaannavirekadhaatukSayopavaasairanilo+ativRddhaH/ &cintaadijuSTaM hRdayaM praduuSya buddhiM smRtiM caapyupahanti ziighram// CS6.9.10/ asthaanahaasasmitanRtyagiitabaagaGgavikSepaNarodanaani/ paaruSyakaarzyaaruNavarNataazca jiirNe balaM caanilajasya ruupam// CS6.9.11/ ajiirNakaTvamlavidaahyaziitairbhojyaizcitaM pittamudiirNavegam/ unmaadamatyugramanaatmakasya hRdi zritaM puurvavadaazu kuryaat// CS6.9.12/ amarSasaMrambhavinagnabhaavaaH &saMtarjanaatidravaNauSNyaroSaaH/ pracchaayaziitaannajalaabhilaaSaaH piitaa ca bhaaH pittakRtasya liGgam// CS6.9.13/ saMpuuraNairmandaviceSTitasya soSmaa kapho marmaNi saMpravRddhaH/ buddhiM smRtiM caapyupahatya cittaM pramohayan saMjanayedvikaaram// CS6.9.14/ vaakceSTitaM mandamarocakazca naariiviviktapriyataa+atinidraa/ chardizca laalaa ca balaM ca bhuGkte nakhaadizauklyaM ca kaphaatmakasya// CS6.9.15/ yaH sannipaataprabhavo+atighoraH sarvaiH samastaiH sa ca hetubhiH syaat/ sarvaaNi ruupaaNi bibharti taadRgvirudghabhaiSajyavidhirvivarjyaH// CS6.9.16/ devarSigandharvapizaacayakSarakSaHpitRRNaamabhidharSaNaani/ aagantuheturniyamavrataadi mithyaakRtaM karma ca puurvadehe// CS6.9.17/ amartyavaagvikramaviiryaceSTo jJaanaadivijJaanabalaadibhiryaH/ unmaadakaalo+aniyatazca yasya bhuutottyamunmaadamudaaharettam// CS6.9.18/ aduuSayantaH puruSasya dehaM devaadayaH svaistu guNaprabhaavaiH/ vizantyadRzyaastarasaa yathaiva cchaayaatapau darpaNasuuryakaantau// CS6.9.19/ aaghaatakaalo hi sa puurvaruupaH prokto nidaane+atha suraadibhizca/ unmaadaruupaaNi pRthaGnibodha kaalaM ca gamyaan puruSaaMzca teSaam// CS6.9.20/ tadyathaa---saumyadRSTiM gambhiiramadhRSyamakopanamasvapnabhojanaabhilaaSiNamalpasvedamuutrapuriiSa-&vaataM zubhagandhaM phullapadmavadanamiti devonmattaM vidyaat; guruvRddhasiddharSiiNaamabhizaapaabhicaaraabhidhyaanaanuruupaceSTaahaaravyaahaaraM tairunmattaM vidyaat; aprasannadRSTimapazyantaM vidraaluM pratihatavaacamanannaabhilaaSamarocakaavipaakapariitaM ca pitRbhirunmattaM vidyaat; (&caNDaM saahasikaM tiikSNaM gambhiiramadhRSyaM) mukhavaadyanRtyagiitaannapaanasnaanamaalyadhuupagandharatiM raktavastrabalikarmahaasyakathaanuyogapriyaM zubhagandhaM ca gandharvonmattaM vidyaat; asakRtsvapna-&rodanahaasyaM nRtyagiitavaadyapaaThakathaannapaanasnaanamaalyadhuupagandharatiM raktaviplutaakSaM dvijaativaidyaparivaadinaM rahasyabhaaSiNaM ca yakSonmattaM vidyaat; naSTanidramannapaanadviSiNamanaahaaramapyatibalinaM zastrazoNitamaaMsaraktamaalyaabhilaaSiNaM saMtarjakaM ca raakSasonmattaM vidyaat; prahaasanRtyapradhaanaM devavipravaidyadveSaavajJaabhiH stutivedamantrazaastrodaaharaNaiH kaaSThaadibhiraatmapiiDanena ca brahmaraakSasonmattaM vidyaat; asvasthacittaM sthaanamalabhamaanaM nRtyagiitahaasinaM baddhaabaddhapralaapinaM saMkarakuuTamalinarathyaacelatRNaazmakaaSThaadhirohaNaratiM &bhinnaruukSasvaraM nagnaM vidhaavantaM naikatra tiSThantaM duHkhaanyaavedayantaM naSTasmRtiM ca pizaaconmattaM vidyaat// CS6.9.21/ tatra caukSaacaaraM tapaHsvaadhyaayakovidaM naraM praayaH zuklapratipadi trayodazyaaM ca &chidramavekSyaabhidharSayantidevaaH, snaanazuciviviktasevinaM dharmazaastrazrutivaakyakuzalaM praayaH SaSThyaaM navamyaaM carSayaH, maatRpitRguruvRddhasiddhaacaaryopasevinaM praayo dazamyaamamaavasyaayaaM ca pitaraH, gandharvaaH stutigiitavaaditraratiM paradaaragandhamaalyapriyaM caukSaacaaraM praayo dvaadazyaaM caturdazyaaM ca, sattvabalaruupagarvazauryayuktaM maalyaanulepanahaasyapriyam-&ativaakkaraNaM praayaH zuklaikaadazyaaM saptamyaaM ca yakSaaH, svaadhyaayataponiyamopavaasabrahmacaryadevayatigurupuujaa+aratiM bhraSTazaucaM braahmaNamabraahmaNaM vaa braahmaNavaadinaM zuuramaaninaM devaagaarasalilakriiDanaratiM praayaH zuklapaJcamyaaM puurNacandradarzane ca brahmaraakSasaaH, rakSaHpizaacaastu hiinasattvaM pizunaM &straiNaM lubdhaM zaThaM &praayo dvitiiyaatRtiiyaaSTamiiSu; ityaparisaMkhyeyaanaaM grahaaNaamaaviSkRtatamaa hyaSTaavetevyaakhyaataaH// CS6.9.22/ sarveSvapi tu khaveSu yo hastaavudyamya roSasaMrambhaanniHzaGkamanyeSvaatmani vaa nipaatayet sa hyasaadhyo jJeyaH; tathaa yaH saazrunetro miDhrapravRttaraktaH kSatajihvaH prasrutanaasikazchidyamaanacarmaa+apratihanyamaanavaaNiH satataM vikuujan &durvarNastRSaartaH puutigandhazca sa hiMsaarthinonmatto jJeyaH; taM parivarjayet// CS6.9.23/ ratyarcanaakaamonmaadinau tu bhiSag-&abhipraayaacaaraabhyaaM buddhvaa tadaGgopahaarabalimizreNa/ mantrabhaiSajyavidhinopakramet// CS6.9.24/ tatra dvayorapi nijaagantunimittayorunmaadayoH samaasavistaraabhyaaM bheSajavidhimanuvyaakhyaasyaamaH// CS6.9.25/ unmaade vaataje puurvaM snehapaanaM vizeSavit/ kuryaadaavRtamaarge tu sasnehaM mRdu zodhanam// CS6.9.26/ kaphapittodbhave+apyaadau vamanaM savirecanam/ snigdhasvinnasya kartavyaM zuddhe saMsarjanakramaH// CS6.9.27/ niruuhaM snehabastiM ca zirasazca virecanam/ tataH kuryaadyathaadoSaM teSaaM bhuuyastvamaacaret// CS6.9.28/ hRdindriyaziraHkoSThe saMzuddhe vamanaadibhiH/ manaHprasaadamaapnoti smRtiM saMjJaaM ca vindati// CS6.9.29/ zuddhasyaacaaravibhraMze tiikSNaM naavanamaJjanam/ taaDanaM ca manobuddhidehasaMvejanaM hitam// CS6.9.30/ yaH &sakto+avinaye paTTaiH saMyamya sudRDhaiH sukhaiH/ apetalohakaaSThaadye saMrodhyazca tamogRhe// CS6.9.31/ tarjanaM traasanaM daanaM harSaNaM saantvanaM bhayam/ vismayo vismRterhetornayanti prakRtiM manaH// CS6.9.32/ pradehotsaadanaabhyaGgadhuumaaH paanaM ca sarpiSaH/ prayoktavyaM manobuddhismRtisaMjJaaprabodhanam// CS6.9.33/ sarpiHpaanaadiraagantormantraadizceSyate vidhiH/ ataH siddhatamaanyogaaJchRNuunmaadavinaazanaan// CS6.9.34/ hiGgusauvarcalavyoSairdvipalaaMzairghRtaaDhakam/ caturguNe gavaaM muutre siddhamunmaadanaazanam// CS6.9.35/ vizaalaa triphalaa &kauntii devadaarvelavaalukam/ sthiraa nataM rajanyau dve saarive dve priyaGgukaa// CS6.9.36/ niilotpalailaamaJjiSThaadantiidaaDimakezaram/ taaliizapatraM bRhatii maalatyaaH kusumaM navam// CS6.9.37/ viDaGgaM pRzniparNii ca kuSThaM candanapadmakau/ aSTaaviMzatibhiH kalkairetairakSasamanvitaiH// CS6.9.38/ &caturguNe jale samyagghRtaprasthaM vipaacayet/ apasmaare jvare kaase zoSe mande+anale kSaye// CS6.9.39/ vaatarakte pratizyaaye tRtiiyakacaturthake/ chardyarzomuutrakRcchreSu visarpopahateSu ca// CS6.9.40/ kaNDuupaaNDvaamayonmaadaviSamehagadeSu ca/ bhuutopahatacittaanaaM gadgadaanaamacesaam// CS6.9.41/ zastaM striiNaaM ca vandhyaanaaM dhanyamaayurbalapradam/ alakSmiipaaparakSoghnaM sarvagrahavinaazanam// CS6.9.42/ kalyaaNakamidaM sarpiH zreSThaM puMsavaneSu ca/ iti kalyaaNakaM ghRtam/ ebhya eva sthiraadiini jale paktvaikaviMzatim// CS6.9.43/ rase tasmin pacet sarpirgRSTikSiire caturguNe/ viiraardramaaSakaakoliisvayaMguptarSabhardhibhiH// CS6.9.44/ medayaa ca samaiH kalkaistat syaat kalyaaNakaM mahat/ bRMhaNiiyaM vizeSeNa sannipaataharaM param// iti mahaakalyaaNakaM ghRtam/ CS6.9.45/ jaTilaaM puutanaaM keziiM caaraTiiM markaTiiM vacaam/ traayamaaNaaM jayaaM viiraaM corakaM kaTurohiNiim// CS6.9.46/ vayaHsthaaM zuukariiM chatraamaticchatraaM palaGkaSaam/ mahaapuruSadantaaM ca kaayasthaaM naakuliidvayam// CS6.9.47/ kaTambharaaM vRzcikaaliiM sthiraaM caahRtya tairghRtam/ siddhaM caaturthakonmaadagrahaapasmaaranaazanam// CS6.9.48/ mahaapaizaacikaM naama ghRtametadyathaa+amRtam/ buddhismRtikaraM caiva baalaanaaM caaGgavardhanam// iti mahaapaizaacikaM ghRtam/ CS6.9.49/ lazunaanaaM zataM triMzadabhayaastryuuSaNaat palam/ gavaaM carmamasiiprastho dvyaaDhakaM kSiiramuutrayoH// CS6.9.50/ puraaNasarpiSaH prastha ebhiH siddhaM prayojayet/ hiGgucuurNapalaM ziite dattvaa ca madhumaaNikaam// CS6.9.51/ taddoSaagantusaMbhuutaanunmaadaan viSamajvaraan/ apasmaaraaMzca hantyaazu paanaabhyaJjananaavanaiH// iti lazunaadyaM ghRtam/ CS6.9.52/ lazunasyaavinaSTasya tulaardhaM nistuSiikRtam/ tadardhaM dazamuulasya dvyaaDhake+apaaM vipaacayet// CS6.9.53/ paadazeSe ghRtaprasthaM lazunasya rasaM tathaa/ kolamuulakavRkSaamlamaatuluGgaardrakai rasaiH// CS6.9.54/ daaDimaambusuraamastukaaJjikaamlaistadardhikaiH/ saadhayettriphalaadaarulavaNavyoSadiipyakaiH// CS6.9.55/ yavaaniicavyahiGgvamlavetasaizca palaardhikaiH/ siddhametat pibecchuulagulmaarzojaTharaapaham// CS6.9.56/ bradhnapaaNDvaamayapliihayonidoSajvarakRmiin/ vaatazleSmaamayaan sarvaanunmaadaaMzcaapakarSati// ityaparaM lazunaadyaM ghRtam/ CS6.9.57/ hiGgunaa hiGguparNyaa ca sakaayasthavayaHsthayaa/ siddhaM sarpirhitaM tadvadvayaHsthaahiGgucorakaiH// CS6.9.58/ kevalaM siddhamebhirvaa puraaNaM paayayedghRtam/ paayayitvottamaaM maatraaM zvabhre rundhyaadgRhe+api vaa// CS6.9.59/ vizeSataH puraaNaM ca ghRtaM taM paayayedbhiSak/ tridoSaghnaM pavitratvaadvizeSaadgrahanaazanam// CS6.9.60/ guNakarmaadhikaM paanaadaasvaadaat kaTutiktakam/ ugragandhaM puraaNaM syaaddazavarSasthitaM ghRtam// CS6.9.61/ laakSaarasanibhaM ziitaM taddhi sarvagrahaapaham/ medhyaM virecaneSvagryaM prapuraaNamataH param// CS6.9.62/ naasaadhyaM naama tasyaasti yat syaadvarSazatasthitam/ dRSTaM spRSTamathaaghraataM taddhi sarvagrahaapaham// CS6.9.63/ apasmaaragrahonmaadavataaM zastaM vizeSataH/ etaanauSadhayogaan vaa vidheyatvamagacchati// CS6.9.64/ aJjanotsaadanaalepanaavanaadiSu yojayet/ ziriiSo madhukaM hiGguM lazunaM tagaraM vacaa// CS6.9.65/ kuSThaM ca bastamuutreNa piSTaM syaannaavanaaJjanam/ tadvadhyoSaM haridre dve maJjiSThaahiGgusarSapaaH// CS6.9.66/ ziriiSabiijaM conmaadagrahaapasmaaranaazanam/ piSTvaa &tulyamapaamaargaM hiGgvaalaM hiGgupatrikaam// CS6.9.67/ vartiH syaanmaricaardhaaMzaa pittaabhyaaM gozRgaalayoH/ tayaa+aJjayedapasmaarabhuutonmaadajvaraarditaan// CS6.9.68/ bhuutaartaanamaraartaaMzca naraaMzcaiva dRgaamaye/ maricaM caatape maaMsaM sapittaM sthitamaJjanam// CS6.9.69/ vaikRtaM pazyataH kaaryaM doSabhuutahatasmRteH/ siddhaarthako vacaa hiGgu karaJjo devadaaru ca// CS6.9.70/ maJjiSThaa triphalaa zvetaa kaTanbhiitvak kaTutrikam/ samaaMzaani priyaGguzca ziriiSo rajaniidvayam// CS6.9.71/ bastamuutreNa piSTo+ayamagadaH paajamaJjanam/ nasyamaalepanaM caiva snaanamudvartanaM tathaa// CS6.9.72/ apasmaaraviSonmaadakRtyaalakSmiijvaraapahaH/ bhuutebhyazca bhayaM hanti raajadvaare ca zasyate// CS6.9.73/ sarpiretena siddhaM vaa sagomuutraM tadarthakRt/ praseke piinase gandhairdhuumavartiM kRtaaM pibet// CS6.9.74/ vairecanikadhuumoktaiH zvetaadyairvaa sahiGgubhiH/ zallakoluukamaarjaarajambuukavRkabastajaiH// CS6.9.75/ muutrapittazakRllomanakhaizcarmabhireva ca/ sekaaJjanaM pradhamanaM nasyaM dhuumaM ca kaarayet// CS6.9.76/ vaatazleSmaatmake praayaH paittike tu prazasyate/ tiktakaM jiivaniiyaM ca sarpiH snehazca mizrakaH// CS6.9.77/ ziitaani caannaaanaani madhuraaNi &mRduuni ca/ zaGkhakezaantasandhau vaa mokSayejjJo bhiSak siraam/ janmaade viSame caiva jvare+apasmaara eva ca// CS6.9.78/ ghRtamaaMsavitRptaM vaa nivaate sthaapayet sukham/ tyaktvaa matismRtibhraMzaM saMjJaaM labdhvaa &pramucyate// CS6.9.79/ aazvaasayet suhRdvaa taM vaakyairdharmaarthasaMhitaiH/ bruuyaadiSTavinaazaM vaa darzayedadbhutaani vaa// CS6.9.80/ baddhaM sarSapatailaaktaM vyasedvottaanamaatape/ kapikacchvaa+athavaa taptairlohatailajalaiH spRzet// CS6.9.81/ kazaabhistaaDayitvaa vaa subaddhaM vijane gRhe/ rundhyaacceto hi vibhraantaM vrajatyasya tathaa zamam// CS6.9.82/ sarpeNoddhRtadaMSTreNa daantaiH siMhairgajaizca tam/ traasayecchastrahastairvaa taskaraiH zatrubhistathaa// CS6.9.83/ athavaa raajapuruSaa bahirniitvaa susaMyatam/ traasayeyurvadhenainaM tarjayanto nRpaajJayaa// CS6.9.84/ dehaduHkhabhayebhyo hi paraM praaNabhayaM smRtam/ tena yaati zamaM tasya sarvato viplutaM manaH// CS6.9.85/ iSTadravyavinaazaattu mano yasyopahanyate/ tasya tatsadRzapraaptisaantvaazvaasaiH zamaM nayet// CS6.9.86/ kaamazokabhayakrodhaharSerSyaalobhasaMbhavaan/ parasparapratidvandvairebhireva zamaM nayet// CS6.9.87/ buddhvaa dezaM vayaH saatmyaM doSaM kaalaM balaabale/ cikitsitamidaM kuryaadunmaade bhuutadoSaje// CS6.9.88/ devarSipitRgandharvairunmattasya tu buddhimaan/ varjayedaJjanaadini tiikSNaani kruurakarma ca// CS6.9.89/ sarpiSpaanaadi tasyeha mRdu bhaiSajyamaacaret/ puujaaM balyupahaaraaMzca mantraaJjanavidhiiMstathaa// CS6.9.90/ zaantikrameSTihomaaMzca japasvastyayanaani ca/ vedoktaan niyamaaMzcaapi praayazcittaani caacaret// CS6.9.91/ bhuutaanaamadhipaM devamiizvaraM jagataH prabhum/ puujayan prayato nityaM jayatyunmaadajaM bhayam// CS6.9.92/ rudrasya pramathaa naama gaNaa loke caranti ye/ teSaaM puujaaM ca kurvaaNa unmaadebhyaH pramucyate// CS6.9.93/ balibhirmaGgalairhomairoSadhyagadadhaaraNaiH/ satyaacaaratapojJaanapradaananiyamavrataiH// CS6.9.94/ devagobraahmaNaanaaM ca guruuNaaM puujanena ca/ aagantuH prazamaM yaati siddhairmantrauSadhaistathaa// CS6.9.95/ yaccopadekSyate kiMcidapasmaaracikitsite/ unmaade tacca kartavyaM saamaanyaaddhetuduuSyayoH// CS6.9.96/ nivRttaamiSamadyo yo hitaazii prayataH zuciH/ nijaagantubhirunmaadaiH sattvavaan na sa yujyate// CS6.9.97/ prasaadazcendriyaarthaanaaM buddhyaatmamanasaaM tathaa/ dhaatuunaaM prakRtisthatvaM vigatonmaadalakSaNam// CS6.9.98/ tatra zlokaH--- unmaadaanaaM samutthaanaM lakSaNaM sacikitsitam/ nijaagantunimittaanaamuktavaan bhiSaguttamaH// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalapuurite cikitsaasthaane unmaadacikitsitaM naama navamo+adhyaayaH//9// dazamo+adhyaayaH/ CS6.10.1/ athaato+apasmaaracikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.10.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.10.3/ smRterapagamaM praahurapasmaaraM bhiSagvidaH/ tamaHpradezaM biibhatsaceSTaM dhiisattvasaMplavaat// CS6.10.4/ vibhraantabahudoSaaNaam&ahitaazucibhojanaat/ CS6.10.5/ cintaakaamabhayakrodhazokodvegaadibhistathaa/ manasyabhihate nRRNaamapasmaaraH pravartate// CS6.10.6/ dhamaniibhiH zritaa doSaa hRdayaM piiDayanti hi/ saMpiiDyamaano vyathate muuDho bhraantena cetasaa// CS6.10.7/ pazyatyasanti ruupaaNi patati prasphuratyapi/ jihvaakSibhruuH sravallaalo hastau paadau ca vikSipan// CS6.10.8/ doSavege ca vigate suptavat pratibuddhyate/ pRthagdoSaiH samastaizca vakSyate sa caturvidhaH// CS6.10.9/ kampate pradazehantaan phenodvaamii zvasityapi/ paruSaaruNakRSNaani pazyedruupaaNi caanilaat// CS6.10.10/ piitaphenaaGgavaktraakSaH piitaasRgruupadarzanaH/ &satRSNoSNaanalavyaaptalokadarziiM ca paittikaH// CS6.10.11/ zuklaphenaaGgavaktraakSaH ziito hRSTaaGgajo guruH/ pazyaJchuklaani ruupaaNi zlaiSmiko mucyate ciraat// CS6.10.12/ sarvairetaiH samastaistu liGgairujJeyastridoSajaH/ apasmaaraH sa caasaadhyo yaH kSiiNasyaanavazca yaH// CS6.10.13/ pakSaadvaa dvaadazaahaadvaa maasaadvaa kupitaa malaaH/ apasmaaraaya kurvanti vegaM kiMcidathaantaram// CS6.10.14/ tairaavRtaanaaM hRtsrotomanasaaM saMprabodhanam/ tiikSNairaadau bhiSak kuryaat karmabhirvamanaadibhiH// CS6.10.15/ vaatikaM bastibhuuyiSThaiH paittaM praayo virecanaiH/ zlaiSmikaM vamanapraayairapasmaaramupaacaret// CS6.10.16/ sarvataH suvizuddhasya samyagaazvaasitasya ca/ apasmaaravimokSaarthaM yogaan saMzamanaaJchRNu// CS6.10.17/ gozakRdrasadadhyamlakSiiramuutraiH samairghRtam/ siddhaM pibedapasmaarakaamalaajvaranaazanam// iti paJcagavyaM ghRtam/ CS6.10.18/ dve paJcamuulyau triphalaa rajanyau kuTajatvacam/ saptaparNamapaamaargaM niiliniiM kaTarohiNiim// CS6.10.19/ zampaakaM phalgumuulaM ca pauSkaraM saduraalabham/ dvipalaani jaladroNe paktvaa paadaavazeSite// CS6.10.20/ bhaagiiM paaThaaM trikaTukaM trivRtaaM viculaani ca/ zreyasiimaaDhakiiM muurvaaM dantiiM bhuunimbacitrakau// CS6.10.21/ dve saarive rohiSaM ca bhuutiikaM madayantikaam/ kSipetpiSTvaa+akSamaatraaNi &tena prasthaM ghRtaat pacet// CS6.10.22/ gozakRdrasadadhyamlakSiiramuutraizca tatsamaiH/ paJcagavyamiti khyaataM mahattadamRtopamam// CS6.10.23/ apasmaare &tathonmaade zvayathaavudareSu ca/ gulmaarzaHpaaNDurogeSu kaamalaayaaM haliimake// CS6.10.24/ zasyate ghRtametattu prayoktavyaM dine dine/ alakSmiigraharogaghnaM caaturthakavinaazanam// iti mahaapaJcagavyaM ghRtam/ CS6.10.25/ braahmiirasavacaakuSThazaGkhapuSpiibhireva ca/ puraaNaM ghRtamunmaadaalakSmyapasmaarapaapanut// CS6.10.26/ ghRtaM saindhavahiGgubhyaaM vaarSe baste caturguNe/ muutre siddhamapasmaarahRdgrahaamayanaazanam// CS6.10.27/ vacaazampaakakaiTaryavayaHsthaahiGgucorakaiH/ siddhaM palaGkaSaayuktairvaatazleSmaatmake ghRtam// CS6.10.28/ tailaprasthaM ghRtaprasthaM jiivaniiyaiH palonmitaiH/ kSiiradroNe pacet siddhamapasmaaravinaazanam// CS6.10.29/ kaMse kSiirekSurasayoH kaazmarye+aSTaguNe rase/ kaarSikairjiivaniiyaizca ghRtaprasthM vipaacayet// CS6.10.30/ vaatapittodbhavaM kSipramapasmaaraM niyacchati/ tadvat kaazavidaariikSukuzakkaathazRtaM ghRtam// CS6.10.31/ madhukadvipale kalke droNe caamalakiirasaat/ tadvat siddho ghRtaprasthaH pittaapasmaarabheSajam// CS6.10.32/ abhyaGgaH saarSapaM tailaM bastamuutre caturguNe/ siddhaM syaadgozakRnmuutraiH snaanotsaadanameva ca// CS6.10.33/ kaTabhiinimbakaTvaGgamadhuzigrutvacaaM rase/ siddhaM muutrasamaM tailamabhyaGgaarthe prazasyate// CS6.10.34/ paalaGkaSaavacaapathyaavRzcikaalyarkasarSapaiH/ jaTilaapuutanaakeziinaakuliihiGgucorakaiH// CS6.10.35/ lazunaatirasaacitraakuSThairviDbhizca pakSiNaam/ maaMsaazinaaM yathaalaabhaM bastamuutre caturguNe// CS6.10.36/ siddhamabhyaJjanaM tailamapasmaaravinaazanam/ etaizcaivauSadhaiH kaaryaM dhuupanaM sapralepanam// CS6.10.37/ pippaliiM lavaNaM &citraaM hiGgu hiGguzivaaTikaam/ kakoliiM sarSapaan kaakanaasaaM kaiTaryacandane// CS6.10.38/ zunaHskandhaasthinakharaan parzukaaM ceti peSayet/ bastamuutreNa puSyarkSe pradehaH syaat sadhuupanaH// CS6.10.39/ apetaraakSasiikuSThapuutanaakezicorakaiH/ utsaadanaM muutrapiSTairmuutrairevaavasecanam// CS6.10.40/ jalaukaHzakRtaa tadvaddagdhairvaa bastaromabhiH/ kharaasthibhirhastinakhaistathaa gopucchalomabhiH// CS6.10.41/ kapilaanaaM gavaaM &muutraM naavanaM paramaM hitam/ zvazRgaalabiDaalaanaaM siMhaadiinaaM ca zasyate// CS6.10.42/ bhaargii vacaa naagadantii zvetaa &zvetaa viSaaNikaa/ jyotiSmatii naagadantii paadoktaa muutrapeSitaaH// CS6.10.43/ yogaastrayo+ataH SaD binduun paJca vaa naavayedbhiSak/ triphalaavyoSapiitadruyavakSaaraphaNijjhakaiH// CS6.10.44/ zyaamaapaamaargakaaraJjaphalairmuutre+atha bastaje/ saadhitaM naavanaM tailamapasmaaravinaazanam// CS6.10.45/ pippalii vRzcikaalii ca kuSThaM ca lavaNaani ca/ bhaargii ca cuurNitaM kaaryaM pradhamanaM param// CS6.10.46/ kaayasthaaM zaaradaanmudgaanmustoziirayavaaMstathaa/ savyoSaan bastamuutreNa piSTvaa vartiiH prakalpayet// CS6.10.47/ apasmaare tathonmaade sarpadaSTe garaardite/ viSapiite jalamRte caitaaH syuramRtopamaaH// CS6.10.48/ mustaM vayaHsthaaM triphalaaM kaayasthaaM hiGgu zaadvalam/ vyoSaM maaSaan yavaanmuutrairvaastamaiSaarSabhaistribhiH// CS6.10.49/ piSTvaa kRtvaa ca taaM vartimapasmaare prayojayet/ kilaase ca tathonmaade jvareSu viSameSu ca// CS6.10.50/ puSyoddRtaM zunaH pittamapasmaaraghnamaJjanam/ tadeva sarpiSaa yuktaM dhuupanaM paramaM matam// CS6.10.51/ nakuloluukamaarjaaragRdhrakiiTaahikaakajaiH/ &tuNDaiH pakSaiH puriiSaizca dhuupanaM kaarayedbhiSak// CS6.10.52/ aabhiH kriyaabhiH siddhaabhirhRdayaM saMprabudhyate/ srotaaMsi caapi zudhyanti &tataH saMjJaaM sa vindati// CS6.10.53/ yasyaanubandhastvaaganturdoSaliGgaadhikaakRtiH/ dRzyeta tasya kaaryaM syaadaagantuunmaadabheSajam// CS6.10.54/ anantaramuvaacedamagnivezaH kRtaaJjaliH/ bhagavan! praak samuddiSTaH zlokasthaane mahaagadaH// CS6.10.55/ atattvaabhinivezo yastaddhetvaakRtibhiSajam/ tatra noktamataH zrotumicchaami tadihocyataam// CS6.10.56/ zuzruuSave vacaH zrutvaa ziSyaayaaha punarvasuH/ mahaagadaM saumya! zRNu sahetvaakRtibheSajam// CS6.10.57/ malinaahaaraziilasya vegaan praaptaannigRhnataH/ ziitoSNasnigdharuukSaadyairhetubhizcaatisevitaiH// CS6.10.58/ hRdayaM samupaazritya manobuddhivahaaH siraaH/ doSaaH saMduuSya tiSThanti rajomohaavRtaatmanaH// CS6.10.59/ rajastamobhyaaM vRddhaabhyaaM &buddhau manasi caavRte/ hRdaye vyaakule doSairatha &muuDho+alpacetanaH// CS6.10.60/ viSamaaM kurute buddhiM nityaanitye hitaahite/ atattvaabhinivezaM tamaahuraaptaa mahaagadam// CS6.10.61/ snehasvedopapannaM taM saMzodhya vamanaadibhiH/ kRtasaMsarjanaM medhyairannapaanairupaacaret// CS6.10.62/ braahmiisvarasayuktaM yat paJcagavyamudaahRtam/ tat sevyaM zaGkhapuSpii ca yacca medhyaM rasaayanam// CS6.10.63/ suhRdazcaanukuulaastaM svaaptaa dharmaarthavaadinaH/ saMyojayeyur&vijJaanadhairyasmRtisamaadhibhiH// CS6.10.64/ prayuJjyaattailalazunaM payasaa vaa zataavariim/ braahmiirasaM kuSTharasaM vacaaM vaa madhusaMyutaam// CS6.10.65/ duzcikitsyo hyapasmaarazcirakaarii &kRtaaspadaH/ tasmaadrasaayanairenaM praayazaH samupaacaret// CS6.10.66/ jalaagnidrumazailebhyo viSamebhyazca taM sadaa/ rakSedunmaadinaM caiva sadyaH praaNaharaa hi te// CS6.10.67/ tatra zlokau--- hetuM kurvantyapasmaaraM doSaaH prakupitaa yathaa/ saamaanyataH pRthaktvaacca liGgaM teSaaM ca bheSajam// CS6.10.68/ mahaagadasamutthaanaM liGgaM covaaca sauSadham/ munirvyaasasamaasaabhyaam&apasmaaracikitsite// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane+apasmaaracikitsitaM naama dazamo+adhyaayaH//10// ekaadazo+adhyaayaH/ CS6.11.1/ athaataH kSatakSiiNacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.11.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.11.3/ udaarakiirtirbrahmarSiraatreyaH paramaarthavit/ kSatakSiiNacikitsaarthamidamaaha cikitsitam// CS6.11.4/ dhanuSaa++aayasyato+atyarthaM bhaaramudvahato gurum/ patato viSamoccebhyo balibhiH saha yudhyataH// CS6.11.5/ vRSaM hayaM vaa dhaavantaM damyaM vaa+anyaM nigRhNataH/ zilaakaaSThaazmanirghaataan kSipato nighnataH paraan// CS6.11.6/ adhiiyaanasya vaa+atyuccairduuraM vaa vrajato drutam/ mahaanadiiM vaa tarato hayairvaa saha dhaavataH// CS6.11.7/ sahasotpatato &duuraM tuurNaM caatipranRtyataH/ tathaa+anyaiH karmabhiH kruurairbhRzamabhyaahatasya ca// CS6.11.8/ vikSate vakSasi vyaadhirbalavaan samudiiryate/ striiSu caatiprasaktasya ruukSaalpapramitaazinaH// CS6.11.9/ uro virujyate tasya bhidyate+atha vibhajyate/ prapiiDyete tataH paarzve zuSyatyaGgaM pravepate// CS6.11.10/ kramaadviiryaM balaM varNo ruciragnizca hiiyate/ jvaro vyathaa manodainyaM viDbhedo+agnivadhaadapi// CS6.11.11/ duSTaH zyaavaH sudurgandhaH piito vigrathito bahuH/ kaasamaanasya &ca zleSmaa saraktaH saMpravartate// CS6.11.12/ sa kSataH kSiiyate+atyarthaM tathaa zukraujasoH kSayaat/ avyaktaM lakSaNaM tasya puurvaruupamiti smRtam// CS6.11.13/ urorukzoNitacchardiH kaaso vaizeSikaH kSate/ kSiiNe saraktamuutratvaM paarzvapRSThakaTigrahaH// CS6.11.14/ alpaliGgasya diiptaagneH saadhyo balavato navaH/ parisaMvatsaro yaapyaH sarvaliGgaM tu varjayet// CS6.11.15/ uro matvaa kSataM laakSaaM payasaa madhusaMyutaam/ sadya eva pibejjiirNe payasaa+adyaat sazarkaram// CS6.11.16/ paarzvabastirujii caalpapittaagnistaaM suraayutaam/ bhinnaviTkaH samustaativiSaapaaThaaM savatsakaam// CS6.11.17/ laakSaaM sarpirmadhuucchiSTaM jiivaniiyagaNaM sitaam/ tvakkSiiriiM samitaaM kSiire paktvaa diiptaanalaH pibet// CS6.11.18/ ikSvaalikaabisagranthipadmakezaracandanaiH/ zRtaM payo madhuyutaM sandhaanaarthaM pibet kSatii// CS6.11.19/ yavaanaaM cuurNamaadaaya kSiirasiddhaM ghRtaplutam/ jvare daahe sitaakSaudrasaktuun vaa payasaa pibet// CS6.11.20/ madhuukamadhukadraakSaatvakkSiiriipippaliibalaaH/ kaasii paarzvaasthizuulii ca lihyaatsaghRtamaakSikaaH// CS6.11.21/ elaapatratvaco+ardhaakSaaH pippalyardhapalaM tathaa/ sitaamadhukakharjuuramRdviikaazca palonmitaaH// CS6.11.22/ saMcuurNya madhunaa yuktaa guTikaaH saMprakalpayet/ akSamaatraaM tatazcaikaaM bhakSayennaa dine dine// CS6.11.23/ kaasaM zvaasaM jvaraM hikkaaM chardiM muurcchaaM madaM bhramam/ raktaniSThiivanaM tRSNaaM paarzvazuulamarocakam// CS6.11.24/ zoSapliihaaDhyavaataaMzca svarabhedaM kSataM kSayam/ guTikaa tarpaNii vRSyaa raktapittaM ca naazayet// ityelaadiguTikaa/ CS6.11.25/ rakte+ativRtte dakSaaNDaM yuuSaistoyena vaa pibet/ caTakaaNDarasaM vaa+api raktaM vaa chaagajaaGgalam// CS6.11.26/ cuurNaM paunarnavaM raktazaalitaNDulazarkaram/ raktaSThiivii pibet siddhaM draakSaarasapayoghRtaiH// CS6.11.27/ madhuukamadhukakSiirasiddhaM vaa taNDuliiyakam/ muuDhavaatastvajaamedaH suraabhRSTaM sasaindhavam// CS6.11.28/ kSaamaH kSiiNaH kSatoraskastvanidraH sabale+anile/ zRtakSiirasareNaadyaat sakSaudraghRtazarkaram// CS6.11.29/ zarkaraaM yavagodhuumau jiivakarSabhakau madhu/ zRtakSiiraanupaanaM vaa lihyaat kSiiNaH kSatii kRzaH// CS6.11.30/ kravyaadamaaMsaniryuuhaM ghRtabhRSTaM pibecca saH/ pippaliikSaudrasaMyuktaM maaMsazoNitavardhanam// CS6.11.31/ nyagrodhodumbaraazvatthaplakSazaalapriyaGgubhiH/ taalamastakajambuutvakpriyaalaizca sapadmakaiH// CS6.11.32/ saazvakarNaiH zRtaat kSiiraadadyaajjaatena sarpiSaa/ zaalyodanaM kSatoraskaH kSiiNazukrazca maanavaH// CS6.11.33/ yaSTyaahvanaagabalayoH kvaathe kSiirasamaM ghRtam/ payasyaapippaliivaaMziikalkasiddhaM kSate zubham// CS6.11.34/ kolalaakSaarase tadvat kSiiraaSTaguNasaadhitam/ kalkaiH kaTvaGgadaarviitvagvatsakatvakphalairghRtam// CS6.11.35/ jiivakarSabhakau viiraaM jiivantiiM naagaraM zaTiim/ catasraH parNiniirmede kaakolyau dve nidigdhike// CS6.11.36/ punarnave dve madhukamaatmaguptaaM zataavariim/ RddhiM paruuSakaM bhaargiiM mRdviikaaM bRhatiiM tathaa// CS6.11.37/ zRGgaaTakaM taamalakiiM payasyaaM pippaliiM balaam/ badaraakSoTakharjuuravaataamaabhiSukaaNyapi// CS6.11.38/ phalaani caivamaadiini kalkaan kurviita kaarSikaan/ dhaatriirasavidaariikSucchaagamaaMsarasaM payaH// CS6.11.39/ kuryaat prasthonmitaM tena ghRtaprasthaM vipaacayet/ prasthaardhaM madhunaH ziite zarkaraardhatulaaM tathaa// CS6.11.40/ &dvikaarSikaaNi patrailaahematvaGmaricaani ca/ viniiya cuurNitaM tasmaallihyaanmaatraaM sadaa naraH// CS6.11.41/ amRtapraazamityetannaraaNaamamRtaM ghRtam/ sudhaamRtarasaM praazyaM kSiiramaaMsarasaazinaa// CS6.11.42/ naSTazukrakSatakSiiNadurbalavyaadhikarzitaan/ striiprasaktaan kRzaan varNasvarahiinaaMzca bRMhayet// CS6.11.43/ kaasahikkaajvarazvaasadaahatRSNaasrapittanut/ putradaM vamimuurcchaahRdyonimuutraamayaapaham// ityamRtapraazaghRtam/ CS6.11.44/ zvadaMSTroziiramaJjiSThaabalaakaazmaryakattRNam/ darbhamuulaM pRthakparNiiM palaazarSabhakau sthiraam// CS6.11.45/ palikaM saadhayetteSaaM rase kSiiracaturguNe/ kalkaH svaguptaajiivantiimedarSabhakajiivakaiH// CS6.11.46/ zataavaryRddhimRdviikaazarkaraazraavaNiibisaiH/ prasthaH siddho ghRtaadvaatapittahRddra(dbha)vazuulanut// CS6.11.47/ muutrakRcchrapramehaarzaHkaasazoSakSayaapahaH/ dhanuHstriimadyabhaaraadhvakhinnaanaaM balamaaMsadaH// iti zvadaMSTraadighRtam/ CS6.11.48/ madhukaaSTapaladraakSaaprasthakvaathe ghRtaM pacet/ pippalyaSTapale kalke prasthaM siddhe ca ziitale// CS6.11.49/ pRthagaSTapalaM kSaudrazarkaraabhyaaM vimizrayet/ samasaktu kSatakSiiNe raktagulme ca taddhitam// CS6.11.50/ dhaatriiphalavidaariikSujiivaniiyarasairghRtam/ ajaagopayasozcaiva sapta prasthaan pacedbhiSak// CS6.11.51/ siddhaziite sitaakSaudradviprasthaM vinayecca tat/ yakSmaapasmaarapittaasRkkaasamehakSayaapaham// CS6.11.52/ vayaHsthaapanamaayuSyaM maaMsazukrabalapradam/ ghRtaM tu pitte+abhyadhike lihyaadvaate+adhike pibet// CS6.11.53/ liiDhaM nirvaapayet pittamalpatvaaddhanti naanalam/ aakraamatyanilaM piitamuuSmaaNaM niruNaddhi ca// CS6.11.54/ kSaamakSiiNakRzaaGgaanaametaanyeva ghRtaani tu/ &tvakkSiiriizarkaraalaajacuurNaiH styaanaani yojayet// CS6.11.55/ sarpirguDaan samadhvaMzaaJjagdhvaa caanu payaH pibet/ reto viiryaM balaM puSTiM tairaazutaramaapnuyaat// iti sarpirguDaaH/ CS6.11.56/ balaa vidaarii hrasvaa ca paJcamuulii punarnavaa/ paJcaanaaM kSiirivRkSaaNaaM zuGgaa muSTyaMzakaa api// CS6.11.57/ eSaaM kaSaaye dvikSiire vidaaryaajarasaaMzike/ jiivaniiyaiH pacet kalkairakSamaatrairghRtaaDhakam// CS6.11.58/ sitaapalaani puute ca ziite dvaatriMzataM kSipet/ godhuumapippaliivaaMziicuurNaM zRGgaaTakasya ca// CS6.11.59/ samaakSikaM kauDavikaM tat sarvaM khajamuurcchitam/ styaanaM sarpirguDaan kRtvaa bhuurjapatreNa veSTayet// CS6.11.60/ taaJjagdhvaa palikaan kSiiraM madyaM vaa+anupibet kaphe/ zoSe kaase kSate kSiiNe zramastriibhaarakarzite// CS6.11.61/ raktaniSThiivane taape piinase corasi sthite/ zastaaH paarzvaziraHzuule bhede ca svaravarNayoH// iti dvitiiyasarpirguDaaH/ CS6.11.62/ tvakkSiiriizraavaNiidraakSaamuurvarSabhakajiivakaiH/ viirardhikSiirakaakoliibRhatiikapikacchrubhiH// CS6.11.63/ kharjuuraphalamedaabhiH kSiirapiSTaiH palonmitaiH/ dhaatriividaariikSurasaprasthaiH prasthaM ghRtaat pacet// CS6.11.64/ zarkaraardhatulaaM ziite kSaudraardhaprasthameva ca/ dattvaa sarpirguDaan kuryaatkaasahikkaajvaraapahaan// CS6.11.65/ yakSmaaNaM tamakaM zvaasaM raktapittaM haliimakam/ zukranidraakSayaM tRSNaaM hanyuH kaarzyaM sakaamalam// iti tRtiiyaaH sarpirguDaaH/ CS6.11.66/ navamaamalakaM draakSaamaatmaguptaaM punarnavaam/ zataavariiM vidaariiM ca samaGgaaM pippaliiM tathaa// CS6.11.67/ pRthagdazapalaan bhaagaan palaanyaSTau ca naagaraat/ yaSTyaahvasauvarcalayordvipalaM maricasya ca// CS6.11.68/ kSiiratailaghRtaanaaM ca tryaaDhake zarkaraazate/ kvathite taani cuurNaani dattvaa bilvasamaan guDaan// CS6.11.69/ kuryaattaan bhakSayet kSiiNaH kSataH zuSkazca maanavaH/ tena sadyo rasaadiinaaM vRddhyaa puSTiM sa vindati// iti caturthasarpirguDaaH/ CS6.11.70/ gokSiiraardhaaDhakaM sarpiH prasthamikSurasaaDhakam/ vidaaryaaH svarasaatprasthaM rasaatprasthaM ca taittiraat// CS6.11.71/ dadyaat sidhyati tasmiMstu piSTaanikSurasairimaan/ madhuukapuSpakuDavaM priyaalakuDavaM tathaa// CS6.11.72/ kuDavaardhaM tugaakSiiryaaH kharjuuraaNaaM ca viMzatim/ pRthagbibhiitakaanaaM ca pippalyaazca caturthikaam// CS6.11.73/ triMzatpalaani khaNDaacca madhukaat karSameva ca/ tathaa+ardhapalikaanyatra jiivaniiyaani daapayet// CS6.11.74/ siddhe+asmin kuDavaM kSaudraM ziite kSiptvaa+atha modakaan/ kaarayenmaricaajaajiipalacuurNaavacuurNitaan// CS6.11.75/ vaataasRkpittarogeSu kSatakaasakSayeSu ca/ zuSyataaM kSiiNazukraaNaaM rakte corasi saMsthite// CS6.11.76/ kRzadurbalavRddhaanaaM puSTivarNabalaarthinaam/ yonidoSakRtasraavahataanaaM caapi yoSitaam// CS6.11.77/ garbhaarthiniinaaM garbhazca sravedyaasaaM mriyeta vaa/ dhanyaa balayaa hitaastaabhyaH zukrazoNitavardhanaaH// iti paJcamasarpirmodakaaH/ CS6.11.78/ bastideze vikurvaaNe striiprasaktasya maarute/ vaataghnaan bRMhaNaan vRSyaan yogaaMstasya prayojayet// CS6.11.79/ zarkaraapippaliicuurNaiH sarpiSaa maakSikeNa ca/ saMyuktaM vaa zRtaM kSiiraM pibet kaasajvaraapaham// CS6.11.80/ phalaamlaM sarpiSaa bhRSTaM vidaariikSurase zRtam/ striiSu kSiiNaH pibedyuuSaM jiivanaM bRMhaNaM param// CS6.11.81/ saktuunaaM vastrapuutaanaaM manthaM kSaudraghRtaanvitam/ &yavaannasaatmyo diiptaagniH kSatakSiiNaH pibennaraH// CS6.11.82/ jiivaniiyopasiddhaM vaa jaaGgalaM ghRtabharjitam/ rasaM prayojayet kSiiNe vyaJjanaarthaM sazarkaram// CS6.11.83/ gomahiSyazvanaagaajaiH kSiirairmaaMsarasaistathaa/ &yavaannaM bhojayedyuuSaiH phalaamlairghRtasaMskRtaiH// CS6.11.84/ diipte+agnau vidhireSaH syaanmande diipanapaacanaH/ yakSmiNaaM vihito graahii bhinne zakRti ceSyate// CS6.11.85/ palikaM saindhavaM zuNThii dve ca sauvarcalaat pale/ kuDavaaMzaani vRkSaamlaM daaDimaM patramarjakaat// CS6.11.86/ ekaikaM maricaajaajyordhaanyakaaddve caturthike/ zarkaraayaaH palaanyatra daza dve ca pradaapayet// CS6.11.87/ kRtvaa cuurNamato maatraamannapaane prayojayet/ rocanaM diipanaM balyaM paarzvaartizvaasakaasanut// iti saindhavaadicuurNam/ CS6.11.88/ ekaa SoDazikaa dhaanyaaddve dve+ajaajyajamodayoH/ taabhyaaM daaDimavRkSaamlaM dvirdviH sauvarcalaatpalam// CS6.11.89/ zuNThyaaH karSaM dadhitthasya madhyaat paJca palaani ca/ taccuurNaM SoDazapale zarkaraayaa vimizrayet// CS6.11.90/ SaaDavo+ayaM pradeyaH syaadannapaaneSu puurvavat/ mandaanale zakRdbhede yakSmiNaamagnivardhanaH// iti SaaDavaH/ CS6.11.91/ pibennaagabalaamuula-&mardhakarSavivardhitam/ palaM kSiirayutaM maasaM kSiiravRttiranannabhuk// CS6.11.92/ eSa prayogaH puSTyaayurbalaarogyakaraH paraH/ maNDuukaparNyaaH kalpo+ayaM zuNThiimadhukayostathaa// CS6.11.93/ yadyat saMtarpaNaM ziitamavidaahi hitaM laghu/ annapaanaM niSevyaM tatkSatakSiiNaiH sukhaarthibhiH// CS6.11.94/ yaccoktaM yakSmiNaaM pathyaM kaasinaaM raktapittinaam/ tacca kuryaadavekSyaagniM vyaadhiM saatmyaM balaM tathaa// CS6.11.95/ upekSite bhavettasminnanubandho hi yakSmaNaH/ praagevaagamanaattasya tasmaattaM tvarayaa jayet// CS6.11.96/ tatra zlokau--- kSatakSayasamutthaanaM saamaanyapRthagaakRtim/ asaadhyayaapyasaadhyatvaM saadhyaanaaM siddhimeva ca// CS6.11.97/ uktavaaJjyeSThaziSyaaya kSatakSiNacikitsite/ tattvaarthavi-&dviitarajastamodoSaH punarvasuH// ityagnivezakRte tantre+apraapte dRDhabalapuurite cikitsitasthaane kSatakSiiNacikitsitaM naamaikaadazo+adhyaayaH//11// dvaadazo+adhyaayaH/ CS6.12.1/ athaataH zvayathucikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.12.2/ iti ha smaaha bhaagavaanaatreyaH// CS6.12.3/ bhiSagvariSThaM surasiddhajuSTaM muniindramatryaatmajamagnivezaH/ mahaagadasya zvayathoryathaavat prakoparuupaprazamaanapRcchat// CS6.12.4/ tasmai jagaadaagadavedasindhupravartanaadripravaro+atrijastaan/ vaataadibhedaattrividhasya samyaGnijaanijaikaaGgajasarvajasya// CS6.12.5/ zuddhyaamayaabhaktakRzaabalaanaaM kSaaraamlatiikSNoSNaguruupasevaa/ dadhyaamamRcchaakavirodhiduSTagaropasRSTaannaniSevaNaM ca// CS6.12.6/ arzaaMsyaceSTaa na ca dehazuddhirmarmopaghaato viSamaa prasuutiH/ mithyopacaaraH pratikarmaNaaM ca nijasya hetuH zvayathoH pradiSTaH// CS6.12.7/ baahyaastvaco duuSayitaa+abhighaataH &kaaSThaazmazastraagniviSaayasaadyaiH/ aagantuhetuH trividho nijazca sarvaardhagaatraavayavaazritatvaat// CS6.12.8/ baahyaaH siraaH praapya yadaa kaphaasRkpittaani saMduuSayatiiha vaayuH/ tairbaddhamaargaH sa tadaa visarpannutsedhaliGgaM zvayathuM karoti// CS6.12.9/ &uraHsthitairuurdhvamadhastu vaayoH sthaanasthitairmadhyagataistu madhye/ sarvaaGgagaH sarvagataiH kvacitsthairdoSaiH kvacit syaacchvayathustadaakhyaH// CS6.12.10/ uuSmaa tathaa syaaddavathuH siraaNaamaayaama ityeva ca puurvaruupam/ sarvastridoSo+adhikadoSaliGgaistacchabdamabhyeti bhiSagjitaM ca// CS6.12.11/ sagauravaM syaadanavasthitatvaM sotsedhamuSmaa+atha siraatanutvam/ salomaharSaa+aGgavivarNataa ca saamaanyaliGgaM zvayathoH pradiSTam// CS6.12.12/ calastanutvakparuSo+aruNo+asitaH prasuptiharSaartiyuto+animittataH/ prazaamyati pronnamati prapiiDito divaabalii ca zvayathuH samiiraNaat// CS6.12.13/ mRduH sagandho+asitapiitaraagavaan bhramajvarasvedatRSaamadaanvitaH/ ya uSyate &sparzarugakSiraagakRt sa pittazotho bhRzadaahapaakavaan// CS6.12.14/ guruH sthiraH paaNDurarocakaanvitaH prasekanidraavamivahnimaandyakRt/ sa kRcchrajanmaprazamo nipiiDito na connamedraatribalii kaphaatmakaH// CS6.12.15/ kRzasya rogairabalasya yo bhavedupadravairvaa vamipuurvakairyutaH/ sa hanti marmaanugato+atha raajimaan parisraveddhiinabalasya sarvagaH// CS6.12.16/ ahiinamaaMsasya ya ekadoSajo navo balasthasya sukhaH sa saadhane/ nidaanadoSartuviparyayakramairupaacarettaM baladoSakaalavit// CS6.12.17/ athaamajaM laGghanapaacanakramairvizodhanairulbaNadoSamaaditaH/ zirogataM &ziirSavirecanairadho virecanairuurdhvaharaistathordhvajam// CS6.12.18/ upaacaret snehabhavaM viruukSaNaiH prakalpayet snehavidhiM ca ruukSaje/ vibaddhaviTke+anilaje niruuhaNaM ghRtaM tu pittaanilaje satiktakam// CS6.12.19/ payazca muurcchaaratidaahatarSite vizodhaniiye tu samuutramiSyate/ kaphotthitaM kSaarakaTuuSNasaMyutaiH samuutratakraasavayuktibhirjayet// CS6.12.20/ graamyaabjaanuupaM pizitamabalaM zuSkazaakaM navaannaM gauDaM piSTaannaM dadhi &tilakRtaM &vijjalaM madyamamlam/ dhaanaa valluuraM samazanamatho gurvasaatmyaM vidaahi svapnaM caaraatrau zvayathugadavaan varjayenmaithunaM ca// CS6.12.21/ vyoSaM trivRttiktakarohiNii ca saayorajaskaa triphalaarasena/ piitaM kaphotthaM zamayettu zophaM gavyena muutreNa hariitakii ca// CS6.12.22/ hariitakiinaagaradevadaaru sukhaambuyuktaM sapunarnavaM vaa/ sarvaM pibettriSvapi muutrayuktaM snaatazca jiirNe payasaa+annamadyaat// CS6.12.23/ punarnavaanaagaramustakalkaan prasthena dhiiraH payasaa+akSamaatraan/ mayuurakaM maagadhikaaM samuulaaM sanaagaraaM vaa prapibet savaate// CS6.12.24/ dantiitrivRttryuuSaNacitrakairvaa payaH zRtaM doSaharaM pibennaa/ dviprasthamaatraM tu palaardhikaistairardhaavaziSTaM pavane sapitte// CS6.12.25/ sazuNThipiitadrurasaM prayojyaM zyaamorubuukoSaNasaadhitaM vaa/ tvagdaaruvarSaabhumahauSadhairvaa guDuucikaanaagaradantibhirvaa// CS6.12.26/ saptaahamauSTraM tvathavaa+api maasaM payaH pibedbhojanavaarivarjii/ gavyaM samuutraM mahiSiipayo vaa kSiiraazano muutramatho gavaaM vaa// CS6.12.27/ takraM pibedvaa gurubhinnavarcaaH savyoSasauvarcalamaakSikaM ca/ guDaabhayaaM vaa guDanaagaraM vaa sadoSabhinnaamavibaddhavarcaaH// CS6.12.28/ viDvaatasaGge payasaa rasairvaa &praagbhaktamadyaadurubuukatailam/ srotovibandhe+agnirucipraNaaze madyaanyariSTaaMzca pibet sujaataan// CS6.12.29/ gaNDiirabhallaatakacitrakaaMzca vyoSaM viDaGgaM bRhatiidvayaM ca/ dviprasthikaM gomayapaavakena droNe pacet &kurcikamastunastu// CS6.12.30/ tribhaagazeSaM ca supuutaziitaM droNena tat praakRtamastunaa ca/ sitopalaayaazca zatena yuktaM lipte ghaTe citrakapippaliinaam// CS6.12.31/ vaihaayase sthaapitamaadazaahaat prayojayaMstadvinihanti zophaan/ bhagandaraarzaHkrimikuSThamehaan vaivarNyakaarzyaanilahikkanaM ca// iti gaNDiiraadyariSTaH/ CS6.12.32/ kaazmaryadhaatriimaricaabhayaakSa-&draakSaaphalaanaaM ca sapippaliinaam/ zataM zataM &jiirNaguDaattulaaM ca saMkSudya kumbhe madhunaa pralipte// CS6.12.33/ saptaahamuSNe dviguNaM tu ziite sthitaM jaladroNayutaM pibennaa/ zophaan vibandhaan kaphavaatajaaMzca nihantyariSTo+aSTazato+agnikRcca// ityaSTazato+ariSTaH/ CS6.12.34/ punarnave dve ca bale sapaaThe &dantiiM guDuuciimatha citrakaM ca/ nidigdhikaaM ca triphalaani paktvaa droNaavazeSe salile tatastam// CS6.12.35/ puutvaa rasaM dve ca guDaat puraaNaattule madhuprasthayutaM suziitam/ maasaM nidadhyaadghRtabhaajanasthaM palle yavaanaaM paratastu maasaat// CS6.12.36/ cuurNiikRtairardhapalaaMzikaistaM &patratvagelaamaricaambulohaiH/ gandhaanvitaM kSaudraghRtapradigdhe jiirNe pibed vyaadhibalaM samiikSya// CS6.12.37/ hRtpaaNDurogaM zvayathuM pravRddhaM pliihajvaraarocakamehagulmaan/ bhagandaraM SaDjaTharaaNi kaasaM zvaasaM grahaNyaamayakuSThakaNDuuH// CS6.12.38/ zaakhaanilaM baddhapuriiSataaM ca hikkaaM kilaasaM ca haliimakaM ca/ kSipraM jayedvarNabalaayurojastejonvito maaMsarasaannabhojii// iti punarnavaadyariSTaH/ CS6.12.39/ phalatrikaM diipyakacitrakau ca sapippaliiloharajo viDaGgam/ cuurNiikRtaM kauDavikaM dviraMzaM kSaudraM puraaNasya tulaaM guDasya// CS6.12.40/ maasaM nidadhyaadghRtabhaajanasthaM yaveSu taaneva nihanti rogaan/ ye caarzasaaM paNDuvikaariNaaM ca proktaa hitaaH zophiSu te+apyariSTaaH// iti triphalaadyariSTaH/ CS6.12.41/ kRSNaa sapaaThaa gajapippalii ca nidigdhikaa citrakanaagare ca/ sapippaliimuularajanyajaajiimustaM ca cuurNaM sukhatoyapiitam// CS6.12.42/ hanyaattridoSaM cirajaM ca zophaM kalkazca bhuunimbamahauSadhasya/ ayorajastryuuSaNayaavazuukacuurNaM ca piitaM triphalaarasena// CS6.12.43/ kSaaradvayaM syaallavaNaani catvaaryayorajo vyoSaphalatrike ca/ sapippaliimuulaviDaGgasaaraM mustaajamodaamaradaarubilvam// CS6.12.44/ kaliGgakaazcitrakamuulapaaThe yaSTyaahvayaM saativiSaM palaaMzam/ sahiGgukarSaM tvaNuzuSkacuurNaM droNaM tathaa muulakazuNThakaanaam// CS6.12.45/ syaadbhasmanastat salilena saadhyamaaloDya yaavadghanamapradagdham/ styaanaM tataH kolasamaaM tu maatraaM kRtvaa suzuSkaaM vidhinopayuJjyaat// CS6.12.46/ pliihodarazvitrahaliimakaarzaHpaaNDvaamayaarocakazoSazophaan/ visuucikaagulmagaraazmariizca sazvaasakaasaaH praNudet sakuSThaaH// iti kSaaraguDikaa/ CS6.12.47/ prayojayedaardrakanaagaraM vaa tulyaM guDenaardhapalaabhivRddhyaa/ maatraa paraM paJcapalaani maasaM jiirNe payo yuuSarasaazca bhaktam// CS6.12.48/ gulmodaraarzaHzvayathupramehaaJ zvaasapratizyaalasakaavipaakaan/ sakaamalaazoSamanovikaaraan kaasaM kaphaM caiva jayet prayogaH// CS6.12.49/ rasastathaivaardrakanaagarasya peyo+atha jiirNe payasaa+annamadyaat/ &jatvazmajaM ca triphalaarasena hanyaattridoSaM zvayathuM prasahya// iti zilaajatuprayogaH/ CS6.12.50/ dvipaJcamuulasya pacet kaSaaye kaMse+abhayaanaaM ca zataM guDasya/ lehe susiddhe+atha viniiya cuurNaM vyoSaM trisaugandhyamuSaasthite ca// CS6.12.51/ prasthaardhamaatraM madhunaH suziite kiMcicca cuurNaadapi yavazuukaat/ ekaabhayaaM praazya tatazca lehaacchuktiM nihanti zvayathuM pravRddham// CS6.12.52/ zvaasajvaraarocakamehagulmapliihatridoSodarapaaNDurogaan/ kaarzyaamavaataavasRgamlapittavaivarNyamuutraanilazukradoSaan// iti kaMsahariitakii/ CS6.12.53/ paTolamuulaamaradaarudantiitraayantipippalyabhayaavizaalaaH/ yaSTyaahvayaM tiktakarohiNii ca sacandanaa syaanniculaani daarvii// CS6.12.54/ karSonmitaistaiH kvathitaH kaSaayo ghRtena peyaH kuDavena yuktaH/ viisarpadaahajvarasannipaatatRSNaaviSaaNi zvayathuM ca hanti// CS6.12.55/ &sacitrakaM dhaanyayavaanyajaajiisauvarcalaM tryuuSaNavetasaamlam/ bilvaat phalaM daaDimayaavazuukau sapippaliimuulamathaapi cavyam// CS6.12.56/ piSTvaa+akSamaatraaNi jalaaDhakena paktvaa ghRtaprasthamatha prayuJjyaat/arzaaMsi gulmaM zvayathuM ca kRcchraM nihanti vahniM ca karoti diiptam// CS6.12.57/ pibedghRtaM vaa+aSTaguNaambusiddhaM sacitrakakSaaramudaaraviiryam/ kalyaaNakaM vaa+api sapaJcagavyaM tiktaM mahadvaa+apyatha tiktakaM vaa// CS6.12.58/ kSiiraM ghaTe citrakakalkalipte dadhyaagataM saadhu vimathya tena/ tajjaM ghRtaM citrakamuulagarbhaM takreNa siddhaM zvayathughnamagryam// CS6.12.59/ &arzo+atisaaraanilagulmamehaaMzcaitannihantyagnibalapradaM ca/ takreNa caadyaat saghRtena tena bhojyaani siddhaamathavaa yavaaguum// iti citrakaghRtam/ CS6.12.60/ jiivantyajaajiizaTipuSkaraahvaiH sakaaraviicitrakabilvamadhyaiH/ sayaavazuukairbadarapramaaNairvRkSaamlayuktaa ghRtatailabhRSTaa// CS6.12.61/ arzo+atisaaraanilagulmazophahRdrogamandaagnihitaa yavaaguuH/ yaa &paJcakolairvidhinaiva tena siddhaa bhavet saa ca samaa tathaiva// CS6.12.62/ kulatthayuuSazca sapippaliiko maudgazca satryuuSaNayaavazuukaH/ rasastathaa viSkirajaaGgalaanaaM sakuurmagodhaazikhizallakaanaam// CS6.12.63/ suvarcalaa gRJjanakaM paTolaM savaayasiimuulakavetranimbam/ zaakaarthinaaM zaakamiti prazastaM bhojye puraaNazca yavaH sazaaliH// CS6.12.64/ aabhyantaraM bheSajamuktametadbarhirhitaM yacchRNu tadyathaavat/ snehaan pradehaan pariSecanaani svedaaMzca vaataprabalasya kuryaat// CS6.12.65/ zaileyakuSThaagurudaarukauntiitvakpadmakailaambupalaazamustaiH/ priyaGguthauNeyakahemamaaMsiitaaliizapatraplavapatradhaanyaiH// CS6.12.66/ zriiveSTakadhyaamakapippaliibhiH spRkkaanakhaizcaiva yathopalaabham/ vaataanvite+abhyaGgamuzanti tailaM siddhaM supiSTairapi ca pradeham// CS6.12.67/ &jalaizca vaasaarkakaraJjazigrukaazmaryapatraarjakajaizca siddhaiH/ &svinno mRduuSNai ravitaptatoyaiH snaatazca gandhairanulepaniiyaH// CS6.12.68/ savetasaaH kSiiravataaM drumaaNaaM tvacaH samaJjiSThalataamRNaalaaH/ sacandanaaH padmakavaalakau ca paitte pradehastu satailapaakaH// CS6.12.69/ aaktasya tenaambu raviprataptaM sacandanaM saabhayapadmakaM ca/ snaane hitaM kSiiravataaM kaSaayaH kSiirodakaM candanalepanaM ca// CS6.12.70/ kaphe tu kRSNaasikataapuraaNapiNyaakazigrutvagumaapralepaH/ kulatthazuNThiijalamuutrasekazcaNDaagurubhyaamanulepanaM ca// CS6.12.71/ bibhiitakaanaaM phalamadhyalepaH sarveSu daahaartiharaH pradiSTaH/ yaSTyaahvamustaiH sakapitthapatraiH sacandanaistatpiDakaasu lepaH// CS6.12.72/ raasnaavRSaarkatriphalaaviDaGgaM zigrutvaco muuSikaparNikaa ca/ nimbaarjakau vyaaghranakhaH saduurvaa suvarcalaa tiktakarohiNii ca// CS6.12.73/ sakaakamaacii bRhatii sakuSThaa punarnavaa citrakanaagare ca/ unmardanaM zophiSu muutrapiSTaM zastastathaa muulakatoyasekaH// CS6.12.74/ zophaastu gaatraavayavaazritaa ye te sthaanaduuSyaakRtinaamabhedaat/ &anekasaMkhyaaH katicicca teSaaM nidarzanaarthaM gadato nibodha// CS6.12.75/ doSaastrayaH svaiH kupitaa nidaanaiH kurvanti zophaM zirasaH sughoram/ antargale ghurghurikaanvitaM ca zaaluukamucchvaasanirodhakaari// CS6.12.76/ galasya sandhau cibuke gale ca sadaaharaagaH &zvasanaasu cograH/ zopho bhRzaartistu &biDaalikaa syaaddhanyaadgale cedvalayiikRtaa saa// CS6.12.77/ syaattaaluvidradhyapi daaharaagapaakaanvitastaaluni saa tridoSaat/ jihvopariSTaadupajihvikaa syaat kaphaadadhastaadadhijihvikaa ca// CS6.12.78/ yo dantamaaMseSu tu raktapittaat paako bhavet sopakuzaH pradiSTaH/ syaaddantavidradhyapi dantamaaMse zophaH kaphaacchoNitasaMcayotthaH// CS6.12.79/ galasya paarzve galagaNDa ekaH syaadgaNDamaalaa bahubhistu gaNDaiH/ saadhyaaH smRtaaH piinasapaarzvazuulakaasajvaracchardiyutaastvasaadhyaaH// CS6.12.80/ teSaaM siraakaayazirovirekaa dhuumaH puraaNasya ghRtasya paanam/ syaallaGghanaM vaktrabhaveSu caapi pragharSaNaM syaat kavalagrahazca// CS6.12.81/ aGgaikadezeSvanilaadibhiH syaat svaruupadhaarii sphuraNaH siraabhiH/ granthirmahaanmaaMsabhavastvanartirmedobhavaH snigdhatamazcalazca// CS6.12.82/ saMzodhite sveditamazmakaaSThaiH saaGguSThadaNDairvilayedapakvam/ vipaaTya coddhRtya bhiSak sakozaM zastreNa dagdhvaa vraNavaccikitset// CS6.12.83/ adagdha iiSat parizeSitazca prayaati bhuuyo+api zanairvivRddhim/ tasmaadazeSaH kuzalaiH samantaacchedyo bhavedviikSya zariiradezaan// CS6.12.84/ zeSe kRte paakavazena ziiryaattataH kSatotthaH prasaredvisarpaH/ upadravaM taM pravicaarya &tajJastairbheSajaiH puurvatarairyathoktaiH// CS6.12.85/ &nivaarayedaadita eva yatnaadvidhaanavit svasvavidhiM vidhaaya/ tataH krameNaasya yathaavidhaanaM vraNaM vraNajJastvarayaa cikitset// CS6.12.86/ vivarjayet kukSyudaraazritaM ca tathaa gale marmaNi saMzritaM ca/ sthuulaH kharazcaapi bhavedvivarjyo yazcaapi baalasthaviraabalaanaam// CS6.12.87/ granthyarbudaanaaM ca yato+avizeSaH pradezahetvaakRtidoSaduuSyaiH/ tatazcikitsedbhiSagarbudaani vidhaanavidgranthicikitsitena// CS6.12.88/ taamraa &sazuulaa piDakaa bhavedyaa saa caalajii naama parisrutaagraa/ zopho+&akSatazcarmanakhaantare syaanmaaMsaasraduuSii bhRzaziighrapaakaH// CS6.12.89/ jvaraanvitaa vaGkSaNakakSajaa yaa vartirnirartiH kaThinaayataa ca/ vidaarikaa saa kaphamaarutaabhyaaM teSaaM yathaadoSamupakramaH syaat// CS6.12.90/ visraavaNaM piNDikayopanaahaH pakveSu caiva vraNavaccikitsaa/ visphoTakaaH sarvazariiragaastu &sphoTaaH saraagajvaratarSayuktaaH// CS6.12.91/ yajJopaviitapratimaaH prabhuutaaH pittaanilaabhyaaM janitaastu &kakSaaH/ yazcaaparaaH syuH piDakaaH prakiirNaaH sthuulaaNumadhyaa api pittajaastaaH// CS6.12.92/ kSudrapramaaNaaH piDakaaH zariire sarvaaGgagaaH sajvaradaahatRSNaaH/ kaNDuuyutaaH saarucisaprasekaa romaantikaaH pittakaphaat pradiSTaaH// CS6.12.93/ yaaH sarvagaatreSu masuuramaatraa masuurikaaH pittakaphaat pradiSTaaH/ viisarpazaantyai vihitaa kriyaa yaa taaM &teSu kuSThe ca hitaaM vidadhyaat// CS6.12.94/ &bradhno+anilaadyairvRSaNe svaliGgairantraM nireti pravizenmuhuzca/ muutreNa puurNaM mRdu medasaa cet snigdhaM ca vidyaat kaThinaM ca zotham// CS6.12.95/ virecanaabhyaGganiruhalepaaH pakveSu caiva vraNavaccikitsaa/ &syaanmuutrasekaH kaphajaM vipaTya vizodhya siivyedvraNavacca pakvam// CS6.12.96/ &krimyasthisuukSmakSaNanavyavaayapravaahaNaanyutkaTakaazvapRSThaiH/ gudasya paarzve piDakaa bhRzaartiH pakvaprabhinnaa tu bhagandaraH syaat// CS6.12.97/ virecanaM caiSaNapaaTanaM ca vizuddhamaargasya ca tailadaahaH/ syaat kSaarasuutreNa &supaacitena chinnasya caasya vraNavaccikitsaa// CS6.12.98/ &jaGghaasu piNDiiprapadopariSTaat syaacchliipadaM maaMsakaphaasradoSaat/ siraakaphaghnazca vidhiH samagrastatreSyate sarSapalepanaM ca// CS6.12.99/ mandaastu pittaprabalaaH praduSTaa doSaaH sutiivraM tanuraktapaakam/ kurvaanti zothaM jvaratarSayuktaM visarpaNaM jaalakagardabhaakhyam// CS6.12.100/ vilaGghanaM raktavimokSaNaM ca viruukSaNaM kaayavizodhanaM ca/ dhaatriiprayogaaJ ziziraan pradehaan kuryaat sadaa jaalakagardabhasya// CS6.12.101/ evaMviddhaaMzcaapyaparaan pariikSyazothaprakaaraananilaadiliGgaiH/ zaantiM nayeddoSaharairyathaasvamaalepanacchedanabhedadaahaiH// CS6.12.102/ praayo+abhighaataadanilaH saraktaH zothaM saraagaM prakaroti tatra/ viisarpanunmaarutaraktanucca kaaryaM viSaghnaM viSaje ca karma// CS6.12.(103?)/ tatra zlokaH--- trividhasya doSabhedaat sarvaardhaavayavagaatrabhedaacca/ &zvayathordvividhasya tathaa liGgaani cikitsitaM coktam// ityagnivezakRte tantre+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane zvayathucikitsitaM naama dvaadazo+adhyaayaH//12// trayodazo+adhyaayaH/ CS6.13.1/ athaata udaracikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.13.