CarakasaMhitaa

//zaariirasthaana//
  prathamo+adhyaayaH /
  
CS4.1.1/ athaataH katidhaapuruSiiyaM zaariiraM vyaakhyaasyaamaH//   
CS4.1.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatryaH// 
CS4.1.3ab/ katidhaa puruSo dhiiman ! dhaatubhedena bhidyate/ 
CS4.1.3cd/ puruSaH kaaraNaM kasmaat, prabhavaH puruSasya kaH// 
CS4.1.4ab/ kimajJo jJaH, sa nityaH kiM kimanityo nidarzitaH/ 
CS4.1.4cd/ prakRtiH kaa, vikaaraaH ke, kiM liGgaM puruSasya ca// 
CS4.1.5ab/ niSkriyaM ca svatantraM ca vazinaM sarvagaM vibhum/ 
CS4.1.5cd/ vadantyaatmaanamaatmajJaaH kSetrajJaM saakSiNaM tathaa// 
CS4.1.6ab/ niSkriyasya kriyaa tasya bhagavan ! vidyate katham/
CS4.1.6cd/ svatantrazcedaniSTaasu kathaM yoniSu jaayate//
CS4.1.7ab/ vazii yadyasukhaiH kasmaadbhaavairaakramyate balaat/ 
CS4.1.7cd/ sarvaaH sarvagatatvaacca vedanaaH kiM na vetti saH// 
CS4.1.8ab/ na pazyati vibhuH kasmaacchailakuDyatiraskRtam/ 
CS4.1.8cd/ kSetrajJaH kSetramathavaa kiM puurvamiti saMzayaH// 
CS4.1.9ab/ jJeyaM kSetraM vinaa puurvaM kSetrajJaH hi na yujyate/ 
CS4.1.9cd/ kSetraM ca yadi puurvaM syaat kSetrajJaH syaadazaazvataH// 
CS4.1.10ab/ saakSibhuutazca kasyaayaM kartaa hyanyo na vidyate/ 
CS4.1.10cd/ syaat kathaM caavikaarasya vizeSo vedanaakRtaH//
CS4.1.11ab/ atha caartasya bhagavaMstisRNaaM kaaM cikitsati/
CS4.1.11cd/ atiitaaM vedanaaM vaidyo vartamaanaaM bhaviSyatiim//
CS4.1.12ab/ bhaviSyantyaa asaMpraaptiratiitaayaa anaagamaH/
CS4.1.12cd/ saaMpratikyaa api sthaanaM naastyarteH saMzayo hyataH// 
CS4.1.13ab/ kaaraNaM vedanaanaaM kiM,kimadhiSThaanamucyate/
CS4.1.13cd/ kva caitaa vedanaaH sarvaa nivRttiM yaantyazeSataH//
CS4.1.14ab/ sarvavit sarvasaMnyaasii sarvasaMyoganiHsRtaH/
CS4.1.14cd/ ekaH prazaanto bhuutaatmaa kairliGgairupalabhyate//
CS4.1.15ab/ &ityagnivezasya vacaH zrutvaa matimataaM varaH/ 
        [& 'vacastadagnivezasya'iti paa+]
CS4.1.15cd/ sarvaM yathaavat provaaca prazaantaatmaa punarvasuH// 
CS4.1.16ab/ &khaadayazcetanaaSaSTaa dhaatavaH puruSaH smRtaH/ 
CS4.1.16cd/ cetanaadhaaturapyekaH smRtaH puruSasaMjJakaH// 
        [& 'khaadayazcetanaadhaatuSaSTaastu'iti paa+] 
CS4.1.17ab/ punazca dhaatubhedena caturviMzatikaH smRtaH/ 
CS4.1.17cd/ mano dazendriyaaNyarthaaH prakRtizcaaSTadhaatukii//
CS4.1.18ab/ lakSaNaM manaso jJaanasyaabhaavo bhaava eva ca/   
CS4.1.18cd/ sati hyaatmendriyaarthaanaaM sannikarSe na vartate//