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.13.3/ siddhavidyaadharaakiirNe kailaase nandanopame/ tapyamaanaM tapastiivraM saakSaaddharmamiva sthitam// CS6.13.4/ aayurvedavidaaM zreSThaM bhiSagvidyaapravartakam/ punarvasuM jitaatmaanamagnivezo+abraviidvacaH// CS6.13.5/ bhagavannudarairduHkhairdRzyante hyaarditaa naraaH/ zuSkavaktraaH kRzairgaatrairaadhmaatodarakukSayaH// CS6.13.6/ pranaSTaannibalaahaaraaH sarvaceSTaasvaniizvaraaH/ diinaaH pratikriyaabhaavaajjahato+asuunanaathavat// CS6.13.7/ teSaamaayatanaM saMkhyaaM praagruupaakRtibheSajam/ yathaavacchrotumicchaami guruNaa samyagiiritam// CS6.13.8/ sarvabhuutahitaayarSiH ziSyeNaivaM pracoditaH/ sarvabhuutahitaM vaakyaM vyaahartumupacakrame// CS6.13.9/ agnidoSaanmanuSyaaNaaM rogasaGghaaH pRthagvidhaaH/ malavRddhyaa pravartante vizeSeNodaraaNi tu// CS6.13.10/ mande+agnau malinairbhuktairapaakaaddoSasaMcayaH/ praaNaagnyapaanaan saMduuSya maargaanruddhvaa+adharottaraan// CS6.13.11/ tvaGmaaMsaantaramaagamya kukSimaadhmaapayan bhRzam/ janayatyudaraM tasya hetuM zRNu salakSaNam// CS6.13.12/ atyuSNalavaNakSaaravidaahyamlagaraazanaat/ mithyaasaMsarjanaadruukSaviruddhaazucibhojanaat// CS6.13.13/ pliihaarzograhaNiidoSakarzanaat karmavibhramaat/ kliSTaanaamapratiikaaraadraukSyaadvegavidhaaraNaat// CS6.13.14/ srotasaaM duuSaNaadaamaat saMkSobhaadatipuuraNaat/ arzobaalazakRdrodhaadantrasphuTanabhedanaat// CS6.13.15/ atisaMcitadoSaaNaaM paapaM karma ca kurvataam/ udaraaNyupajaayante mandaagniinaaM vizeSataH// CS6.13.16/ kSunnaazaH svaadvatisnigdhagurvannaM pacyate ciraat/ bhuktaM vidahyate sarvaM jiirNaajiirNaM na vetti ca// CS6.13.17/ sahate naatisauhityamiiSacchophazca paadayoH/ zazvadbalakSayo+alpe+api vyaayaame zvaasamRcchati// CS6.13.18/ vRddhiH &puriiSanicayo ruukSodaavartahetukaa/ bastisandhau rugaadhmaanaM vardhate paaThyate+api ca// CS6.13.19/ aatanyate ca &jaTharamapi laghvalpabhojanaat/ raajiijanma valiinaaza iti liGgaM bhaviSyataam// CS6.13.20/ ruddhvaa svedaambuvaahiini doSaaH srotaaMsi saMcitaaH/ praaNaagnyapaanaan saMduuSya janayantyudaraM nRNaam// CS6.13.21/ kukSeraadhmaanamaaTopaH zophaH paadakarasya ca/ mando+agniH zlakSNagaNDatvaM kaarzyaM codaralakSaNam// CS6.13.22/ pRthagdoSaiH samastaizca pliihabaddhakSatodakaiH/ saMbhavantyudaraaNyaSTau teSaaM liGgaaM pRthak zRNu// CS6.13.23/ ruukSaalpabhojanaayaasavegodaavartakarzanaiH/ vaayuH prakupitaH kukSihRdbastigudamaargagaH// CS6.13.24/ hatvaa+agniM kaphamuddhuuya tena ruddhagatistataH/ aacinotyudaraM jantostvaGmaaMsaantaramaazritaH// CS6.13.25/ tasya ruupaaNi---kukSipaaNipaadavRSaNazvayathuH, udaravipaaTanam, aniyatau ca vRddhihraasau, kukSipaarzvazuulodaavartaaGgamardaparvabhedazuSkakaasakaarzyadaurbalyaarocakaavipaakaaH, adhogurutvaM, vaatavarcomuutrasaGgaH, zyaavaaruNatvaM ca nakhanayanavadanatvaGmuutravarcasaam, api codaraM tanvasitaraajiisiraasaMtatam, aahatamaadhmaatadRtizabdavadbhavati, vaayuzcordhvamadhastiryak ca sazuulazabdazcarati, etadvaatodaramiti vidyaat// CS6.13.26/ kaTvamlalavaNaatyuSNatiikSNaagnyaatapasevanaiH/ vidaahyadhyazanaajiirNaizcaazu pittaM samaacitam// CS6.13.27/ praapyaanilakaphau ruddhvaa maargamunmaargamaasthitam/ nihantyaamaazaye vahniM janayatyudaraM tataH// CS6.13.28/ tasya ruupaaNi---daahajvaratRSNaamuurcchaatiisaarabhramaaH, kaTukaasyatvaM, &haritaharidratvaM ca nakhanayanavadanatvaGmuutravarcasaam, api codaraM niilapiitahaaridraharitataamraraajiisiraavanaddhaM, dahyate, duuyate, dhuupyate, uuSmaayate, svidyate, klidyate, mRdusparzaM kSiprapaakaM ca bhavati; etat pittodaramiti vidyaat// CS6.13.29/ avyaayaamadivaasvapnasvaadvatisnigdhapicchilaiH/ dadhidugdhaudakaanuupamaaMsaizcaapyatisevitaiH// CS6.13.30/ kruddhena zleSmaNaa srotaHsvaavRteSvaavRto+anilaH/ tameva piiDayan kuryaadudaraM &bahirantragaH// CS6.13.31/ tasya ruupaaNi---gauravaarocakaavipaakaaGgamardaaH, suptiH, paaNipaadamuSkoruzophaH, utklezanidraakaasazvaasaaH, zuklatvaM ca nakhanayanavadanatvaGmuutravarcasaam; api codaraM zuklaraajiisiraasaMtataM, guru, stimitaM, sthiraM, kaThinaM ca bhavati; etacchleSmodaramiti vidyaat// CS6.13.32/ durbalaagnerapathyaamavirodhigurubhojanaiH/ striidattaizca rajoromaviNmuutraasthinakhaadibhiH// CS6.13.33/ viSaizca mandairvaataadyaaH kupitaaH saMcayaM trayaH/ zanaiH koSThe prakurvanto janayantyudaraM nRNaam// CS6.13.34/ tasya ruupaaNi---sarveSaameva doSaaNaaM samastaani liGgaanyupalabhyante, varNaazca sarve nakhaadiSu, udaramapi naanaavarNaraajiisiraasaMtataM bhavati; etat sannipaatodaramiti vidyaat// CS6.13.35/ azitasyaatisaMkSobhaadyaanayaanaaticeSTitaiH/ ativyavaayabhaaraadhvavamanavyaadhikarzanaiH// CS6.13.36/ vaamapaarzvaazritaH pliihaa cyutaH sthaanaat pravardhate/ zoNitaM vaa rasaadibhyo vivRddhaM taM vivardhayet// CS6.13.37/ tasya pliihaa kaThino+&aSThiilevaadau vardhamaanaH kacchapasaMsthaana upalabhyate; sa copekSitaH krameNa kukSiM jaTharamagnyadhiSThaanaM ca parikSipannudaramabhinirvartayati// CS6.13.38/ tasya ruupaaNi---daurbalyaarocakaavipaakavarcomuutragrahatamaHpravezapipaasaaGgamardacchardimuurcchaaGgasaadakaasazvaasamRdujvaraanaahaagninaazakaarzyaasyavairasyaparvabhedakoSThavaatazuulaani, api codaramaruNavarNaM vivarNaM vaa niilaharitahaaridraraajimadbhavati; evameva yakRdapi dakSiNapaarzvasthaM kuryaat, tulyahetuliGgauSadhatvaattasya pliihajaThara evaavarodha iti; etat pliihodaramiti vidyaat// CS6.13.39/ pakSmabaalaiH sahaannena bhuktairbaddhaayane gude/ udaavartaistathaa+arzobhirantrasaMmuurcchanena vaa// CS6.13.40/ apaano maargasaMrodhaaddhatvaa+agniM kupito+anilaH/ varcaHpittakaphaan ruddhvaa janayatyudaraM tataH// CS6.13.41/ tasya ruupaaNi---tRSNaadaahajvaramukhataaluzoSorusaadakaasazvaasadaurbalyaarocakaavipaakavarcomuutrasaGgaadhmaanacchardikSavathuzirohRnnaabhigudazuulaani, api codaraM muuThavaataM sthiramaruNaM niilaraaji siraavanaddharaajikaM vaa praayo naabhyupari gopucchavadabhinirvartata iti; etadbaddhagudodaramiti vidyaat//CS6.13.42/ zarkaraatRNakaaSThaasthikaNTakairannasaMyutaiH/ bhidyetaantraM yadaa bhuktairjRmbhayaa+atyazanena vaa// CS6.13.43/ paakaM gacchedrasastebhyazchidrebhyaH prasravadbahiH/ puurayan gudamantraM ca janayatyudaraM tataH// CS6.13.44/ tasya ruupaaNi---tadadho naabhyaaH praayo+abhivardhamaanamudakodaraM bhavati, yathaabalaM ca doSaaNaaM ruupaaNi darzayati, api caaturaH salohitaniilapiitapicchilakuNapagandhyaamavarca upavezate, hikkaazvaasakaasatRSNaapramehaarocakaavipaakadaurbalyapariitazca bhavati; etacchidrodaramiti vidyaat// CS6.13.45/ snehapiitasya mandaagneH kSiiNasyaatikRzasya vaa/ atyambupaanaannaSTe+agnau maarutaH klomni saMsthitaH// CS6.13.46/ srotaHsu ruddhamaargeSu kaphazcodakamuurcchitaH/ vardhayetaaM tadevaambu svasthaanaadudaraaya tau// CS6.13.47/ tasya ruupaaNi---anannakaaGkSaapipaasaagudasraavazuulazvaasakaasadaurbalyaani, api codaraM naanaavarNaraajisiraasaMtatamudakapuurNadRtikSobhasaMsparzaM bhavati, etadudakodaramiti vidyaat// CS6.13.48/ tatra acirotpannamanupadravamanudakamapraaptamudaraM tvaramaaNazcikitset; upekSitaanaaM hyeSaaM doSaaH svasthaanaadapavRttaa paripaakaaddraviibhuutaaH sandhiin srotaaMsi copakledayanti, svedazca baahyeSu srotaHsu pratihatagatistaryagavatiSThamaanastadevodakamaapyaayayati; tatra piccotpattau maNDalamudaraM guru stimitamaakoThitamazabdaM mRdusparzamapagataraajiikamaakraantaM naabhyaamevopasarpati/ tato+anantaramudakapraadurbhaavaH/ tasya ruupaaNi---kukSeratimaatravRddhiH, siraantardhanagamanam, udakapuurNadRtisaMkSobhasaMsparzatvaM ca// CS6.13.49/ tadaa++aaturamupadravaaH spRzanti---chardyatiisaaratamakatRSNaazvaasakaasahikkaadaurbalyapaarzvazuularucisvaramedamuutrasaGgaadayaH; tathaavidhamacikitsyaM vidyaaditi// CS6.13.50/ bhavanti caatra--- vaataatpittaatkaphaat pliihnaH sannipaataattathodakaat/ paraM paraM kRcchrataramudaraM bhiSagaadizet// CS6.13.51/ pakSaadbaddhagudaM tuurdhvaM sarvaM jaatodakaM tathaa/ praayo bhavatyabhaavaaya cchidraantraM codaraM nRNaam// CS6.13.52/ zuunaakSaM kuTilopasthamupaklinnatanutvacam/ balazoNitamaaMsaagniparikSiiNaM ca varjayet// CS6.13.53/ zvayathuH sarvamarmotthaH zvaaso hikkaa+aruciH satRT/ muurcchaa cchardiratiisaaro nihantyudariNaM naram// CS6.13.54/ janmanaivodaraM sarvaM praayaH kRcchratamaM matam/ balinastadajaataambu yatnasaadhyaM navotthitam// CS6.13.55/ &ajaatazothamaruNaM sazabdaM naatibhaarikam/ sadaa &guDaguDaayacca siraajaalagavaakSitam// CS6.13.56/ naabhiM viSTabhya &paayau tu vegaM kRtvaa praNazyati/ hRnnaabhivaGkSaNakaTiigudapratyekazuulinaH// CS6.13.57/ karkazaM sRjayo vaataM naatimande ca paavake/ &lolasyaavirase caasye muutre+alpe saMhate viSi// CS6.13.58/ ajaatodakamityetairliGgairvijJaaya tattvataH/ upaakramidbhiSagdoSabalakaalavizeSavit// CS6.13.59/ vaatodaraM balamataH puurvaM snehairupaacaret/ snigdhaaya sveditaaGgaaya dadyaat snehavirecanam// CS6.13.60/ hRte doSe parimlaanaM veSTayedvaasasodaram/ tathaa+asyaanavakaazatvaadvaayurnaadhmaapayet punaH// CS6.13.61/ doSaatimaatropacayaat srotomaarganirodhanaat/ saMbhavatyudaraM tasmaannityameva virecayet// CS6.13.62/ zuddhaM saMsRjya ca kSiiraM balaarthaM paayayettu tam/ praagutklezaannivartyaM ca bale labdhe kramaat payaH// CS6.13.63/ yuuSai rasairvaa mandaamlalavaNairedhitaanalam/ sodaavartaM punaH snigdhaM svinnamaasthaapayennaram// CS6.13.64/ sphuraNaakSepasandhyasthipaarzvapRSThatrikaartiSu/ diiptaagniM baddhaviGvaataM ruukSamapyanuvaasayet// CS6.13.65/ tiikSNaadhobhaagayukto+asya viruuho daazamuulikaH/ vaataghnaamlazRtairaNDatilatailaanuvaasanam// CS6.13.66/ avirecyaM tu yaM vidyaaddurbalaM sthaviraM zizum/ sukumaaraM prakRtyaa+alpadoSaM vaa+atholbaNaanilam// CS6.13.67/ taM bhiSak zamanaiH sarpiryuuSamaaMsarasaudanaiH/ bastyabhyaGgaanuvaasaizca kSiiraizcopaacaredbudhaH// CS6.13.68/ pittodare tu balinaM puurvameva virenayet/ durbalaM tvanuvaasyaadau zodhayet kSiirabastinaa// CS6.13.69/ saMjaatabalakaayaagniM punaH snigdhaM virecayet/ payasaa satrivRtkalkenorubuukazRtena vaa// CS6.13.70/ saatalaatraayamaaNaabhyaaM zRtenaaragvadhena vaa/ sakaphe vaa samuutreNa savaate tiktasarpiSaa// CS6.13.71/ punaH kSiiraprayogaM ca bastikarma virecanam/ krameNa dhruvamaatiSThan yuktaH pittodaraM jayet// CS6.13.72/ snigdhaM svinnaM vizuddhaM tu kaphodariNamaaturam/ saMsarjayet kaTukSaarayuktairannaiH kaphaapahaiH// CS6.13.73/ gomuutraariSTapaanaizca cuurNaayaskRtibhistathaa/ sakSaaraistailapaanaizca zamayettu kaphodaram// CS6.13.74/ sannipaatodare sarvaa yathoktaaH kaarayet kriyaaH/ sopadravaM tu nirvRttaM pratyaakhyeyaM vijaanataa// CS6.13.75/ udaavartarujaanaahairdaahamohatRSaajvaraiH/ gauravaarucikaaThinyaizcaanilaadiin yathaakramam// CS6.13.76/ liGgaiH &pliihnyadhikaan dRSTvaa raktaM caapi svalakSaNaiH/ cikitsaaM saMprakurviita yathaadoSaM yathaabalam// CS6.13.77/ snehaM svedaM virekaM ca niruuhamanuvaasanam/ samiikSya kaarayedbaahau vaane vaa vyadhayet siraam// CS6.13.78/ SaTpalaM paayayet sarpiH pippaliirvaa prayojayet/ saguDaamabhayaaM vaa+api kSaaraariSTagaNaaMstathaa// CS6.13.79/ eSa kriyaakramaH prokto yogaan saMzamanaaJchRNu/ pippalii naagaraM dantii citrakaM dviguNaabhayam// CS6.13.80/ viDaGgaaMzayutaM cuurNametaduSNaambunaa pibet/ viDaGgaM citrakaM zuNThiiM saghRtaaM saindhavaM vacaam// CS6.13.81/ dagdhvaa kapaale payasaa gulmapliihaapahaM pibet/ rohiitakalataanaaM tu kaaNDakaanabhayaajale// CS6.13.82/ muutre vaa sunuyaattacca saptaraatrasthitaM pibet/ kaamalaagulmamehaarzaHpliihasarvodarakrimiin// CS6.13.83/ sa hanyaajjaaGgalarasairjiirNe syaaccaatra bhojanam/ rohiitakatvacaH kRtvaa palaanaaM paJcaviMzatim// CS6.13.84/ koladviprasthasaMyuktaM kaSaayamupakalpayet/ palikaiH paJcakolaistu taiH sarvaizcaapi tulyayaa// CS6.13.85/ rohiitakatvacaa piSTairghRtaprasthaM vipaacayet/ pliihaabhivRddhiM zamayatyetadaazu prayojitam// CS6.13.86/ tathaa gulmodarazvaasakrimipaaNDutvakaamalaaH/ agnikarma ca kurviita bhiSagvaatakapholbaNe// CS6.13.87/ paittike jiivaniiyaani sarpiiSi kSiirabastayaH/ raktaavasekaH saMzuddhiH kSiirapaanaM ca zasyate// CS6.13.88/ yuuSairmaaMsarasaizcaapi diipaniiyasamaayutaiH/ yakRti pliihavat sarvaM tulyatvaadbheSajaM matam// CS6.13.89/ laghuunyannaani saMsRjya dadyaat pliihodare bhiSak/ svinnaaya baddhodariNe muutratiikSNauSadhaanvitam// CS6.13.90/ satailalavaNaM dadyaanniruuhaM saanuvaasanam/ parisraMsiini caannaani tiikSNaM caiva virecanam// CS6.13.91/ udaavartaharaM karma kaaryaM vaataghnameva ca/ chidrodaramRte svedaacchleSmodaravadaacaret// CS6.13.92/ jaataM jaataM jalaM sraavyamevaM tadyaapayedbhiSak/ tRSNaakaasajvaraartaM tu kSiiNamaaMsaagnibhojanam// CS6.13.93/ varjayecchvaasinaM tadvacchuulinaM durbalendriyam/ apaaM doSaharaaNyaadau pradadyaadudakodare// CS6.13.94/ muutrayuktaani tiikSNaani vividhakSaaravanti ca/ diipaniiyaiH kaphaghnaizca tamaahaarairupaacaret// CS6.13.95/ dravebhyazcodakaadibhyo niyacchedanupuurvazaH/ sarvamevodaraM praayo doSasaGghaatajaM matam// CS6.13.96/ tasmaattridoSazamaniiM kriyaaM sarvatra kaarayet/ doSaiH kukSau hi sMpuurNe vahnirmandatvamRcchati// CS6.13.97/ tasmaadbhojyaani bhojyaani diipanaani laghuuni ca/ raktazaalaan yavaanmudgaaJjaaGgalaaMzca mRgadvijaan// CS6.13.98/ payomuutraasavaariSTaanmadhusiidhuM tathaa suraam/ yavaaguumodanaM vaa+api yuuSairadyaadrasairapi// CS6.13.99/ mandaamlasnehakaTubhiH paJcamuulopasaadhitaiH/ audakaanuupajaM maaMsaM zaakaM piSTakRtaM tilaan// CS6.13.100/ vyaayaamaadhvadivaasvapnaM yaanayaanaM ca varjayet/ tathoSNalavaNaamlaani vidaahiini guruuNi ca// CS6.13.101/ naadyaadannaani jaTharii toyapaanaM ca varjayet/ naatisaandraM hitaM paane svaadu takramapelavam// CS6.13.102/ tryuuSaNakSaaralavaNairyuktaM tu nicayodarii/ vaatodarii pibettakraM pippaliilavaNaanvitam// CS6.13.103/ &zarkaraamadhukopetaM svaadu pittodarii pibet/ yavaaniisaindhavaajaajiivyoSayuktaM kaphodarii// CS6.13.104/ pibenmadhuyutaM takraM &kavoSNaM naatipelavam/ madhutailavacaazuNThiizataahvaakuSThasaindhavaiH// CS6.13.105/ yuktaM pliihodarii jaataM savyoSaM tuudakodarii/ baddhodarii tu hapuSaayavaanyajaajisaindhavaiH// CS6.13.106/ pibecchidrodarii takraM pippaliikSaudrasaMyutam/ gauravaarocakaartaanaaM samandaagnyatisaariNaam// CS6.13.107/ takraM vaatakaphaartaanaamamRtatvaaya kalpate/ zophaanaahaartitRNmuurcchaapiiDite kaarabhaM payaH// CS6.13.108/ zuddhaanaaM kSaamadehaanaaM gavyaM chaagaM samaahiSam/ devadaarupalaazaarkahastipippalizigrukaiH// CS6.13.109/ saazvagandhaiH sagomuutraiH pradihyaadudaraM samaiH/ vRzcikaaliiM vacaaM kuSThaM paJcamuuliiM punarnavaam// CS6.13.110/ &bhuutiikaM naagaraM dhaanyaM jale paktvaa+avasecayet/ palaazaM kattRNaM raasnaaM tadvat paktvaa+avasecayet// CS6.13.111/ muutraNyaSTaavudariNaaM seke paane ca yojayet/ ruukSaaNaaM bahuvaataanaaM tathaa saMzodhanaarthinaam// CS6.13.112/ diipaniiyaani sarpiiMSi jaTharaghnaani cakSmaahe/ pippaliipippaliimuulacavyacitrakanaagaraiH// CS6.13.113/ sakSaarairardhapalikairdviprasthaM sarpiSaH pacet/ kalkairdvipaJcamuulasya tulaardhasvarasena ca// CS6.13.114/ dadhimaNDaaDhakopetaM tat sarpirjaTharaapaham/ zvayathuM vaataviSTambhaM gulmaarzaaMsi ca naazayet// CS6.13.115/ naagaratriphalaaprasthaM ghRtatailaattathaa++aaDhakam/ mastunaH saadhayitvaitat pibet sarvodaraapaham// CS6.13.116/ kaphamaarutasaMbhuute gulme caitat prazasyate/ caturguNe jale muutre dviguNe citrakaat pale// CS6.13.117/ kalke siddhaM ghRtaprasthaM sakSaaraM jaTharii pibet/ yavakolakulatthaanaaM paJcamuularasena ca// CS6.13.118/ suraasauviirakaabhyaaM ca siddhaM vaa+api pibedghRtam/ ebhiH snigdhaaya saMjaate bale zaante ca maarute// CS6.13.119/ sraste doSaazaye dadyaat kalpadiSTaM virecanam/ paTolamuulaM rajaniiM rajaniiM viDaGgaM triphalaatvacam// CS6.13.120/ kampillakaM niiliniiM ca trivRtaaM ceti cuurNayet/ SaDaadyaan kaarSikaanantyaaMstriiMzca dvitricaturguNaan// CS6.13.121/ kRtvaa cuurNamato muSTiM gavaaM muutreNa naa pibet/ virikto mRdu bhuJjiita bhojanaM jaaGgalai rasaiH// CS6.13.122/ maNDaM peyaaM ca piitvaa naa savyoSaM SaDahaM payaH/ zRtaM pibettatazcuurNaM pibedevaM punaH punaH// CS6.13.123/ hanti sarvodaraaNyetaccuurNaM jaatodakaanyapi/ kaamalaaM paaNDurogaM ca zvayathuM caapakarSati// CS6.13.124/ paTolaadyamidaM cuurNamudareSu prapuujitam/ gavaakSiiM zaGkhiniiM dantiiM tilvakasya tvacaM vacaam// CS6.13.125/ pibeddraakSaambugomuutrakolakarkandhusiidhubhiH/ yavaanii hapuSaa dhaanyaM triphalaa copakuJcikaa// CS6.13.126/ kaaravii pippaliimuulamajagandhaa zaTii vacaa/ zataahvaa jiirakaM vyoSaM svarNakSiiri sacitrakaa// CS6.13.127/ dvau kSaarau puSkaraM muulaM kuSThaM lavaNapaJcakam/ viDaGgaM ca samaaMzaani dantyaa bhaagatrayaM tathaa// CS6.13.128/ trivRdvizaale dviguNe saatalaa syaaccaturguNaa/ etannaaraayaNaM naama cuurNaM rogagaNaapaham// CS6.13.129/ nainat praapyaativatante rogaa viSNumivaasuraaH/ takreNodaribhiH peyaM gulmibhirbadaraambunaa// CS6.13.130/ aanaddhavaate surayaa vaataroge prasannayaa/ dadhimaNDena viTsaGge daaDimaambubhirarzasaiH// CS6.13.131/ parikarte savRkSaamlamuSNaambubhirajiirNake/ bhagandare paaNDuroge zvaase kaase galagrahe// CS6.13.132/ hRdroge grahaNiidoSe kuSThe mande+anale jvare/ daMSTraaviSe muulaviSe sagare kRtrime viSe// CS6.13.133/ yathaarhaM snigdhakoSThena peyametadvirecanam/ iti naaraayaNacuurNam/ hapuSaaM kaaJcanakSiiriiM triphalaaM kaTurohiNiim// CS6.13.134/ niiliniiM traayamaaNaaM ca saatalaaM trivRtaaM vacaam/ saindhavaM kaalalavaNaM pippaliiM ceti cuurNaayet// CS6.13.135/ daaDimatriphalaamaaMsarasamuutrasukhodakaiH/ peyo+ayaM sarvagulmeSu pliihni sarvodareSu ca// CS6.13.136/ zvitre kuSThe sarujake savaate viSamaagniSu/ zothaarzaHpaaNDurogeSu kaamalaayaaM haliimake// CS6.13.137/ vaataM pittaM kaphaM caazu virekaat saMprasaadhayet/ iti hapuSaadyaM cuurNam/ niiliniiM niculaM vyoSaM dvau kSaarau lavaNaani ca// CS6.13.138/ citrakaM ca pibeccuurNaM sarpiSodaragulmanut/ iti niilinyaadyaM cuurNam/ kSiiradroNaM sudhaakSiiraprasthaardhasahitaM dadhi// CS6.13.139/ jaataM vimathya tadyuktyaa trivRtsiddhaM pibedghRtam/ tathaa siddhaM ghRtaprasthaM payasyaSTaguNe pibet// CS6.13.140/ snukkSiirapalakalkena trivRtaaSaTpalena ca/ gulmaanaaM garadoSaaNaamudaraaNaaM ca zaantaye// iti snuhiikSiiraghRtam/ CS6.13.141/ dadhimaNDaaDhake siddhaat snukkSiirapalakalkitaat/ ghRtaprasthaat pibenmaatraaM tadvajjaTharazaantaye// CS6.13.142/ eSaaM caanu pibet peyaaM payo vaa svaadu vaa rasam/ ghRte jiirNe viriktastu koSNaM naagarakaiH zRtam// CS6.13.143/ pibedambu tataH peyaaM yuuSaM kaulatthakaM tataH/ pibedruukSastryahaM tvevaM &bhuuyo vaa pratibhojitaH// CS6.13.144/ punaH punaH pibet sarpiraanupuurvyaa tayaiva ca/ ghRtaanyetaani siddhaani vidadhyaat kuzalo bhiSak// CS6.13.145/ gulmaanaaM garadoSaaNaamudaraaNaaM ca zaantaye/ pilukalkopasiddhaM vaa ghRtamaanaahabhedanam// CS6.13.146/ gulmaghnaM niiliniisarpiH snehaM vaa mizrakaM pibet/ kramaannirhRtadoSaaNaaM &jaaGgalapratibhojinaam/ CS6.13.147/ doSazeSanivRttyarthaM yogaan vakSyaamyataH param/ citrakaamaradaarubhyaaM kalkaM kSiireNa naa pibet// CS6.13.148/ maasaM yuktastathaa hastipippalii vizvabheSajam/ viDaGgaM citrakaM dantii cavyaM vyoSaM ca taiH payaH// CS6.13.149/ kalkaiH kolasamaiH piitvaa pravRddhamudaraM jayet/ pibet kaSaayaM triphalaadantiirohitakaiH zRtam// CS6.13.150/ vyoSakSaarayutaM jiirNe rasairadyaattu jaaGgalaiH/ maaMsaM vaa bhojanaM bhojyaM sudhaakSiiraghRtaanvitam// CS6.13.151/ kSiiraanupaanaaM gomuutreNaabhayaaM vaa prayojayet/ saptaahaM maahiSaM muutraM kSiiraM caanannabhuk pibet// CS6.13.152/ maasamauSTraM payazchaagaM triinmaasaan vyoSasaMyutam/ hariitakiisahasraM vaa kSiiraazii vaa zilaajatu// CS6.13.153/ zilaajatuvidhaanena gugguluM vaa prayojayet/ zRGgaveraardrakarasaH paane kSiirasamo hitaH// CS6.13.154/ tailaM rasena tenaiva siddhaM dazaguNena vaa/ dantiidravantiiphalajaM tailaM duuSyodare hitam// CS6.13.155/ zuulaanaahavibandheSu mastuyuuSarasaadibhiH/ saralaamadhuzigruuNaaM biijebhyo muulakasya ca// CS6.13.156/ tailaanyabhyaGgapaanaarthaM zuulaghnaanyanilodare/ staimityaarucihRllaase mande+agnau madyapaaya ca// CS6.13.157/ ariSTaan daapayet kSaaraan kaphastyaanasthirodare/ zleSmaNo vilayaarthaM tu doSaM viikSya bhiSagvaraH// CS6.13.158/ pippaliiM &tilvakaM hiGgu naagaraM hastipippaliim/ bhallaatakaM zigruphalaM triphalaaM kaTurohiNiim// CS6.13.159/ devadaaru haridre dve saralaativeSe &vacaam/ kuSThaM mustaM tathaa paJca lavaNaani prakalpya ca// CS6.13.160/ dadhisarpirvasaamajjatailayuktaani daahayet/ annaaduurdhvamataH kSaaraadbiDaalakapadaM pibet// CS6.13.161/ madiraadadhimaNDoSNajalaariSTasuraasavaiH/ hRdrogaM zvayathuM gulmaM pliihaarzojaTharaaNi ca// CS6.13.162/ visuucikaamudaavartaM vataaSThiilaaM ca naazayet/ kSaaraM caajakariiSaaNaaM srutaM muutrairvipaacayet// CS6.13.163/ kaarSikaM pippaliimuulaM paJcaiva lavaNaani ca/ pippaliiM citrakaM zuNThiiM triphalaaM trivRtaaM vacaam// CS6.13.164/ dvau kSaarau saatalaaM dantiiM svarNakSiiriiM viSaaNikaam/ kolapramaaNaaM vaTikaaM pibet sauviirasaMyutaam// CS6.13.165/ zvayathaavavipaake ca pravRddhe ca dakodare/ bhaavitaanaaM gavaaM muutre SaSTikaanaaM tu taNDulaiH// CS6.13.166/ yavaaguuM payasaa siddhaaM prakaamaM bhojayennaram/ pibedikSurasaM caanu jaTharaaNaaM nivRttaye// CS6.13.167/ svaM svaM sthaanaM vrajantyevaM tathaa pittakaphaanilaaH/ zaGkhiniisnuktrivRddantiicirabilvaadipallavaiH// CS6.13.168/ &zaakaM gaaDhapuriiSaaya praagbhaktaM daapayedbhiSak/ tato+asmai zithiliibhuutavarcodoSaaya zaastravit// CS6.13.169/ dadyaanmuutrayutaM &kSiiraM doSazeSaharaM zivam/ paarzvazuulamupastambhaM hRdgrahaM caapi maarutaH// CS6.13.170/ janayedyasya taM tailaM bilvakSaareNa paayayet/ tathaa+agnimanthasyonaakapalaazatilanaalajaiH// CS6.13.171/ balaakadalyapaamaargakSaaraiH pratyekazaH srutaiH/ tailaM paktvaa bhiSagdadyaadudaraaNaaM prazaantaye// CS6.13.172/ nivartate codariNaaM hRdgrahazcaanilodbhavaH/ kaphe vaatena pittena taabhyaaM vaa+apyaavRte+anile// CS6.13.173/ balinaH svauSadhayutaM tailameraNDajaM hitam/ suvirikto naro yastu punaraadhmaapito bhavet// CS6.13.174/ susnidhairamlalavaNairniruuhaistamupaacaret/ sopastambho+api vaa vaayuraadhmaapayati yaM naram// CS6.13.175/ tiikSNaiH sakSaaragomuutrairbastibhistamupaacaret/ kriyaativRtte jaThare tridoSe caaprazaamyati// CS6.13.176/ jJaatiina sasuhRdo daaraan braahmaNaannRpatiin guruun/ anujJaapya bhiSak karma vidadhyaat saMzayaM bruvan// CS6.13.177/ akriyaayaaM dhruvo mRtyuH kriyaayaaM saMzayo bhavet/ evamaakhyaaya tasyedamanujJaataH suhRdgaNaiH// CS6.13.178/ paanabhojanasaMyuktaM viSamasmai prayojayet/ yasmin vaa kupitaH sarpo visRjeddhi phale viSam// CS6.13.179/ bhojayettadudariNaM pravicaarya bhiSagvaraH/ tenaasya doSasaGghaataH sthiro liino vimaargagaH// CS6.13.180/ viSeNaazupramaathitvaadaazu bhinnaH pravartate/ viSeNa hRtadoSaM taM ziitaambupariSecitam// CS6.13.181/ paayayeta bhiSagdugdhaM yavaaguuM vaa yathaabalam/ trivRnmaNDuukaparNyozca zaakaM sayavavaastukam// CS6.13.182/ bhakSayet kaalazaakaM vaa &svarasodakasaadhitam/ niramlalavaNasnehaM svinnaasvinnamanannabhuk// CS6.13.183/ maasamekaM tatazcaiva tRSitaH svarasaM pibet/ evaM vinirhRte doSe zaakairmaasaat paraM tataH// CS6.13.184/ durbalaaya prayuJjiita praaNabhRt kaarabhaM payaH/ idaM tu zalyahartRRNaaM karma syaaddRSTakarmaNaam// CS6.13.185/ vaamaM kukSiM maapayitvaa naabhyadhazcaturaGgulam/ maatraayuktena zastreNa paaTayenmatimaan bhiSak// CS6.13.186/ vipaaThyaantraM tataH pazcaadviikSya baddhakSataantrayoH/ sarpiSaa+abhyajya kezaadiinavamRjya vimokSayet// CS6.13.187/ muurcchanaadyacca saMmuuDhamantraM tacca vimokSayet/ chidraaNyantrasya tu sthuulairdaMzayitvaa pipiilikaiH// CS6.13.188/ bahuzaH saMgRhiitaani jJaatvaa cchitvaa pipiilikaan/ &pratiyogaiH pravezyaantraM &preyaiH siivyedvraNaM tataH// CS6.13.189/ tathaa jaatodakaM sarvamudaraM vyadhayedbhiSak/ &vaamapaarzve tvadho naabhernaaDiiM dattvaa ca gaalayet// CS6.13.190/ visraavya ca vimRdyaitadveSTayedvaasasodaram/ tathaa vastivirekaadyairmlaanaM sarvaM ca veSTayet// CS6.13.191/ niHsrute laGghitaH peyaamasnehalavaNaaM pibet/ ataH paraM tu SaNmaasaan kSiiravRttirbhavennaraH// CS6.13.192/ triin maasaan payasaa peyaaM pibettriiMzcaapi bhojayet/ &zyaamaakaM koraduuSaM vaa kSiireNaalavaNaM laghu// CS6.13.193/ naraH saMvatsareNaivaM jayet praaptaM jalodaram/ prayogaaNaaM ca sarveSaamanu kSiiraM prayojayet// CS6.13.194/ doSaanubandharakSaarthaM balasthairyaarthameva ca/ prayogaapacitaaGgaanaaM hitaM hyudariNaaM payaH/ sarvadhaatukSayaartaanaaM devaanaamamRtaM yathaa// CS6.13.195/ tatra zlokau--- hetuM praagruupamaSTaanaaM liGgaM vyaasasamaasataH/ upadravaan gariiyastvaM saadhyaasaadhyatvameva ca// CS6.13.196/ jaataajaataambuliGgaani cikitsaaM coktavaanRSiH/ samaasavyaasanirdezairudaraaNaaM cikitsite// ityagnivezakRte tantre+apraapte dRDhabalapuurite cikitsaasthaane udaracikitsitaM naama trayodazo+adhyaayaH//13// caturdazo+adhyaayaH/ CS6.14.1/ athaato+arzazcikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.14.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.14.3/ aasiinaM munimavyagraM kRtajaapyaM kRtakSaNam/ pRSTavaanarzasaaM &yuktamagnivezaH punarvasum// CS6.14.4/ prakopahetuM saMsthaanaM sthaanaM liGgaM cikitsitam/ saadhyaasaadhyavibhaagaM ca tasmai tanmunirabraviit// CS6.14.5/ iha khalvagniveza ! dvividhaanyarzaaMsi---kaanicit sahajaani, kaanicijjaatasyottarakaalajaani/ tatra biijaM gudavalibiijopataptamaayatanamarzasaaM sahajaanaam/ tatra dvividho biijopataptau hetuH---maataapitrorapacaaraH, puurvakRtaM ca karma; tathaa+anyeSaamapi sahajaanaaM vikaaraaNaam/ tatra sahajaani saha jaataani zariireNa, arzaaMsiityadhimaaMsavikaaraaH// CS6.14.6/ sarveSaaM caarzasaaM kSetraM---gudasyaardhapaJcamaaGgulaavakaaze tribhaagaantaraastisro gudavalayaH kSetramiti; kecittu bhuuyaaMsameva dezamupadizantyarzasaaM---ziznamapatyapathaM galataalumukhanaasikaakarNaakSivartmaani tvak ceti/ tadastyadhimaaMsadezatayaa, &gudavalijaanaaM tvarzaaMsiiti saMjJaa tantre+asmin/sarveSaaM caarzasaamadhiSThaanaM---medo maaMsaM tvak ca// CS6.14.7/ tatra sahajaanyarzaaMsi kaanicidaNuuni, kaanicinmahaanti, kaaniciddiirghaaNi, kaaniciddhrasvaani, kaanicidvRttaani, kaanicidviSamavisRtaani, kaanicidantaHkuTilaani, kaanicidbahiHkuTilaani, kaanicijjaTilaani, kaanicidantarmukhaani, yathaasvaM doSaanubandhavarNaani// CS6.14.8/ tairupahato janmaprabhRti bhavatyatikRzo vivarNaH kSaamo diinaH pracuravibaddhavaatamuutrapuriiSaH zarkaraazmariimaan, tathaa+aniyatavibaddhamuktapakvaamazuSkabhinnavarcaa antaraa+antaraa zvetapaaNDuharitapiitaraktaaruNatanusaandrapicchilakuNapagandhyaamapuriiSopavezii, naabhibastivaMkSaNoddeze pracuraparikartikaanvitaH, sagudazuulapravaahikaapariharSapramehaprasaktaviSTambhaantrakuujodaavartahRdayendriyopalepaH pracuravibaddhatiktaamlodgaaraH, sudurbalaH, sudurbalaagniH, alpazukraH, krodhano, duHkhopacaaraziilaH, kaasazvaasatamakatRSNaahRllaasacchardyarocakaavipaakapiinasakSavathupariitaH, taimirikaH, ziraaHzuulii, kSaamabhinnasannasaktajarjarasvaraH, karNarogii, zuunapaaNipaadavadanaakSikuuTaH, sajvaraH, saaGgamardaH, sarvaparvaasthizuulii ca, antaraa+antaraa paarzvakukSibastihRdayapRSThatrikagrahopataptaH, pradhyaanaparaH, paramaalasazceti; janmaprabhRtyasya gudajairaavRto &maargoparodhaadvaayurapaanaH pratyaarohan samaanavyaanapraaNodaanaan pittazleSmaaNau ca prakopayati, ete sarva eva prakupitaaH paJca vaayavaH pittazleSmaaNau caarzasamabhidravanta etaan vikaaraanupajanayanti; ityuktaani sahajaanyarzaaMsi// CS6.14.9/ ata uurdhvaM jaatasyottarakaalajaani vyaakhyaasyaamaH---gurumadhuraziitaabhiSyandividaahiviruddhaajiirNapramitaazanaasaatmyabhojanaadgavyamaatsyavaaraahamaahiSaajaavikapizitabhakSaNaat kRzazuSkapuutimaaMsapaiSTikaparamaannakSiiradadhimaNDatilaguDavikRtisevanaanmaaSayuuSekSurasapiNyaakapiNDaalukazuSkazaakazuktalazunakilaaTatakrapiNDakabisamRNaalazaaluukakrauJcaadanakazerukazRGgaaTakataruuTaviruuDhanavazuukazamiidhaanyaamamuulakopayogaadguruphalazaakaraagaharitakamardakavasaaziraspadaparyuSitapuutiziitasaMkiirNaannaabhyavahaaraanmandakaatikraantamadyapaanaadvyaapannagurusalilapaanaadatisnehapaanaadasaMzodhanaadbastikarmavibhramaadavyaayaamaadavyavaayaaddivaasvapnaat sukhazayanaasanasthaanasevanaaccopahataagnermalopacayo bhavatyatimaatraM, tathotkaTakaviSamakaThinaasanasevanaadudbhraantayaanoSTrayaanaadativyavaayaadbastinetraasamyakpraNidhaanaadgudakSaNanaadabhiikSNaM ziitaambusaMsparzaaccelaloSTatRNaadigharSaNaat pratataatinirvaahaNaadvaatamuutrapuriiSavegodiiraNaat samudiirNavegavinigrahaat striiNaaM caamagarbhabhraMzaadgarbhotpiiDanaadviSamaprasuutibhizca prakupito vaayurapaanastaM malamupacitamadhogamaasaadya gudavaliSvaadhatte, tatastaasvarzaaMsi praadurbhavanti// CS6.14.10/ sarSapamasuuramaaSamudgamakuSThakayavakalaayapiNDiTiNTikerakebukatindukakarkandhukaakaNantikaabimbiibadarakariirodumbarakharjuurajaambavagostanaaGguSThakazeruzRGgaaTakazRGgiidakSazikhizukatuNDajihvaapadmamukulakarNikaasaMsthaanaani saamaanyaadvaatapittakaphaprabalaani// CS6.14.11/ teSaamayaM vizeSaH---zuSkamlaanakaThinaparuSaruukSazyaavaani, tiikSNaagraaNi, vakraaNi, sphuTitamukhaani, viSamavisRtaani, zuulaakSepatodasphuraNacimicimaasaMharSapariitaani, snigdhoSNopazayaani, pravaahikaadhmaanaziznavRSaNabastivaGkSaNahRdgrahaaGgamardahRdayadravaprabalaani, pratatavibaddhavaatamuutravarcaaMsi, uurukaTiipRSThatrikapaarzvakukSibastizuulaziro+abhitaapakSavathuudgaarapratizyaayakaasodaavartaayaamazoSazothamuurcchaarocakamukhavairasyataimiryakaNDuunaasaakarNazaGkhazuulasvaropaghaatakaraaNi, zyaavaaruNaparuSanakhanayanavadanatvaGmuutrapuriiSasya vaatolbaNaanyarzaaMsiiti vidyaat// CS6.14.12/ bhavatazcaatra--- kaSaayakaTutiktaani ruukSaziitalaghuuni ca/ pramitaalpaazanaM tiikSNamadyamaithunasevanam// CS6.14.13/ laGghanaM dezakaalau ca ziitau vyaayaamakarma ca/ zoko vaataatapasparzo heturvaataarzasaaM mataH// CS6.14.14/ mRduzithilasukumaaraaNyasparzasahaani, raktapiitaniilakRSNaani, svedopakledabahulaani, &visragandhitanupiitaraktasraaviiNi, rudhiravahaani, daahakaNDuuzuulanistodapaakavanti, ziitopazayaani, saMbhinnapiitaharitavarcaaMsi, piitavisragandhipracuraviNmuutraaNi, pipaasaajvaratamakasaMmohabhojanadveSakaraaNi piitanakhanayanatvaGmuutrapuriiSasya pittolbaNaanyarzaaMsiiti vidyaat// CS6.14.15/ bhavatazcaatra --- &kaTuuSNalavaNakSaaravyaayaamaagnyaatapaprabhaaH/ dezakaalaavazizirau krodho madyamasuuyanam// CS6.14.16/ vidaahi tiikSNamuSNaM ca sarvaM paanannabheSajam/ pittolbaNaanaaM vijJeyaH prakope heturarzasaam// CS6.14.17/ tatra yaani pramaaNavanti, upacitaani, zlakSNaani, &sparzasahaani, snigdhazvetapaaNDupicchilaani, stabdhaani, guruuNi, stimitaani, suptasuptaani, sthirazvayathuuni, kaNDuubahulaani, bahupratatapiJjarazvetaraktapicchaasraaviiNi, gurupicchilazvetamuutrapuriiSaaNi, ruukSoSNopazayaani, pravaahikaatimaatrotthaanavaGkSaNaanaahavanti, parikartikaahRllaasaniSThiivikaakaasaarocakapratizyaayagauravacchardimuutrakRcchrazoSazothapaaNDurogaziitajvaraazmariizarkaraahRdayendriyopalepaasyamaadhuryapramehakaraaNi, &diirghakaalaanubandhiini, atimaatramagnimaardavaklaibyakaraaNi, aamavikaaraprabalaani, zuklanakhanayanavadanatvaGmuutrapuriiSasya zleSmolbaNaanyarzaaMsiiti vidyaat// CS6.14.18/ bhavatazcaatra--- madhurasnigdhaziitaani lavaNaamlaguruuNi ca/ avyaayaamo divaasvapnaH zayyaasanasukhe ratiH// CS6.14.19/ praagvaatasevaa ziitau ca dezakaalaavacintanam/ zlaiSmikaaNaaM samuddiSTametat kaaraNamarzasaam// CS6.14.20/ hetulakSaNasaMsargaadvidyaaddvandvolbaNaani ca/ sarvo hetustridoSaaNaaM sahajairlakSaNaiH samam// CS6.14.21/ viSTambho+annasya daurbalyaM kukSeraaTopa eva ca/ kaarzyamudgaarabaahulyaM sakthisaado+alpaviTkataa// CS6.14.22/ grahaNiidoSapaaNDvarteraazaGkaa codarasya ca/ puurvaruupaaNi nirdiSTaanyarzasaamabhivRddhaye// CS6.14.23/ arzaaMsi khalu jaayante naasannipatitaistribhiH/ doSairdoSavizeSaattu vizeSaH kalpyate+arzasaam// CS6.14.24/ paJcaatmaa maarutaH pittaM kapho gudavalitrayam/ sarva eva prakupyanti gudajaanaaM samudbhave// CS6.14.25/ tasmaadarzaaMsi duHkhaani bahuvyaadhikaraaNi ca/ sarvadehopataapiini praayaH kRcchratamaani ca// CS6.14.26/ haste paade mukhe naabhyaaM gude vRSaNayostathaa/ zotho hRtpaarzvazuulaM ca yasyaasaadhyo+arzaso hi saH// CS6.14.27/ hRtpaarzvazuulaM saMmohazchardiraGgasya rug jvaraH/ tRSNaa gudasya paakazca nihanyargudajaaturam// CS6.14.28/ sahajaani tridoSaaNi yaani caabhyantaraaM valim/ jaayante+arzaaMsi saMzritya taanyasaadhyaani nirdizet// CS6.14.29/ zeSatvaadaayuSastaani catuSpaadasamanvite/ yaapyante diiptakaayaagneH pratyaakhyeyaanyato+anyathaa// CS6.14.30/ dvandvajaani dvitiiyaayaaM valau yaanyaazritaani ca/ kRcchrasaadhyaani taanyaahuH parisaMvatsaraaNi ca// CS6.14.31/ baahyaayaaM tu valau jaataanyekadoSolbaNaani ca/ arzaaMsi sukhasaadhyaani na cirotpatitaani ca// CS6.14.32/ teSaaM prazamane yatnamaazu kuryaadvicakSaNaH/ taanyaazu hi gudaM baddhvaa kuryurbaddhagudodaram// CS6.14.33/ tatraahureke zastreNa kartanaM hitamarzasaam/ daahaM kSaareNa caapyeke, daahameke tathaa+agninaa// CS6.14.34/ &astyetadbhuuritantreNa dhiimataa dRSTakarmaNaa/ kriyate trividhaM karma bhraMzastatra sudaaruNaH// CS6.14.35/ puMstvopaghaataH zvayathurgude vegavinigrahaH/ aadhmaanaM daaruNaM zuulaM vyathaa raktaativartanam// CS6.14.36/ punarviroho ruuDhaanaaM kledo bhraMzo gudasya ca/ maraNaM vaa bhavecchiighraM zastrakSaaraagnivibhramaat// CS6.14.37/ yattu karma sukhopaayamalpabhraMzamadaaruNam/ tadarzasaaM pravakSyaami samuulaanaaM nivRttaye// CS6.14.38/ vaatazleSmolbaNaanyaahuH zuSkaaNyarzaaMsi tadvidaH/ prasraaviiNi tathaa++aardraaNi raktapittolbaNaani ca// CS6.14.39/ tatra zuSkaarzasaaM puurvaM pravakSyaami cikitsitam/ stabdhaani svedayet puurvaM zophazuulaanvitaani ca// CS6.14.40/ citrakakSaarabilvaanaaM tailenaabhyajya buddhimaan/ yavamaaSakulatthaanaaM pulaakaanaaM ca poTTalaiH// CS6.14.41/ gokharaazvazakRtpiNDaistilakalkaistuSaistathaa/ vacaazataahvaapiNDairvaa sukhoSNaiH snehasaMyutaiH// CS6.14.42/ zaktuunaaM piNDikaabhirvaa snigdhaanaaM tailasarpiSaa/ zuSkamuulakapiNDairvaa piNDairvaa kaarSNagandhikaiH// CS6.14.43/ raasnaapiNDaiH sukhoSNairvaa sasnehairhaapuSairapi/ iSTakasya kharaahvaayaaH zaakairgRJjanakasya vaa// CS6.14.44/ abhyajya kuSThatailena svedayet poTTaliikRtaiH/ vRSaarkairaNDabilvaanaaM patrotkkaathaizca secayet// CS6.14.45/ muulakatriphalaarkaaNaaM veNuunaaM varuNasya ca/ agnimanthasya zigrozca patraaNyazmantakasya ca// CS6.14.46/ jalenotkvaathya zuulaartaM svabhyaktamavagaahayet/ kolotkvaathe+athavaa koSNe sauviirakatuSodake// CS6.14.47/ bilvakvaathe+athavaa takre dadhimaNDaamlakaaJjike/ gomuutre vaa sukhoSNe taM svabhyaktamavagaahayet// CS6.14.48/ kRSNasarpavaraahoSTrajatukaavRSadaMzajaam/ vasaamabhyaJjane dadyaaddhuupanaM caarzasaaM hitam// CS6.14.49/ nRkezaaH sarpanirmoko vRSadaMzasya carma ca/ arkamuulaM zamiipatramarzobhyo dhuupanaM hitam// CS6.14.50/ tumburuuNi viDaGgaani devadaarvakSataa ghRtam/ bRhatii caazvagandhaa ca pippalyaH surasaa ghRtam// CS6.14.51/ varaahavRSaviT caiva dhuupana saktavo ghRtam/ kuJjarasya puriiSaM tu ghRtaM sarjarasastathaa// CS6.14.52/ haridraacuurNasaMyuktaM sudhaakSiiraM pralepanam/ gopittapiSTaaH pippalyaH saharidraaH pralepanam// CS6.14.53/ ziriiSabiijaM kuSThaM ca pippalyaH saindhavaM guDaH/ arkakSiiraM sudhaakSiiraM triphalaa ca pralepanam// CS6.14.54/ pippalyazcitrakaH zyaamaa kiNvaM madanataNDulaaH/ pralepaH kukkuTazakRddharidraaguDasaMyutaH// CS6.14.55/ dantii zyaamaa+amRtaasaGgaH paaraavatazakRdguDaH/ pralepaH syaadgajaasthiini nimbo bhallaatakaani ca// CS6.14.56/ pralepaH syaadalaM koSNaM vaasantakavasaayutam/ zuulazvayathuhRdyuktaM culuukiivasayaa+athavaa// CS6.14.57/ aarkaM &payaH sudhaakaaNDaM kaTukaalaabupallavaaH/ karaJjo bastamuutraM ca lepanaM zreSThamarzasaam// CS6.14.58/ abhyaGgaadyaaH pradehaantaa ya ete parikiirtitaaH/ stambhazvayathukaNDvartizamanaaste+arzasaaM mataaH// CS6.14.59/ pradehaantairupakraantaanyarzaaMsi prasravanti hi/ saMcitaM duSTarudhiraM tataH saMpadyate sukhii// CS6.14.60/ ziitoSNasnigdharuukSairhi na vyaadhirupazaamyati/ rakte duSTe bhiSak tasmaadraktamevaavasecayet// CS6.14.61/ jalaukobhistathaa zastraiH suuciibhirvaa punaH punaH/ avartamaanaM rudhiraM raktaarzobhyaH pravaahayet// CS6.14.62/ gudazvayathuzuulaartaM mandaagniM paayayettu tam/ tryuuSaNaM pippaliimuulaM paaThaaM hiGgu sacitrakam// CS6.14.63/ sauvarcalaM puSkaraakhyamajaajiiM bilvapeSikaam/ biDaM yavaaniiM hapuSaaM viDaGgaM saindhavaM vacaam// CS6.14.64/ tintiDiikaM ca maNDena madyenoSNodakena vaa/ tathaa+arzograhaNiidoSazuulaanaahaadvimucyate// CS6.14.65/ paacanaM paayayedvaa &tadyaduktaM hyaatisaarike/ saguDaamabhayaaM vaa+api praazayet paurvabhaktikiim// CS6.14.66/ paayayedvaa trivRccuurNaM triphalaarasasaMyutam/ hRte gudaazraye doSe &gacchantyarzaaMsi saMkSayam// CS6.14.67/ gomuutraadhyuSitaaM dadyaat saguDaaM vaa hariitakiim hariitakiiM takrayutaaM triphalaaM vaa prayojayet// CS6.14.68/ sanaagaraM citrakaM vaa siidhuyuktaM prayojayet/ daapayeccavyayuktaM vaa siidhuM saajaajicitrakam// CS6.14.69/ suraaM sahapuSaapaaThaaM dadyaat sauvarcalaanvitaam/ dadhitthabilvasaMyuktaM yuktaM vaa cavyacitrkaiH// CS6.14.70/ bhallaatakayutaM vaa+api pradadyaattakratarpaNam/ bilvanaagarayuktaM vaa yavaanyaa citrakeNa ca// CS6.14.71/ citrakaM hapuSaaM hiGguM dadyaadvaa takrasaMyutam/ paJcakolayutaM vaa+api takramasmai pradaapayet// CS6.14.72/ hapuSaaM kuJcikaaM dhaanyamajaajiiM kaaraviiM zaTiim/ pippaliiM pippaliimuulaM citrakaM hastipippaliim// CS6.14.73/ yavaaniiM caajamodaaM ca cuurNitaM takrasaMyutam/ mandaamlakaTukaM vidvaan sthaapayeddhRtabhaajane// CS6.14.74/ vyaktaamlakaTukaM jaataM takraariSTaM mukhapriyam/ prapibenmaatrayaa kaaleSvannasya tRSitastriSu// CS6.14.75/ diipanaM rocanaM varNyaM kaphavaataanulomanam/ gudazvayathukaNDvartinaazanaM balavardhanam// iti takraariSTaH/ CS6.14.76/ tvacaM citrakamuulasya piSTvaa kumbhaM pralepayet/ takraM vaa dadhi vaa tatra jaatamarzoharaM pibet// CS6.14.77/ vaatazleSmaarzasaaM takraat paraM naastiiha bheSajam/ tat prayojyaM yathaadoSaM sasnehaM ruukSameva vaa// CS6.14.78/ saptaahaM vaa dazaahaM vaa pakSaM maasamathaapi vaa/ balakaalavizeSajJo bhiSak takraM prayojayet// CS6.14.79/ atyarthamRdukaayaagnestakramevaavacaarayet/ saayaM vaa laajazaktuunaaM dadyaattakraavalehikaam// CS6.14.80/ jiirNe takre pradadyaadvaa takrapeyaaM sasaindhavaam/ takraanupaanaM sasnehaM takraudanamataH param// CS6.14.81/ yuuSairmaaMsarasairvaa+api bhojayettakrasaMyutaiH/ &yuuSai rasena vaa+apyuurdhvaM takrasiddhena bhojayet// CS6.14.82/ kaalakramajJaH sahasaa na ca takraM nivartayet/ takraprayogo maasaantaH krameNoparamo hitaH// CS6.14.83/ apakarSo yathotkarSo na tvannaadapakRSyate/ zaktyaagamanarakSaarthaM daarDhyaarthamanalasya ca// CS6.14.84/ balopacayavarNaarthameSa nirdizyate kramaH/ ruukSamardhoddhRtasnehaM yatazcaanuddhRtaM ghRtam// CS6.14.85/ takraM doSaagnibalavittrividhaM tat prayojayet/ hataani na virohanti takreNa gudajaani tu// CS6.14.86/ bhuumaavapi niSiktaM taddahettakraM tRNolupam/ kiM punardiiptakaayaagneH zuSkaaNyarzaaMsi dehinaH// CS6.14.87/ srotaHsu takrazuddheSu rasaH samyagupaiti yaH/ tena puSTirbalaM varNaH praharSazcopajaayate// CS6.14.88/ vaatazleSmavikaaraaNaaM zataM caapi nivartate/ naasti takraat paraM kiMcidauSadhaM kaphavaataje// CS6.14.89/ pippaliiM pippaliimuulaM citrakaM hastipippaliim/ zRGgaveramajaajiiM ca kaaraviiM dhaanyatumburu// CS6.14.90/ bilvaM karkaTakaM paaThaaM piSTvaa peyaaM vipaacayet/ phalaamlaaM yamakairbhRSTaaM taaM dadyaadgudajaapahaam// CS6.14.91/ etaizcaiva khaDaan kuryaadetaizca vipacejjalam/ etaizcaiva ghRtaM saadhyamarzasaaM vinivRttaye// CS6.14.92/ zaTiipalaazasiddhaaM vaa pipplyaa naagareNa vaa/ dadyaadyavaaguuM takraamlaaM maricairavacuurNitaam// CS6.14.93/ zuSkamuulakayuuSaM vaa yuuSaM kaulatthameva vaa/ dadhitthabilvayuuSaM vaa sakulatthamakuSThakam// CS6.14.94/ chaagalaM vaa &rasaM dadyaadyuuSairebhirvimizritam/ laavaadiinaaM phalaamlaM vaa satakraM graahibhiryutam// CS6.14.95/ raktazaalirmahaazaaliH kalamo laaGgalaH sitaH/ zaaradaH SaSTikazcaiva syaadannavidhirarzasaam// CS6.14.96/ ityukto bhinnazakRtaamarzasaaM ca kriyaakramaH/ ye+atyarhtaM gaaDhazakRtasteSaaM vakSyaami bheSajam// CS6.14.97/ sasnehaiH zaktubhiryuktaaM prasannaaM lavaNiikRtaam/ dadyaanmatsyaNDikaaM puurvaM bhakSayitvaa sanaagaraam// CS6.14.98/ guDaM sanaagaraM paaThaaM phalaamlaM paayayecca tam/ guDaM ghRtayavakSaarayuktaM vaa+api prayojayet// CS6.14.99/ yavaaniiM naagaraM paaThaaM daaDimasya rasaM guDam/ satakralavaNaM dadyaadvaatavarco+anulomanam// CS6.14.100/ duHsparzakena bilvena yavaanyaa naagareNa vaa/ ekaikenaapi saMyuktaa paaThaa hantyarzasaaM rujam// CS6.14.101/ &praagbhaktaM yamake bhRSTaan saktubhizcaavacuurNitaan/ karaJjapallavaan dadyaadvaatavarco+anulomanaan// CS6.14.102/ madiraaM vaa salavaNaaM siidhuM sauviirakaM tathaa/ &guDanaagarasaMyuktaM pibedvaa paurvabhaktikam// CS6.14.103/ pippaliinaagarakSaarakaaraviidhaanyajiirakaiH/ phaaNitena ca saMyojya phalaamlaM daapayedghRtam// CS6.14.104/ pippalii pippaliimuulaM citrako hastipippalii/ zRGgaverayavakSaarau taiH siddhaM vaa pibedghRtam// CS6.14.105/ cavyacitrakasiddhaM vaa guDakSaarasamanvitam/ pippaliimuulasiddhaM vaa &saguDakSaaranaagaram// CS6.14.106/ pippaliipippaliimuuladadhi-&daaDimadhaanyakaiH/ siddhaM sarpirvidhaatavyaM vaatavarcovibandhanut// CS6.14.107/ cavyaM trikaTukaM paaThaaM kSaaraM kustumburuuNi ca/ yavaaniiM pippaliimuulamubhe ca viDasaindhave// CS6.14.108/ citrakaM bilvamabhayaaM piSTvaa sarpirvipaacayet/ zakRdvaataanulomyaarthaM jaate dadhni caturguNe// CS6.14.109/ pravaahikaaM gudabhraMzaM muutrakRcchraM parisravam/ gudavaGkSaNazuulaM ca ghRtametadvyapohati// CS6.14.110/ naagaraM pippliimuulaM citrako hastipippalii/ zvadaMSTraa pippalii dhaanyaM bilvaM paaThaa yavaanikaa// CS6.14.111/ caaGgeriisvarase sarpiH kalkairetairvipaacayet/ caturguNena dadhnaa ca tadghRtaM kaphavaatanut// CS6.14.112/ arzaaMsi grahaNiidoSaM muutrakRcchraM pravaahikaam/ gudabhraMzaartimaanaahaM ghRtametadvyapohati// CS6.14.113/ pippaliiM naagaraM paaThaaM zvadaMSTraaM ca pRthak pRthak/ bhaagaaMstripalikaan kRtvaa kaSaayamupakalpayet// CS6.14.114/ gaNDiiraM pippaliimuulaM vyoSaM cavyaM ca citrakam/ piSTvaa kaSaaye vinayet &puute dvipalikaM bhiSak// CS6.14.115/ palaani sarpiSastasmiMzcatvaariMzat pradaapayet/ caaGgeriisvarasaM tulyaM sarpiSaa dadhi SaDguNaM// CS6.14.116/ mRdvagninaa tataH saadhyaM siddhaM sarpirnidhaapayet/ tadaahaare vidhaatavyaM paane praayogike vidhau// CS6.14.117/ grahaNyarzovikaaraghnaM gulmahRdroganaazanam/ zothapliihodaraanaahamuutrakRcchrajvaraapaham// CS6.14.118/ kaasahikkaarucizvaasasuudanaM paarzvazuulanut/ balapuSTikaraM varNyamagnisaMdiipanaM param// CS6.14.119/ saguDaaM pippaliiyuktaaM ghRtabhRSTaaM hariitakiim/ trivRddantiiyutaaM vaa+api bhakSayedaanulomikiim// CS6.14.120/ viDvaatakaphapittaanaam-&aanulomye+atha nirvRte/ gude+arzaaMsi prazaamyanti paavakazcaabhivardhate// CS6.14.121/ barhitittirilaavaanaaM rasaanamlaan susaMskRtaan/ dakSaaNaaM vartakaanaaM ca dadyaadviDvaatasaMgrahe// CS6.14.122/ trivRddantiipalaazaanaaM caaGgeryaazcitrakasya ca/ yamake bharjitaM dadyaacchaakaM dadhisamanvitam// CS6.14.123/ upodikaaM taNDuliiyaM viiraaM vaastukapallavaan/ suvarcalaaM saloNiikaaM yavazaakamavalgujam// CS6.14.124/ kaakamaaciiM ruhaapatraM mahaapatraM tathaa+amlikaam/ jiivantiiM zaTizaakaM ca zaakaM gRJjanakasya ca// CS6.14.125/ dadhidaaDimasiddhaani yamake bharjitaani ca/ dhaanyanaagarayuktaani zaakaanyetaani daapayet// CS6.14.126/ godhaalopaakamaarjaarazvaaviduSTragavaamapi/ kuurmazallakayozcaiva saadhayecchaakavadrasaan// CS6.14.127/ raktazaalyodanaM dadyaadrasaistairvaatazaantaye/ jJaatvaa vaatolbaNaM ruukSaM mandaagniM gudajaaturam// CS6.14.128/ madiraaM zaarkaraM jaataM siidhuM takraM tuSodakam/ ariSTaM dadhimaNDaM vaa zRtaM vaa ziziraM jalam// CS6.14.129/ kaNTakaaryaa zRtaM vaa+api zRtaM naagaradhaanyakaiH/ anupaanaM bhiSagdadyaadvaatavarco+anulomanam// CS6.14.130/ udaavartapariitaa ye ye caatyarthaM viruukSitaaH/ vilomavaataaH zuulaartaasteSviSTamanuvaasanam// CS6.14.131/ pippaliiM madanaM bilvaM zataahvaaM madhukaM vacaam/ kuSThaM zaTiiM puSkaraakhyaM citrakaM devadaaru ca// CS6.14.132/ piSTvaa tailaM vipaktavyaM &payasaa dviguNena ca/ arzasaaM muuDhavaataanaaM tacchreSThamanuvaasanam// CS6.14.133/ gudaniHsaraNaM zuulaM muutrakRcchraM pravaahikaam/ kaTyuurupRSThadaurbalyamaanaahaM vaGkSaNaazrayam// CS6.14.134/ picchaasraavaM gude zophaM vaatavarcovinigraham/ utthaanaM bahuzo yacca jayettaccaanuvaasanaat// CS6.14.135/ aanuvaasanikaiH piSTaiH sukhoSNaiH snehasaMyutaiH/ &daarvantaiH stabdhazuulaani gudajaani pralepayet// CS6.14.136/ digdhaastaiH prasravantyaazu zleSmapicchaaM sazoNitaam/ kaNDuuH stambhaH saruk zophaH srutaanaaM vinivartate// CS6.14.137/ niruuhaM vaa prayuJjiita sakSiiraM daazamuulikam/ samuutrasnehalavaNaM kalkairyuktaM phalaadibhiH// CS6.14.138/ hariitakiinaaM prasthaardhaM prasthamaamalakasya ca/ syaat kapitthaaddazapalaM tato+ardhaa cendravaaruNii// CS6.14.139/ viDaGgaM pippalii lodhraM maricaM sailavaalukam/ dvipalaaMzaM jalasyaitaccaturdroNe vipaacayet// CS6.14.140/ droNazeSe rase tasmin puute ziite samaavapet/ guDasya dvizataM tiSThettat pakSaM ghRtabhaajane// CS6.14.141/ pakSaaduurdhvaM bhavet peyaa tato maatraa yathaabalam/ asyaabhyaasaadariSTasya gudajaa yaanti saMkSayam// CS6.14.142/ grahaNiipaaNDuhRdrogapliihagulmodaraapahaH/ kuSThazophaaruciharo balavarNaagnivardhanaH// CS6.14.143/ siddho+ayamabhayaariSTaH kaamalaazvitranaazanaH/ kRmigranthyarbudavyaGgaraajayakSmajvaraantakRt// ityabhayaariSTaH/ CS6.14.144/ dantiicitrakamuulaanaamubhayoH paJcamuulayoH/ bhaagaan palaaMzaanaapothya jaladroNe vipaacayet// CS6.14.145/ tripalaM triphalaayaazca dalaanaaM tatra daapayet/ rase caturthazeSe tu puute ziite samaavapet// CS6.14.146/ tulaaM guDasya tattiSThenmaasaardhaM ghRtabhaajane/ tanmaatrayaa pibannityamarzobhyo vipramucyate// CS6.14.147/ grahaNiipaaNDurogaghnaM vaatavarco+anulomanam/ diipanaM caarucighnaM ca dantyariSTamimaM viduH// iti dantyariSTaH/ CS6.14.148/ hariitakiiphalaprasthaM prasthamaamalakasya ca/ vizaalaayaa dadhitthasya paaThaacitrakamuulayoH// CS6.14.149/ dve dve pale samaapothya dvidroNe saadhayedapaam/ paadaavazeSe puute ca rase tasmin pradaapayet// CS6.14.150/ guDasyaikaaM tulaaM vaidyastat sthaapyaM ghRtabhaajane/ pakSasthitaM pibedenaM grahaNyarzovikaaravaan// CS6.14.151/ hRtpaaNDurogaM pliihaanaM kaamalaaM viSamajvaram/ varcomuutraanilakRtaan vibandhaanagnimaardavam// CS6.14.152/ kaasaM gulmamudaavartaM phalaariSTo vyapohati/ agnisaMdiipano hyeSa kRSNaatreyeNa bhaaSitaH// iti phalaariSTaH/ CS6.14.153/ duraalabhaayaaH prasthaH syaaccitrakasya vRSasya ca/ pathyaamalakayozcaiva paaThaayaa naagarasya ca// CS6.14.154/ dantyaazca dvipalaan bhaagaaJjaladroNe vipaacayet/ paadaavazeSe &puute ca suziite zarkaraazatam// CS6.14.155/ prakSipya sthaapayet kumbhe maasaardhaM ghRtabhaavite/ pralipte pippaliicavyapriyaGgukSaudrasarpiSaa// CS6.14.156/ tasya maatraaM pibet kaale zaarkarasya yathaabalam/ arzaaMsi grahaNiidoSamudaavartamarocakam// CS6.14.157/ zakRnmuutraavilodgaaravibandhaanagnimaardavam/ hRdrogaM paaNDurogaM ca sarvametena saadhayet// iti &dvitiiyaphalaariSTaH/ CS6.14.158/ navasyaamalakasyaikaaM kuryaajjarjaritaaM tulaam/ kuDavaaMzaazca pippalyo viDaGgaM maricaM tathaa// CS6.14.159/ &paaThaaM ca pippaliimuulaM kramukaM cavyacitrakau/ maJjiSThailvaalukaM lodhraM palikaanupakalpayet// CS6.14.160/ kuSThaM daaruharidraaM ca suraahvaM saarivaadvayam/ indraahvaM bhadramustaM ca kuryaadardhapalonmitam// CS6.14.161/ catvaari naagapuSpasya palaanyabhinavasya ca/ droNaabhyaamambhaso dvaabhyaaM saadhayitvaa+avataarayet// CS6.14.162/ paadaavazeSe puute ca ziite tasmin pradaapayet/ mRdviikaadvyaaDhakarasaM ziitaM niryuuhasaMmitam// CS6.14.163/ zarkaraayaazca bhinnaayaa dadyaaddviguNitaaM tulaam/ kusumasya rasasyaikamardhaprasthaM navasya ca// CS6.14.164/ tvagelaaplavapatraambusevyakramukakezaraan/ cuurNayitvaa tu matimaan kaarSikaanatra daapayet// CS6.14.165/ tat sarvaM sthaapayet pakSaM sucaukSe ghRtabhaajane/ pralipte sarpiSaa kiMciccharkaraagurudhuupite// CS6.14.166/ pakSaaduurdhvamariSTo+ayaM kanako naama vizrutaH/ peyaH svaaduraso hRdyaH prayogaadbhaktarocanaH// CS6.14.167/ arzaaMsi grahaNiidoSamaanaahamudaraM jvaram/ hRdrogaM paaNDutaaM zothaM gulmaM varcovinigraham// CS6.14.168/ kaasaM zleSmaamayaaMzcograan sarvaanevaapakarSati/ valiipalitakhaalityaM doSajaM ca vyapohati// iti kanakaariSTaH/ CS6.14.169/ patrabhaGgodakaiH zaucaM kuryaaduSNena vaa+ambhasaa/ iti zuSkaarzasaaM siddhamuktametaccikitsitam// CS6.14.170/ &cikitsitamidaM siddhaM sraaviNaaM zRNvataH param/ tatraanubandho dvividhaH zleSmaNo maarutasya ca// CS6.14.171/ viT zyaavaM kaThinaM ruukSaM caadho vaayurna vartate/ tanu caaruNavarNaM ca phenilaM caasRgarzasaam// CS6.14.172/ kaTyuurugudazuulaM ca daurbalyaM yadi caadhikam/ tatraanubandho vaatasya heturyadi ca ruukSaNam// CS6.14.173/ zithilaM zvetapiitaM ca viT snigdhaM guru ziitalam/ yadyarzasaaM ghanaM caasRk tantumat paaNDu picchilam// CS6.14.174/ gudaM sapicchaM stimitaM guru snigdhaM ca kaaraNam/ zleSmaanubandho vijJeyastatra raktaarzasaaM budhaiH// CS6.14.175/ snigdhaziitaM hitaM vaate ruukSaziitaM kaphaanuge/ cikitsitamidaM tasmaat saMpradhaarya prayojayet// CS6.14.176/ pittazleSmaadhikaM matvaa zodhanenopapaadayet/ sravaNaM caapyupekSeta laGghanairvaa samaacaret// CS6.14.177/ pravRttamaadaavarzobhyo yo nigRhNaatyabuddhimaan/ zoNitaM doSamanilaM tadrogaaJjanayedbahuun// CS6.14.178/ raktapittaM jvaraM tRSNaamagnisaadamarocakam/ kaamalaaM zvayathuM zuulaM gudavaGkSaNasaMzrayam// CS6.14.179/ kaNDvaruHkoThapiDakaaH kuSThaM paaNDvaahvayaM gadam/ vaatamuutrapuriiSaaNaaM vibandhaM ziraso rujam// CS6.14.180/ staimityaM gurugaatratvaM tathaa+anyaan raktajaan gadaan/ tasmaat srute duSTarakte raktasaMgrahaNaM hitam// CS6.14.181/ hetulakSaNakaalajJo balazoNitavarNavit/ kaalaM taavadupekSeta yaavannaatyayamaapnuyaat// CS6.14.182/ agnisaMdiipanaarthaM ca raktasaMgrahaNaaya ca/ doSaaNaaM paacanaarhtaM ca paraM tiktairupaacaret// CS6.14.183/ yattu prakSiiNadoSasya raktaM vaatolbaNasya ca/ vartate snehasaadhyaM tat paanaabhyaGgaanuvaasanaiH// CS6.14.184/ yattu pittolbaNaM raktaM gharmakaale pravartate/ stambhaniiyaM tadekaantaanna cedvaatakaphaanugam// CS6.14.185/ kuTajatvaGniryuuhaH sanaagaraH snigdharaktasaMgrahaNaH/ tvagdaaDimasya tadvat sanaagarazcandanarasazca// CS6.14.186/ candanakiraatatiktakadhanvayavaasaaH sanaagaraaH kvathitaaH/ raktaarzasaaM prazamanaa daarviitvaguziiranimbaazca// CS6.14.187/ saativiSaa kuTajatvak phalaM ca sarasaaJjanaM madhuyutaani/ raktaapahaani dadyaat pipaasave taNDulajalena// CS6.14.188/ kuTajatvaco vipaacyaM palazatamaardraM mahendrasalilena/ yaavatsyaadgatarasaM taddravyaM puuto rasastato graahyaH// CS6.14.189/ mocarasaH sasamaGgaH phalinii ca &samaaMzikaistribhistaizca/ vatsakabiijaM tulyaM cuurNitamatra pradaatavyam// CS6.14.190/ puutotkvathitaH saandraH sa raso darviipralepano graahyaH/ maatraakaalopahitaa rasakriyaiSaa jayatyasRksraavam// CS6.14.191/ chagaliipayasaa piitaa peyaamaNDena vaa yathaagnibalam/ jiirNauSadhazca zaaliin payasaa chaagena bhuJjiita// CS6.14.192/ raktaarzaaMsyatisaaraM raktaM saasRgrujo nihantyaazu/ balavacca raktapittaM rasakriyaiSaa &jayatyubhayabhaagam// iti kuTajaadirasakriyaa/ CS6.14.193/ niilotpalaM samaGgaa mocarasazcandanaM tilaa lodhram/ piitvaa cchagaliipayasaa bhojyaM payasaiva zaalyannam// CS6.14.194/ chaagalipayaH prayuktaM nihanti raktaM savaastukarasaM ca/ dhanvavihaGgamRgaaNaaM raso niramlaH kadamlo vaa// CS6.14.195/ paaThaa vatsakabiijaM rasaaJjanaM naagaraM yavaanyazca/ bilvamiti caarzasaizcuurNitaani peyaani zuuleSu// CS6.14.196/ daarvii kiraatatiktaM mustaM duHsparzakazca rudhiraghnam/ rakte+ativartamaane zuule ca ghRtaM vidhaatavyam// CS6.14.197/ kuTajaphalavalkakezaraniilotpalalodhradhaatakiikalkaiH/ siddhaM ghRtaM vidheyaM zuule raktaarzasaaM bhiSajaa// CS6.14.198/ sarpiH sadaaDimarasaM sayaavazuukaM zRtaM jayatyaazu/ raktaM sazuulamathavaa nidigdhikaadugdhikaasiddham// CS6.14.199/ laajaapeyaa piitaa sacukrikaa kezarotpalaiH siddhaa/ hantyaazvasrasraavaM tathaa balaapRzniparNiibhyaam// CS6.14.200/ hriiverabilvanaagaraniryuuhe saadhitaaM sanavaniitaam/ vRkSaamladaaDimaamlaamamliikaamlaaM sakolaamlaam// CS6.14.201/ gRJjanakasuraasiddhaaM dadyaadyamakena bharjitaaM peyaam/ raktaatisaarazuulapravaahikaazothanigrahaNiim// CS6.14.202/ kaazmaryaamalakaanaaM &sakarbudaaraan phalaamlaaMzca/ gRJjanakazaalmaliinaaM kSiiriNyaazcukrikaayaazca// CS6.14.203/ nyagrodhazuGgakaanaaM khaNDaaMstathaa kovidaarapuSpaaNaam/ dadhnaH sareNa siddhaan dadyaadrakte pravRtte+ati// CS6.14.204/ siddhaM palaaNDuzaakaM takreNopodikaaM sabadaraamlaam/ rudhirasrave pradadyaanmasuurasuupaM ca takraamlam// CS6.14.205/ payasaa zRtena &yuuSairmasuuramudgaaDhakiimakuSThaanaam/ bhojanamadyaadamlaiH zaalizyaamaakakodravajam// CS6.14.206/ zazahariNalaavamaaMsaiH kapiJjalaiNeyakaiH susiddhaizca/ bhojanamadyaadamlairmadhurairiiSat samaricairvaa// CS6.14.207/ dakSazikhitittirirasairdvikakudalopaakajaizca madhuraamlaiH/ adyaadrasairativaheSvarzaHsvanilolbaNazariiraH// CS6.14.208/ &rasakhaDayuuSayavaaguusaMyogataH kevalo+athavaa jayati/ raktamativartamaanaM vaataM ca palaaNDurupayuktaH// CS6.14.209/ chaagaantaraadhi taruNaM sarudhiramupasaadhitaM bahupalaaNDu/ vyatyaasaanmadhuraamlaM viTzoNitasaMkSaye deyam// CS6.14.210/ navaniitatilaabhyaasaat kezaranavaniitazarkaraabhyaasaat/ dadhisaramathitaabhyaasaadarzaaMsyapayaanti raktaani// CS6.14.211/ navaniitaghRtaM chaagaM maaMsaM ca saSaSTikaH zaaliH/ taruNazca suraamaNDastaruNii ca suraa nihantyasram// CS6.14.212/ praayeNa vaatabahulaanyarzaaMsi bhavantyatisrute rakte/ duSTe+api ca kaphapitte tasmaadanilo+adhiko jJeyaH// CS6.14.213/ dRSTvaa tu raktapittaM prabalaM kaphaavaataliGgamalpaM ca/ ziitaa kriyaa prayojyaa yatheritaa vakSyate &caanyaa// CS6.14.214/ madhukaM sapaJcavalkaM badariitvagudumbaraM dhavapaTolam/ pariSecane vidadhyaadvRSakakumayavaasanimbaaMzca// CS6.14.215/ rakte+ativartamaane daahe klede+avagaahayeccaapi/ madhukamRNaalapadmakacandanakuzakaazaniSkvaathe// CS6.14.216/ ikSurasamadhukavetasaniryuuhe ziitale payasi vaa tam/ avagaahayet pradigdhaM puurvaM zizireNa tailena// CS6.14.217/ dattvaa ghRtaM sazarkaramupasthadeze gude trikadeze ca/ zizirajalasparzasukhaa dhaaraa prastambhanii yojyaa// CS6.14.218/ kadaliidalairabhinavaiH puSkarapatraizca ziitajalasiktaiH/ pracchaadanaM muhurmuhuriSTaM padmotpaladalaizca// CS6.14.219/ duurvaaghRtapradehaH zatadhautasahasradhautamapi sarpiH/ vyajanapavanaH suziito raktasraavaM jayatyaazu// CS6.14.220/ samaGgaamadhukaabhyaaM tilamadhukaabhyaaM rasaaJjanaghRtaabhyaam/ sarjarasaghRtaabhyaaM vaa nimbaghRtaabhyaaM madhughRtaabhyaaM vaa// CS6.14.221/ daarviitvaksarpirbhyaaM sacandanaabhyaamathotpalaghRtaabhyaam/ daahe klede ca gudabhraMze gudajaaH pratisaaraNiiyaaH syuH// CS6.14.222/ aabhiH kriyaabhirathavaa ziitaabhiryasya tiSThati na raktam/ taM kaale snigdhoSNairmaaMsarasaistarpayenmatimaan// CS6.14.223/ avapiiDakasarpirbhiH koSNairghRtatailikaistathaa+abhyaGgaiH/ kSiiraghRtatailasekaiH koSNaistamupaacaredaazu// CS6.14.224/ koSNena vaataprabale ghRtamaNDenaanuvaasayecchiighram/ picchaabastiM dadyaat kaale tasyaathavaa siddham// CS6.14.225/ yavaasakuzakaazaanaaM muulaM puSpaM ca zaalmalam/ nyagrodhodumbaraazvatthazuGgaazca dvipalonmitaaH// CS6.14.226/ triprasthaM salilasyaitat kSiiraprasthaM ca saadhayet/ kSiirazeSaM kaSaayaM ca puutaM kalkairvimizrayet// CS6.14.227/ kalkaaH zaalmaliniryaasasamaGgaacandanotpalam/ vatsakasya ca biijaani priyaGguH padmakezaram// CS6.14.228/ picchaabastirayaM siddhaH saghRtakSaudrazarkaraH/ pravaahikaagudabhraMzaraktasraavajvaraapahaH// CS6.14.229/ prapauNDariikaM madhukaM &picchaabastau yatheritaan/ piSTvaa+anuvaasanaM snehaM kSiiradviguNitaM pacet// iti picchaabastiH/ CS6.14.230/ hriiveramutpalaM lodhraM samaGgaacavyacandanam/ paaThaa saativiSaa bilvaM dhaatakii devadaaru ca// CS6.14.231/ daarviitvaG naagaraM maaMsii mustaM kSaaro yavaagrajaH/ citrakazceti peSyaaNi caaGgeriisvarase ghRtam// CS6.14.232/ aikadhyaM saadhayet sarvaM tat sarpiH paramauSadham/ arzotisaaragrahaNiipaaNDuroge jvare+arucau// CS6.14.233/ muutrakRcchre gudabhraMze bastyaanaahe pravaahaNe/ picchaasraave+arzasaaM zuule yojyametattridoSanut// iti hriiveraadighRtam/ CS6.14.234/ avaakpuSpii balaa daarvii pRzniparNii trikaNTakaH/ nyagrodhodumbaraazvatthazuGgaazca dvipalonmitaaH// CS6.14.235/ kaSaaya eSaaM peSyaastu jiivantii kaTurohiNii/ pippalii pippaliimuulaM naagaraM suradaaru ca// CS6.14.236/ kaliGgaaH zaalmalaM puSpaM viiraa &candanamutpalam/ kaTphalaM citrako mustaM priyaGgvativiSaasthiraaH// CS6.14.237/ padmotpalaanaaM kiJjalkaH samaGgaa sanidigdhikaa/ bilvaM mocarasaH paaThaa bhaagaaH karSasamanvitaaH// CS6.14.238/ catuSprasthe zRtaM prasthaM kaSaayamavataarayet/ triMzatpalaani prastho+atra vijJeyo dvipalaadhikaH// CS6.14.239/ suniSaNNakacaaGgeryoH prasthau dvau svarasasya ca/ sarvairetairyathoddiSTairghRtaprasthaM vipaacayet// CS6.14.240/ etadarzaHsvatiisaare raktasraave tridoSaje/ pravaahaNe gudabhraMze picchaasu vividhaasu ca// CS6.14.241/ utthaane caatibahuzaH zothazuule gudaazraye/ muutragrahe muuDhavaate mande+agnaavarucaavapi// CS6.14.242/ prayojyaM vidhivat sarpirbalavarNaagnivardhanam/ vividheSvannapaaneSu kevalaM vaa niratyayam// iti suniSaNNakacaaGgeriighRtam/ CS6.14.243/ bhavanti caatra--- vyatyaasaanmadhuraamlaani ziitoSNaani ca yojayet/ nityamagnibalaapekSii jayatyarzaHkRtaan gadaan// CS6.14.244/ trayo vikaaraaH praayeNa ye parasparahetavaH/ arzaaMsi caatisaarazca grahaNiidoSa eva ca// CS6.14.245/ eSaamagnibale hiine vRddhirvRddhe parikSayaH/ tasmaadagnibalaM rakSyameSu triSu vizeSataH// CS6.14.246/ bhRSTaiH zaakairyavaaguubhiryuuSairmaaMsarasaiH khaDaiH/ kSiiratakraprayogaizca vividhairgudajaaJjayet// CS6.14.247/ yadvaayoraanulomyaaya yadagnibalavRddhaye/ annapaanauSadhadravyaM tat sevyaM nityamarzasaiH// CS6.14.248/ yadato vipariitaM syaannidaane yacca darzitam/ gudajaabhipariitena tat sevyaM na kadaacana// CS6.14.249/ tatra zlokaaH--- arzasaaM dvividhaM janma pRthagaayatanaani ca/ sthaanasaMsthaanaliGgaani saadhyaasaadhyavinizcayaH// CS6.14.250/ abhyaGgaaH svedanaM dhuumaaH saavagaahaaH pralepanaaH/ zoNitasyaavasekazca yogaa diipanapaacanaaH// CS6.14.251/ paanaannavidhiragryazca vaatavarco+anulomanaH/ yogaaH saMzamaniiyaazca sarpiiMSi vividhaani ca// CS6.14.252/ bastayastakrayogaazca varaariSTaaH sazarkaraaH/ &zuSkaaNaamarzasaaM zastaaH sraaviNaaM lakSaNaani ca// CS6.14.253/ dvividhaM saanubandhaanaaM teSaaM ceSTaM yadauSadham/ raktasaMgrahaNaaH kvaathaaH peSyaazca vividhaatmakaaH// CS6.14.254/ snehaahaaravidhizcaagryo yogaazca pratisaaraNaaH/ prakSaalanaavagaahaazca pradehaaH secanaani ca// CS6.14.255/ ativRttasya raktasya vidhaatavyaM yadauSadham/ tatsarvamiha nirdiSTaM gudajaanaaM cikitsite// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane+arzazcikitsitaM naama caturdazo+adhyaayaH//14// paJcadazo+adhyaayaH/ CS6.15.1/ athaato grahaNiidoSacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.15.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.15.3/ aayurvarNo balaM svaasthyamutsaahopacayau prabhaa/ ojastejo+agnyaH praaNaazcoktaa dehaagnihetukaaH// CS6.15.4/ zaante+agnau mriyate, yukte ciraM jiivatyanaamayaH/ rogii syaadvikRte, muulamagnistasmaannirucyate// CS6.15.5/ yadannaM dehadhaatvojobalavarNaadipoSakam/ tatraagnirheturaahaaraanna hyapakvaadrasaadayaH// CS6.15.6/ annamaadaanakarmaa tu praaNaH koSThaM prakarSati/ taddravairbhinnasaMghaataM snehena mRdutaaM gatam// CS6.15.7/ samaanenaavadhuuto+&agnirudaryaH pavanodvahaH/ kaale bhuktaM samaM samyak pacatyaayurvivRddhaye// CS6.15.8/ evaM rasamalaayaannamaazayasthamadhaHsthitaH/ pacatyagniryathaa sthaalyaamodanaayaambutaNDulam// CS6.15.9/ annasya bhuktamaatrasya SaDrasasya prapaakataH/ madhuraadyaat kapho bhaavaat &phenabhuuta udiiryate// CS6.15.10/ paraM tu pacyamaanasya vidagdhasyaamlabhaavataH/ aazayaaccyavamaanasya pittamacchamudiiryate// CS6.15.11/ pakvaazayaM tu praaptasya zoSyamaaNasya vahninaa/ paripiNDitapakvasya vaayuH syaat kaTubhaavataH// CS6.15.12/ annamiSTaM &hyupahitamiSTairgandhaadibhiH pRthak/ dehe priiNaati gandhaadiin &ghraaNaadiiniindriyaaNi ca// CS6.15.13/ bhaumaapyaagneyavaayavyaaH paJcoSmaaNaH sanaabhasaaH/ paJcaahaaraguNaansvaansvaanpaarthivaadiinpacanti hi// CS6.15.14/ yathaasvaM svaM ca puSNanti dehe dravyaguNaaH pRthak/ paarthivaaH paarthivaaneva zeSaaH zeSaaMzca kRtsnazaH// CS6.15.15/ saptabhirdehadhaataaro dhaatavo dvividhaM punaH/ yathaasvamagnibhiH paakaM yaanti &kiTTaprasaadavat// CS6.15.16/ rasaadraktaM tato maaMsaM maaMsaanmedastato+asthi ca/ asthno majjaa tataH zukraM zukraadgarbhaH prasaadajaH// CS6.15.17/ rasaat stanyaM &tato raktamasRjaH kaNDaraaH siraaH/ maaMsaadvasaa tvacaH SaT ca medasaH &snaayusaMbhavaH// CS6.15.18/ kiTTamannasya viNmuutraM, rasasya tu kapho+asRjaH/ pittaM, maaMsasya khamalaa, malaH svedastu medasaH// CS6.15.19/ syaatkiTTaM kezalomaasthno, majjJaH sneho+akSiviTtvacaaM/ prasaadakiTTe dhaatuunaaM &paakaadevaMvidharcchataH// CS6.15.20/ parasparopasaMstambdhaa &dhaatusnehaparamparaa/ vRSyaadiinaaM prabhaavastu puSNaati balamaazu hi// CS6.15.21/ SaDbhiH kecidahoraatrairicchanti parivartanam/ saMtatyaa bhojyadhaatuunaaM parivRttistu cakravat// (CS6.15.22/ &ityuktavantamaacaaryaM ziSyastvidamacodayat/ rasaadraktaM &visadRzaat kathaM dehe+abhijaayate// CS6.15.23/ rasasya ca na raago+asti sa kathaM yaati raktataam/ dravaadraktaatsthiraM maaMsaM kathaM tajjaayate nRNaam// CS6.15.24/ &dravadhaatoH sthiraanmaaMsaanmedasaH saMbhavaH katham/ zlakSNaabhyaaM maaMsamedobhyaaM kharatvaM kathamasthiSu// CS6.15.25/ khareSvasthiSu majjaa ca kena snigdho mRdustathaa/ majjJazca pariNaamena yadi zukraM pravartate// CS6.15.26/ sarvadehagataM zukraM pravadanti maniiSiNaH/ tathaa+asthimadhyamajjJazca zukraM bhavati dehinaam// CS6.15.27/ chidraM na dRzyate+asthnaaM ca tanniHsarati vaa katham/ evamuktastu ziSyeNa guruH praahedamuttaram// CS6.15.28/ tejo rasaanaaM sarveSaaM manujaanaaM yaducyate/ pittoSmaNaH sa raageNa raso raktatvamRcchati// CS6.15.29/ vaayvambutejasaa raktamuuSmaNaa caabhisaMyutam/ sthirataaM praapya maaMsaM syaat svoSmaNaa pakvameva &tat// CS6.15.30/ svatejo+ambuguNasnigdhodriktaM medo+abhijaayate/ pRthivyagnyanilaadiinaaM saMghaataH &svoSmaNaa kRtaH// CS6.15.31/ kharatvaM prakarotyasya jaayate+asthi tato nRNaam/ karoti tatra sauSiryamasthnaaM madhye samiiraNaH// CS6.15.32/ medasastaani puuryante sneho majjaa tataH smRtaH/ tasmaanmajjJastu yaH snehaH zukraM saMjaayate tataH// CS6.15.33/ vaayvaakaazaadibhirbhaavaiH sauSiryaM jaayate+asthiSu/ tena sravati tacchukraM navaat kumbhaadivodakam// CS6.15.34/ srotobhiH syandate dehaat &samantaacchukravaahibhiH/ harSeNodiiritaM vegaat saMkalpaacca manobhavaat// CS6.15.35/ viliinaM ghRtavadvyaayaamoSmaNaa sthaanavicyutam/ bastau saMbhRtya niryaati sthalaannimnaadivodakam//) CS6.15.36/ vyaanena rasadhaaturhi vikSepocitakarmaNaa/ yugapat sarvato+ajasraM dehe vikSipyate sadaa// CS6.15.37/ kSipyamaaNaH khavaiguNyaadrasaH sajjati yatra saH/ &karoti vikRtiM tatra khe varSamiva toyadaH// CS6.15.38/ doSaaNaamapi caivaM &syaadekadezaprakopaNam/ iti bhautikadhaatvannapaktRRNaaM karma bhaaSitam// CS6.15.39/ annasya paktaa sarveSaaM paktRRNaamadhipo mataH/ tanmuulaaste hi tadvRddhikSayavRddhikSayaatmakaaH// CS6.15.40/ tasmaattaM vidhivadyuktairannapaanendhanairhitaiH/ paalayet prayatastasya sthitau hyaayurbalasthitiH// CS6.15.41/ yo hi bhuGkte vidhiM tyaktvaa grahaNiidoSajaan gadaan/ sa laulyaallabhate ziighraM, vakSyante+ataH paraM tu te// CS6.15.42/ abhojanaadajiirNaatibhojanaadviSamaazanaat/ asaatmyaguruziitaatiruukSasaMduSTabhojanaat// CS6.15.43/ virekavamanasnehavibhramaadvyaadhikarSaNaat/ dezakaalartuvaiSamyaadvegaanaaM ca vidhaaraNaat// CS6.15.44/ duSyatyagniH, sa duSTo+annaM na tat pacati laghvapi/ apacyamaanaM zuktatvaM yaatyannaM &viSaruupataam// CS6.15.45/ tasya liGgamajiirNasya viSTambhaH sadanaM tathaa/ ziraso ruk ca muurcchaa ca bhramaH pRSThakaTigrahaH// CS6.15.46/ jRmbhaa+aGgamardastRSNaa ca jvarazchardiH pravaahaNam/ arocako+avipaakazca, ghoramannaviSaM ca tat// CS6.15.47/ &saMsRjyamaanaM pittena daahaM tRSNaaM mukhaamayaan/ janayatyamlapittaM ca pittajaaMzcaaparaan gadaan// CS6.15.48/ yakSmapiinasamehaadiin kaphajaan kaphasaGgatam/ karoti vaatasaMsRSTaM &vaatajaaMzca gadaan bahuun// CS6.15.49/ muutrarogaaMzca muutrasthaM kukSirogaan zakRdgatam/ rasaadibhizca saMsRSTaM kuryaadrogaan rasaadijaan// CS6.15.50/ viSamo dhaatuvaiSamyaM karoti viSamaM pacan/ tiikSNo mandendhano dhaatuun vizoSayati paavakaH// CS6.15.51/ yuktaM bhuktavato yukto dhaatusaamyaM samaM pacan/ durbalo vidahatyannaM tadyaatyuurdhvamadho+api vaa// CS6.15.52/ adhastu pakvamaamaM vaa pravRttaM grahaNiigadaH/ ucyate sarvamevaannaM praayo hyasya vidahyate// CS6.15.53/ atisRSTaM vibaddhaM vaa dravaM tadupadizyate/ tRSNaarocakavairasyaprasekatamakaanvitaH// CS6.15.54/ zuunapaadakaraH saasthiparvaruk chardanaM jvaraH/ &lohaamagandhistiktaamla udgaarazcaasya jaayate// CS6.15.55/ puurvaruupaM tu tasyedaM tRSNaa++aalasyaM balakSayaH/ vidaaho+annasya paakazca ciraat kaayasya gauravam// CS6.15.56/ agnyadhiSThaanamannasya grahaNaadgrahaNii mataa/ &naabheruparyahyagnibalenopaSTabdhopabRMhitaa// CS6.15.57/ apakvaM dhaarayatyannaM pakvaM sRjati paarzvataH/ durbalaagnibalaa duSTaa tvaamameva vimuJcati// CS6.15.58/ vaataat pittaat kaphaacca syaattadrogastribhya eva ca/ hetuM liGgaM &ruupabhedaaJ zRNu tasya pRthak pRthak// CS6.15.59/ kaTutiktakaSaayaatiruukSaziitalabhojanaiH/ pramitaanazanaatyadhvaveganigrahamaithunaiH// CS6.15.60/ karoti kupito mandamagniM saMchaadya &maarutaH/ tasyaannaM pacyate duHkhaM zuktapaakaM kharaaGgataa// CS6.15.61/ kaNThaasyazoSaH kSuttRSNaa timiraM karNayoH svanaH/ paarzvoruvaGkSaNagriivaarujo+abhiikSNaM visuucikaa// CS6.15.62/ hRtpiiDaa kaarzyadaurbalyaM vairasyaM parikartikaa/ gRddhiH sarvarasaanaaM ca manasaH sadanaM tathaa// CS6.15.63/ jiirNe jiiryati caadhmaanaM bhukte svaasthyamupaiti ca/ sa vaatagulmahRdrogapliihaazaGkii ca maanavaH// CS6.15.64/ ciraadduHkhaM dravaM zuSkaM tanvaamaM zabdaphenavat/ punaH punaH sRjedvarcaH kaasazvaasaardito+anilaat// CS6.15.65/ kaTvajiirNavidaahyamlakSaaraadyaiH pittamulbaNam/ &agnimaaplaavayaddhanti jalaM taptamivaanalam// CS6.15.66/ so+ajiirNaM niilapiitaabhaM piitaabhaH saaryate dravam/ puutyamlodgaarahRtkaNThadaahaarucitRDarditaH// CS6.15.67/ gurvatisnigdhaziitaadibhojanaadatibhojanaat/ bhuktamaatrasya ca svapnaaddhantyagniM kupitaH kaphaH// CS6.15.68/ tasyaannaM pacyate duHkhaM hRllaasacchardyarocakaaH/ aasyopadehamaadhuryakaasaSThiivanapiinasaaH// CS6.15.69/ hRdayaM manyate styaanamudaraM stimitaM guru/ duSTo madhura udgaaraH sadanaM striiSvaharSaNam// CS6.15.70/ bhinnaamazleSmasaMsRSTaguruvarcaHpravartanam/ akRzasyaapi daurbalyamaalasyaM ca kaphaatmake// CS6.15.71/ yazcaagniH puurvamuddiSTo rogaaniike caturvidhaH/ taM caapi grahaNiidoSaM samavarjaM pracakSmahe// CS6.15.72/ pRthagvaataadinirdiSTahetuliGgasamaagame/ tridoSaM nirdizetteSaaM &bheSajaM zRNvataH param// CS6.15.73/ grahaNiimaazritaM doSaM vidagdhaahaaramuurcchitam/ saviSTambhaprasekaartividaahaarucigauravaiH// CS6.15.74/ aamaliGgaanvitaM dRSTvaa sukhoSNenaambunoddharet/ phalaanaaM vaa kaSaayeNa pippaliisarSapaistathaa// CS6.15.75/ liinaM pakvaazayasthaM vaa+aapyaamaM sraavyaM sadiipanaiH/ zariiraanugate saame rase laGghanapaacanam// CS6.15.76/ vizuddhaamaazayaayaasmai paJcakolaadibhiH zRtam/ dadyaat peyaadi laghvannaM punaryogaaMzca diipanaan// CS6.15.77/ jJaatvaa tu paripakvaamaM maarutagrahaNiigadam/ diipaniiyayutaM sarpiH paayayetaalpazo bhiSak// CS6.15.78/ kiMcitsandhukSite tvagnau saktaviNmuutramaarutam/ dvyahaM tryahaM vaa saMsnehya svinnaabhyaktaM niruuhayet// CS6.15.79/ tata eraNDatailena sarpiSaa tailvakena vaa/ sakSaareNaanile zaante srastadoSaM virecayet// CS6.15.80/ zuddhaM ruukSaazayaM baddhavarcasaM caanuvaasayet/ diipaniiyaamlavaataghnasiddhatailena maatrayaa// CS6.15.81/ niiruuDhaM ca viriktaM ca samyak caivaanuvaasitam/ laghvannaM pratisaMbhuktaM sarpirabhyaasayet punaH// CS6.15.82/ dve paJcamuule saralaM devadaaru sanaagaram/ pippaliiM pippaliimuulaM citrakaM hastipippaliim// CS6.15.83/ zaNabiijaM yavaan kolaan kulatthaan &suSaviiM tathaa/ paacayedaaranaalena dadhnaa sauviirakeNa vaa// CS6.15.84/ caturbhaagaavazeSeNa pacettena ghRtaaDhakam/ svarjikaayaavazuukaakhyau kSaarau dattvaa ca yuktitaH// CS6.15.85/ saindhavaudbhidasaamudrabiDaanaaM romakasya ca/ sasauvarcalapaakyaanaaM bhaagaandvipalikaan pRthak// CS6.15.86/ viniiya cuurNitaan tasmaat paayayet prasRtaM budhaH/ karotyagniM balaM varNaM vaataghnaM bhuktapaacanam// iti dazamuulaadyaM ghRtam/ CS6.15.87/ tryuuSaNatriphalaakalke bilvamaatre guDaat pale/ sarpiSo+aSTapalaM paktvaa maatraaM mandaanalaH pibet// iti tryuuSaNaadyaM ghRtam/ CS6.15.88/ paJcamuulaabhayaavyoSapippaliimuulasaindhavaiH/ raasnaakSaaradvayaajaajiiviDaGgazaTibhirghRtam// CS6.15.89/ zuktena maatuluGgasya svarasenaardrakasya ca/ zuSkamuulakakolaambucukrikaadaaDimasya ca// CS6.15.90/ takramastusuraamaNDasauviirakatuSodakaiH/ kaaJjikena ca tat pakvamagnidiiptikaraM param// CS6.15.91/ zuulagulmodarazvaasakaasaanilakaphaapaham/ sabiijapuurakarasaM siddhaM vaa paayayedghRtam// CS6.15.92/ siddhamabhyaJjanaarthaM ca tailametaiH prayojayet/ eteSaamauSadhaanaaM vaa pibeccuurNaM sukhaambunaa// CS6.15.93/ vaate zleSmaavRte saame kaphe vaa vaayunoddhate/ dadyaaccuurNaM paacanaarthamagnisandiipanaM param// iti paJcamuulaadyaM ghRtaM cuurNaM ca/ CS6.15.94/ majjatyaamaa gurutvaadviT pakvaa tuutplavate jale/ vinaa+atidravasaGghaatazaityazleSmapraduuSaNaat// CS6.15.95/ pariikSyaivaM puraa saamaM niraamaM caamadoSiNam/ vidhinopaacaret samyak paacanenetareNa vaa// CS6.15.96/ citrakaM pippaliimuulaM dvau kSaarau lavaNaani ca/ vyoSaM hiGgvajamodaaM ca cavyaM caikatra cuurNayet// CS6.15.97/ guTikaa maatuluGgasya daaDimasya rasena vaa/ kRtaa vipaacayatyaamaM diipayatyaazu caanalam// iti citrakaadyaa guTikaa/ CS6.15.98/ naagaraativiSaamustakvaathaH syaadaamapaacanaH/ mustaantakalkaH pathyaa vaa naagaraM coSNavaariNaa// CS6.15.99/ devadaaruvacaamustanaagaraativiSaabhayaaH/ vaaruNyaamaasutaastoye koSNe vaa+alavaNaaH pibet// CS6.15.100/ varcasyaame sazuule ca pibedvaa daaDimaambunaa/ &viDena lavaNaM piSTaM bilvaM citrakanaagaram// CS6.15.101/ saame vaa sakaphe vaate koSThazuulakare pibet/ kaliGgahiGgvativiSaavacaasauvarcalaabhayaaH// CS6.15.102/ chardyarzogranthizuuleSu pibeduSNena vaariNaa/ pathyaasauvarcalaajaajiicuurNaM maricasaMyutam// CS6.15.103/ abhayaaM pippaliimuulaM vacaaM kaTukarohiNiim/ paaThaaM vatsakabiijaani citrakaM vizvabheSajam// CS6.15.104/ pibenniSkvaathya cuurNaM vaa kRtvaa koSNena vaariNaa/ pittazleSmaabhibhuutaayaaM grahaNyaaM zuulanuddhitam// CS6.15.105/ saame saativiSaM vyoSaM lavaNakSaarahiGgu ca/ niHkvaathya paayayeccuurNaM kRtvaa vaa koSNavaariNaa// CS6.15.106/ pippaliiM naagaraM paaThaaM saarivaaM bRhatiidvayam/ citrakaM kauTajaM biijaM lavaNaanyatha paJca ca// CS6.15.107/ taccuurNaM sayavakSaaraM dadhyuSNaambusuraadibhiH/ pibedagnivivRddhyarthaM koSThavaataharaM naraH// CS6.15.108/ maricaM kuJcikaambaSThaavRkSaamlaaH kuDavaaH pRthak/ &palaani daza caamlasya vetasasya palaardhikam// CS6.15.109/ sauvarcalaM biDaM paakyaM yavakSaaraH sasaindhavaH/ zaTiipuSkaramuulaani hiGgu hiGguzivaaTikaa// CS6.15.110/ tat sarvamekataH suukSmaM cuurNaM kRtvaa prayojayet/ hitaM vaataabhibhuutaayaaM grahaNyaamarucau tathaa// iti maricaadyaM cuurNaM/ CS6.15.111/ caturNaaM prasthamamlaanaaM tryuuSaNasya palatrayam/ lavaNaanaaM ca catvaari zarkaraayaaH palaaSTakam/ saMcuurNya zaakasuupaannaraagaadiSvavacaarayet// CS6.15.112/ kaasaajiirNaarucizvaasahRtpaaNDvaamayazuulanut/ cavyatvakpippaliimuuladhaatakiivyoSacitrakaan// CS6.15.113/ kapitthaM bilvamambaSThaaM zaalmalaM hastipippaliim/ zilodbhedaM tathaa+ajaajiiM piSTvaa badarasaMmitam// CS6.15.114/ paribharjya ghRte dadhnaa yavaaguuM saadhayedbhiSak/ rasaiH kapitthacukriikaavRkSaamlairdaaDimasya ca// CS6.15.115/ sarvaatisaaragrahaNiigulmaarzaHpliihanaazinii/ paJcakolakayuuSazca muulakaanaaM ca soSaNaH// CS6.15.116/ snigdho daaDimatakraamlo jaaGgalaH saMskRto rasaH/ kravyaadasvarasaH zasto bhojanaarthe sadiipanaH// CS6.15.117/ takraaranaalamadyaani paanaayaariSTa eva ca/ takraM tu grahaNiidoSe diipanagraahilaaghavaat// CS6.15.118/ zreSThaM madhurapaakitvaanna ca pittaM prakopayet/ kaSaayoSNavikaazitvaadraukSyaaccaiva kaphe hitam// CS6.15.119/ vaate svaadvamlasaandratvaat sadyaskamavidaahi tat/ tasmaat takraprayogaa ye jaTharaaNaaM tathaa+arzasaam// CS6.15.120/ vihitaa grahaNiidoSe sarvazastaan prayojayet/ yavaanyaamalake pathyaa maricaM tripalaaMzikam// CS6.15.121/ lavaNaani palaaMzaani paJca caikatra cuurNayet/ takre &tadaasutaM jaataM takraariSTaM pibennaraH/ diipanaM zothagulmaarzaHkrimimehodaraapaham// iti takraariSTaH/ CS6.15.122/ svasthaanagatamutkliSTamagninirvaapakaM bhiSak/ pittaM jJaatvaa virekeNa nirharedvamanena vaa// CS6.15.123/ avidaahibhirannaizca laghubhistiktasaMyutaiH/ jaaGgalaanaaM rasairyuuSairmudgaadiinaaM khaDairapi// CS6.15.124/ daaDimaamlaiH sasarpiSkairdiipanagraahisaMyutaiH/ tasyaagniM diipayeccuurNaiH sarpirbhizcaapi tiktakaiH// CS6.15.125/ candanaM padmakoziiraM paaThaaM muurvaaM kuTannaTam/ SaDgranthaasaarivaasphotaasaptaparNaaTaruuSakaan// CS6.15.126/ paTolodumbaraazvatthavaTaplakSakapiitanaan/ kaTukaaM rohiNiiM mustaM nimbaM ca dvipalaaMzikam// CS6.15.127/ droNe+apaaM saadhayet paadazeSe prasthaM ghRtaat pacet/ kiraatatiktendrayavaviiraamaagadhikotpalaiH// CS6.15.128/ kalkairakSasamaiH peyaM tat pittagrahaNiigade/ tiktakaM yadghRtaM coktaM kauSThike tacca daapayet// iti candanaadyaM ghRtam/ CS6.15.129/ naagaraativiSe mustaM dhaatakiiM ca rasaaJjanam/ vatsakatvakphalaM bilvaM paaThaaM kaTukarohiNiim// CS6.15.130/ pibet samaaMzaM taccuuurNaM sakSaudraM taNDulaambunaa/ paittike grahaNiidoSe raktaM yaccopavezyate// CS6.15.131/ arzaaMsi ca gude zuulaM jayeccaiva pravaahikaam/ naagaraadyamidaM cuurNaM kRSNaatreyeNa puujitam// iti naagaraadyaM cuurNam/ CS6.15.132/ bhuunimbakaTukaavyoSamustakendrayavaan samaan/ dvau citrakaadvatsakatvagbhaagaan SoDaza cuurNayet// CS6.15.133/ guDaziitaambunaa piitaM grahaNiidoSagulmanut/ kaamalaajvarapaaNDutvamehaarucyatisaaranut// iti bhuunimbaadyaM cuurNam/ CS6.15.134/ vacaamativiSaaM paaThaaM saptaparNaM rasaaJjanam/ syonaakodiicyakaTvaGgavatsakatvagduraalabhaaH// CS6.15.135/ daarviiM parpaTakaM paaThaaM yavaaniiM madhuzigrukam/ paTolapatraM siddhaarthaan yuuthikaaM jaatipallavaan// CS6.15.136/ jambvaamrabilvamadhyaani nimbazaakaphalaani ca/ tadrogazamamanvicchan bhuunimbaadyena yojayet// CS6.15.137/ kiraatatiktaH SaDgranthaa traayamaaNaa kaTutrikam/ candanaM padmakoziiraM daarviitvak kaTurohiNii// CS6.15.138/ kuTajatvakphalaM mustaM yavaanii devadaaru ca/ paTolanimbapatrailaasauraaSTryativiSaatvacaH// CS6.15.139/ madhuzigrozca biijaani muurvaa parpaTakastathaa/ taccuurNaM madhunaa lehyaM peyaM madyairjalena vaa// CS6.15.140/ hRtpaaNDugrahaNiirogagulmazuulaarucijvaraan/ kaamalaaM sannipaataM ca mukharogaaMzca naazayet// iti kiraataadyaM cuurNam/ CS6.15.141/ grahaNyaaM zleSmaduSTaayaaM vamitasya yathaavidhi/ kaTvamlalavaNakSaaraistiktaizcaagniM vivardhayet// CS6.15.142/ palaazaM citrakaM cavyaM maatuluGgaM hariitakiim/ pippaliiM pippaliimuulaM paaThaaM naagaradhaanyakam// CS6.15.143/ kaarSikaaNyudakaprasthe paktvaa paadaavazeSitam/ paaniiyaarthaM prayuJjiita yavaaguuM taizca saadhayet// CS6.15.144/ zuSkamuulakayuuSeNa kaulatthenaathavaa punaH/ kaTvamlakSaarapaTunaa laghuunyannaani bhojayet// CS6.15.145/ amlaM caanu pibettakraM takraariSTamathaapi vaa/ madiraaM madhvariSTaM vaa nigadaM siidhumeva vaa// CS6.15.146/ droNaM madhuukapuSpaaNaaM viDaGgaanaaM tato+ardhataH/ citrakasya tato+ardhaM syaattathaa bhallaatakaaDhakam// CS6.15.147/ &maJjiSThaaSTapalaM caiva tridroNe+apaaM vipaacayet/ droNazeSaM tu tacchiitaM madhvardhaaDhakasaMyutam// CS6.15.148/ elaamRNaalaagurubhizcandanena ca ruuSite/ kumbhe maasasthitaM jaatamaasavaM taM prayojayet// CS6.15.149/ grahaNiiM diipayatyeva &bRMhaNaH kaphapittajit/ zothaM kuSThaM kilaasaM ca pramehaaMzca praNaazayet// iti madhuukaasavaH/ CS6.15.150/ madhuukapuSpasvarasaM zRtamardhakSayiikRtam/ kSaudrapaadayutaM ziitaM puurvavat sannidhaapayet// CS6.15.151/ taM piban grahaNiidoSaaJjayet sarvaan hitaazanaH/ &tadvaddraakSekSukharjuurasvarasaanaasutaan pibet// CS6.15.152/ prasthau duraalabhaayaa dvau prasthamaamalakasya ca/ &dantiicitrakamuSTii dve pratyagraM caabhayaazatam// CS6.15.153/ caturdroNe+ambhasaH paktvaa ziitaM droNaavazeSitam/ saguDadvizataM puutaM madhunaH kuDavaayutam// CS6.15.154/ tadvat priyaGgoH pippalyaa viDaGgaanaaM ca cuurNitaiH/ kuDavairghRtakumbhasthaM pakSaajjaataM tataH pibet// CS6.15.155/ grahaNiipaaNDurogaarzaHkuSThaviisarpamehanut/ svaravarNakarazcaiSa raktapittakaphaapahaH// iti duraalabhaasavaH/ CS6.15.156/ haridraa paJcamuule dve viirarSabhakajiivakam/ &eSaaM paJcapalaan bhaagaaMzcaturdroNe+ambhasaH pacet// CS6.15.157/ droNazeSe rase puute guDasya dvizataM bhiSak/ cuurNitaan kuDavaardhaaMzaan prakSipecca samaakSikaan// CS6.15.158/ priyaGgumustamaJjiSThaaviDaGgamadhukaplavaan/ lodhraM zaabarakaM caiva maasaardhasthaM pibettu tam// CS6.15.159/ eSa muulaasavaH siddho diipano raktapittajit/ aanaahakaphahRdrogapaaNDurogaaGgasaadanut// iti muulaasavaH/ CS6.15.160/ &praasthikaM pippaliiM piSTvaa guDaM madhyaM bibhiitakaat/ udakaprasthasaMyuktaM yavapalle nidhaapayet// CS6.15.161/ tasmaat palaM sujaataattu salilaaJjalisaMyutam/ pibetpiNDaasavo hyeSa rogaaniikavinaazanaH// CS6.15.162/ svastho+apyenaM pibenmaasaM naraH &snigdharasaazanaH/ icchaMsteSaamanutpattiM rogaaNaaM ye+atra kiirtitaaH// iti piNDaasavaH/ CS6.15.163/ nave pippalimadhvaakte kalase+agurudhuupite/ madhvaaDhakaM jalasamaM cuurNaaniimaani daapayet// CS6.15.164/ kuDavaardhaM viDaGgaanaaM pippalyaaH kuDavaM tathaa/ carurthikaaMzaaM tvakkSiiriiM kezaraM maricaani ca// CS6.15.165/ tvagelaapatrakazaTiikramukaativiSaaghanaan/ hareNvelvaalutejohvaapippaliimuulacitrakaan// CS6.15.166/ kaarSikaaMstat sthitaM maasamata uurdhvaM prayojayet/ mandaM saMdiipayatyagniM karoti viSamaM samam// CS6.15.167/ hRtpaaNDugrahaNiirogakuSThaarzaHzvayathujvaraan/ vaatazleSmaamayaaMzcaanyaanmadhvariSTo vyapohati// iti madhvariSTaH/ CS6.15.168/ samuulaaM pippaliiM kSaarau dvau paJca lavaNaani ca/ maatuluGgaabhayaaraasnaazaTiimaricanaagaram// CS6.15.169/ kRtvaa samaaMzaM taccuurNaM pibet praataH sukhaambunaa/ zlaiSmike grahaNiidoSe balavarNaagnivardhanam// CS6.15.170/ etairevauSadhaiH siddhaM sarpiH peyaM samaarute/ gaulmike SaTpalaM proktaM bhallaatakaghRtaM ca yat// CS6.15.171/ biDaM kaalotthalavaNaM sarjikaayavazuukajam/ saptalaaM kaNTakaariiM ca citrakaM ceti daahayet// CS6.15.172/ saptakRtvaH srutasyaasya &kSaarasya dvyaaDhakena tu/ aaDhakaM sarpiSaH paktvaa pibedagnivivardhanam// iti kSaaraghRtam/ CS6.15.173/ samuulaaM pippaliiM paaThaaM cavyendrayavanaagaram/ citrakaativiSe hiGgu zvadaMSTraaM kaTurohiNiim// CS6.15.174/ vacaaM ca kaarSikaM paJcalavaNaanaaM palaani ca/ dadhnaH prasthadvaye tailasarpiSoH kuDavadvaye// CS6.15.175/ khaNDiikRtaani niSkvaathya zanairantargate rase/ antardhuumaM tato dagdhvaa cuurNaM kRtvaa ghRtaaplutam// CS6.15.176/ pibet paaNitalaM tasmiJjiirNe syaanmadhuraazanaH/ vaatazleSmaamayaansarvaanhanyaadviSagaraaMzca saH// CS6.15.177/ bhallaatakaM trikaTukaM triphalaaM lavaNatrayam/ antardhuumaM dvipalikaM gopuriiSaagninaa dahet// CS6.15.178/ sa kSaaraH sarpiSaa piito bhojye vaa+apyavacuurNitaH/ hRtpaaNDugrahaNiidoSagulmodaavartazuulanut// CS6.15.179/ duraalabhaaM karaJjau dvau saptaparNaM savatsakam/ SaDgranthaaM madanaM muurvaaM paaThaamaaragvadhaM tathaa// CS6.15.180/ gomuutreNa samaaMzaani kRtvaa cuurNaani daahayet/ dagdhvaa ca taM pibet kSaaraM grahaNiibalavardhanam// CS6.15.181/ bhuunimbaM rohiNiiM tiktaaM paTolaM nimbaparpaTam/ dahenmaahiSamuutreNa kSaara eSo+agnivardhanaH// CS6.15.182/ dve haridre vacaa kuSThaM citrakaH kaTurohiNii/ mustaM ca bastamuutreNa dahet kSaaro+agnivardhanaH// CS6.15.183/ catuSpalaM sudhaakaaNDaattripalaM lavaNatrayaat/ vaartaakiikuDavaM caarkaadaSTau dve citrakaat pale// CS6.15.184/ dagdhaani vaartaakurase guTikaa bhojanottaraaH/ bhuktaM bhuktaM pacantyaazu kaasazvaasaarzasaaM hitaaH// CS6.15.185/ visuucikaapratizyaayahRdrogazamanaazca taaH/ ityeSaa kSaaraguTikaa kRSNaatreyeNa kiirtitaa// iti kSaaraguDikaa/ CS6.15.186/ vatsakaativiSe paaThaaM duHsparzaaM hiGgu citrakam/ cuurNiikRtya palaazaagrakSaare muutrasrute pacet// CS6.15.187/ aayase bhaajane &saandraattasmaat kolaM sukhaambunaa/ madyairvaa grahaNiidoSazothaarzaHpaaNDumaan pibet// iti caturthakSaaraH/ CS6.15.188/ triphalaaM kaTabhiiM cavyaM bilvamadhyamayorajaH/ rohiNiiM kaTukaaM mustaM kuSThaM paaThaaM ca hiGgu ca// CS6.15.189/ madhukaM muSkakayavakSaarau trikaTukaM vacaam/ viDaGgaM pippaliimuulaM svarjikaaM nimbacitrakau// CS6.15.190/ muurvaajamodendrayavaan guDuuciiM devadaaru ca/ kaarSikaM lavaNaanaaM ca paJcaanaaM palikaanpRthak// CS6.15.191/ bhaagaan dadhni trikuDave ghRtatailena muurcchitam/ antardhuumaM zanairdagdhvaa tasmaat paaNitalaM pibet// CS6.15.192/ sarpiSaa kaphavaataarzograhaNiipaaNDurogavaan/ pliihamuutragrahazvaasahikkaakaasakrimijvaraan// CS6.15.193/ zoSaatisaarau zvayathuM pramehaanaahahRdgrahaan/ hanyaat &sarvaviSaM caiva kSaaro+agnijanano varaH// CS6.15.194/ jiirNe rasairvaa madhurairazniiyaat payasaa+api vaa/ iti paJcamakSaaraH/ tridoSe vidhividvaidyaH paJca karmaaNi kaarayet// CS6.15.195/ ghRtakSaaraasavaariSTaan dadyaaccaagnivivardhanaan/ kriyaa yaa caanilaadiinaaM nirdiSTaa grahaNiiM prati// CS6.15.196/ vyatyaasaattaaM samastaaM vaa kuryaaddoSavizeSavit/ snehanaM svedanaM zuddhirlaGghanaM diipanaM ca yat// CS6.15.197/ cuurNaani lavaNakSaaramadhvariSTasuraasavaaH/ vividhaastakrayogaazca diipanaanaaM ca sarpiSaam// CS6.15.198/ grahaNiirogibhiH sevyaaH, kriyaaM caavasthikiiM zRNu/ SThiivanaM zlaiSmike ruukSaM diipanaM tiktasaMyutam// CS6.15.199/ sakRdruukSaM sakRtsnigdhaM kRze bahukaphe hitam/ pariikSyaamaM zariirasya diipanaM snehasaMyutam// CS6.15.200/ diipanaM bahupittasya tiktaM madhurasaMyutam/ bahuvaatasya tu snehalavaNaamlayutaM hitam// CS6.15.201/ sandhukSati tathaa vahnireSaaM vidhivadindhanaiH/ snehameva paraM vidyaaddurbalaanaladiipanam// CS6.15.202/ naalaM snehasamiddhasya zamaayaannaM sugurvapi/ mandaagniravipakvaM tu puriiSaM yo+atisaaryate// CS6.15.203/ diipaniiyauSadhairyuktaaM ghRtamaatraaM pibettu saH/ tayaa samaanaH pavanaH &prasanno maargamaasthitaH// CS6.15.204/ agneH samiipacaaritvaadaazu prakurute balam/ kaaThinyaadyaH puriiSaM tu kRcchraanmuJcati maanavaH// CS6.15.205/ saghRtaM lavaNairyuktaM naro+annaavagrahaM pibet/ raukSyaanmande pibetsarpistailaM vaa diipanairyutam// CS6.15.206/ atisnehaattu mande+agnau cuurNaariSTaasavaa hitaaH/ bhinne gudopalepaattu male tailasuraasavaaH// CS6.15.207/ udaavartaattu mande+agnau niruuhaaH snehabastayaH/ doSavRddhyaa tu mande+agnau zuddho doSavidhiM caret// CS6.15.208/ vyaadhiyuktasya mande tu sarpirevaagnidiipanam/ upavaasaacca mande+agnau yavaaguubhiH pibedghRtam// CS6.15.209/ annaavapiiDitaM balyaM diipanaM bRMhaNaM ca tat/ diirghakaalaprasaGgaattu kSaamakSiiNakRzaannaraan// CS6.15.210/ prasahaanaaM rasaiH saamlairbhojayet pizitaazinaam/ laghu, tiikSNoSNazodhitvaaddiipayantyaazu te+analam// CS6.15.211/ maaMsopacitamaaMsatvaattathaa++aazutarabRMhaNaaH/ naabhojanena kaayaagnirdiipyate naatibhojanaat// CS6.15.212/ yathaa nirindhano vahniralpo vaa+atiindhanaavRtaH/ &snehaannavidhibhizcitraizcuurNaariSTasuraasavaiH// CS6.15.213/ samyakprayuktairbhiSajaa balamagneH pravardhate/ yathaa hi saaradaarvagniH sthiraH saMtiSThate ciram// CS6.15.214/ snehaannavidhibhistadvadantaragnirbhavet sthiraH/ hitaM jiirNe mitaM caaznaMzciramaarogyamaznute// CS6.15.215/ avaiSamyeNa dhaatuunaamagnivRddhau yateta naa/ samairdoSaiH samo madhye dehasyoSmaa+agnisaMsthitaH// CS6.15.216/ pacatyannaM tadaarogyapuSTyaayurbalavRddhaye/ doSairmando+ativRddho vaa viSamairjanayedgadaan// CS6.15.217/ vaacyaM mandasya tatroktamativRddhasya vakSyate/ nare kSiiNakaphe pittaM kupitaM maarutaanugam// CS6.15.218/ svoSmaNaa paavakasthaane balamagneH prayacchati/ tadaa labdhabalo dehe viruukSe saanilo+analaH// CS6.15.219/ paribhuuya pacatyannaM taikSNyaadaazu muhurmuhuH/ paktvaa+annaM sa tato dhaatuuJchoNitaadiin pacatyapi// CS6.15.220/ tato daurbalyamaataGkaanmRtyuM copanayennaram/ bhukte+anne labhate zaantiM jiirNamaatre prataamyati// CS6.15.221/ tRTzvaasadaahamuurcchaadyaa vyaadhayo+atyagnisaMbhavaaH/ tamatyagniM gurusnigdhaziitairmadhuravijjalaiH// CS6.15.222/ annapaanairnayecchaantiM diiptamagnimivaambubhiH/ muhurmuhurajiirNe+api bhojyaanyasyopahaarayet// CS6.15.223/ nirindhano+antaraM labdhvaa yathainaM na vipaadayet/ paayasaM kRzaraaM snigdhaM paiSTikaM guDavaikRtam// CS6.15.224/ adyaattathaudakaanuupapizitaani bhRtaani ca/ matsyaanvizeSataH zlakSNaansthiratoyacaraaMstathaa// CS6.15.225/ aavikaM ca bhRtaM &maaMsamadyaadatyagninaazanam/ yavaaguuM samadhuucchiSTaaM ghRtaM vaa kSudhitaH pibet// CS6.15.226/ godhuumacuurNamanthaM vaa vyadhayitvaa siraaM pibet/ payo vaa zarkaraasarpirjiivaniiyauSadhaiH zRtam// CS6.15.227/ phalaanaaM &tailayoniinaamutkruJcaazca sazarkaraaH/ maardavaM janayantyagneH snigdhaa maaMsarasaastathaa// CS6.15.228/ pibecchiitaambunaa sarpirmadhuucchiSTena saMyutam/ godhuumacuurNaM payasaa sasarpiSkaM pibennaraH// CS6.15.229/ aanuuparasasiddhaan vaa triin snehaaMstailavarjitaan/ payasaa &saMmitaM caapi ghanaM trisnehasaMyutam// CS6.15.230/ nariistanyena saMyuktaaM pibedaudumbariiM tvacam/ taabhyaaM vaa paayasaM siddhamadyaadatyagnizaantaye// CS6.15.231/ zyaamaatrivRdvipakvaM vaa payo dadyaadvirecanam/ asakRt pittazaantyarthaM paayasapratibhojanam// CS6.15.232/ prasamiikSya bhiSak praajJastasmai dadyaadvidhaanavit/ yatkiJcinmadhuraM medyaM zleSmalaM gurubhojanam// CS6.15.233/ sarvaM tadatyagnihitaM bhuktvaa prasvapanaM divaa/ medyaanyannaani yo+&atyagnaavaprataantaH samaznute// CS6.15.234/ na tannimittaM vyasanaM labhate puSTimeva ca/ kaphe vRddhe jite pitte maarute caanalaH samaH// CS6.15.235/ samadhaatoH pacatyannaM puSTyaayurbalavRddhaye/ bhavanti caatra--- pathyaapathyamihaikatra bhuktaM samazanaM matam// CS6.15.236/ viSamaM bahu vaa+alpaM vaa+apyapraaptaatiitakaalayoH/ bhuktaM puurvaannazeSe tu punaradhyazanaM matam// CS6.15.237/ triiNyapyetaani mRtyuM vaa ghoraan vyaadhiinsRjanti vaa/ praataraaze tvajiirNe+api saayamaazo na duSyati// CS6.15.238/ divaa prabudhyate+arkeNa hRdayaM puNDariikavat/ tasminvibuddhe srotaaMsi sphuTatvaM yaanti sarvazaH// CS6.15.239/ vyaayaamaacca vihaaraacca vikSiptatvaacca cetasaH/ na kledamupagacchanti divaa tenaasya dhaatavaH// CS6.15.240/ aklinneSvannamaasiktamanyatteSu na duSyti/ avidagdha iva kSiire kSiiramanyadvimizritam// CS6.15.241/ naiva duuSyati tenaiva samaM saMpadyate yathaa/ raatrau tu hRdaye mlaane saMvRteSvayaneSu ca/ yaanti koSThe parikledaM saMvRte dehadhaatavaH// CS6.15.242/ klenneSvanyadapakveSu teSvaasiktaM praduSyati/ vidagdheSu payaHsvanyat payastaptamivaarpitam// CS6.15.243/ naizeSvaahaarajaateSu naavipakveSu buddhimaan/ tasmaadanyatsamazniiyaatpaalayiSyanbalaayuSii// CS6.15.244/ tatra zlokaaH--- antaragniguNaa dehaM yathaa dhaarayate ca saH/ yathaa+annaM pacyate yaaMzca yathaa++aaharaH karotyapi// CS6.15.245/ ye+agnayo yaaMzca puSyanti yaavanto ye pacanti yaan/ rasaadiinaaM kramotpattirmalaanaaM tebhya eva ca// CS6.15.246/ vRSyaaNaamaazukRddheturdhaatukaalodbhavakramaH/ rogaikadezakRddheturantaragniryathaa+adhikaH// CS6.15.247/ praduSyati yathaa duSTo yaan rogaaJjanayatyapi/ grahaNii yaa &yathaa yacca grahaNiidoSalakSaNam// CS6.15.248/ puurvaruupaM pRthak caiva vyaJjanaM sacikitsitam/ caturvidhasya nirdiSTaM tathaa caavasthikii kriyaa// CS6.15.249/ jaayate ca yathaa+atyagniryacca tasya cikitsitam/ uktavaaniha tat sarvaM grahaNiidoSake muniH// ityagnivezakRte tantre+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane grahaNiicikitsitaM naama paJcadazo+adhyaayaH//15// SoDazo+adhyaayaH/ CS6.16.1/ athaa paaNDurogacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.16.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.16.3/ paaNDurogaaH smRtaaH paJca vaatapittakaphaistrayaH/ caturthaH sannipaatena paJcamo bhakSaNaanmRdaH// CS6.16.4/ doSaaH pittapradhaanaastu yasya kupyanti dhaatuSu/ zaisthilyaM tasya dhaatuunaaM gauravaM copajaayate// CS6.16.5/ tato varNabalasnehaa ye caanye+apyojaso guNaaH/ vrajanti kSayamatyarthaM doSaduuSyapraduuSaNaat// CS6.16.6/ so+alparakto+alpamedasko niHsaaraH zithilendriyaH/ vaivarNyaM bhajate, tasya hetuM zRNu salakSaNam// CS6.16.7/ kSaaraamlalavaNaatyuSNaviruddhaasaatmyabhojanaat/ niSpaavamaaSapiNyaakatilatailaniSevaNaat// CS6.16.8/ vidagdhe+anne divaasvapnaadvyaayaamaanmaithunaattathaa/ pratikarmaturvaiSamyaadvegaanaaM ca vidhaaraNaat// CS6.16.9/ kaamacintaabhayakrodhazokopahatacetasaH/ samudiirNaM yadaa pittaM hRdaye samavasthitam// CS6.16.10/ vaayunaa balinaa kSiptaM saMpraapya dhamaniirdaza/ prapannaM kevalaM dehaM tvaGnaaMsaantaramaazritam// CS6.16.11/ praduuSya kaphavaataasRktvaGnaaMsaani karoti tat/ paaNDuhaaridraharitaan varNaan bahuvidhaaMstvaci// CS6.16.12/ sa paaNDuroga ityuktaH tasya liGgaM bhaviSyataH/ hRdayaspandanaM raukSyaM svedaabhaavaH zramastathaa// CS6.16.13/ saMbhuute+asmin bhavet sarvaH karNakSveDii hataanalaH/ durbalaH sadano+annadviT zramabhramanipiiDitaH// CS6.16.14/ gaatrazuulajvarazvaasagauravaarucimaannaraH/ mRditairiva gaatraizca piiDitonmathitairiva// CS6.16.15/ zuunaakSikuuTo haritaH ziirNalomaa hataprabhaH/ kopanaH ziziradveSii nidraaluH SThiivano+alpavaak// CS6.16.16/ piNDikodveSTakaTyuurupaadaruksadanaani ca/ &bhavantyaarohaNaayaasairvizeSazcaasya vakSyate// CS6.16.17/ aahaarairupacaaraizca vaatalaiH kupito+anilaH/ janayet-&kRSNapaaNDutvaM tathaa ruukSaaruNaaGgataam// CS6.16.18/ aGgamardaM rujaM todaM kampaM paarzvazirorujam/ varcaHzoSaasyavairasyazophaanaahabalakSayaan// CS6.16.19/ pittalasyaacitaM pittaM yathoktaiH svaiH prakopaNaiH/ duuSayitvaa tu raktaadiin paaNDurogaaya kalpate// CS6.16.20/ sa piito haritaabho vaa jvaradaahasamanvitaH/ &tRSNaamuurcchaapipaasaartaH piitamuutrazakRnnaraH// CS6.16.21/ svedanaH ziitakaamazca na caannamabhinandati/ kaTukaasyo na caasyoSNamupazete+amlameva ca// CS6.16.22/ udgaaro+amlo vidaahazca vidagdhe+anne+asya jaayate/ daurgandhyaM bhinnavarcastvaM daurbalyaM tama eva ca// CS6.16.23/ vivRddhaH zleSmalaiH zleSmaa paaNDurogaM sa puurvavat/ karoti gauravaM tandraaM chardiM zvetaavabhaasataam// CS6.16.24/ prasekaM lomaharSaM ca saadaM muurcchaaM bhramaM klamam/ zvaasaM kaasaM tathaa++aalasyamaruciM vaaksvaragraham// CS6.16.25/ zuklamuutraakSivarcastvaM kaTuruukSoSNakaamataam/ zvayathuM &madhuraasyatvamiti paaNDvaamayaH kaphaat// CS6.16.26/ sarvaannasevinaH sarve duSTaa doSaastridoSajam/ tridoSaliGgaM kurvanti paaNDurogaM suduHsaham// CS6.16.27/ mRttikaadanaziilasya kupyatyanyatamo malaH/ kaSaayaa maarutaM, pittamuuSaraa, madhuraa kapham// CS6.16.28/ kopayenmRdrasaadiiMzca raukSyaadbhuktaM &viruukSayet/ puurayatyavipakvaiva srotaaMsi niruNaddhi ca// CS6.16.29/ indriyaaNaaM balaM hatvaa tejo viiryaujasii tathaa/ paaNDurogaM karotyaazu balavarNaagninaazanam// CS6.16.30/ &zuunagaNDaakSikuuTabhruuH zuunapaannaabhimehanaH/ krimikoSTho+atisaaryeta malaM saasRk kaphaanvitam// CS6.16.31/ paaNDurogazcirotpannaH khariibhuuto na sidhyati/ &kaalaprakarSaacchuuno naa yazca piitaani pazyati// CS6.16.32/ baddhaalpaviTkaM sakaphaM haritaM yo+atisaaryate/ diinaH zvetaatidigdhaaGgazchardimuurcchaatRSaarditaH// CS6.16.33/ sa naastyasRkkSayaadyazca paaNDuH zvetatvamaapnuyaat/ iti paJcavidhasyoktaM paaNDurogasya lakSaNam// CS6.16.34/ paaNDurogii tu yo+atyarthaM pittalaani niSevate/ tasya pittamasRgmaaMsaM dagdhvaa rogaaya kalpate// CS6.16.35/ haaridranetraH sa bhRzaM haaridratvaGnakhaananaH/ raktapiitazakRnmuutro bhekavarNo hatendriyaH// CS6.16.36/ daahaavipaakadaurbalyasadanaarucikarSitaH/ kaamalaa bahupittaiSaa koSThazaakhaazrayaa mataa// CS6.16.37/ kaalaantaraat khariibhuutaa kRcchraa syaat kumbhakaamalaa/ &kRSNapiitazakRnmuutro bhRzaM zuunazca maanavaH// CS6.16.38/ saraktaakSimukhacchardiviNmuutro yazca taamyati/ daahaarucitRSaanaahatandraamohasamanvitaH// CS6.16.39/ naSTaagnisaMjJaH kSipraM hi kaamalaavaan vipadyate/ saadhyaanaamitareSaaM tu pravakSyaami cikitsitam// CS6.16.40/ tatra paaNDvaamayii snigdhastiikSNairuurdhvaanulomikaiH/ saMzodhyo mRdubhistiktaiH kaamalii tu virecanaiH// CS6.16.41/ taabhyaaM saMzuddhakoSThaabhyaaM pathyaanyannaani daapayet/ zaaliin sayavagodhuumaan puraaNaan yuuSasaMhitaan// CS6.16.42/ mudgaaDhakiimasuuraizca jaaGgalaizca rasairhitaiH/ yathaadoSaM viziSTaM ca tayorbhaiSajyamaacaret// CS6.16.43/ paJcagavyaM mahaatiktaM kalyaaNakamathaapi vaa/ snehanaarthaM ghRtaM dadyaat kaamalaapaaNDurogiNe// CS6.16.44/ daaDimaat kuDavo dhaanyaat kuDavaardhaM palaM palam/ citrakaacchRGgaveraacca pippalyaSTamikaa tathaa// CS6.16.45/ taiH kalkairviMzatipalaM ghRtasya salilaaDhake/ siddhaM hRtpaaNDugulmaarzaHpliihavaatakaphaartinut// CS6.16.46/ diipanaM zvaasakaasaghnaM muuDhavaate ca zasyate/ duHkhaprasaviniinaaM ca vandhyaanaaM caiva garbhadam// iti daaDimaadyaM ghRtam/ CS6.16.47/ kaTukaa rohiNii mustaM haridre vatsakaat palam/ paTolaM candanaM muurvaa traayamaaNaa duraalabhaa// CS6.16.48/ kRSNaa parpaTako nimbo bhuunimbo devadaaru ca/ taiH kaarSikairghRtaprasthaH siddhaH &kSiiracaturguNaH// CS6.16.49/ raktapittaM jvaraM daahaM zvayathuM sabhagandaram/ arzaaMsyasRgdaraM caiva hanti visphoTakaaMstathaa// iti kaTukaadyaM ghRtam/ CS6.16.50/ pathyaazatarase pathyaavRntaardhazatakalkavaan/ prasthaH siddho ghRtaat peyaH sa paaNDvaamayagulmanut// iti pathyaaghRtam/ CS6.16.51/ dantyaazcatuSpalarase piSTairdantiizalaaTubhiH/ tadvatprastho ghRtaatsiddhaH pliihapaaNDvartizophajit// iti dantiighRtam/ CS6.16.52/ puraaNasarpiSaH prastho draakSaardhaprasthasaadhitaH/ kaamalaagulmapaaNDvartijvaramehodaraapahaH// iti draakSaaghRtam/ CS6.16.53/ haridraatriphalaanimbabalaamadhukasaadhitam/ sakSiiraM maahiSaM sarpiH kaamalaaharamuttamam// iti haridraadighRtam/ CS6.16.54/ gomuutre dviguNe daarvyaaH kalkaakSadvayasaadhitaH/ daarvyaaH paJcapalakvaathe kalke kaaliiyake paraH// CS6.16.55/ maahiSaat sarpiSaH prasthaH puurvaH puurve pare paraH/ snehairebhirupakramya snigdhaM matvaa virecayet// CS6.16.56/ payasaa muutrayuktena bahuzaH kevalena vaa/ dantiiphalarase koSNe kaazmaryaaJjalinaa zRtam// CS6.16.57/ kraakSaaJjaliM mRditvaa vaa dadyaat paaNDvaamayaapaham/ dvizarkaraM trivRccuurNaM palaardhaM paittikaH pibet// CS6.16.58/ kaphapaaNDustu &gomuutraklinnayuktaaM hariitakiim/ &aaragvadhaM rasenekSorvidaaryaamalakasya ca// CS6.16.59/ satryuuSaNaM bilvapatraM pibennaa kaamalaapaham/ dantyardhapalakalkaM vaa dviguDaM ziitavaariNaa// CS6.16.60/ kaamalii trivRtaaM vaa+api triphalaayaa rasaiH pibet/ vizaalaatriphalaamustakuSThadaarukaliGgakaan// CS6.16.61/ kaarSikaanardhakarSaaMzaaM kuryaadativiSaaM tathaa/ karSau madhurasaayaa dvau &sarvametat sukhaambunaa// CS6.16.62/ mRditaM taM rasaM puutaM piitvaa lihyaacca madhvanu/ kaasaM zvaasaM jvaraM daahaM paaNDurogamarocakam// CS6.16.63/ gulmaanaahaamavaataaMzca raktapittaM ca naazayet/ triphalaayaa guDuucyaa vaa daarvyaa nimbasya vaa rasam// CS6.16.64/ ziitaM madhuyutaM praataH kaamalaartaH pibennaraH/ kSiiramuutraM pibet pakSaM gavyaM maahiSameva vaa// CS6.16.65/ paaNDurgomuutrayuktaM vaa saptaahaM triphalaarasam/ tarujaan jvalitaanmuutre nirvaapyaamRdya caaGkuraan// CS6.16.66/ maatuluGgasya tat puutaM paaNDuzothaharaM pibet/ svarNakSiirii trivRcchyaame bhadradaaru sanaagaram// CS6.16.67/ gomuutraaJjalinaa piSTaM muutre vaa kvathitaM pibet/ kSiiramebhiH zRtaM vaa+api pibeddoSaanulomanam// CS6.16.68/ hariitakiiM prayogeNa gomuutreNaathavaa pibet/ jiirNe kSiireNa bhuJjiita rasena madhureNa vaa// CS6.16.69/ saptaraatraM gavaaM muutre bhaavitaM vaa+apyayorajaH/ paaNDurogaprazaantyarhtaM payasaa paayayedbhiSak// CS6.16.70/ tryuuSaNatriphalaamustaviDaGgacitrakaaH samaaH/ navaayorajaso bhaagaastaccuurNaM kSaudrasarpiSaa// CS6.16.71/ bhakSayet paaNDuhRdrogakuSThaarzaHkaamalaapaham/ navaayasamidaM cuurNaM kRSNaatreyeNa bhaaSitam// iti navaayasacuurNam/ CS6.16.72/ guDanaagaramaNDuuratilaaMzaanmaanataH samaan/ pippaliidviguNaaM kuryaadguTikaaM paaNDurogiNe// CS6.16.73/ tryuuSaNaM triphalaa mmustaM viDaGgaM cavyacitrakau/ daarviitvaGnaakSiko dhaaturgranthikaM devadaaru ca// CS6.16.74/ etaan dvipalikaanbhaagaaMzcuurNaM kuryaat pRthak pRthak/ maNDuuraM dviguNaM cuurNaacchuddhamaJjanasannibham// CS6.16.75/ gomuutre+aSTaguNe paktvaa tasmiMstat prakSipettataH/ udumbarasamaankRtvaa vaTakaaMstaan yathaagni naa// CS6.16.76/ upayuJjiita takreNa saatmyaM jiirNe ca bhojanam/ maNDuuravaTakaa hyete praaNadaaH paaNDurogiNaam// CS6.16.77/ kuSThaanyajiirNakaM zothamuurustambhaM kaphaamayaan/ arzaaMsi kaamalaaM mehaM pliihaanaM zamayanti ca// iti maNDuuravaTakaaH/ CS6.16.78/ taapyaadrijaturuupyaayomalaaH paJcapalaaH pRthak/ citrakatriphalaavyoSaviDaGgaiH palikaiH saha// CS6.16.79/ zarkaraaSTapalonmizraazcuurNitaa madhunaa++aaplutaaH/ abhyasyaastvakSamaatraa hi jiirNe hitamitaazinaa// CS6.16.80/ kulatthakaakamaacyaadikapotaparihaariNaa/ triphalaayaastrayo bhaagaastrayastrikaTukasya ca// CS6.16.81/ bhaagazcitrakamuulasya viDaGgaanaaM tathaiva ca/ paJcaazmajatuno bhaagaastathaa ruupyamalasya ca// CS6.16.82/ maakSikasya ca zuddhasya lauhasya rajasastathaa/ aSTau bhaagaaH sitaayaazca tatsarvaM suukSmacuurNitam// CS6.16.83/ maakSikeNaaplutaM sthaapyamaayase bhaajane zubhe/ udumbarasamaaM maatraaM tataH khaadedyathaagni naa// CS6.16.84/ dine dine prayuJjiita jiirNe bhojyaM yathepsitam/ varjayitvaa kulatthaani kaakamaaciiM kapotakam// CS6.16.85/ yogaraaja iti khyaato yogo+ayamamRtopamaH/ rasaayanamidaM zreSThaM srvarogaharaM zivam// CS6.16.86/ paaNDurogaM viSaM kaasaM yakSmaaNaM viSamajvaram/ kuSThaanyajiirNakaM mehaM zoSaM zvaasamarocakam// CS6.16.87/ vizeSaaddhantyapasmaaraM kaamalaaM gudajaani ca/ iti yogaraajaH/ kauTajatriphalaanimbapaTolaghananaagaraiH// CS6.16.88/ bhaavitaani dazaahaani rasairdvitriguNaani vaa/ zilaajatupalaanyaSTau taavatii sitazarkaraa// CS6.16.89/ tvakkSiirii pippalii dhaatrii karkaTaakhyaa palonmitaa/ nidigdhyaaH phalamuulaabhyaaM palaM yuktyaa trigandhakam// CS6.16.90/ cuurNitaM madhunaH kuryaattripalenaakSikaan guDaan/ daaDimaambupayaHpakSirasatoyasuraasavaan// CS6.16.91/ taan bhakSayitvaa+anupibenniranno bhukta eva vaa/ paaNDukuSThajvarapliihatamakaarzobhagandaraan// CS6.16.92/ &puutihRcchukramuutraagnidoSazoSagarodaraan/ kaasaasRgdarapittaasRkzothagulmagalaamayaan// CS6.16.93/ te ca sarvavraNaan hanyuH sarvarogaharaaH zivaaH/ iti zilaajatuvaTakaaH/ punarnavaa trivRdvyoSaviDaGgaM daaru citrakam// CS6.16.94/ kuSThaM haridre triphalaa dantii cavyaM kaliGgakaaH/ &pippalii pippaliimuulaM mustaM ceti palonmitam// CS6.16.95/ maNDuuraM dviguNaM cuurNaadgomuutre dvyaaDhake pacet/ kolavaDguTikaaH kRtvaa takreNaaloDya naa pibet// CS6.16.96/ taaH paaNDurogaan pliihaanamarzaaMsi viSamajvaram/ zvayathuM grahaNiidoSaM hanyuH kuSThaM krimiiMstathaa// iti punarnavamaNDuuram/ CS6.16.97/ daarviitvak triphalaa vyoSaM viDaGgamayaso rajaH/ madhusarpiryutaM ligyaat kaamalaapaaNDurogavaan// CS6.16.98/ tulyaa ayorajaHpathyaaharidraaH kSaudrasarpiSaa/ cuurNitaaH kaamalii ligyaadguDakSaudreNa vaa+abhayaaH// CS6.16.99/ triphalaa dve haridre ca kaTurohiNyayorajaH/ cuurNitaM kSaudrasarpirbhyaaM sa lehaH kaamalaapahaH// CS6.16.100/ dvipalaaMzaaM tugaakSiiriiM naagaraM madhuyaSTikaam/ praasthikiiM pippaliiM kraakSaaM zarkaraardhatulaaM zubhaam// CS6.16.101/ dhaatriiphalarasadroNe cuurNitaM lehavat pacet/ ziitaM madhuprasthayutaM lihyaat paaNitalaM tataH// CS6.16.102/ hanyeSa kaamalaaM pittaM paaNDuM kaasaM haliimakam/ iti dhaatryavalehaH/ tryuuSaNaM triphalaa cavyaM citrako devadaaru ca// CS6.16.103/ viDaGgaanyatha mustaM ca vatsakaM ceti cuurNayet/ maNDuuratulyaM taccuurNaM gomuutre+aSTaguNe pacet// CS6.16.104/ zanaiH siddhaastathaa ziitaaH kaaryaaH karSasamaa guDaaH/ yathaagni bhakSaNiiyaaste pliihapaaNDvaamayaapahaaH// CS6.16.105/ grahaNyarzonudazcaiva takravaaTyaazinaH smRtaaH/ iti maNDuuravaTakaaH/ maJjiSThaa rajanii draakSaa balaamuulaanyayorajaH// CS6.16.106/ lodhraM caiteSu gauDaH syaadariSTaH paaNDurogiNaam/ iti gauDo+ariSTaH/ biijakaatSoDazapalaM triphalaayaazca viMzatiH// CS6.16.107/ draakSaayaaH paJca laakSaayaaH sapta droNe jalasya tat/ saadhyaM paadaavazeSe tu puutazeSe samaavapet// CS6.16.108/ zarkaraayaastulaaM prasthaM maakSikasya ca kaarSikam/ vyoSaM vyaaghranakhoziiraM kramukaM sailavaalukam// CS6.16.109/ madhukaM kuSThamityetaccuurNitaM ghRtabhaajane/ yaveSu dazaaraatraM tadgriiSme dviH zizire sthitam// CS6.16.110/ pibettadgrahaNiipaaNDurogaarzaHzothagulmanut/ muutrakRcchraazmariimehakaamalaasannipaatajit// CS6.16.111/ biijakaariSTa ityeSa aatreyeNa prakiirtitaH/ iti biijakaariSTaH/ dhaatriiphalasahasre dve piiDayitvaa rasaM tu tam// CS6.16.112/ kSaudraaSTaaMzena saMyuktaM kRSNaardhakuDavena ca/ zarkaraardhatulonmizraM pakSaM snigdhaghaTe sthitam// CS6.16.113/ prapibenmaatrayaa praatarjiirNe hitamitaazanaH/ kaamalaapaaNDuhRdrogavaataasRgviSamajvaraan// CS6.16.114/ kaasahikkaarucizvaasaaMzcaiSo+ariSTaH praNaazayet/ iti dhaatryariSTaH/ sthiraadibhiH zRtaM toyaM paanaahaare prazasyate// CS6.16.115/ paaNDuunaaM, kaamalaartaanaaM mRdviikaamalakiirasaH/ paaNDurogaprazaantyarhtamiti proktaM maharSiNaa// CS6.16.116/ vikalpyametadbhiSajaa pRthagdoSabalaM prati/ vaatike shehabhuuyiSTaM, paittike tiktaziitalam// CS6.16.117/ zlaiSmike &kaTutiktoSNaM, vimizraM saannipaatike/ nipaatayecchariiraattu mRttikaaM bhakSitaaM bhiSak// CS6.16.118/ yuktijJaH zodhanaistiikSNaiH prasamiikSya balaabalam/ zuddhakaayasya sarpiiMSi balaadhaanaani yojayet// CS6.16.119/ vyoSaM bilvaM haridre dve triphalaa dve punarnave/ mustaanyayorajaH paaThaa viDaGgaM devadaaru ca// CS6.16.120/ vRzcikaalii ca bhaargii ca &sakSiiraistaiH samairghRtam/ saadhayitvaa pibedyuktyaa naro mRddoSapiiDitaH// CS6.16.121/ tadvat kezarayaSTyaahvapippaliikSaarazaadvalaiH/ mRdbhakSaNaadaaturasya laulyaadavinivartinaH// CS6.16.122/ dveSyaarthaM bhaavitaaM kaamaM dadyaattaddoSanaazanaiH/ viDaGgailaativiSayaa nimbapatreNa paaThayaa// CS6.16.123/ vaartaakaiH kaTurohiNyaa kauTajairmuurvayaa+api vaa/ yathaadoSaM prakurviita bhaiSajyaM paaNDurogiNaam// CS6.16.124/ kriyaavizeSa eSo+asya mato hetuvizeSataH/ tilapiSTanibhaM yastu varcaH sRjati kaamalii// CS6.16.125/ zleSmaNaa ruddhamaargaM tat pittaM kaphaharairjayet/ ruukSaziitagurusvaaduvyaayaamairveganigrahaiH// CS6.16.126/ kaphasaMmuurcchito vaayuH sthaanaat pittaM kSipedbalii/ haaridranetramuutratvak zvetavarcaastadaa naraH// CS6.16.127/ bhavet saaTopaviSTambho guruNaa hRdayena ca/ daurbalyaalpaagnipaarzvaartihikkaazvaasaarucijvaraiH// CS6.16.128/ krameNaalpe+&anusajyeta pitte zaakhaasamaazrite/ barhitittiridakSaaNaaM ruukSaamlaiH kaTukai rasaiH// CS6.16.129/ zuSkamuulakakaulatthairyuuSaizcaannaani bhojayet/ maatuluGgarasaM kSaudrapippaliimaricaanvitam// CS6.16.130/ sanaagaraM pibet pittaM tathaa+asyaiti svamaazayam/ kaTutiikSNoSNalavaNairbhRzaamlaizcaapyupakramaH// CS6.16.131/ &aapittaraagaacchakRto vaayozcaaprazamaadbhavet/ svasthaanamaagate pitte puriiSe pittaraJjite// CS6.16.132/ nivRttopadravasya syaat puurvaH kaamaliko vidhiH/ yadaa tu paaNDorvarNaH syaaddharitazyaavapiitakaH// CS6.16.133/ balotsaahakSayastandraa mandraagnitvaM mRdujvaraH/ striiSvaharSo+aGgamardazca zvaasastRSNaa+arucirbhramaH// CS6.16.134/ haliimakaM tadaa tasya vidyaadanilapittataH/ guDuuciisvarasakSiirasaadhitaM maahiSaM ghRtam// CS6.16.135/ sa pibettrivRtaaM snigdho rasenaamalakasya tu/ virikto madhurapraayaM bhajet pitaanilaapaham// CS6.16.136/ draakSaalehaM ca puurvoktaM sarpiiMSi madhuraaNi ca/ yaapanaan kSiirabastiiMzca ziilayetsaanuvaasanaan// CS6.16.137/ maardviikaariSTayogaaMzca pibedyuktyaa+agnivRddhaye/ kaasikaM caabhayaalehaM pippaliiM madhukaM balaam// CS6.16.138/ payasaa ca prayuJjiita yathaadoSaM yathaabalam/ tatra zlokau--- paaNDoH paJcavidhasyoktaM hetulakSaNabheSajam// CS6.16.139/ kaamalaa dvividhaa teSaaM saadhyaasaadhyatvameva ca/ teSaaM vikalpo yazcaanyo mahaavyaadhirhaliimakaH/ tasya coktaM samaasena vyaJjanaM sacikitsitam// ityagnivezakRte tantre+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane paaNDurogacikitsitaM naama SoDazo+adhyaayaH//16// saptadazo+adhyaayaH/ CS6.17.1/ athaato hikkaazvaasacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.17.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.17.3/ devalokaarthatattvavjJamaatreyamRSimuttamam/ apRcchat saMzayaM dhiimaanagnivezaH kRtaaJjaliH// CS6.17.4/ ya ime dvividhaaH proktaastridoSaastriprakopaNaaH/ rogaa naanaatmakaasteSaaM kasko bhavati durjayaH// CS6.17.5/ agnivezasya tadvaakyaM zrutvaa matimataaM varaH/ uvaaca paramapriitaH paramaarthavinizcayam// CS6.17.6/ kaamaM praaNaharaa rogaa bahavo na tu te tathaa/ yathaa zvaasazca hikkaa ca praaNaanaazu nikRntataH// CS6.17.7/ anyairapyupasRSTasya rogairjantoH pRthagvidhaiH/ ante saMjaayate hikkaa zvaaso vaa tiivravedanaH// CS6.17.8/ kaphavaataatmakaavetau pittasthaanasamudbhavau/ hRdayasya rasaadiinaaM dhaatuunaaM copazoSaNau// CS6.17.9/ tasmaat saadhaaraNaavetau matau paramadurjayau/ mithyopacaritau kruddhau hata aaziiviSaaviva// CS6.17.10/ pRthak paJcavidhaavetau nirdiSTau rogasaMgrahe/ tayoH zRNu samutthaanaM liGgaM ca sabhiSagjitam// CS6.17.11/ rajasaa dhuumavaataabhyaaM ziitasthaanaambusevanaat/ vyaayaamaadgraamyadharmaadhvaruukSaannaviSamaazanaat// CS6.17.12/ aamapradoSaadaanaahaadraukSyaadatyapatarpaNaat/ daurbalyaanmarmaNo ghaataaddvandvaacchuddhyatiyogataH// CS6.17.13/ atiisaarajvaracchardipratizyaayakSatakSayaat/ raktapittaadudaavartaadvisuucyalasakaadapi// CS6.17.14/ paaNDurogaadviSaaccaiva pravartete gadaavimau/ niSpaavamaaSapiNyaakatilatailaniSevaNaat// CS6.17.15/ piSTazaaluukaviSTambhividaahigurubhojanaat/ jalajaanuupapizitadadhyaamakSiirasevanaat// CS6.17.16/ abhiSyandyupacaaraacca zleSmalaanaaM ca sevanaat/ kaNThorasaH pratiighaataadvibandhaizca pRthagvidhaiH// CS6.17.17/ maarutaH praaNavaahiini srotaaMsyaavizya kupyati/ uraHsthaH kaphamuddhuuya hikkaazvaasaan karoti saH// CS6.17.18/ ghoraan praaNoparodhaaya praaNinaaM paJca paJca ca/ ubhayoH puurvaruupaaNi zRNu vakSyaamyataH param// CS6.17.19/ kaNThorasorgurutvaM ca vadanasya kaSaayataa/ hikkaanaaM puurvaruupaaNi kukSeraaTopa eva ca// CS6.17.20/ aanaahaH paarzvazuulaM ca piiDanaM hRdayasya ca/ praaNasya ca vilomatvaM zvaasaanaaM puurvalakSaNam// CS6.17.21/ praaNodakaannavaahiini srotaaMsi sakapho+anilaH/ hikkaaH karoti saMrudhya taasaaM liGgaM pRthak zRNu// CS6.17.22/ kSiiNamaaMsabalapraaNatejasaH sakapho+anilaH/ gRhiitvaa sahasaa kaNThamuccairghoSavatiiM bhRzam// CS6.17.23/ karoti satataM hikkaamekadvitriguNaaM tathaa/ praaNaH srotaaMsi marmaaNi saMrudhyoSmaaNameva ca// CS6.17.24/ saMjJaaM muSNaati gaatraaNaaM stambhaM saMjanayatyapi/ maargaM caivaannapaanaanaaM ruNaddhyupahatasmRteH// CS6.17.25/ saazruviplutanetrasya stabdhazaGkhacyutabhruvaH/ saktajalpapralaapasya nirvRtiM naadhigacchataH// CS6.17.26/ mahaamuulaa mahaavegaa mahaazabdaa mahaabalaa/ mahaahikketi saa nRRNaaM sadyaH praaNaharaa mataa// iti mahaahikkaa/ CS6.17.27/ hikkate yaH pravRddhastu kRzo diinamanaa naraH/ jarjareNorasaa kRcchraM gambhiiramanunaadayan// CS6.17.28/ saMjRmbhan saMkSipaMzcaiva tathaa+aGgaani prasaarayan/ paarzve cobhe samaayamya kuujan stambharugarditaH// CS6.17.29/ naabheH pakvaazayaadvaa+api hikkaa caasyopajaayate/ kSobhayantii bhRzaM dehaM naamayantiiva taamyataH// CS6.17.30/ ruNaddhyucchvaasamaargaM tu pranaSTabalacetasaH/ gambhiiraa naama saa tasya hikkaa praaNaantikii mataa// iti gambhiiraa hikkaa/ CS6.17.31/ vyapetaa jaayate hikkaa yaa+annapaane caturvidhe/ aahaarapariNaamaante bhuuyazca labhate balam// CS6.17.32/ pralaapavamyatiisaaratRSNaartasya vicetasaH/ jRmbhiNo viplutaakSasya zuSkaasyasya vinaaminaH// CS6.17.33/ paryaadhmaatasya hikkaa yaa jatrumuulaadasantataa/ saa vyapeteti vijJeyaa hikkaa praaNoparodhinii// iti vyapetaa hikkaa/ CS6.17.34/ kSudravaato yadaa koSThaadvyaayaamaparighaTTitaH/ kaNThe prapadyate hikkaaM tadaakSudraaM karoti saH// CS6.17.35/ atiduHkhaa na saa coraHziromarmaprabaadhinii/ na cocchvaasaannapaanaanaaM maargamaavRtya tiSThati// CS6.17.36/ vRddhimaayasyato yaati bhuktamaatre ca maardavam/ yataH pravartate puurvaM tata eva nirvatate// CS6.17.37/ hRdayaM kloma kaNThaM ca taalukaM ca samaazritaa/ mRdvii saa kSudrahikketi nRNaaM saadhyaa prakiirtitaa// iti kSudrahikkaa/ CS6.17.38/ sahasaa+atyabhyavahRtauH paanaannaiH piiDito+anilaH/ uurdhvaM prapadyate koSThaanmadyairvaa+atimadapradaiH// CS6.17.39/ tathaa+atiroSabhaaSyaadhvahaasyabhaaraativatanaiH/ vaayuH koSThagato dhaavan paanabhojyaprapiiDitaH// CS6.17.40/ uraHsrotaH samaavizya kuryaaddhikkaaM tato+annajaam/ tathaa zanairasaMbandhaM kSuvaMzcaapi sa hikkate// CS6.17.41/ na marmabaadhaajananii nendriyaaNaaM prabaadhinii/ hikkaa piite tathaa bhukte zamaM yaati ca saa+annajaa// ityannajaa hikkaa/ CS6.17.42/ atisaMcitadoSasya bhaktacchedakRzasya ca/ vyaadhibhiH kSiiNadehasya vRddhasyaativyavaayinaH// CS6.17.43/ aasaaM yaa saa samutpannaa hikkaa hantyaazu jiivitam/ yamikaa ca pralaapaartitRSNaamohasamanvitaa// CS6.17.44/ akSiiNazcaapyadiinazca sthiradhaatvindriyazca yaH/ tasya saadhayituM zakyaa yamikaa hantyato+anyathaa// CS6.17.45/ yadaa srotaaMsi saMrudhya maarutaH kaphapuurvakaH/ viSvagvrajati saMruddhastadaa zvaasaankaroti saH// CS6.17.46/ uddhuuyamaanavaato yaH zabdavadduHkhito naraH/ uccaiH zvasiti saMruddho mattarSabha ivaanizam// CS6.17.47/ pranaSTajJaanavijJaanastathaa vibhraantalocanaH/ vikRtaakSyaanano baddhamuutravarcaa viziirNavaak// CS6.17.48/ diinaH prazvasitaM caasya duuraadvijJaayate bhRzam/ mahaazvaasopasRSTaH sa kSiprameva vipadyate// iti mahaazvaasaH/ CS6.17.49/ diirghaM zvasiti yastuurdhvaM na ca pratyaaharatyadhaH/ zleSmaavRtamukhasrotaaH kruddhagandhavahaarditaH// CS6.17.50/ uurdhvadRSTirvipazyaMzca vibhraantaakSa itastataH/ pramudhyan vedanaartazca zuSkaasyo+aratipiiDitaH// CS6.17.51/ uurdhvazvaase &prakupite hyadhaHzvaaso nirudhyate/ mudhyatastaamyatazcordhvaM zvaasastasyaiva hantyasuun// ityuurdhvazvaasaH/ CS6.17.52/ yastu zvasiti vicchinnaM sarvapraaNena piiDitaH/ na vaa zvasiti duHkhaarto marmacchedarugarditaH// CS6.17.53/ aanaahasvedamuurcchaarto dadyamaanena bastinaa/ viplutaakSaH parikSiiNaH zvasan raktaikalocanaH// CS6.17.54/ vicetaaH parizuSkaasyo vivarNaH pralapannaraH/ chinnazvaasena vicchinnaH sa ziighraM prajahaatyasuun// iti chinnazvaasaH/ CS6.17.55/ pratilomaM yadaa vaayuH srotaaMsi pratipadyate/ griivaaM zirazca saMgRhya zleSmaaNaM samudiirya ca// CS6.17.56/ karoti piinasaM tena ruddho ghurghurukaM tathaa/ atiiva tiivravegaM ca zvaasaM praaNaprapiiDakam// CS6.17.57/ prataabhyatyativegaacca kaasate sannirudhyate/ pramohaM kaasamaanazca sa gacchati muhurmuhuH// CS6.17.58/ zleSmaNyamucyamaane tu bhRzaM bhavati duHkhitaH/ tasyaiva ca vimokSaante muhuurtaM labhate sukham// CS6.17.59/ athaasyoddhvaMsate kaNThaH kRcchraacchaknoti bhaaSitum/ na caapi nidraaM labhate zayaanaH zvaasapiiDitaH// CS6.17.60/ paarzve tasyaavagRhNaati zayaanasya samiiraNaH/ aasiino labhate saudhyamuSNaM caivaabhinandati// CS6.17.61/ ucchritaakSo lalaaTena svidyataa bhRzamartimaan/ vizuSkaasyo muhuH zvaaso muhuzcaivaavadhamyate// CS6.17.62/ meghaambuziitapraagvaataiH zleSmalaizcaabhivardhate/ sa yaapyastamakazvaasaH saadhyo vaa syaannavotthitaH// iti tamakazvaasaH/ CS6.17.63/ jvaramuurcchaapariitasya vidyaat pratamakaM tu tam/ udaavartarajo+ajiirNaklinnakaayanirodhajaH// CS6.17.64/ tamasaa vardhate+atyarthaM ziitaizcaazu prazaamyati/ majjatastamasiivaa+asya vidyaat saMtamakaM tu tam// iti pratamakasaMtamakazvaasau/ CS6.17.65/ ruukSaayaasodbhavaH koSThe kSudro vaata udiirayan/ kSudrazvaaso na so+atyarthaM duHkhenaaGgaprabaadhakaH// CS6.17.66/ hinasti na sa gaatraaNi na ca duHkho yathetare/ na ca bhojanapaanaanaaM niruNaddhyucitaaM gatim// CS6.17.67/ nendriyaaNaaM vyathaaM naapi kaaMcidaapaadayedrujam/ sa saadhya ukto balinaH sarve caavyaktalakSaNaaH// CS6.17.68/ iti zvaasaaH samuddiSTaa hikkaazcaiva svalakSaNaiH/ eSaaM praaNaharaa varjyaa ghoraaste hyaazukaariNaH// CS6.17.69/ bheSajaiH saadhyayaapyaaMstu kSipraM bhiSagupaacaret/ upekSitaa daheyurhi zuSkaM kakSamivaanalaH// CS6.17.70/ kaaraNasthaanamuulaikyaadekameva cikitsitam/ dvayorapi yathaadRSTamRSibhistannibodhata// CS6.17.71/ hikkaazvaasaarditaM snigdhairaadau svedairupaacaret/ aaktaM lavaNatailena naaDiiprastarasaMkaraiH// CS6.17.72/ tairasya grathitaH zleSmaa srotaHsvabhiviliiyate/ khaani maardavamaayaanti tato vaataanulomataa// CS6.17.73/ yathaa+adrikuJjeSvarkaaMzutaptaM viSyandate himam/ zleSmaa taptaH sthiro dehe svedairviSyandate tathaa// CS6.17.74/ svinnaM jJaatvaa tatastuurNaM bhojayet snigdhamodanam/ matsyaanaaM zuukaraaNaaM vaa rasairdadhyuttareNa vaa// CS6.17.75/ tataH zleSmaNi saMvRddhe vamanaM paayayettu tam/ pippaliisaindhavakSaudrairyuktaM vaataavirodhi yat// CS6.17.76/ nirhRte sukhamaapnoti sa kaphe duSTavigrahe/ srotaHsu ca vizuddheSu caratyavihato+anilaH// CS6.17.77/ liinazceddoSazeSaH syaaddhuumaistaM nirharedbudhaH/ haridraaM patrameraNDamuulaM laakSaaM manaHzilaam// CS6.17.78/ sadevadaarvalaM maaMsiiM piSTvaa vartiM prakalpayet/ taaM ghRtaaktaaM pibeddhuumaM yavairvaa ghRtasaMyutaiH// CS6.17.79/ madhuucchiSTaM sarjarasaM ghRtaM mallakasaMpuTe/ kRtvaa dhuumaM pibecchRGgaM baalaM vaa snaayu vaa gavaam// CS6.17.80/ syonaakavardhamaanaanaaM naaDiiM zuSkaaM kuzasya vaa/ padmakaM guggulaM lohaM zallakiiM vaa ghRtaaplutam// CS6.17.81/ svarakSiNaatisaaraasRkpittadaahaanubandhajaan/ madhurasnigdhaziitaadyairhikkaazvaasaanupaacaret// CS6.17.82/ na svedyaaH pittadaahaartaa raktasvedaativartinaH/ kSiiNadhaatubalaa ruukSaa garbhiNyazcaapi pittalaaH// CS6.17.83/ koSNaiH kaamamuraHkaNThaM snehasekaiH sazarkaraiH/ utkaarikopanaahaizca svedayen mRdubhiH kSaNam// CS6.17.84/ tilomaamaaSagodhuumacuurNairvaataharaiH saha/ snehaizcotkaarikaa saamlaiH sakSiirairvaa kRtaa hitaa// CS6.17.85/ navajvaraamadoSeSu ruukSasvedaM vilaGghanam/ samiikSyollekhanaM vaa+api kaarayellavaNaambunaa// CS6.17.86/ atiyogoddhataM vaataM dRSTvaa vaataharairbhiSak/ rasaadyairnaatiziitoSNairabhyaGgaizca zamaM nayet// CS6.17.87/ udaavarte tathaa++aadhmaane maatuluGgaamlavetasaiH/ hiGgupiilubiDaizcaannaM yuktaM syaadanulomanam// CS6.17.88/ hikkaazvaasaamayii hyeko balavaan durbalo+aparaH/ kaphaadhikastathainaiko ruukSo bahvanilo+aparaH// CS6.17.89/ kakaadhike balasthe ca vamanaM savirecanam/ kuryaat pathyaazine dhuumalehaadizamanaM tataH// CS6.17.90/ vaatikaan durbalaan baalaan vRddhaaMzcaanilasuudanaiH/ tarpayedeva zamanaiH snehayuuSarasaadibhiH// CS6.17.91/ anutkliSTakaphaasvinnadurbalaanaaM vizodhanaat/ vaayurlabdhaaspado marma saMzoSyaazu haredasuun// CS6.17.92/ dRDhaan bahukaphaaMstasmaadrasairaanuupavaarijaiH/ tRptaanvizodhayetsvinnaan bRMhayeditaraan bhiSak// CS6.17.93/ barhitittiridakSaazca jaaGgalaazca mRgadvijaaH/ dazamuuliirase siddhaaH kaulatthe vaa rase hitaaH// CS6.17.94/ nidigdhikaaM bilvamadhyaM karkaTaakhyaaM duraalabhaam/ trikaNTakaM guDuuciiM ca kulatthaaMzca sacitrakaan// CS6.17.95/ jale paktvaa rasaH puutaH pippaliighRtabharjitaH/ sanaagaraH salavaNaH syaadyuuSo bhojane hitaH// CS6.17.96/ raasnaaM balaaM paJcamuulaM hrasvaM mudgaan sacitrakaan/ paktvaa+ambhasi rase tasmin yuuSaH saadhyazca puurvavat// CS6.17.97/ pallavaanmaatuluGgasya nimbasya kulakasya ca/ paktvaa mudgaaMzca savyoSaan kSaarayuuSaM vipaacayet// CS6.17.98/ dattvaa salavaNaM kSaaraM zigruuNi maricaani ca/ yuktyaa saMsaadhito yuuSo hikkaazvaasavikaaranut// CS6.17.99/ kaasamardakapatraaNaaM yuuSaH zobhaaJjanasya ca/ zuSkamuulakayuuSazca hikkaazvaasanivaaraNaH// CS6.17.100/ sadadhivyoSasarpiSko yuuSo vaartaakajo hitaH/ zaaliSaSTikagodhuumayavaannaanyanavaani ca// CS6.17.101/ hiGgusauvarcalaajaajiibiDapauSkaracitrakaiH/ siddhaa karkaTazRGgyaa ca yavaaguuH zvaasahikkinaam// CS6.17.102/ dazamuuliizaTiirasnaapippaliimuulapauSkaraiH/ zRGgiitaamalakiibhaargiiguDuuciinaagaraambubhiH// CS6.17.103/ yavaaguuM vidhinaa siddhaaM kaSaayaM vaa pibennaraH/ kaasahRdgrahapaarzvaartihikkaazvaasaprazaantaye// CS6.17.104/ puSkaraahvazaTiivyoSamaatuluGgaamlavetasaiH/ yojayedannapaanaani sasaarpirbiDahiGgubhiH// CS6.17.105/ dazamuulasya vaa kvaathamathavaa devadaaruNaH/ tRSito madiraaM vaa+api hikkaazvaasii pibennaraH// CS6.17.106/ paaThaaM madhurasaaM raasnaaM saralaM devadaaru ca/ prakSaalya jarjariikRtya suraamaNDe nidhaapayet// CS6.17.107/ taM mandalavaNaM kRtvaa bhiSak prasRtasaMmitam/ paayayettu tato hikkaa zvaasazcaivopazaamyati// CS6.17.108/ hiGgu sauvarcalaM kolaM samaGgaaM pippaliiM balaam/ maatuluGgarase piSTamaaranaalena vaa pibet// CS6.17.109/ sauvarcalaM naagaraM ca bhaargiiM dvizarkaraayutam/ uSNaambunaa pibedetaddhikkaazvaasavikaaranut// CS6.17.110/ bhaargiinaagarayoH kalkaM maricakSaarayostathaa/ piitadrucitrakaasphotaamuurvaaNaaM caambunaa pibet// CS6.17.111/ madhuulikaa tugaakSiirii naagaraM pippalii tathaa/ utkaarikaa ghRte siddhaa zvaase pittaanubandhaje// CS6.17.112/ zvaavidhaM zazamaaMsaM ca zallakasya ca zoNitam/ pippaliighRtasiddhaani zvaase vaataanubandhaje// CS6.17.113/ suvarcalaaraso dugdhaM ghRtaM trikaTukaanvitam/ zaalyodanasyaanupaanaM vaatapittaanuge hitam// CS6.17.114/ ziriiSapuSpasvarasaH saptaparNasya vaa punaH/ pippaliimadhusaMyuktaH kaphapittaanuge mataH// CS6.17.115/ madhukaM pippaliimuulaM guDo &gozvazakRdrasaH/ ghRtaM kSaudraM kaasazvaasahikkaabhiSyandinaaM zubham// CS6.17.116/ kharaazvoSTravaraahaaNaaM meSasya ca gajasya ca/ zakRdrasaM bahukaphe caikaikaM madhunaa pibet// CS6.17.117/ kSaaraM caapyazvagandhaayaa lihyaannaa kSaudrasarpiSaa/ mayuurapaadanaalaM vaa zakalaM zallakasya vaa// CS6.17.118/ &zvaavijjaaNDakacaaSaaNaaM romaaNi kurarasya vaa/ &zRGgyekadvizaphaanaaM vaa carmaasthiini khuraaMstathaa// CS6.17.119/ sarvaaNyekaikazo vaa+api dagdhvaa kSaudraghRtaanvitam/ cuurNaM liiDhvaa jayet kaasaM hikkaaM zvaasaM ca daaruNam// CS6.17.120/ ete hi kaphasaMruddhagati-&praaNaprakopajaaH/ tasmaattanmaargazuddhyarthaM deyaa lehaa na niSkaphe// CS6.17.121/ kaasine cchardanaM dadyaat svarabhaGge ca buddhimaan/ vaatazleSmaharairyuktaM tamake tu virecanam// CS6.17.122/ udiiryate bhRzataraM maargarodhaadvahajjalam/ yathaa tathaa+anilastasya maargaM nityaM vizodhayet// CS6.17.123/ zaTiicorakajiivantiivantiitvaGmustaM puSkaraahvayam/ surasaM taamalakyelaa pippalyaguru naagaram// CS6.17.124/ vaalakaM ca samaM cuurNaM kRtvaa+aSTaguNazarkaram/ sarvathaa tamake zvaase hikkaayaaM ca prayojayet// CS6.17.125/ muktaapravaalavaiduuryazaGkhasphaTikamaJjanam/ &sasaaragandhakaacaarkasuukSmailaalavaNadvayam// CS6.17.126/ taamraayorajasii ruupyaM &sasaugandhikasiisakam/ jaatiiphalaM zaNaadbiijamapaamaargasya taNDulaaH// CS6.17.127/ eSaaM paaNitalaM cuurNaM tulyaanaaM kSaudrasarpiSaa/ hikkaaM zvaasaM ca kaasaM ca liiDhamaazu niyacchati// CS6.17.128/ aJjanaattimiraM kaacaM niilikaaM puSpakaM tamaH/ &malyaM kaNDuumabhiSyandamarma caiva praNaazayet// iti muktaadyaM cuurNam/ CS6.17.129/ zaTiipuSkaramuulaanaaM cuurNamaamalakasya ca/ madhunaa saMyutaM lehyaM cuurNaM vaa kaalalohajam// CS6.17.130/ sazarkaraaM taamalakiiM draakSaaM gozvazakRdrasam/ tulyaM guDaM naagaraM ca praazayennaavayettathaa// CS6.17.131/ lazunasya palaaNDorvaa muulaM gRJjanakasya vaa/ naavayeccandanaM vaa+api naariikSiireNa saMyutam// CS6.17.132/ sukhoSNaM ghRtamaNDaM vaa saindhavenaavacuurNitam/ naavayenmaakSikiiM viSThaamalaktakarasena vaa// CS6.17.133/ naariikSiireNa siddhaM vaa sarpirmadhurakairapi/ piitaM nasto niSiktaM vaa sadyo hikkaaM niyacchati// CS6.17.134/ sakRduSNaM sakRcchiitaM vyatyaasaaddhikkinaaM payaH/ paane nastaHkriyaayaaM vaa zarkaraamadhusaMyutam// CS6.17.135/ adhobhaagairghRtaM siddhaM sadyo hikkaaM niyacchati/ pippaliimadhuyuktau vaa rasau dhaatriikapitthayoH// CS6.17.136/ laajaalaakSaamadhudraakSaapippalyazvazakRdrasaan/ lihyaat kolamadhudraakSaapippaliinaagaraaNi vaa// CS6.17.137/ ziitaambusekaH sahasaa traaso vismaapanaM bhayam/ krodhaharSapriyodvegaa hikkaapracyaavanaa mataaH// CS6.17.138/ hikkaazvaasavikaaraaNaaM nidaanaM yat prakiirtitam/ varjyamaarogyakaamaistaddhikkaazvaasavikaaribhiH// CS6.17.139/ &hikkaazvaasaanubandhaa ye zuSkoraHkaNThataalukaaH/ prakRtyaa ruukSadehaazca sarpirbhistaanupaacaret// CS6.17.140/ dazamuularase sarpirdadhimaNDe ca saadhayet/ kRSNaasauvarcalakSaaravayaHsthaahiGgucorakaiH// CS6.17.141/ kaayasthayaa ca tat paanaaddhikkaazvaasau praNaazayet/ tejovatyabhayaa kuSThaM pippalii kaTurohiNii// CS6.17.142/ bhuutiikaM pauSkaraM muulaM palaazazcitrakaH zaTii/ sauvarcalaM taamalakii saindhavaM bilvapezikaa// CS6.17.143/ taaliisapatraM jiivantii vacaa tairakSasaMmitaiH/ hiGgupaadairghRtaprasthaM pacettoye caturguNe// CS6.17.144/ etadyathaabalaM piitvaa hikkaazvaasau jayennaraH/ &zothaanilaarzograhaNiihRtpaarzvaruja eva ca// iti tejovatyaadighRtam/ CS6.17.145/ manaHzilaasarjarasalaakSaarajanipadmakaiH/ maJjiSThailaizca karSaaMzaiH prasthaH siddho ghRtaaddhitaH// CS6.17.146/ jiivaniiyopasiddhaM vaa sakSaudraM lehayedghRtam/ tryuuSaNaM daadhikaM vaa+api pibedvaasaaghRtaM tathaa// iti manaHzilaadighRtam/ CS6.17.147/ yatkiMcit kaphavaataghnamuSNaM vaataanulomanam/ bheSajaM paanamannaM vaa taddhitaM zvaasahikkine// CS6.17.148/ vaatakRdvaa kaphaharaM kaphakRdvaa+anilaapaham/ kaaryaM naikaantikaM taabhyaaM praayaH zreyo+anilaapaham// CS6.17.149/ sarveSaaM bRMhaNe hyalpaH zakyazca praayazo bhavet/ &naatyarthaM zamane+apaayo bhRzo+azakyazca karzane// CS6.17.150/ tasmaacchuddhaanazuddhaaMzca zamanairbRMhaNairapi/ hikkaazvaasaarditaaJjantuun praayazaH samupaacaret// CS6.17.151/ tatra zlokaH--- durjayatve samutpattau kriyaikatve ca kaaraNam/ liGgaM pathyaM ca hikkaanaaM zvaasaanaaM ceha darzitam// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane hikkaazvaasacikitsitaM naama saptadazo+adhyaayaH//17// aSTaadazo+adhyaayaH/ CS6.18.1/ athaataH kaasacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.18.