CS4.1.19ab/ vaivRttyaanmanaso jJaanaM saannidhyaattacca vartate/
CS4.1.19cd/ aNutvamatha caikatvaM dvau guNau manasaH smRtau//
CS4.1.20ab/ cintyaM vicaaryamuuhyaM ca dhyeyaM saMkalpyameva ca/
CS4.1.20cd/ yatkiMcinmanaso jJeyaM tat sarvaM hyarthasaMjJakam//
CS4.1.21ab/ indriyaabhigrahaH karma manasaH svasya nigrahaH/
CS4.1.21cd/ uuho vicaarazca,tataH paraM buddhiH pravartate// 
CS4.1.22ab/ indriyeNendriyaartho hi samanaskena gRhyate/
CS4.1.22cd/ kalpyate manasaa tuurdhvaM guNato doSato+athavaa//
CS4.1.23ab/ jaayate viSaye tatra yaa buddhirnizcayaatmikaa/
CS4.1.23cd/ vyavasyati tayaa vaktuM kartuM vaa buddhipuurvakam//
CS4.1.24ab/ ekaikaadhikayuktaani khaadiinaamindriyaaNi tu/ 
CS4.1.24cd/ paJca karmaanumeyaani yebhyo buddhiH pravartate//
CS4.1.25ab/ &hastau paadau gudopasthaM vaagindriyamathaapi ca/
        [& 'hastapaadaM'iti paa+] 
CS4.1.25cd/ karmendriyaaNi paJcaiva paadau gamanakarmaNi// 
CS4.1.26ab/ paayuupasthaM visargaarthaM hastau grahaNadhaaraNe/
CS4.1.26cd/ jihvaa vaagindriyaM vaak ca satyaa jyotistamo+anRtaa//
CS4.1.27ab/ mahaabhuutaani khaM vaayuragniraapaH kSitistathaa/
CS4.1.27cd/ zabdaH sparzazca ruupaM ca raso gandhazca tadguNaaH//
CS4.1.28ab/ &teSaamekaguNaH puurvo guNavRddhiH pare pare/ 
        [& 'teSaamekaguNaM puurvaM'iti paa+]
CS4.1.28cd/ puurvaH &puurvaguNazcaiva kramazo guNiSu smRtaH//
        [& 'puurvo guNazcaiva'iti paa+]
CS4.1.29ab/ kharadravacaloSNatvaM bhuujalaanilatejasaam/
CS4.1.29cd/ aakaazasyaapratiighaato dRSTaM liGgaM yathaakramam//
CS4.1.30ab/ lakSaNaM sarvamevaitat sparzanendriyagocaram/ 
CS4.1.30cd/ sparzanendriyavijJeyaH sparzo hi saviparyayaH//     
CS4.1.31ab/ guNaaH zariire guNinaaM nirdiSTaazcihnameva ca /
CS4.1.31cd/ arthaaH zabdaadayo jJeyaa gocaraa viSayaa guNaaH//
CS4.1.32ab/ yaa yadindriyamaazritya jantorbuddhiH pravartate /
CS4.1.32cd/ yaati saa tena nirdezaM manasaa ca manobhavaa//
CS4.1.33ab/ bhedaat kaaryendriyaarthaanaaM bahvyo vai buddhayaH smRtaaH/
CS4.1.33cd/ aatmendriyamanorthaanaam-&ekaikaa sannikarSajaa//
        [& 'ekaikasannikarSajaaH'iti paa+]
CS4.1.34ab/ aGgulyaGguSThatalajastantriiviiNaanakhodbhavaH/
CS4.1.34cd/ dRSTaH zabdo yathaa buddhirdRSTaa saMyogajaa tathaa//
CS4.1.35ab/ buddhiindriyamanorthaanaaM vidyaadyogadharaM param/
CS4.1.35cd/ caturviMzatiko hyeSa raaziH puruSasaMjJakaH//
CS4.1.36ab/ rajastamobhyaaM yuktasya saMyogo+ayamanantavaan/