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.18.3/ tapasaa yazasaa dhRtyaa dhiyaa ca parayaa+anvitaH/ aatreyaH kaasazaantyarthaM praaha siddhaM cikitsitam// CS6.18.4/ vaataadijaastrayo ye ca kSatajaH kSayajastathaa/ paJcaite syurnRNaaM kaasaa vardhamaanaaH kSayapradaaH// CS6.18.5/ puurvaruupaM bhavetteSaaM zuukapuurNagalaasyataa/ kaNThe kaNDuuzca bhojyaanaamavarodhazca jaayate// CS6.18.6/ adhaHpratihato vaayuruurdhvasrotaHsamaazritaH/ udaanabhaavamaapannaH kaNThe saktastathorasi// CS6.18.7/ aavizya zirasaH khaani sarvaaNi pratipuurayan/ aabhaJjannaakSipan dehaM hanumanye tathaa+akSiNii// CS6.18.8/ netre pRSThamuraHpaarzve nirbhujya stambhayaMstataH/ zuSko vaa sakapho vaa+api kasanaatkaasa ucyate// CS6.18.9/ pratighaatavizeSeNa tasya vaayoH saraMhasaH/ &vedanaazabdavaiziSTyaM kaasaanaamupajaayate// CS6.18.10/ ruukSaziitakaSaayaalpapramitaanazanaM striyaH/ vegadhaaraNamaayaaso vaatakaasapravartakaaH// CS6.18.11/ hRtpaarzvoraHzuulasvarobhedakaro bhRzam/ zuSkorazkaNThavaktrasya hRSTalomnaH prataamyataH// CS6.18.12/ nirghoSadainyastananadaurbalyakSobhamohakRt/ zuSkakaasaH kaphaM zuSkaM kRcchraanmuktvaa+alpataaM vrajet// CS6.18.13/ snigdhaamlalavaNoSNaizca bhuktapiitaiH prazaamyati/ uurdhvavaatasya jiirNe+anne vegavaanmaaruto bhavet// CS6.18.14/ kaTukoSNavidaahyamlakSaaraaNaamatisevanam/ pittakaasakaraM krodhaH saMtaapazcaagnisuuryajaH// CS6.18.15/ piitaniSThiivanaakSitvaM tiktaasyatvaM svaraamayaH/ urodhuumaayanaM tRSNaa daaho moho+arucirbhramaH// CS6.18.16/ pratataM kaasamaanazca jyotiiMSiiva ca pazyati/ zleSmaaNaM pittasaMsRSTaM niSThiivati ca paittike// CS6.18.17/ gurvabhiSyandimadhurasnigdhasvapnaaviceSTanaiH/ vRddhaH zleSmaa+anilaM ruddhvaa &kaphakaasaM karoti hi// CS6.18.18/ mandaagnitvaarucicchardipiinasotklezagauravaiH/ lomaharSaasyamaadhuryakledasaMsadanairyutam// CS6.18.19/ bahulaM madhuraM snigdhaM niSThiivati ghanaM kapham/ kaasamaano hyarug vakSaH saMpuurNamiva manyate// CS6.18.20/ ativyavaayabhaaraadhvayuddhaazvagajavigrahaiH/ ruukSasyoraH kSataM vaayurgRhiitvaa kaasamaavahet// CS6.18.21/ sa puurvaM kaasate zuSkaM tataH SThiivet sazoNitam/ kaNThena rujataa+atyarthaM virugNeneva corasaa// CS6.18.22/ suuciibhiriva tiikSNaabhistudyamaanena zuulinaa/ duHkhasparzona zuulena bhedapiiDaabhitaapinaa// CS6.18.23/ parvabhedajvarazvaasatRSNaavaisvaryapiiDitaH/ paaraavata ivaakuujan kaasavegaatkSatodbhavaat// CS6.18.24/ viSamaasaatmyabhojyaativyavaayaadveganigrahaat/ ghRNinaaM zocataaM nRRNaaM vyaapanne+agnau trayo malaaH// CS6.18.25/ kupitaaH kSayajaM kaasaM kuryurdehakSayapradam/ kurgandhaM haritaM raktaM SThiivet puuyopamaM kapham// CS6.18.26/ sthaanaadutkaasamaanazca hRdayaM manyate &cyutam/ akasmaaduSNaziitaarto bahvaazii durbalaH kRzaH// CS6.18.27/ snigdhaacchamukhavarNatva &zriimaddarzanalocanaH/ paaNipaadatalaiH zlakSNaiH &satataasuuyako ghRNii// CS6.18.28/ jvaro mizraakRtistasya paarzvaruk piinaso+aruciH/ &bhinnasaMhatavarcastvaM svarabhedo+animittataH// CS6.18.29/ ityeSa kSayajaH kaasaH kSiiNaanaaM dehanaazanaH/ saadhyo balavataaM vaa syaadyaapyastvevaM kSatotthitaH// CS6.18.30/ navau kadaacit sidhyetaametau paadaguNaanvitau/ sthaviraaNaaM jaraakaasaH sarvo yaapyaH prakiirtitaH// CS6.18.31/ triinsaadhyaansaadhayetpuurvaan pathyairyaapyaaMzca yaapayet/ cikitsaamata uurdhvaM tu zRNu kaasanibarhiNiim// CS6.18.32/ ruukSasyaanilajaM kaasamaadau snehairupaacaret/ sarpirbhirbastibhiH peyaayuuSakSiirarasaadibhiH// CS6.18.33/ vaataghnasiddhaiH snehaadyairdhuumairlehaizca yuktitaH/ abhyaGgaiH pariSekaizca snigdhaiH svedaizca buddhimaan// CS6.18.34/ bastibhirbaddhaviDvaataM zuSkordhRvaM cordhvabhaktikaiH/ ghRtaiH sapittaM sakaphaM jayet snehavirecanaiH// CS6.18.35/ kaNTakaariiguDuuciibhyaaM pRthak triMzatpalaadrase/ prasthaH siddho ghRtaadvaatakaasanudvahnidiipanaH// iti kaNTakaariighRtam/ CS6.18.36/ pippaliipippaliimuulacavyacitrakanaagaraiH/ dhaanyapaaThaavacaaraasnaayaSTyaahvakSaarahiGgubhiH// CS6.18.37/ kolamaatrairghRtaprasthaaddazamuuliirasaaDhake/ siddhaaccaturthikaaM piitvaa peyaamaNDaM pibedanu// CS6.18.38/ tacchvaasakaasahRtpaarzvagrahaNiidoSagulmanut/ pippalyaadyaM ghRtaM caitadaatreyeNa prakiirtitam// iti pippalyaadighRtam/ CS6.18.39/ tryuuSaNaM triphalaaM draakSaaM kaazmaryaaNi paruuSakam/ dve paaThe devadaarvRddhiM svaguptaaM citrakaM zaTiim// CS6.18.40/ &braahmiiM taamalakiiM medaaM kaakanaasaaM zataavariim/ trikaNTakaM vidaariiM ca piSTvaa karSasamaM ghRtaat// CS6.18.41/ prasthaM caturguNe kSiire siddhaM kaasaharaM pibet/ jvaragulmaarucipliihazirohRtpaarzvazuulanut// CS6.18.42/ kaamalaarzo+anilaaSThiilaakSatazoSakSayaapaham/ tryuuSaNaM naama vikhyaatametadghRtamanuttamam// iti tryuuSaNaadyaM ghRtam/ CS6.18.43/ droNe+apaaM saadhayedraasnaaM dazamuuliiM zataavariim/ palikaaM maaNikaaMzaaMstu kulatthaanbadaraanyavaan// CS6.18.44/ tulaardhaM caajamaaMsasya paadazeSeNa tena ca/ ghRtaaDhakaM samakSiiraM jiivaniiyaiH palonmitaiH// CS6.18.45/ siddhaM taddazabhiH kalkairnasyapaanaanuvaasanaiH/ samiikSya vaatarogeSu yathaavasthaM prayojayet// CS6.18.46/ paJcakaasaan ziraHkampaM zuulaM vaGkSaNayonijam/ sarvaaGgaikaaGgarogaaMzca sapliihordhvaanilaaJjayet// iti raasnaaghRtam/ CS6.18.47/ viDaGgaM naagaraM raasnaa pippalii hiGgu saindhavam/ bhaargii kSaarazca taccuurNaM pibedvaa ghRtamaatrayaa// CS6.18.48/ sakaphe+anilaje kaase zvaasahikkaahataagniSu/ dvau kSaarau paJcakolaani paJcava lavaNaani ca// CS6.18.49/ zaTiinaagarakodiicyakalkaM vaa vastragaalitam/ paayayeta ghRtonmizraM vaatakaasanibarhaNam// CS6.18.50/ duraalabhaaM zaTiiM draakSaaM zRGgaveraM sitopalaam/ lihyaat karkaTazRGgiiM ca kaase tailena vaataje// CS6.18.51/ duHsparzaaM pippaliiM mustaM bhaargiiM karkaTakiiM zaTiim/ puraaNaguDatailaabhyaaM cuurNitaM vaa+api lehayet// CS6.18.52/ viDaGgaM saindhavaM kuSThaM vyoSaM hiGgu manaHzilaam/ &madhusarpiryutaM kaasahikkaazvaasaM jayellihan// CS6.18.53/ citrakaM pippaliimuulaM vyoSaM hiGgu duraalabhaam/ zaTiiM puSkaramuulaM ca zreyasiiM surasaaM vacaam// CS6.18.54/ bhaargiiM chinnaruhaaM raasnaaM zRGgiiM draakSaaM ca kaarSikaan/ &kalkaanardhatulaakvaathe nidigdhyaaH palaviMzatim// CS6.18.55/ dattvaa matsyaNDikaayaazca ghRtaacca kuDavaM pacet/ siddhaM ziitaM pRthak kSaudrapippaliikuDavaanvitam// CS6.18.56/ catuSpalaM tugaakSiiryaazcuurNitaM tatra daapayet/ lehayet kaasahRdrogazvaasagulmanivaaraNam// iti citrakaadilehaH/ CS6.18.57/ dazamuuliiM svayaGguptaaM zaGkhapuSpiiM zaTiiM balaam/ hastipippalyapaamaargapippaliimuulacitrakaan// CS6.18.58/ bhaargiiM puSkaramuulaM ca dvipalaaMzaM yavaaDhakam/ hariitakiizataM caikaM jale paJcaaDhake pacet// CS6.18.59/ yavaiH svinnaiH kaSaayaM taM puutaM taccaabhayaazatam/ pacedguDatulaaM dattvaa kuDavaM ca pRthagghRtaat// CS6.18.60/ tailaat sapippaliicuurNaat siddhaziite ca maakSikaat/ lihyaaddve caabhaye nityamataH khaadedrasaayanaat// CS6.18.61/ tadvaliipalitaM hanti varNaayurbalavardhanam/ paJcakaasaan kSayaM zvaasaM hikkaaM ca viSamajvaram// CS6.18.62/ hanyaattathaa+arzograhaNiihRdrogaarucipiinasaan/ agastyavihitaM zreSThaM rasaayanamidaM zubham// ityagastyahariitakii/ CS6.18.63/ saindhavaM pippaliiM bhaargiiM zRGgaveraM duraalabhaam/ daaDimaamlena koSNena bhaargiinaagaramambunaa// CS6.18.64/ &pibet khadirasaaraM vaa madiraadadhimastubhiH/ athavaa pippaliikalkaM ghRtabhRSTaM sasaindhavam// CS6.18.65/ zirasaH piiDane sraave naasaayaa hRdi taamyati/ kaasapratizyaayavataaM dhuumaM vaidyaH prayojayet// CS6.18.66/ dazaaGgulonmitaaM naaDiimathavaa+aSTaaGgulonmitaam/ zaraavasaMpuTacchidre kRtvaa jihmaaM vicakSaNaH// CS6.18.67/ vairecanaM mukhenaiva kaasavaan dhuumamaapibet/ tamuraH kevalaM praaptaM mukhenaivodvamet punaH// CS6.18.68/ sa hyasya taikSNyaadvicchidya zleSmaaNamurasi sthitam/ niSkRSya zamayet kaasaM vaatazleSmasamudbhavam// CS6.18.69/ manaHzilaalamadhukamaaMsiimusteGgudaiH pibet/ dhuumaM tasyaanu ca kSiiraM sukhoSNaM saguDaM pibet// CS6.18.70/ eSa kaasaan pRthagdoSasannipaatasamudbhavaan/ dhuumo hanyaadasaMsiddhaananyairyogazatairapi// CS6.18.71/ prapauNDariikaM madhukaM zaarGgeSTaaM samanaHzilaam/ maricaM pippaliiM draakSaamelaaM surasamaJjariim// CS6.18.72/ kRtvaa vartiiM pibeddhuumaM kSaumacelaanuvartitaam/ ghRtaaktaamanu ca kSiiraM guDodakamathaapi vaa// CS6.18.73/ manaHzilailaamaricakSaaraaJjanakuTannaTaiH/ &vaMzalekhanasevyaalakSaumalaktakarohiSaiH// CS6.18.74/ puurvakalpena dhuumo+ayaM saanupaano vidhiiyate/ manaHzilaale tadvacca pippaliinaagaraiH saha// CS6.18.75/ tvagaiGgudii bRhatyau dve taalamuulii manaHzilaa/ kaarpaasaasthyazvagandhaa ca dhuumaH kaasavinaazanaH// CS6.18.76/ graamyaanuupaudakaiH zaaliyavagodhuumaSaSTikaan/ rasairmaaSaatmaguptaanaaM yuuSairvaa bhojayeddhitaan// CS6.18.77/ yavaaniipippaliibilvamadhyanaagaracitrakaiH/ raasnaajaajiipRthakparNiipalaazazaTipauSkaraiH// CS6.18.78/ snigdhaamlalavaNaaM siddhaaM peyaamanilaje pibet/ kaTiihRtpaarzvakoSThaartizvaasahikkaapraNaaziniim// CS6.18.79/ dazamuularase tadvatpaJcakolaguDaanvitaam/ siddhaaM samatilaaM dadyaatkSiire vaa+api sasaindhavaam// CS6.18.80/ maatsyakaukkuTavaaraahairaamiSairvaa ghRtaanvitaam/ &siddhaaM sasaindhavaaM peyaaM vaatakaasii pibennaraH// CS6.18.81/ vaastuko vaayasiizaakaM muulakaM suniSaNNakam/ snehaastailaadayo bhakSyaaH kSiirekSurasagauDikaaH// CS6.18.82/ dadhyaaranaalaamlaphalaprasannaapaanameva ca/ zasyate vaatakaase tu svaadvamlalavaNaani ca// iti vaatakaasacikitsaa/ CS6.18.83/ paittike sakaphe kaase vamanaM sarpiSaa hitam/ tathaa madanakaazmaryamadhukakkathitairjalaiH// CS6.18.84/ yaSTyaahvaphalakalkairvaa vidaariikSurasaayutaiH/ hRtadoSastataH ziitaM madhuraM ca kramaM bhajet// CS6.18.85/ paitte tanukaphe kaase trivRtaaM madhurairyutaam/ dadyaadghanakaphe tiktairvirekaarthe yutaaM bhiSak// CS6.18.86/ snigdhaziitastanukaphe ruukSaziitaH kaphe ghane/ kramaH kaaryaH paraM bhojyaiH snehairlehaizca zasyate// CS6.18.87/ zRGgaaTakaM padmabiijaM niiliisaaraaNi pippalii/ pippaliimustayaSTyaahvadraakSaamuurvaamahauSadham// CS6.18.88/ laajaa+amRtaphalaa draakSaa tvakkSiirii pippalii sitaa/ pippaliipadmakadraakSaa bRhatyaazca phalaadrasaH// CS6.18.89/ kharjuuraM pippalii vaaMzii zvadaMSTraa ceti paJca te/ ghRtakSaudrayutaa lehaaH zlokaardhaiH pittakaasinaam// CS6.18.90/ zarkaraacandanadraakSaamadhudhaatriiphalotpalaiH/ paitte, samustamaricaH sakaphe, saghRto+anile// CS6.18.91/ mRdviikaardhazataM triMzatpippaliiH zarkaraapalam/ lehayenmadhunaa gorvaa &kSiirapaM ca zakRdrasam// CS6.18.92/ tvagelaavyoSamRdviikaapippaliimuulapauSkaraiH/ laajaamustazaTiiraasnaadhaatriiphalabibhiitakaiH// CS6.18.93/ zarkaraakSaudrasarpirbhirlehaH kaasavinaazanaH/ zvaasaM hikkaaM kSayaM caiva hRdrogaM ca praNaazayet// CS6.18.94/ pippalyaamalakaM draakSaaM laakSaaM laajaaM sitopalaam/ kSiire paktvaa ghanaM ziitaM lihyaat kSaudraaSTabhaagikam// CS6.18.95/ vidaariikSumRNaalaanaaM rasaan kSiiraM sitopalaam/ pibedvaa madhusaMyuktaM pittakaasaharaM param// CS6.18.96/ madhurairjaaGgalarasaiH zyaamaakayavakodravaaH/ mudgaadiyuuSaiH zaakaizca tiktakairmaatrayaa hitaaH// CS6.18.97/ ghanazleSmaNi lehaastu tiktakaa madhusaMyutaaH/ zaalayaH syustanukaphe SaSTikaazca rasaadibhiH// CS6.18.98/ zarkaraambho+anupaanaarthaM draakSekSuuNaaM rasaaH payaH/ sarvaM ca madhuraM ziitamavidaahi prazasyate// CS6.18.99/ kaakoliibRhatiimedaayugmaiH savRSanaagaraiH/ pittakaase rasaan kSiiraM yuuSaaMzcaapyupakalpayet// CS6.18.100/ zaraadipaJcamuulasya pippaliidraakSayostathaa/ kaSaayeNa zRtaM kSiiraM pibet samadhuzarkaram// CS6.18.101/ sthiraasitaapRzniparNiizraavaNiibRhatiiyugaiH/ jiivakarSabhakaakoliitaamalakyRddhijiivakaiH// CS6.18.102/ zRtaM payaH pibet kaasii jvarii daahii kSatakSayii/ tajjaM vaa saadhayet sarpiH sakSiirekSurasaM bhiSak// CS6.18.103/ jiivakaadyairmadhurakaiH phalaizcaabhiSukaadibhiH/ kalkaistrikaarSikaiH siddhe puutaziite pradaapayet// CS6.18.104/ zarkaraapippaliicuurNaM tvakkSiiryaa maricasya ca/ zRGgaaTakasya caavaapya kSaudragarbhaanpalonmitaan// CS6.18.105/ guDaan godhuumacuurNena kRtvaa khaadeddhitaazanaH/ zukraasRgdoSazoSeSu kaase kSiiNakSateSu ca// CS6.18.106/ zarkaraanaagarodiicyaM kaNTakaariiM zaTiiM samam/ piSTvaa rasaM pibetpuutaM vastreNa ghRtamuurcchitam// CS6.18.107/ mahiSyajaavigokSiiradhaatriiphalarasaiH samaiH/ sarpiH siddhaM pibedyuktyaa pittakaasanibarhaNam// iti pittakaasacikitsaa/ CS6.18.108/ balinaM vamanairaadau zodhitaM kaphakaasinam/ yavaannaiH kaTuruukSoSNaiH kaphaghnaizcaapyupaacaret// CS6.18.109/ pippaliikSaarikairyuuSaiH kaulatthairmuulakasya ca/ laghuunyannaani bhuJjiita rasairvaa kaTukaanvitaiH// CS6.18.110/ dhaanvabailarasaiH snehaistilasarSapabilvajaiH/ madhvamloSNaambutakraM vaa madyaM vaa nigadaM pibet// CS6.18.111/ pauSkaraaragvadhaM muulaM paTolaM tairnizaasthitam/ jalaM madhuyutaM peyaM kaaleSvannasya vaa triSu// CS6.18.112/ kaTphalaM kattRNaM bhaargiiM mustaM dhaanyaM vacaabhaye/ zuNThiiM parpaTakaM zRGgiiM suraahvaM ca zRtaM jale// CS6.18.113/ madhuhiGguyutaM peyaM kaase vaatakaphaatmake/ kaNTharoge mukhe zuune zvaasahikkaajvareSu ca// CS6.18.114/ paaThaaM zuNThiiM muurvaaM gavaakSiiM mustapippaliim/ piSTvaa gharmaambunaa hiGgusaindhavaabhyaaM yutaaM pibet// CS6.18.115/ naagaraativiSe mustaM zRGgiiM karkaTakasya ca/ hariitakiiM zaTiiM caiva tenaiva vidhinaa pibet// CS6.18.116/ tailabhRSTaM ca pippalyaaH kalkaakSaM sasitopalam/ pibedvaa zleSmakaasaghnaM kulattharasasaMyutam// CS6.18.117/ kaasamardaazvaviTbhRGgaraajavaartaakajo rasaH/ sakSaudraH kaphakaasaghnaH surasasyaasitasya ca// CS6.18.118/ devadaaru zaTii raasnaa karkaTaakhyaa duraalabhaa/ pippalii naagaraM mustaM pathyaadhaatriisitopalaaH// CS6.18.119/ madhutailayutaavetau lehau vaataanuge kaphe/ pippalii pippaliimuulaM citrako hastipippalii// CS6.18.120/ pathyaa taamalakii dhaatrii bhadramustaa ca pippalii/ devadaarvabhayaa mustaM pippalii vizvabheSajam// CS6.18.121/ vizaalaa pippalii mustaM trivRtaa ceti lehayet/ caturo madhunaa lehaan kaphakaasaharaan bhiSak// CS6.18.122/ sauvarcalaabhayaadhaatriipippaliikSaaranaagaram/ cuurNitaM sarpiSaa vaatakaphakaasaharaM pibet// CS6.18.123/ dazamuulaaDhake prasthaM ghRtasyaakSasamaiH pacet/ puSkaraahvazaTiibilvasurasavyoSahiGgubhiH// CS6.18.124/ peyaanupaanaM tat peyaM kaase vaatakaphaatmake/ zvaasarogeSu sarveSu kaphavaataatmakeSu ca// iti dazamuulaadighRtam/ CS6.18.125/ samuulaphalapatraayaaH kaNTakaaryaa rasaaDhake/ ghRtaprasthaM balaavyoSaviDaGgazaTicitrakaiH// CS6.18.126/ sauvarcalayavakSaarapippaliimuulapauSkaraiH/ vRzciirabRhatiipathyaayavaaniidaaDimardhibhiH// CS6.18.127/ draakSaapunarnavaacavyaduraalambhaamlavetasaiH/ zRGgiitaamalakiibhaargiiraasnaagokSurakaiH pacet// CS6.18.128/ kalkaistat sarvakaaseSu hikkaazvaaseSu zasyate/ kaNTakaariighRtaM hyetat kaphavyaadhinisuudanam// iti kaNTakaariighRtam/ CS6.18.129/ kulattharasayuktaM vaa paJcakolazRtaM ghRtam/ paayayet kaphaje kaase hikkaazvaase ca zasyate// iti kulatthaadighRtam/ CS6.18.130/ dhuumaaMstaaneva dadyaacca ye proktaa vaatakaasinaam/ kozaatakiiphalaanmadhyaM pibedvaa samanaHzilam// CS6.18.131/ tamakaH kaphakaase tu syaaccet pittaanubandhajaH/ pittakaasakriyaaM tatra yathaavasthaM prayojayet// CS6.18.132/ vaate kaphaanubandhe tu kuryaat kaphahariiM kriyaam/ pittaanubandhayorvaatakaphayoH pittanaaziniim// CS6.18.133/ aardre viruukSaNaM, zuSke snigdhaM, vaatakaphaatmake/ kaase+annapaanaM kaphaje sapitte tiktasaMyutam// iti kaphajakaasacikitsaa/ CS6.18.134/ kaasamaatyayikaM matvaa kSatajaM tvarayaa jayet/ madhurairjiivaniiyaizca balamaaMsavivardhanaiH// CS6.18.135/ pippalii madhukaM piSTaM kaarSikaM sasitopalam/ praasthikaM gavyamaajaM ca kSiiramikSurasastathaa// CS6.18.136/ yavagodhuumamRdviikaacuurNamaamalakaadrasaH/ tailaM ca prasRtaaMzaani tat sarvaM mRdunaa+agninaa// CS6.18.137/ pacellehaM ghRtakSaudrayuktaH sa kSatakaasahaa/ zvaasahRdrogakaarzyeSu hito vRddhe+alparetasi// CS6.18.138/ kSatakaasaabhibhuutaanaaM vRttiH syaat pittakaasikii/ kSiirasarpirmadhupraayaa saMsarge tu vizeSaNam// CS6.18.139/ vaatapittaardite+abhyaGgo gaatrabhede ghRtairhitaH/ tailairmaarutarogaghnaiH piiDyamaane ca vaayunaa// CS6.18.140/ hRtpaarzvaartiSu paanaM syaajjiivaniiyasya sarpiSaH/ sadaahaM kaasino raktaM SThiivataH sabale+anale// CS6.18.141/ maaMsocitebhyaH kSaamebhyo laavaadiinaaM rasaa hitaaH/ tRSNaartaanaaM payazchaagaM zaramuulaadibhiH zRtam// CS6.18.142/ rakte srotobhya aasyaadvaa+apyaagate kSiirajaM ghRtam/ nasyaM paanaM yavaaguurvaa zraante kSaame hataanale// CS6.18.143/ stambhaayaameSu mahatiiM maatraaM vaa sarpiSaH pibet/ kuryaadvaa vaatarogaghnaM pittaraktaavirodhi yat// CS6.18.144/ nivRtte kSatadoSe tu kaphe vRddha &uraH kSate/ daalyate kaasino yasya sa dhuumaannaa pibedimaan// CS6.18.145/ dve mede madhukraM dve ca bale taiH kSaumalaktakaiH/ vartitairdhuumamaapiiya jiivaniiyaghRtaM pibet// CS6.18.146/ manaHzilaapalaazaajagandhaatvakkSiirinaagaraiH/ bhaavayitvaa pibet kSaumamanu cekSuguDodakam// CS6.18.147/ piSTvaa manaHzilaaM tulyaamaardrayaa vaTazuGgayaa/ sasarpiSkaM pibeddhuumaM tittiripratibhojanam// CS6.18.148/ bhaavitaM jiivaniiyairvaa kuliGgaaNDarasaayutaiH/ kSaumaM dhuumaM pibet kSiiraM zRtaM caayoguDairanu// iti kSatajakaasacikitsaa/ CS6.18.149/ saMpuurNaruupaM kSayajaM durbalasya vivarjayet/ navotthitaM balavataH pratyaakhyaayaacaret kriyaam// CS6.18.150/ tasmai bRMhaNamevaadau kuryaadagnezca diipanam/ bahudoSaaya sasnehaM mRdu dadyaadvirecanam// CS6.18.151/ zampaakena trivRtayaa mRdviikaarasayuktayaa/ tilvakasya kaSaayeNa vidaariisvarasena ca// CS6.18.152/ sarpiH siddhaM pibedyuktyaa kSiiNadeho vizodhanam/ (hitaM taddehabalayorasya saMrakSaNaM &matam//) CS6.18.153/ pitte kaphe ca saMkSiiNe parikSiiNeSu dhaatuSu/ ghRtaM karkaTakiikSiiradvibalaasaadhitaM pibet// CS6.18.154/ vidaariibhiH kadambairvaa taalasasyaistathaa zRtam/ ghRtaM payazca muutrasya vaivarNye kRcchranirgame// CS6.18.155/ zuune savedane meDhre paayau sazroNivaMkSaNe/ ghRtamaNDena &madhunaa+anuvaasyo mizrakeNa vaa// CS6.18.156/ jaaGgalaiH pratibhuktasya vartakaadyaa bilezayaaH/ kramazaH prasahaazcaiva prayojyaaH pizitaazinaH// CS6.18.157/ auSNyaat pramaathibhaavaacca srotobhyazcyaavayanti te/ kaphaM, zuddhaizca taiH puSTiM kuryaatsamyagvahanrasaH// CS6.18.158/ dvipaJcamuuliitriphalaacavikaabhaargicitrakaiH/ kulatthapippaliimuulapaaThakolayavairjale// CS6.18.159/ zRtairnaagaraduHsparzaapippaliizaTipauSkaraiH/ kalaiH karkaTazRGgyaa ca samaiH sarpirvipaacayet// CS6.18.160/ siddhe+asmiMzcuurNitau kSaarau dvau paJca lavaNaani ca/ dattvaa yuktyaa pibenmaatraaM kSayakaasanipiiDitaH// iti dvipaJcamuulaadighRtam/ CS6.18.161/ guDuuciiM pippaliiM muurvaaM haridraaM zreyasiiM vacaam/ nidigdhikaaM kaasamardaM paaThaaM citrakanaagaram// CS6.18.162/ jale caturguNe paktvaa paadazeSeNa tatsamam/ siddhaM sarpiH pibedgulmazvaasaartikSayakaasanut// iti guDuucyaadighRtam/ CS6.18.163/ kaasamardaabhayaamustapaaThaakaTphalanaagaraiH/ pippaliikaTukaadraakSaakaazmaryasurasaistathaa// CS6.18.164/ akSamaatrairghRtaprasthaM kSiiradraakSaarasaaDhake/ pacecchoSajvarapliihasarvakaasaharaM zivam// CS6.18.165/ dhaatriiphalaiH kSiirasiddhaiH sarpirvaa+apyavacuurNitam/ dviguNe daaDimarase vipakvaM vyoSasaMyutam// CS6.18.166/ pibedupari bhaktasya yavakSaaraghRtaM naraH/ pippaliiguDasiddhaM vaa cchaagakSiirayutaM ghRtam// CS6.18.167/ etaanyagnivivRddhyarthaM sarpiiMSi kSayakaasinaam/ syurdoSabaddhakoSThoraHsrotasaaM ca vizuddhaye// CS6.18.168/ hariitakiiryavakvaathadvyaaDhake viMzatiM pacet/ svinnaa mRditvaa taastasmin puraaNaM guDaSaTpalam// CS6.18.169/ dadyaanmanaHzilaakarSaM karSaaMrdhaM ca rasaaJjanaat/ kuDavaardhaM ca pipplyaaH sa lehaH zvaasakaasanut// iti hariitakiilehaH/ CS6.18.170/ zvaavidhaH suucayo dagdhaaH saghRtakSaudrazarkaraaH/ zvaasakaasaharaa barhipaadau vaa kSaudrasarpiSaa// CS6.18.171/ eraNDapatrakSaaraM vaa vyoSatailaguDaanvitam/ lihyaadetena vidhinaa surasairaNDapatrajam// CS6.18.172/ draakSaapadmakavaartaakapippaliiH kSaudrasarpiSaa/ lihyaattryuuSaNacuurNaM vaa puraaNaguDasarpiSaa// CS6.18.173/ citrakaM triphalaajaajii karkaTaakhyaa kaTutrikam/ draakSaaM ca kSaudrasarpirbhyaaM lihyaadadyaadguDena vaa// CS6.18.174/ padmakaM triphalaaM vyoSaM viDaGgaM suradaaru ca/ balaaM raasnaaM ca tulyaani suukSmacuurNaani kaarayet// CS6.18.175/ sarvairebhiH samaM cuurNaiH pRthak kSaudraM ghRtaM sitaam/ vimathya lehayellehaM sarvakaasaharaM zivam// CS6.18.176/ jiivantiiM madhukaM paaThaaM tvakkSiiriiM triphalaaM zaTiim/ mustaile padmakaM draakSaaM dve bRhatyau vitunnakam// CS6.18.177/ saarivaaM pauSkaraM muulaM karkaTaakhyaaM rasaaJjanam/ punarnavaaM loharajastraayamaaNaaM yavaanikaam// CS6.18.178/ bhaargiiM taamalakiimRddhiM viDaGgaM dhanvayaasakam/ kSaaracitrakacavyaamlavetasavyoSadaaru ca// CS6.18.179/ cuurNiikRtya samaaMzaani lehayet kSaudrasarpiSaa/ cuurNaatpaaNitalaM paJca kaasaanetad vyapohati// iti padmakaadilehaH/ CS6.18.180/ lihyaanmaricacuurNaM vaa saghRtakSaudrazarkaram/ badariipatrakalkaM vaa ghRtabhRSTaM sasaindhavam// CS6.18.181/ &svarabhede ca kaase ca lehametaM prayojayet/ patrakalkaM ghRtairbhRSTaM tilvakasya sazarkaram// CS6.18.182/ peyaa cotkaarikaa ccharditRTkaasaamaatisaaranut/ gaurasarSapagaNDiiraviDaGgavyoSacitrakaan/ saabhayaan saadhayettoye yavaaguuM tena caambhasaa// CS6.18.183/ sasarpirlavaNaaM kaase hikkaazvaase sapiinase/ paaNDvaamaye kSaye &zothe karNazuule ca daapayet// CS6.18.184/ kaNTakaariirase siddho mudgayuuSaH susaMskRtaH/ sagauraamalakaH saamlaH sarvakaasabhiSagjitam// CS6.18.185/ vaataghnauSadhaniSkvaathaM kSiiraM yuuSaan rasaanapi/ vaiSkirapratudaan bailaan daapayet kSayakaasine// CS6.18.186/ kSatakaase ca ye dhuumaaH saanupaanaa nidarzitaaH/ kSayakaase+api taaneva yathaavasthaM prayojayet// CS6.18.187/ diipanaM bRMhaNaM caiva srotasaaM ca vizodhanam/ vyatyaasaatkSayakaasibhyo balyaM sarvaM hitaM bhavet// CS6.18.188/ sannipaatabhavo+apyeSa kSayakaasaH sudaaruNaH/ sannipaatahitaM tasmaat sadaa kaaryaM bhiSagjitam// CS6.18.189/ doSaanubalayogaacca haredrogabalaabalam/ kaaseSveSu gariiyaaMsaM jaaniiyaaduttarottaram// CS6.18.190/ bhojyaM paanaani sarpiiMSi &lehaazca saha paanakaiH/ kSiiraM sarpirguDaa dhuumaaH kaasabhaiSajyasaMgrahaH// CS6.18.191/ tatra zlokaH--- saMkhyaa nimittaM ruupaaNi saadhyaasaadhyatvameva ca/ kaasaanaaM bheDajaM proktaM gariiyastvaM ca kaasinaH// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane kaasacikitsitaM naamaaSTaadazo+adhyaayaH//18// ekonaviMzo+adhyaayaH/ CS6.19.1/ athaato+atiisaaracikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.19.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.19.3/ bhagavantaM khalvaatreyaM kRtaahnikaM hutaagnihotramaasiinamRSigaNaparivRtamuttare himavataH paarzve vinayaadupetyaabhivaadya caagniveza uvaaca --- bhagavan! atiisaarasya praagutpattinimittalakSaNopazamanaani prajaanugrahaarthamaakhyaatumarhasiiti// CS6.19.4/ atha bhagavaan punarvasuraatreyastadagnivezavacanamanunizamyovaaca --- zruuyataamagniveza! sarvametadakhilena vaakhyaayamaanam/ aadikaale khalu yajJeSu pazavaH samaalabhaniiyaa babhuuvurnaalambhaaya prakriyante sma/ tato dakSayajJaM pratyavarakaalaM manoH putraaNaaM nariSyannaabhaagekSvaakunRgazaryaatyaadiinaaM kratuSu pazuunaamevaabhyanujJaanaat pazavaH prokSaNamavaapuH/ atazca pratyavarakaalaM pRSadhreNa diirghasatreNa yajataa pazuunaamalaabhaadgavaamaalambhaH pravartitaH/ taM dRSTvaa pravyathitaa bhuutagaNaaH, teSaaM copayogaadupaakRtaanaaM gavaaM &gauravaadauSNyaadasaatmyatvaadazastopayogaaccopahataagniinaamupahatamanasaaM caatiisaaraH puurvamutpannaH pRSadhrayajJe// CS6.19.5/ athaavarakaalaM vaatalasya vaataatapavyaayaamaatimaatriniSeviNo ruukSaalpapramitaazinastiikSNamadyavyavaayanityasyodaavartayatazca vegaan vaayuH; prakopamaapadyate, paktaa copahanyate; sa vaayuH kupito+agnaavupahate muutrasvedau puriiSaazayamupahRtya, taabhyaaM puriiSaM draviikRtya, atiisaaraaya prakalpate/ tasya ruupaaNi---vijjalamaamaM viplutamavasaadi ruukSaM dravaM sazuulamaamagandhamiiSacchabdamazabdaM vaa vibaddhamuutravaatamatisaaryate puriiSaM, vaayuzcaantaHkoSThe sazabdazuulastiryak carati vibaddha ityaamaatisaaro vaataat/ pakvaM vaa vibaddhamalpaalpaM sazabdaM sazuulaphenapicchaaparikartikaM hRSTaromaa viniHzvasaJ zuSkamukhaH kaTyuurutrikajaanupRSThapaarzvazuulii bhraSTagudo muhurmuhurvigrathitamupavezyate puriiSaM vaataat; tamaahuranugrathitamityeke, vaataanugrathitavarcastvaat// CS6.19.6/ pittalasya punaramlalavaNakaTukakSaaroSNatiikSNaatimaatraniSeviNaH pratataagnisuuryasaMtaapoSNamaarutopahatagaatrasya krodherSyaabahulasya pittaM prakopamaapadyate/ tat prakupitaM dravatvaaduuSmaaNamupahatya puriiSaazayavisRtamauSNyaad dravatvaat saratvaacca bhittvaa puriiSamatisaaraaya prakalpate/ tasya ruupaaNi---haaridraM haritaM niilaM kRSNaM &raktapittopahitamatidurgandhamatisaaryate puriiSaM, tRSNaadaahasvedamuurcchaazuulabradhnasaMtaapapaakapariita iti pittaatisaaraH// CS6.19.7/ zleSmalasya tu gurumadhuraziitasnigdhopasevinaH saMpuurakasyaacintayato divaasvapnaparasyaalasasya zleSmaaprakopamaapadyate/ sa svabhaavaad gurumadhuraziitasnigdhaH srasto+agnimupahatya saumyasvabhaavaat puriiSaazayamupahatyopapledya puriiSamatisaaraaya kalpate/ tasya ruupaaNi---snigdhaM zvetaM picchilaM tantumadaamaM guru durgandhaM zleSmopahitamanubaddhazuulamalpaalpamabhiikSNamatisaaryate sapravaahikaM, guruudaragudabastivaMkSaNadezaH kRte+apyakRtasaMjJaH salomaharSaH sotklezo nidraalasyapariitaH sadano+annadveSii ceti zleSmaatisaaraH// CS6.19.8/ atiziitasnigdharuukSoSNagurukharakaThinaviSamaviruddhaasaatmyabhojanaadabhojanaat kaalaatiitabhojanaad yatkiMcidabhyavaharaNaat praduSTamadyapaaniiyapaanaadatimadyapaanaadasaMzodhanaat pratikarmaNaaM viSamagamanaadanupacaaraajjvalanaadityapavanasalilaatisevanaadasvapnaadatisvapnaadvegavidhaaraaNaadRtuviparyayaadayathaabalamaarambhaadbhayazokacittodvegaatiyogaat kRmizoSajvaraarzovikaaraatikarSaNaadvaa vyaapannaagnestrayo doSaaH prakupitaa bhuuya evaagnimupahatya pakvaazayamanupravizyaatiisaaraM sarvadoSaliGgaM janayanti// CS6.19.9/ api ca zoNitaadiin &dhaatuunatiprakRSTaM duuSayanto dhaatudoSasvabhaavakRtaanatiisaaravarNaanupadarzayanti/ tatra zoNitaadiSu dhaatuSvatipraduSTeSu haaridraharitaniilamaaJjiSThamaaMsadhaavanasannikaazaM raktaM kRSNaM zvetaM varaahabhedaHsadRzamanubaddhavedanamavedanaM vaa samaasavyatyaasaadupavezyate zakRd grathitamaamaM sakRt, sakRdapi pakvamanatikSiiNamaaMsazoNitabalo mandaagnirvihatamukharasazca; taadRzamaaturaM kRcchrasaadhyaM vidyaat/ ebhirvarNairatisaaryamaaNaM sopadravamaaturamasaadhyo+ayamiti pratyaacakSiita; tadyathaa---pakvaMzoNitaabhaM yakRtkhaNDopamaM medomaaMsodakasannikaazaM dadhighRtamajjatailavasaakSiiravesavaaraabhamatiniilamatiraktamatikRSNamudakamivaacchaM punarmecakaabhamatisnigdhaM haritaniilakaSaayavarNaM karburamaavilaM picchilaM tantumadaamaM candrakopagatamatikuNapapuutipuuyagandhyaamaamamatsyagandhi &makSikaakaantaM kuthitabahudhaatusraavamalpapuriiSamapuriiSaM vaa+atisaaryamaaNaM tRSNaadaahajvarabhramatamakahikkaazvaasaanubandhamativedanamavedanaM vava srastapakvagudaM paritagudavaliM muktanaalamatikSiiNabalamaaMsazoNitaM sarvaparvaasthizuulinamarocakaaratipralaapasaMmohapariitaM sahasoparatavikaaramatisaariNamacikitsyaM vidyaat; iti sannipaataatisaaraH// CS6.19.10/ tamasaadhyataamasaMpraaptaM cikitsed yathaapradhaanopakrameNa hetuupazayadoSavizeSapariikSayaa ceti// CS6.19.11/ aagantuu dvaavatiisaarau maanasau bhayazokajau/ tattayorlakSaNaM vaayoryadatiisaaralakSaNam// CS6.19.12/ maaruto bhayazokaabhyaaM ziighraM hi parikupyati/ tayoH kriyaa vaataharii harSaNaazvaasanaani ca// CS6.19.13/ ityuktaaH SaDatiisaaraaH, saadhyaanaaM saadhanaM tvataH/ pravakSyaamyanupuurveNa yathaavattannibodhata// CS6.19.14/ doSaaH sannicitaa yasya vidagdhaahaaramuurcchitaaH/ atiisaaraaya kalpante bhuuyastaan saMpravartayet// CS6.19.15/ na tu saMgrahaNaM deyaM puurvamaamaatisaariNe/ vibadhyamaanaaH praagdoSaa janayantyaamayaan bahuun// CS6.19.16/ daNDakaalasakaadhmaanagrahaNyarzogadaaMstathaa/ zothapaaNDvaamayapliihakuSThagulmodarajvaraan// CS6.19.17/ tasmaadupekSetotkliSTaan vartamaanaan svayaM malaan/ kRchraM vaa vahataaM dadyaadabhayaaM saMpravartiniim// CS6.19.18/ tayaa pravaahite doSe prazaamyatyudaraamayaH/ jaayate dehalaghutaa jaTharaagnizca vardhate// CS6.19.19/ pramathyaaM madhyadoSaaNaaM dadyaaddiipanapaacaniim/ laGghanaM caalpadoSaaNaaM prazastamatisaariNaam// CS6.19.20/ pippalii naagaraM dhaanyaM bhuutiikamabhayaa vacaa/ hriiveraM bhadramustaani bilvaM naagaradhaanyakam// CS6.19.21/ pRzniparNii zvadaMSTraa ca samaGgaa kaNTakaarikaa/ tisraH pramathyaa vihitaaH zlokaardhairatisaariNaam// CS6.19.22/ vacaaprativiSaabhyaaM vaa mustaparpaTakena vaa/ hriiverazRGgaveraabhyaaaM pakvaM vaa paayayejjalam// CS6.19.23/ yukte+annakaale kSutkSaamaM laghuunyannaani bhojayet/ tathaa sa ziighramaapnoti rucimagnibalaM balam// CS6.19.24/ takreNaavantisomena yavaagvaa tarpaNena vaa/ surayaa madhunaa caadau yathaasaatmyamupaacaret// CS6.19.25/ yavaaguubhirvilepiibhiH khaDairyuuSai rasaudanaiH/ diipanagraahisaMyuktaiH kramazca syaadataH param// CS6.19.26/ zaalaparNiiM pRzniparNiiM bRhatiiM kaNTakaarikaam/ balaaM zvadaMSTraaM bilvaani paaThaaM naagaradhaanyakam// CS6.19.27/ zaTiiM palaazaM hapuSaaM vacaaM jiirakapippaliim/ yavaaniiM pippaliimuulaM citrakaM hastipippaliim// CS6.19.28/ vRkSaamlaM daaDimaamlaM ca sahiGgu biDasaindhavam/ prayojayedannapaane vidhinaa suupakalpitam// CS6.19.29/ vaatazleSmaharo hyeSa gaNo diipanapaacanaH/ graahii balyo rocanazca tasmaacchasto+atisaariNaam// CS6.19.30/ aame pariNate yastu vibaddhamatisaaryate/ sazuulapicchamalpaalpaM bahuzaH sapravaahikam// CS6.19.31/ yuuSeNa muulakaanaaM taM badaraaNaamathaapi vaa/ upodikaayaaH kSiiriNyaa yavaanyaa vaastukasya vaa// CS6.19.32/ suvarcalaayaazcaJcorvaa zaakenaavalgujasya vaa/ zaTyaaH karkaarukaaNaaM vaa jiivantyaazcirbhaTasya vaa// CS6.19.33/ loNikaayaaH sapaaThaayaaH zuSkazaakena vaa punaH/ dadhidaaDimasiddhena bahusnehena bhojayet// CS6.19.34/ kalkaH syaadbaalabilvaanaaM tilakalkazca tatsamaH/ dadhnaH saro+amlasnehaadyaH khaDo hanyaat pravaahikaam// CS6.19.35/ yavaanaaM mudgamaaSaaNaaM zaaliinaaM ca tilasya ca/ kolaanaaM baalabilvaanaaM dhaanyayuuSaM prakalpayet// CS6.19.36/ aikadhyaM yamake bhRSTaM dadhidaaDimasaarikam/ varcaHkSaye zuSkamukhaM zaalyannaM tena bhojayet// CS6.19.37/ dadhnaH saraM vaa yamake bhRSTaM saguDanaagaram/ suraaM vaa yamake bhRSTaaM vyaJjanaarthe pradaapayet// CS6.19.38/ phalaamlaM yamake bhRSTaM yuuSaM gRJjanakasya vaa/ lopaakarasamamlaM vaa snigdhaamlaM kacchapasya vaa// CS6.19.39/ barhitittiridakSaaNaaM vartakaanaaM tathaa rasaaH/ snigdhaamlaaH zaalayazcaagryaa varcaHkSayarujaapahaaH// CS6.19.40/ antaraadhirasaM puutvaa raktaM meSasya cobhayam/ paceddaaDimasaaraamlaM sadhaanyasnehanaagaram// CS6.19.41/ &audanaM raktazaaliinaaM tenaadyaat prapibecca tat/ tathaa varcaHkSayakRtairvyaadhibhirvipramucyate// CS6.19.42/ gudaniHsaraNe zuule paanamamlasya sarpiSaH/ prazasyate niraamaaNaamathavaa+apyanuvaasanam// CS6.19.43/ caaGgeriikoladadhyamlanaagarakSaarasaMyutam/ ghRtamutkvathitaM peyaM gudabhraMzarujaapaham// iti caaGgeriighRtam/ CS6.19.44/ sacavyapippaliimuulaM savyoSaviDadaaDimam/ peyamamlaM ghRtaM yuktyaa sadhaanyaajaajicitrakam// iti gudabhraMze cavyaadighRtam/ CS6.19.45/ dazamuulopasiddhaM vaa sabilvamanuvaasanam/ zaTiizataahvaabilvairvaa vacayaa citrakeNa vaa// iti gudabhraMze+anuvaasanam/ CS6.19.46/ stabdhabhraSTagude puurvaM snehasvedau prayojayet/ susvinnaM taM bhRduubhuutaM picunaa saMpravezayet// CS6.19.47/ vibaddhavaatavarcaastu bahuzuulapravaahikaH/ saraktapicchastRSNaartaH kSiirasauhityamarhati// CS6.19.48/ yamakasyopari kSiiraM dhaaroSNaM vaa pibennaraH/ zRtameraNDamuulena baalabilvena vaa &payaH// CS6.19.49/ evaM kSiiraprayogeNa raktaM picchaa ca zaamyati/ zuulaM pravaahikaa caiva vibandhazcopazaamyati// CS6.19.50/ pittaatisaaraM punarnidaanopazayaakRtibhiraamaanvayamupalabhya yathaabalaM laGghanapaacanaabhyaamupaacaret/ tRSyatastu mustaparpaTakoziirasaarivaacandanakiraatatiktakodiicyavaaribhirupacaaraH/ laGghitasya caahaarakaale balaatibalaasuurpaparNiizaalaparNiipRzniparNiibRhatiikaNTakaarikaazataavariizvadaMSTraaniryuuhasaMyuktena yathaasaatmyaM yavaaguumaNDaadinaa tarpaNaadinaa vaa krameNopacaaraH/ mudgamasuurahareNumakuSThakaaDhakiiyuuSairvaa lavakapiJjalazazahariNaiNakaalapucchakarasairiiSadamlairanamlairvaa kramazo+agniM sandhukSayet/ anubandhe tvasya diipaniiyapaacaniiyopazamaniiyasaMgrahaNiiyaan yogaan saMprayojayediti// CS6.19.51/ sakSaudraativiSaM piSTvaa vatsakasya phalatvacam/ pibet pittaatisaaraghnaM taNDulodakasaMyutam// CS6.19.52/ kiraatatiktako mustaM vatsakaH sarasaaJjanaH/ bilvaM daaruharidraa tvak hriiberaM saduraalabham// CS6.19.53/ candanaM ca bhRNaalaM ca naagaraM lodhramutpalam/ tilaa mocaraso lodhraM samaGgaa kamalotpalam// CS6.19.54/ utpalaM dhaatakiipuSpaM daaDimatvaGgahauSadham/ kaTphalaM naagaraM paaThaa jambvaamraasthiduraalabhaaH// CS6.19.55/ yogaaH SaDete sakSaudraastaNDulodakasaMyutaaH/ peyaaH pittaatisaaraghnaaH zlokaardhena nidarzitaaH// CS6.19.56/ jiieNoSadhaanaaM zasyante yathaayogaM prakalpitaiH/ rasaiH saaMgraahikairyuktaaH puraaNaa raktazaalayaH// CS6.19.57/ pittaatisaaro diipaagneH kSipraM samupazaamyati/ ajaakSiiraprayogeNa balaM varNazca vardhate// CS6.19.58/ bahudoSasya diiptaagneH sapraaNasya na tiSThati/ aittiko yadyatiisaaraH payasaa taM virecayet// CS6.19.59/ palaazaphalaniryuuhaM payasaa saha paayayet/ tato+anupaayayet koSNaM kSiirameva yathaabalam// CS6.19.60/ pravaahite tena male prazaamyatyudaraamayaH/ palaazavat prayojyaa vaa traayamaaNaa vizodhinii// CS6.19.61/ saaMsargyaaM kriyamaaNaayaaM zuulaM yadyanuvartate/ srutadoSasya taM ziighraM yathaavadanuvaasayet// CS6.19.62/ zatapuSpaavariibhyaaM ca payasaa madhukena ca/ tailapaadaM ghRtaM siddhaM sabilvamanuvaasanam// CS6.19.63/ kRtaanuvaasanasyaasya kRtasaMsarjanasya ca/ vartate yadyatiisaaraH picchaabastirataH param// CS6.19.64/ pariveSTya kuzairaardrairaardravRntaani zaalmaleH/ kRSNamRttikayaa++aalipya svedayedgomayaagninaa// CS6.19.65/ suzuSkaaM mRttikaaM jJaatvaa taani vRntaani zaalmaleH/ zRte payasi mRdgiiyaadaapothyoluukhale tataH// CS6.19.66/ piNDaM muSTisamaM prasthe tat puutaM tailasarpiSoH/ &snehitaM maatrayaa yuktaM kalkena madhukasya ca// CS6.19.67/ bastimabhyaktagaatraaya dadyaat pratyaagate tataH/ snaatvaa bhuJjiita payasaa jaaGgalaanaaM rasena vaa// CS6.19.68/ pittaapisaarajvarazothagulmajiirNaatisaaragrahaNiipradoSaan/ jayatyayaM ziighramatipravRddhaan virecanaasthaapanayozca &bastiH// CS6.19.69/ pittaatisaarii yastvetaaM kriyaaM muktvaa niSevate/ pittalaanyannapaanaani tasya pittaM mahaabalam// CS6.19.70/ kuryaadraktaatisaaraM tu raktamaazu praduuSayet/ tRSNaaM zuulaM vidaahaM ca gudapaakaM ca daaruNam// CS6.19.71/ tatra cchaagaM payaH zastaM ziitaM samadhuzarkaram/ paanaarthaM bhojanaarthaM ca gudaprakSaalane tathaa// CS6.19.72/ audanaM raktazaaliinaaM payasaa tena bhojayet/ rasaiH paaraavataadiinaaM ghRtabhRSTaiH sazarkaraiH// CS6.19.73/ zazapakSimRgaaNaaM ca ziitaanaaM dhanvacaariNaam/ rasairanamlaiH saghRtairbhojayettaM sazarkaraiH// CS6.19.74/ rudhiraM maargamaajaM vaa ghRtabhRSTaM prazasyate/ kaazmaryaphalayuuSo vaa kiMcidamlaH sazarkaraH// CS6.19.75/ niilotpalaM mocarasaM samaGgaa padmakezaram/ ajaakSiirayutaM dadyaajjiirNe ca payasaudanam// CS6.19.76/ durbalaM paayayitvaa vaa tasyaivopari bhojayet/ praagbhaktaM navaniitaM vaa dadyaat samadhuzarkaram// CS6.19.77/ praazya kSiirotthitaM sarpiH kapiJjalarasaazanaH/ tryahaadaarogyamaapnoti payasaa kSiirabhuk tathaa// CS6.19.78/ piitvaa zataavariikalkaM payasaa kSiirabhugjayet/ raktaatisaaraM piitvaa vaa tayaa siddhaM ghRtaM naraH// CS6.19.79/ ghRtaM yavaaguumaNDena kuTajasya phalaiH zRtam/ peyaM tasyaanu paatavyaa peyaa raktopazaantaye// CS6.19.80/ tvak ca daaruharidraayaaH kuTajasya phalaani ca/ pippalii zRGgaveraM ca draakSaa kaTukarohiNii// CS6.19.81/ SaDbhiretairghRtaM siddhaM peyaamaNDaavacaaritam/ atiisaaraM jayecchiighraM tridoSamapi daaruNam// CS6.19.82/ kRSNamRnmadhukaM zaGkhaM rudhiraM taNDulodakam/ piitamekatra sakSaudraM raktasaMgrahaNaM param// CS6.19.83/ piitaH priyaGgukaakalkaH sakSaudrastaNDulaambhasaa/ raktasraavaM jayecchiighraM dhanvamaaMsarasaazinaH// CS6.19.84/ kalkastilaanaaM kRSNaanaaM zarkaraapaJcabhaagikaH/ aajena payasaa piitaH sadyo raktaM niyacchati// CS6.19.85/ palaM vatsakabiijasya zrapayitvaa rasaM pibet/ yo rasaazii jayecchiighraM sa paittaM jaTharaamayam// CS6.19.86/ piitvaa sazarkaraakSaudraM candanaM taNDulaambhasaa/ daahatRSNaapramehebhyo raktasraavaacca mucyate// CS6.19.87/ godo bahubhirutthaanairyasya pittena pacyate/ secayettaM suziitena paTolamadhukaambunaa// CS6.19.88/ paJcavalkamadhuukaanaaM rasairikSurasairghRtaiH/ chaagairgavyaiH payobhirvaa zarkaraakSaudrasaMyutaiH// CS6.19.89/ prakSaalanaanaaM kalkairvaa sasarpiSkaiH pralepayet/ eSaaM vaa sukRtaizcuurNaistaM gudaM pratisaarayet// CS6.19.90/ dhaatakiilodhracuurNairvaa samaaMzaiH pratisaarayet/ tathaa sravati no raktaM gudaM taiH pratisaaritam// CS6.19.91/ pakvataa prazamaM yaati vedanaa copazaamyati/ yathoktaiH secanaiH ziitaiH zoNite+atisravatyapi// CS6.19.92/ gudavaGkSaNakaTyuuru secayedghRtabhaavitam/ candanaadyena tailena zatadhautena sarpiSaa// CS6.19.93/ kaarpaasasaMgRhiitena secayedgudavaGkSaNam/ alpaalpaM bahuzo raktaM sazuulamupavezyate// CS6.19.94/ yadaa vaayurvibaddhazca kRcchraM carati vaa na vaa/ picchaabastiM tadaa tasya yathoktamupakalpayet// CS6.19.95/ prapaiNDariikasiddhena sarpiSaa caanuvaasayet/ praayazo durbalagudaazcirakaalaatisaariNaH// CS6.19.96/ tasmaadabhiikSNazasteSaaM gude snehaM prayojayet/ pavano+atipravRtto hi sve sthaane labhate+adhikam// CS6.19.97/ balaM tasya sapittasya jayaarthe bastiruttamaH/ raktaM viTasahitaM puurvaM pazcaadvaa yo+atisaaryate// CS6.19.98/ zataavariighRtaM tasya lehaarthamupakalpayet/ zarkaraardhaaMzikaM liiDhaM navaniitaM navoddhRtam// CS6.19.99/ kSaudrapaadaM jayecchiigraM taM vikaaraM hitaazinaH/ nyagrodhodumbaraazvatthazuGgaanaapothya vaasayet// CS6.19.100/ ahoraatraM jale tapte ghRtaM tenaambhasaa pacet/ tadardhazarkaraayuktaM lihyaat sakSaudrapaadikam// CS6.19.101/ adho vaa yadi vaa+apyuurdhvaM yasya raktaM pravartate/ yastvevaM durbalo mohaat pittalaanyeva sevate// CS6.19.102/ daaruNaM sa valiipaakaM praapya ziighraM vipadyate/ zleSmaatisaare prathamaM hitaM laGghanapaacanam// CS6.19.103/ yojyazcaamaatisaaraghno yathokto diipano gaNaH/ laGghitasyaanupuurvyaaM ca kRtaayaaM na nivartate// CS6.19.104/ kaphajo yadyatiisaaraH kaphaghnaistamupaacaret/ bilvaM karkaTikaa mustamabhayaa vizvabheSajam// CS6.19.105/ vacaa viDaGgaM bhuutiikaM dhaanyakaM devadaaru ca/ kuSThaM saativiSaa paaThaa cavyaM kaTukarohiNii// CS6.19.106/ pippalii pippaliimuulaM citrakaM hastipippalii/ yogaaJchlokaardhavihitaaMzcaturastaan prayojayet// CS6.19.107/ zRtaaJchleSmaatisaareSu kaayaagnibalavardhanaan/ ajaajiimasitaaM paaThaaM naagaraM maricaani ca// CS6.19.108/ dhaatakiidviguNaM dadyaanmaatuluGgarasaaplutam/ rasaaJjanaM saativiSaM kuTajasya phalaani ca// CS6.19.109/ dhaatakiidviguNaM dadyaat paatuM sakSaudranaagaram/ dhaatakii naagaraM bilvaM lodhraM padmasya kezaram// CS6.19.110/ jambuutvaGnaagaraM dhaanyaM paaThaa mocaraso balaa/ samaGgaa dhaatakii bilvamadhyaM jambvaamrayostvacaH// CS6.19.111/ kapitthaani viDaGgaani naagaraM maricaani ca/ caaGgeriikolatakraamlaaMzcaturastaan kaphottare// CS6.19.112/ zlokaardhavihitaan dadyaat sasnehalavaNaat khaDaan/ kapitthamadhyaM liiDhvaa tu savyoSakSaudrazarkaram// CS6.19.113/ kaTphalaM madhuyuktaM vaa mucyate jaTharaamayaat/ kaNaaM madhuyutaaM piitvaa takraM piitvaa sacitrakam// CS6.19.114/ jagdhvaa vaa baalabilvaani mucyate jaTharaamayaat/ baalabilvaM guDaM tailaM pippaliiM vizvabheSajam/ lihyaadvaate pratihate sazuulaH sapravaahikaH// CS6.19.115/ bhojyaM muulakaSaayeNa vaataghnaizcopasevanaiH/ vaataatisaaravihitairyuuSairmaaMsarasaiH khaDaiH// CS6.19.116/ puurvoktamamlasarpirvaa SaTpalaM vaa yathaabalam/ puraaNaM vaa ghRtaM dadyaadyavaaguumaNDamizritam// CS6.19.117/ vaatazleSmavibandhe vaa kaphe vaa+atisravatyapi/ zuule pravaahikaayaaM vaa picchaabastiM prayojayet// CS6.19.118/ pippaliibilvakuSThaanaaM zataagvaavacayorapi/ kalkaiH salavaNairyuktaM puurvoktaM sannidhaapayet// CS6.19.119/ pratyaagate sukhaM snaataM kRtaahaaraM dinaatyaye/ bilvatailena matimaansukhoSNenaanuvaasayet// CS6.19.120/ vacaantairathavaa kalkaistailaM paktvaa+anuvaasayet/ bahuzaH kaphavaataartastathaa sa labhate sukham// CS6.19.121/ sve sthaane maaruto+avazyaM vardhate kaphasaMkSaye/ sa vRddhaH sahasaa hanyaattasmaattaM tvarayaa jayet// CS6.19.122/ vaatasyaanu jayet pittaM, pittasyaanu jayet kapham/ trayaaNaaM vaa jayet puurvaM yo bhavedbalavattamaH// CS6.19.123/ tatra zlokaH--- praagutpattinimittaani lakSaNaM saadhyataa na ca/ kriyaa caavasthikii siddhaa nirdiSTaa hyatisaariNaam// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane+atisaaracikitsitaM naamaikonaviMzo+adhyaayaH//19// viMzo+adhyaayaH/ CS6.20.1/ athaatazchardicikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.20.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.20.3/ yazasvinaM brahmatapodyutibhyaaM jvalantamagnyarkasamaprabhaavam/ punarvasuM bhuutahite niviSTaM papraccha ziSyo+atrijamagnivezaH// CS6.20.4/ yaazchardayaH paJca puraa tvayoktaa rogaadhikaare bhiSajaaM variSTha!/ taasaaM cikitsaaM sanidaanaliGgaaM yathaavadaacakSva nRNaaM hitaartham// CS6.20.5/ tadagnivezasya vaco nizamya priito bhiSakzreSTha idaM jagaada/ yaazchardayaH paJca puraa mayoktaastaa vistareNa bruvato nibadha// CS6.20.6/ doSaiH &pRthaktriprabhavaazcatasro dviSTaarthayogaadapi paJcamii syaat/ taasaaM hRdutklezakaphaprasekau dveSo+azane caiva hi puurvaruupam// CS6.20.7/ vyaayaamatiikSNauSadhazokarogabhayopavaasaadyatikarzitasya/ &vaayurmahaasrotasi saMpravRddha utklezya doSaaMstata uurdhvamasyan// CS6.20.8/ aamaazayotklezakRtaaM ca marma prapiiDayaMzchardimudiirayettu/ hRtpaarzvapiiDaamukhazoSamuurdhanaabhyartikaasasvarabhedatodaiH// CS6.20.9/ udgaarazabdaprabalaM saphenaM vicchinnakRSNaM tanukaM kaSaayam/ kRcchreNa caalpaM mahataa ca vegenaarto+anilaacchardayatiiha duHkham// CS6.20.10/ ajiirNakaTvamlavidaahyaziitairaamaazaye pittamudiirNavegam/ rasaayaniibhirvisRtaM prapiiDya marmordhvamaagamya vamiM karoti// CS6.20.11/ muurcchaapipaasaamukhazoSamuurdhataalvakSisaMtaapatamobhramaartaH/ piitaM bhRzoSNaM haritaM satiktaM dhuumraM ca pittena vamet sadaaham// CS6.20.12/ snigdhaatigurvaamavidaahibhojyaiH svapnaadibhizcaiva kapho+ativRddhaH/ uraH ziro marma rasaayaniizca sarvaaH samaavRtya vamiM karoti// CS6.20.13/ tandraasyamaadhuryakaphaprasekasaMtoSanidraarucigauravaartaH/ snigdhaM ghanaM svaadu kaphaadvizuddhaM salomaharSo+alparujaM vamettu// CS6.20.14/ samaznataH sarvarasaan prasaktamaamapradoSartuviparyayaizca/ sarve prakopaM yugapat prapannaazchardiM tridoSaaM janayanti doSaaH// CS6.20.15/ zuulaavipaakaarucidaahatRSNaazvaasapramohaprabalaa prasaktam/ chardistridoSaallavaNaamlaniilasaandroSNaraktaM vamataaM nRNaaM syaat// CS6.20.16/ viTsvedamuutraambuvahaani vaayuH srotaaMsi saMrudhya yadordhvameti/ utsannadoSasya samaacitaM taM doSaM samuddhuuya narasya koSThaat// CS6.20.17/ viNmuutrayostat samavarNagandhaM tRTzvaasahikkaartiyutaM prasaktam/ pracchardayedduSTamihaativegaattayaa+arditazcaazu vinaazameti// CS6.20.18/ dviSTapratiipaazucipuutyamedhyabiibhatsagandhaazanadarzanaizca/ yacchardayettaptamanaa manoghnairdviSTaarthasaMyogabhavaa mataa saa// CS6.20.19/ kSiiNasya yaa chardiratipravRddhaa sopadravaa zoNitapuuyayuktaa/ sacandridaaM taaM pravadantyasaadhyaaM saadhyaaM cikitsedanupadravaaM ca// CS6.20.20/ aamaazayotklezabhavaa hi sarvaazchardyo mataa laGghanameva tasmaat/ praakkaarayenmaarutajaaM vimucya saMzodhanaM vaa kaphapittahaari// CS6.20.21/ cuurNaani ligyaanmadhunaa+abhayaanaaM hRdyaani vaa yaani virecanaani/ madyaiH payobhizca yutaani yuktyaa nayantyadho doSamudiirNamuurdhvam// CS6.20.22/ valliiphalaadyairvamanaM pibedvaa yo durbalastaM zamanaizcikitset/ rasairmanojJairlaghubhirvizuSkairbhakSyaiH sabhojyairvividhaizca paanaiH// CS6.20.23/ susaMskRtaastittiribarhilaavarasaa vyapohantyanilapravRttaam/ chardiM tathaa kolakulatthadhaanyabilvaadimuulaamlayavaizca yuuSaH// CS6.20.24/ &vaataatmikaayaaM hRdayadravaarto naraH pibet saindhavavadghRtaM tu/ siddhaM tathaa dhaanyakanaagaraabhyaaM dadhnaa ca toyena ca daaDimasya// CS6.20.25/ vyoSeNa yuktaaM lavaNaistribhizca ghRtasya maatraamathavaa vidadhyaat/ snigdhaani gRdyaani ca bhojanaani rasaiH sayuuSairdadhidaaDimaamlaiH// CS6.20.26/ pittaatmikaayaamanulomanaarthaM draakSaavidaariikSurasaistrivRt syaat/ kaphaazayasthaM tvatimaatravRddhaM pittaM haret svaadubhiruurdhvameva// CS6.20.27/ zuddhaaya kaale madhuzarkaraabhyaaM laajaizca manthaM yadi vaa+api peyaam/ pradaapayenmudgarasena vaa+api zaalyodanaM jaaGgalajai rasairvaa// CS6.20.28/ sitopalaamaakSikapippaliibhiH kulmaaSalaajaayavasaktugRJjaan/ kharjuuramaaMsaanyatha naarikelaM draakSaamatho vaa badaraaNi lihyaat// CS6.20.29/ srotojalaajotpalakolamajjacuurNaani lihyaanmadhumaa+abhayaaM ca/ kolaasthimajjaaJjanamakSikaaviDlaajaasitaamaagadhikaakaNaan vaa// CS6.20.30/ draakSaarasaM vaa+api pibet suziitaM mRdbhRSTaloSTaprabhavaM jalaM vaa/ jambvaamrayoH pallavajaM kaSaayaM pibet suziitaM madhusaMyutaM vaa// CS6.20.31/ nizi sthitaM vaari samudgakRSNaM soziiradhaanyaM caNakodakaM vaa/ gavedhukaamuulajalaM guDuucyaa jalaM pibedikSurasaM payo vaa// CS6.20.32/ sevayaM pibet kaaJcanagairikaM vaa sabaalakaM taNDuladhaavanena/ dhaatriirasenottamacandanaM vaa tRSNaavamighnaani samaakSikaaNi// CS6.20.33/ kalkaM tathaa candanacavyamaaMsiidraakSottamaabaalakagairikaaNaam/ ziitaambunaa gairikazaalicuurNaM muurvaaM tathaa taNDuladhaavanana// CS6.20.34/ kaphaatmikaayaaM vamanaM prazastaM sapippaliisarSapanimbatoyaiH/ piNDiitakaiH saindhavasaMprayuktairvamyaaM kaphaamaazayazodhanaartham// CS6.20.35/ godhuumazaaliin sayavaan puraaNaan yuuSaiH paTolaamRtacitrakaaNaam/ vyoSasya nimbasya ca takrasiddhairyuuSaiH phalaamlaiH kaTubhistathaa+adyaat// CS6.20.36/ rasaaMzca zuulyaani ca jaaGgalaanaaM maaMsaani jiirNaanmadhusiidhvariSTaan/ raagaaMstathaa SaaDavapaanakaani draakSaakapitthaiH phalapuurakaizca// CS6.20.37/ mudgaanmasuuraaMzcaNakaan kalaayaan bhRSTaan yutaannaagaramaakSikaabhyaam/ lihyaattathaiva triphalaaviDaGgacuurNaM &viDaGgaplavayoratho vaa// CS6.20.38/ sajaambavaM vaa &badaraamlacuurNaM mustaayutaaM karkaTakasya zRGgiim/ duraalabhaaM vaa madhusaMprayuktaaM lihyaat kaphacchardivinigrahaartham// CS6.20.39/ manaHzilaayaaH phalapuurakasya rasaiH kapitthasya ca pippaliinaam/ kSaudreNa cuurNaM maricaizca yuktaM lihaJjayecchardimudiirNavegaam// CS6.20.40/ yaiSaa pRthaktvena mayaa kriyoktaa taaM sannipaate+api &samasya buddhyaa/ doSarturogaagnibalaanyavekSya prayojayecchaastravidapramattaH// CS6.20.41/ manobhighaate tu manonukuulaa vaacaH samaazvaasanaharSaNaani/ lokaprasiddhaaH zrutayo vayasyaaH zRGgaarikaazcaiva hitaa vihaaraaH// CS6.20.42/ gandhaa vicitraa manaso+anukuulaa mRtpuSpazuktaamlaphalaadikaanaam/ zaakaani bhojyaanyatha paanakaani susaMskRtaaH SaaDavaraagalehaaH// CS6.20.43/ yuuSaa rasaaH kaambalikaa khaDaazca maaMsaani dhaanaa vividhaazca bhakSyaaH/ phalaani muulaani ca gandhavarNarasairupetaani vamiM jayanti// CS6.20.44/ gandhaM rasaM sparzamathaapi zabdaM ruupaM ca yadyat priyamapyasaatmyam/ tadeva dadyaat prazamaaya tasyaastajjo hi rogaH sukha eva jetum// CS6.20.45/ chardyutthitaanaaM ca cikitsitaat svaaccikitsitaM kaaryamupadravaaNaam/ atipravRttaasu virecanasya karmaatiyoge vihitaM vidheyam// CS6.20.46/ vamiprasaGgaat pavano+apyavazyaM dhaatukSayaadvRddhimupaiti tasmaat/ cirapravRttaasvanilaapahaani kaaryaaNyupastambhavabRMhaNaani// CS6.20.47/ sarpirguDaaH kSiiravidhirghRtaani kalyaaNakatryuuSaNajiivanaani/ vRSyaastathaa maaMsarasaaH salehaazciraprasaktaaM ca vamiM jayanti// CS6.20.48/ tatra zlokaH--- hetuM saMkhyaaM lakSaNamupadravaan saadhyataaM na yogaaMzca/ chardiinaaM prazamaarthaM praaha cikitsitaM munivaryaH// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane chardicikitsitaM naama viMzo+adhyaayaH//20// ekaviMzo+adhyaayaH/ CS6.21.1/ athaato visarpacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.21.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.21.3/ kailaase kinnaraakiirNe bahuprasravaNauSadhe/ paadapairvividhaiH snigdhairnityaM kusumasaMpadaa// CS6.21.4/ vamadbhirmadhuraan gandhaan sarvataH svabhyalaGkRte/ viharantaM jitaatmaanamaatreyamRSivanditam// CS6.21.5/ maharSibhiH parivRtaM sarvabhuutahite rasam/ agnivezo guruM kaale vinayaadidamuktavaan// CS6.21.6/ bhagavan! daaruNaM rogamaaziiviSaviSopamam/ visarpantaM zariireSu dehinaamupalaksaye// CS6.21.7/ sahasaiva naraastena pariitaaH ziighrakaariNaa/ vinazyantyanupakraantaastatra naH saMzayo mahaan// CS6.21.8/ sa naamnaa kena vijJeyaH saMjJitaH kena hetunaa/ katibhedaH kiyaddhaatuH kiMnidaanaH kimaazrayaH// CS6.21.9/ sukhasaadhyaH kRcchrasaadhyo jJeyo yazcaanupakramaH/ kathaM kairlakSaNaiH kiM ca bhagavan! tasya bheSajam// CS6.21.10/ tadagnivezasya vacaH zrutvaa++aatreyaH punarvasuH/ yathaavadakhilaM sarvaM provaaca munisattamaH// CS6.21.11/ vividhaM sarpati yato visarpastena sa smRtaH/ parisarpo+athavaa naamnaa sarvataH parisarpaNaat// CS6.21.12/ sa ca saptavidho doSairvijJeyaH saptadhaatukaH/ pRthak trayastribhizcaiko visarpo dvandvajaastrayaH// CS6.21.13/ vaatikaH paittikazcaiva kaphajaH saannipaatikaH/ catvaara ete visarpaa vakSyante dvandvajaastrayaH// CS6.21.14/ aagneyo vaatapittaabhyaaM granthyaakhyaH kaphavaatajaH/ yastu kardamako ghoraH sa pittakaphasaMbhavaH// CS6.21.15/ raktaM lasiikaa tvaGnaaMsaM duuSyaM doSaastrayo malaaH/ visarpaaNaaM samutpattau vijJeyaaH sapta dhaatavaH// CS6.21.16/ lavaNaamlakaTuuSNaanaaM rasaanaamatisevanaat/ dadhyamlamastuzuktaanaaM suraasauviirakasya ca// CS6.21.17/ vyaapannabahumadyoSNaraagaSaaDavasevanaat/ zaakaanaaM haritaanaaM ca sevanaacca vidaahinaam// CS6.21.18/ kuurcikaanaaM kilaaTaanaaM sevanaanmandakasya ca/ dadhnaH zaaNDaakipuurvaaNaamaasutaanaaM ca sevanaat// CS6.21.19/ tilamaaSakulatthaanaaM tailaanaaM paiSTikasya ca/ graamyaanuupaudakaanaaM ca maaMsaanaaM lazunasya ca// CS6.21.20/ praklinnaanaamasaatmyaanaaM viruddhaanaaM ca sevanaat/ atyaadaanaaddivaasvapnaadajiirNaadhyazanaat kSataat// CS6.21.21/ &kSatabandhaprapatanaaddharmakarmaatisevanaat/ viSavaataagnidoSaacca visarpaaNaaM samudbhavaH// CS6.21.22/ etairnidaanairvyaamizraiH kupitaa maarutaadayaH/ duuSyaan saMduuSya raktaadiin visarpantyahitaazinaam// CS6.21.23/ bahiHzritaH zritazcaantastathaa cobhayasaMzritaH/ visarpo balameteSaaM jJeyaM guru yathottaram// CS6.21.24/ bahirmaargaazritaM saadhyamasaadhyamubhayaazritam/ visarpaM daaruNaM vidyaat sukRcchraM tvantaraazrayam// CS6.21.25/ antaHprakupitaa doSaa visarpantyantaraazraye/ bahirbahiHprakupitaaH sarvatrobhayasaMzritaaH// CS6.21.26/ marmopaghaataat saMmohaadayanaanaaM vighaTTanaat/ tuuSNaatiyogaadvegaanaaM viSamaaNaaM pravartanaat// CS6.21.27/ vidyaadvisarpamantarjamaazu caagnibalakSayaat/ ato viparyayaadbaahyamanyairvidyaat svalakSaNaiH// CS6.21.28/ yasya sarvaaNi liGgaani balavadyasya kaaraNam/ yasya copadravaaH kaSTaa marmago yazca hanti saH// CS6.21.29/ ruukSoSNaiH kevalo vaayuH puuraNairvaa samaavRtaH/ praduSTo duuSayan duuSyaan visarpati yathaabalam// CS6.21.30/ tasya ruupaaNi---bhramadavathupipaasaanistodazuulaaGgamardodveSTanakampajvaratamakakaasaasthisaMdhibhedavizleSaNavepanaarocakaavipaakaazcakSuSoraakulatvamasraagamanaM pipiilikaasaMcaara iva caaGgeSu, yasmiMzcaavakaaze visarpo &visarpati so+avakaazaH zyaavaaruNaabhaasaH zvayathumaan nistodabhedazuulaayaamasaMkocaharSasphuraNairatimaatraM prapiiDyate, anupakraantazcopaciiyate ziighrabhedaiH sphoTakaistanubhiraruNaabhaiH zyaavairvaa tanuvizadaaruNaalpaasraavaiH, vibaddhavaatamuutrapuriiSazca bhavati, nidaanoktaani caasya nopazerate vipariitaani copazerata iti vaatavisarpaH// CS6.21.31/ pittamuSNopacaareNa vidaahyamlaazanaizcitam/ duuSyaan saMduuSya &dhamaniiH puurayan vai visarpati// CS6.21.32/ tasya ruupaaNi---jvarastRSNaa muurcchaa mohazchardirarocako+aGgabhedaH svedo+atimaatramantardaahaH pralaapaH ziroruk cakSuSoraakulatvamasvapnamaratirbhramaH ziitavaatavaaritarSo+atimaatraM haritahaaridranetramuutravarcastvaM haritahaaridraruupadarzanaM ca, yasmiMzcaavakaaze visarpo+anusarpati so+avakaazastaamraharitahaaridraniilakRSNaraktaanaaM varNaanaamanyatamaM puSyati, sotsedhaizcaatimaatraM daahasaMbhedanapariitaiH sphoTakairupaciiyate tulyavarNaasraavaizcirapaakaizca, nidaanoktaani caasya nopazerate vipariitaani copazerati iti pittavisarpaH// CS6.21.33/ svaadvamlalavaNasnigdhagurvannasvapnasaMcitaH/ kaphaH saMduuSayan duuSyaan kRcchramaGge visarpati// CS6.21.34/ tasya ruupaaNi---ziitakaH ziitajvaro gauravaM nidraa tandraa+arocako madhuraasyatvamaasyopalepo niSThiivikaa chardiraalasyaM staimityamagninaazo daurbalyaM ca, yasmiMzcaavakaaze visarpo+anusarpati so+avakaazaH zvayathumaan paaNDurnaatiraktaH snehasuptistambhagauravairanvito+alpavedanaH kRcchrapaakaizcirakaaribhirbahulatvagupalepaiH sphoTaiH zvetapaaNDubhiranubadhyate, prabhinnastu zvetaM picchilaM tantumadghanamanubaddhaM snigdhamaasraavaM sravati, uurdhvaM ca gurubhiH sthirairjaalaavatataiH snigdhairbahulatvagupalepairvraNairanubadhyate+anuSaGgii ca bhavati, zvetanakhanayanavadanatvaGmuutravarcastvaM, nidaanoktaani caasya nopazerate vipariitaani copazerata iti zleSmavisarpaH// CS6.21.35/ vaatapittaM prakupitamatimaatraM svahetubhiH/ parasparaM labdhabalaM dahadgaatraM visarpati// CS6.21.36/ tadupataapaadaaturaH sarvazariiramaGgaarairivaakiiryamaaNaM manyate, chardyatiisaaramuurcchaadaahamohajvaratamakaarocakaasthisaMdhibhedatRSNaavipaakaaGgabhedaadibhizcaabhibhuuyate, yaM yaM caavakaazaM visarpo+anusarpati so+avakaazaH zaantaaGgaaraprakaazo+atirakto vaa bhavati, agnidagdhaprakaaraizca sphoTairupaciiyate, sa ziighragatvaadaazveva marmaanusaarii bhavati, marmaNi copatapte pavano+atibalo bhinattyaGgaanyatimaatraM pramohayati saMjJaaM, hikkaazvaasau janayati, naazayati nidraaM, sa naSTanidraH pramuuDhasaMjJo vyathitacetaa na kvacana sukhamupalabhate, aratipariitaH sthaanaadaasanaacchayyaaM kraantumicchati, kliSTabhuuyiSTazcaazu nidraaM bhajati, durbalo duHkhaprabodhazca bhavati; tamevaMvidhamagnivisarpapariitamacikitsyaM vidyaat// CS6.21.37/ kaphapittaM prakupittaM balavat svena hetunaa/ visarpatyekadeze tu prakledayati dehinam// CS6.21.38/ tadvikaaraaH---ziitajvaraH zirogurutvaM daahaH staimityamaGgaavasadanaM nidraa tandraa moho+annadveSaH pralaapo+agninaazo daurbalyamasthibhedo muurcchaa pipaasaa srotasaaM pralepo jaaDyamindriyaaNaaM praayopavezanamaGgavikSepo+aGgamardo+aratirautsukyaM copajaayate, praayazcaamaazaye visarpatyalasaka ekadezagraahii ca, yasmiMzcaavakaaze visarpo visarpati so+avakaazo raktapiitapaaNDupiDakaavakiirNa iva mecakaabhaH kaalo malinaH snidho bahuuSmaa guruH stimitavedanaH zvayathumaan gambhiirapaako niraasraavaH ziighrakledaH svinnaklinnapuutimaaMsatvak keameNaalparuk paraamRSTo+avadiiryate kardama ivaavapiiDito+antaraM prayacchatyupaklinnapuutimaaMsatyaagii siraasnaayusaMdarzii kuNapagandhii ca bhavati saMjJaasmRtihantaa ca; taM kardamavisarpapariitamacikitsyaM vidyaat// CS6.21.39/ sthiragurukaThinamadhuraziitasnigdhaannapaanaabhiSyandisevinaamavyaayaamaadisevinaamapratikarmaziilaanaaM zleSmaa vaayuzca prakopamaapadyate, taavubhau duSTapravRddhaavatibalau praduuSya duuSyaan visarpaaya kalpete; tatra vaayuH zleSmaNaa vibaddhamaargastameva zleSmaaNamanekadhaa bhindan krameNa granthimaalaaM kRcchrapaakasaadhyaaM kaphaazaye saMjanayati, utsannaraktasya vaa praduuSya raktaM siraasnaayumaaMsatvagaazritaM granthiinaaM maalaaM kurute tiivrarujaanaaM sthuulaanaamaNuunaaM vaa diirghavRttaraktaanaaM, tadupataapaajjvaraatisaarakaasahikkaazvaasazoSapramohavaivarNyaarocakaavipaakaprasekacchardirmuurcchaGgabhaGganidraaratisadanaadyaaH praadurbhavantyupadravaaH; sa etairupadrutaH sarvakarmaNaaM viSayamatipatito vivarjaniiyo bhavatiiti granthivisarpaH// CS6.21.40/ upadravastu khalu rogottarakaalajo rogaazrayo roga eva sthuulo+aNurvaa, rogaat pazcaajjaayata ityupadravasaMjJaH/ tatra pradhaano vyaadhiH, &vyaadherguNabhuuta upadravaH, tasya praayaH pradhaanaprazame prazamo bhavati/ sa tu piiDaakarataro bhavati pazcaadutpadyamaano vyaadhiparikliSTazariiratvaat; tasmaadupadravaM tvaramaaNo+abhibaadheta// CS6.21.41/ sarvaayatanasamutthaM sarvaliGgavyaapinaM sarvadhaatvanusaariNamaazukaariNaM mahaatyayikamiti sannipaatavisarpamacikitsyaM vidyaat// CS6.21.42/ tatra vaatapittazleSmanimittaa visarpaastrayaH saadhyaabhavanti; agnikardamaakhyau punaranupasRSTe marmaNi anupagate vaa siraasnaayumaaMsaklede saadhaaraNakriyaabhirubhaaavevaabhyasyamaanau prazaantimaapadyeyaataam, anaadaropakraantaH punastayoranyataro hanyaaddehamaazvevaaziiviSavat; tathaa granthivisarpamajaatopadravamaarabheta cikitsitum, upadravopadrutaM tvenaM pariharet; sannipaatajaM tu sarvadhaatvanusaaritvaadaazukaaritvaadviruddhopakramatvaaccaasaadhyaM vidyaat// CS6.21.43/ tatra saadhyaanaaM saadhanamanuvyaakhyaasyaamaH// CS6.21.44/ laGghanollekhane zaste tiktakaanaaM ca sevanam/ kaphasthaanagate saame ruukSaziitaiH pralepayet// CS6.21.45/ pittasthaanagate+apyetat saame kuryaacchikitsitam/ zoNitasyaavasekaM ca virekaM ca vizeSataH// CS6.21.46/ maarutaazayasaMbhuute+pyaaditaH syaadviruukSaNam/ raktapittaanvaye+apyaadau snehanaM na hitaM matam// CS6.21.47/ vaatolbaNe tiktaghRtaM paittike ca prazasyate/ laghudoSe, mahaadoSe paittike syaadvirecanam// CS6.21.48/ na ghRtaM bahudoSaaya deyaM &yanna virecayet/ tena doSo hyupaSTabdhastvaGmaaMsarudhiraM pacet// CS6.21.49/ tasmaadvirekamevaadau zastaM vidyaadvisarpiNaH/ rudhirasyaavasekaM ca taddhyasyaazrayasaMjJitam// CS6.21.50/ iti viisarpanut proktaM samaasena cikitsitam/ etadeva punaH sarvaM vyaasataH saMpravakSyate// CS6.21.51/ madanaM madhukaM nimbaM vatsakasya phalaani ca/ vamanaM saMpradaatavyaM visarpe kaphapittaje// CS6.21.52/ paTolapicumardaabhyaaM pippalyaa madanena ca/ visarpe vamanaM zastaM tathaa cendrayavaiH saha// CS6.21.53/ yaaMzca yogaan pravakSyaami kalpeSu kaphapittinaam/ visarpiNaaM prayojyaaste doSanirharaNaaH zivaaH// CS6.21.54/ mustanimbapaTolaanaaM candanotpalayorapi/ saarivaamalakoziiramustaanaaM vaa vicakSaNaH// CS6.21.55/ kaSaayaan paayayedvaidyaH siddhaan viisarpanaazanaan/ kiraatatiktakaM lodhraM candanaM saduraalabham// CS6.21.56/ naagaraM padmakiJjalkamutpalaM sabibhiitakam/ madhukaM naagapuSpaM ca dadyaadviisarpazaantaye// CS6.21.57/ prapauNDariikaM madhukaM padmakiJjalkamutpalam/ naagapuSpaM ca lodhraM ca tenaiva vidhinaa pibet// CS6.21.58/ draakSaaM parpaTakaM zuNThiiM guDuuciiM dhanvayaasakam/ nizaaparyuSitaM dadyaattRSNaaviisarpazaantaye// CS6.21.59/ paTolaM picumardaM ca daarviiM kaTukarohiNiim/ yaSTyaahvaaM traayamaaNaaM ca dadyaadviisarpazaantaye// CS6.21.60/ paTolaadikaSaayaM vaa pibettriphalayaa saha/ masuuravidalairyuktaM ghRtamizraM pradaapayet// CS6.21.61/ paTolapatramudgaanaaM rasamaamalakasya ca/ paayayeta ghRtonmizraM naraM viisarpapiiDitam// CS6.21.62/ yacca sarpirmahaatiktaM pittakuSThanibarhaNam/ nirdiSTaM tadapi praajJo dadyaadviisarpazaantaye// CS6.21.63/ traayamaaNaaghRtaM siddhaM gaulmike yadudaahRtam/ visarpaaNaaM prazaantyarthaM dadyaattadapi buddhimaan// CS6.21.64/ trivRccuurNaM samaaloDya saarpiSaa payasaa+api vaa/ gharmaambunaa vaa saMyojya mRdviikaanaaM rasena vaa// CS6.21.65/ virekaarthaM prayoktavyaM siddhaM viisarpanaazanam/ traayamaaNaazRtaM vaa+api payo dadyaadvirecanam// CS6.21.66/ triphalaarasasaMyuktaM sarpirstrivRtayaa saha/ prayoktavyaM virekaarthaM visarpajvaranaazanam// CS6.21.67/ rasamaamalakaanaaM vaa ghRtamizraM pradaapayet/ sa eva gurukoSThaaya trivRccuurNayuto hitaH// CS6.21.68/ doSe koSThagate bhuuya etat kuryaaccikitsitam/ zaakhyaaduSTe tu rudhire raktamevaadito haret// CS6.21.69/ bhiSagvaataanvitaM raktaM viSaaNena vinirharet/ pittaanvitaM jalaukobhiH, kaphaanvitamalaabudhiH// CS6.21.70/ yathaasannaM vikaarasya vyadhayedaazu vaa siraam/ tvaGmaaMsasnaayusaMkledo raktakledaaddhi jaayate// CS6.21.71/ &antaHzariire saMzuddhe doSe tvaGmaaMsaMzrite/ aadito vaa+alpadoSaaNaaM kriyaa baahyaa pravakSyate// CS6.21.72/ udumbaratvaGmadhukaM padmakiJjalkamutpalam/ naagapuSpaM priyaGguzca pradehaH saghRto hitaH// CS6.21.73/ nyagrodhapaadaastaruNaaH kadaliigarbhasaMyutaaH/ bisagranthizca lepaH syaacchatadhautaghRtaaplutaH// CS6.21.74/ kaaliiyaM madhukaM hema vanyaM candanapadmakau/ elaa mRNaalaM phalinii pralepaH syaadghRtaaplutaH// CS6.21.75/ zaadvalaM ca mRNaalaM ca zaGkhaM candanamutpalam/ vetasasya ca muulaani pradehaH syaat sataNDulaH// CS6.21.76/ saarivaa padmakiJjalkamuziiraM niilamutpalam/ maJjiSThaa candanaM lodhramabhayaa ca pralepanam// CS6.21.77/ naladaM ca hareNuzca lodhraM &madhukapadmakau/ duurvaa sarjarasazcaiva saghRtaM syaat pralepanam// CS6.21.78/ yaavakaaH saktavazcaiva sarpiSaa saha yojitaaH/ pradeho madhukaM viiraa saghRtaa yavasaktavaH// CS6.21.79/ balaamutpalazaaluukaM viiraamagurucandanam/ kuryaadaalepanaM vaidyo mRNaalaM ca bisaanvitam// CS6.21.80/ yavacuurNaM samadhukaM saghRtaM ca pralepanam/ hareNavo masuuraazca sagudgaaH zvetazaalayaH// CS6.21.81/ pRthak pRthak pradehaaH syuH sarve vaa sarpiSaa saha/ padminiikardamaH ziito mauktikaM piSTameva vaa// CS6.21.82/ zaGkhaH pravaalaH zuktirvaa gairikaM vaa ghRtaaplutam/ &(pRhtagete pradehaazca hitaa jJeyaa visarpiNaam/) prapauNDariikaM madhukaM balaa zaaluukamutpalam// CS6.21.83/ nyagrodhapatradugdhiike saghRtaM syaat pralepanam/ bisaani ca mRNaalaM ca saghRtaazca kazerukaaH// CS6.21.84/ zataavariividaaryozca kandau dhautaghRtaaplutau/ zaivaalaM nalamuulaani gojihvaa vRSakarNikaa// CS6.21.85/ indraaNizaakaM saghRtaM &ziriiSatvagbalaaghRtam/ nyagrodhodumbaraplakSavetasaazvatthapallavaiH// CS6.21.86/ tvakkalkairbahusarpirbhiH ziitairaalepanaM hitam/ pradehaaH sarva evaite &vaatapittolbaNe zubhaaH// CS6.21.87/ &sakaphe tu pravakSyaami pradehaanaparaan hitaan/ triphalaaM padmakoziiraM samaGgaaM karaviirakam// CS6.21.88/ nalamuulaanyanantaaM ca pradehamupakalpayet/ khadiraM saptaparNaM ca mustamaaragvadhaM dhavam// CS6.21.89/ kuraNTakaM devadaaru dadyaadaalepanaM bhiSak/ aaragvadhasya patraaNi tvacaM zleSmaatakasya ca// CS6.21.90/ indraaNizaakaM kaakaahvaaM ziriiSakusumaani ca/ zauvaalaM nalamuulaani viiraaM gandhapriyaGgukaam// CS6.21.91/ triphalaaM madhukaM viiraaM ziriiSakusurmaani ca/ prapauNDariikaM hriiberaM daarviitvaGmadhukaM balaam// CS6.21.92/ pRthagaalepanaM kuryaaddvandvazaH sarvazo+api vaa/ pradehaaH sarva evaite deyaaH svalpaghRtaaplutaaH// CS6.21.93/ vaatapittolbaNe ye tu pradehaaste ghRtaadhikaaH/ ghRtena zatadhautena pradigyaat kevalena vaa// CS6.21.94/ ghRtamaNDena ziitena payasaa madhukaambunaa/ paJcavalkakaSaayeNa secayecchiitalena vaa// CS6.21.95/ vaataasRkpittabahulaM visarpaM bahuzo bhiSak/ secanaaste pradehaa ye ta eva ghRtasaadhanaaH// CS6.21.96/ te cuurNayogaa viisarpavraNaanaamavacuurNanaaH/ duurvaasvarasasiddhaM ca ghRtaM syaadvraNaropaNam// CS6.21.97/ daarviitvaGmadhukaM lodhraM kezaraM caavacuurNanam/ paTolaH picumardazca triphalaa madhukotpale// CS6.21.98/ etat prakSaalanaM sarpirvraNacuurNaM pralepanam/ pradehaaH sarva evaite kartavyaaH &saMprasaadanaaH// CS6.21.99/ kSaNe kSaNe prayoktavyaaH puurvamuddhRtya lepanam/ adhaavanoddhRte puurve pradehaa bahuzo+aghanaaH// CS6.21.100/ deyaaH pradehaaH kaphaje paryaadhaanoddRte ghanaaH/ tribhaagaaGguSThamaatraH syaat pralepaH kalkapeSitaH// CS6.21.101/ naatisnigdho na ruukSazca na piNDo na dravaH samaH/ na ca paryuSitaM lepaM kadaacidavacaarayet// CS6.21.102/ na ca tenaiva lepena punarjaatu pralepayet/ kledaviisarpazuulaani soSNaabhaavaat pravartayet// CS6.21.103/ lepo hyupari paTTasya kRtaH svedayati vraNam/ svedajaaH piDakaastasya kaNDuuzcaivopajaayate// CS6.21.104/ uparyupari lepasya lepo yadyavacaaryate/ taaneva doSaaJjanayet paTTasyopari yaan kRtaH// CS6.21.105/ atisnigdho+atidravazca lepo yadyavacaaryate/ tvaci na zliSyate samyaGna doSaM zamayatyapi// CS6.21.106/ tanvaaliptaM na kurviita saMzuSko hyaapuTaayate/ na cauSadhiraso vyaadhiM praapnotyapi ca zuSyati// CS6.21.107/ tanvaaliptena ye doSaastaaneva janayedbhRzam/ saMzuSkaH piiDayedvyaadhiM niHsneho hyavacaaritaH// CS6.21.108/ annapaanaani vakSyaami visarpaaNaaM nivRttaye/ laGghitebhyo hito mantho ruukSaH sakSaudrazarkaraH// CS6.21.109/ madhuraH kiMcidamlo vaa daaDimaamalakaanvitaH/ saparuuSakamRdviikaH sakharjuuraH zRtaambunaa// CS6.21.110/ tarpaNairyavazaaliinaaM sasnehaa caavalehikaa/ jiirNe puraaNazaaliinaaM yuuSairbhuJjiita bhojanam// CS6.21.111/ mudgaanmasuuraaMzaNakaan yuuSaarhtamupakalpayet/ anamlaan daaDimaamlaan vaa paTolaamalakaiH saha// CS6.21.112/ jaaGgalaanaaM ca maaMsaanaaM rasaaMstasyopakalpayet/ ruukSaan paruuSakadraakSaadaaDimaamalakaanvitaan// CS6.21.113/ raktaaH zvetaa mahaahvaazca zaalayaH SaSTikaiH saha/ bhojanaarthe prazasyante puraaNaaH suparisrutaaH// CS6.21.114/ yavagodhuumazaaliinaaM saatmyaanyeva pradaapayet/ yeSaaM naatyucitaH zaalirnaraa ye ca kaphaadhikaaH// CS6.21.115/ vidaahiinyannapaanaani viruddhaM svapanaM divaa/ krodhavyaayaamasuuryaagnipravaataaMzca vivarjayet// CS6.21.116/ kuryaaccikitsitaadasmaacchiitapraayaaNi paittike/ ruukSapraayaaNi kaphaje snaihikaanyanilaatmake// CS6.21.117/ vaatapittaprazamanamagniviisarpaNe hitam/ kaphapittaprazamanaM praayaH kardamasaMjJite// CS6.21.118/ raktapittottaraM dRSTvaa granthiviisarpamaaditaH/ ruukSaNairlaGghanaiH sekaiH pradehaiH paaJcavalkalaiH// CS6.21.119/ siraamokSairjalaukobhirvamanaiH savirecanaiH/ &ghRtaiH kaSaayatiktaizca kaalajJaH samupaacaret// CS6.21.120/ uurdhvaM caadhazca zuddhaaya rakte caapyavasecite/ vaatazleSmaharaM karma granthiviisarpiNe hitam// CS6.21.121/ utkaarikaabhiruSNaabhirupanaahaH prazasyate/ snigdhaabhirvezavaarairvaa granthiviisarpazuulinaam// CS6.21.122/ dazamuulopasiddhena tailenoSNena secayet/ kuSThatailena coSNena paakyakSaarayutena ca// CS6.21.123/ gomuutraiH patraniryuuhairuSNairvaa pariSecayet/ sukhoSNayaa pradihyaadvaa piSTayaa caazvagandhayaa// CS6.21.124/ zuSkamuulakakalkena naktamaalatvacaa+api vaa/ bibhiitakatvacaaM &vaa+api kalkenoSNena lepayet// CS6.21.125/ balaaM naagabalaaM pathyaaM bhuurjagranthiM bibhiitakam/ vaMzapatraaNyagnimanthaM kuryaadgranthipralepanam// CS6.21.126/ dantii citrakamuulatvak sudhaarkapayasii guDaH/ bhallaatakaasthi kaasiisaM lepo bhindyaacchilaamapi// CS6.21.127/ bahirmaargasthitaM granthiM kiM punaH kaphasaMbhavam/ diirghakaalasthitaM granthiM bhindyaadvaa bheSajairimaiH// CS6.21.128/ muulakaanaaM kulatthaanaaM yuuSaiH sakSaaradaaDimaiH/ godhuumaannairyavaannairvaa sasiidhumadhuzarkaraiH// CS6.21.129/ sakSaudrairvaaruNiimaNDairmaatuluGgarasaanvitaiH/ triphalaayaaH prayogaizca pippaliikSaudrasaMyutaiH// CS6.21.130/ mustabhallaatazaktuunaaM prayogairmaakSikasya ca/ devadaaruguDuucyozca prayogairgirijasya ca// CS6.21.131/ dhuumairvirekaiH zirasaH puurvoktairgulmabhedanaiH/ ayolavaNapaaSaaNahemataamraprapiiDanaiH// CS6.21.132/ aabhiH kriyaabhiH siddhaabhirvividhaabhirbalii sthiraH/ granthiH paaSaaNakaThino yadaa naivopazaamyati// CS6.21.133/ athaasya daahaH kSaareNa &zarairhemnaa+atha vaa hitaH/ paakibhiH paacayitvaa vaa paaTayitvaa samuddharet// CS6.21.134/ mokSayedbahuzazcaasya raktamutklezamaagatam/ &punazcaapahRte rakte vaatazleSmajidauSadham// CS6.21.135/ dhuumo virekaH zirasaH svedanaM parimardanam/ aprazaamyati doSe ca &paacanaM vaa prazasyate// CS6.21.136/ praklinnaM daahapaakaabhyaaM bhiSak zodhanaropaNaiH/ baahyaizcaabhyantaraizcaiva vraNavat samupaacaret// CS6.21.137/ kampillakaM viDaGgaani daarviiM kaaraJjakaM phalam/ piSTvaa tailaM vipaktavyaM granthivraNacikitsitam// CS6.21.138/ dvivraNiiyopadiSTena karmaNaa caapyupaacaret/ dezakaalavibhaagajJo vraNaan viisarpajaan budhaH// iti granthivisarpacikitsaa/ CS6.21.139/ ya eva vidhiruddiSTo granthiinaaM vinivRttaye/ sa eva galagaNDaanaaM kaphajaanaaM nivRttaye// CS6.21.140/ galagaNDaastu vaatotthaa ye &kaphaanugataa nRNaam/ ghRtakSiirakaSaayaaNaamabhyaasaanna bhavanti te// CS6.21.141/ yaaniihoktaani karmaaNi visarpaaNaaM nivRttaye/ ekatastaani sarvaaNi raktamokSaNamekataH// CS6.21.142/ visarpo na hyasaMsRSTo raktapittena jaayate/ tasmaat saadhaaraNaM sarvamuktametaccikitsitam// CS6.21.143/ vizeSo doSavaiSamyaanna ca noktaH samaasataH/ &samaasavyaasanirdiSTaaM kriyaaM vidvaanupaacaret// CS6.21.144/ tatra zlokaaH--- niruktaM naamabhedaazca doSaa duuSyaaNi hetavaH/ aazrayo maargatazcaiva visarpagurulaaghavam// CS6.21.145/ liGgaanyupadravaa ye ca yallakSaNa upadravaH/ saadhyatvaM, na ca, saadhyaanaaM saadhanaM ca yathaakramam// CS6.21.146/ iti piprakSave siddhimagnivezaaya dhiimate/ punarvasuruvaacedaM visarpaaNaaM cikitsitam// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane visarpacikitsitaM naamaikaviMzo+adhyaayaH//21// dvaaviMzo+adhyaayaH/ CS6.22.1/ athaatastRSNaacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.22.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.22.3/ jJaanaprazamatapobhiH khyaato+atrisuto jagaddhite+abhirataH/ tRSNaanaaM prazamaarthaM cikitsitaM praaha paJcaanaam// CS6.22.4/ kSobhaadbhayaacchramaadapizokaatkrodhaadvilaGghanaanmadyaat/ kSaaraamlalavaNakaTukoSNaruukSazuSkaannasevaabhiH// CS6.22.5/ dhaatukSayagadakarSaNavamanaadyatiyogasuuryasaMtaapaiH/ pittaanilau pravRddhau saumyaandhaatuuMzca zoSayataH// CS6.22.6/ rasavaahiniizca &naaliirjihvaamuulagalataalukaklomnaH/ saMzoSya nRNaaM dehe kurutastRSNaaM mahaabalaavetau// CS6.22.7/ piitaM piitaM hi jalaM zoSayatastaavato na yaati zamam/ ghoravyaadhikRzaanaaM &prabhavatyupasargabhuutaa saa// CS6.22.8/ praagruupaM mukhazoSaH, svalakSaNaM sarvadaa+ambukaamitvam/ tRSNaanaaM sarvasaaM liGgaanaaM laaghavamapaayaH// CS6.22.9/ mukhazoSasvarabhedabhramasaMtaapapralaapasaMstambhaan/ taalvoSThakaNThajihvaakarkazataaM cittanaazaM ca// CS6.22.10/ jihvaanirgamamaruciM baadhiryaM marmaduuyanaM saadam/ tRSNodbhuutaa kurute, paJcavidhaaM liGgataH zRNu taam// CS6.22.11/ abdhaatuM dehasthaM kupitaH pavano yadaa vizoSayati/ tasmiJzuSke zuSyatyabalastRSyatyatha vizuSyan// CS6.22.12/ nidraanaazaH ziraso bhramastathaa zuSkavirasamukhataa ca sroto+avarodha iti ca syaalliGgaM vaatatRSNaayaaH// CS6.22.13/ pittaM matamaagneyaM kupitaM cettaapayatyapaaM dhaatum/ saMtaptaH sa hi janayettRSNaaM daaholbaNaaM nRRNaam// CS6.22.14/ tiktaasyatvaM ziraso daahaH ziitaabhinandataa muurcchaa/ piitaakSimuutravarcastvamaakRtiH pittatRSNaayaaH// CS6.22.15/ tRSNaa yaa++aamaprabhavaa &saa+apyaagneyaa++aamapittajanitatvaat/ liGgaM tasyaazcaaruciraadhmaanakaphaprasekau ca// CS6.22.16/ deho rasajo+ambubhavo rasazca tasya kSayaacca tRSyeddhi/ diinasvaraH prataamyan &saMzuSkahRdayagalataaluH// CS6.22.17/ bhavati khalu yopasargaattRSNaa saa zoSiNii kaSTaa/ &jvaramehakSayazoSazvaasaadyupasRSTadehaanaam// CS6.22.18/ sarvaastvatiprasaktaa rogakRzaanaaM vamiprasaktaanaam/ ghoropadravayuktaastRNaa maraNaaya vijJeyaaH// CS6.22.19/ naagniM vinaa hi tarSaH pavanaadvaa tau hi zoSaNe hetuu/ abdhaatorativRddhaavapaaM kSaye tRSyate naro hi// CS6.22.20/ gurvannapayaHsnehaiH saMmuurcchadbhirvidaahakaale ca/ yastRSyedvRtamaarge tatraapyanilaanalau hetuu// CS6.22.21/ tiikSNoSNaruukSabhaavaanmadyaM pittaanilau prakopayati/ zoSayato+apaaM dhaatuM taaveva hi madyaziilaanaam// CS6.22.22/ taptaasviva sikataasu hi toyamaazu zuSyati kSiptam/ teSaaM saMtaptaanaaM himajalapaanaadbhavati zarma// CS6.22.23/ zizirasnaatasyoSmaa ruddhaH koSThaM prapadya tarSayati/ tasmaannoSNaklaanto bhajeta sahasaa jalaM &ziitam// CS6.22.24/ liGgaM &sarvaasvetaasvanilakSayapittajaM bhavatyatha tu/ pRthagaagamaaccikitsitamataH pravakSyaami tRSNaanaam// CS6.22.25/ apaaM kSayaaddhi tRSNaa saMzoSya naraM praNaazayedaazu/ tasmaadaindraM toyaM samadhu pibettadguNaM vaa+anyat// CS6.22.26/ kiJcittuvaraanurasaM tanu laghu ziitalaM sugandhi surasaM ca/ anabhiSyandi ca yattatkSitigatamapyaindravajjJeyam// CS6.22.27/ zRtaziitaM sasitopalamathavaa zarapuurvapaJcamuulena/ &laajaasaktusitaahvaamadhuyutamaindreNa vaa mantham// CS6.22.28/ vaaTyaM vaa++aamayavaanaaM ziitaM madhuzarkaraayutaM dadyaat/ peyaaM vaa zaaliinaaM dadyaadvaa koraduuSaaNaam// CS6.22.29/ payasaa zRtena bhojanamathavaa madhuzarkaraayutaM yojyam/ paaraavataadikarasairghRtabhRSTairvaa+apyalavaNaamlaiH// CS6.22.30/ tRNapaJcamuulamuJjaatakaiH priyaalaizca jaaGgalaaH sukRtaaH/ zastaa rasaaH payo vaa taiH siddhaM zarkaraamadhumat// CS6.22.31/ zatadhautaghRtenaaktaH payaH pibecchiitatoyamavagaahya/ mudgamasuuracaNakajaa rasaastu bhRSTaa &ghRte deyaaH// CS6.22.32/ madhuraiH sajiivaniiyaiH ziitaizca satiktakaiH zRtaM kSiiram/ paanaabhyaJjanasekeSviSTaM madhuzarkaraayuktam// CS6.22.33/ tajjaM vaa ghRtamiSTaM paanaabhyaGgeSu nasyamapi ca syaat/ naariipayaH sazarkaramuSTryaa api nasyamikSurasaH// CS6.22.34/ &kSiirekSurasaguDodakasitopalaakSaudrasiidhumaardviikaiH/ vRkSaamlamaatuluGgairgaNDuuSastaaluzoSaghnaaH// CS6.22.35/ jambvaamraatakabadariivetasapaJcavalkapaJcaamlaiH/ hRnmukhaziraHpradehaaH saghRtaa muurcchaabhramatRSNaaghnaaH syuH// CS6.22.36/ daaDimadadhitthalodhraiH savidaariibiijapuurakaiH zirasaH/ lepo gauraamalakairghRtaaranaalaayutaizca hitaH// CS6.22.37/ zaivalapaGkaamburuhaiH saamlaiH saaghRtaizca zaktubhirlepaH/ mastvaaranaalaardravasanakamalamaNihaarasaMsparzaaH// CS6.22.38/ ziziraambucandanaardrastanataTapaaNitalagaatrasaMsparzaaH kSaumaardranivasanaanaaM varaaGganaanaaM priyaaNaaM ca// CS6.22.39/ himavaddariivanasaritsaro+ambujapavanendupaadaziziraaNaam/ &ramyazizirodakaanaaM smaraNaM kathaazca tRSNaaghnaaH// CS6.22.40/ vaataghnamannapaanaM mRdu laghu ziitaM ca vaatatRSNaayaam/ kSayakaasanucchRtaM &kSiiraghRtamuurdhvavaatatRSNaaghnam// CS6.22.41/ syaajjiivaniiyasiddhaM kSiiraghRtaM vaatapittaye tarSa/ paitte draakSaacandanakharjuuroziiramadhuyutaM toyam// CS6.22.42/ lohitazaalitaNDulakharjuuraparuuSakotpaladraakSaaH/ madhu pakvaloSTameva ca jale sthitaM ziitalaM peyam// CS6.22.43/ lohitazaaliprasthaH salodhramadhukaaJjanotpalaH kSuNNaH &pakvaamaloSTajalamadhusamaayuto mRnmaye peyaH// CS6.22.44/ vaTamaatuluGgavetasapallavakuzakaazamuulayaSTyaahvaiH/ siddhe+ambhasyagninibhaaM kRSNamRdaM kRSNasikataaM vaa// CS6.22.45/ taptaani navakapaalaanyathavaa nirvaapya paayayetaaccham/ aapaakazarkaraM vaa+amRtavallyudakaM tRSaaM hanti// CS6.22.46/ kSiiravataaM madhuraaNaaM ziitaanaaM zarkaraamadhuvimizraaH/ ziitakaSaayaa mRdbhRSTasaMyutaaH pittatRSNaaghnaaH// CS6.22.47/ vyoSavacaabhallaatakatiktakaSaayaastathaa++aamatRSNaaghnaaH/ yaccoktaM kaphajaayaaM vamyaaM taccaiva kaaryaM syaat// CS6.22.48/ stambhaarucyavipaakaalasyacchardiSu kaphaanugaaM tRSNaam/ jJaatvaa dadhimadhutarpaNalavaNoSNajalairvamanamiSTam// CS6.22.49/ daaDimamamlaphalaM vaa+apyanyat sakaSaayamatha leham/ peyamathavaa &pradadyaadrajaniizarkaraayuktam// CS6.22.50/ kSayakaasena tu tulyaa kSayatRSNaa saa gariiyasii nRRNaam/ kSiiNakSatazoSahitaistasmaattaaM bheSajaiH zamayet// CS6.22.51/ paanatRSaartaH paanaM tvardhodakamamlalavaNagandhaaDhyam/ zizirasnaataH paanaM madyaambu guDaambu vaa tRSitaH// CS6.22.52/ bhaktoparodhatRSitaH snehatRSaarto+athavaa tanuyavaaguum/ prapibedguruNaa tRSito bhuktena taduddharedbhuktam// CS6.22.53/ madhyaambu vaa+ambu koSNaM balavaaMstRSitaH samullikhet piitvaa/ maagadhikaavizadamukhaH sazarkaraM vaa pibenmantham// CS6.22.54/ balavaaMstu taaluzoSe pibedghRtaM tRSyamadyaacca/ sarpirbhRSTaM kSiiraM maaMsarasaaMzcaabalaH snigdhaan// CS6.22.55/ atiruukSadurbalaanaaM tarSaM zamayennRNaamihaazu payaH/ chaago vaa ghRtabhRSTaH ziito madhuro raso hRdyaH// CS6.22.56/ snigdhe+anne bhukte yaa tRSNaa syaattaaM guDaambunaa zamayet/ tarSaM muurcchaabhihatasya raktapittaapahairhanyaat// CS6.22.57/ &tRTdaahamuurcchaabhramaklamamadaatyayaasraviSapitte/ zastaM svabhaavaziitaM, zRtaziitaM sannipaate+ambhaH// CS6.22.58/ hikkaazvaasanavajvarapiinasaghRtapiitapaarzvagalaroge/ kaphavaatakRte styaane sadyaHzuddhe ca hitamuSNam// CS6.22.59/ paaNDuudarapiinasamehagulmamandaanalaatisaareSu/ pliihni ca toyaM na hitaM kaamamasahye pibedalpam// CS6.22.60/ puurvamayaaturaH san diinastRSNaardito jalaM kaaGkSan/ na labheta sa cenmaraNamaazvevaapnupaaddiirgharogaM vaa// CS6.22.61/ tasmaaddhaanyaambu pibettRSyan rogii sazarkaraakSaudram/ yadvaa tasyaanyatsyaat saatmyaM rogasya tacceSTam// CS6.22.62/ tasyaaM vinivRttaayaaM tajjanya upadravaH sukhaM jetum/ tasmaattRSNaaM puurvaM jayedbahubhyo+api rogebhyaH// CS6.22.63/ tatra zlokaH--- hetuu yathaa+agnipavanau kurutaH sopadravaaM ca paJcaanaam/ tRSNaanaaM pRthagaakRtirasaadhyataa saadhanaM coktam// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane tRSNaarogacikitsitaM naama dvaaviMzo+adhyaayaH//22// trayoviMzo+adhyaayaH/ CS6.23.1/ athaato viSacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.23.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.23.3/ praagutpattiM guNaan yoniM vegaaM(anunaasika)lliGgaanyupakramaan/ ciSasya bruvataH samyagagniveza nibodha me// CS6.23.4/ amRtaarthaM samudre tu mathyamaane suraasuraiH/ jajJe praagamRtotpatteH puruSo ghoradarzanaH// CS6.23.5/ diiptatejaazcaturdaMSTro harikezo+analekSaNaH/ jagadviSaNNaM taM dRSTvaa &tenaasau viSasaMjJitaH// CS6.23.6/ jaGgamasthaavaraayaaM tadyonau brahmaa nyayojayat/ tadambusaMbhavaM tasmaaddbividhaM paavakopamam// CS6.23.7/ aSTavegaM dazaguNaM caturviMzatyupakramam/ tadvarSaasvambuyonitvaat saMkledaM guDavadgatam// CS6.23.8/ sarpatyambudharaapaaye tadagastyo hinasti ca/ prayaati mandaviiryatvaM viSaM tasmaadghanaastyaye// CS6.23.9/ sarpaaH kiiTonduraa luutaa vRzcikaa gRhagodhikaaH/ jalaukaamatsyamaNDuukaaH &kaNabhaaH sakRkaNTakaaH// CS6.23.10/ zvasiMhavyaaghragomaayutarakSunakulaadayaH/ &daMSTriNo ye viSaM teSaaM daMSTrotthaM jaGgamaM matam// CS6.23.11/ mustakaM pauSkaraM krauJcaM vatsanaabhaM balaahakam/ karkaTaM kaalakuuTaM ca karaviirakasaMjJakam// CS6.23.12/ paalakendraayudhaM tailaM meghakaM kuzapuSpakam/ rohiSaM puNDariikaM ca laaGgalakyaJjanaabhakam// CS6.23.13/ saGkocaM markaTaM zRGgiiviSaM haalaahalaM tathaa/ evamaadiini caanyaani muulajaani sthiraaNi ca// CS6.23.14/ &garasaMyogajaM caanyadgarasaMjJaM gadapradam/ kaalaantaravipaakitvaanna tadaazu haratyasuun// CS6.23.15/ nidraaM tandraaM klamaM daahaM &sapaakaM lomaharSaNam/ zophaM caivaatisaaraM ca janayejjaGgamaM viSam// CS6.23.16/ sthaavaraM tu jvaraM hikkaaM dantaharSaM galagraham/ phenavamyarucizvaasamuurcchaazca &janayedviSam// CS6.23.17/ &jaGgamaM syaadadhobhaagamuurdhvabhaagaM tu muulajam/ &tasmaaddaMSTraaviSaM maulaM hanti maulaM ca &daMSTrajam// CS6.23.18/ tRNmohadantaharSaprasekavamathuklamaa bhavantyaadye/ vege rasapradoSaadasRkpradoSaaddvitiiye tu// CS6.23.19/ &vaivarNyabhramavepathumuurcchaajRmbhaaGgacimicimaatamakaaH/ duSTapizitaattRtiiye maNDalakaNDuuzvayathukoThaaH// CS6.23.20/ vaataadijaazcaturthe daahacchardyaGgazuulamuurcchaadyaaH/ niilaadiinaaM tamasazca darzanaM paJcame vege// CS6.23.21/ SaSThe hikkaa, bhaGgaH skandhasya tu saptame+aSTame maraNam/ nRRNaaM, catuSpadaaM syaaccaturvidhaH, pakSiNaaM trividhaH// CS6.23.22/ siidatyaadye bhramati ca, catuSpado vepate, tataH &zuunyaH/ mandaahaaro mriyate zvaasena hi caturthavege tu// CS6.23.23/ &dhyaayati vihagaH prathame vege, prabhraamyati dvitiiye tu/ srastaaGgazca tRtiiye viSavege yaati paJcatvam// CS6.23.24/ laghu ruukSamaazu vizadaM vyavaayi tiikSNaM vikaasi suukSmaM ca/ uSNamanirdezyarasaM dazaguNamuktaM viSaM tajjJaiH// CS6.23.25/ raukSyaadvaatamazaityaatpittaM saukSmyaadasRk prakopayati/ &kaphamavyaktarasatvaadannarasaaMzcaanuvartate ziighram// CS6.23.26/ ziighraM vyavaayibhaavaadaazu vyaapnoti kevalaM deham/ tiikSNatvaanmarmaghnaM praaNaghnaM tadvikaasitvaat// CS6.23.27/ durupakramaM laghutvaadvaizadyaat syaadasaktagatidoSam/ doSasthaanaprakRtiiH praapyaanyatamaM hyudiirayati// CS6.23.28/ syaadvaatikasya vaatasthaane kaphapittaliGgamiiSattu/ &tRNmohaaratimuurcchaagalagrahacchardiphenaadi// CS6.23.29/ pittaazayasthitaM paittikasya &kaphavaatayorviSaM tadvat/ &tRTkaasajvaravamathuklamadaahatamotisaaraadi// CS6.23.30/ kaphadezagaM &kaphasya ca darzayedvaatapittayozceSat/ liGgaM zvaasagalagrahakaNDuulaalaavamathvaadi// CS6.23.31/ duuSiiviSaM tu zoNitaduSTyaaruHkiTimakoThaliGgaM ca/ viSamekaikaM doSaM saMduuSya haratyasuunevam// CS6.23.32/ kSarati viSatejasaa+asRk tat khaani nirudhya maarayati jantum/ piitaM mRtasya hRdi tiSThati daSTaviddhayordaMzadeze syaat// CS6.23.33/ niilauSThadantazaithilyakezapatanaaGgabhaGgavikSepaaH/ zizirairna lomaharSo naabhihate daNDaraajii syaat// CS6.23.34/ kSatajaM kSataacca naayaatyetaani bhavanti maraNaliGgaani/ ebhyo+anyathaa cikitsyaasteSaaM copakramaaJchRNu me// CS6.23.35/ mantraariSTotkartananiSpiiDanacuuSaNaagnipariSekaaH/ avagaaharaktamokSaNavamanavirekopadhaanaani// CS6.23.36/ &hRdayaavaraNaaJjananasyadhuumalehauSadhaprazamanaani/ pratisaaraNaM prativiSaM saMjJaasaMsthaapanaM lepaH// CS6.23.37/ mRtasaJjiivanameva ca viMzatirete caturbhiradhikaaH/ syurupakramaa yathaa ye yatra yojyaaH zRNu tathaa taan// CS6.23.38/ daMzaattu viSaM daSTasyaavisRtaM veNikaaM bhiSagbaddhvaa/ niSpiiDayedbhRzaM daMzamuddharenmarmavarjaM vaa// CS6.23.39/ taM daMzaM vaa cuuSenmukhena yavacuurNapaaMzupuurNena/ pracchanazRGgajalaukaavyadhanaiH sraavyaM tato raktam// CS6.23.40/ rakte viSapraduSTe duSyet prakRtistatastyajet praaNaan/ tasmaat pragharSaNairasRgavartamaanaM pravartyaM syaat// CS6.23.41/ &trikaTugRhadhuumarajaniipaJcalavaNarocanaaH savaartaakaaH/ gharSaNamatipravRtte vaTaadibhiH ziitalairlepaH// CS6.23.42/ raktaM hi &viSaadhaanaM vaayurivaagneH pradehasekaistat/ ziitaiH skandati tasmin skanne vyapayaati viSavegaH// CS6.23.43/ viSavegaanmadamuurcchaaviSaadahRdayadravaaH pravartante/ ziitairnivartayettaan &viijyazcaalomaharSaat syaat// CS6.23.44/ taruriva muulacchedaaddaMzacchedaanna vRddhimeti viSam/ aacuuSaNamaanayanaM jalasya seturyathaa tathaa+ariSTaaH// CS6.23.45/ tvaGmaaMsagataM daaho dahati viSaM sraavaNaM harati raktaat/ piitaM vamanaiH sadyo haredvirekairdvitiiye tu// CS6.23.46/ aadau hRdayaM rakSyaM tasyaavaraNaM pibedyathaalaabham/ &madhusarpirmajjapayogairikamatha gomayarasaM vaa// CS6.23.47/ ikSuM &supakvamathavaa kaakaM niSpiiDya tadrasaM varaNam/ chaagaadiinaaM vaa+asRgbhasma mRdaM vaa pibedaazu// CS6.23.48/ kSaaraagadastRtiiye &zophaharairlekhanaM samadhvambu/ gomayarasazcaturthe vege sakapitthamadhusarpiH// CS6.23.49/ kaakaaNDaziriiSaabhyaaM svarasenaazcyotanaaJjane nasyam/ syaatpaJcame+atha SaSThe saMjJaayaaH sthaapanaM kaaryam// CS6.23.50/ gopittayutaa rajanii maJjiSThaamaricapippaliipaanam/ viSapaanaM daSTaanaaM viSapiite daMzanaM caante// CS6.23.51/ zikhipittaardhayutaM syaat palaazabiijamagado mRteSu varaH/ vaartaakuphaaNitaagaaradhuumagopittanimbaM vaa// CS6.23.52/ gopittayutairguTikaaH &surasaagranthidvirajaniimadhukakuSThaiH/ zastaa+amRtena tulyaa ziriiSapuSpakaakaaNDakarasairvaa// CS6.23.53/ kaakaaNDasurasagavaakSiipunarnavaavaayasiiziriiSaphalaiH/ udbandhaviSajalamRte &lepaupadhinasyapaanaani// CS6.23.54/ spRkkaaplavasthauNeyakaaMkSiizaileyarocanaatagaram/ dhyaamakakuGkumamaaMsiisurasaagrailaalakuSThaghnam// CS6.23.55/ bRhatii ziriiSapuSpaM zriiveSTakapadmacaaraTivizaalaaH/ suradaarupadmakezarasaavarakamanaHzilaakauntyaH// CS6.23.56/ jaatyarkapuSparasarajaniidvayahiGgupippaliilaakSaaH/ jalamudgaparNicandanamadhukamadanasindhuvaaraazca// CS6.23.57/ zampaakalodhramayuurakagandhaphalaanaakuliiviDaGgaazca/ puSye saMhRtya samaM piSTvaa guTikaa vigheyaaH syuH// CS6.23.58/ sarvaviSaghno jayakRdviSamRtasMjiivano jvaranihantaa/ ghreyavilepanadhaaraNadhuumagrahaNairgRhasthazca// CS6.23.59/ bhuutaviSajantvalakSmiikaarmaNamantraagryazanyariin hanyaat/ duHsvapnastriidoSaanakaalamaraNaambucairabhayam// CS6.23.60/ dhanadhaanyakaaryasiddhiH zriipuSTyaayurvivardhano dhanyaH/ mRtasaMjiivana eSa praagamRtaahbrahmaNaa vihitaH// iti mRtasaMjiivano+agadaH/ CS6.23.61/ mantrairdhamaniibandho+avamaarjanaM kaaryamaatmarakSaa ca/ doSasya viSaM yasya sthaane syaattaM jayetpuurvam// CS6.23.62/ vaatasthaane svedo dadhnaa natakuSThakalkapaanaM ca/ ghRtamadhupayo+ambupaanaavagaahasekaazca pittasthe// CS6.23.63/ kSaaraagadaH kaphasthaanagate svedastathaa siraavyadhanam/ duuSiiviSe+atha raktasthite siraakarma paJcavidham// CS6.23.64/ bheSajamevaM kalpyaM bhiSagvidaa++aalakSya sarvadaa sarvam/ sthaanaM jayeddhi puurvaM sthaanasthasyaaviruddhaM ca// CS6.23.65/ viSaduuSitakaphamaargaH srotaHsaMrodharuddhavaayustu/ mRta iva zvasenmartyaH syaadasaadhyaliGgairvihiinazca// CS6.23.66/ carmakaSaayaaH kalkaM bilvasamaM muurdhni kaakapadamasya/ kRtvaa dadyaatkaTabhiikaTukaTphalapradhamanaM ca// CS6.23.67/ &chaagaM gavyaM maahiSaM vaa maaMsaM kaukkuTameva vaa/ dadyaat kaakapade tasmiMstataH saMkramate viSam// CS6.23.68/ naasaakSikarNajihvaakaNThanirodheSu karma nastaH syaat/ vaartaakubiijapuurajyotiSmatyaadibhiH piSTaiH// CS6.23.69/ aJjanamakSyuparodhe kartavyaM bastamuutrapiSTaistu/ daaruvyoSaharidraakaraviirakaraJjanimbasurasaistu// CS6.23.70/ zvetaa vacaa+&azvagandhaa hiGgvamRtaa kuSThasaindhave lazunam/ sarSapakapitthamadhyaM &TuNTukakaraJjabiiaani// CS6.23.71/ &vyoSaM ziriiSapuSpaM dvirajanyau &vaMzalocanaM ca samam/ piSTvaa+ajasya muutreNa &gozvapittena saptaaham// CS6.23.72/ vyatyaasabhaavito+ayaM nihanti zirasi sthitaM viSaM kSipram/ sarvajvarabhuutagrahavisuucikaa jiirNamuurcchaartiiH// CS6.23.73/ unmaadaapasmaarau kaacapaTalaniilikaazirodoSaan/ zuSkaakSipaakapillaarbudaarmakaNDuutamodoSaan// CS6.23.74/ kSayadaurbalyamadaatyayapaaNDugadaaMzcaaJjanaattathaa mohaan/ lopaadviSadigdhakSataliiDhadaSTapiitaviSaghaatii// CS6.23.75/ arzaHsvaanaddheSu ca gudalepo yonilepanaM striiNaam/ muuDhe garbhe duSTe lalaaTalepaH pratizyaaye// CS6.23.76/ &vRddhau kiTime kuSThe zvitraRvicarcikaadiSu lepaH/ gaja iva taruun viSagadaannihantyagadagandhahastyeSaH// iti gandhahastiinaamaa+agadaH/ CS6.23.77/ patraagurumustailaa niryaasaaH paJca candanaM spRkkaa/ tvaGnaladotpalabaalakahareNukoziiravanyanakhaaH// CS6.23.78/ suradaarukanakakuGkumadhyaamakakuSThapriyaGgavastagaram/ paJcaaGgaani zuriiSaadvyoSaalamanaHzilaajaajyaH// CS6.23.79/ &zvetakaTabhiikaraJjau rakSoghnii sindhuvaarikaa rajanii/ surasaaJjanagaurikamaJjiSThaanimbaniryaasaaH// CS6.23.80/ vaMzatvagazvagandhaahiGgudadhitthaamlavetasaM laakSaa/ madhumadhukasomaraajiivacaaruhaarocanaatagaram// CS6.23.81/ agado+ayaM vaizravaNaayaakhyaatastryambakeNa SaSTyaGgaH/ apratihataprabhaavaH khyaato mahaagandhahastiiti// CS6.23.82/ pittena gavaaM peSyo guTikaaH kaaryaastu puSyayogena/ paanaaJjanapralepaiH prasaadhayet sarvakarmaaNi// CS6.23.83/ pillaM kaNDuuM timiraM raatryaandhyaM kaacamarbudaM paTalam/ hanti satataprayogaaddhitamitapathyaazinaaM puMsaam// CS6.23.84/ viSamajvaraanajiirNaandadruM kaNDuuM visuucikaaM paamaam/ viSamuuSikaluutaanaaM sarveSaaM pannagaanaaM ca/ aazu viSaM naazayati samuulajamatha kandajaM sarvam// CS6.23.85/ etena liptagaatraH sarpaan gRhNaati bhakSayecca viSam/ &kaalapariito+api naro jiivati nityaM niraataGkaH// CS6.23.86/ aanaddhe gudalepo yonau lepazca muuDhagarbhaaNaam/ muurcchaartiSu ca lalaaTe pralepanamaahuH pradhaanatamam// CS6.23.87/ bheriimRdaGgapaTahaaJchatraaNyamunaa tathaa dhvajapataakaaH/ liptvaa+ahiviSanirastyai padhvanayeddarzayenmatimaan// CS6.23.88/ yatra ca sannihito+ayaM na tatra baalagrahaa na rakSaaMsi/ na ca kaarmaNavetaalaa &vahanti naatharvaNaa mantraaH// CS6.23.89/ sarvagrahaa na tatra prabhavanti na caagnizastranRpacauraaH/ lakSmiizca tatra bhajate yatra mahaagandhahastyasti// CS6.23.90/ piSyamaaNa imaM caatra siddhaM mantramudiirayet/ mama mataa jayaa naama &jayo naameti me pitaa// CS6.23.91/ so+ahaM jayajayaaputro vijayo+atha jayaami ca/ namaH puruSasiMhaaya viSNave vizvakarmaNe// CS6.23.92/ sanaatanaaya kRSNaaya bhavaaya vibhavaaya ca/ tejo vRSaakapeH saakSaattejo brahmendrayoryame// CS6.23.93/ yathaa+ahaM naabhijaanaami vaasudevaparaajayam/ maatuzca paaNigrahaNaM samudrasya ca zoSaNam// CS6.23.94/ anena satyavaakyena sidhyataamagado hyayam/ hilimilisaMspRSTe rakSa sarvabheSajottame &svaahaa// iti mahaagandhahastiinaamaa+agadaH/ CS6.23.95/ RSabhakajiivakabhaargiimadhukotpaladhaanyakezaraajaajyaH/ sasitagirikolamadhyaaH peyaaH zvaasajvaraadiharaaH// CS6.23.96/ hiGgu ca kRSNaayuktaM kapittharasayuktamagryalavaNaM ca/ samadhusitau paatavyau jvarahikkaazvaasakaasaghnau// CS6.23.97/ lehaH kolaasthyaJjanalaajotpaladhughRtairvamyaam/ bRhatiidvayaaDhakiipatradhuumavartistu hikkaaghnii// CS6.23.98/ zikhibarhibalaakaasthiini sarSapaazcandanaM ca ghRtayuktam/ dhuumo gRhazayanaasanavastraadiSu zasyate viSanut// CS6.23.99/ ghRtayukte natakuSThe bhujagapatiziraH ziriiSapuSpaM ca/ dhuumaagadaH smRto+ayaM sarvaviSaghnaH zvayathuhRcca// CS6.23.100/ jatusevyapatraguggulubhallaatakakakubhapuSpasarjarasaaH/ zvetaa ca dhuuma uragaakhukiiTavastrakriminudagryaH// CS6.23.101/ taruNapalaazakSaaraM srutaM paceccuurNitaiH saha samaaMzaiH/ lohitamRdrajaniidvayazuklasurasamaJjariimadhukaiH// CS6.23.102/ laakSaasaindhavamaaMsiihareNuhiGgudvisaarivaakuSThaiH/ savyoSairbaahliikairdarviivilepanaM ghaTTayedyaavat// CS6.23.103/ sarvaviSazothagulmatvagdoSaarzobhagandarapliihnaH/ zothaapasmaarakrimibhuutasvarobhedapaaNDugadaan// CS6.23.104/ mandaagnitvaM kaasaM sonmaadaM naazayeyuratha puMsaam/ guTikaazchaayaazuSkaaH kolasamaastaaH samupayuktaaH// iti kSaaraagadaH/ CS6.23.105/ viSapiitadaSTaviddheSvetaddigdhe ca caacyamuddiSTam/ saamaanyataH, pRthaktvaannirdezamataH zRNu yathaavat// CS6.23.106/ ripuyuktebhyo nRbhyaH svebhyaH striibhyo+athavaa bhayaM nRpateH/ aahaaravihaaragataM tasmaat preSyaan pariikSeta// CS6.23.107/ atyarthazaaGkitaH syaadbahuvaagathavaa+alpavaagvigatalakSmiiH/ praaptaH prakRtivikaaraM viSapradaataa naro jJeyaH// CS6.23.108/ dRSTvaivaM na tu sahasaa bhojyaM &kuryaattadannamagnau tu/ saviSaM hi praapyaannaM bahuunvikaaraan bhajatyagniH// CS6.23.109/ &zikhibarhavicitraarcistiikSNaakSamaruukSakuNapadhuumazca/ sphuTati ca sazabdamekaavarto vihataarcirapi ca syaat// CS6.23.110/ paatrasthaM ca vivarNaM bhojyaM syaanmakSikaaMzca maarayati/ kSaamasvaraaMzca kaakaan kuryaadvirajeccakoraakSi// CS6.23.111/ paane niilaa raajii vaivarNyaM svaaM ca nekSate chaayaam/ pazyati vikRtaamathavaa lavaNaakte phenamaalaa syaat// CS6.23.112/ paanaannayoHsaviSayorgandhena zirorugghRdica muurcchaa ca/ sparzena paaNizothaH suptyaGgulidaahatodanakhabhedaaH// CS6.23.113/ &mukhagetvoSThacimicimaa jihvaa zuunaa jaDaa vivarNaa ca/ dvijaharSahanustambhaasyadaahalaalaagalavikaaraaH// CS6.23.114/ aamaazayaM praviSTe vaivarNyaM svedasadanamutkledaH/ dRSTihRdayoparodho binduzataizciiyate caaGgam// CS6.23.115/ pakvaazayaM tu yaate muurcchaamadamohadaahabalanaazaaH/ tandraa kaarzyaM ca viSe paaNDutvaM codarasthe syaat// CS6.23.116/ dantapavanasya kuurco viziiryate dantauSThamaaMsazophazca/ kezacyutiH ziroruggranthayazca saviSe+atha zirobhyaGge// CS6.23.117/ duSTe+aJjane+akSidaahasraavaatyupadehazotharaagaazca/ khaadyairaadau koSThaH spRzyaistvagduuSyate duSTaiH// CS6.23.118/ snaanaabhyaGgotsaadanavastraalaGkaaravarNakairduSTaiH/ kaNDvartikoThapiDakaaromodgamacimicimaa zothaaH// CS6.23.119/ ete karacaraNadaahatodaklamaavipaakaazca/ bhuupaadukaazvagajavarmaketuzayanaasanairduSTaiH// CS6.23.120/ maalyamagandhaM mlaayati &zirorujaalomaharSakaram/ stambhayati khaani naasaamupahanti darzanaM ca dhuumaH// CS6.23.121/ kuupataDaagaadijalaM durgandhaM sakaluSaM vivarNaM ca/ piitaM zvayathuM koThaan piDakaazca karoti maraNaM ca// CS6.23.122/ aadaavaamaazayage vamanaM tvaksthe pradehasekaadi/ kuryaadbhiSak cikitsaaM doSabalaM caiva hi samiikSya// CS6.23.123/ iti muulaviSavizeSaaH proktaaH zRNu jaGgamasyaataH/ savizeSacikitsitamevaadau tatrocyate tu sarpaaNaam// CS6.23.124/ &iha darviikaraH sarpo maNDalii raajimaaniti/ trayo yathaakramaM vaatapittazleSmaprakopaNaaH// CS6.23.125/ darviikaraH paNii jJeyo maNDalii maNDalaaphaNaH/ bindulekhavicitraaGgaH pannagaH syaattu raajimaan// CS6.23.126/ vizeSaadruukSakaTukamamloSNaM svaadu ziitalam/ viSaM yathaakramaM teSaaM tasmaadvaataadikopanam// CS6.23.127/ darviikarakRto daMzaH suukSmadaMSTraapado+asitaH/ niruddharaktaH kuurmaabho vaatavyaadhikaro mataH// CS6.23.128/ pRthvarpitaH sazothazca daMzo maNDalinaa kRtaH/ piitaabhaH piitaraktazca sarvapittavikaarakRt// CS6.23.129/ kRto raajimataa daMzaH picchilaH sthirazophakRt/ snigdhaH paaNDuzca saandraasRk zleSmavyaadhisamiiraNaH// CS6.23.130/ vRttabhogo mahaakaayaH zvasannuurdhvekSaNaH pumaan/ sthuulamuurdhaa samaaGgazca strii tvataH syaadviparyayaat// CS6.23.131/ &kliibastrasatyadhodRSTiH svarahiinaH prakampate/ striyaa daSTo viparyastairetaiH puMsaa naro mataH// CS6.23.132/ vyaamizraliGgairetaistu kliibadaSTaM naraM vadet/ ityetaduktaM sarpaaNaaM striipuMkliibanidarzanam// CS6.23.133/ paaNDuvaktrastu garbhiNyaa zuunauSTho+apyasitekSaNaH/ jRmbhaakrodhopajihvaartaH suutayaa raktamuutravaan// CS6.23.134/ sarpo gaudhera(ya)ko naama godhaayaaM syaaccatuSpadaH/ kRSNasarpeNa tulyaH syaannaanaa syurmizrajaatayaH// CS6.23.135/ guuDhasaMpaaditaM vRttaM piiDitaM lambitaarpitam/ sarpitaM ca bhRzaabaadhaM, daMzaa ye+anye na te bhRzaaH// CS6.23.136/ taruNaaH kRSNasarpaastu gonasaaH sthaviraastathaa/ raajimanto vayomadhye bhavantyaaziiviSopamaaH// CS6.23.137/ sarpadaMSTraazcatasrastu taasaaM vaamaadharaa sitaa/ piitaa vaamottaraa daMSTraa &raktazyaavaa+adharottaraa// CS6.23.138/ yanmaatraH patate bindurgobaalaat saliloddhRtaat/ vaamaadharaayaaM daMSTRaayaaM tanmaatraM syaadaherviSam// CS6.23.139/ ekadvitricaturvRddhaviSabhaagottarottaraaH/ savarNaastatkRtaa daMzaa bahuuttaraviSaa bhRzaaH// CS6.23.140/ sarpaaNaameRva viNmuutraat kiiTaaH syuH kiiTasaMmataaH/ duuSiiviSaaH praaNaharaa iti saMkSepato mataaH// CS6.23.141/ gaatraM raktaM sitaM kRSNaM zyaavaM vaa piDakaanvitam/ sakaNDuudaahaviisarpapaaki syaat kuthitaM tathaa// CS6.23.142/ kiiTairduuSiiviSairdaSTaM liGgaM praaNaharaM zRNu/ sarpadaSTe yathaa zotho vardhate sogragandhyasRk// CS6.23.143/ daMzo+akSigauravaM muurcchaa sa rugaartaH zvasityapi/ tRSNaarucipariitazca bhavedduuSiiviSaarditaH// CS6.23.144/ daMzasya madhye yat kRSNaM zyaavaM vaa jaalakaavRtam/ &dagdhaakRti bhRzaM paaki kledazothajvaraanvitam// CS6.23.145/ duuSiiviSaabhirluutaabhistaM daSTamiti nirdizet/ sarvaasaameva taasaaM ca daMze lakSaNamucyate// CS6.23.146/ zophaH zvetaasitaa raktaaH piitaa vaa piDakaa jvaraH/ praaNaantiko bhavecchvaaso daahahikkaazirograhaaH// CS6.23.147/ aadaMzaacchoNitaM paaNDu maNDalaani jvaro+aruciH/ lomaharSazca daahazcaapyaakhuduuSiiviSaardite// CS6.23.148/ muurcchaaGgazothavaivarNyakledazabdaazrutijvaraaH/ zirogurutvaM laalaasRkchardizcaasaadhyamuuSikaiH// CS6.23.149/ zyaavatvamatha kaarSNyaM vaa naanaavarNatvameva vaa/ mohaH puriiSabhedazca daSTe syaat kRkalaasakaiH// CS6.23.150/ dahatyagnirivaadau tu bhinattiivordhvamaazu ca/ vRzcikasya viSaM yaati daMze pazcaattu tiSThati// CS6.23.151/ daSTo+asaadhyastu &dRgghraaNarasanopahato naraH/ maaMsaiH patadbhiratyarthaM vedanaarto jahaatyasuun// CS6.23.152/ visarpaH zvayathuH zuulaM jvarazchardirathaapi ca/ lakSNaM kaNabhairdaSTe daMzazcaiva viziiryate// CS6.23.153/ hRSTaromocciTiGgena stabdhaliGgo bhRzaartimaan/ daSTaH ziitodakeneva siktaanyaGgaani manyate// CS6.23.154/ ekadaMSTraarditaH zuunaH saruk syaat piitakaH satRT/ chardirnidraa ca maNDuukaiH saviSairdaSTalakSaNam// CS6.23.155/ matsyaastu saviSaaH kuryurdaahazopharujastathaa/ kaNDuuM zothaM jvaraM muurcchaaM saviSaastu jalaukasaH// CS6.23.156/ daahatodasvedazothakarii tu &gRhagodhikaa/ daMze svedaM rujaM daahaM kuryaacchatapadiiviSam// CS6.23.157/ kaNDuumaanmazakairiiSacchothaH syaanmandavedanaH/ asaadhyakiiTasadRzamasaadhyamazakakSatam// CS6.23.158/ sadyaHprasraaviNii zyaavaa daahamuurcchaajvaraanvitaa/ piiDakaa makSikaadaMze taasaaM tu sthagikaa+asuhRt// CS6.23.159/ zmazaanacityavalmiikayajJaazramasuraalaye/ pakSasandhiSu madhyaahne saardharaatre+aSTamiiSu ca// CS6.23.160/ na siddhyanti naraa daSTaaH paaSaNDaayataneSu ca/ dRSTizvaasamalasparzaviSairaaziiviSairtathaa// CS6.23.161/ vinazyantyaazu saMpraaptaa daSTaaH sarveSu marmasu/ (yena kenaapi sarpeNa saMbhavaH sarva eva ca)// CS6.23.162/ bhiitamattaabaloSNakSuttRSaarte vardhate viSam/ viSaM prakRtikaalau ca tulyau &praapyaalpamanyathaa// CS6.23.163/ vaariviprahataaH kSiiNaa bhiitaa nakulanirjitaaH/ vRddhaa baalaastvaco muktaaH sarpaa mandaviSaaH smRtaaH// CS6.23.164/ sarvadehaazritaM krodhaadviSaM sarpo vimuJcati/ tadevaahaarahetorvaa bhayaadvaa na pramuJcati// CS6.23.165/ vaatolbaNaviSaaH praaya ucciTiGgaaH savRzcikaaH/ vaatapittolbaNaaH kiiTaaH zlaiSmikaaH kaNabhaadayaH// CS6.23.166/ yasya yasya hi doSasya liGgaadhikyaani lakSayet/ tasya tasyauSadhaiH kuryaadvipariitaguNaiH kriyaam// CS6.23.167/ hRtpiiDordhvaanilaH stambhaH siraayaamo+asthiparvaruk/ ghuurNanodveSTanaM gaatrazyaavataa vaatike viSe// CS6.23.168/ saMjJaanaazoSNanizvaasau hRddaahaH kaTukaasyataa/ &daMzaavadaraNaM zotho raktapiitazca paittike// CS6.23.169/ vamyarocakahRllaasaprasekotklezagauravaiH/ sazaityamukhamaadhuryairvidyaacchleSmaadhikaM viSam// CS6.23.170/ khaNDena ca vraNaalepastailaabhyaGgazca vaatike/ svedo naaDiipulaakaadyairbRMhaNazca vidhirhitaH// CS6.23.171/ suziitaiH stambhayet sekaiH pradehaizcaapi paittikam/ lekhanacchedanasvedavamanaiH zlaiSmikaM jayet// CS6.23.172/ viSeSvapi ca sarveSu sarvasthaanagateSu ca/ avRzcikocciTiGgeSu praayaH ziito vidhirhitaH// CS6.23.173/ vRzcike svedamabhyaGgaM ghRtena lavaNena ca/ sekaaMzcoSNaan prayuJjiita bhojyaM paanaM ca sarpiSaH// CS6.23.174/ etadevocciTiGge+api pratilomaM ca paaMzubhiH/ udvartanaM sukhaambuuSNaistathaa+avacchaadanaM ghanaiH// CS6.23.175/ zvaa tridoSaprakopaattu tathaa dhaatuviparyayaat/ ziro+abhitaapii laalaasraavyadhovaktrastathaa bhavet// CS6.23.176/ anye+apyevaMvidhaa vyaalaaH kaphavaataprakopaNaaH/ hRcchirorugjvarastambhatRSaamuurcchaakaraa mataaH// CS6.23.177/ kaNDuunistodavaivarNyasuptikledopazoSaNam/ vidaaharaagarukpaakaaH zopho granthinikuJcanam// CS6.23.178/ &daMzaavadaraNaM sphoTaaH karNikaa maNDalaani ca/ jvarazca saviSe liGgaM vipariitaM tu nirviSe// CS6.23.179/ tatra sarve &yathaavasthaM prayojyaaH syurupakramaaH/ puurvoktaa vidhimanyaM ca yathaavadbruvataH zRNu// CS6.23.180/ hRdvidaahe praseke vaa virekavamanaM bhRzam/ yathaavasthaM prayoktavyaM zuddhe saMsarjanakramaH// CS6.23.181/ zirogate viSe nastaH kuryaanmuulaani buddhimaan/ bandhujiivasya bhaargyaazca surasasyaasitasya ca// CS6.23.182/ dakSakaakamayuuraaNaaM maaMsaasRGmastake kSate/ &upadheyamadhodaSTasyordhvadaSTasya paadayoH// CS6.23.183/ pippaliimaricakSaaravacaasaindhavazigrukaaH/ piSTaa rohitapittena ghnantyakSigatamaJjanaat// CS6.23.184/ kapitthamaamaM sasitaakSaudraM kaNThagate viSe/ lihyaadaamaazayagate taabhyaaM cuurNapalaM nataat// CS6.23.185/ viSe pakvaazayagate pippaliiM rajaniidvayam/ maJjiSThaaM ca samaM piSTvaa gopittena naraH pibet// CS6.23.186/ raktaM maaMsaM ca godhaayaaH zuSkaM cuurNiikRtaM hitam/ viSe rasagate paanaM kapittharasasaMyutam// CS6.23.187/ zelormuulatvagagraaNi baadaraudumbaraaNi ca/ kaTabhyaazca pibedraktagate, maaMsagate pibet// CS6.23.188/ sakSaudraM khadiraariSTaM kauTajaM muulamambhasaa/ sarveSu ca bale dve tu madhuukaM madhukaM natam// CS6.23.189/ pippaliiM &naagaraM kSaaraM navaniitena muurcchitam/ kaphe bhiSagudiirNe tu vidadhyaatpratisaaraNam// CS6.23.190/ maaMsiikuGkumapatratvagrajaniinatacandanaiH/ manaHzilaavyaaghranakhasurasairambupeSitaiH// CS6.23.191/ paananasyaaJjanaalepaaH sarvazothaviSaapahaaH/ candanaM tagaraM kuSThaM haridre dve tvageva ca// CS6.23.192/ manaHzilaa tamaalazca rasaH kaizara eva ca/ zaarduulasya nakhazcaiva supiSTaM taNDulaambunaa// CS6.23.193/ hanti sarvaviSaaNyeva vajrivajramivaasuraan/ rase ziriiSapuSpasya saptaahaM maricaM sitam// CS6.23.194/ bhaavitaM sarpadaSTaanaaM nasyapaanaaJjane hitam/ dvipalaM natakuSThaabhyaaM ghRtakSaudracatuSpalam// CS6.23.195/ api takSakadaSTaanaaM paanametat sukhapradam/ sindhuvaarasya muulaM ca zvetaa ca girikarNikaa// CS6.23.196/ paanaM darviikarairdaSTe nasyaM samadhu paakalam/ maJjiSThaa madhuyaSTii ca jiivakarSabhakau sitaa// CS6.23.197/ kaazmaryaM vaTazuGgaani paanaM maNDalinaaM viSe/ vyoSaM saativiSaM kuSThaM gRhadhuumo hareNukaa// CS6.23.198/ tagaraM kaTukaa kSaudraM hanti raajiimataaM viSam/ gRhadhuumaM haridre dve samuulaM taNDuliiyakam// CS6.23.199/ api vaasukinaa daSTaH &pibenmadhughRtaaplutam/ kSiirivRkSatvagaalepaH zuddhe kiiTaviSaapahaH// CS6.23.200/ muktaalepo varaH zothadaahatodajvaraapahaH/ candanaM padmakoziiraM ziriiSaH sindhuvaarikaa// CS6.23.201/ kSiirazuklaa nataM kuSThaM paaTalodiicyasaarivaaH/ zelusvarasapiSTo+ayaM luutaanaaM saarvakaarmikaH// CS6.23.202/ (yathaayogaM prayoktavyaH samiikSyaalepanaadiSu)/ madhuukaM madhukaM kuSThaM ziriiSodiicyapaaTalaaH/ sanimbasaarivaakSaudraaH paanaM luutaaviSaapaham// CS6.23.203/ kusumbhapuSpaM godantaH svarNakSiirii kapotaviT/ dantii trivRtsaindhavaM ca karNikaapaatanaM tayoH// CS6.23.204/ kaTabhyarjinazairiiSazelukSiiridrumatvacaH/ kaSaayakalkacuurNaaH syuH kiiTaluutaavraNaapahaaH// CS6.23.205/ tvacaM ca naagaraM caiva samaaMzaM zlakSNapeSitam/ peyamuSNaambunaa sarvaM muuSikaaNaaM viSaapaham// CS6.23.206/ kuTajasya phalaM piSTaM tagaraM jaalamaalinii/ tiktekSvaakuzca yogo+ayaM paanapradhamanaadibhiH// CS6.23.207/ vRzcikonduruluutaanaaM sarpaaNaaM ca viSaM haret/ samaano hyamRtenaayaM garaajiirNaM ca naazayet// CS6.23.208/ sarve+agadaa yathaadoSaM prayojyaaH syuH kRkaNTake/ kapotaviNmaatuluGgaM ziriiSakusumaadrasaH// CS6.23.209/ zaGkhinyaarkaM payaH zuNThii karaJjo madhu vaarzcike/ ziriiSasya phalaM piSTaM snuhiikSiireNa daardure// CS6.23.210/ muulaani zvetabhaNDiinaaM vyoSaM sarpizca matsyaje/ kiiTadaSTakriyaaH sarvaaH samaanaaH syurjalaukasaam// CS6.23.211/ vaatapittaharii caapi kriyaa praayaH prazasyate/ vaarzciko hyucciTiGgasya &kaNabhasyaunduro+agadaH// CS6.23.212/ vacaaM vaMzatvacaM paaThaaM nataM surasamaJjariim/ dve bale naakuliiM kuSThaM ziriiSaM rajaniidvayam// CS6.23.213/ guhaamatiguhaaM zvetaamajagandhaaM zilaajatu/ kattRNaM kaTabhiiM kSaaraM gRhadhuumaM manaHzilaam// CS6.23.214/ rohiitakasya pittena piSTvaa tu paramo+agadaH/ nasyaaJjanaadilepeSu hito vizvambharaadiSu// CS6.23.215/ svarjikaa+ajazakRtkSaaraH surasaa+&athaakSipiiDakaH/ madiraamaNDasaMyukto hitaH zatapadiiviSe// CS6.23.216/ kapitthamakSipiiDo+arkabiijaM trikaTukaM tathaa/ karaJjo dve haridre ca &gRhagodhaaviSaM jayet// CS6.23.217/ &kaakaaNDarasasaMyukto viSaaNaaM taNDuliiyakaH/ pradhaano barhipittena tadvadvaayasapiilukaH// CS6.23.218/ ziriiSaphalamuulatvakpuSpapatraiH samairdhRtaiH/ zreSThaH paJcaziriiSo+ayaM viSaaNaaM pravaro vadhe// iti paJcaziriiSo+agadaH/ CS6.23.219/ catuSpadbhirdvipadbhirvaa nakhadantakSataM tu yat/ zuuyate pacyate caapi sravati jvarayatyapi// CS6.23.220/ somavalko+azvakarNazca gojihvaa haMsapadyapi/ rajanyau gairikaM lepo nakhadantaviSaapahaH// CS6.23.221/ durandhakaare &viddhasya kenacidviSazaGkayaa/ viSodvegaajjvarazchardirmuurcchaa daaho+api vaa bhavet// CS6.23.222/ glaanirmoho+atisaarazcaapyetacchaGkaaviSaM matam/ cikitsitamidaM tasya kuryaadaazvaasayan budhaH// CS6.23.223/ sitaa vaigandhiko draakSaa payasyaa madhukaM madhu/ paanaM samantrapuutaambu prokSaNaM saantvaharSaNam// CS6.23.224/ zaalayaH SaSTikaazcaiva koraduuSaaH priyaGgavaH/ bhojanaarthe prazasyante lavaNaarthe ca saindhavam// CS6.23.225/ taNDuliiyakajiiyantiivaartaakasuniSaNNakaaH/ cucuurmaNDuukaparNii ca zaakaM ca kulakaM hitam// CS6.23.226/ dhaatrii daaDimamamlaarthe yuuSaa mudgahareNubhiH/ rasaazcaiNazikhizvaavillaavataittirapaarSataaH// CS6.23.227/ viSaghnauSadhasaMyuktaa rasaa yuuSaazca saMskRtaaH/ avidaahiini caannaani viSaartaanaaM bhiSagjitam// CS6.23.228/ viruddhaadhyazanakrodhakSudbhayaayaasamaithunam/ varjayedviSamukto+api divaasvapnaM vizeSataH// CS6.23.229/ muhurmuhuH zironyaasaH zothaH &srastauSThakarNataa/ jvaraH stabdhaakSigaatratvaM hanukampo+aGgamardanam// CS6.23.230/ romaapagamanaM glaaniraratirvepathurbhramaH/ catuSpadaaM bhavatyetaddaSTaanaamiha lakSaNam// CS6.23.231/ devadaaru haridre dve &saralaM candanaaguru/ raasnaa gorocanaa+ajaajii guggulvikSuraso natam// CS6.23.232/ cuurNaM sasaindhavaanantaM gopittamadhusaMyutam/ catuSpadaanaaM daSTaanaamagadaH saarvakaarmikaH// CS6.23.233/ saubhaagyaarthaM striyaH svedarajonaanaaGgajaanmalaan/ zatruprayuktaaMzca garaan prayacchantyannamizritaan// CS6.23.234/ taiH syaat paaNDuH kRzo+alpaagnirgarazcaasyopajaayate/ marmapradhamanaadhmaanaM zvayathuM hastapaadayoH// CS6.23.235/ jaTharaM grahaNiidoSo yakSmaa gulmaH kSayo &jvaraH/ evaMvidhasya caanyasya vyaadherliGgaani darzayet// CS6.23.236/ svapne maarjaaragomaayuvyaalaan sanakulaan kapiin/ praayaH pazyati nadyaadiiJchuSkaaMzca savanaspatiin// CS6.23.237/ kaalazca gauramaatmaanaM svapne gaurazca kaalakam/ vikarNanaasikaM vaa+api &prapazyedvihatendriyaH// CS6.23.238/ tamavekSya bhiSak praajJaH pRcchet kiM kaiH kadaa saha/ jagdhamityavagamyaazu pradadyaadvamanaM bhiSak// CS6.23.239/ suukSmaM taamrarajastasmai sakSaudraM hRdvizodhanam/ zuddhe hRdi tataH zaaNaM hemacuurNasya daapayet// CS6.23.240/ hema sarvaviSaaNyaazu garaaMzca viniyacchati/ na sajjate hemapaaGge viSaM padmadale+ambuvat// CS6.23.241/ naagadantiitrivRddantiidravantiisnukpayaHphalaiH/ saadhitaM maahiSaM sarpiH sagomuutraaDhakaM hitam// CS6.23.242/ sarpakiiTaviSaartaanaaM garaartaanaaM ca zaantaye/ ziriiSatvak trikaTukaM triphalaaM candanotpale// CS6.23.243/ dve bale saarivaasphotaasurabhiinimbapaaTalaaH/ bandhujiivaaDhakiimuurvaavaasaasurasavatsakaan// CS6.23.244/ paaThaaGkolaazvagandhaarkamuulayaSTyaahvapadmakaan/ vizaalaaM bRhatiiM laakSaaM kovidaaraM zataavariim// CS6.23.245/ kaTabhiidantyapaamaargaan pRzniparNiiM rasaaJjanam/ zvetabhaNDaazvakhurakau kuSThadaarupriyaGgukaan// CS6.23.246/ vidaariiM madhukaat saaraM karaJjasya phalatvacau/ rajanyau lodhramakSaaMzaM piSTvaa saadhyaM ghRtaaDhakam// CS6.23.247/ tulyaambucchaagagomuutratryaaDhake tadviSaapaham/ apasmaarakSayonmaadabhuutagrahagarodaram// CS6.23.248/ paaNDurogakrimiigulmapliihorustambhakaamalaaH/ hanuskandhagrahaadiiMzca paanaabhyaJjananaavanaiH// CS6.23.249/ hanyaat saMjiivayeccaapi viSodbandhamRtaannaraan/ naamnedamamRtaM sarvaviSaaNaaM syaadghRtottamam// ityamRtaghRtam/ CS6.23.250/ bhavanti caatra--- chatrii jharjharapaaNizca caredraatrau tathaa divaa/ tacchaayaazabdavitrastaaH praNazyantyaazu pannagaaH// CS6.23.251/ daSTamaatro dazedaazu taM sarpaM loSTameva vaa/ uparyariSTaaM badhniiyaaddaMzaM chindyaaddahettathaa// CS6.23.252/ vajraM marakataH saaraH picuko viSamuuSikaa/ karketanaH sarpamaNirvaiduuryaM gajamauktikam// CS6.23.253/ dhaaryaM garamaNiryaazca varauSadhyo viSaapahaaH/ khagaazca zaarikaakrauJcazikhihaMsazukaadayaH// CS6.23.254/ tatra zlokaH--- itiidamuktaM dvividhasya vistarairbahuprakaaraM viSarogabheSajam/ adhiitya vijJaaya tathaa prayojayan varjedviSaaNaamaviSahyataaM budhaH// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane viSacikitsitaM naama tryoviMzo+adhyaayaH//23// caturviMzo+adhyaayaH/ CS6.24.1/ athaato madaatyayacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.24.