CS4.1.36cd/ taabhyaaM niraakRtaabhyaaM tu &sattvavRddhyaa nirvartate//
        [&  'sattvabuddhyaa'iti paa+]    
CS4.1.37ab/ atra karma phalaM caatra jJaanaM caatra pratiSThitam/
CS4.1.37cd/ atra mohaH sukhaM duHkhaM jiivitaM maraNaM svataa//
CS4.1.38ab/ &evaM yo veda tattvena sa veda pralayodayau/
        [& 'etadyo veda'iti paa+]
CS4.1.38cd/ paaraMparyaM cikitsaaM ca &jJaatavyaM yacca kiMcana//   
        [& 'vedyaM yaccaatra'iti paa+]
CS4.1.39ab/ bhaastamaH satyamanRtaM vedaaH karma zubhaazubham/
CS4.1.39cd/ na syuH &kartaa ca boddhaa ca puruSo na bhavedyadi//
        [&'kartaa veditaa' iti paa+]
CS4.1.40ab/ naazrayo na sukhaM naartirna gatirnaagatirna vaak/
CS4.1.40cd/ na vijJaanaM na zaastraaNi na janma maraNaM na ca//
CS4.1.41ab/ na bandho na ca mokSaH syaat puruSo na bhavedyadi/
CS4.1.41cd/ kaaraNaM puruSastasmaat kaaraNajJairudaahRtaH//
CS4.1.42ab/ na cet kaaraNamaatmaa syaad-&bhaadayaH syurahetukaaH/
        [&'khaadayaH' iti paa+]
CS4.1.42cd/ na caiSu saMbhavej jJaanaM na ca taiH syaat prayojanam//
CS4.1.43ab/ kRtaM mRddaNDacakraizca kumbhakaaraadRte ghaTam/
CS4.1.43cd/ kRtaM mRttRNakaaSThaizca gRhakaaraadvinaa gRham//
CS4.1.44ab/ yo vadet sa vadeddehaM saMbhuuya karaNaiH kRtam/
CS4.1.44cd/ vinaa kartaaramajJaanaadyuktyaagamabahiSkRtaH//
CS4.1.45ab/ kaaraNaM puruSaH sarvaiH pramaaNairupalabhyate//               
CS4.1.45cd/ yebhyaH prameyaM sarvebhya aagamebhyaH pramiiyate//
CS4.1.46ab/ na te tatsadRzaastvanye paaraMparyasamutthitaaH/
CS4.1.46cd/ saaruupyaadye ta eveti nirdizyante navaa navaaH//
CS4.1.47ab/ bhaavaasteSaaM samudayo niriizaH sattvasaMjJakaH/
CS4.1.47cd/ kartaa bhoktaa na sa pumaaniti kecidvyavasthitaaH//
CS4.1.48ab/ teSaamanyaiH kRtasyaanye &bhaavaa bhaavairnavaaH phalam/
        [&'bhaavairbhaavaa' iti paa+]
CS4.1.48cd/ bhuJjate sadRzaaH praaptaM yairaatmaa nopadizyate//
CS4.1.49ab/ karaNaanyaanyataa dRSTaa kartuH kartaa sa eva tu/
CS4.1.49cd/ kartaa hi karaNairyuktaH kaaraNaM sarvakarmaNaam//
CS4.1.50ab/ nimeSakaalaadbhaavaanaaM kaalaH ziighrataro+atyaye/
CS4.1.50cd/ bhagnaanaaM &na punarbhaavaH kRtaM naanyamupaiti ca//
        [& 'ca' iti paa+]
CS4.1.51ab/ mataM tattvavidaametadyasmaattasmaat sa kaaraNam/
CS4.1.51cd/ kriyopabhoge bhuutaanaaM nityaH puruSasaMjJakaH//     
CS4.1.52ab/ ahaGkaaraH phalaM karma dehaantaragatiH smRtiH/