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.24.3/ suraiH surezasahitairyaa &puraa paripuujitaa/ sautraamaNyaaM huuyate yaa karmibhiryaa pratiSThitaa// CS6.24.4/ yajJauhii yaa yayaa zakraH somaatipatito bhRzam/ nirojastamasaa++aaviSTastasmaaddurgaat samuddhRtaH// CS6.24.5/ vidhibhirvedavihitairvaa yajadbhirmahaatmabhiH/ dRzyaa spRzyaa prakalpyaa ca yajJiiyaa yajJasiddhaye// CS6.24.6/ yonisaMskaaranaamaadyairvizeSairbahudhaa ca yaa/ bhuutvaa bhavatyekavidhaa saamaanyaanmadalakSaNaat// CS6.24.7/ yaa devaanamRtaM bhuutvaa svadhaa bhuutvaa pitRRMzca yaa/ somo bhuutvaa dvijaatiin yaa yuGkte zreyobhiruttamaiH// CS6.24.8/ aazvinaM yaa mahattejo balaM saarasvataM ca yaa/ viiryamaindraM ca yaa siddhaa somaH sautraamaNau ca yaa// CS6.24.9/ zokaaratibhayodveganaazinii yaa mahaabalaa/ yaa priitiryaa ratiryaa vaagyaa puSTiryaa ca nirvRtiH// CS6.24.10/ yaa suraa suragandharvayakSaraakSasamaanuSaiH/ ratiH suretyabhihitaa taaM suraaM vidhinaa pibet// CS6.24.11/ zariirakRtasaMskaaraH zuciruttamagandhavaan/ praavRto nirmalairvastrairyathartuuddaamagandhibhiH// CS6.24.12/ vicitravividhasragvii ratnaabhraNabhuuSitaH/ devadvijaatiin saMpuujya spRSTvaa maGgalamuttamam// CS6.24.13/ deze yathartuke zaste kusumaprakariikRte/ &sarasaasaMmate mukhye dhuupasaMmodabodhite// CS6.24.14/ sopadhaane susaMstiirNe vihite zayanaasane/ upaviSTo+athavaa tiryak svazariirasukhe sthitaH// CS6.24.15/ sauvarNau raajataizcaapi tathaa maNimayairapi/ bhaajanairvimalaizcaanyaiH sukRtaizca pibet sadaa// CS6.24.16/ ruupayauvanamattaabhiH zikSitaabhirvizeSataH/ vastraabharaNamaalyaizca bhuuSitaabhiryathartukaiH// CS6.24.17/ zaucaanuraagayuktaabhiH pramadaabhiritastataH/ saMvaahyamaana &iSTaabhiH pibenmadyamanuttamam// CS6.24.18/ madyaanukuulairvividhaiH phalairharitakaiH zubhaiH/ lavaNairgandhapizunairavadaMzairyathartukaiH// CS6.24.19/ bhRSTairmaaMsairbahuvidhairbhuujalaambaracaariNaam/ paurogavargavihitairbhakSyaizca vividhaatmakaiH// CS6.24.20/ &puujayitvaa suraan puurmaaziSaH praak prayujya ca/ pradaaya sajalaM madyamarthibhyo vasudhaatale// CS6.24.21/ abhyaGgotsaadanasnaanavaasodhuupaanulepanaiH/ snigdhoSNairbhaavitazcaannairvaatiko madyamaacaret// CS6.24.22/ ziitopacaarairvividhairmadhurasnigdhaziitalaiH/ paittiko bhaavitazcaannaiH pibanmadyaM na siidati// CS6.24.23/ upacaarairazizirairyavagodhuumabhuk pibet/ zlaiSmiko dhanvajairmaaMsairmadyaM maaricakaiH saha// CS6.24.24/ vidhirvasumataameSa bhaviSyadvibhavaazca ye/ yathopapatti tairmadyaM paatavyaM maatrayaa hitam// CS6.24.25/ vaatikebhyo hitaM madyaM praayo gauDikapaiSTikam/ kaphapittaadhikebhyastu maardviikaM maadhavaM ca yat// CS6.24.26/ bahudravyaM bahuguNaM bahukarma madaatmakam/ guNairdoSaizca tanmadyamubhayaM copalakSyate// CS6.24.27/ vidhinaa maatrayaa kaale hitairannairyathaabalam/ prahRSTo yaH pibenmadyaM tasya syaadamRtaM yathaa// CS6.24.28/ yathopetaM punarmadyaM prasaGgaadyena piiyate/ ruukSavyaayaamanityena viSavadyaati tasya tat// CS6.24.29/ madyaM hRdayamaavizya svaguNairojaso guNaan/ dazabhirdaza saMkSobhya ceto nayati vikriyaam// CS6.24.30/ laghuuSNatiikSNasuukSmaamlavyavaayyaazugameva ca/ ruukSaM vikaazi vizadaM madyaM dazaguNaM smRtam// CS6.24.31/ guru ziitaM mRdu zlakSNaM bahalaM madhuraM sthiram/ prasannaM picchilaM snigdhamojo dazaguNaM smRtam// CS6.24.32/ gurutvaM laaghavaacchaityamauSNaadamlasvabhaavataH/ maadhuryaM maardavaM taikSNyaatprasaadaM caazubhaavanaat// CS6.24.33/ raukSyaat snehaM vyavaayitvaat sthiratvaM zlakSNataamapi/ vikaasibhaavaatpaicchilyaM vaizadyaatsaandrataaM tathaa// CS6.24.34/ saukSmyaanmadyaM vihantyevamojasaH svaguNairguNaan/ sattvaM tadaazrayaM caazu saMkSobhya janayenmadam// CS6.24.35/ &rasavaataadimaargaaNaaM sattvabuddhiindriyaatmanaam/ pradhaanasyaujasazcaiva hRdayaM sthaanamucyate// CS6.24.36/ atipiitena madyena vihatenaujasaa ca tat/ hRdayaM yaati vikRtiM tatrasthaa ye ca dhaatavaH// CS6.24.37/ aujasyavihate puurvo hRdi ca pratibodhite/ madhyamo vihate+alpe ca vihate tuuttamo madhaH// CS6.24.38/ naivaM vighaataM janayenmadyaM paiSTikamojasaH/ vikaaziruukSavizadaa guNaastatra hi nolbaNaaH// CS6.24.39/ hRdi madyaguNaaviSTe harSastarSo ratiH sukham/ vikaaraazca yathaasattvaM citraa raajasataamasaaH// CS6.24.40/ jaayante mohanidraantaa madyasyaatiniSevaNaat/ sa madyavibhramo naamnaa 'mada' ityabhidhiiyate// CS6.24.41/ piiyamaanasya madyasya vijJaatavyaastrayo madaaH/ prathamo madhyamo+antyazca lakSaNaistaan pracakSmahe// CS6.24.42/ praharSaNaH priitikaraH paanaannaguNadarzakaH/ vaadyagiitaprahaasaanaaM kathaanaaM ca pravartakaH// CS6.24.43/ na ca buddhismRtiharo viSayeSu na caakSamaH/ sukhanidraaprabodhazca prathamaH sukhado madaH// CS6.24.44/ muhuH smRtirmuhurmoho&(+a)vyaktaa sajjati vaaGmuhuH/ yuktaayuktapralaapazca pracalaayanameva ca// CS6.24.45/ sthaanapaanaannasaaMkathyayojanaa saviparyayaa/ liGgaanyetaani jaaniiyaadaaviSTe madhyame made// CS6.24.46/ madhyamaM dadamutkramya &madamaapraapya cottamam/ na kiMcinnaazubhaM kuryurnaraa raajasataamasaaH// CS6.24.47/ ko madaM taadRzaM vidvaanunmaadamiva daaruNam/ gacchedadhvaanamasvantaM bahudoSamivaadhvagaH// CS6.24.48/ tRtiiyaM tu madaM praapya bhagndaarviva niSkriyaH/ madamohaavRtamanaa jiivannapi mRtaiH samaH// CS6.24.49/ ramaNiiyaan sa viSayaanna vetti na suhRjjanam/ yadarthaM piiyate madyaM ratiM taaM ca na vindati// CS6.24.50/ kaaryaakaaryaM sukhaM duHkhaM loke yacca hitaahitam/ yadavastho na jaanaati ko+avasthaaM taaM vrajedbudhaH// CS6.24.51/ sa duuSyaH sarvabhuutaanaaM nindyazcaagraahya eva ca/ vyasanitvaadudarke ca sa duHkhaM vyaadhimaznute// CS6.24.52/ pretya ceha ca yacchreyaH zreyo mokSe ca yat param/ manaHsamaadhau tat sarvamaayattaM sarvadehinaam// CS6.24.53/ madyena manasazcaasya saMkSobhaH kriyate mahaan/ mahaamaarutavegena taTasthasyeva zaakhinaH// CS6.24.54/ madyaprasaGgaM taM caajJaa mahaadoSaM mahaagadam/ sukhamityadhigacchanti rajomohaparaajitaaH// CS6.24.55/ madyopahatavijJaanaa viyuktaaH saattvikairguNaiH/ zreyobhirviprayujyante madaandhaa madalaalasaaH// CS6.24.56/ madye moho bhayaM zokaH krodho mRtyuzca saMzritaH/ sonmaadamadamuurcchaayaaH saapasmaaraapataanakaaH// CS6.24.57/ yatraikaH smRtivibhraMzastatra sarvamasaadhuvat/ ityevaM madyadoSajJaa madyaM garhanti yatnataH// CS6.24.58/ satyamete mahaadoSaa madyasyoktaa na saMzayaH/ ahitasyaatimaatrasya piitasya vidhivarjitam// CS6.24.59/ kiMtu madyaM svabhaavena yathaivaannaM tathaa smRtam/ ayuktiyuktaM rogaaya yuktiyuktaM yathaa+amRtam// CS6.24.60/ praaNaaH praaNabhRtaamannaM tadayuktyaa nihantyasuun/ viSaM praaNaharaM tacca yuktiyuktaM rasaayanam// CS6.24.61/ harSamuurjaM mudaM puSTimaarogyaM pauruSaM ¶m/ yuktyaa piitaM karotyaazu madyaM sukhamadapradam// CS6.24.62/ rocanaM diipanaM hRdyaM svaravarNaprasaadanam/ priiNanaM bRMhanaM balyaM bhayazokazramaapaham// CS6.24.63/ svaapanaM naSTanidraaNaaM muukaanaaM vaagvibodhanam/ bodhanaM caatinidraaNaaM vibaddhaanaaM vibandhanut// CS6.24.64/ vadhabandhapariklezaduHkhaanaaM caapyabodhanam/ madyotthaanaaM ca rogaaNaaM madyameva prabaadhakam// CS6.24.65/ ratirviSayasaMyoge priitisaMyogavardhanam/ api pravayasaaM madyamutsavaamodakaarakam// CS6.24.66/ paJcasvartheSu kaanteSu yaa ratiH prathame made/ yuunaaM vaa sthaviraaNaaM vaa tasya naastyupamaa bhuvi// CS6.24.67/ bahuduHkhahatasyaasya zokenopahatasya ca/ vizraamo jiivalokasya madyaM yuktyaa niSevitam// CS6.24.68/ annapaanavayovyaadhibalakaalatrikaaNi SaT/ triindoSaaMstrividhaM sattvaM jJaatvaa madyaM pibetsadaa// CS6.24.69/ teSaaM trikaaNaamaSTaanaaM yojnaa yuktirucyate/ yayaa yuktyaa pibanmadyaM madyadoSairna yujyate// CS6.24.70/ madyasya ca guNaan sarvaan yathoktaan sa samaznute/ dharmaarthayorapiiDaayai naraH sattvaguNocchritaH// CS6.24.71/ sattvaani tu prabudhyante praayazaH prathame made/ dvitiiye+avyaktataaM yaanti madhye cottamamadhyayoH/ CS6.24.72/ sasyasaMbodhakaM varSaM, hemaprakRtidarzakaH/ hutaazaH, sarvasattvaanaaM madyaM tuubhayakaarakam// CS6.24.73/ pradhaanaavaramadhyaanaaM &ruupaaNaaM vyaktidarzakaH/ yathaa+agnirevaM sattvaanaaM madyaM prakRtidarzakam// CS6.24.74/ sugandhimaalyagandharvaM supraNiitamamaakulam/ miSTaannapaanavizadaM sadaa madhurasaMkatham// CS6.24.75/ &sukhaprapaanaM sumadaM harSapriitivivardhanam/ svantaM saattvikamaapaanaM na cottamamadapradam// CS6.24.76/ vaiguNyaM sahasaa yaanti madyadoSairna saattvikaaH/ madyaM hi balavatsattvaM gRhNaati sahasaa na &tu// CS6.24.77/ saumyaasaumyakathaapraayaM vizadaavizadaM kSaNaat/ citraM raajasamaapannaM praayeNaasvantakaakulam// CS6.24.78/ harSapriitikathaapetamatuSTaM paanabhojane/ saMmohakrodhanidraantamaapaanaM taamasaM smRtam// CS6.24.79/ aapaane saattvikaan buddhvaa tathaa raajasataamasaan/ jahyaatsahaayaan yaiH piitvaa madyadoSaanupaaznute// CS6.24.80/ sukhaziilaaH susaMbhaaSaaH sumukhaaH saMmataaH sataam/ kalaasvabaahyaa vizadaa viSayapravaNaazca ye// CS6.24.81/ parasparavidheyaa ye yeSaamaikyaM suhRttayaa/ praharSapriitimaadhuryairaapaanaM vardhayanti ye// CS6.24.82/ utsavaadutsavataraM yeSaamanyonyadarzanam/ te sahaayaaH sukhaaH paane taiH pibansaha modate// CS6.24.83/ ruupagandharasasparzaiH zabdaizcaapi manoramaiH/ pibanti susahaayaa ye te vai sukRtibhiH samaaH// CS6.24.84/ &paJcabhirviSayairiSTairupetairmanasaH priyaiH/ deze kaale pibenmadyaM prahRSTenaantaraatmanaa// CS6.24.85/ sthirasattvazariiraa ye puurvaannaa madyapaanvayaaH/ bahumadyocitaa ye ca maadyanti sahasaa na te// CS6.24.86/ &kSutpipaasaapariitaazca durbalaa vaatapaittikaaH/ ruukSaalpapramitaahaaraa viSTabdhaaH sattvadurbalaaH// CS6.24.87/ krodhino+anucitaaH kSiiNaaH parizraantaa madakSataaH/ svalpenaapi madaM ziighraM yaanti madyena maanavaaH// CS6.24.88/ uurdhvaM madaatyayasyaataH saMbhavaM svasvalakSaNam/ agniveza! cikitsaaM ca pravakSyaami yathaakramam// CS6.24.89/ striizokabhayabhaaraadhvakarmabhiryo+atikarzitaH/ ruukSaalpapramitaazii ca yaH pibatyatimaatrayaa// CS6.24.90/ ruukSaM pariNataM madyaM nizi nidraaM vihatya ca/ karoti tasya tacchiighraM vaatapraayaM madaatyayam// CS6.24.91/ hikkaazvaasaziraHkampapaarzvazuulaprajaagaraiH/ vidyaadbahupralaapasya vaatapraayaM madaatyayam// CS6.24.92/ tiikSNoSNaM madyamamlaM ca yo+atimaatraM niSevate/ amloSNatiikSNabhojii ca krodhano+agnyaatapapriyaH// CS6.24.93/ tasyopajaayate pittaadvizeSeNa madaatyayaH/ &sa tu vaatolbaNasyaazu prazamaM yaati hanti vaa// CS6.24.94/ tRSNaadaahajvarasvedamuurcchaatiisaaravibhramaiH/ vidyaaddharitavarNasya pittapraayaM madaatyayam// CS6.24.95/ taruNaM madhurapraayaM gauDaM paiSTikameva vaa/ madhurasnigdhagurvaazii yaH pibatyatimaatrayaa// CS6.24.96/ avyaayaamadivaasvapnazayyaasanasukhe rataH/ madaatyayaM kaphapraayaM sa ziighramadhigacchati// CS6.24.97/ chardyarocakahRllaasatandraastaimityagauravaiH/ vidyaacchiitapariitasya kaphapraayaM madaatyayam// CS6.24.98/ viSasya ye guNaa dRSTaaH sannipaataprakopaNaaH/ ta eva madye dRzyante viSe tu balavattaraaH// CS6.24.99/ hantyaazu hi viSaM kiMcit kiMcidrogaaya kalpate/ yathaa viSaM tathaivaantyo jJeyo madyakRto madaH// CS6.24.100/ tasmaat tridoSajaM liGgaM sarvatraapi madaatyaye/ dRzyate ruupavaizeSyaat pRthaktvaM &caasya lakSyate// CS6.24.101/ zariiraduHkhaM balavat &saMmoho hRdayavyathaa/ aruciH &pratataa tRSNaa jvaraH ziitoSNalakSaNaH// CS6.24.102/ ziraHpaarzvaasthisandhiinaaM &vidyuttulyaa ca vedanaa/ jaayate+atibalaa jRmbhaa sphuraNaM vepanaM zramaH// CS6.24.103/ urovibandhaH kaasazca hikkaa zvaasaH prajaagaraH/ zariirakampaH karNaakSimukharogastrikagrahaH// CS6.24.104/ chardyatiisaarahRllaasaa vaatapittakaphaatmakaaH/ bhramaH pralaapo ruupaaNaamasataaM caiva darzanam// CS6.24.105/ tRNabhasmalataaparNapaaMzubhizcaavapuuraNam/ pradharSaNaM vihaGgaizca bhraantacetaaH sa manyate// CS6.24.106/ vyaakulaanaamazastaanaaM svapnaanaaM darzanaani ca/ madaatyayasya ruupaaNi sarvaaNyetaani lakSyate// CS6.24.107/ sarvaM madaatyayaM vidyaat tridoSamadhikaM tu yam/ doSaM madaatyaye pazyet tasyaadau pratikaarayet// CS6.24.108/ kaphasthaanaanupuurvyaa ca kriyaa kaaryaa madaatyaye/ pittamaarutaparyantaH praayeNa hi madaatyayaH// CS6.24.109/ mithyaatihiinapiitena yo vyaadhirupajaayate/ samapiitena tenaiva sa madyenopazaamyati// CS6.24.110/ jiirNaamamadyadoSaaya madyameva pradaapayet/ prakaaGkSaalaaghave jaate yadyadasmai hitaM bhavet// CS6.24.111/ sauvarcalaanusaMviddhaM ziitaM sabiDasaindhavam/ maatuluGgaardrakopetaM jalayuktaM &pramaaNavit// CS6.24.112/ tiikSoSNenaatimaatreNa piitenaamlavidaahinaa/ madyenaannarasotkledo vidagdhaH kSaarataaM gataH// CS6.24.113/ antardaahaM jvaraM tRSNaaM pramohaM vibhramaM madam/ janayatyaazu tacchaantyai madyameva pradaapayet// CS6.24.114/ kSaaro hi yaati maadhuryaM ziighramamlopasaMhitaH/ zreSThamamleSu madyaM ca yairguNaistaan paraM zRNu// CS6.24.115/ madyasyaamlasvabhaavasya catvaaro+anurasaaH smRtaaH/ madhurazca kaSaayazca tiktaH kaTuka eva ca// CS6.24.116/ guNaazca daza puurvoktaastaizcaturdazabhirguNaiH/ sarveSaaM madyamamlaanaamuparyupari tiSThati// CS6.24.117/ madhotklaSTena doSeNa &ruddhaH srotaHsu maarutaH/ karoti vedanaaM tiivraaM zirasyasthiSu sandhiSu// CS6.24.118/ doSaviSyandanaarthaM hi &tasmai madyaM vizeSataH/ vyavaayitiikSNoSNatayaa deyamamle(nye)Su satsvapi// CS6.24.119/ srotovibandhanunmadyaM maarutasyaanulomanam/ rocanaM diipanaM caagnerabhyaasaat saatmyameva ca// CS6.24.120/ &rujaH srotaHsvaruddheSu maarute caanulomite/ nivartante vikaaraazca zaamyantyasya madodayaaH// CS6.24.121/ biijapuurakavRkSaamlakoladaaDimasaMyutam/ yavaaniihapuSaajaajiizRGgaveraavacuurNitam// CS6.24.122/ sasnehaiH &zaktubhiryuktamavadaMzairvirocitam/ dadyaat salavaNaM madyaM paiSTikaM vaatazaantaye// CS6.24.123/ dRSTvaa vaatolbaNaM liGgaM rasaizcainamupaacaret/ laavatittiradakSaaNaaM snigdhaamlaiH zikhinaamapi// CS6.24.124/ pakSiNaaM mRgamatsyaanaamaanuupaanaaM ca saMskRtaiH/ bhuuzayaprasahaanaaM ca rasaiH zaalyodanena ca// CS6.24.125/ snigdhoSNalavaNaamlaizca vezavaarairmukhapriyaiH/ &citrairgaudhuumikaizcaannairvaaruNiimaNDasaMyutaiH// CS6.24.126/ pizitaardrakagarbhaabhiH snigdhaabhiH puupavartibhiH/ maaSapuupalikaabhizca vaatikaM samupaacaret// CS6.24.127/ naatisnigdhaM na caamlena yuktaM samaricaardrakam/ medyaM praaguditaM maaMsaM daaDimasvarasena vaa// CS6.24.128/ pRthaktrijaatakopetaM sadhaanyamaricaardrakam/ &rasapralepi saMpuupaiH sukhoSNaiH saMpradaapayet// CS6.24.129/ &bhukte tu vaaruNiimaNDaM dadyaat paatuM pipaasave/ daaDimasya rasaM vaa+api jalaM vaa paaJcamuulikam// CS6.24.130/ dhaanyanaagaratoyaM ca dadhimaNDamathaapi vaa/ amlakaaJjikamaNDaM vaa zuktodakamathaapi vaa// CS6.24.131/ karmaNaa+anena siddhena vikaara upazaamyati/ maatraakaalaprayuktena balaM varNazca vardhate// CS6.24.132/ raagaSaaDavasaMyogairvividhairbhaktarocanaiH/ pizitaiH zaakapiSTaannairyavagodhuumazaalibhiH// CS6.24.133/ abhyaGgotsaadanaiH snaanairuSNaiH praavaraNairghanaiH/ ghaniragurupaGkaizca dhuupaizcaagurujairghanaiH// CS6.24.134/ naariiNaaM yauvanoSNaanaaM nirdayairupaguuhanaiH/ zroNyuurukucabhaaraizca saMrodhoSNasukhaavahaiH// CS6.24.135/ zayanaacchaadanairuSNairuSNaizcaantargRhaiH sukhaiH/ maarutaprabalaH ziighraM prazaamyati madaatyayaH// CS6.24.136/ &bhavyakharjuuramRdviikaaparuuSakarasairyutam/ sadaaDimarasaM ziitaM saktubhizcaavacuurNitam// CS6.24.137/ sazarkaraM zaarkaraM vaa maardviikamathavaa+aparam/ dadyaadbahuudakaM kaale paatuM pittamadaatyaye// CS6.24.138/ zazaan kapiJjalaaneNaaM(anunaasika)aalaavaanasitapucchakaan/ madhuraamlaan prayuJjiita bhojane zaaliSaSTikaan// CS6.24.139/ paTolayuuSamizraM vaa chaagalaM kalpayedrasam/ satiinamudgamizraM vaa daaDimaamalakaanvitam// CS6.24.140/ draakSaamalakakharjuuraparuuSakarasena vaa/ kalpayettarpaNaan yuuSaan rasaaMzca vividhaatmakaan// CS6.24.141/ aamaazayasthamutkliSTaM kaphapittaM madaatyaye/ vijJaaya bahudoSasya &dahyamaanasya tRSyataH// CS6.24.142/ madyaM draakSaarasaM toyaM dattvaa tarpaNameva vaa/ niHzeSaM vaamayecchiighramevaM rogaadvimucyate// CS6.24.143/ kaale punastarpaNaadyaM kramaM kuryaat prakaaGkSite/ tenaagnirdiipyate tasya doSazeSaannapaacakaH// CS6.24.144/ kaase saraktaniSThiive paarzvastanarujaasu ca/ tRSyate savidaahe ca sotkleze hRdayorasi// CS6.24.145/ guDuuciibhadramustaanaaM paTolasyaathavaa bhiSak/ rasaM sanaagaraM dadyaat &tittiripratibhojanam// CS6.24.146/ tRSyate caatibalavadvaatapitte samuddhate/ dadyaaddraakSaarasaM paatuM ziitaM doSaanulomanam// CS6.24.147/ jiirNe samadhuraamlena chaagamaaMsarasena tam/ bhojanaM bhojayenmadyamanutarSaM ca paayayet// CS6.24.148/ anutarSasya maatraa saa yayaa no &duuSyate manaH/ tRSyate madyamalpaalpaM pradeyaM syaadbahuudakam// CS6.24.149/ tRSNaa yenopazaamyeta madaM yena ca naapnuyaat/ paruuSakaaNaaM piiluunaaM rasaM &ziitamathaapi vaa// CS6.24.150/ parNiniinaaM catasRRNaaM pibedvaa ziziraM jalam/ &mustadaaDimalaajaanaaM tRSNaaghnaM vaa pibedrasam// CS6.24.151/ koladaaDimavRkSaamlacukriikaacukrikaarasaH/ paJcaamlako mukhaalepaH sadyastRSNaaM niyacchati// CS6.24.152/ ziitalaanyannapaanaani &ziitazayyaasanaani ca/ ziitavaatajalasparzaaH ziitaanyupavanaani ca// CS6.24.153/ kSaumapadmotpalaanaaM ca maNiinaaM mauktikasya ca/ candanodakaziitaanaaM sparzaazcandraaMzuziitalaaH// CS6.24.154/ hemaraajatakaaMsyaanaaM paatraaNaaM ziitavaaribhiH/ puurNaanaaM himapuurNaanaaM dRtiinaaM pavanaahataaH// CS6.24.155/ saMsparzaazcandanaardraaNaaM naariiNaaM ca samaarutaaH/ candanaanaaM ca mukhyaanaaM zastaaH &pittamadaatyaye// CS6.24.156/ ziitaviiryaM yadanyacca tat sarvaM viniyojayet/ kumudotpalapatraaNaaM siktaanaaM candanaambunaa// CS6.24.157/ hitaaH sparzaa manojJaanaaM daahe madyasamutthite/ kathaazca vividhaaH &zastaaH zabdaazca zikhinaaM zivaaH// CS6.24.158/ toyadaanaaM ca zabdaa hi zamayanti madaatyayam/ jalayantraabhivarSiiNi vaatayantravahaani ca// CS6.24.159/ kalpaniiyaani bhiSajaa daahe dhaaraagRhaaNi ca/ phaliniisevyalodhraambuhemapatraM kuTannaTam// CS6.24.160/ kaaliiyakarasopetaM daahe zastaM pralepanam/ badariipallavotthazca tathaivaariSTakodbhavaH// CS6.24.161/ phenilaayaazca yaH phenastairdaahe lepanaM zubham/ suraa samaNDaa dadhyamlaM maatuluGgaraso madhu// CS6.24.162/ seke pradehe zasyante daahaghnaaH saamlakaaJjikaaH/ pariSekaavagaaheSu vyaJjanaanaaM ca sevane// CS6.24.163/ zasyate ziziraM toyaM daahatRSNaaprazaantaye/ maatraakaalaprayuktena karmaNaa+anena &zaamyati// CS6.24.164/ dhiimato vaidyavazyasya ziighraM pittamadaatyayaH/ ullekhanopavaasaabhyaaM jayet kaphamadaatyayam// CS6.24.165/ tRSyate salilaM caasmai dadyaaddhriiberasaadhitam/ balayaa pRzniparNyaa vaa kaNTakaaryaa+athavaa zRtam// CS6.24.166/ sanaagaraabhiH sarvaabhirjalaM vaa zRtaziitalam/ duHsparzona samustena mustaparpaTakena vaa// CS6.24.167/ jalaM mustaiH zRtaM vaa+api dadyaaddoSavipaacanam/ etadeva ca paaniiyaM sarvatraapi madaatyaye// CS6.24.168/ niratyayaM piiyamaanaM pipaasaajvaranaazanam/ niraamaM kaaGkSitaM kaale &sakSaudraM paayayettu tam// CS6.24.169/ zaarkaraM madhu vaa jiirNamariSTaM siidhumeva vaa/ &ruukSatarpaNasaMyuktaM yavaaniinaagaraanvitam// CS6.24.170/ yaavagaudhuumikaM caannaM ruukSayuuSeNa bhojayet/ kulatthaanaaM suzuSkaaNaaM muulakaanaaM rasena vaa// CS6.24.171/ tanunaa+alpena laghunaa kaTvamlenaalpasarpiSaa/ paTolayuuSamamlaM vaa yuuSamaamalakasya vaa// CS6.24.172/ prabhuutakaTusaMktaM sayavaannaM pradaapayet/ vyoSayuuSamathaamlaM vaa yuuSaM vaa saamlavetasam// CS6.24.173/ chaagamaaMsarasaM ruukSamamlaM vaa jaaGgalaM rasam/ sthaalyaaM vaa+atha kapaale vaa bhRSTaM &nirdravavartitam// CS6.24.174/ kaTvamlalavaNaM maaMsaM bhakSayan vRNuyaanmadhu/ vyaktamaariicakaM maaMsaM maatuluGgarasaanvitam// CS6.24.175/ prabhuutakaTusaMyuktaM yavaaniinaagaraanvitam/ bhRSTaM daaDimasaaraamlamuSNapuupopaveSTitam// CS6.24.176/ yathaagni bhakSayet kaale prabhuutaardrakapezikam/ pibecca nigadaM madyaM kaphapraaye madaatyaye// CS6.24.177/ sauvarcalamajaajii ca vRkSaamlaM saamalvetasam/ tvagelaamaricaardhaaMzaM zarkaraabhaagayojitam// CS6.24.178/ etallavaNamaSTaaGgamagnisaMdiipanaM param/ madaatyaye kaphapraaye dadyaat srotovizodhanam// CS6.24.179/ etadeva punaryuktyaa madhuraamlairdraviijRtam/ godhuumaannayavaannaanaaM maaMsaanaaM caatirocanam// CS6.24.180/ peSayet kaTukairyuktaaM zvetaaM biijavivarjitaam/ mRdviikaaM maatuluGgasya daaDimasya rasena vaa// CS6.24.181/ sauvarcalailaamaricairajaajiibhRGgadiipyakaiH/ sa raagaH kSaudrasaMyuktaH zreSTho rocanadiipanaH// CS6.24.182/ mRdviikaayaa vidhaanena kaarayet kaaraviimapi/ zuktamatsyaNDikopetaM raagaM diipanapaacanam// CS6.24.183/ aamraamalakapeziinaaM raagaan kuryaat pRthak pRthak/ dhaanyasauvarcalaajaajiikaaraviimaricaanvitaan// CS6.24.184/ &guDena madhuyuktena vyaktaamlalavaNiikRtaan/ tairannaM rocate digdhaM samyagmuktaM ca jiiryati// CS6.24.185/ &ruukSoSNenaannapaanena snaanenaazizireNa ca/ vyaayaamalaGghanaabhyaaM ca yuktyaa jaagaraNena ca// CS6.24.186/ kaalayuktena ruukSeNa snaanenodvartanena ca/ praaNavarNakaraaNaaM &ca pragharSaaNaaM ca sevayaa// CS6.24.187/ sevayaa vasanaanaaM ca guruuNaamagurorapi/ saMkocoSNasukhaGgiinaamaGganaanaaM ca sevayaa// CS6.24.188/ sukhazikSitahastaanaaM striiNaaM saMvaahanena ca/ madaatyayaH kaphapraayaH ziighramevopazaamyati// CS6.24.189/ yadidaM karma nirdiSTaM pRthagdoSabalaM prati/ sannipaate dazavidhe tadvikalpyaM bhiSagvidaa// CS6.24.190/ yastu doSavikalpajJo yazcauSadhivikalpavit/ sa saadhyaansaadhayedvyaadhiin saadhyaasaadhyavibhaagavit// CS6.24.191/ vanaani ramaNiiyaani sapadmaaH salilaazayaaH/ vizadaanyannapaanaani sahaayaazca praharSaNaaH// CS6.24.192/ maalyaani gandhayogaazca vaasaaMsi vimalaani ca/ gaandharvazabdaaH kaantaazca goSThyazca hRdayapriyaaH// CS6.24.193/ saMkathaahaasyagiitaanaaM vizadaazcaiva yojanaaH/ priyaazcaanugataa naaryo naazayanti madaatyayam// CS6.24.194/ naakSobhya hi mano madyaM zariiramavihatya ca/ kuryaanmadaatyayaM tasmaadeSTavyaa harSaNii kriyaa// CS6.24.195/ aabhiH kriyaabhiH siddhaabhiH zamaM yaati madaatyayaH/ na cenmadyavidhiM muktvaa kSiiramasya prayojayet// CS6.24.196/ laGgnanaiH paacanairdoSazodhanaiH zamanairapi/ vimadyasya kaphe kSiiNe jaate daubalyalaaghave// CS6.24.197/ tasya madyavidagdhasya vaatapittaadhikasya ca/ griiSmopataptasya taroryathaa varSaM tathaa payaH// CS6.24.198/ payasaa+abhihRte roge bale jaate nivartayet/ kSiiraprayogaM madyaM ca krameNaalpaalpamaacaret// CS6.24.199/ vicchinnamadyaH sahasaa yo+atimadyaM niSevate/ &dhvaMsako vikSayazcaiva rogastasyopajaayate// CS6.24.200/ vyaadhyupakSiiNadehasya duzcikitsyatamau hi tau/ tayorliGgaM cikitsaa ca yathaavadupadekSyate// CS6.24.201/ zleSmaprasekaH kaNThaasyazoSaH zabdaasahiSNutaa/ tandraanidraatiyogazca jJeyaM dhvaMsakalakSaNam// CS6.24.202/ hRtkaNTharogaH saMmohazchardiraGgarujaa jvaraH/ tRSNaa kaasaH ziraHzuulametadvikSayalakSaNam// CS6.24.203/ tayoH karma tadeveSTaM vaatike yanmadaatyaye/ tau hi prakSiiNadehasya jaayete durbalasya vai// CS6.24.204/ bastayaH sarpiSaH paanaM prayogaH kSiirasarpiSoH/ abhyaGgodvartanasnaanaanyannapaanaM ca vaatanut// CS6.24.205/ dhvaMsako vikSayazcaiva karmaNaa+anena zaamyati/ yuktamadyasya madyottho na vyaadhirupajaayate// CS6.24.206/ nivRttaH sarvamadyebhyo naro yazca jitendriyaH/ zaariiramaanasairdhiimaan vikaarairna sa yujyate// CS6.24.207/ tatra zlokaaH--- yatprabhaavaa bhagavatii suraa peyaa yathaa ca saa/ yaddravyaa yasya yaa ceSTaa yogaM caapekSate yathaa// CS6.24.208/ yathaa madayate yaizca guNairyuktaa mahaaguNaa/ yo mado madabhedaazca ye trayaH svasvalakSaNaaH// CS6.24.209/ ye ca madyakRtaa doSaa guNaa ye ca madaatmakaaH/ yacca trividhamaapaanaM yathaasattvaM ca lakSaNam// CS6.24.210/ ye sahaayaaH sukhaaH &paane cirakSipramadaa naraaH/ madaatyayasya yo heturlakSaNaM yad yathaa ca yat// CS6.24.211/ madyaM madyotthitaan rogaan hanti yazca kriyaakramaH/ sarvaM taduktamakhilaM madaatyayacikitsite// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte cikitsaasthaane madaatyayacikitsitaM naama caturviMzo+adhyaayaH//24// paJcaviMzo+adhyaayaH/ CS6.25.1/ athaato dvivraNiiyacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.25.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.25.3/ paraavarajJamaatreyaM gatamaanamadavyatham/ agnivezo guruM kaale vinayaadidamabraviit// CS6.25.4/ bhagavan! puurvamuddiSTau dvau vraNau rogasaMgrahe/ tayorliGgaM cikitsaaM ca vaktumarhasi zarmada!// CS6.25.5/ ityagnivezasya vaco nizamya gururabraviit/ yau vraNau puurvamuddiSTau nijazcaagantureva ca// CS6.25.6/ zruuyataaM vidhivat saumya! tayorliGgaM &ca bheSajam/ nijaH zariiradoSottha aaganturbaahyahetujaH// CS6.25.7/ vadhabandhaprapatanaaddaMSTraadantanakhakSataat/ aagantavo vraNaastadvadviSasparzaagnizastrajaaH// CS6.25.8/ mantraagadapralepaadyairbheSajairhetubhizca te/ liGgaikadezairnirdiSTaa vipariitaa nijairvraNaiH// CS6.25.9/ vraNaanaaM nijahetuunaamaagantuunaamazaamyataam/ kuryaaddoSabalaapekSii nijaanaamauSadhaM yathaa// CS6.25.10/ yathaasvairhetubhirduSTaa vaatapittakaphaa nRNaam/ vahirmaargaM samaazritya janayanti nijaan vraNaan// CS6.25.11/ stabdhaH kaThinasaMsparzo mandasraavo+&atitiivraruk/ tudyate sphurati zyaavo vraNo maarutasaMbhavaH// CS6.25.12/ saMpuuraNaiH snehapaanaiH snigdhaiH svedopanaahanaiH/ gradehaiH pariSekaizca vaatavraNamupaacaret// CS6.25.13/ tRSNaamohajvarasve(kle)dadaahaduSTyavadaaraNaiH/ vraNaM pittakRtaM vidyaadgandhaiH sraavaizca puutikaiH// CS6.25.14/ &ziitalairmadhuraistiktaiH pradehaparibecanaiH/ sarpiSpaanairvirekaizca paittikaM zamayedvraNam// CS6.25.15/ bahupiccho guruH snigdhaH stimito mandavedanaH/ paaNDuvarNo+alpasMkledazcirakaarii kaphavraNaH// CS6.25.16/ kaSaayakaTuruukSoSNaiH pradehapariSecanaiH/ kaphavraNaM prazamayettathaa &laGghanapaacanaiH// CS6.25.17/ tau dvau naanaatvabhedena niruktaa viMzatirvraNaaH/ teSaaM pariikSaa trividhaa, praduSTaa dvaadaza smRtaaH// CS6.25.18/ sthaanaanyaSTau tathaa gandhaaH, parisraavaazcaturdaza/ SoDazopadravaa doSaazcatvaaro viMzatistathaa// CS6.25.19/ tathaa copakramaaH siddhaaH SaTtriMzat samudaahRtaaH/ &vibhajyamaanaaJchRNu me sarvaanetaan yatheritaan// CS6.25.20/ &kRtyotkRtyastathaa duSTo+aduSTo marmasthito na ca/ saMvRto daaruNaH sraavii saviSo viSamasthitaH// CS6.25.21/ utsaGgyutsanna eSaaM ca vraNaan vidyaadviparyayaat/ iti naanaatvabhedena &niruktaa viMzatirvraNaaH// CS6.25.22/ darzanapraznasaMsparzaiH pariikSaa trividhaa smRtaa/ vayovarNazariiraaNaamindiryaaNaaM ca darzanaat// CS6.25.23/ hetvartisaatmyaagnibalaM pariikSyaM vacanaadbudhaiH/ sparzaanmaardavazaitye ca pariikSye saviparyaye// CS6.25.24/ &zveto+avasannavartmaa+atisthuulavartmaa+atipiJjaraH/ niilaH zyaavo+atipiDako raktaH kRSNo+atipuutikaH// CS6.25.25/ ropyaH kumbhiimukhazceti praduSTaa dvaadaza vraNaaH/ &caturviMzatiruddiSTaa doSaaH kalpaantareNa vai// CS6.25.26/ tvaksiraamaaMsamedo+asthisnaayumarmaantaraazrayaaH/ vraNasthaanaani nirdiSTaanyaSTaavetaani saMgrahe// CS6.25.27/ sarpistailavasaapuuyaraktazyaavaamlapuutikaaH/ vraNaanaaM vraNagandhajJairaSTau gandhaaH prakiirtitaaH// CS6.25.28/ lasiikaajalapuuyaasRgghaaridraaruNapiJjaraaH/ kaSaayaniilaharitasnigdharuukSasitaasitaaH// CS6.25.29/ iti ruupaiH samuddiSTaa vraNasraavaazcaturdaza/ visarpaH pakSaghaatazca siraastambho+apataanakaH// CS6.25.30/ mohonmaadavraNarujo jvarastRSNaa hanugrahaH/ kaasazchardiratiisaaro hikkaa zvaasaH savepathuH// CS6.25.31/ SoDazopadravaaH proktaa vraNaanaaM vraNacintakaiH/ &snaayukledaatsiraakledaadgaambhiiryaatkRmibhakSaNaat// CS6.25.32/ asthibhedaat sazalyatvaat &saviSatvaacca sarpaNaat/ nakhakaaSThaprabhedaacca &carmalomaatighaTTanaat// CS6.25.33/ mithyaabandhaadati snehaadatibhaiSajyakarSaNaat/ ajiirNaadatibhuktaacca viruddhaasaatmyabhojanaat// CS6.25.34/ zokaat krodhaaddivaasvapnaadvyaayaamaanmaithunaattathaa/ vraNaa na prazamaM yaanti niSkriyatvaacca dehinaam// CS6.25.35/ parisraavaacca gandhaacca doSaaccopadravaiH saha/ vraNaanaaM bahudoSaaNaaM kRcchratvaM copajaayate// CS6.25.36/ tvaGmaaMsajaH sukhe deze taruNasyaanupadraRvaH/ dhiimato+abhinavaH kaale sukhasaadhyaH smRto vraNaH// CS6.25.37/ guNairanyatamairhiinastataH kRcchro vraNaH smRtaH/ sarvairvihiino vijJeyastvasaadhyo &nirupakramaH// CS6.25.38/ vraNaanaamaaditaH kaaryaH yathaasannaM vizodhanam/ uurdhvabhaagairadhobhaagaiH zastrairbastibhireva ca// CS6.25.39/ sadyaH zuddhazariiraaNaaM prazamaM yaanti hi vraNaaH/ yathaakramamatazcordhvaM zRNu sarvaanupakramaan// CS6.25.40/ zophaghnaM SaDvidhaM caiva zastrakarmaavapiiDanam/ virvaapaNaM sasandhaanaM svedaH zamanameSaNam// CS6.25.41/ zodhanau ropaNiiyau ca kaSaayau sapralepanau/ dve taile &tadguNe patraM chaadane dve ca bandhane// CS6.25.42/ bhojyamutsaadanaM daaho dvividhaH saavasaadanaH/ kaaThinyamaardavakare dhuupanaalepane zubhe// CS6.25.43/ vraNaavacuurNanaaM varNyaM ropaNaM lomarohaNam/ iti SaTtriMzaduddiSTaa vraNanaaM samupakramaaH// CS6.25.44/ puurvaruupaM bhiSagbuddhvaa vraNaanaaM zophamaaditaH/ raktaavasecanaM kuryaadajaatavraNazaantaye// CS6.25.45/ zodhayedbahudoSaaMstu svalpadoSaan vilaGghayet/ puurvaM kaSaayasarpirbhirjayedvaa maarutottaraan// CS6.25.46/ vyagrodhodumbaraazvatthaplakSavetasavalkalaiH/ sasarpiSkaiH pralepaH syaacchophanirvaapaNaH param// CS6.25.47/ vijayaa madhukaM viiraa bisagranthiH zataavarii/ niilotpalaM naagapuSpaM pradehaH syaat sacandanaH// CS6.25.48/ saktavo madhukaM sarpiH pradehaH syaat sarzakaraH/ avidaahiini caannaani zophe bheSajamuttamam// CS6.25.49/ sa cedevamupakraantaH zopho na prazamaM vrajet/ tasyopanaahaiH pakvasya paaTanaM hitamucyate// CS6.25.50/ tailena sarpiSaa vaa+api taabhyaaM vaa saktupiNDikaa/ sukhoSNaa zophapaakaarthamupanaahaH prazasyate// CS6.25.51/ satilaa saatasiibiijaa dadhyamlaa saktupiNDikaa/ sakiNvakuSThalavaNaa zastaa syaadupanaahane// CS6.25.52/ rugdaaharaagatodaizca vidagdhaM zophamaadizet/ jalabastisamasparzaM saMpakvaM piiDitonnatam// CS6.25.53/ umaa+atho gugguluH saudhaM payo dakSakapotayoH/ viT palaazabhavaH kSaaro hemakSiirii mukuulakaH// CS6.25.54/ ityukto bheSajagaNaH pakvazothaprabhedanaH/ sukumaarasya, kRcchrasya zastraM tu paramucyate// CS6.25.55/ paaTanaM vyadhanaM caiva chedanaM lepanaM tathaa/ pracchanaM siivanaM caiva SaDvidhaM zastrakarma tat// CS6.25.56/ naaDiivraNaaH pakvazothaastathaa kSatagudodaram/ antaHzalyaazca ye &zophaaH paaTyaaste tadvidhaazca ye// CS6.25.57/ dakodaraaNi saMpakvaa gulmaa ye ye ca raktajaaH/ vyadhyaaH zoNitarogaazca visarpapiDakaadayaH// CS6.25.58/ uddvRttaan sthuulaparyantaanutsannaan kaThiNaan vraNaan/ arzaHprabhRtyadhiimaaMsaM chedanenopapaadayet// CS6.25.59/ kilaasaani sakuSThaani likhellekhyaani buddhimaan/ vaataasRggranthipiDakaaH sakoThaa raktamaNDalam// CS6.25.60/ kuSThaanyabhihataM caaGgaM zothaaMzca pracchayedbhiSak/ siivyaM kukSyudaraadyaM tu gambhiiraM yadvipaaTitam// CS6.25.61/ iti SaDvidhamuddiSTaM zastrakarma maniiSibhiH/ suukSmaananaaH koSavanto ye vraNaastaanprapiiDayet// CS6.25.62/ kalaayaazca masuuraazca godhuumaaH sahareNavaH/ kalkiikRtaaH prazasyante niHsnehaa vraNapiiDane// CS6.25.63/ zaalmaliitvagbalaamuulaM tathaa nyagrodhapallavaaH/ nyagrodhaadikamuddiSTaM balaadikamathaapi vaa// CS6.25.64/ aalepanaM nirvapaNaM &tadvidyaattaizca secanam/ sarpiSaa zatadhautena payasaa madhukaambunaa// CS6.25.65/ nirvaapayet suziitena raktapittottaraan vraNaan/ lambaani vraNamaaMsaani pralipya madhusarpiSaaH// CS6.25.66/ saMdadhiita samaM vaidyo bandhanaizcopapaadayet/ taansamaansusthitaaJjJaatvaa phaliniilodhrakaTphalaiH// CS6.25.67/ samaGgaadhaatakiiyuktaizcuurNitairavacuurNayet/ paJcavalkalacuurNairvaa zukticuurNasamaayutaiH// CS6.25.68/ dhaatakiilodhracuurNairvaa tathaa rohanti te vraNaaH/ asthibhagnaM cyutaM sandhiM saMdadhiita samaM punaH// CS6.25.69/ samena samamaGgena kRtvaa+anyena vicakSaNaH/ sthiraiH kavalikaabandhaiH kuzikaabhizca saMsthitam// CS6.25.70/ paTTaiH prabhuutasarpiSkairbadhniiyaadacalaM sukham/ avidaahibhirannaizca paiSTikaistamupaacaret// CS6.25.71/ glaanirhi na hitaa tasya sandhivizleSakaarikaa/ vicyutaabhihataaGgaanaaM visarpaadiinupadravaan// CS6.25.72/ &upaacaredyathaakaalaM kaalajJaH svaaccikitsitaat/ zuSkaa mahaarujaH stabdhaa ye vraNaa maarutottaraaH/ svedyaaH saGkarakalpena te syuH kRzarapaayasaiH// CS6.25.73/ graamyabailaambujaanuupairvaizavaaraizca saMskRtaiH/ utkaarikaabhizcoSNaabhiH sukhii syaadvraNitastathaa// CS6.25.74/ sadaahaa vedanaavanto ye vraNaa maarutottaraaH/ teSaamumaaM tilaaMzcaiva bhRSTaan payasi nirvRtaan// CS6.25.75/ tenaiva payasaa piSTvaa kuryaadaalepanaM bhiSak/ balaa guDuucii madhukaM pRzniparNii zataavarii// CS6.25.76/ jiivantii zarkaraa kSiiraM tailaM matsyavasaa ghRtam/ saMsiddhaa samadhuucchiSTaa zuulaghnii snehazarkaraa// CS6.25.77/ dvipaJcamuulakvathitenaambhasaa &payasaa+athavaa/ sarpiSaa vaa satailena koSNena pariSecayet// CS6.25.78/ yavacuurNaM samadhukaM satilaM saha sarpiSaa/ dadyaadaalepanaM koSNaM daahazuulopazaantaye// CS6.25.79/ upanaahazca kartavyaH satilo mudgapaayasaH/ rugdaahayoH prazamano vraNeSveSa vidhirhitaH// CS6.25.80/ suukSmaananaa bahusraavaaH koSavantazca ye vraNaaH/ na ca marmaazritaasteSaameSaNaM hitamucyate// CS6.25.81/ dvividhaameSaNiiM vidyaanmRdviiM ca kaThinaamapi/ audbhidairmRdubhirnaalairlohaanaaM vaa zalaakayaa// CS6.25.82/ gambhiire maaMsale deze paaTyaM lauhazalaakayaa/ eSyaM vidyaadvraNaM naalairvipariitamato bhiSak// CS6.25.83/ puutigandhaan vivarNaaMzca bahusraavaanmahaarujaH/ vraNaanazuddhaan vijJaaya zodhanaiH samupaacaret// CS6.25.84/ triphalaa khadiro daarvii &vyagrodhaadirbalaa kuzaH/ nimbakolakapatraazi kaSaayaaH zodhanaa mataaH// CS6.25.85/ tilakalkaH salavaNo dve haridre trivRdghRtam/ madhukaM nimbapatraaNi pralepo vraNazodhanaH// CS6.25.86/ naatirakto naatipaaNDurnaatizyaavo na caatiruk/ na cotsanno na cotsaGgii zuddho ropyaH paraM vraNaH// CS6.25.87/ nyagrodhodumbaraazvatthakadambaplakSavetasaaH/ karaviiraarkakuTajaaH kaSaayaa vraNaropaNaaH// CS6.25.88/ candanaM padmakiJjalkaM daarviitvaGniilamutpalam/ mede muurvaa samaGgaa ca yaSTyaahvaM vraNaropaNam// CS6.25.89/ prapauNDariikaM jiivantii gojihvaa dhaatakii balaa/ ropaNaM satilaM dadyaat pralepaM saghRtaM vraNe// CS6.25.90/ kampillakaM viDaGgaani vatsakaM triphalaaM balaam/ paTolaM picumardaM ca lodhraM mustaM priyaGgukam// CS6.25.91/ khadiraM dhaatakiiM sarjamelaamagurucandane/ piSTvaa saadhyaM bhavettailaM tat paraM vraNaropaNam// CS6.25.92/ prapauNDariikaM madhukaM kaakolyau dve ca candane/ siddhametaiH samaistailaM paraM syaadvraNaropaNam// CS6.25.93/ duurvaasvarasasiddhaM vaa tailaM kampillakena vaa/ daarviitvacazca kalkena pradhaanaM vraNaropaNam// CS6.25.94/ yenaiva vidhinaa tailaM ghRtaM tenaiva saadhayet/ raktapittottaraM dRSTvaa ropaNiiyaM vraNaM bhiSak// CS6.25.95/ kadambaarjunanimbaanaaM paaTalyaaH pippalasya ca/ vraNapracchaadane vidvaan patraaNyarkasya caadizet// CS6.25.96/ vaarkSo+athavaa++aajinaH kSaumaH paTTo vraNahitaH smRtaH/ bandhazca dvividhaH zasto vraNaanaaM savyadakSiNaH// CS6.25.97/ lavaNaamlakaTuuSNaani vidaahiini guNuuNi ca/ varjayedannapaanaani vraNii maithunameva ca// CS6.25.98/ naatiziitagurusnigdhamavidaahi yathaavraNam/ annapaanaM vraNahitaM hitaM caasvapanaM divaa// CS6.25.99/ stanyaani jiivaniiyaani bRMhaNiiyaani yaani ca/ utsaadanaarthaM nimnaanaaM vraNaanaaM taani kalpayet// CS6.25.100/ bhuurjagranthyazmakaasiisamadhobhaagaani gugguluH/ vraNaavasaadanaM tadvat kalaviGkakapotaviT// CS6.25.101/ rudhire+atipravRtte tu cchinne cchedye+adhimaaMsake/ kaphagranthiSu gaNDeSu vaatastambhaanilaartiSu// CS6.25.102/ guuDhapuuyalasiikeSu gambhiireSu sthireSu ca/ &klRpteSu caaGgadezeSu karmaagneH saMprazasyate// CS6.25.103/ madhuucchiSTena tailena majjakSaudravasaaghRtaiH/ taptairvaa vividhairlohairdaheddaahavizeSavit// CS6.25.104/ ruukSaaNaaM sukumaaraaNaaM gambhiiraanmaarutottaraan/ dahet snehamadhuucchiSTairlohaiH kSaudraistato+anyathaa// CS6.25.105/ baaladurbalavRddhaanaaM garbhiNyaa raktapittinaam/ tRSNaajvarapariitaanaamabalaanaaM viSaadinaam// CS6.25.106/ naagnikarmopadeSTavyaM snaayumarmavraNeSu ca/ saviSeSu ca zalyeSu netrakuSThavraNeSu ca// CS6.25.107/ rogadoSabalaapekSii maatraakaalaagnikovidaH/ zastrakarmaagnikRtyeSu kSaaramapyavacaarayet// CS6.25.108/ kaThinatvaM vraNaa yaanti gandhaiH saaraizca dhuupitaaH/ sarpirmajjavasaadhuupaiH zaithilyaM yaanti hi vraNaaH// CS6.25.109/ rujaH sraavaazca gandhaazca kRmayazca vraNaazritaaH/ zaithilyaM maardavaM caapi dhuupanenopazaamyati// CS6.25.110/ lodhranyagrodhazuGgaani khadirastriphalaa ghRtam/ pralepo vraNazaithilyasaukumaaryaprasaadhanaH// CS6.25.111/ sarujaH kaThinaaH stabdhaa niraasraavaazca ye vraNaaH/ yavacuurNaiH sasarpiSkairbahuzastaan pralepayet// CS6.25.112/ mudgaSaSTikazaaliinaaM paayasairvaa yathaakramam/ saghRtairjiivaniiyairvaa tarpayettaanabhiikSNazaH// CS6.25.113/ kakubhodumbaraazvatthalodhrajaambavakaTphalaiH/ tvacamaazveva gRhNanti tvakvcuurNaizcuurNitaa vraNaaH// CS6.25.114/ &manaHzilailaa maJjiSThaa laakSaa ca rajaniidvayam/ pralepaH saghRtakSaudrastvagvizuddhikaraH paraH// CS6.25.115/ ayorajaH sakaasiisaM triphalaakusumaani ca/ karoti lepaH &kRSNatvaM sadya eva navatvaci// CS6.25.116/ &kaaliiyakanataamraasthihemakaantaarasottamaiH/ lepaH sagomayarasaH savarNiikaraNaH paraH// CS6.25.117/ dhyaamakaazvatthaniculamuulaM laakSaa sagairikaa/ sahemazcaamRtaasaGgaH kaasiisaM ceti varNakRt// CS6.25.118/ catuSpadaanaaM tvaglomakhurazRGgaasthibhasmanaa/ tailaaktaa cuurNitaa bhuumirbhavellomavatii punaH// CS6.25.119/ SoDazopadravaa ye ca vraNaanaaM parikiirtitaaH/ teSaaM cikitsaa nirdiSTaa yathaasvaM sve cikitsite// CS6.25.120/ tatra zlokau--- dvau vraNau vraNabhedaazca pariikSaa duSTireva ca/ sthaanaani gandhaaH sraavaazca sopasargaaH kriyaazca yaaH// CS6.25.121/ vraNaadhikaare sapraznametannavakamuktavaan/ munirvyaasasamaasaabhyaamagnivezaaya dhiimate// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane dvivraNiiyacikitsitaM naama pajcaviMzo+adhyaayaH//25// SaDviMzo+adhyaayaH/ CS6.26.1/ athaatastrimarmiiyacikitsitamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.26.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.26.3/ saptottaraM marmazataM yaduktaM zariirasaMkhyaamadhikRtya tebhyaH/ marmaaNi bastiM hRdayaM zirazca pradhaanabhuutaani vadanti tajjJaaH// CS6.26.4/ praaNaazrayaat, taani hi piiDayanto vaataadayo+asuunapi piiDayanti/ tatsaMzritaanaamanupaalanaarhtaM mahaagadaanaaM zRNu saumya rakSaam// CS6.26.5/ kaSaayatiktoSaNaruukSabhojyaiH &saMdhaaraNaabhojanamaithunaizca/ pakvaazaye kupyati cedapaanaH srotaaMsyadhogaani balii sa ruddhvaa// CS6.26.6/ karoti viNmaarutamuutrasaGgaM kramaadudaavartamataH sughoram/ rugbastihRtkukSyudareSvabhiikSNaM sapRSThapaarzveSvatidaaruNaa syaat// CS6.26.7/ aadhmaanahRllaasavikartikaazca todo+avipaakazca sabastizothaH/ varco+apravRttirjaThare ca &gaNDaanyuurdhvazca vaayurvihato gude syaat// CS6.26.8/ kRcchreNa zuSkasya ciraat pravRttiH syaadvaa tanuH syaat khararuukSaziitaa/ tatazca rogaa jvaramuutrakRcchrapravaahikaahRdgrahaNiipradoSaaH// CS6.26.9/ vamyaandhyabaadhiryaziro+abhitaapavaatodaraaSThiilamanovikaaraaH/ tRSNaasrapittaarucigulmakaasazvaasapratizyaarditapaarzvarogaaH// CS6.26.10/ anye ca rogaa bahavo+anilotthaa bhavantyudaavartakRtaaH sughoraaH/ cikitsitaM caasya yathaavaduurdhvaM pravakSyate tacchRNu caagniveza!// CS6.26.11/ taM tailaziitajvaranaazanaaktaM svedairyathoktaiH praviliinadoSam/ upaacaredvartiniruuhabastisnehairvirekairanulomanaannaiH// CS6.26.12/ zyaamaatrivRnmaagadhikaaM sadantiiM gomuutrapiSTaaM dazabhaagamaaSaam/ saniiliikaaM dvirlavaNaaM guDena vartiM karaaGguSThanibhaaM vidadhyaat// CS6.26.13/ piNyaakasauvarcalahiGgubhirvaa sasarSapatryuuSaNayaavazuukaiH/ krimighnakampillakazaaGkhiniibhiH sudhaarkajakSiiraguDairyutaabhiH// CS6.26.14/ syaat pippaliisarSaparaaDhavezmadhuumaiH sagomuutraguDaizca vartiH/ zyaamaaphalaalaabukapippaliinaaM naaDyaa+athavaa tat pradhamettu cuurNam// CS6.26.15/ rakSoghnatumbiikarahaaTakRSNaacuurNaM sajiimuutakasaindhavaM vaa/ snigdhe gude taanyanulomayanti narasya varco+anilamuutrasaGgam// CS6.26.16/ teSaaM vighaate tu bhiSagvidadhyaat svabhyaktasusvinnatanorniruuham/ uurdhvaanulomauSadhamuutratailakSaaraamlavaataghnayutaM sutiikSNam// CS6.26.17/ vaate+adhike+amlaM lavaNaM satailaM, kSiireNa pitte tu, kaphe samuutram/ sa muutravarco+anilasaGgamaazu gudaM siraazca praguNiikaroti// CS6.26.18/ trivRtsudhaapatratilaadizaakagraamyaudakaanuuparasairyavaannam/ anyaizca sRSTaanilamuutraviDbhiradyaat prasannaaguDasiidhupaayii// CS6.26.19/ bhuuyo+anubandhe tu bhavedvirecyo muutraprasannaadadhimaNDazuktaiH/ svasthaM tu pazcaadanuvaasayettaM raukSyaaddhi saGgo+anilavarcasozcet// CS6.26.20/ dviruttaraM hiGgu &vacaagnikuSThaM suvarcikaa caiva viDaGgacuurNam/ sukhaambunaa++&aanaahavisuucikaartihRdrogagulmordhvasamiiraNaghnam// CS6.26.21/ vacaabhayaacitakayaavazuukaan sapippaliikaativiSaan sakuSThaan/ uSNaambunaa++aanaahavimuuDhavaataan piitvaa jayedaazu rasaudanaazii// CS6.26.22/ hiGguugragandhaabiDazuNThyajaajiihariitakiipuSkaramuulakuStham/ yathottaraM bhaagavivRddhametat pliihodaraajiirNavisuucikaasu// CS6.26.23/ sthiraadivargasya punarnavaayaaH zampaakapuutiikakaraJjayozca/ siddhaH kaSaaye dvipalaaMzikaanaaM prastho ghRtaat syaat pratiruddhavaate// CS6.26.24/ phalaM ca muulaM ca virecanoktaM hiGgvarkamuulaM dazamuulamagryam/ snuk citrakazcaiva punarnavaa ca tulyaani sarvairlavaNaani paJca// CS6.26.25/ snehaiH samuutraiH saha jarjaraaNi zaraavasandhau vipacet sulipte/ pakvaM supiSTaM lavaNaM tadannaiH paanaistathaa++aanaaharujaaghnamadyaat// CS6.26.26/ hRtstambhamuurdhaamayagauravaabhyaamudgaarasaGgena sapiinasena/ aanaahamaamaprabhavaM jayettu pracchardanailaGghanapaacanaizca// (&CS6.26.27/ gulmodarabradhnaarzaHpliihodaavartayonizukragade/ medaHkaphasaMsRSTe maarutarakte+avagaaDhe ca// CS6.26.28/ gRdhrasipakSavadhaadiSu virecanaarheSu vaatarogeSu/ vaate vibaddhamaarge medaHkaphapittaraktena// CS6.26.29/ payasaa maaMsarasairvaa triphalaarasayuuSamuutramadiraabhiH/ doSaanubandhayogaat prazastameraNDajaM tailam// CS6.26.30/ tadvaatanutsvabhaavaat saMyogavazaadvirecanaacca jayet/ medosRkpittakaphonmizraanilarogajittasmaat// CS6.26.31/ balakoSThavyaadhivazaadaapaJcapalaa bhavenmaatraa/ mRdukoSThaalpabalaanaaM saha bhojyaM tatprayojyaM syaat//) ityudaavartacikitsaa/ CS6.26.32/ vyaayaamatiikSNauSadharuukSamadyaprasaGganityadrutapRSThayaanaat/ aanuupamatsyaadhyazanaadajiirNaat syurmuutrakRcchraaNi nRNaamihaaSTau// CS6.26.33/ pRthaGmalaaH svaiH kupitaa nidaanaiH sarve+athavaa kopamupetya bastau/ muutrasya maargaM paripiiDayanti yadaa tadaa muutrayatiiha kRcchraat// CS6.26.34/ tiivraa rujo vaGkSaNabastimeDhre svalpaM muhurmuutrayatiiha vaataat/ piitaM saraktaM sarujaM sadaahaM kRcchraanmuhurmuutrayatiiha pittaat// CS6.26.35/ basteH saliGgasya gurutvazothau muutraM sapicchaM kaphamuutrakRcche/ sarvaaNi ruupaaNi tu sannipaataadbhavanti tat kRcchratamaM hi kRcchram// CS6.26.36/ vizoSayedbastigataM sazukraM muutraM sapittaM pavanaH kaphaM vaa/ yadaa tadaa+azmaryupajaayate tu krameNa pitteSviva rocanaa goH// CS6.26.37/ kadambapuSpaakRtirazmatulyaa zlakSNaa tripuTyapyathavaa+api mRdvii/ muutrasya cenmaargamupaiti ruddhvaa muutraM rujaM tasya karoti bastau// CS6.26.38/ sasevaniimehanabastizuulaM viziirNadhaaraM ca karoti muutram/ mRdgaati meDhraM sa tu vedanaarto muhuH zakRnmuJcati mehate ca// CS6.26.39/ kSobhaat kSate muutrayatiiha saasRk tasyaaH sukhaM mehati ca vyapaayaat/ eSaa+azmarii maarutabhinnamuurtiH syaaccharkaraa muutrapathaat kSarantii// (CS6.26.40/ reto+abhighaataabhihatasya puMsaH pravartate yasya tu muutrakRcchram/ syaadvedanaa vaGkSaNabastimeDhre tasyaatizuulaM vRSaNaativRtte// CS6.26.41/ zukreNa saMruddhagatipravaaho muutraM sa kRcchreNa vimuJcatiiha/ tamaNDayoH stabdhamiti bravanti reto+abhighaataat pravadanti &kRcchram//) CS6.26.42/ zukraM malaazcaiva pRthak pRthagvaa muutraazayasthaaH prativaarayanti/ tadvyaahataM mehanabastizuulaM muutraM sazukraM kurute vibaddham// CS6.26.43/ stabdhazca zuuno bhRzavedanazca tudyeta bastirvRSaNau ca tasya/ kSataabhighaataat kSatajaM kSayaadvaa prakopitaM bastigataM vibaddham// CS6.26.44/ tiivraarti muutreNa sahaazmariitvamaayaati tasminnatisaMcite ca/ aadhmaatataaM vindati gauravaM ca basterlaghutvaM ca viniHsRte+asmin// iti muutrakRcchranidaanam/ CS6.26.45/ abhyaJjanasnehaniruuhabastisnehopanaahottarabastisekaan/ sthiraadibhirvaataharaizca siddhaan dadyaadrasaaMzcaanilamuutrakRcchre// CS6.26.46/ punarnavairaNDazataavariibhiH pattuuravRzciirabalaazmabhidbhiH/ dvipaJcamuulena kulatthakolayavaizca toyotkvathite kaSaaye// CS6.26.47/ tailaM varaaharkSavasaa ghRtaM ca taireva kalkairlavaNaizca saadhyam/ tanmaatrayaa++aazu pratihanti piitaM zuulaanvitaM maarutamuutrakRcchram// CS6.26.48/ etaani caanyaani varauSadhaani piSTaani zastaanyapi copanaahe// syurlaabhatastailaphalaani caiva snehaamlayuktaani sukhasvoSNavanti// CS6.26.49/ sekaavagaahaaH ziziraaH pradehaa graiSmo vidhirbastipayovirekaaH/ draakSaavidaariikSurasairghRtaizca kRcchreSu pittaprabhaveSu kaaryaaH// CS6.26.50/ zataavariikaazakuzazvadaMSTraavidaarizaaliikSukazerukaaNaam/ kvaathaM suziitaM madhuzarkaraabhyaaM yuktaM pibet paittikamuutrakRcchrii// CS6.26.51/ pibet kaSaayaM kamalotpalaanaaM zRGgaaTakaanaamathavaa vidaaryaaH/ &daNDairakaaNaamathavaa+api muulaM puurveNa kalpena tathaa+ambu ziitam// CS6.26.52/ ervaarubiijaM trapuSaat kusumbhaat sakuGgkumaH syaadvRSakazca peyaH/ draakSaarasenaazmarizarkaraasu sarveSu kRcchreSu prazasta eSaH// CS6.26.53/ ervaarubiijaM madhukaM &sadaaru paitte pibettaNDuladhaavanena/ daarviiM tathaivaamalakiirasena samaakSikaaM pittakRte tu kRcchre// CS6.26.54/ kSaaroSNatiikSNauSadhamannapaanaM svedo yavaannaM vamanaM niruuhaaH/ takraM satiktauSadhasiddhatailamabhyaGgapaanaM kaphamuutrakRcchre// CS6.26.55/ vyoSaM &zvadaMSTraatruTisaarasaasthi kolapramaaNaM madhumuutrayuktam/ pibettruTiM kSaudrayutaaM kadalyaa rasena kaiDaryarasena vaa+api// CS6.26.56/ takreNa yuktaM zitivaarakasya biijaM pibet kRcchravinaazahetoH/ pibettathaa taNDuladhaavanena pravaalacuurNaM kaphamuutrakRcchre// CS6.26.57/ saptacchadaaragvadhakebukailaadhavaM karaJjaM kuTajaM guDuuciim/ paktvaa jale tena pibedyavaaguuM siddhaM kaSaayaM madhusaMyutaM vaa// CS6.26.58/ sarvaM tridoSaprabhave tu vaayoH sthaanaanupuurvyaa prasamiikSya kaaryam/ tribhyo+adhike praagvamanaM kaphe syaat pitte virekaH pavane tu bastiH// iti muutrakRcchracikitsaa/ CS6.26.59/ kriyaa hitaa saa+azmarizarkaraabhyaaM kRcchre yathaiveha kaphaanilaabhyaam/ kaaryaa+azmariibhedanapaatanaaya vizeSayuktaM zRNu karma siddham// CS6.26.60/ paaSaaNabhedaM vRSakaM zvadaMSTraapaaThaabhayaavyoSazaTiinikumbhaaH/ &hiMsraakharaazvaazitivaarakaaNaamervaarukaaNaaM trapuSasya biijam// CS6.26.61/ utkuJcikaa hiGgu savetasaamlaM syaaddve bRhatyau hapuSaa vacaa ca/ cuurNaM pibedazmaribhedapakvaM sarpizca gomuutracaturguNaM taiH// CS6.26.62/ muulaM zvadaMSTrakSurakorubuukaat kSiireNa piSTaM bRhatiidvayaacca/ aaloDya dadhnaa madhureNa peyaM dinaani saptaazmaribhedanaaya// CS6.26.63/ punarnavaayorajaniizvadaMSTraaphalgupravaalaazca sadarbhapuSpaaH/ kSiiraambumadyekSurasaiH supiSTaM peyaM bhavedazmarizarkaraasu// CS6.26.64/ triTiM &suraahvaM lavaNaani paJca yavaagrajaM kundurukaazmabhedau/ kampillakaM gokSurakasya biijamervaarubiijaM trapuSasya biijam// CS6.26.65/ cuurNiikRtaM citrakahiGgumaaMsiiyavaanitulyaM triphalaadvibhaagam/ amlairazuktai rasamadyayuuSaiH peyaM hi gulmaazmaribhedanaartham// CS6.26.66/ bilvapramaaNo ghRtatailabhRSTo yuuSaH kRtaH zigrukamuulakalkaat/ ziito+azmabhit syaaddadhimaNDayuktaH peyaH prakaamaM lavaNena yuktaH// CS6.26.67/ jalena zobhaaJjanamuulakalkaH ziito hitazcaazmarizarkaraasu/ sitopalaa vaa samayaavazuukaa kRcchreSu sarveSvapi bheSajaM syaat// CS6.26.68/ piitvaa+atha madyaM nigadaM rathena hayena vaa ziighrajavena yaayaat/ taiH zarkaraa pracyavate+azmarii tu zaamyenna cecchalyaviduddharettaam// CS6.26.69/ retobhighaataprabhave tu kRcchre samiikSya doSaM pratikarma kuryaat/ kaarpaasamuulaM vRSakaazmabhedau balaa sthiraadiini gavedhukaa ca// CS6.26.70/ vRzciira aindrii ca punarnavaa ca zataavarii madhvasanaakhyaparNyau/ tatkvaathasiddhaH pavane rasaH syaat pitte+adhike kSiiramathaapi sarpiH// CS6.26.71/ kaphe ca yuuSaadikamannapaanaM saMsargaje sarvahitaH kramaH syaat/ evaM na cecchaamyati tasya yuJjyaat suraaM puraaNaaM madhukaasavaM vaa// CS6.26.72/ vihaGgamaaMsaani ca bRMhaNaaya bastiiMzca zukraazayazodhanaartham/ zuddhasya tRptasya ca vRSyayogaiH priyaanukuulaaH pramadaa vidheyaaH// CS6.26.73/ raktodbhave tuutpalanaalataalakaasekSubaalekSukazerukaaNi/ pibet sitaakSaudrayutaani khaadedikSuM vidaariiM tripuSaaNi caiva// CS6.26.74/ ghRtaM zvadaMSTraasvarasena siddhaM kSiireNa caivaaSTaguNena peyam/ sthiraadikaanaaM kanakaadikaanaamekaikazo vaa vidhinaiva tena// CS6.26.75/ kSiireNa bastirmadhurauSadhaiH syaattailena vaa svaakuphalotthitena// yanmuutrakRcchre vihitaM tu paitte kaaryaM tu tacchoNitamuutrakRcchre// CS6.26.76/ vyaayaamasaMdhaaraNazuSkaruukSapiSTaannavaataarkakaravyavaayaan/ kharjuurazaaluukakapitthajambuubisaM kaSaayaM na rasaM bhajeta// ityazmariicikitsaa/ CS6.26.77/ vyaayaamatiikSNaativirekabasticintaabhayatraasagadaaticaaraaH/ chardyaamasaMdhaaraNakarzanaani hRdrogakartRRNi tathaa+abhighaataH// CS6.26.78/ vaivarNyamuurcchaajvarakaasahikkaazvaasaasyavairasyatRSaapramohaaH/ chardiH kaphotklezarujo+arucizca hRdrogajaaH syurvividhaastathaa+anye// CS6.26.79/ hRcchuunyabhaavadravazoSabhedastambhaaH samohaaH pavanaadvizeSaH/ pittaattamoduuyanadaahamohaaH saMtraasataapajvarapiitabhaavaaH// CS6.26.80/ stabdhaM guru syaat stimitaM ca marma kaphaat prasekajvarakaasatandraaH/ vidyaattridoSaM tvapi sarvaliGgaM tiivraartitodaM kRmijaM sakaNDuum// CS6.26.81/ tailaM sasauviirakamastutakraM vaate prapeyaM lavaNaM sukhoSNam/ muutraambusiddhaM lavaNaizca tailamaanaahagulmaartihRdaamayaghnam// CS6.26.82/ punarnavaaM daaru sapaJcamuulaM raasnaaM yavaan bilvakulatthakolam/ paktvaa jale tena vipaacya taialmabhyaGgapaane+anilahRdgadaghnam// CS6.26.83/ hariitakiinaagarapuSkaraahvairvayaHkayasthaalavaNaizca kalkaiH/ sahiGgubhiH saadhitamagryasarpirgulme sahRtpaarzvagade+anilotthe// CS6.26.84/ sapuSkaraahvaM phalapuuramuulaM mahauSadhaM zaTyabhayaa ca kalkaaH/ kSaaraambusarpirlavaNairvimizraaH syurvaatahRdrogavikartikaaghnaaH// CS6.26.85/ kvaathaH kRtaH pauSkaramaatuluGgapalaazabhuutiikazaTiisuraahvaiH/ sanaagaraajaajivacaayavaaniikSaaraH sukhoSNo lavaNazca peyaH// CS6.26.86/ pathyaazaTiipauSkarapaJcakolaat samaatuluGgaadyamakena kalkaH/ guDaprasannaalavaNaizca bhRSTo hRtpaarzvapRSThodarayonizuule// CS6.26.87/ syaattryuuSaNaM dve triphale sapaaThe nidigdhikaagokSurakau bale dve/ RddhistruTistaamalakii svaguptaa mede madhuukaM madhukaM sthiraa ca// CS6.26.88/ zataavarii jiivakapRzniparNyau dravyairimairakSasamaiH supiSTaiH/ prasthaM ghRtasyeha pacedvidhijJaH prasthena dadhnaa tvatha maahiSeNa// CS6.26.89/ maatraaM palaM caardhapalaM picuM vaa prayojayenmaakSikasaMprayuktaam/ zvaase sakaase tvatha paaNDuroge haliimake hRdgrahaNiipradoSe// CS6.26.90/ ziitaaH pradehaaH pariSecanaani tathaa vireko hRdi pittaduSTe/ draakSaasitaakSaudraparuuSakaiH syaacchuddhe tu pittaapahamannapaanam// CS6.26.91/ &yaSTyaahvikaatiktakarohiNiibhyaaM kalkaM pibeccaapi sitaajalena/ kSate ca sarpiiMSi hitaani sarpirguDaazca ye taan prasamiikSya samyak// CS6.26.92/ dadyaadbhiSagdhanvarasaaMzca gavyakSiiraazinaaM pittahRdaamayeSu/ taireva sarve prazamaM prayaanti pittaamayaaH zoNitasaMzraya ye// CS6.26.93/ draakSaabalaazreyasizarkaraabhiH kharjuuraviirarSabhakotpalaizca/ kaakolimedaayugajiivakaizca kSiireNa siddhaM mahiSiighRtaM syaat// CS6.26.94/ kazerukaazaivalazRGgaveraprapauNDariikaM madhukaM bisasya/ granthizca sarpiH payasaa pacettaiH kSaudraanvitaM pittahRdaamayaghnam// CS6.26.95/ sthiraadikalkaiH payasaa ca siddhaM draakSaarasenekSurasena vaa+api/ sarpirhitaM svaaduphalekSujaazca rasaaH suziitaa hRdi pittaduSTe// CS6.26.96/ svinnasya vaantasya vilaGghitasya kriyaa kaphaghnii kaphamarmaroge/ kaulatthadhaanyaizca rasairyavaannaM paanaani tiikSNaani &ca zaGkaraaNi// CS6.26.97/ muutre zRtaaH kaTphalazRGgaverapiitadrupathyaativiSaaH pradeyaaH/ &kRSNaazaTiipuSkaramuularaasnaavacaabhayaanaagaracuurNakaM ca// CS6.26.98/ udumbaraazvatthavaTaarjunaakhye paalaazarauhiitakakhaavire ca/ kvaathe trivRttryuuSaNacuurNasiddho lehaH kaphaghno+aziziraambuyuktaH// CS6.26.99/ zilaahvayaM vaa bhiSagapramattaH prayojayet kalpavidhaanadiSTam/ praazaM &tathaa++aagastyamathaapi lehaM rasaayanaM braahmamathaamalakyaaH// CS6.26.100/ tridoSaje laGghanamaaditaH syaadannaM ca sarveSu hitaM vidheyam/ hiinaatimadhyatvamavekSya caiva kaaryaM trayaaNaamapi karma zastam// CS6.26.101/ bhuktea+dhikaM jiiryati zuulamalpaM jiirNe sthitaM cet suradaarukuSTham/ satilvakaM dve lavaNe viDaGgamuSNaambunaa saativiSaM pibet saH// CS6.26.102/ jiirNe+adhike snehavirecanaM syaat phalairvirecyo yadi jiiryati syaat/ triSveva kaaleSvadhike tu zuule tiikSNaM hitaM muulavirecanaM syaat// CS6.26.103/ praayo+anilo ruddhagatiH prakupyatyaamaazaye zodhanameva tasmaat/ kaaryaM tathaa laGghanapaacanaM ca sarvaM kRmighnaM kRmihRdgade ca// iti hRdrogacikitsaa/ CS6.26.104/ saMdhaaraNaajiirNarajotibhaaSyakrodhartuvaiSamyazirobhitaapaiH/ prajaagaraatisvapanaambuziitairavazyayaa maithunabaaSpadhuumaiH// CS6.26.105/ saMstyaanadoSe zirasi pravRddho vaayuH pratizyaayamudiirayettu/ ghraaNaartitodau kSavathurjalaabhaH sraavo+anilaat sasvaramuurdharogaH// CS6.26.106/ naasaagrapaakajvaravaktrazoSatRSNoSNapiitasravaNaani pittaat/ kaasaarucisraavaghanaprasekaaH kaphaadguruH srotasi caapi kaNDuuH// CS6.26.107/ sarvaaNi ruupaaNi tu sannipaataat syuH piinase &tiivraruje+atiduHkhe/ sarvo+ativRddho+ahitabhojanaattu duSTapratizyaaya upekSitaH syaat// CS6.26.108/ tatastu rogaaH kSavathuzca naasaazoSaH pratiinaahaparisravau ca/ ghraaNasya puutitvamapiinasazca sapaakazothaarbudapuuyaraktaaH// CS6.26.109/ aruuMsi ziirSazravaNaakSirogakhaalityaharyarjunalomabhaavaaH/ tRTzvaasakaasajvararaktapittavaisvaryazoSaazca tato bhavanti// CS6.26.110/ rodhaabhighaatasravazoSapaakairghraaNaM yutaM yazca na vetti gandham/ durgandhi caasyaM bahuzaHprakopi duSTapratizyaayamudaaharettam// CS6.26.111/ saMspRzya marmaaNyanilastu muurdhni viSvakpathasthaH kSavathuM karoti/ kruddhaH sa saMzoSya kaphaM tu naasaazRGgaaTakaghraaNavizoSaNaM ca// CS6.26.112/ ucchvaasamaargaM tu kaphaH savaato rundhyaat pratiinaahamudaaharettam/ yo mastuluGgaadghanapiitapakvaH kaphaH &sravedeSa parisravastu// CS6.26.113/ vaivarNyadaurgandhyamupekSyaa tu syaat puutinasyaM zvayathurbhramazca/ aanahyate yasya vizuSyate ca praklidyate dhuupyati caapi naasaa// CS6.26.114/ na vetti yo gandharasaaMzca janturjuSTaM vyavasyettamapiinasena/ taM caanilazleSmabhavaM vikaaraM bruuyaat pratizyaayasamaanaliGgam// CS6.26.115/ sadaaharaagaH zvayathuH sapaakaH syaad ghraaNapaako+api ca raktapittaat/ ghraaNazritaasRkprabhRtiina praduuSya kurvanti naasaazvayathuM malaazca// CS6.26.116/ ghraaNe tathocchvaasagatiM nirudhya maaMsaasradoSaadapi caarbudaani/ ghraaNaat sravedvaa zravaNaanmukhaadvaa pittaaktamasraM tvapi puuyaraktam// CS6.26.117/ kuryaat sapittaH pavanastvagaadiin saMduuSya caaruuMSi sapaakavanti/ naasaa pradiipteva narasya yasya diiptaM tu taM rogamudaaharanti// iti naasaaroganidaanam/ CS6.26.118/ bhRzaartizuulaM sphuratiiha vaataat pittaat sadaahaarti kaphaadguru syaat/ sarvaistridoSaM krimibhistu kaNDuurdaurgandhyatodaartiyutaM ziraH syaat// iti ziroroganidaanam/ CS6.26.119/ mukhaamaye maarutaje tu zoSakaarkazyaraukSyaaNi calaa rujazca/ kRSNaaruNaM niSpatanaM saziitaM prasraMsanaspandanatodabhedaaH// CS6.26.120/ &tRSNaajvarasphoTakataaludaahaa dhuumaayanaM caapyavadiirNataa ca/ pittaat samuurcchaa vividhaa rujazca varNaazca zuklaaruNavarNavarjyaaH// CS6.26.121/ kaNDuurgurutvaM sitavijjalatvaM sneho+arucirjaaDyakaphaprasekau/ utklezamandaanalataa ca tandraa rujazca mandaaH kaphavaktraroge// CS6.26.122/ sarvaaNi ruupaaNi tu vaktraroge bhavanti yasmin sa tu sarvajaH syaat/ saMsthaanaduuSyaakRtinaamabhedaaccaite catuHSaSTividhaa bhavanti// CS6.26.123/ zaalaakyatantre+abhihitaani teSaaM nimittaruupaakRtibheSajaani/ yathaapradezaM tu caturvidhasya kriyaaM pravakSyaami mukhaamayasya// iti mukharoganidaanam/ CS6.26.124/ vaataadibhiH zokabhayaatilobhakrodhairmanoghnaazanagandharuupaiH/ arocakaaH syuH parihRSTadantaH kaSaayavaktrazca mato+anilena// CS6.26.125/ kaTvamlamuSNaM virasaM ca puuti pittena vidyaallavaNaM ca vaktram/ maadhuryapaicchilyagurutvazaitya&vibaddhasaMbaddhayutaM kaphena// CS6.26.126/ arocake zokabhayaanilobha&krodhaadyahRdyaazanagandhaje syaat/ svaabhaavikaM vaktramathaarucizca tridoSaje naikarasaM bhavettu// ityarocakanidaanam/ CS6.26.127/ naado+atirukkarNamalasya zoSaH sraavastanuzcaazravaNaM ca vaataat/ zophaH saraago daraNaM vidaahaH sapiitapuutizravaNaM ca pittaat// CS6.26.128/ vaizrutyakaNDuusthirazophazuklasnigdhazrutiH zleSmabhave+alparuk ca/ sarvaaNi ruupaaNi tu sannipaataat sraavazca tatraadhikadoSavarNaH// iti karNaroganidaanam/ CS6.26.129/ &alpastu raago+anupadehavaaMzca satodabhedo+anilajaakSiroge/ pittaat sadaaho+atirujaH saraagaH piitopadehaH subhRzoSNavaahii// CS6.26.130/ zuklopadehaM bahupicchilaazru netraM kaphaat syaadgurutaa sakaNDuH/ sarvaaNi ruupaaNi tu sannipaataannetraamayaaH SaNNavatistu bhedaat// CS6.26.131/ teSaamabhivyaktirabhipradiSTaa zaalaakyatantreSu cikitsitaM ca/ paraadhikaare tu na vistaroktiH zasteti tenaatra na naH prayaasaH// iti netraroganidaanam/ CS6.26.132/ tejo+anilaadyaiH saha kezabhuumiM dagdhvaa++aazu kuryaat khalatiM narasya/ kiMcittu dagdhvaa palitaani kuryaaddhariprabhatvaM ca ziroruhaaNaam// CS6.26.133/ ityuurdhvajatruutthagadaikadezas&tantre nibaddho+ayamazuunyataartham/ ataH paraM bheSajasaMgrahaM tu nibodha saMkSepata ucyamaanam// iti khaalityaroganidaanam/ CS6.26.134/ vaataat sakaasavaisvarye sakSaaraM piinase vRtam/ pibedrasaM payazcoSNaM snaihikaM dhuumameva vaa// CS6.26.135/ zataahvaa tvagbalaa muulaM syonaakairaNDabilvajam/ saaragvadhaM pibedvartiM madhuucchiSTavasaaghRtaiH// CS6.26.136/ athavaa saghRtaan saktuun kRtvaa mallakasaMpuTe/ navapratizyaayavataaM dhuumaM vaidyaH prayojayet// CS6.26.137/ zaGkhamuurdhalalaaTaartau paaNisvedopanaahanam/ svabhyakte kSavathusraavarodhaadau saMkaraadayaH// CS6.26.138/ ghreyaazca rohiSaajaajiivacaatarkaaricorakaaH/ tvakpatramaricailaanaaM cuurNaa vaa sopakuJcikaaH// CS6.26.139/ srotaHzRGgaaTanaasaakSizoSe tailaM ca naavanam/ prabhaavyaaje tilaan kSiire tena piSTaaMstaduSmaNaa// CS6.26.140/ mandasvinnaan sayaSTyaahvacuurNaaMstenaiva piiDayet/ dazamuulasya niSkvaathe raasnaamadhukakalkavat// CS6.26.141/ siddhaM sasaindhavaM tailaM dazakRtvo+aNu tat smRtam/ snigdhasyaasthaapanairdoSaM nirharedvaatapiinase// CS6.26.142/ snigdhaamloSNaizca laghvannaM graamyaadiinaaM rasairhitam/ uSNaambunaa snaanapaane nivaatoSNapratizrayaH// CS6.26.143/ cintaavyaayaamavaakceSTaavyavaayavirato bhavet/ vaataje piinase dhiimaanicchannevaatmano hitam// CS6.26.144/ paitte sarpiH pibet &siddhaM zRGgaverazRtaM payaH/ paacanaarthaM pibet pakve kaaryaM muurdhavirecanam// CS6.26.145/ paaThaadvirajaniimuurvaapippaliijaatipallavaiH/ dantyaa ca saadhitaM tailaM nasyaM syaat pakvapiinase// CS6.26.146/ puuyaasre raktapittaghnaaH kaSaayaa naavanaani ca/ &paakadaahaDhyaruukSeSu ziitaa &lepaaH sasecanaaH// CS6.26.147/ &ghreyanasyopacaaraazca kaSaayaaH svaaduziitalaaH/ mandapitte pratizyaaye snigdhaiH kuryaadvirecanam// CS6.26.148/ ghRtaM kSiiraM yavaaH zaalirgodhuumaa jaaGgalaa rasaaH/ ziitaamlaastiktazaakaani yuuSaa mudgaadibhirhitaaH// CS6.26.149/ gauravaarocakeSvaadau laGghanaM kaphapiinase/ svedaaH sekaazca paakaarthaM lipte zirasi sarpiSaa// CS6.26.150/ lazunaM mudgacuurNena vyoSakSaaraghRtairyutam/ deyaM kaphaghnavamanamutkliSTazleSmaNe hitam// CS6.26.151/ apiinase puutinasye ghraaNasraave sakaNDuke/ dhuumaH zasto+avapiiDazca kaTubhiH kaphapiinase// CS6.26.152/ namaHzilaa vacaa vyoSaM viDaGgaM hiGgu gugguluH/ cuurNo ghreyaH pradhamanaM kaTubhizca phalaistathaa// CS6.26.153/ bhaargiimadanatarkaariisurasaadivipaacite/ muutre laakSaa vacaa lambaa viDaGgaM kuSThapippalii// CS6.26.154/ kRtvaa kalkaM karaJjaM ca tailaM taiH saarSapaM pacet/ paakaanmukte ghane nasyametanmedonibhe kaphe// CS6.26.155/ snigdhasya vyaahate vege cchardanaM kaphapiinase/ vamaniiyazRtakSiiratilamaaSayavaagunaa// CS6.26.156/ vaartaakakulakavyoSakulatthaaDhakimudgajaaH/ yuuSaaH kaphaghnamannaM ca zastamuSNaambuseca(va)nam// CS6.26.157/ sarvajit piinase duSTe kaaryaM zophe ca zophajit/ ksaaro+arbudaadhimaaMseSu kriyaa zeSeSvavekSya ca// iti piinasanaasaarogacikitsaa/ CS6.26.158/ vaatike ziraso roge snehaan svedaan sanaavanaan/ paanaannamupanaahaaMzca kuryaadvaataamayaapahaan// CS6.26.159/ tailabhRSTairagurvaadyaiH sukhoSNairupanaahanam/ jiivaniiyaiH sumanasaa matsyairmaaMsaizca zasyate// CS6.26.160/ raasnaasthiraadibhiH siddhaM sakSiiraM nasyamartinut/ tailaM raasnaadvikaakoliizarkaraabhirathaapi vaa// CS6.26.161/ balaamadhuukayaSTyaahvavidaariicandanotpalaiH/ jiivakarSabhakadraakSaazarkaraabhizca saadhitaH// CS6.26.162/ prasthastailasya sakSiiro jaaGgalaardhatulaarase/ nasyaM sarvordhvajatruutthavaatapittaamayaapaham// CS6.26.163/ dazamuulabalaaraasnaatriphalaamadhukaiH saha/ mayuuraM pakSapittaantrazakRttuNDaaGgrivarjitam// CS6.26.164/ jale paktvaa ghRtaprasthaM tasmin kSiirasamaM pacet/ madhuraiH kaarSikaiH kalkaiH zirorogaarditaapaham// CS6.26.165/ karNaakSinaasikaajihvaataalvaasyagalaroganut/ maayuuramitivikhyaatamuurdhvajatrugadaapaham// iti maayuuraghRtam/ CS6.26.166/ etenaiva kaSaayeNa ghRtaprasthaM vipaacayet/ caturguNena payasaa kalkairebhizca kaarSikaiH// CS6.26.167/ jiivantiitriphalaamedaamRdviikardhiparuuSakaiH/ samaGgaacavikaabhaargiikaazmariisuradaarubhiH// CS6.26.168/ aatmaguptaamahaamedaataalakharjuuramastakaiH/ &mRNaalabisazaaluukazRGgiijiivakapadmakaiH// CS6.26.169/ zataavariividaariikSubRhatiisaarivaayugaiH/ muurvaazvadaMSTrarSabhakazRGgaaTakakaserukaiH// CS6.26.170/ raasnaasthiraataamalakiirsuukSmailaazaTipauSkaraiH/ punarnavaatugaakSiiriikaakoliidhanvayaasakaiH// CS6.26.171/ &kharjuuraakSoTavaataamamuJjaataabhiSukairapi/ dravyaurebhiryathaalaabhaM puurvakalpena saadhitam// CS6.26.172/ nasye paane tathaa+abhyaGge bastau caiva prayojayet/ zirorogeSu sarveSu kaase zvaase ca daaruNe// CS6.26.173/ namyaapRSThagrahe zoSe svarabhede tathaa+ardite/ yonyasRkzukradoSeSu zastaM vandhyaasutapradam// CS6.26.174/ Rtusnaataa tathaa naarii piitvaa putraM prasuuyate/ mahaamaayuuramityetadghRtamaatreyapuujitam// iti mahaamaayuuraghRtam/ CS6.26.175/ aakhubhiH kukkuTairhaMsaiH zazaizcaapi hi buddhimaan/ kalpenaanena vipacet sarpiruurdhvagadaapaham// CS6.26.176/ paitte ghRtaM payaH sekaaH ziitaa lepaaH sanaavanaaH/ jiivaniiyaani sarpiiMSi paanaannaM caapi pittanut// CS6.26.177/ candanoziirayaSTyaahvabalaavyaaghranakhotpalaiH/ kSiirapiSTaiH pradehaH syaacchRtairvaa pariSecanam// CS6.26.178/ tvakpatrazarkaraakalkaH supiSTastaNDulaambunaa/ kaaryo+avapiiDaH sarpizca nasyaM tasyaanu paittike// CS6.26.179/ yaSTyaahvacandanaanantaakSiirasiddhaM ghRtaM hitam/ naavanaM zarkaraadraakSaamadhuukairvaa+api pittaje// CS6.26.180/ kaphaje sveditaM dhuumanasyapradhamanaadibhiH/ zuddhaM pralepapaanaannaiH kaphaghnaiH samupaacaret// CS6.26.181/ puraaNasarpiSaH paanaistiikSNairbastibhireva ca/ kaphaanilotthite daahaH zeSayo raktamokSaNam// CS6.26.182/ eraNDanaladakSaumaguggulvagurucandanaiH/ dhuumavartiiM pibedgandhairakuSThatagaraistathaa// CS6.26.183/ sannipaatabhave kaaryaa sannipaatahitaa kriyaa/ krimije caiva kartavyaM tiikSNaM muurdhavirecanam// CS6.26.184/ tvagdantiivyaaghrakarajaviDaGganavamaalikaaH/ apaamaargaphalaM biijaM naktamaalaziriiSayoH/ kSavako+azmantako bilvaM haridraa hiGgu yuuthikaa// CS6.26.185/ phaNijjhakazca taistailamavimuutre caturguNe/ siddhaM syaannaavanaM cuurNaM caiSaaM pradhamanaM hitam// CS6.26.186/ phalaM zigrukaraJjaabhyaaM savyoSaM caavapiiDakaH/ kaSaayaH svarasaH kSaarazcuurNaM kalko+avapiiDakaH// CS6.26.187/ zuktatiktakaTukSaudrakaSaayaiH kavalagrahaH/ iti zirorogacikitsaa/ dhuumaH pradhamanaM zuddhiradhazchardanalaGghanam// CS6.26.188/ bhojyaM ca mukharogeSu yathaasvaM doSanuddhitam/ pippalyagurudaarviitvagyavakSaararasaaJjanam// CS6.26.189/ paaThaaM tejovatiiM pathyaaM samabhaagaM vicuurNayet/ mukharogeSu sarveSu sakSaudraM tadvidhaarayet// CS6.26.190/ siidhumaadhavamaadhviikaiH zreSTho+ayaM kavalagrahaH/ tejohvaamabhayaamelaaM samaGgaaM kaTukaaM ghanam// CS6.26.191/ paaThaaM jyotiSmatiiM lodhraM daarviiM kuSThaM ca cuurNayet/ dantaanaaM gharSaNaM raktasraavakaNDuurujaapaham// CS6.26.192/ paJcakolakataaliisapatrailaamaricatvacaH/ palaazamuSkakakSaarayavakSaaraazca cuurNitaaH// CS6.26.193/ guDe puraaNe dviguNe kvathite guTikaaH kRtaaH/ karkandhumaatraaH saptaahaM sthitaa muSkakabhasmani// CS6.26.194/ kaNTharogeSu sarveSu &dhaaryaaH syuramRtopamaaH/ gRhadhuumo yavakSaaraH paaThaa vyoSaM rasaaJjanam// CS6.26.195/ tejohvaa triphalaa lodhraM citrakazceti cuurNitam/ sakSaudraM dhaarayedetadgalarogavinaazanam// CS6.26.196/ kaalakaM naama tacuurNaM dantaasyagalaroganut/ iti kaalakacuurNam/ manaHzilaa yavakSaaro haritaalaM sasaindhavam// CS6.26.197/ daarviitvak ceti taccuurNaM maakSikeNa samaayutam/ muurcchitaM ghRtamaNDena kaNTharogeSu dhaarayet// CS6.26.198/ mukharogeSu ca zreSThaM piitakaM naama kiirtitam/ iti piitakacuurNam/ mRdviikaa kaTukaa vyoSaM daarviitvak triphalaa ghanam// CS6.26.199/ muurcchitaM ghRtamaNDena kaNTharogeSu dhaarayet/ paaThaa rasaaJjanaM muurvaa tejohveti ca cuurNitam// CS6.26.200/ kSaudrayuktaM vidhaatavyaM galaroge bhiSagjitam/ yogaastvete trayaH proktaa vaatapittakaphaapahaaH// CS6.26.201/ kaTukaativiSaapaaThaadaarviimustakaliGgakaaH/ gomuutrakvathitaaH peyaaH kaNTharogavinaazanaaH// CS6.26.202/ svarasaH kvathito daarvyaa ghaniibhuuto rasakriyaa/ sakSaudraa mukharogaasRgdoSanaaDiivraNaapahaa// CS6.26.203/ taaluzoSe &tvatRSNasya sarpirauttarabhaktikam/ naavanaM madhuraaH snigdhaaH ziitaazcaiva rasaa hitaaH// CS6.26.204/ mukhapaake siraakarma ziraHkaayavirecanam/ muutratailaghRtakSaudrakSiiraizca kavalagrahaaH// CS6.26.205/ sakSaudraastriphalaapaaThaamRdviikaajaatipallavaaH/ kaSaayatiktakaaH ziitaaH kvaathaazca mukhadhaavanaaH// CS6.26.206/ tulaaM khadirasaarasya dviguNaamarimedasaH/ prakSaalya jarjariikRtya caturdroNe+ambhasaH pacet// CS6.26.207/ droNazeSaM kaSaayaM taM puutvaa bhuuyaH pacecchanaiH/ tatastasmin ghaniibhuute cuurNiikRtyaakSabhaagikam// CS6.26.208/ candanaM padmakoziiraM maJjiSThaa dhaatakii ghanam/ prapauNDariikaM yaSTyaahvatvagelaapadmakezaram// CS6.26.209/ laakSaaM rasaaJjanaM maaMsiitriphalaalodhravaalakam/ rajanyau phaliniimelaaM samaGgaaM kaTphlaM vacaam// CS6.26.210/ yavaasaagurupattaGgagairikaaJjanamaavapet/ lavaGganakhakakkolajaatikozaan palonmitaan// CS6.26.211/ karpuurakuDavaM caapi kSipecchiite+avataarite/ tatastu guTikaaH kaaryaaH zuSkaazcaasyena dhaarayet// CS6.26.212/ tailaM caanena kalkena kaSaayeNa ca saadhayet/ dantaanaaM calanabhraMzazauziryakrimiroganut// CS6.26.213/ mukhapaakaasyadaurgandhyajaaDyaarocakanaazanam/ sraavopalepapaicchilyavaisvaryagalazoSanut// CS6.26.214/ dantaasyagalarogeSu sarveSvetat paraayaNam/ khadiraadiguTiikeyaM tailaM ca khadiraadikam// iti khadiraadiguTikaa tailaM ca/ CS6.26.215/ arucau kavalagraahaa dhuumaaH samukhadhaavanaaH/ manojJamannapaanaM ca harSaNaazvaasanaani ca// CS6.26.216/ kuSThasauvarcalaajaajiizarkaraamaricaM biDam/ dhaatryelaapadmakoziirapippalyutpalacandanam// CS6.26.217/ lodhraM tejovatii pathyaa tryuuSaNaM sayavaagrajam/ aardradaaDimaniryaasazcaajaajiizarkaraayutaH// CS6.26.218/ satailamaakSikaastvete catvaaraH kavalagrahaaH/ caturo+arocakaan hanyurvaataadyekajasarvajaan// CS6.26.219/ kaaraviimaricaajaajiidraakSaavRkSaamladaaDimam/ sauvarcalaM guDaH kSaudraM sarvaarocakanaazanam// CS6.26.220/ bastiM samiiraNe, pitte virekaM, vamanaM kaphe/ kuryaaddhRdyaanukuulaani harSaNaM ca manoghnaje// ityarocakacikitsaa/ CS6.26.221/ karNazuule tu vaataghnii hitaa piinasavat kriyaa/ pradehaaH puuraNaM nasyaM paakasraave vraNakriyaaH// CS6.26.222/ bhojyaani ca yathaadoSaM kuryaat snehaaMzca puuraNaan/ hiGgutumbaruzuNThiibhistailaM tu saarSapaM pacet// CS6.26.223/ etaddhi puuraNaM zreSThaM karNazuulanivaaraNam/ devadaaruvacaazuNThiizataahvaakuSThasaindhavaiH// CS6.26.224/ tailaM siddhaM bastamuutre karNazuulanivaaraNam/ varaaTakaan samaahRtya dahenmRdbhaajane nave// CS6.26.225/ tadbhasma &zcyotayettena gandhatailaM vipaacayet/ rasaaJjanasya zuNThyaazca kalkaabhyaaM karNazuulanut// CS6.26.226/ &zuSkamuulakazuNThaanaaM kSaaro hiGgu mahauSadham/ zatapuSpaa vacaa kuSThaM daaru zigru rasaaJjanam// CS6.26.227/ sauvarcalayavakSaarasvaarjikodbhidasaindhavam/ bhuurjagranthirbiDaM mustaM madhuzuktaM caturguNam// CS6.26.228/ maatuluGgarasazcaiva kadalyaa rasa eva ca/ &sarvairetairyathoddiSTaiH kSaaratailaM vipaacayet// CS6.26.229/ baadhiryaM karNanaadazca puuyasraavazca daaruNaH/ krimayaH karNazuulaM ca puuraNaadasya &nazyati// CS6.26.230/ mukhakarNaakSirogeSu yathoktaM piinase vidhim/ kuryaadbhiSak samiikSyaadau doSakaalabalaabalam// iti karNarogacikitsaa/ CS6.26.231/ utpannamaatre taruNe netraroge biDaalakaH/ kaaryo daahopadehaazruzopharaaganivaaraNaH// CS6.26.232/ naagaraM saindhavaM sarpirmaNDena ca rasakriyaa/ nighRSTaM vaatike tadvanmadhusaindhavagairikam// CS6.26.233/ tathaa zaavarakaM lodhraM ghRtabhRSTaM biDaalakaH/ tadvat kaaryo hariitakyaa ghRtabhRSTo rujaapahaH// CS6.26.234/ paittike candanaanantaamaJjiSThaabhirbiDaalakaH/ kaaryaH padmakayaSTyaahvamaaMsiikaaliiyakaistathaa// CS6.26.235/ gairikaM saindhavaM mustaM rocanaa &ca rasakriyaa/ kaphe kaaryaa tathaa kSaudraM priyaGguH samanaHzilaa// CS6.26.236/ sannipaate tu sarvaiH syaadbahirakSNoH pralepanam/ &pakSmaaNyaspRzyataa kaaryaM saMpakve tvaJjanaM tryahaat// CS6.26.237/ aazcyotanaM maarutaje kvaatho bilvaadibhirhitaH/ koSNaH sairaNDatarkaariibRhatiimadhuzigrubhiH// CS6.26.238/ pRthviikaadaarvimaJjiSThaalaakSaadvimadhukotpalaiH/ kvaathaH sazarkaraH ziitaH puuraNaM raktapittanut// CS6.26.239/ &naagaratriphalaamustanimbavaasaarasaH kaphe/ koSNamaazcyotanaM mizrairoSadhaiH saannipaatake// CS6.26.240/ bRhatyeraNDamuulatvak zigroH puSpaM sasaindhavam/ ajaakSiireNa piSTaM syaadvartirvaataakSiroganut// CS6.26.241/ sumanaHkorakaaH zaGkhastriphalaa madhukaM balaa/ pittaraktaapahaa vartiH piSTaa divyena vaariNaa// CS6.26.242/ saindhavaM triphalaa vyoSaM zaGkhanaabhiH samudrajaH/ phenaH zaileyakaM sarjo vartiH zleSmaakSiroganut// CS6.26.243/ amRtaahvaa bisaM bilvaM paTolaM chaagalaM zakRt/ prapauNDariikaM yaSTyaahvaM daarvii kaalaanusaarivaa// CS6.26.244/ eSaamaSTapalaan bhaagaan sudhautaaJjarjariikRtaan/ toye paktvaa rase puute bhuuyaH pakve rase ghane// CS6.26.245/ karSaM ca zvetamaricaajjaatiipuSpaannavaat palam/ cuurNaM kSiptvaa kRtaa vartiH &sarvaghnii dRkprasaadanii// CS6.26.246/ zaGkhapravaalavaiduuryalauhataamraplavaasthibhiH/ srotojazvetamaricairvartiH sarvaakSiroganut// CS6.26.247/ zaaNaardhaM maricaaddvau ca pippalyarNavaphenayoH/ zaaNaardhaM saindhavaacchaaNaa nava sauviirakaaJjanaat// CS6.26.248/ piSTaM susuukSmaM citraayaaM cuurNaaJjanamidaM zubham/ kaNDuukaacakaphaartaanaaM malaanaaM ca vizodhanam// CS6.26.249/ bastamuutre tryahaM &sthaapyamelaacuurNaM subhaavitam/ cuurNaaJjanaM hi taimiryakrimipillamalaapaham// CS6.26.250/ sauviiramaJjanaM tutthaM taapyo dhaaturmanaHzilaa/ cakSuSyaa madhukaM lohaa maNayaH pauSpamaJjanam// CS6.26.251/ saindhavaM zaukarii daMSTraa katakaM caaJjanaM zubham/ timiraadiSu cuurNaM vaa vartirveyamanuttamaa// CS6.26.252/ katakasya phalaM zaGkhaH saindhavaM tryuuSaNaM sitaa/ pheno rasaaJjanaM kSaudraM viDaGgaani manaHzilaa// CS6.26.253/ kukkuTaaNDakapaalaani varireSaa vyapohati/ timiraM paTalaM kaacaM malaM caazu sukhaavatii// iti sukhaavatii vartiH/ CS6.26.254/ triphalaakukkuTaaNDatvakkaasiisamayaso rajaH/ niilotpalaM viDaGgaani phenaM ca saritaaM pateH// CS6.26.255/ aajena payasaa piSTvaa bhaavayettaamrabhaajane/ saptaraatraM sthitaM bhuuyaH piSTvaa kSiireNa vartayet// CS6.26.256/ eSaa dRSTipradaa vartirandhasyaabhinnacakSuSaH/ iti dRSTipradaa vartiH/ vadane kRSNasarpasya nihitaM maasamaJjanam// CS6.26.257/ tatastasmaat samRddhRtya suzuSkaM cuurNayedbudhaH/ sumanaHkorakaiH zuSkairardhaaMzaiH saindhavena ca// CS6.26.258/ etannetraaJjanaM kaaryaM timiraghnamanuttamam/ pippalyaH kiMzukaraso vasaa sarpasya saindhavam// CS6.26.259/ jiirNaM ghRtaM ca sarvaakSirogaghnii syaadrasakriyaa/ kRSNasarpavasaa kSaudraM raso dhaatryaa rasakriyaa// CS6.26.260/ zastaa sarvaakSirogeSu kaacaarbudamaleSu ca/ dhaatriirasaaJjanakSaudrasarpirbhistu rasakriyaa// CS6.26.261/ pittaraktaakSirogaghnii taimiryapaTalaapahaa/ dhaatriisaindhavapippalyaH syuralpamaricaaH samaaH// CS6.26.262/ kSaudrayuktaa nihantyaandhyaM paTalaM ca rasakriyaa/ iti netrarogacikitsaa/ CS6.26.263/ khaalitye palite valyaaM harilomni ca zodhitam/ nasyaistailaiH zirovaktrapralepaizcaapyupaacaret/ siddhaM vidaariigandhaadyairjiivaniiyairathaapi ca// CS6.26.264/ nasyaM syaadaNutailaM vaa khaalityapalitaapaham/ kSiiraat sahacaraadbhRGgaraajaacca saurasaadrasaat// CS6.26.265/ prasthaistu kuDavastailaadyaSTyaahvapalakalkitaH/ siddhaH zilaasame bhaaNDe meSazRGgaadiSu sthitaH// CS6.26.266/ nasyaM syaadbhiSajaa samyagyojitaM palitaapaham/ bhiSajaa kSiirapiSTau vaa dugdhikaakaraviirakau// CS6.26.267/ utpaaTya palite deyau taavubhau palitaapahau/ maarkavasvarasaat kSiiraaddbiprasthaM madhukaat palam// CS6.26.268/ taiH pacet kuDavaM tailaattannasyaM palitaapaham/ aadityavallyaa muulaani kRSNazaireyakasya ca// CS6.26.269/ surasasya ca patraaNi &patraM kRSNazaNasya ca/ maarkavaH kaakamaacii ca madhukaM devadaaru ca// CS6.26.270/ pRthagdazapalaaMzaani pippalyastriphalaa+aJjanam/ prapauNDariikaM maJjiSThaa lodhraM kRSNaaguruutpalam// CS6.26.271/ aamraasthi kardamaH kRSNo mRNaalaM raktacandanam/ niilii bhallaatakaasthiini kaasiisaM madayantikaa// CS6.26.272/ somaraajyasanaH zastraM kRSNau piNDiitacitrakau/ puSkaraarjunakaazmaryaaNyaamrajambuuphalaani ca// CS6.26.273/ pRthak paJcapalaaMzaani taiH piSTairaaDhakaM pacet/ baibhiitakasya tailasya dhaatriirasacaturguNam// CS6.26.274/ kuryaadaadityapaakaM vaa yaavacchuSko bhavedrasaH/ lohapaatre tataH puutaM saMzuddhamupayojayet// CS6.26.275/ paane nasyakriyaayaaM ca zirobhyaGge tathaiva ca/ etaccakSuSyamaayuSyaM zirasaH sarvaroganut// CS6.26.276/ mahaaniilamiti khyaataM palitaghnamanuttamam/ iti mahaaniilatailam/ prapauNDariikamadhukapippaliicandanotpalaiH// CS6.26.277/ kaarSikaistailakuDavo dviguNaamalakiirasaH/ siddhaH sa pratimarzaH syaat sarvamuurdhagadaapahaH// CS6.26.278/ (&palitaghno vizeSeNa kRSNaatreyeNa bhaaSitaH/) kSiiraM priyaalayaSTyaahve jiivakaadyo gaNastilaaH// CS6.26.279/ kRSNaa vaktre pralepaH syaaddharilomanivaaraNaH/ &tilaaH saamalakaazcaiva kiJjalko madhukaM madhu// CS6.26.280/ bRMhayedraJjayecaitat kezaanmuurdhapralepanaat/ pacetsaindhavazuktaamlairayazcuurNaM sataNDulam// CS6.26.281/ tenaaliptaM ziraH zuddhamasnigdhamuSitaM nizi/ tat praatastriphalaadhautaM syaat kRSNamRdumuurdhajam// CS6.26.282/ ayazcuurNo+amlapiSTazca raagaH satriphalo varaH/ kuryaaccheSeSu rogeSu kriyaaM svaaM svaaccikitsitaat/ zeSeSvaadau ca nirdiSTaa siddhau caanyaa pravakSyate// iti khaalityaadicikitsaa/ CS6.26.283/ sarpiiMSyuparibhaktaani svarabhede+anilaatmake/ tailaizcatuSprayogaizca balaaraasnaamRtaahvayaiH// CS6.26.284/ barhitittiridakSaaNaaM paJcamuulazRtaan rasaan/ maayuuraM kSiirasarpirvaa pibetryuuSaNameva vaa// CS6.26.285/ paittike tu virekaH syaat payazca madhuraiH zRtam/ sarpirguDaa ghRtaM tiktaM jiivaniiyaM vRSasya vaa// CS6.26.286/ kaphaje svarabhede tu tiikSNaM muurdhavirecanam/ vireko vamanaM dhuumo yavaannakaTusevanam// CS6.26.287/ cavyabhaargyabhayaavyoSakSaaramaakSikacitrakaan/ lihyaadvaa pippaliipathye tiikSNaM madyaM pibecca saH// CS6.26.288/ raktaje svarabhede tu &saghRtaa jaaGgalaa rasaaH/ draakSaavidaariikSurasaaH saghRtakSaudrazarkaraaH// CS6.26.289/ yaccoktaM kSayakaasaghnaM tacca sarvaM cikitsitam/ pittajasvarabhedaghnaM siraavedhazca raktaje// CS6.26.290/ sannipaate hitaaH sarvaaH kriyaa na tu siraavyadhaH/ ityuktaM svarabhedasya samaasena cikitsitam// iti svarabhedacikitsaa/ CS6.26.291/ bhavanti caatra--- vaatapittakaphaa nRRNaaM bastihRnmuurdhasaMzrayaaH/ tasmaattatsthaanasaamiipyaaddhartavyaa vamanaadibhiH// CS6.26.292/ adhyaatmaloko vaataadyairloko vaataraviindubhiH/ piiDyate dhaaryate caiva vikRtaavikRtaistathaa// CS6.26.293/ viruddhairapi na tvete guNairghnanti parasparam/ doSaaH sahajasaatmyatvaadviSaM ghoramahiiniva// CS6.26.294/ tatra zlokaH--- trimarmajaanaaM rogaaNaaM nidaanaakRtibheSajam/ vistareNa pRthagdiSTaM trimarmiiye cikitsite// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane trimarmiiyacikitsitaM naama SaDviMzo+adhyaayaH//26// saptaviMzo+adhyaayaH/ CS6.27.1/ athaata uurustambhacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.27.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.27.3/ zriyaa paramayaa braahmyaa parayaa ca tapaHzriyaa/ &ahiinaM candrasuuryaabhyaaM sumerumiva parvatam// CS6.27.4/ dhiidhRtismRtivijJaanajJaanakiirtikSamaalayam/ &agnivezo guruM kaale saMzayaM paripRSTvaan// CS6.27.5/ bhagavan paJca karmaaNi samastaani pRthak tathaa/ nirdiSTaanyaamayaanaaM hi sarveSaameva bheSajam// CS6.27.6/ doSajoa+astyaamayaH kazcidyasya taani bhiSagvara!/ na syuH zaktaani zamane saadhyasya kriyayaa sataH// CS6.27.7/ astyuurustambha ityukte guruNaa tasya kaaraNam/ saliGgabheSajaM bhuuyaH pRSTastenaabraviidguruH// CS6.27.8/ &snigdhoSNalaghuziitaani jiirNaajiirNe samaznataH/ dravazuSkadadhikSiiragraamyaanuupaudakaamiSaiH// CS6.27.9/ piSTavyaapannamadyaatidivaasvapnaprajaagaraiH/ laGghanaadhyazamaayaasabhayavegavidhaaraNaiH// CS6.27.10/ snehaaccaamaM citaM koSThe vaataadiinmedasaa saha/ ruddhvaa++aazu gauravaaduuruu yaatyadhogaiH siraadibhiH// CS6.27.11/ puurayan sakthijaGghoru doSo medobalotkaTaH/ avidheyaparispandaM janayatyalpavikramam// CS6.27.12/ mahaasarasi gambhiire puurNe+ambu stimitaM yathaa/ tiSThati sthiramakSobhyaM tadvaduurugataH kaphaH// CS6.27.13/ &gauravaayaasasaGkocadaaharuksuptikampanaiH/ bhedasphuraNatodaizca yukto dehaM nihantyasuun// CS6.27.14/ uuruu zleSmaa samedasko vaatapitte+abhibhuuya tu/ stambhayetsthairyazaityaabhyaamuurustambhastatastu saH// CS6.27.15/ praagruupaM dhyaananidraatistaimityaarocakajvaraaH/ lomaharSazca chardizca jaGghorvoH sadanaM tathaa// CS6.27.16/ vaatazaGkibhirajJaanaattasya syaat snehanaat punaH/ paadayoH sadanaM suptiH kRcchraaduddharaNaM tathaa// CS6.27.17/ jaGghoruglaaniratyarthaM zazvaccaadaahavedanaa/ padaM ca vyathate nyastaM ziitasparzaM na vetti ca// CS6.27.18/ saMsthaane piiDane gatyaaM caalane caapyaniizvaraH/ anyaneyau hi saMbhagnaavuuruu paadau ca manyate// CS6.27.19/ yadaa daahaartitodaarto vepanaH puruSo bhavet/ uurustambhastadaa hanyaat saadhayedanyathaa navam// CS6.27.20/ tasya na snehanaM kaaryaM na bastirna virecanam/ na caiva vamanaM yasmaattannibodhata kaaraNam// CS6.27.21/ vRddhaye zleSmaNo nityaM snehanaM bastikarma ca/ tatsthasyoddharaNe caiva na samarthaM virecanam// CS6.27.22/ kaphaM kaphasthaanagataM pittaM ca vamanaat sukham/ hartumaamaazayasthau ca sraMsanaattaavubhaavapi// CS6.27.23/ pakvaazayasthaaH sarve+api bastibhirmuulanirjayaat/ zakyaa na tvaamamedobhyaaM stabdhaa jaGghorusaMsthitaaH// CS6.27.24/ vaatasthaane hi &tacchaityaaddvayoH stambhaacca tadgataaH/ na zakyaaH sukhamuddhartuM jalaM nimnaadiva sthalaat// CS6.27.25/ tasya saMzamanaM nityaM kSapaNaM zoSaNaM tathaa/ &yuktyapekSii bhiSak kuryaadadhikatvaatkaphaamayoH// CS6.27.26/ sadaa ruukSopacaaraaya yavazyaamaakakodravaan/ zaakairalavaNairdadyaajjalatailopasaadhitaiH// CS6.27.27/ suniSaNNakanimbaarkavetraaragvadhapallavaiH/ vaayasiivaastukairanyaistikaizca kulakaadibhiH// CS6.27.28/ kSaaraariSTaprayogaazca hariitakyaastathaiva ca/ madhuudakasya pippalyaa uurustambhavinaazanaaH// CS6.27.29/ samaGgaaM zaalmaliiM bilvaM madhunaa saha naa pibet/ tathaa zriiveSTakodiicyadevadaarunataanyapi// CS6.27.30/ candanaM dhaatakiiM kuSThaM taaliisaM naladaM tathaa/ mustaM hariitakiiM lodhraM padmakaM tiktarohiNiim// CS6.27.31/ devadaaru haridre dve vacaaM kaTukarohiNiim/ pippaliiM pippaliimuulaM saralaM devadaaru ca// CS6.27.32/ cavyaM citrakamuulaani devadaaru hariitakiim/ bhallaatakaM samuulaaM ca pippaliiM paJca taan pibet// CS6.27.33/ sakSaudraanardhazlokoktaan kalkaanuurugrahaapahaan/ zaarGgeSTaaM madanaM dantiiM vatsakasya phalaM &vacaam// CS6.27.34/ muurvaamaaragvadhaM paaThaaM karaJjaM kulakaM tathaa/ pibenmadhuyutaM tulyaM cuurNaM vaa vaariNaa++aaplutam// CS6.27.35/ sakSaudraM dadhimaNDairvaa+apyuurustambhavinaazanam/ muurvaamativiSaaM kuSThaM citrakaM kaTurohiNiim// CS6.27.36/ &puurvavadgugguluM muutre raatristhitamathaapi vaa/ svarNakSiiriimativiSaaM mustaM tejovatiiM vacaam// CS6.27.37/ suraahvaM &citrakaM kuSThaM paaThaaM kaTukarohiNiim/ lehayenmadhunaa cuurNaM sakSaudraM vaa jalaaplutam// CS6.27.38/ phaliiM vyaaghranakhaM hema pibedvaa madhusaMyutam/ triphalaaM pippaliiM mustaM cavyaM kaTukarohiNiim// CS6.27.39/ lihyaadvaa madhunaa cuurNamuurustambhaardito naraH/ apatarpaNajazcet syaaddoSaH saMtarpayeddhi tam// CS6.27.40/ yuktyaa jaaGgalajairmaaMsaiH puraaNaizcaiva zaalibhiH/ ruukSaNaadvaatakopazcennidraanaazaartipuurvakaH// CS6.27.41/ snehasvedakramastatra kaaryo vaataamayaapahaH/ piiluparNii payasyaa ca raasnaa gokSurako vacaa// CS6.27.42/ saralaagurupaaThaazca tailamebhirvipaacayet/ sakSaudraM prasRtaM tasmaadaJjaliM vaa+api naa pibet// CS6.27.43/ kuSThazriiveSTakodiicyasaralaM daaru kezaram/ ajagandhaa+azvagandhaa ca tailaM taiH saarSapaM pacet// CS6.27.44/ sakSaudraM maatrayaa taccaapyuurustambhaarditaH pibet/ (&raukSyaanmukta uurustambhaattatazca sa vimucyate//) CS6.27.45/ dve pale saindhavaat paJca zuNThyaa granthikacitrakaat/ dve dve bhallaatakaasthiini viMzatirdve tathaa++aaDhake// CS6.27.46/ aaranaalaat pacet prasthaM tailasyaitairapatyadam/ gRdhrasyuurugrahaarzortisarvavaatavikaaranut// CS6.27.47/ palaabhyaaM pippaliimuulanaagaraadaSTakaTvaraH/ tailaprasthaH samo dadhnaa gRdhrasyuurugrahaapahaH// ityaSTakaTvaratailam/ CS6.27.48/ ityaabhyantaramuddiSTamuurustambhasya bheSajam/ zleSmaNaH kSapaNaM tvanyadvaahyaM zRNu cikitsitam// CS6.27.49/ valmiikamRttikaa muulaM karaJjasya phalaM tvacam/ iSTakaanaaM tatazcuurNaiH kuryaadutsaadanaM bhRzam// CS6.27.50/ muulairvaa+apyazvagandhaayaa muulairarkasya vaa bhiSak/ picumardasya vaa muulairathavaa devadaaruNaH// CS6.27.51/ kSaudrasarSapavalmiikamRttikaasaMyutairbhiSak/ gaaDhamutsaadanaM kuryaaduurustambhe pralepanam// CS6.27.52/ dantiidravantiisurasaasarSapaizcaapi buddhimaan/ tarkaariizigrusurasaavizvavatsakanimbajaiH// CS6.27.53/ patramuulaphalaistoyaM zRtamuSNaM ca secanam/ piSTaM tu sarSapaM muutre+adhyuSitaM syaat pralepanam// CS6.27.54/ vatsakaH surasaM kuSThaM gandhaastumburuzigrukau/ &hiMsraarkamuulavalmiikamRttikaaH sakuTherakaaH// CS6.27.55/ dadhisaindhavasaMyuktaM kaaryametaiH pralepanam/ (&uurustambhaavinaazaaya bhiSajaa jaanataa kramam//) CS6.27.56/ zyonaakaM khadiraM bilvaM bRhatyau saralaasanau/ zobhaaJjanakatarkaariizvadaMSTraasurasaarjakaan// CS6.27.57/ agnimanthakaraJjau ca jalenotkvaathya secayet/ pralepo muutrapiSTairvaa+apyuurustambhanivaaraNaH// CS6.27.58/ kaphakSayaarthaM &zakyeSu vyaayaameSvanuyojayet/ sthalaanyaakraamayet kalyaM zarkaraaH sikataastathaa// CS6.27.59/ prataarayet pratisroto nadiiM ziitajalaaM zivaam/ sarazca vimalaM ziitaM sthiratoyaM punaH punaH// CS6.27.60/ tathaa vizuSke+asya kaphe zaantimuurugraho vrajet/ zleSmaNaH kSapaNaM yat syaanna ca &maarutamaavahet// CS6.27.61/ tat sarvaM sarvadaa kaaryamuurustambhasya bheSajam/ zariiraM balamagniM ca kaaryaiSaa rakSataa kriyaa// CS6.27.62/ tatra zlokaH--- hetuH praagruupaliGgaani karmaayogyatvakaaraNam/ dvividhaM bheSajaM coktamuurustambhacikitsite// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane uurustambhacikitsitaM naama saptaviMzo+adhyaayaH//27// aSTaaviMzo+adhyaayaH/ CS6.28.1/ athaato vaatavyaadhicikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.28.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.28.3/ vaayuraayurbalaM vaayurvaayurdhaataa zariiriNaam/ vaayurvizvamidaM sarvaM prabhurvaayuzca kiirtitaH// CS6.28.4/ avyaahatagatiryasya sthaanasthaH prakRtau sthitaH/ vaayuH syaatso+adhikaM jiivedviitarogaH samaaH zatam// CS6.28.5/ praaNodaanasamaanaakhyavyaanaapaanaiH sa paJcadhaa/ dehaM tantrayate samyak sthaaneSvavyaahatazcaran// CS6.28.6/ sthaanaM praaNasya &muurdhoraHkaNThajihvaasyanaasikaaH/ SThiivanakSavathuudgaarazvaasaahaaraadi karma ca// CS6.28.7/ udaanasya punaH sthaanaM naabhyuraH kaNTha eva ca/ vaakpravRttiH prayatnaurjobalavarNaadi karma ca// CS6.28.8/ svedadoSaambuvaahiini srotaaMsi samadhiSThitaH/ antaragnezca paarzvathaH samaano+agnibalapradaH// CS6.28.9/ dehaM vyaapnoti sarvaM tu vyaanaH ziighragatirnRNaam/ gatiprasaaraNaakSepanimeSaadikriyaH sadaa// CS6.28.10/ vRSaNau bastimeDhraM ca naabhyuuruu vaMkSaNau gudam/ apaanasthaanamantrasthaH &zukramuutrazakRnti ca// CS6.28.11/ sRjatyaartavagarbhau ca yuktaaH sthaanasthitaazca te/ svakarma kurvate deho dhaaryate tairanaamayaH// CS6.28.12/ vimaargasthaa hyayuktaa vaa rogaiH svasthaanakarmajaiH/ zariiraM piiDayantyete praaNaanaazu haranti ca// CS6.28.13/ saGkhyaamapyativRttaanaaM tajjaanaaM hi pradhaanataH/ aziitirnakhabhedaadyaa rogaaH suutre nidarzitaaH// CS6.28.14/ taanuvyamaanaan paryaayaiH sahetuupakramaaJchRNu/ kevalaM vaayumuddizya sthaanabhedaattathaa++aavRtam// CS6.28.15/ ruukSaziitaalpalaghvannavyavaayaatiprajaagaraiH/ viSamaadupacaaraacca doSaasRksravaNaadati// CS6.28.16/ laGghanaplavanaatyadhvavyaayaamaativiceSTitaiH/ dhaatuunaaM saMkSayaaccintaazokarogaatikarSaNaat// CS6.28.17/ duHkhazayyaasanaat krodhaaddivaasvapnaadbhayaadapi/ vegasaMdhaaraNaadaamaadabhighaataadabhojanaat// CS6.28.18/ marmaaghaataadgajoSTraazvaziighrayaanaapataMsanaat/ dehe srotaaMsi riktaani puurayitvaa+anilo balii// CS6.28.19/ karoti vividhaan vyaadhiin sarvaaGgaikaaGgasaMzritaan/ avyaktaM lakSaNaM teSaaM puurvaruupamiti smRtam// CS6.28.20/ aatmaruupaM tu tadvyaktamapaayo laghutaa punaH/ saGkocaH parvaNaaM stambho bhedo+asthnaaM parvaNaamapi// CS6.28.21/ lomaharSaH pralaapazca paaNipRSThazirograhaH/ khaaJjyapaaGgulyakubjatvaM zoSo+aGgaanaamanidrataa// CS6.28.22/ garbhazukrarajonaazaH spandanaM gaatrasuptataa/ zironaasaakSijatruuNaaM griivaayaazcaapi huNDanam// CS6.28.23/ bhedastodaartiraakSepo mohazcaayaasa eva ca/ evaMvidhaani ruupaaNi karoti kupito+anilaH// CS6.28.24/ hetusthaanavizeSaacca bhavedrogavizeSakRt/ tatra koSThaazrite duSTe nigraho muutravarcaso// CS6.28.25/ bradhnahRdrogagulmaarzaHpaarzvazuulaM ca maarute/ sarvaaGgakupite vaate gaatrasphuraNabhaJjane// CS6.28.26/ vedanaabhiH pariitazca sphuTantiivaasya sandhayaH/ graho viNmuutravaataanaaM zuulaadhmaanaazmazarkaraaH// CS6.28.27/ jaGgorutrikapaatpRSTha-&rogazoSau gudasthite/ hRnnaabhipaarzvodararuktRSNodgaaravisuucikaaH// CS6.28.28/ kaasaH kaNThaasyazoSazca zvaasazcaamaazayasthite/ pakvaazayastho+antrakuujaM zuulaaTopau karoti ca// CS6.28.29/ kRcchramuutrapuriiSatvamaanaahaM trikavedanaam/ zrotraadiSvindriyavadhaM kuryaadduSTasamiiraNaH// CS6.28.30/ tvagruukSaa sphuTitaa suptaa kRzaa kRSNaa ca tudyate/ aatanyate saraagaa ca parvaruk tvaksthite+anile// CS6.28.31/ rujastiivraaH sasaMtaapaa vaivarNyaM kRzataa+aruciH/ gaatre caaruuMSi bhuktasya stambhazcaasRggate+anile// CS6.28.32/ gurvaGgaM tudyate+atyarthaM daNDamuSTihataM tathaa/ saruk &zramitamatyarthaM maaMsamedogate+anile// CS6.28.33/ bhedo+asthiparvaNaaM sandhizuulaM maaMsabalakSayaH/ asvapnaH saMtataa ruk ca majjaasthikupite+anile// CS6.28.34/ kSipraM muJcati badhnaati zukraM garbhamathaapi vaa/ vikRtiM janayeccaapi zukrasthaH kupite+anilaH// CS6.28.35/ baahyaabhyantaramaayaamaM khalliM kubjatvameva ca/ sarvaaGgaikaaGgarogaaMzca kuryaat snaayugato+anilaH// CS6.28.36/ zariiraM mandarukzophaM zuSyati spandate tathaa/ suptaastanvyo mahatyo vaa siraa vaate siraagate// CS6.28.37/ vaatapuurNadRtisparzaH zothaH sandhigate+anile/ prasaaraNaakuJcanayoH &pravRttizca savedanaa// CS6.28.38/ (&ityuktaM sthaanabhedena vaayorlakSaNameva ca/) ativRddhaH zariiraardhamekaM vaayuH prapadyate/ yadaa tadopazoSyaasRgbaahuM paadaM ca jaanu ca// CS6.28.39/ tasmin saGkocayatyardhe mukhaM jihmaM karoti ca/ vakriikaroti naasaabhruulalaaTaakSihanuustathaa// CS6.28.40/ tato vakraM vrajatyaasye bhojanaM &vakranaasikam/ stabdhaM netraM kathayataH kSavathuzca nigRhyate// CS6.28.41/ dinaa jihmaa samutkSiptaa &kalaa sajjati caasya vaak/ dantaazcalanti baadhyete zravaNau bhidyate svaraH// CS6.28.42/ &paadahastaakSijaGghoruzaGkhazravaNagaNDaruk/ ardhe tasminmukhaardhe vaa kevale syaattadarditam// CS6.28.43/ manye saMzritya vaato+antaryadaa naaDiiH prapadyate/ manyaastambhaM tadaa kuryaadantaraayaamasaMjJitam// CS6.28.44/ antaraayamyate griivaa manyaa ca stabhyate bhRzam/ dantaanaaM daMzanaM laalaa &pRSThaayaamaH zirograhaH// CS6.28.45/ jRmbhaa vadanasaGgazcaapyantaraayaamalakSaNam/ (&ityuktastvantaraayaamo bahiraayaama ucyate//) CS6.28.46/ pRSThamanyaazritaa baahyaaH zoSayitvaa siraa balii/ vaayuH kuryaaddhanustambhaM bahiraayaamasaMjJakam// CS6.28.47/ caapavannaamyamaanasya pRSThato niiyate ziraH/ ura utkSipyate manyaa stabdhaa griivaa+avamRdyate// CS6.28.48/ dantaanaaM dazanaM jRmbhaa laalaasraavazca vaaggrahaH/ jaatavego nihantyeSa vaikalyaM vaa prayacchati// CS6.28.49/ hanumuule sthito bandhaat saMsrayatyanilo hanuu/ vivRtaasyatvamathavaa &kuryaat stabdhamavedanam// CS6.28.50/ hanugrahaM ca saMstabhya hanuM(nuu)saMvRtavakrataam/ muhuraakSipati kruddho gaatraaNyaakSepako+anilaH// CS6.28.51/ paaNipaadaM ca saMzoSya siraaH sasnaayukaNDaraaH/ paaNipaadaziraHpRSThazroNiiH stabhnaati maarutaH// CS6.28.52/ daNDavatstabdhagaatrasya daNDakaH so+anupakramaH/ svasthaH syaadarditaadiinaaM &muhurvege gate+agate// CS6.28.53/ piiDyate piiDanaistaistairbhiSagetaan vivarjayet/ hatvaikaM maarutaH pakSaM dakSiNaM vaamameva vaa// CS6.28.54/ kuryaacceSTaanivRttiM hi rujaM &vaakstambhameva ca/ gRhiitvaa+ardhaM zariirasya siraaH snaayuurvizoSya ca// CS6.28.55/ paadaM saMkocayatyekaM hastaM vaa todazuulakRt/ ekaaGgarogaM taM vidyaat &sarvaaGgaM sarvadehajam// CS6.28.56/ sphikpuurvaa kaTipRSThorujaanujaGghaapadaM kramaat/ gRdhrasii stambharuktodairgRhNaati spandate muhuH// CS6.28.57/ vaataadvaatakaphaattandraagauravaarocakaanvitaa/ khallii tu paadajaGgorukaramuulaavamoTanii// CS6.28.58/ sthaanaanaamanuruupaizca liGgaiH zeSaan vinirdizet/ sarveSveteSu saMsargaM pittaadyairupalakSayet// CS6.28.59/ vaayordhaatukSayaat kopo maargasyaavaraNena ca (vaa)/ vaatapittakaphaa dehe sarvasroto+anusaariNaH// CS6.28.60/ vaayureva hi &suukSmatvaaddbayostatraapyudiiraNaH/ kupitastau samuddhuuya tatra tatra kSipan gadaan// CS6.28.61/ karotyaavRtamaargatvaadrasaadiiMzcopazoSayet/ liGgaM pittaavRte daahastRSNaa zuulaM &bhramastamaH// CS6.28.62/ kaTvamlalavaNoSNaizca vidaahaH ziitakaamitaa/ zaityagauravazuulaani kaTvaadyupazayo+adhikam// CS6.28.63/ laGghanaayaasaruukSoSNakaamitaa ca kaphaavRte/ raktaavRte sadaahaartistvaDmaaMsaantarajo bhRzam// CS6.28.64/ bhavet saraagaH zvayathurjaayante maNDalaani ca/ kaThinaazca vivarNaazca piDakaaH zvayathustathaa// CS6.28.65/ harSaH pipiilikaanaaM ca saMcaara iva maaMsage/ calaH snigdho mRduH ziitaH zopho+aGgeSvarucistathaa// CS6.28.66/ aaDhyavaata iti jJeyaH sa kRcchro medasaa++aavRtaH/ sparzamasthnaa++aavRte tuuSNaM piiDanaM caabhinandati// CS6.28.67/ saMbhajyate siidati ca suuciibhiriva tudyate/ majjaavRte &vinaamaH syaajjRmbhaNaM pariveSTanam// CS6.28.68/ zuulaM tu piiDyamaane ca paaNibhyaaM labhate sukham/ zukraavego+ativego vaa niSphalatvaM ca zukrage// CS6.28.69/ bhukte kukSau ca rugjiirNe zaamyatyannaavRte+anile/ muutraapravRttiraadhmaanaM bastau muutraavRte+anile// CS6.28.70/ varcaso+ativibandho+adhaH sve sthaane parikRntati/ vrajatyaazu jaraaM sneho bhukte caanahyate naraH// CS6.28.71/ ciraat piiDitamannena duHkhaM zuSkaM zakRt sRjet/ zroNiivaMkSaNapRSTheSu rugvilomazca maarutaH// CS6.28.72/ asvasthaM hRdayaM caiva varcasaa tvaavRte+anile/ &sandhicyutirhanustambhaH kuJcanaM kubjataa+arditaH// CS6.28.73/ &ekSaaghaato+aGgasaMzoSaH paGgutvaM khuDavaatataa/ stambhanaM caaDhyavaatazca rogaa majjaasthigaazca ye// CS6.28.74/ ete sthaanasya gaambhiiryaadyatnaat sidhyanti vaa ca vaa/ navaan balavatastvetaan saadhayennirupadravaan// CS6.28.75/ kriyaamataH paraM siddhaaM vaatarogaapahaaM zRNu/ kevalaM nirupastambhamaadau snehairupaacaret// CS6.28.76/ vaayuM sarpirvasaatailamajjapaanairnaraM tataH/ snehaklaantaM samaazvaasya payobhiH snehayet punaH// CS6.28.77/ yuuSairgraamyaambujaanuuparasairvaa snehasaMyutaiH/ paayasaiH kRzaraiH saamlalavaNairanuvaasanaiH// CS6.28.78/ &naavanaistarpaNaizcaannaiH susnigdhaM svedayettataH/ svabhyaktaM snehasaMyuktairnaaDiiprastarasaGkaraiH// CS6.28.79/ tathaa+anyairvividhaiH svedairyathaayogamupaacaret/ &snehaaktaM svinnamaGgaM tu vakraM stabdhamathaapi vaa// CS6.28.80/ zanairnaamayituM zakyaM yatheSTaM zuSkadaaruvat/ harSatodarugaayaamazothastambhagrahaadayaH// CS6.28.81/ svinnasyaazu prazaamyanti maardavaM copajaayate/ snehazca dhaatuunsaMzuSkaan puSNaatyaazu prayojitaH// CS6.28.82/ balamagnibalaM puSTiM praaNaaMzcaapyabhivardhayet/ asakRttaM punaH snehaiH svedaizcaapyupapaadayet// CS6.28.83/ tathaa snehamRdau koSThe na tiSThantyanilaamayaaH/ yadyanena sadoSatvaat karmaNaa na prazaamyati// CS6.28.84/ mRdubhiH snehasaMyuktairauSadhaistaM vizodhayet/ ghRtaM tilvakasiddhaM vaa saatalaasiddhameva vaa// CS6.28.85/ payasairaNDatailaM vaa pibeddoSaharaM zivam/ snigdhaamlalavaNoSNaadyairaahaarairhi malazcitaH// CS6.28.86/ sroto baddhvaa+anilaM &rundhyaattasmaattamanulomayet/ durbalo yo+avirecyaH syaattaM niruuhairupaacaret// CS6.28.87/ paacanairdiipaniiyairvaa bhojanaistadyutairnaram/ saMzuddhasyotthite caagnau snehasvedau punarhitau// CS6.28.88/ svaadvamlalavaNasnigdhairaahaaraiH satataM punaH/ naavanairdhuumapaanaizca sarvaanevopapaadayet// CS6.28.89/ iti saamaanyataH proktaM vaatarogacikitsitam/ vizeSatastu koSThasthe vaate &kSaaraM pibennaraH// CS6.28.90/ &paacanairdiipanairyuktairamlairvaa paacayenmalaan/ gudapakvaazayasthe tu karmodaavartanuddhitam// CS6.28.91/ aamaazayasthe zuddhasya yathaadoSahariiH kriyaaH/ sarvaaGgakupite+abhyaGgo bastayaH saanuvaasanaaH// CS6.28.92/ svedaabhyaGgaavagaahaazca dRdyaM caannaM tvagaazrite/ ziitaaH pradehaa raktasthe vireko raktamokSaNam// CS6.28.93/ vireko maaMsamedaHsthe niruuhaaH zamanaani ca/ baahyaabhyantarataH snehairasthimajjagataM jayet// CS6.28.94/ harSo+annapaanaM zukrasthe balazukrakaraM hitam/ vibaddhamaargaM dRSTvaa vaa zukraM dadyaadvirecanam// CS6.28.95/ viriktapratibhuktasya puurvoktaaM kaarayet kriyaam/ garbhe zuSke tu vaatena baalaanaaM caapi zuSyataam// CS6.28.96/ sitaakaazmaryamadhukairhitamutthaapane payaH/ hRdi prakupite siddhamaMzumatyaa payo hitam// CS6.28.97/ matsyaannaabhipradezasthe siddhaan bilvazalaaTubhiH/ vaayunaa veSTyamaane tu gaatre syaadupanaahanam// CS6.28.98/ tailaM saMkucite+abhyaGgo maaSasaindhavasaadhitam/ baahuziirSagate nasyaM paanaM caittarabhaktikam// CS6.28.99/ bastikarma tvadho naabheH zasyate caavapiiDakaH/ ardite naavanaM muurdhni tailaM tarpaNameva ca// CS6.28.100/ naaDiisvedopanaahaazcaapyaanuupapizitairhitaaH/ svedanaM snehasaMyuktaM pakSaaghaate virecanam// CS6.28.101/ &antaraakaNDaraagulphaM siraa bastyagnikarma ca/ gRdhrasiiSu prayuJjiita khallyaaM tuuSNopanaahanam// CS6.28.102/ paayasaiH kRzarairmaaMsaiH zastaM tailaghRtaanvitaiH/ &vyaattaanane hanuM svinnaamaGguSThaabhyaaM prapiiDya ca// CS6.28.103/ pradeziniibhyaaM connaamya cibukonnaamanaM hitam/ srastaM svaM gamayetsthaanaM stabdhaM svinnaM vinaamayet// CS6.28.104/ pratyekaM sthaanaduuSyaadi-&kriyaavaizeSyamaacaret/ &sarpistailavasaamajjasekaabhyaJjanabastayaH// CS6.28.105/ snigdhaaH svedaa nivaataM ca sthaanaM praavaraNaani ca/ rasaaH payaaMsi bhojyaani svaadvamlalavaNaani ca// CS6.28.106/ bRMhaNaM yacca tat sarvaM prazastaM vaatarogiNaam/ balaayaaH paJcamuulasya dazamuulasya vaa rase// CS6.28.107/ ajaziirSambujaanuupamaaMsaadapizitaiH pRthak/ saadhayitvaa rasaan snigdhaandadhyamlavyoSasaMskRtaan// CS6.28.108/ bhojayedvaatarogaartaM tairvyaktalavaNairnaram/ etairevopanaahaaMzca pizitaiH saMprakalpayet// CS6.28.109/ ghRtatailayutaiH saamlaiH kSuNNasvinnairanasthibhiH/ patrotkvaathapayastailadroNyaH syuravagaahane// CS6.28.110/ svabhyaktaanaaM prazasyante sekaazcaanilarogiNaam/ aanuupaudakamaaMsaani dazamuulaM zataavariim// CS6.28.111/ kulatthaan badaraanmaaSaaMstilaavraasnaaM yavaan balaam/ vasaadadhyaaranaalaamlaiH saha kumbhyaaM vipaacayet// CS6.28.112/ naaDiisvedaM prayuJjiita piSTaizcaapyupanaahanam/ taizca siddhaM ghRtaM tailamabhyaGgaM paanaameva ca// CS6.28.113/ mustaM kiNvaM tilaaH kuSThaM suraahvaM lavaNaM natam/ dadhikSiiracatuHsnehaiH siddhaM syaadupanaahanam// CS6.28.114/ utkaarikaavesavaarakSiiramaaSatilaudanaiH/ eraNDabiijagodhuumayavakolasthiraadibhiH// CS6.28.115/ sasnehaiH sarujaM gaatramaalipya bahalaM bhiSak/ eraNDapatrairbadhniiyaadraatrau kalyaM vimokSayet// CS6.28.116/ kSiiraasbunaa tataH siktaM punazcaivopanaahitam/ muJcedraatrau divaabaddhaM carmabhizca salomabhiH// CS6.28.117/ phalaanaaM tailayoniinaamamlapiSTaan suziitalaan/ pradehaanupanaahaaMzca gandhairvaataharairapi// CS6.28.118/ paayasaiH kRzaraizcaiva kaarayet snehasaMyutaiH/ ruukSazuddhaanilaartaanaamataH snehaan pracakSmahe// CS6.28.119/ vividhaan vividhavyaadhiprazamaayaamRtopamaan/ droNe+ambhasaH pacedbhaagaan dazamuulaaccatuSpalaan// CS6.28.120/ yavavkolakulatthaanaaM bhaagaiH prasthonmitaiH saha/ paadazeSe rase piSTairjiivaniiyaiH sazarkaraiH// CS6.28.121/ tathaa svarjuurakaazmaryadraakSaabadaraphalgubhiH/ sakSiiraiH sarpiSaH prasthaH siddhaH kevalavaatanut// CS6.28.122/ niratyayaH prayoktavyaH paanaabhyaJjanabastiSu/ citrakaM naagaraM raasnaaM pauSkaraM pippaliiM zaTiim// CS6.28.123/ piSTvaa vipaacayet sarpirvaatarogaharaM param/ balaabilvazRte kSiire ghRtamaNDaM vipaacayet// CS6.28.124/ tasya zuktiH prakuJco vaa nasyaM muurdhagate+anile/ graamyaanuupaudakaanaaM tu bhittvaa+asthiini pacejjale// CS6.28.125/ taM snehaM dazamuulasya kaSaayeNa punaH pacet/ jiivakarSabhakaasphotaavidaariikapikacchubhiH// CS6.28.126/ vaataghnairjiivaniiyaizca kalkairdvikSiirabhaagikam/ tatsiddhaM naavanaabhyaGgaattathaa paanaanuvaasanaat// CS6.28.127/ siraaparvaasthikoSThasthaM praNudatyaazu maarutam/ ya syuH prakSiiNamajjaanaH kSiiNazukraujasazca ye// CS6.28.128/ balapuSTikaraM teSaametat syaadamRtopamam/ tadvatsiddhaa vasaa nakramatsyakuurmaculuukajaa// CS6.28.129/ pratyagraa vidhinaa+anena nasyapaaneSu zasyate/ prasthaH syaattriphalaayaastu kulatthakuDavadvayam// CS6.28.130/ kRSNagandhaatvagaaDhakyoH pRthak paJcapalaM bhavet/ raasnaacitrakayordve dve dazamuulaM palonmitam// CS6.28.131/ jaladroNe pacet paadazeSe prasthonmitaM pRthak/ suraaranaaladadhyamlasaubiirakatuSodakam// CS6.28.132/ koladaaDimavRkSaamlarasaM tailaM vasaaM ghRtam/ majjaanaM ca payazcaiva jiivaniiyapalaani SaT// CS6.28.133/ kalkaM dattvaa mahaasnehaM samyagenaM vipaacayet/ siraamajjaasthige vaate sarvaaGgaikaaGgarogiSu// CS6.28.134/ vepanaakSepazuuleSu tadabhyaGge prayojayet/ nirguNDyaa muulapatraabhyaaM gRhiitvaa svarasaM tataH// CS6.28.135/ tena siddhaM samaM tailaM naaDiikuSThaanilaartiSu/ hitaM paamaapaciinaaM ca paanaabhyaJjanapuuraNam// CS6.28.136/ kaarpaasaasthikulatthaanaaM rase siddhaM ca vaatanut/ muulakasvarase kSiirasame sthaapyaM tryahaM dadhi// CS6.28.137/ tasyaamlasya tribhiH prasthaistailaprasthaM vipaacayet/ yaSTyaahvazarkaraaraasnaalavaNaardrakanaagaraiH// CS6.28.138/ supiSTaiH palikaiH paanaattadabhyaGgaacca vaatanut/ paJcamuulakaSaayeNa piNyaakaM bahuvaarSikam// CS6.28.139/ paktvaa tasya rasaM &puutvaa tailaprasthaM vipaacayet/ payasaa+aSTagunaitat sarvavaatavikaaranut// CS6.28.140/ saMsRSTe zleSmaNaa caitadvaate zastaM vizeSataH/ yavakolakulatthaanaaM zreyasyaaH zuSkamuulakaat// CS6.28.141/ bilvaaccaaJjalimekaikaM dravairamlairvipaacayet/ tena tailaM kaSaayeNa phalaamlaiH kaTubhistathaa// CS6.28.142/ piSTaiH siddhaM mahaavaatairaartaH ziite prayojayet/ sarvavaatavikaaraaNaaM tailanyanyaanyataH zRNu// CS6.28.143/ catuSprayogaaNyaayuSyabalavarNakaraaNi ca/ rajaHzukrapradoSaghnaanyapatyajananaani ca// CS6.28.144/ niratyayaani siddhaani sarvadoSaharaaNi ca/ sahaacaratulaayaazca rase tailaaDhakaM pacet// CS6.28.145/ muulakalkaaddazapalaM payo dattvaa caturguNam/ siddhe+asmiJcharkaraacuurNaadaSTaadazapalaM bhiSak// CS6.28.146/ viniiya daaruNeSvetadvaatavyaadhiSu yojayet/ zvadaMSTraasvarasaprasthau dvau samau payasaa saha// CS6.28.147/ SaTpalaM zRGgaverasya guDasyaaSTapalaM tathaa/ tailaprasthaM vipakvaM tairdadyaat sarvaanilaartiSu// CS6.28.148/ jiirNe taile ca dugdhena peyaakalpaH prazasyate/ balaazataM guDuucyaazca paadaM raasnaaSTabhaagikam// CS6.28.149/ jalaaDhakazate paktvaa dazabhaagasthite rase/ dadhimastvikSuniryaasazuktaistailaaDhakaM samaiH// CS6.28.150/ pacet saajapayo+ardhaaMzaiH kalkairebhiH palonmitaiH/ zaTiisaraladaarvelaamaJjiSThaagurucandanaiH// CS6.28.151/ padmakaativiSaamustasuurpaparNiihareNubhiH/ yaSTyaahvasurasavyaaghranakharSabhakajiivakaiH// CS6.28.152/ palaazarasakastuuriinalikaajaatikoSakaiH/ spRkkaakuGkumazaileyajaatiikaTuphalaambubhiH// CS6.28.153/ &tvacaakundurukarpuuratutuSkazriinivaasakaiH/ lavaGganakhakakkolakuSThamaaMsiipriyaGgubhiH// CS6.28.154/ sthauNeyatagaradhyaamavacaamadanapallavaiH/ sanaagakezaraiH siddhe kSipeccaatraavataarite// CS6.28.155/ patrakalkaM tataH puutaM vidhinaa tat prayojayet/ zvaasaM kaasaM jvaraM &hikkaaM chardiM gulmaan kSataM kSayam// CS6.28.156/ pliihazoSaavapasmaaramalakSmiiM ca praNaazayet/ balaatailamidaM zreSThaM vaatavyaadhivinaazanam// CS6.28.157/ (agnivezaaya guruNaa kRSNaatreyeNa bhaaSitam/) iti balaatailam/ amRtaayaastulaaH paJca droNeSvaSTasvapaaM pacet// CS6.28.158/ paadazeSe samakSiiraM tailasya dvyaaDhakaM pacet/ elaamaaMsiinatoziirasaarivaakuSThacandanaiH// CS6.28.159/ &balaataamalakiimedaazatapuSpardhijiivakaiH/ kaakoliikSiirakaakoliizraavaNyatibalaanakhaiH// CS6.28.160/ mahaazraavaNijiivantiividaariikapikacchubhiH/ zataavariimahaamedaakarkaTaakhyaahareNubhiH// CS6.28.161/ vacaagokSurakairaNDaraasnaakaalaasahaacaraiH/ viiraazallakimustatvakpatrarSabhakabaalakaiH// CS6.28.162/ sahailaakuGkumaspRkkaatridazaahvaizca kaarSikaiH/ maJjiSThaayaastrikarSeNa madhukaaSTapalena ca// CS6.28.163/ kalkaistat kSiiNaviiryaagnibalasaMmuuDhacetasaH/ unmaadaaratyapasmaarairaartaaMzca prakRtiM nayet// CS6.28.164/ vaatavyaadhiharaM zreSThaM tailaagryamamRtaahvayam/ (&kRSNaatreyeNa guruNaa bhaaSitaM vaidyapuujitam//) ityamRtaadyaM tailam/ CS6.28.165/ raasnaasahasraniryuuhe tailadroNaM vipaacayet/ gandhairhaimavataiH piSTairelaadyaizcaanilaartinut// CS6.28.166/ kalpo+ayamazvagandhaayaaM prasaaraNyaaM balaadvaye/ kvaathakalkapayobhirvaa balaadiinaaM pacet pRthak// iti raasnaatailam/ CS6.28.167/ muulakasvarasaM kSiiraM tailaM dadhyamlakaaJjikam/ tulyaM vipaacayet kalkairbalaacitrakasaindhavaiH// CS6.28.168/ pippalyativiSaaraasnaacavikaaguruzigrukaiH/ bhallaatakavacaakuSThazvadaMSTraavizvabheSajaiH// CS6.28.169/ puSkaraahvazaTiibilvazataahvaanatadaarubhiH/ tatsiddhaM piitamatyugraan hanti vaataatmakaan gadaan// iti muulakaadyaM tailam/ CS6.28.170/ vRSamuulaguDuucyozca dvizatasya zatasya ca/ citrakaat saazvagandhaacca kvaathe tailaaDhakaM pacet// CS6.28.171/ sakSiiraM vaayunaa bhagne dadyaajjarjarite tathaa/ praaktailaavaapasiddhaM ca bhavedetadguNottaram// iti vRSamuulaaditailam/ CS6.28.172/ raasnaaziriiSayaSTyaahvazuNThiisahacaraamRtaaH// CS6.28.173/ syonaakadaaruzampaakahayagandhaatrikaNTakaaH/ eSaaM dazapalaan bhaagaan kaSaayamupakalpayet// CS6.28.174/ tatastena kaSaayeNa sarvagandhaizca kaarSikaiH/ dadhyaaranaala-&maaSaambumuulakekSurasaiH zubhaiH// CS6.28.175/ pRthak prasthonmitaiH saardhaM tailaprasthaM vipaacayet/ &pliihamuutragrahazvaasakaasamaarutaroganut// CS6.28.176/ &etanmuulakatailaakhyaM varNaayurbalavardhanam/ iti muulakatailam/ yavakolakulatthaanaaM matsyaanaaM zigrubilvayoH/ rasena muulakaanaaM ca tailaM dadhipayonvitam// CS6.28.177/ saadhayitvaa bhiSagdadyaat sarvavaataamayaapaham/ lazunasvarase siddhaM tailamebhizca vaatanut// CS6.28.178/ tailaanyetaanyRtusnaataamaGganaaM paayayeta ca/ piitvaa+anyatamameSaaM hi vandhyaa+api janayet sutam// CS6.28.179/ yacca ziitajvare tailamagurvaadyamudaahRtam/ anekazatazastacca siddhaM syaadvaataroganut// CS6.28.180/ vakSyante yaani tailaani vaatazoNitake+api ca/ taani caanilazaantyarthaM siddhikaamaH prayojayet// CS6.28.181/ naasti tailaat paraM kiMcidauSadhaM maarutaapaham/ vyavaayyuSNagurusnehaat saMskaaraadbalavattaram// CS6.28.182/ gaNairvaataharaistasmaacchatazo+atha sahasrazaH/ siddhaM kSiprataraM hanti suukSmamaargasthitaan gadaan// CS6.28.183/ kriyaa saadhaaraNii sarvaa saMsRSTe caapi zasyate/ vaate pittaadibhiH srotaHsvaavRteSu vizeSataH// CS6.28.184/ pittaavRte vizeSeNa ziitaamuSNaaM tathaa kriyaam/ vyatyaasaat kaarayet sarpirjiivaniiyaM ca zasyate// CS6.28.185/ dhanvamaaMsaM yavaaH zaaliryaapanaaH kSiirabastayaH/ virekaH kSiirapaanaM ca paJcamuuliibalaazRtam// CS6.28.186/ madhuyaSTibalaatailaghRtakSiiraizca secanam/ paJcamuulakaSaayeNa kuryaadvaa ziitabaariNaa// CS6.28.187/ kaphaavRte yavaannaani jaaGgalaa mRgapakSiNaH/ svedaastiikSNaa niruuhaazca vamanaM savirecanam// CS6.28.188/ jiirNaM sarpistathaa tailaM tilasarSapajaM hitam/ saMsRSTe kaphapittaabhyaaM pittamaadau vinirjayet// CS6.28.189/ aamaazayagataM &matvaa kaphaM vamanamaacaret// CS6.28.190/ pakvaazaye virekaM tu pitte sarvatrage tathaa/ svedairviSyanditaH zleSmaa yadaa pakvaazaye sthitaH// CS6.28.191/ pittaM vaa darzayelliGgaM bastibhistau vinirharet/ zleSmaNaa+anugataM vaatamuSNairgomuutrasaMyutaiH// CS6.28.192/ niruuhaiH pittasaMsRSTaM nirharet kSiirasaMyutaiH/ madhurauSadhasiddhaizca tailaistamanuvaasayet// CS6.28.193/ zirogate tu sakaphe dhuumanasyaadi kaarayet/ hRte pitte kaphe yaH syaaduraHsroto+anugo+anilaH// CS6.28.194/ &sazeSaH syaat kriyaa tatra kaaryaa kevalavaatikii/ zoNitenaavRte kuryaadvaatazoNitakiiM kriyaam// CS6.28.195/ pramehavaatamedoghnii-&maamavaate prayojayet/ svedaabhyaGgarasakSiirasnehaa maaMsaavRte hitaaH// CS6.28.196/ mahaasneho+asthimajjasthe puurvavadretasaa++aavRte/ annaavRte &tadullekhaH paacanaM diipanaM laghu// CS6.28.197/ muutralaani tu muutreNa svedaaH sottarabastayaH/ zakRtaa tailamairaNDaM &snigdhodaavartavatkriyaa// CS6.28.198/ svasthaanastho balii doSaH praak taM svairauSadhairjayet/ vamanairvaa virekairvaa bastibhiH zamanena vaa// CS6.28.199/ (&ityuktamaavRte vaate pittaadibhiryathaayatham/) maarutaanaaM hi paJcaanaamanyonyaavaraNe zRNu// CS6.28.200/ liGgaM vyaasasamaasaabhyaamucyamaanaM mayaa+anagha!/ praaNe vRNotyudaanaadiin praaNaM vRNvanti te+api ca// CS6.28.201/ udaanaadyaastathaa+anyonyaM sarva eva yathaakramam/ &viMzatirvaraNaanyetaanyuulbaNaanaaM parasparam// CS6.28.202/ maarutaanaaM hi paJcaanaaM taani samyak pratarkayet/ sarvendriyaaNaaM zuunyatvaM jJaatvaa smRtibalakSayam// CS6.28.203/ vyaane praaNaavRte liGgaM karma tatrordhvajatrukam/ svedo+atyarthaM lomaharSastvagdoSaH suptagaatrataa// CS6.28.204/ praaNe vyaanaavRte tatra snehayuktaM virecanam/ praaNaavRte samaane syurjaDagadgadamuukataaH// CS6.28.205/ catuSprayogaaH zasyante snehaastatra sayaapanaaH/ &samaanenaavRte+apaane grahaNiipaarzvahRdgadaaH// CS6.28.206/ zuulaM caamaazaye tatra diipanaM sarpiriSyate/ zirograhaH pratizyaayo niHzvaasocchvaasasaMgrahaH// CS6.28.207/ hRdrogo mukhazoSazcaapyudaane praaNasaMvRte/ tatrordhvabhaagikaM karma kaaryamaazvaasanaM tathaa// CS6.28.208/ karmaujobalavarNaanaaM naazo mRtyurathaapi vaa/ udaanenaavRte praaNe taM zanaiH ziitavaariNaa// CS6.28.209/ siJcedaazvaasayeccainaM sukhaM caivopapaadayet/ uurdhvagenaavRte+apaane chardizvaasaadayo gadaaH// CS6.28.210/ syurvaate tatra bastyaadi bhojyaM caivaanulomanam/ moho+alpo+agniratiisaara uurdhvage+apaanasaMvRte// CS6.28.211/ vaate syaadvamanaM tatra diipanaM graahi caazanam/ vamyaadhmaanamudaavartagulmaartiparikartikaaH// CS6.28.212/ liGgaM vyaanaavRte+apaane taM snigdhairanulomayet/ apaanenaavRte vyaane bhavedviNmuutraretasaam// CS6.28.213/ atipravRttistatraapi sarvaM saMgrahaNaM matam/ muurcchaa tandraa pralaapo+aGgasaado+agnyojobalakSayaH// CS6.28.214/ samaanenaavRte vyaane vyaayaamo laghubhojanam/ stabdhataa+alpaagnitaa+asvedazceSTaahaanirnimiilanam// CS6.28.215/ udaanenaavRte vyaane tatra pathyaM mitaM laghu/ paJcaanyonyaavRtaanevaM vaataan budhyeta lakSaNaiH// CS6.28.216/ eSaaM svakarmaNaaM haanirvRddhirvaa++aavaraNe mataa/ yathaasthuulaM samuddiSTametadaavaraNe+aSTakam// CS6.28.217/ saliGgabheSajaM samyagbudhaanaaM buddhivRddhaye/ sthaanaanyavekSya vaataanaaM vRddhiM haaniM ca karmaNaam// CS6.28.218/ dvaadazaavaraNaanyanyaanyabhilakSya bhiSagjitam/ kuryaadabhyaJjana-&snehapaanabastyaadi sarvazaH// CS6.28.219/ kramamuSNamanuSNaM vaa vyatyaasaadavacaarayet/ udaanaM yojayeduurdhvamapaanaM caanulomayet// CS6.28.220/ samaanaM zamayeccaiva tridhaa vyaanaM tu yojayet/ praaNo rakSyazcaturbhyo+api sthaane hyasya sthitirdhruvaa// CS6.28.221/ svaM sthaanaM gamayedevaM vRtaanetaan vimaargagaan/ muurcchaa daaho bhramaH zuulaM vidaahaH ziitakaamitaa// CS6.28.222/ chardanaM ca vidagdhasya praaNe pittasamaavRte/ SThiivanaM kSavathuudgaaraniHzvaasocchvaasasaMgrahaH// CS6.28.223/ praaNe kaphaavRte ruupaaNyarucizchardireva ca/ muurcchaadyaani ca ruupaaNi daaho naabhyurasaH klamaH// CS6.28.224/ aujobhraMzazca saadazcaapyudaane pittasaMvRte/ aavRte zleSmaNodaane vaivarNyaM vaaksvaragrahaH// CS6.28.225/ daurbalyaM gurugaatratvamarucizcopajaayate/ atisvedastRSaa daaho muurcchaa &caarucireva ca// CS6.28.226/ pittaavRte samaane syaadupaghaatastathoSmaNaaH/ asvedo vahnimaandyaM ca lomaharSastathaiva ca// CS6.28.227/ kaphaavRte samaane syaadgaatraaNaaM caatiziitataa/ vyaane pittaavRte tu syaaddaahaH sarvaaGgagaH klamaH// CS6.28.228/ gaatravikSepasaGgazca sasaMtaapaH savedanaH/ gurutaa sarvagaatraaNaaM sarvasandhyasthijaa rujaH// CS6.28.229/ vyaane kaphaavRte liGgaM gatisaGgastathaa+&adhikaH/ haaridramuutravarcastvaM taapazca gudameDhrayoH// CS6.28.230/ liGgaM pittaavRte+apaane rajasazcaativartanam/ bhinnaamazleSmasaMsRSTaguruvarcaHpravartanam// CS6.28.231/ zleSmaNaa saMvRte+apaane kaphamehasya caagamaH/ lakSaNaanaaM tu mizratvaM pittasya ca kaphasya ca// CS6.28.232/ upalakSya bhiSagvidvaan mizramaavaraNaM vadet/ yadyasya vaayornirdiSTaM sthaanaM tatretarau sthitau// CS6.28.233/ doSau bahuvidhaan vyaadhiin darzayetaaM yathaanijaan/ aavRtaM zleSmapittaabhyaaM praaNaM codaanameva ca// CS6.28.234/ gariiyastvena pazyanti bhiSajaH zaastravakSuSaH/ vizeSaajjiivitaM praaNe udaane saMzritaM balam// CS6.28.235/ syaattayoH piiDanaaddhaaniraayuSazca balasya ca/ sarve+apyete+aparijJaataaH parisaMvatsaraastathaa// CS6.28.236/ upekSaNaadasaadhyaaH syurathavaa &durupakramaaH/ hRdrogo vidradhiH pliihaa gulmo+atiisaara eva ca// CS6.28.237/ bhavantyupadravaasteSaamaavRtaanaamupekSaNaat/ tasmaadaavaraNaM vaidyaH pavanasyopalakSayet// CS6.28.238/ paJcaatmakasya vaatena pittena zleSmaNaa+api vaa/ bhiSagjitamataH samyagupalakSya samaacaret// CS6.28.239/ anabhiSyandibhiH snigdhaiH srotasaaM zuddhikaarakaiH/ kaphapittaaviruddhaM yadyacca vaataanulomanam// CS6.28.240/ sarvasthaanaavRte+apyaazu tat kaaryaM maarute hitam/ yaapanaa bastayaH praayo madhuraaH saanuvaasanaaH// CS6.28.241/ prasamiikSya balaadhikyaM mRdu vaa sraMsanaM hitam/ rasaayanaanaaM sarveSaamupayogaH prazasyate// CS6.28.242/ zailasya jatuno+atyarthaM payasaa guggulostathaa/ lehaM vaa bhaargavaproktamabhyaset kSiirabhuGnaraH// CS6.28.243/ &abhayaamalakiiyoktamekaadazasitaazatam/ apaanenaavRte sarvaM diipanaM graahi bheSajam// CS6.28.244/ vaataanulomanaM yacca pakvaazayavizodhanam/ iti saMkSepataH proktamaavRtaanaaM cikitsitam// CS6.28.245/ praaNaadiinaaM bhiSak kuryaadvitarkya svayameva tat/ pittaavRte tu pittaghnairmaarutasyaavirodhibhiH/ kaphaavRte kaphaghnaistu maarutasyaanulomanaiH// CS6.28.246/ loke vaayvarkasomaanaaM durvijJeyaa yathaa gatiH/ tathaa zariire vaatasya pittasya ca kaphasya ca// CS6.28.247/ kSayaM vRddhiM samatvaM ca tathaivaavaraNaM bhiSak/ vijJaaya pavanaadiinaaM na pramadyati karmasu// CS6.28.248/ tatra zlokau--- paJcaatmanaH sthaanavazaacchariire sthaanaani karmaaNi ca dehadhaatoH/ prakopahetuH kupitazca rogaan sthaaneSu caanyeSu vRto+avRtazca// CS6.28.249/ praaNezvaraH praaNabhRtaaM karoti kriyaa ca teSaamakhilaa niruktaa/ taaM dezasaatmyartubalaanyavekSya prayojayecchaastramataanusaarii// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane vaatavyaadhicikitsitaM naamaaSTaaviMzo+adhyaayaH//28// ekonatriMzo+adhyaayaH/ CS6.29.1/ athaato vaatazoNitacikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.29.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.29.3/ hutaagnihotramaasiinamRSimadhye punarvasum/ pRSThavaan gurumekaagramagnivezo+agnivarcasam// CS6.29.4/ agnimaarutatulyasya saMsargasyaanilaasRjoH/ hetulakSaNabhaiSajyaanyathaasmai gururabraviit// CS6.29.5/ lavaNaamlakaTukSaarasnigdhoSNaajiirNabhojanaiH/ klinnazuSkaambujaanuupamaaMsapiNyaakamuulakaiH// CS6.29.6/ kulatthamaaSaniSpaavazaakaadipalalekSubhiH/ dadhyaaranaalasauviirazuktatakrasuraasavaiH// CS6.29.7/ viruddhaadhyazanakrodhadivaasvapnaprajaagaraiH/ praayazaH sukumaaraaNaaM &miSTaannasukhabhojinaam// CS6.29.8/ avaGkramaNaziilaanaaM kupyate vaatazoNitam/ abhighaataadazuddyaa ca praduSTe zoNite nRNaam// CS6.29.9/ kaSaayakaTutiktaalparuukSaahaaraadabhojanaat/ &hayoSTrayaanayaanaambukriiDaaplavanalaGghanaiH// CS6.29.10/ uSNe &caatyadhvavaiSamyaadvyavaayaadveganigrahaat/ vaayurvivRddho vRddhena raktenaavaaritaH pathi// CS6.29.11/ kRtsnaM saMduuSayedraktaM tajjJeyaM vaatazoNitam/ khuDaM vaatabalaasaakhyamaaDhyavaataM ca naamabhiH// CS6.29.12/ tasya sthaanaM karau paadaavaGgulyaH sarvasandhayaH/ kRtvaa++aadau hastapaade tu muulaM dehe vidhaavati// CS6.29.13/ saukSmyaat sarvasaratvaacca pavanasyaasRjastathaa/ taddravatvaat saratvaacca dehaM gacchan siraayanaiH// CS6.29.14/ parvasvabhihataM kSubdhaM vakratvaadavatiSThate/ sthitaM pittaadisaMsRSTaM taastaaH sRjati vedanaaH// CS6.29.15/ karoti duHkhaM teSveva tasmaat praayeNa sandhiSu/ bhavanti vedanaastaastaa atyarthaM duHsahaa nRNaam// CS6.29.16/ svedo+atyarthaM na vaa kaarSNyaM sparzaajJatvaM kSate+atiruk/ sandhizaithilyamaalasyaM sadanaM piDakodgamaH// CS6.29.17/ jaanuaGghorukaTyaM sahastapaadaaGgasandhiSu/ nistodaH sphuraNaM bhedo gurutvaM suptireva ca// CS6.29.18/ kaNDuuH saMdhiSu rugbhuutvaa bhuutvaa nazyati caasakRt/ vaivarNyaM maNDalotpattirvaataasRkpuurvalakSaNam// CS6.29.19/ uttaanamatha gambhiiraM dvividhaM tat pracakSate/ tvaGmaaMsaazrayamuttaanaM gambhiiraM tvantaraazrayam// CS6.29.20/ kaNDuudaaharugaayaamatodasphuraNakuJcanaiH/ anvitaa zyaavaraktaa tvagbaahye taamraa tatheSyate// CS6.29.21/ gambhiire zvayathuH stabdhaH kaThino+antarbhRzaartimaan/ zyaavastaamro+athavaa daahatodasphuraNapaakavaan// CS6.29.22/ rugvidaahaanvito+abhiikSNaM vaayuH sandhyasthimajjasu/ chindanniva caratyantarbakriikurvaMzca vegavaan// CS6.29.23/ karoti khaJjaM paGguM vaa zariire sarvatazcaran/ sarvairliGgaizca vijJeyaM vaataasRgubhayaazrayam// CS6.29.24/ tatra vaate+adhike vaa syaadrakte pitte kaphe+api vaa/ saMsRSTeSu samasteSu yacca tacchRNu lakSaNam// CS6.29.25/ vizeSataH &siraayaamazuulasphuraNatodanam/ zothasya kaarSNyaM raukSyaM ca zyaavataavRddhihaanayaH// CS6.29.26/ dhamanyaGgulisandhiinaaM saGkoco+aGgagraho+atiruk/ kuJcanastambhane ziitapradveSazcaanile+adhike// CS6.29.27/ &zvayathurbhRzaruk todastaamrazcimicimaayate/ snigdharuukSaiH zamaM naiti kaNDuukledaanvito+asRji// CS6.29.28/ vidaaho vedanaa muurcchaa svedastRSNaa mado bhramaH/ raagaH paakazca bhedazca zoSazcoktaani paittike// CS6.29.29/ staimityaM gauravaM snehaH suptirmandaa ca ruk kaphe/ hetulakSaNasaMsargaadvidyaaddvandvatridoSajam// CS6.29.30/ ekadoSaanugaM saadhyaM navaM, yaapyaM dvidoSajam/ tridoSajamasaadhyaM staadyasya ca syurupadravaaH// CS6.29.31/ asvapnaarocakazvaasamaaMsakothazirograhaaH/ muurcchaayamadaruktRSNaajvaramohapravepakaaH// CS6.29.32/ hikkaapaaGgulyaviisarpapaakatodabhramaklamaaH/ aGguliivakrataa sphoTaa daahamarmagrahaarbudaaH// CS6.29.33/ etairupadravairvarjyaM mohenaikena vaa+api yat/ saMprasraavi vivarNaM ca stabdhamarbudakRcca yat// CS6.29.34/ varjayeccaiva saMkocakaramindriyataapanam/ akRtsnopadravaM yaapyaM saadhyaM syaannirupadravam// CS6.29.35/ raktamaargaM &nihantyaazu zaakhaasandhiSu maarutaH/ &nivizyaanyonyamaavaarya vedanaabhirharedasuun// CS6.29.36/ tatra muJcedasRk zRGgajalaukaHsuucyalaabudhiH/ pracchanairvaa siraabhirvaa yathaadoSaM yathaabalam// CS6.29.37/ &rugdaahazuulatodaartaadasRk sraavyaM jalaukasaa/ zRGgaistumbairharet suptikaNDuucimicimaayanaat// CS6.29.38/ dezaaddezaM vrajat sraavyaM siraabhiH pracchanena vaa/ aGgaglaanau na tu sraavyaM &ruukSe vaatottare ca yat// CS6.29.39/ gambhiiraM zvayathuM stambhaM kampaM snaayusiraamayaan/ glaaniM caapi sasaGkocaaM kuryaadvaayurasRkkSayaat// CS6.29.40/ khaaJjyaadiin vaatarogaaMzca mRtyuM caatyavasecanaat/ kuryaattasmaat pramaaNena snigdhaadraktaM vinirharet// CS6.29.41/ virecyaH snehayitvaa++aadau snehayuktairvirecanaiH/ ruukSairvaa mRdubhiH zastamasakRdbastikarma ca// CS6.29.42/ sekaabhyaGgapradehaannasnehaaH praayo+avidaahinaH/ vaatarakte prazasyante vizeSaM tu nibodha me// CS6.29.43/ baahyamaalepanaabhyaGgapariSekopanaahanaiH/ virekaasthaapanasnehapaanairgambhiiramaacaret// CS6.29.44/ sarpistailavasaamajjaapaanaabhyaJjanabastibhiH/ sukhoSNairupanaahaizca vaatottaramupaacaret// CS6.29.45/ virecanairghRtakSiirapaanaiH sekaiH sabastibhiH/ ziitairnirvaapaNaizcaapi raktapittottaraM jayet// CS6.29.46/ vamanaM mRdu naatyarthaM snehasekau vilaGghanam/ koSNaa lepaazca zasyante vaatarakte kaphottare// CS6.29.47/ kaphavaatottare ziitaiH pralipte vaatazoNite/ daahazotharujaakaNDuuvivRddhiH stambhanaadbhavet// CS6.29.48/ raktapittottare coSNairdaahaH kledo+avadaaraNam/ bhavettasmaadbhiSagdoSabalaM buddhvaa++aacaretkriyaam// CS6.29.49/ divaasvapnaM sasaMtaapaM vyaayaamaM maithunaM tathaa/ kaTuuSNaM gurvabhiSyandi lavaNaamlaM ca varjayet// CS6.29.50/ puraaNaa yavagodhuumaniivaaraaH zaaliSaSTikaaH/ bhojanaarthaM rasaarthaM vaa viSkirapratudaa hitaaH// CS6.29.51/ aaDhakyazcaNakaa mudgaa masuuraaH samakuSThakaaH/ yuuSaarthaM bahusarpiSkaaH prazastaa vaatazoNite// CS6.29.52/ suniSaNNakavetraagrakaakamaaciizataavarii/ vaastukopodikaazaakaM zaakaM sauvarcalaM tathaa// CS6.29.53/ ghRtamaaMsarasairbhRSTaM zaakasaatmyaaya daapayet/ vyaJjanaarthaM, tathaa gavyaM maahiSaajaM payo hitam// CS6.29.54/ iti saMkSepataH proktaM vaataraktacikitsitam/ etadeva punaH sarvaM vyaasataH saMpravakSyate// CS6.29.55/ zraavaNiikSiirakaakoliijiivakarSabhakaiH samaiH/ siddhaM samadhukaiH sarpiH sakSiiraM vaataraktanut// CS6.29.56/ balaamatibalaaM medaamaatmaguptaaM zataavariim/ kaakoliiM kSiirakaakoliiM raasnaamRddhiM ca peSayet// CS6.29.57/ ghRtaM caturguNakSiiraM taiH siddhaM vaataraktanut/ hRtpaaNDurogaviisarpakaamalaajvaranaazanam// CS6.29.58/ traayantikaataamalakiidvikaakoliizataavarii/ kazerukaakaSaayeNa kalkairebhiH pacedghRtam// CS6.29.59/ dattvaa paruuSakaadraakSaakaazmaryekSurasaan samaan/ pRthagvidaaryaaH svarasaM tathaa kSiiraM caturguNam// CS6.29.60/ etat praayogikaM sarpiH paaruuSakamiti smRtam/ vaatarakte kSate kSiiNe viisarpe paittike jvare// iti paaruuSakaM ghRtam/ CS6.29.61/ dve paJcamuule varSaabhuumeraNDaM sapunarnavam/ mudgaparNiiM mahaamedaaM maaSaparNiiM zataavariim// CS6.29.62/ zaGkhapuSpiimavaakpuSpiiM raasnaamatibalaaM balaam/ pRthagdvipalikaM kRttvaa jaladroNe vipaacayet// CS6.29.63/ paadazeSe samaan kSiiradhaatriikSucchaagalaan rasaan/ ghRtaaDhakena saMyojya zanairmRdvagninaa pacet// CS6.29.64/ kalkaanaavaapya mede dve kaazmaryaphalamutpalam/ tvakkSiiriiM pippaliiM draakSaaM padmabiijaM punarnavaam// CS6.29.65/ naagaraM kSiirakaakoliiM padmakaM bRhatiidvayam/ viiraaM zRGgaaTakaM bhavyamurumaaNaM nikocakam// CS6.29.66/ kharjuuraakSoTavaataamamuJjaataabhiSukaaMstathaa/ etairghRtaaDhake siddhe kSaudraM ziite pradaapayet// CS6.29.67/ samyak siddhaM ca vijJaaya suguptaM saMnidhaapayet/ kRtarakSaavidhiM caukSe praazayedakSasaMmitam// CS6.29.68/ paaNDurogaM jvaraM hikkaaM svarabhedaM bhagandaram/ paarzvazuulaM kSayaM kaasaM pliihaanaM vaatazoNitam// CS6.29.69/ kSatazoSamapasmaaramazmariiM zarkaraaM tathaa/ sarvaaGgaikaaGgarogaaMzca muutrasaGgaM ca naazayet// CS6.29.70/ balavarNakaraM dhanyaM valiipalitanaazanam/ jiivaniiyamidaM sarpirvRSyaM vandhyaasutapradam// CS6.29.71/ draakSaamadhu(dhuu)katoyaabhyaaM siddhaM vaa sasitopalam/ pibedghRtaM tathaa kSiiraM guDuuciisvarase zRtam// CS6.29.72/ jiivakarSabhakau medaamRSyaproktaaM zataavariim/ madhukaM madhuparNiiM ca kaakoliidvayameva ca// CS6.29.73/ mudgamaaSaakhyaparNinyau dazamuulaM punarnavaam/ balaamRtaavidaariizca saazvagandhaazmabhedakaaH// CS6.29.74/ eSaaM kaSaayakalkaabhyaaM sarpistailaM ca saadhayet/ laabhatazca vasaamajjadhaanvapraatudavaiSkiram// CS6.29.75/ caturguNena payasaa tat siddhaM vaatazoNitam/ sarvadehaazritaM hanti vyaadhiin ghoraaMzca vaatajaan// CS6.29.76/ sthiraa zvadaMSTraa bRhatii saarivaa sazataavarii/ kaazmaryaaNyaatmaguptaa ca vRzciiro dve bale tathaa// CS6.29.77/ eSaaM kvaathe catuHkSiiraM pRthak tailaM pRthagvRtam/ medaazataavariiyaSTijiivantiijiivakarSabhaiH// CS6.29.78/ paktvaa maatraa tataH kSiiratriguNaa+adhyardhazarkaraa/ khajena mathitaa peyaa vaatarakte tridoSaje// CS6.29.79/ tailaM payaH zarkaraaM ca paayayedvaa sumuurcchitam/ sarpistailasitaakSaudrairmizraM vaa+api pibet payaH// CS6.29.80/ aMzumatyaa zRtaH prasthaH payaso dvisitopalaH/ paane prazasyate tadvat pippaliinaagaraiH zRtaH// CS6.29.81/ balaazataavaliiraasnaadazamuulaiH sapiilubhiH/ zyaamairaNDasthiraabhizca vaataartighnaM zRtaM payaH// CS6.29.82/ dhaaroSNaM muutrayuktaM vaa kSiiraM doSaanulomanam/ pibedvaa satrivRccuurNaM pittaraktaavRtaanilaH// CS6.29.83/ kSiireNairaNDatailaM vaa prayogeNa pibennaraH/ bahudoSo virekaarthaM jiirNe kSiiraudanaazanaH// CS6.29.84/ &kaSaayamabhayaanaaM vaa ghRtabhRSTaM pibennaraH/ kSiiraanupaanaM trivRtaacuurNaM draakSaarasena vaa// CS6.29.85/ kaazmaryaM trivRtaaM draakSaaM triphalaaM saparuuSakaam/ zRtaM pibedvirekaaya lavaNakSaudrasaMyutam// CS6.29.86/ triphalaayaaH kaSaayaM vaa pibet kSaudreNa saMyutam/ dhaatriiharidraamustaanaaM kaSaayaM vaa kaphaadhikaH// CS6.29.87/ yogaizca kalpavihitairasakRttaM virecayet/ mRdubhiH snehasaMyuktairjJaatvaa vaataM malaavRtam// CS6.29.88/ nirharedvaa malaM tasya saghRtaiH kSiirabastibhiH/ na hi bastisamaM kiMcidvaataraktacikitsitam// CS6.29.89/ bastivaMkSaNapaarzvoruparvaasthijaTharaartiSu/ udaavarte ca zasyante niruuhaaH saanuvaasanaaH// CS6.29.90/ dadyaattailaani cemaani bastikarmaNi buddhimaan/ nasyaabhyaJjanasekeSu daahazuulopazaantaye// CS6.29.91/ &madhuyaSTyaastulaayaastu kaSaaye paadazeSite/ tailaaDhakaM samakSiiraM pacet kalkaiH palonmitaiH// CS6.29.92/ zatapuSpaavariimuurvaapayasyaagurucandanaiH/ sthiraahaMsapadiimaaMsiidvimedaamadhuparNibhiH// CS6.29.93/ kaakoliikSiirakaakoliitaamalakyRddhipadmakaiH/ jiivakarSabhajiivantiitvakpatranakhavaalakaiH// CS6.29.94/ prapauNDariikamaJjiSThaasaarivaindriivitunnakaiH/ catuSprayogaattaddhanti tailaM maarutazoNitam// CS6.29.95/ sopadravaM saaGgazuulaM sarvagaatraanugaM tathaa/ vaataasRkpittadaahaartijvaraghnaM balavarNakRt// iti madhuparNyaaditailam/ CS6.29.96/ madhukasya zataM draakSaa kharjuuraaNi paruuSakam/ madhuukaudanapaakyau ca prasthaM muJjaatakasya ca// CS6.29.97/ kaazmaryaaDhakamityetaccaturdroNe pacedapaam/ zeSe+aSTabhaage puute ca tasmiMstailaaDhakaM pacet// CS6.29.98/ tathaa++aamalakakaazmaryavidaariikSurasaiH samaiH/ caturdroNena payasaa kalkaM dattvaa palonmitam// CS6.29.99/ kadambaamalakaakSoTapadmabiijakazerukam/ zRGgaaTakaM zRGgaveraM lavaNaM pippaliiM sitaam// CS6.29.100/ jiivaniiyaizca saMsiddhaM kSaudraprasthena saMsRjet/ nasyaabhyaJjanapaaneSu bastau caapi niyojayet// CS6.29.101/ vaatavyaadhiSu sarveSu manyaastambhe hanugrahe/ sarvaaGgaikaaGgavaate ca kSatakSiiNe kSatajvare// CS6.29.102/ sukumaarakamityetadvaataasraamayanaazanam/ svaravarNakaraM tailamaarogyabalapuSTidam// iti sukumaarakatailam/ CS6.29.103/ guDuuciiM madhukaM hrasvaM paJcamuulaM punarnavaam/ raasnaameraNDamuulaM ca jiivaniiyaani laabhataH// CS6.29.104/ palaanaaM zatakairbhaagairbalaapaJcazataM tathaa/ kolabilvayavaanmaaSaankulatthaaMzraaDhakonmitaan// CS6.29.105/ kaazmaryaaNaaM suzuSkaaNaaM droNaM droNazate+ambhasi/ saadhayejjarjaraM dhautaM caturdroNaM ca zeSayet// CS6.29.106/ tailadroNaM pacettena dattvaa paJcaguNaM payaH/ piSTvaa tripalikaM caiva candanoziirakezaram// CS6.29.107/ patrailaagurukuSThaani tagaraM madhuyaSTikaam/ maJjiSThaaSTapalaM caiva tat siddhaM saarvayogikam// CS6.29.108/ vaatarakte kSatakSiiNe bhaaraarte kSiiNaretasi/ vepanaakSepabhagnaanaaM sarvaaGgaikaaGgarogiNaam// CS6.29.109/ yonidoSamapasmaaramunmaadaM khaJjapaGgutaam/ hanyaat &prasavanaM caitattailaagryamamRtaahvayam// ityamRtaadyaM tailam/ CS6.29.110/ padmavetasayaSTyaahvaphenilaapadmakotpalaiH/ pRthakpaJcapalairdarbhabalaacandanakiMzukaiH// CS6.29.111/ jale zRtaiH pacettailaprasthaM sauviirasaMmitam/ lodhrakaaliiyakoziirajiivakarabhakezaraiH// CS6.29.112/ madayantiilataapatrapadmakezarapadmakaiH/ prapauNDariikakaazmaryamaaMsiimedaapriyaGgubhiH// CS6.29.113/ kuGkumasya palaardhena maJjiSThaayaaH palena ca/ mahaapadmamidaM tailaM vaataasRgjvaranaazanam// iti mahaapadmaM tailam/ CS6.29.114/ padmakoziirayaSTyaahvarajaniikvaathasaadhitam/ syaat piSTaiH sarjamaJjiSThaaviiraakaakolicandanaiH// CS6.29.115/ khuDDuukapadmakamidaM tailaM vaataasradaahanut/ iti khuDDuukapadmakaM tailam/ zatena yaSTimadhukaat saadhyaM dazaguNaM payaH// CS6.29.116/ tasmiMstaile caturdroNe madhukasya palena tu/ siddhaM madhukakaazmaryarasairvaa vaataraktanut// CS6.29.117/ madhuparNyaaH palaM piSTvaa tailaprasthaM caturguNe/ kSiire saadhyaM zataM kRtvaa tadevaM madhukaacchate// CS6.29.118/ siddhaM deyaM &tridoSe syaadvaataasre zvaasakaasanut/ hRtpaaNDurogaviisarpakaamalaadaahanaazanam// iti zatapaakaM madhukatailam/ CS6.29.119/ balaakaSaayakalkaabhyaaM tailaM kSiirasamaM pacet/ &sahasraM zatavaaraM vaa vaataasRgvaataroganut// CS6.29.120/ rasaayanamidaM zreSThamindriyaaNaaM prasaadanam/ jiivanaM bRMhaNaM svaryaM zukraasRgdoSanaazanam// iti sahasrapaakaM zatapaakaM vaa balaatailam/ CS6.29.121/ guDuuciirasadugdhaabhyaaM tailaM draakSaarasena vaa/ siddhaM madhukakaazmaryarasairvaa vaataraktanut// CS6.29.122/ aaranaalaaDhake tailaM paadasarjarasaM zRtam/ prabhuute khajitaM toye jvaradaahaartinut param// CS6.29.123/ samadhuucchiSTamaaJjiSThaM sasarjarasasaarivam/ piNDatailaM tadabhyaGgaadvaataraktarujaapaham// iti piNDatailam/ CS6.29.124/ dazamuulazRtaM kSiiraM sadyaH zuulanivaaraNam/ paribeko+anilapraaye tadvat koSNena sarpiSaa// CS6.29.125/ snehairmadhurasiddhairvaa caturbhiH pariSecayet/ stambhaakSepakazuulaartaM koSNairdaahe tu ziitalaiH// CS6.29.126/ tadvadgavyaavikacchaagaiH kSiiraistailavimizritaiH/ kvaathairvaa jiivaniiyaanaaM paJcamuulasya vaa bhiSak// CS6.29.127/ draakSekSurasamadyaani dadhimastvamlakaaJjikam/ sekaarthe taNDulakSaudrazarkaraambu ca zasyate// CS6.29.128/ kumudotpalapadmaadyairmaNihaaraiH sacandanaiH/ ziitatoyaanigairdaahe prokSaNaM sparzanaM hitam// CS6.29.129/ candrapaadaambusaMsikte kSaumapadmadalacchade/ zayane pulinasparzaziitamaarutaviijite// CS6.29.130/ candanaardrastanakaraaH priyaa naaryaH priyaMvadaaH/ sparzaziitaaH sukhasparzaa ghnanti daahaM rujaM klamam// CS6.29.131/ saraage saruje daahe raktaM visraavya lepayet/ madhukaazvatthatvaGmaaMsiiviirodumbarazaadvalaiH// CS6.29.132/ jalajairyavacuurNairvaa sayaSTyaahvapayoghRtaiH/ sarpiSaa jiivaniiyairvaa piSTairlepo+artidaahanut// CS6.29.133/ &tilaaH priyaalo madhukaM bisaM muulaM ca vetasaat/ aajena payasaa piSTaH pralepo daaharaaganut// CS6.29.134/ prapauNDariikamaJjiSThaadaarviimadhukacandanaiH/ sitopalairakaasaktumasuuroziirapadmakaiH// CS6.29.135/ lepo rugdaahaviisarparaagazophanivaaraNaH/ pittaraktottare tvete, lepaan vaatottare zRNu// CS6.29.136/ vaataghnaiH saadhitaH snigdhaH &sakSiiramudgapaayasaH/ tilasarSapapiNDairvaa+apyupanaaho rujaapahaH// CS6.29.137/ audakaprasahaanuupavezavaaraaH susaMskRtaaH/ jiivaniiyauSadhaiH snehayuktaaH syurupanaahane// CS6.29.138/ stambhatodarugaayaamazothaaGgagrahanaazanaaH/ jiivaniiyauSadhaiH siddhaa sapayaskaa vasaa+api vaa// CS6.29.139/ ghRtaM sahacaraanmuulaM jiivantii cchaagalaM payaH/ lepaH piSTaastilaastadvadbhRSTaaH payasi nirvRtaaH// CS6.29.140/ kSiirapiSTamumaalepameraNDasya phalaani ca/ kuryaacchuulanivRttyarthaM zataahvaamaanale+adhike// CS6.29.141/ samuulaagracchadairaNDakvaathe dvipraasthikaM pRthak/ ghRtaM tailaM vasaa majjaa caanuupamRgapakSiNaam// CS6.29.142/ kalkaarthe jiivaniiyaani gavyaM kSiiramathaajakam/ haridrotpalakuSThailaazataahvaaz-&vahanacchadaan// CS6.29.143/ bilvamaatraan pRthak puSpaM kaakubhaM caapi saadhayet/ madhuucchiSTapalaanyaSTau dadyaacchiite+avataarite// CS6.29.144/ zuulenaiSo+arditaaGgaanaaM lepaH sandhigate+anile/ vaatarakte cyute bhagne khaJje kubje ca zasyate// CS6.29.145/ zophagauravakaNDvaadyairyukte tvasmin kaphottare/ muutrakSaarasuraapakvaM vRtamabhyaJjane hitam// CS6.29.146/ padmakaM tvak samadhukaM saarivaa ceti tairghRtam/ siddhaM samadhuzuktaM syaat sekaabhyaGge kaphottare// CS6.29.147/ &kSaarastailaM gavaaM muutraM &jalaM ca kaTukaiH zRtam/ pariSeke prazaMsanti vaatarakte kaphottare// CS6.29.148/ lepaH sarSapanimbaarkahiMsraakSiiratilairhitaH/ zreSThaH &siddhaH kapitthatvagghRtakSiiraiH sasaktubhiH// CS6.29.149/ gRhadhuumo vacaa kuSThaM zataahvaa rajaniidvayam/ pralepaH zuulanudvaatarakte vaatakaphottare// CS6.29.150/ tagaraM tvak zataahvailaa kuSThaM mustaM hareNukaa/ daaru vyaaghranakhaM caamlapiSTaM vaatakaphaasranut// CS6.29.151/ madhuzigrorhitaM tadvadbiijaM dhaanyaamlasaMyutam/ muhuurtaM liptamamlaizca siJcedvaatakaphottaram// CS6.29.152/ triphalaavyoSapatrailaatvakkSiiriicitrakaM vacaam/ viDaGgaM pippaliimuulaM romazaM vRSakatvacam// CS6.29.153/ RddhiM taamalakiiM cavyaM samabhaagaani peSayet/ kalyaM &liptamayaspaatre madhyaahne bhakSayettataH// CS6.29.154/ varjayeddadhizuktaani kSiiraM vairodhikaani ca/ vaataasre sarvadoSe+api hitaM zuulaardite param// CS6.29.155/ buddhvaa sthaanavizeSaaMzca doSaaNaaM ca balaabalam/ cikitsitamidaM kuryaaduuhaapohavikalpavit// CS6.29.156/ kupite maargasaMrodhaanmedaso vaa kaphasya vaa/ &ativRddhyaa+anile naadau zastaM snehanabRMhaNam// CS6.29.157/ vyaayaamazodhanaariSTamuutrapaanairvirecanaiH/ takraabhayaaprayogaizca kSapayet kaphamedasii// CS6.29.158/ bodhivRkSakaSaayaM tu prapibenmadhunaa saha/ vaataraktaM jayatyaazu tridoSamapi daaruNam// CS6.29.159/ puraaNayavagodhuumasiidhvariSTasuraasavaiH/ zilaajatuprayogaizca guggulormaakSikasya ca// CS6.29.160/ gambhiire raktamaakraantaM syaaccettadvaatavajjayet/ pazcaadvaate kriyaaM kuryaadvaataraktaprasaadaniim// CS6.29.161/ raktapittaativRddhyaa tu paakamaazu niyacchati/ bhinnaM sravati vaa raktaM vidagdhaM puuyameva vaa// CS6.29.162/ tayoH kriyaa vidhaatavyaa &bhedazodhanaropaNaiH/ kuryaadupadravaaNaaM ca kriyaaM svaaM svaaccikitsitaat// CS6.29.163/ tatra zlokaaH--- hetuH sthaanaani muulaM ca yasmaat praayeNa sandhiSu/ kupyati praak ca yadruupaM dvividhasya ca lakSaNam// CS6.29.164/ pRthagbhinnasya liGgaM ca doSaadhikyamupadravaaH/ saadhyaM yaapyamasaadhyaM ca kriyaa saadhyasya caakhilaa// CS6.29.165/ vaataraktasya nirdiSTaa samaasavyaasatastathaa/ maharSiNaa+agnivezaaya tathaivaavasthikii kriyaa// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsitasthaane vaatazoNitacikitsitaM naamaikonatriMzo+adhyaayaH//29// triMzo+adhyaayaH/ CS6.30.1/ athaato yonivyaapaccikitsitaM vyaakhyaasyaamaH// CS6.30.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS6.30.3/ divyatiirhtauSadhimatazcitradhaatuzilaavataH/ puNye himavataH paarzve surasiddharSisevite// CS6.30.4/ viharantaM tapoyogaattattvajJaanaarhtadarzinam/ &punarvasuM jitaatmaanamagnivezo+anu pRSTavaan// CS6.30.5/ bhagavan! yadapatyaanaaM muulaM naaryaH paraM nRNaam/ taddhighaato gadaizcaasaaM kriyate yonimaazritaiH// CS6.30.6/ tasmaatteSaaM samutpattimutpannaanaaM ca lakSaNam/ sauSadhaM zrotumicchaami prajaanugrahakaamyayaa// CS6.30.7/ iti ziSyeNa pRSTastu provaacarSivaro+atrijaH/ viMzatirvyaapado yonernirdiSTaa rogasaMgrahe// CS6.30.8/ mithyaacaareNa taaH striiNaaM praduSTenaartavena ca/ jaayante biijadoSaacca daivaacca zRNu taaH pRthak// CS6.30.9/ vaatalaahaaraceSTaayaa vaatalaayaaH samiiraNaH/ vivRddho yonimaazritya yonestodaM savedanam// CS6.30.10/ stambhaM pipiilikaasRptimiva karkazataaM tathaa/ karoti suptimaayaasaM vaatajaaMzcaaparaan gadaan// CS6.30.11/ saa syaat sazabdarukphenatanuruukSaartavaa+anilaat/ vyaapatkaTvamlalavaNakSaaraadyaiH pittajaa bhavet// CS6.30.12/ daahapaakajvaroSNaartaa niilapiitaasitaartavaa/ bhRzoSNakuNapasraavaa yoniH syaatpittaduuSitaa// CS6.30.13/ kapho+abhiSyandibhirvRddho yoniM cedduuSayet striyaaH/ sa kuryaat picchilaaM ziitaaM kaNDugrastaalpavedanaam// CS6.30.14/ paaNDuvarNaaM tathaa paaNDupicchilaartavavaahiniim/ samaznantyaa rasaan sarvaanduuSayitvaa trayo malaaH// CS6.30.15/ yonigarbhaazayasthaaH svairyoniM yuJjanti lakSaNaiH/ saa bhaveddaahazuulaartaa zvetapicchilavaahinii// CS6.30.16/ raktapittakarairnaaryaa raktaM pittena duuSitam/ atipravartate yonyaaM labdhe garbhe+api &saasRjaa// CS6.30.17/ yonigarbhaazayasthaM cet pittaM saMduuSayedasRk/ saa+arajaskaa mataa kaarzyavaivarNyajananii bhRzam// CS6.30.18/ yonyaamadhaavanaat kaNDuuM jaataaH kurvanti jantavaH/ saa syaadacaraNaa kaNDvaa tayaa+atinarakaaGkSiNii// CS6.30.19/ pavano+ativyavaayena zophasuptirujaH striyaaH/ karoti kupito yonau saa caaticaraNaa mataa// CS6.30.20/ maithunaadatibaalaayaaH pRSThakaTyuuruvaMkSaNam/ rujan duuSayate yoniM vaayuH praakcaraNaa hi saa// CS6.30.21/ garbhiNyaaH zleSmalaabhyaasaacchardiniHzvaasanigrahaat/ vaayuH &kruddhaH kaphaM yonimupaniiya praduuSayet// CS6.30.22/ paaNDuM satodamaasraavaM zvetaM sravati vaa kapham/ kaphavaataamayavyaaptaa saa syaadyonirupaplutaa// CS6.30.23/ pittalaayaa nRsaMvaase kSavathuudgaaradhaaraNaat/ pittasaMmuurcchito vaayuryoniM duuSayati striyaaH// CS6.30.24/ zuunaa sparzaakSamaa saartirniilapiitamasRk sravet/ zroNivaMkSaNapRSThaartijvaraartaayaaH pariplutaa// CS6.30.25/ vegodaavartanaadyonimudaavartayate+anilaH/ saa rugaartaa rajaH &kRcchreNodaavRttaM vimuJcati// CS6.30.26/ aartave saa vimukte tu tatkSaNaM labhate sukham/ rajaso gamanaaduurdhvaM jJeyodaavartinii budhaiH// CS6.30.27/ akaale vaahamaanaayaa garbheNa pihito+anilaH/ karNikaaM janayedyonau zleSmaraktena muurcchitaH// CS6.30.28/ raktamaargaavarodhinyaa &saa tayaa karNinii mataa/ raukSyaadvaayuryadaa garbhaM jaataM jaataM vinaazayet// CS6.30.29/ duSTazoNitajaM naaryaaH putraghnii naama saa mataa/ vyavaayamatitRptaayaa bhajantyaastvannapiiDitaH// CS6.30.30/ vaayurmithyaasthitaaGgaayaa yonisrotasi saMsthitaH/ vakrayatyaananaM &yonyaaH saa+asthimaaMsaanilaartibhiH// CS6.30.31/ bhRzaartirmaithunaazaktaa yonirantarmukhii mataa/ garbhasthaayaaH striyaa raukSyaadvaayuryoniM praduuSayan// CS6.30.32/ maatRdoSaadaNudvaaraaM kuryaat suuciimukhii tu saa/ vyavaayakaale rundhantyaa vegaan prakupito+anilaH// CS6.30.33/ kuryaadviNmuutrasaGgaartiM zoSaM yonimukhasya ca/ SaDahaat saptaraatraadvaa zukraM garbhaazayaM gatam// CS6.30.34/ sarujaM niirujaM vaa+api yaa sravet saa tu vaaminii/ biijadoSaattu garbhasthamaarutopahataazayaa// CS6.30.35/ nRdveSiNyastanii caiva SaNDhii syaadanupakramaa/ viSamaM duHkhazayyaayaaM maithunaat kupito+anilaH// CS6.30.36/ garbhaazayasya yonyaazca mukhaM viSTambhayet striyaaH/ asaMvRtamukhii &saartii ruukSaphenaasravaahinii// CS6.30.37/ maaMsotsannaa mahaayoniH parvavaMkSaNazuulinii/ ityetairlakSaNaiH proktaa viMzatiryonijaa gadaaH// CS6.30.38/ na zukraM dhaarayatyebhirdoSairyonirupadrutaa/ tasmaadgarbhaM na gRhNaati strii gacchatyaamayaan bahuun// CS6.30.39/ gulmaarzaHpradaraadiiMzca vaataadyaizcaatipiiDanam/ aasaaM SoDaza yaastvantyaa aadye dve pittadoSaje// CS6.30.40/ pariplutaa vaaminii ca vaatapittaatmike mate/ karNinyupaplute vaatakaphaaccheSaastu vaatajaaH// CS6.30.41/ dehaM vaataadayastaasaaM svairliGgaiH piiDayanti hi/ snehanasvedabastyaadi vaatajaasvanilaapaham// CS6.30.42/ kaarayedraktapitaghnaM ziitaM pittakRtaasu ca/ zleSmajaasu ca ruukSoSNaM karma kuryaadvicakSaNaH// CS6.30.43/ sannipaate vimizraM tu saMsRSTaasu ca kaarayet/ snigdhasvinnaaM tathaa yoniM duHsthitaaM sthaapayetpunaH// CS6.30.44/ paaNinaa naamayejjihmaaM saMvRtaaM vardhayet punaH/ pravezayenniHsRtaaM ca vivRtaaM parivartayet// CS6.30.45/ yoniH sthaanaapavRttaa hi zalyabhuutaa mataa striyaaH/ sarvaaM vyaapannayoniM tu karmabhirvamanaadibhiH// CS6.30.46/ mRdubhiH paJcabhirnaariiM snigdhasvinnaamupaacaret/ sarvataH suvizuddhaayaaH zeSaM karma vidhiiyate// CS6.30.47/ vaatavyaadhiharaM karma vaataartaanaaM sadaa hitam/ audakaanuupajairmaaMsaiH kSiiraiH satilataNDulaiH// CS6.30.48/ savaataghnauSadhairnaaDiikumbhiisvedairupaacaret/ aktaaM lavaNatailena saazmaprastarasaGkaraiH// CS6.30.49/ svinnaaM koSNaambusiktaaGgiiM vaataghnairbhojayedrasaiH/ balaadroNadvayakvaathe &ghRtatailaaDakaM pacet// CS6.30.50/ sthiraapayasyaajiivantiiviirarSabhakajiivakaiH/ zraavaNiipippaliimudgapiilumaaSaakhyaparNibhiH// CS6.30.51/ zarkaraakSiirakaakoliikaakanaasaabhireva ca/ piSTaizcaturguNakSiire siddhaM peyaM yathaabalam// CS6.30.52/ vaatapittakRtaan rogaan hatvaa garbhaM dadhaati tat/ kaazmaryatriphalaadraakSaakaasamardaparuuSakaiH// CS6.30.53/ punarnavaadvirajaniikaakanaasaasahaacaraiH/ zataavaryaa guDuucyaazca prasthamakSasamairghRtaat// CS6.30.54/ &saadhitaM yonivaataghnaM garbhadaM paramaM pibet/ &pippaliikuJcikaajaajiivRSakaM saindhavaM vacaam// CS6.30.55/ yavakSaaraajamode ca zarkaraaM citrakaM tathaa/ piSTvaa &sarpiSi bhRSTaani paayayeta prasannayaa// CS6.30.56/ yonipaarzvaartihRdrogagulmaarzovinivRttaye/ vRSakaM maatuluGgasya muulaani madayantikaam// CS6.30.57/ pibet salavaNairmadyaiH pippaliikuJcike tathaa/ raasnaazvadaMSTraavRSakaiH pibecchuule zRtaM payaH// CS6.30.58/ guDuuciitriphalaadantiikvaathaizca pariSecayet/ saindhavaM tagaraM kuSThaM bRhatii devadaaru ca// CS6.30.59/ samaaMzaiH saadhitaM kalkaistailaM dhaaryaM rujaapaham/ guDuuciimaalatiiraasnaabalaamadhukacitrakaiH// CS6.30.60/ nidigdhikaadevadaaruyuuthikaabhizca kaarSikaiH/ tailaprasthaM gavaaM muutre kSiire ca dviguNe pacet// CS6.30.61/ vaataartaayaaH picuM dadyaadyonau ca praNayettataH/ vaataartaanaaM ca yoniinaaM sekaabhyaGgapicukriyaaH// CS6.30.62/ (&uSNaaH sigdhaaH prakartavyaastailaani snehanaani ca/) hiMsraakalkaM tu vaataartaa koSNamabhyajya dhaarayet/ paJcavalkasya pittaartaa zyaamaadiinaaM kaphaaturaa// CS6.30.63/ pittalaanaaM tu yoniinaaM sekaabhyaGgapicukriyaaH/ ziitaaH pittaharaaH kaaryaaH snehanaarthaM ghRtaani ca// CS6.30.64/ (&pittaghnauSadhasiddhaani kaaryaaNi bhiSajaa tathaa/) zataavariimuulatulaazcatasraH saMprapiiDayet// CS6.30.65/ rasena kSiiratulyena pacettena ghRtaaDhakam/ jiivaniiyaiH zataavaryaa mRdviikaabhiH paruuSakaiH// CS6.30.66/ piSTaiH priyaalaizcaakSaaMzairdviyaSTimadhukairbhiSak/ siddhe ziite ca madhunaH pippalyaazca palaaSTakam// CS6.30.67/ sitaadazapalonmizraallihyaat paaNitalaM tataH/ yonyasRkzukradoSaghnaM vRSyaM puMsavanaM ca tat// CS6.30.68/ kSataM kSataM raktapittaM kaasaM zvaasaM haliimakam/ kaamalaaM vaataraktaM ca viisarpaM hRcchirograham// CS6.30.69/ unmaadaaratyapasmaaraan vaatapittaatmakaaJjayet/ iti bRhacchataavariighRtam/ evameva kSiirasarpirjiivaniiyopasaadhitam// CS6.30.70/ garbhadaM pittalaanaaM ca yoniinaaM syaadbhiSagjitam/ yonyaaM zleSmapraduSTaayaaM vaartiH saMzodhanii hitaa// CS6.30.71/ vaaraahe bahuzaH pitte bhaavitairlaktakaiH kRtaa/ bhaavitaM payasaa+arkasya yavacuurNaM sasaindhavam// CS6.30.72/ vartiH kRtaa muhurdhaaryaa tataH secyaa sukhaambunaa/ pippalyaa maricairmaaSaiH zataahvaakuSThasaindhavaiH// CS6.30.73/ vartistulyaa pradezinyaa dhaaryaa yonivizodhanii/ udumbarazalaaTuunaaM droNamabdroNasaMyutam// CS6.30.74/ &sapaJcavaklakulakamaalatiinimbapallavam/ nizaaM sthaapya jale tasmiMstailaprasthaM vipaacayet// CS6.30.75/ laakSaadhavapalaazatvaGniryaasaiH zaalmalena ca/ piSTaiH siddhasya tailasya picuM yonau nidhaapayet// CS6.30.76/ sazarkaraiH kaSaayaizca ziitaiH kurviita secanam/ picchilaa vivRtaa kaaladuSTaa yonizca daaruNaa// CS6.30.77/ &saptaahaacchudhyati kSipramapatyaM caapi vindati/ udumbarasya dugdhena SaTkRtvo bhaavitaattilaat// CS6.30.78/ tailaM kvaathena tasyaiva siddhaM dhaaryaM ca puurvavat/ dhaatakyaamalakiipatrasrotojamadhukotpalaiH// CS6.30.79/ jambvaamramadhyakaasiisalodhrakaTphalatindukaiH/ sauraaSTrikaadaaDimatvagudumbarazalaaDubhiH// CS6.30.80/ akSamaatrairajaamuutre kSiire ca dviguNe pacet/ tailaprasthaM picuM dadyaadyonau ca praNayettataH// CS6.30.81/ kaTiipRSThatrikaabhyaGgaM snehabastiM ca daapayet/ picchilaa &sraaviNii yonirviplutopaplutaa tathaa// CS6.30.82/ uttaanaa connataa zuunaa sidhyet sasphoTazuulinii/ kariiradhavanimbarkaveNukozaamrajaambavaiH// CS6.30.83/ jiGginiivRSamuulaanaaM kvaathairmaardviikasiidhubhiH/ sazuktairdhaavanaM mithairyonyaasraavavinaazanam// CS6.30.84/ kuryaat satakragomuutrazuktairvaa triphalaarasaiH/ pippalyayorajaH pathyaaprayogaa madhunaa hitaaH// CS6.30.85/ zleSmalaayaaM kaTupraayaaH samuutraa bastayo hitaaH/ pitte samadhurakSiiraa vaate tailaamlasaMyutaaH// CS6.30.86/ sannipaatasamutthaayaaH karma saadhaaraNaM hitam/ raktayonyaamasRgvarNairanubandhaM samiikSya ca// CS6.30.87/ tataH kuryaadyathaadoSaM raktasthaapanamauSadham/ tilacuurNaM dadhi ghRtaM phaaNitaM zaukarii vasaa// CS6.30.88/ kSaudreNa saMyutaM peyaM vaatasRgdaranaazanam/ varaahasya raso medyaH sakaulattho+anilaadhike// CS6.30.89/ zarkaraakSaudrayaSTyaahvanaagarairvaa yutaM dadhi/ payasyotpalazaaluukabisakaaliiyakaambudam// CS6.30.90/ sapayaHzarkaraakSaudraM &paittike+asRgdare pibet/ paaThaa jambvaamrayormadhyaM zilodbhedaM rasaaJjanam// CS6.30.91/ ambaSThaa zaalmaliizleSaM samaGgaaM vatsakatvacam/ baahliikaativiSe bilvaM mustaM lodhraM sagairikam// CS6.30.92/ kaTvaGgaM maricaM zuNThiiM mRdviikaaM raktacandanam/ kaTphalaM vatsakaanantaadhaatakiimadhukaarjunam// CS6.30.93/ puSyeNoddhRtya tulyaani suukSmacuurNaani kaarayet/ taani kSaudreNa saMyojya pibettaNDulavaariNaa// CS6.30.94/ arzaHsu caatisaareSu raktaM yaccopavezyate/ doSaagantukRtaa ye ca baalaanaaM taaMzca naazayet// CS6.30.95/ yonidoSaM rajodoSaM zvetaM niilaM sapiitakam/ striiNaaM zyaavaaruNaM yacca prasahya vinivartayet// CS6.30.96/ cuurNaM puSyaanugaM naama hitamaatreyapuujitam/ iti puSyaanugacuurNam/ taNDuliiyakamuulaM tu sakSaudraM taNDulaambunaa// CS6.30.97/ rasaaJjanaM ca laakSaaM ca chaagena payasaa pibet/ patrakalkau ghRte bhRSTau raajaadanakapitthayoH// CS6.30.98/ pittaanilaharau, paitte sarvathaivaasrapittajit/ madhukaM triphalaaM lodhraM mustaM sauraaSTrikaaM madhu// CS6.30.99/ madyairnimbaguDuucyau vaa kaphaje+asRgdare pibet/ virecanaM mahaatiktaM paittike+asRgdare pibet// CS6.30.100/ hitaM garbhaparisraave yaccokataM tacc kaarayet/ kaazmaryakuTajaakvaathasiddhamuttarabastinaa// CS6.30.101/ raktayonyarajaskaanaaM putraghnyaazca hitaM ghRtam/ &mRgaajaavivaraahaasRgdadhyamlaphalasarpiSaa// CS6.30.102/ arajaskaa pibet siddhaM jiivaniiyaiH payo+api vaa/ karNinyacaraNaazuSkayonipraakcaraNaasu ca// CS6.30.103/ kaphavaate ca daatavyaM tailamuttarabastinaa/ gopitte matsyapitte vaa kSaumaM triHsaptabhaavitam// CS6.30.104/ madhunaa kiNvacuurNaM vaa dadyaadacaraNaapaham/ srotasaaM zodhanaM kaNDuukledazophaharaM ca tat// CS6.30.105/ vaataghnaiH zatapaakaizca tailaiH praagaticaariNii/ aasthaapyaa caanuvaasyaa ca svedyaa caanilasuudanaiH// CS6.30.106/ snehadravyaistathaa++aahaarairupanaahaizca yuktitaH/ zataahvaayavagodhuumakiNvakuSThapriyaGgubhiH// CS6.30.107/ balaakhuparNikaazryaahvaiH saMyaavo dhaaraNaH smRtaH/ vaaminyupaplutaanaaM ca snehasvedaadikaH kramaH// CS6.30.108/ kaaryastataH snehapicustataH saMtarpaNaM bhavet/ zallakiijiGginiijambuudhavatvakpaJcavalkalaiH// CS6.30.109/ kaSaayaiH saadhitaH snehapicuH syaadviplutaapahaH/ karNinyaaM vartikaa kuSThapippalyarkaagrasaindhavaiH// CS6.30.110/ bastamuutrakRtaa dhaaryaa sarvaM ca zleSmanuddhitam/ traivRtaM snehanaM svedo graamyaanuupaudakaa rasaaH// CS6.30.111/ dazamuulapayobastizcodaavartaanilaartiSu/ traivRtenaanuvaasyaa ca bastizcottarasaMjJitaH// CS6.30.112/ etadeva mahaayonyaaM srastaayaaM ca vidhiiyate/ &vasaa rkSavaraahaaNaaM ghRtaM ca mdhuraiH zRtam// CS6.30.113/ &puurayitvaa mahaayoniM badhniiyaat kSaumalaktakaiH/ prasrastaaM sarpiSaa+abhyajya kSiirasvinnaaM pravezya ca// CS6.30.114/ badhniiyaadvezavaarasya piNDenaamuutrakaalataH/ yacca vaatavikaaraaNaaM karmoktaM tacca kaarayet// CS6.30.115/ sarvavyaapatsu matimaanmahaayonyaaM vizeSataH/ nahi vaataadRte yonirnaariiNaaM saMpraduSyati// CS6.30.116/ zamayitvaa tamanyasya kuryaaddoSasya meSajam/ rohiitakaanmuulakalkaM paaNDure+asRgdare pibet// CS6.30.117/ jalenaamalakiibiijaM kalkaM vaa sasitaamadhum/ madhunaa++aamalakaaccuurNaM rasaM vaa &lehayecca taam// CS6.30.118/ nyagrodhatvakkaSaayeNa lodhrakalkaM tatahaa pibet/ aasraave kSaumapaTTaM vaa bhaavitaM tena dhaarayet// CS6.30.119/ plakSatvakcuurNapiNDaM vaa dhaarayenmadhunaa kRtam/ yonyaa snehaaktayaa lodhrapriyaGgumadhukasya vaa// CS6.30.120/ dhaaryaa madhuyutaa vartiH kaSaayaaNaaM ca sarvazaH/ sraavacchedaarthamabhyaktaaM dhuupayedvaa ghRtaaplutaiH// CS6.30.121/ saralaagugguluyavaiH satailakaTumatsyakaiH/ kaasiisaM triphalaa kaaMkSii samaGgaa++aamraasthi dhaatakii// CS6.30.122/ paicchilye kSaudrasaMyuktazcuurNo vaizadyakaarakaH/ palaazasarjajambuutvaksamaGgaamocadhaatakiiH// CS6.30.123/ sapicchilaapariklinnaastambhanaH kalka iSyate/ stabdhaanaaM karkazaanaaM ca kaaryaM maardavakaarakam// CS6.30.124/ dhaarayedvezavaaraM vaa paayasaM kRzaraaM tathaa/ durgandhaanaaM kaSaayaH syaattauvaraH kalka eva vaa// CS6.30.125/ cuurNaM vaa sarvagandhaanaaM puutigandhaapakarSaNam/ evaM yoniSu zuddhaasu garbhaM vindanti yoSitaH// CS6.30.126/ aduSTe praakRte biije jiivopakramaNe sati/ paJcakarmavizuddhasya puruSasyaapi cendriyam// CS6.30.127/ pariikSya varNairdoSaaNaaM duSTaM tadghnairupaacaret/ bhavanti caatra--- saliGgaa vyaapado yoneH sanidaanacikitsitaaH// CS6.30.128/ uktaa vistarataH samyaGguninaa tattvadarzinaa/ punarevaagnivezastu papraccha bhiSajaaM varam// CS6.30.129/ aatreyamupasaGgamya zukradoSaastvayaa+anagha!/ rogaadhyaaye samuddiSTaa hyaSTau puMsaamazeSataH// CS6.30.130/ teSaaM hetuM bhiSakzreSTha! duSTaaduSTasya caakRtim/ cikitsitaM ca kaartsnyona klaibyaM yacca caturvidham// CS6.30.131/ upadraveSu yoniinaaM pradaro yazca kiirtitaH/ teSaaM nidaanaM liGgaM ca cikitsaaM caiva tattvataH// CS6.30.132/ samaasavyaasamedena &prabruuhi bhiSajaaMvara!/ tasmai zuzruuSamaaNaaya provaaca munipuGgavaH// CS6.30.133/ biijaM &yasmaadvyavaaye tu harSayonisamutthitam/ zukraM pauruSamityuktaM tasmaadvakSyaami tacchRNu// CS6.30.134/ yathaa biijamakaalaambukRmikiiTaagniduuSitam/ na virohati saMduSTaM tathaa zukraM zariiriNaam// CS6.30.135/ ativyavaayadvyaayaamaadasaatmyaanaaM ca sevanaat/ akaale vaa+apyayonau vaa maithunaM na ca gacchataH// CS6.30.136/ ruukSatiktakaSaayaatilavaNaamloSNasevanaat/ &naariiNaamarasajJaanaaM gamanaajjarayaa tathaa// CS6.30.137/ cintaazokaadavisrambhaacchastrakSaaragnivibhramaat/ &bhayaatkrodhaadabhiicaaraadvyaadhibhiH karzitasya ca// CS6.30.138/ vegaaghaataat kSataaccaapi dhaatuunaaM saMpraduuSaNaat/ doSaaH pRthak samastaa vaa praapya retovahaaH siraaH// CS6.30.139/ zukraM sMduuSayantyaazu tadvakSyaami vibhaagazaH/ phenilaM tanu ruukSaM ca vivarNaM puuti picchilam// CS6.30.140/ anyadhaatuupasaMsRSTamavasaadi tathaa+aSTamam/ phenilaM tanu ruukSaM ca kRcchreNaalpaM ca maarutaat// CS6.30.141/ bhavatyupahataM zukraM na tadgarbhaaya kalpate/ saniilamathavaa piitamatyuSNaM puutigandhi ca// CS6.30.142/ dahalliGgaM viniryaati zukraM pittena duuSitam/ zleSmaNaa baddhamaargaM tu bhavatyatyarthapicchilam// CS6.30.143/ striiNaamatyarthagamanaadabhighaataat kSataadapi/ zukraM pravartate jantoH praayeNa rudhiraanvayam// CS6.30.144/ vegasaMdhaaraNaacchukraM vaayunaa vihataM pathi/ kRcchreNa yaati grathitamavasaadi tathaa++aaSTamam// CS6.30.145/ iti doSaaH samaakhyaataaH zukrasyaaSTau salakSaNaaH/ snigdhaM ghanaM picchilaM ca madhuraM caavidaahi ca// CS6.30.146/ retaH zuddhaM &vijaaniiyaacchvetaM sphaTikasannibham/ vaajiikaraNayogaistairupayogasukhairhitaiH// CS6.30.147/ raktapittaharairyogairyonivyaapadikaistathaa/ duSTaM yadaa bhavecchukraM tadaa tat samupaacaret// CS6.30.148/ ghRtaM ca jiivaniiyaM yaccyavanapraaza eva ca/ girijasya prayogazca retodoSaanapohati// CS6.30.149/ vaataanvite hitaaH zukre niruuhaaH saanuvaasanaaH/ abhayaamalakiiyaM ca paitte zastaM rasaayanam// CS6.30.150/ maagadhyamRtalohaanaaM triphalaayaa rasaayanam/ kaphotthitaM zukradoSaM hanyaadbhallaatakasya ca// CS6.30.151/ yadanyadhaatusaMsRSTAM zukraM tadviikSya yuktitaH/ yathaadoSAM prayuJjiita doSadhaatubhiSagjitam// CS6.30.152/ sarpiH payo rasaaH zaaliryavagodhuumaSaSTikaaH/ prazastaaH zukradoSeSu bastikarma vizeSataH// CS6.30.153/ ityaSTazukradoSaaNaaM muninoktaM cikitsitam/ retodoSodbhavaM klaibyaM yasmaacchuddhyaiva sidhyati// CS6.30.154/ tato vakSyaami te samyagagniveza! yathaatatham/ biijadhvajopaghaataabhyaaM jarayaa zukrasaMkSayaat// CS6.30.155/ klaibyaM saMpadyate tasya zRNu saamaanyalakSaNam/ saGkalpapravaNo nityaM priyaaM vazyaamapi striyam// CS6.30.156/ na yaati liGgazaitthilyaat kadaacidyaati vaa yadi/ zvaasaartaH svinnagaatrazca moghasaGkalpaceSTitaH// CS6.30.157/ mlaanaziznazca &nirbiijaH syaadetat klaibyalakSaNam/ saamaanyalakSaNaM hyetadvistareNa pravakSyate// CS6.30.158/ ziitaruukSaalpasaMkliSTa-&viruddhaajiirNabhojanaat/ zokacintaabhayatraasaat striiNaaM caatyarthasevanaat// CS6.30.159/ abhicaaraadavisrambhaadrasaadiinaaM ca saMkSayaat/ vaataadiinaaM ca vaiSamyaattathaivaanazanaacchramaat// CS6.30.160/ naariiNaamarasajJatvaat paJcakarmaapacaarataH/ biijopaghaataadbhavati paaNDuvarNaH sudurbalaH// CS6.30.161/ alpapraaNo+alpaharSazca pramadaasu bhavennaraH/ hRtpaaNDurogatamakakaamalaazramapiiDitaH// CS6.30.162/ chardyatiisaarazuulaartaH kaasajvaranipiiDitaH/ viijopaghaatajaM klaibyaM dhvajabhaGgakRtaM zRNu// CS6.30.163/ atyamlalavaNakSaaraviruddhaasaatmyabhojanaat/ atyambupaanaadviSamaat piSTaannagurubhojanaat// CS6.30.164/ dadhikSiiraanuupamaaMsasevanaadhyaadhikarSaNaat/ kanyaanaaM caiva gamanaadayonigamanaadapi// CS6.30.165/ &diirgharogaaM cirotsRSTaaM tathaiva ca rajasvalaam/ durgandhaaM duSTayoniM ca tathaiva ca &parisrutaam// CS6.30.166/ iidRziiM pramadaaM mohaadyo gacchet kaamaharSitaH/ catuSpadaabhigamanaacchephasazcaabhighaatataH// CS6.30.167/ adhaavanaadvaa meDhrasya zastradantamakhakSataat/ kaaSThaprahaaraniSpeSaacchuukaanaaM caatisevanaat// CS6.30.168/ retasazca pratiighaataaddhvajabhaGgaH pravartate/ (&bhavanti yaani ruupaaNi tasya vakSyaamyataH param/) zvayathurvedanaa meDhre raagazcaivopalakSyate// CS6.30.169/ sphoTaazca tiivraa jaayante liGgapaako bhavatyapi/ maaMsavRddhirbhaveccaasya vraNaaH kSipraM bhavantyapi// CS6.30.170/ pulaakodakasaGkaazaH sraavaH zyaavaaruNaprabhaH/ &valayiikurute caapi kaThinazca parigrahaH// CS6.30.171/ jvarastRSNaa bhramo muurcchaa cchardizcaasyopajaayate/ raktaM kRSNaM sraveccaapi niilamaavilalohitam// CS6.30.172/ agnineva ca dagdhasya tiivro daahaH savedanaH/ bastau vRSaNayorvaa+api siivanyaaM vaGkSaNeSu ca// CS6.30.173/ kadaacitpicchilo vaa+api paaNDuH sraavazca jaayate/ zvayathurjaayate mandaH stimito+alpaparisravaH// CS6.30.174/ ciraacca paakaM vrajati zuughraM vaa+atha pramucyate/ jaayante krimayazcaapi klidyate puutigandhi ca// CS6.30.175/ ciziiryate maNizcaasya meDhraM muSkaavathaapi ca/ dhvajabhaGgakRtaM klaibyamityetat samudaahRtam// CS6.30.176/ &etaM paJcavidhaM deciddhvajabhaGgaM pracakSate/ klaibyaM jaraasaMbhavaM hi pravakSyaamyatha tacchRNu// CS6.30.177/ jaghanyamadhyapravaraM vayastrividhamucyate/ atipravayasaaM zukraM praayazaH kSiiyate nRNaam// CS6.30.178/ rasaadiinaaM saMkSayaacca tathaivaavRSyasevanaat/ balaviiryendiryaaNaaM ca krameNaiva parikSayaat// CS6.30.179/ parikSayaadaayuSazcaapyanaahaaraacchramaat klamaat/ jaraasaMbhavajaM klaibyamityetairhetubhirnRNaam// CS6.30.180/ jaayate tena so+atyarhtaM kSiiNadhaatuH sudurbalaH/ vivarNo durbalo diinaH kSipraM vyaadhimathaaznute// CS6.30.181/ etajjaraasaMbhavaM hi caturthaM kSayajaM zRNu/ atiiva cintanaaccaiva zokaatkrodhaadbhayaattathaa// CS6.30.182/ &iirSyotkaNThaamadodvegaan sadaa vizati yo naraH/ kRzo vaa sevate ruukSamannapaanaM tathauSadham// CS6.30.183/ durbalaprakRtizcaiva niraahaaro bhavedyadi/ &asaatmyabhojanaaccaapi hRdaye yo vyavasthitaH// CS6.30.184/ rasaH pradhaanadhaaturhi kSiiyetaazu tato mRNaam/ raktaadayazca kSiiyante dhaatavastasya dehinaH// CS6.30.185/ zukraavasaanaastebhyo+api zukraM dhaama paraM matam/ cetaso vaa+atiharSeNa vyavaayaM sevate+ati yaH// CS6.30.186/ tasyaazu kSiiyate zukraM tataH praapnoti saMkSayam/ ghoraM vyaadhimavaapnoti maraNaM vaa sa gacchati// CS6.30.187/ zukraM tasmaadvizeSeNa rakSyamaarogyamicchataa/ evaM nidaanaliGgaabhyaamuktaM klaibyaM caturvidham// CS6.30.188/ kecit klaibye tvasaadhye dve dhvajabhaGgakSayodbhave/ vadanti zephasazchedaadvRSaNotpaaTanena ca// CS6.30.189/ maataapitrorbiijadoSaadazubhaizcaakRtaatmanaH/ garbhasthasya yadaa doSaaH praapya retovahaaH siraaH// CS6.30.190/ zoSayantyaazu tannaazaadretazcaapyupahanyate/ tatra saMpuurNasarvaaGgaH sa bhavatyapumaan pumaan// CS6.30.191/ ete tvasaadhyaa vyaakhyaataaH sannipaatasamucchrayaat/ cikitsitamatastuurdhvaM samaasavyaasataH zRNu// CS6.30.192/ zukradoSeSu nirdiSTaM bheSajaM yanmayaa+anagha!/ klaibyopazaantaye kuryaat kSiiNakSatahitaM ca yat// CS6.30.193/ bastayaH kSiirasarpiiMSi vRSyayogaazca ye mataaH/ rasaayanaprayogaazca sarvaanetaan prayojayet// CS6.30.194/ samiikSya dehadoSaagnibalaM bheSajakaalavit/ vyavaayahetuje klaibye tathaa &dhaatuviparyayaat// CS6.30.195/ daivavyapaazrayaM caiva bheSajaM &caabhicaaraje/ samaasenaitaduddiSTaM bheSajaM klaibyazaantaye// CS6.30.196/ vistareNa pravakSyaami klaibyaanaaM bheSajaM punaH/ susvinnasnigdhagaatrasya snehayuktaM virecanam// CS6.30.197/ annaazanaM tataH kuryaadathavaa++aasthaapanaM punaH/ pradadyaanmatimaan vaidyastatastamanuvaasayet// CS6.30.198/ palaazairaNDamustaadyaiH pazcaadaasthaapayettataH/ vaajiikaraNayogaazca puurvaM ye samudaahRtaaH// CS6.30.199/ bhiSajaa te prayojyaaH syuH klaibye biijopaghaataje/ dhvajabhaGgakRtaM klaibyaM jJaatvaa tasyaacaret kriyaam// CS6.30.200/ pradehaan pariSekaaMzca kuryaadvaa raktamokSaNam/ snehapaanaM ca kurviita sasnehaM ca virecanam// CS6.30.201/ &anuvaasaM tataH kuryaadathavaa++aasthaapanaM punaH/ vraNavacca kriyaaH sarvaastatra kuryaadvicakSaNaH// CS6.30.202/ jaraasaMbhavaje klaibye kSayaje caiva kaarayet/ snehasvedopapannasya sasnehaM zodhanaM hitam// CS6.30.203/ kSiirasarpirvRSyayogaa bastayazcaiva yaapanaaH/ rasaayanaprayogaazca tayorbheSajamucyate// CS6.30.204/ vistareNaitaduddiSTaM klaibyaanaaM bheSajaM mayaa/ yaH puurvamuktaH pradaraH zRNu hetvaadibhistu tam// CS6.30.205/ yaa+atyarthaM sevate naarii lavaNaamlaguruuNi ca/ kaTuunyatha vidaahiini snigdhaani pizitaani ca// CS6.30.206/ graamyaudakaani medyaani kRzaraaM paayasaM &dadhi/ zukramastusuraadiini bhajantyaaH kupito+anilaH// CS6.30.207/ &raktaM pramaaNamutkramya garbhaazayagataaH siraaH/ rajovahaaH samaazritya raktamaadaaya tadrajaH// CS6.30.208/ yasmaadvivardhayatyaazu &rasabhaavaadvimaanataa/ tasmaadasRgdaraM praahuretattantravizaaradaaH// CS6.30.209/ rajaH pradiiryate yasmaat pradarastena sa smRtaH/ saamaanyataH samuddiSTaM kaaraNaM liGgameva ca// CS6.30.210/ caturvidhaM vyaasatastu vaataadyaiH sannipaatataH/ ataHparaM pravakSyaami hetvaakRtibhiSagjitam// CS6.30.211/ ruukSaadibhirmaarutastu raktamaadaaya puurvavat/ kupitaH pradaraM kuryaallakSaNaM tasya me zRNu// CS6.30.212/ phenilaM tanu ruukSaM ca zyaavaM caaruNameva ca/ kiMzukodakasaGkaazaM sarujaM vaa+atha niirujam// CS6.30.213/ kaTivaGkSaNahRtpaarzvapRSThazroNiSu maarutaH/ kurute vedanaaM tiivraametadvaataatmakaM viduH// CS6.30.214/ amloSNalavaNakSaaraiH pittaM prakupitaM yadaa/ puurvavat pradaraM kuryaat paittikaM liGgataH zRNu// CS6.30.215/ saniilamathavaa piitamatyuSNamasitaM tathaa/ nitaantaraktaM sravati muhurmuhurathaartimat// CS6.30.216/ daaharaagatRSaamohajvarabhramasamaayutam/ asRgdaraM paittikaM syaacchlaibmikaM tu pravakSyate// CS6.30.217/ gurvaadibhirhetubhizca puurvavat kupitaH kaphaH/ pradaraM kurute tasya lakSaNaM tattvataH zRNu// CS6.30.218/ picchilaM paaNDuvarNaM caguru snigdhaM ca ziitalam/ sravatyasRk zleSmalaM ca ghanaM mandarujaakaram// CS6.30.219/ chardyarocakahRllaasazvaasakaasasamanvitam/ (&vakSyate kSiiradoSaaNaaM saamaanyamiha kaaraNam// CS6.30.220/ yattadeva tridoSasya kaaraNaM pradarasya tu/) triliGgasaMyutaM vidyaannaikaavasthamasRgdaram// CS6.30.221/ naarii tvatiparikliSTaa yadaa prakSiiNazoNitaa/ sarvahetusamaacaaraadativRddhastadaa+anilaH// CS6.30.222/ raktamaargeNa sRjati &pratyaniikabalaM kapham/ durgandhaM picchilaM piitaM vidagdhaM pittatejasaa// CS6.30.223/ vasaaM medazca yaavaddhi samupaadaaya vegavaan/ sRjatyapatyamaargeNa sarpirmajjavasopamam// CS6.30.224/ zazvat sravatyathaasraavaM tRSNaadaahajvaraanvitaam/ kSiiNaraktaaM durbalaaM sa taamasaadhyaaM vivarjayet// CS6.30.225/ maasaanniSpicchadaahaarti paJcaraatraanubandhi ca/ naivaatibahu naatyalpamaartavaM zuddhamaadizet// CS6.30.226/ guJjaaphalasavarNaM ca &padmaalaktakasannibham/ indragopakasaGkaazamaartavaM zuddhamaadizet// CS6.30.227/ yoniinaaM vaatalaadyaanaaM yaduktamiha bheSajam/ caturNaaM pradaraaNaaM ca tat sarvaM kaarayedbhiSak// CS6.30.228/ raktatisaariNaaM yacca tathaa zoNitapittinaam/ raktaarzasaaM ca yat proktaM bheSajaM tacca kaarayet// CS6.30.229/ dhaatriistanastanyasaMpaduktaa vistarataH puraa/ stanyasaMjananaM caiva stanyasya ca vizodhanam// CS6.30.230/ vaataadiduSTe liGgaM ca kSiiNasya ca cikitsitam/ tatsarvamuktaM ye tvaSTau kSiiradoSaaH prakiirtitaaH// CS6.30.231/ vaataadiSveva taan vidyaacchaastracakSurbhiSaktamaH/ trividhaastu yataH ziSyaastato vakSyaami vistaram// CS6.30.232/ ajiirNaasaatmyaviSamaviruddhaatyarthabhojanaat/ lavaNaamlakaTukSaarapraklinnaanaaM ca sevanaat// CS6.30.233/ manaHzariirasaMtaapaadasvapnaannizi cintanaat/ praaptavegapratiighaataadapraaptodiiraNena ca// CS6.30.234/ paramaannaM guDakRtaM kRzaraaM dadhi &mandakam/ abhiSyandiini maaMsaani graamyaanuupaudakaani ca// CS6.30.235/ bhuktvaa bhuktvaa divaasvapnaanmadyasyaatiniSevaNaat/ &anaayaasaadabhiighaataat krodhaaccaataGkakarzanaiH// CS6.30.236/ doSaaH kSiiravahaaH praapya siraaH stanyaM praduuSya ca/ kuryuraSTavidhaM bhuuyo doSatastannibodha me// CS6.30.237/ vairasyaM phenasaGghaato raukSyaM cetyanilaatmake/ pittaadvaivarNyadaurgandhye snehapaicchilyagauravam// CS6.30.238/ kaphaadbhavati ruukSaadyairanilaH svaiH prakopaNaiH/ kruddhaH kSiiraazayaM praapya rasaM &stanyasya duuSayet// CS6.30.239/ virasaM vaatasaMsRSTaM kRziibhavati tat piban/ na &caasya svadate kSiiraM kRcchreNa ca vivardhate// CS6.30.240/ tathaiva vaayuH kupitaH stanyamantarviloDayan/ karoti phenasaGghaataM &tattu kRcchraat pravartate// CS6.30.241/ tena kSaamasvaro baalo baddhaviNmuutramaarutaH/ vaatikaM ziirSarogaM vaa piinasaM vaa+adhigacchati// CS6.30.242/ puurvavat kupitaH stanye snehaM zoSayate+anilaH/ ruukSaM tat pibato raukSyaadbalahraasaH prajaayate// CS6.30.243/ pittamuSNaadibhiH kruddhaM stanyaazayamabhiplutam/ karoti stanyavaivarNyaM niilapiitaasitaadikam// CS6.30.244/ vivarNagaatraH svinnaH syaattRSNaalurbhinnaviT zizuH/ nityamuSNazariirazca naabhinandati taM stanam// CS6.30.245/ puurvavat kupite pitte daurgandhyaM kSiiramRcchati/ paaNDvaamayastatpibataH kaamalaa ca bhavecchizoH// CS6.30.246/ kruddho gurvaadibhiH zleSmaa kSiiraazayagataH striyaaH/ snehaanvitatvaattatkSiiramatisnigdhaM karoti tu// CS6.30.247/ chardanaH kunthanastena laalaalurjaayate zizuH/ nityopadigdhaiH &srotobhirnidraaklamasamanvitaH// CS6.30.248/ zvaasakaasapariitastu prasekatamakaanvitaH/ abhibhuuya kaphaH stanyaM picchilaM kurute yadaa// CS6.30.249/ laalaaluH zuunavaktraakSirjaDaH syaattat pibaJchizuH/ kaphaH kSiiraazayagato gurutvaat kSiiragauravam// CS6.30.250/ &karoti guru tat piitvaa baalo hRdrogamRcchati/ anyaaMzca vividhaanrogaankuryaatkSiirasamaazritaan// CS6.30.251/ kSiire vaataadibhirduSTe saMbhavanti tadaatmakaaH/ tatraadau stanyazuddhyarthaM dhaatriiM snehopapaaditaam// CS6.30.252/ saMsvedya vidhivadvaidyo vamanenopapaadayet/ vacaapriyaGguyaSTyaahvaphalavatsakasarSapaiH// CS6.30.253/ kalkairnimbapaTolaanaaM kvaathaiH salavaNairvamet/ samyagvaantaaM yathaanyaayaM kRtasaMsarjanaaM tataH// CS6.30.254/ doSakaalabalaapekSii snehayitvaa virecayet/ trivRtaamabhayaaM vaa+api triphalaarasasaMyutaam// CS6.30.255/ paayayenmadhusaMyuktaamabhayaaM vaa+api kevalaam/ (&paayayenmuutrasaMyuktaaM virekaarthaM ca zaastravit//) CS6.30.256/ samyagviriktaaM matimaan kRtasaMsarjanaaM punaH/ tato &doSaavazeSaghnairannapaanairupaacaret// CS6.30.257/ zaalayaH SaSTikaa vaa syuH zyaamaakaa bhojane hitaaH/ priyaGgavaH koraduuSaa yavaa veNuyavaastathaa// CS6.30.258/ vaMzavetrakalaayaazca &zaakaarthe snehasaMskRtaaH/ mudgaan masuuraan yuuSaarthe kulatthaaMzca prakalpayet// CS6.30.259/ nimbavetraagrakulakavaartaakaamalakaiH zRtaan/ savyoSasaindhavaan yuuSaandaapayetstanyazodhanaan// CS6.30.260/ zazaan kapiJjilaaneNaan saMskRtaaMzca pradaapayet/ zaarGgeSTaasaptaparNatvagazvagandhaazRtaM jalam// CS6.30.261/ paayayetaathavaa stanyazuddhaye rohiNiizRtam/ amRtaasaptaparNatvakkvaathaM caiva sanaagaram// CS6.30.262/ kiraatatiktakakvaathaM zlokapaaderitaan pibet/ triinetaanstanyazuddhyarthamiti saamaanyabheSajam// CS6.30.263/ kiirtitaM stanyadoSaaNaaM pRthaganyaM nibodhata/ paayayedvirasakSiiraaM draakSaamadhukasaarivaaH// CS6.30.264/ zlakSNapiSTaaM payasyaaM ca samaaloDya sukhaambunaa/ paJcakolakulatthaizca piSTairaalepayet stanau// CS6.30.265/ zuSkau prakSaalya nirduhyaattathaa stanyaM vizudhyati/ phenasaGghaatavatkSiiraM yasyaastaaM paayayet striyam// CS6.30.266/ &paaThaanaagarazaarGgeSTaamuurvaaH piSTvaa sukhaambunaa/ aJjanaM &naagaraM daaru bilvamuulaM priyaGgavaH// CS6.30.267/ stanayoH puurvavat kaaryaM lepanaM kSiirazodhanam/ kiraatatiktakaM zuNThiiM saamRtaaM kvaathayedbhiSak// CS6.30.268/ taM kvaathaM paayayeddhaatriiM stanyadoSanibarhaNam/ stanau caalepayet piSTairyavagodhuumasarSapaiH// CS6.30.269/ SaDvirekaazritiiyoktairauSadhaiH stanyazodhanaiH/ &ruukSakSiiraa pibet kSiiraM tairvaa siddhaM ghRtaM pibet// CS6.30.270/ puurvavajjiivakaadyaM ca paJcamuulaM pralepanam/ stanayoH saMvidhaatavyaM sukhoSNaM stanyazodhanam// CS6.30.271/ yaSTiimadhukamRdviikaapayasyaasindhuvaarikaaH/ ziitaambunaa pibetkalkaM kSiiravaivarNyanaazanam// CS6.30.272/ draakSaamadhukakalkena stanau caasyaaH pralepayet/ prakSaalya vaariNaa caiva &nirduhyaattau punaH punaH// CS6.30.273/ viSaaNikaajazRGgyau ca triphalaaM rajaniiM vacaam/ pibecchiitaambunaa piSTvaa kSiiradaurgandhyanaaziniim// CS6.30.274/ lihyaadvaa+apyabhayaacuurNaM savyoSaM maakSikaplutam/ kSiiradaurgandhyanaazaarthaM dhaatrii pathyaazinii tathaa// CS6.30.275/ saarivoziiramaJjiSThaazleSmaatakakucandanaiH/ &patraambucandanoziiraiH stanau caasyaaH pralepayet// CS6.30.276/ &snigdhakSiiraa daarumustapaaThaaH piSTvaa sukhaambunaa/ piitvaa sasaindhavaaH kSipraM kSiirazuddhimavaapnuyaat// CS6.30.277/ paayayet picchilakSiiraaM zaarGgeSTaamabhayaaM vacaam/ mustanaagarapaaThaazca piitaaH stanyavizodhanaaH// CS6.30.278/ takraariSTaM pibeccaapi yaduktaM gudajaapaham/ vidaariibilvamadhukaiH stanau caasyaaH pralepayet// CS6.30.279/ traayamaaNaamRtaanimbapaTolatriphalaazRtam/ gurukSiiraa pibedaazu stanyadoSavizuddhaye// CS6.30.280/ pibedvaa pippaliimuulacavyacitrakanaagaram/ balaanaagarazaarGgeSTaamuurvaabhirlepayet stanau// CS6.30.281/ pRzniparNii payasyaabhyaaM stanau caasyaaH pralepayet/ aSTaavete kSiiradoSaa hetulakSaNabheSajaiH// CS6.30.282/ nirdiSTaaH kSiiradoSotthaastathoktaaH kecidaamayaaH/ doSaduuSyamalaazcaiva mahataaM vyaadhayazca ye// CS6.30.283/ ta eva &sarve baalaanaaM maatraa tvalpataraa mataa/ nivRttirvamanaadiinaaM mRdutvaM paratantrataam// CS6.30.284/ vaakceSTayorasaamarthyaM viikSya baaleSu zaastravit/ bheSajaM svalpamaatraM tu yathaavyaadhi prayojayet// CS6.30.285/ madhuraaNi kaSaayaaNi kSiiravanti mRduuni ca/ prayojayedbhiSagbaale matimaanapramaadataH// CS6.30.286/ atyarhtasnigdharuukSoSNamamlaM kaTuvipaaki ca/ guru cauSadhapaanaannametadbaaleSu garhitam// CS6.30.287/ samaasaat sarvarogaaNaametadbaaleSu bheSajam/ nirdiSTaM zaastravidvaidyaH &pravivicya prayojayet// CS6.30.288/ bhavanti caatra--- iti sarvavikaaraaNaamuktametaccikitsitam/ sthaanametaddhi tantrasya rahasyaM ¶muttamam// CS6.30.289/ asmin saptadazaadhyaayaaH kalpaaH siddhaya eva ca/ naasaadyante+agnivezasya tantre carakasaMskRte// CS6.30.290/ taanetaan kaapilabaliH zeSaan dRDhabalo+akarot/ tantrasyaasya mahaarthasya puuraNaarthaM yathaatatham// CS6.30.291/ rogaa ye+apyatra noddiSTaa bahutvaannaamaruupataH/ teSaamapyetadeva syaaddoSaadiin viikSya bheSajam// CS6.30.292/ doSaduuSyanidaanaanaaM vipariitaM hitaM dhruvam/ uktaanuktaan gadaan sarvaan samyagyuktaM niyacchati// CS6.30.293/ dezakaalapramaaNaanaaM saatmyaasaatmyasya caiva hi/ samyagyogo+anyathaa hyeSaaM pathyamapyanyathaa bhavet// CS6.30.294/ aasyaadaamaazayasthaan hi rogaan nastaHzirogataan/ gudaat pakvaazayasthaaMzca &hantyaazu dattamauSadham// CS6.30.295/ zariiraavayavottheSu visarpapiDakaadiSu/ &yathaadezaM pradehaadi zamanaM syaadvizeSataH// CS6.30.296/ &dinaaturauSadhavyaadhijiirNaliGgartvavekSaNam/ kaalaM vidyaaddinaavekSaH puurvaahNe vanamaM yathaa// CS6.30.297/ rogyavekSo yathaa praatarviranno balavaan pibet/ bheSajaM laghupathyaannairyuktamadyaattu durbalaH// CS6.30.298/ bhaiSajyakaalo bhuktaadau madhye pazcaanmuhurmuhuH/ saamudgaM bhaktasaMyuktaM graasagraasaantare daza// CS6.30.299/ apaane viguNe puurvaM, samaane madhyambhojanam/ &vyaane tu praatarazitamudaane bhojanottaram// CS6.30.300/ vaayau praaNe praduSTe tu graasagraasaantariSyate/ zvaasakaasapipaasaasu tvavacaaryaM muhurmuhuH// CS6.30.301/ saamudgaM hikkine deyaM laghunaa+annena saMyutam/ saMbhojyaM tvauSadhaM bhojyairvicitrairarucau hitam// CS6.30.302/ jvare peyaaH kaSaayaazca kSiiraM sarpirvirecanam/ SaDahe SADahe deyaM kaalaM viikSyaamayasya ca// CS6.30.303/ kSudvegamokSau laghutaa vizuddhirjiirNalakSaNam/ tadaa bheSajamaadeyaM syaaddhi doSavadanyathaa// CS6.30.304/ cayaadayazca doSaaNaaM varjyaM sevyaM ca yatra yat/ rtaavavekSyaM yat karma puurvaM sarvamudaahRtam// (&CS6.30.305/ upakramaaNaaM karaNaM pratiSedhe ca kaaraNam/ vyaakhyaatamabalaanaaM savikalpaanaamavekSaNe// CS6.30.306/ muhurmuhuzca rogaaNaamavasthaamaaturasya ca/ avekSamaaNastu bhiSak cikitsaayaaM na muhyati//) CS6.30.307/ ityevaM SaDvidhaM kaalamanavekSya bhiSagjitam/ prayuktamahitaaya syaat sasyasyaakaalavarSavat// CS6.30.308/ vyaadhiinaamRtvahoraatravayasaaM bhojanasya ca/ vizeSo bhidyate yastu kaalaavekSaH sa ucyate// CS6.30.309/ vasante zleSmajaa rogaaH zaratkaale tu pittajaaH/ varSaasu vaatikaazcaiva praayaH praadurbhavanti hi// CS6.30.310/ nizaante divasaante ca varSaante vaatajaa gadaaH/ praataH kSapaadau kaphajaastayormadhye tu pittajaaH// CS6.30.311/ vayontamadhyaprathame vaatapittakaphaamayaaH/ balavanto bhavantyeva svabhaavaadvayaso nRNaam// CS6.30.312/ jiirNaante vaatajaa rogaa jiiryamaaNe tu pittajaaH/ zleSmajaa bhuktamaatre tu labhante praayazo balam// CS6.30.313/ naalpaM hantyauSadhaM vyaadhiM yathaa++aapo+alpaa mahaanalam/ doSavaccaatimaatraM syaatsasyasyaatyudakaM yathaa// CS6.30.314/ saMpradhaarya balaM tasmaadaamayasyauSadhasya ca/ naivaatibahu naatyalpaM bhaiSajyamavacaarayet// CS6.30.315/ aucityaadyasya yat saatmyaM dezasya puruSasya ca/ apathyamapi naikaantaattattyajaMllabhate sukham// CS6.30.316/ vaahliikaaH pahlavaazciinaaH zuuliikaa yavanaaH zakaaH/ maaMsagodhuumamaadhviikazastravaizvaanarocitaaH// CS6.30.317/ &matsyasaatmyaastathaa praacyaaH kSiirasaatmyaazca saindhavaaH/ &azmakaavantikaanaaM tu tailaamlaM saatmyamucyate// CS6.30.318/ &kandamuulaphalaM saatmyaM vidyaanmalayavaasinaam/ saatmyaM dakSiNataH peyaa &manthazcottarapazcime// CS6.30.319/ madhyadeze bhavet saatmyaM yavagodhuumagorasaaH/ teSaaM tatsaatmyayuktaani bhaiSajaanyavacaarayet// CS6.30.320/ saatmyaM hyaazu balaM dhatte naatidoSaM ca bahvapi/ yogaireva cikitsan hi dezaadyajJo+aparaadhyati// CS6.30.321/ vayobalazariiraadibhedaa hi bahavo &mataaH/ tathaa+antaHsandhimaargaaNaaM doSaaNaaM guuDhacaariNaam// CS6.30.322/ bhavet kadaacit kaaryaa+api viruddhaabhimataa kriyaa/ pittamantargataM &guuDhaM svedasekopanaahanaiH// CS6.30.323/ niiyate bahiruSNairhi tathoSNaM zamayanti te/ baahyaizca ziitaiH sekaadyairuuSmaa+antaryaati piiDitaH// CS6.30.324/ so+antarguuDhaM kaphaM hanti ziitaM ziitaistathaa jayet/ zlakSNapiSTo ghano lepazcandanasyaapi daahakRt// CS6.30.325/ tvaggatasyoSmaNo rodhaacchiitakRccaanyathaa+aguroH/ chardighnii makSikaaviSThaa makSikaiva tu vaamayet// CS6.30.326/ dravyeSu svinnajagdheSu caiva teSveva vikriyaa/ tasmaaddoSauSadhaadiini pariikSya daza tattvataH// CS6.30.327/ kuryaaccikitsitaM praajJo na yogaireva kevalam/ nivRtto+api punarvyaadhiH svalpenaayaati hetunaa// CS6.30.328/ kSiiNe maargiikRte dehe zeSaH suukSma ivaanalaH/ tasmaattamanubadhniiyaat prayogeNaanapaayinaa// CS6.30.329/ siddhyarthaM praakprayuktasya siddhasyaapyauSadhasya tu/ kaaThinyaaduunabhaavaadvaa doSo+antaH kupito mahaan// CS6.30.330/ pathyairmRdvalpataaM niito mRdudoSakaro bhavet/ pathyamapyaznatastasmaadyo vyaadhirupajaayate// CS6.30.331/ jJaatvaivaM vRddhimabhyaasamathavaa tasya kaarayet/ saatatyaatsvaadvabhaavaadvaa pathyaM dveSyatvamaagatam// CS6.30.332/ kalpanaavidhibhistaistaiH priyatvaM gamayet punaH/ manaso+arthaanukuulyaaddhi tuSTiruurjaa rucirbalam// CS6.30.333/ sukhopabhogataa ca syaadvyaadhezcaato balakSayaH/ laulyaaddoSakSayaadvyaadhervaidharmyaaccaapi yaa ruciH// CS6.30.334/ taasu pathyopacaaraH syaadyogenaadyaM vikalpayet/ tatra zlokaaH--- viMzatirvyaapado yonernidaanaM liGgameva ca// CS6.30.335/ cikitsaa caapi nirdiSTaa ziSyaaNaaM hitakaamyayaa/ zukradoSaastathaa caaSTau nidaanaakRtibheSajaiH// CS6.30.336/ klaibyaanyuktaani catvaari catvaaraH pradaraastathaa/ teSaaM nidaanaM liGgaM ca bhaiSajyaM caiva kiirtitam// CS6.30.337/ kSiiradoSaastathaa caaSTau hetuliGgabhiSagjitaiH/ retaso rajasazcaiva kiirtitaM zuddhilakSaNam// CS6.30.338/ uktaanuktacikitsaa ca samyagyogastathaiva ca/ &dezaadiguNazaMsaa ca kaalaH SaDvidha eva ca// CS6.30.339/ deze deze ca yat saatmyaM yathaa vaidyo+aparaadhyati/ cikitsaa caapi nirdiSTaa doSaaNaaM guuDhacaariNaam// CS6.30.340/ yo hi samyaGna jaanaati zaastraM zaastraarthameva ca/ na kuryaat sa kriyaaM citramacakSuriva citrakRt// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte+apraapte dRDhabalasaMpuurite cikitsaasthaane yonivyaapaccikitsitaM naama triMzo+adhyaayaH//30// CS6.30.341/ agnivezakRte tantre carakapratisaMskRte/ cikitsitamidaM sthaanaM SaSThaM parisamaapitam//