CS4.1.52cd/ vidyate sati bhuutaanaaM kaaraNe dehamantaraa//
CS4.1.53ab/ prabhavo na hyanaaditvaadvidyate paramaatmanaH/
CS4.1.53cd/ puruSo raazisaMjJastu mohecchaadveSakarmajaH//
CS4.1.54ab/ aatmaa jJaH karaNairyogaaj jJaanaM tvasya pravartate/
CS4.1.54cd/ karaNaanaamavaimalyaadayogaadvaa na vartate//
CS4.1.55ab/ pazyato+api yathaa++aadarze saMkliSTe naasti darzanam/
CS4.1.55cd/ &tattvaM jale vaa kaluSe cetasyupahate tathaa//
        [&'yadvajjale' iti paa+]  
CS4.1.56ab/ karaNaani mano buddhirbuddhikarmendriyaaNi ca/
CS4.1.56cd/ kartuH saMyogajaM karma vedanaa buddhireva ca//
CS4.1.57ab/ naikaH pravartate kartuM bhuutaatmaa naaznute phalam/
CS4.1.57cd/ saMyogaadvartate sarvaM tamRte naasti kiJcana//
CS4.1.58ab/ na hyeko vartate bhaavo vartate naapyahetukaH/
CS4.1.58cd/ ziighragatvaat-&svabhaavaattvabhaavo na vyativartate//  
        [&'svabhaavaattu bhaavo na vyativartate'iti paa+]
CS4.1.59ab/ anaadiH puruSo nityo vipariitastu hetujaH/
CS4.1.59cd/ sadakaaraNavannityaM dRSTaM hetujamanyathaa//        
CS4.1.60ab/ tadeva bhaavaadagraahyaM &nityatva na kutazcana/
        [&'nityatvaanna kutazcana'iti paa+]
CS4.1.60cd/ bhaavaajjJeyaM tadavyaktamacintyaM vyaktamanyathaa//       
CS4.1.61ab/ avyaktamaatmaa kSetrajJaH zaazvato vibhuravyayaH/
CS4.1.61cd/ tasmaadyadanyattadvyaktaM, vakSyate caaparaM dvayam//
CS4.1.62ab/ vyaktamaindriyakaM caiva gRhyate tadyadindriyaiH/
CS4.1.62cd/ ato+anyat punaravyaktaM liGgagraahyamatiindriyam//
CS4.1.63ab/ khaadiini buddhiravyaktamahaGkaarastathaa+aSTamaH/
CS4.1.63cd/ bhuutaprakRtiruddiSTaa vikaaraazcaiva SoDaza//
CS4.1.64ab/ buddhiindriyaaNi paJcaiva paJca karmendriyaaNi ca/ 
CS4.1.64cd/ samanaskaazca paJcaarthaa vikaaraa iti saMjJitaaH//
CS4.1.65ab/ iti kSetraM samuddiSTaM sarvamavyaktavarjitam/
CS4.1.65cd/ avyaktamasya kSetrasya kSetrajJamRSayo viduH// 
CS4.1.66ab/ jaayate buddhiravyaktaadbuddhyaa+ahamiti manyate/
CS4.1.66cd/ paraM &khaadiinyahaGkaaraadutpadyante yathaakramam//
        [&'khaadiinyahaGkaara upaadatte' iti paa+]
CS4.1.67ab/ tataH saMpuurNasarvaaGgo jaato+abhyudita ucyate/
CS4.1.67cd/ puruSaH pralaye ceSTaiH punarbhaavairviyujyate//
CS4.1.68ab/ avyaktaadvyaktataaM yaati vyaktaadavyaktataaM punaH/
CS4.1.68cd/ rajastamobhyaamaaviSTazcakravat parivartate//
CS4.1.69ab/ yeSaaM dvandve paraa saktirahaGkaaraparaazca ye/
CS4.1.69cd/ udayapralayau teSaaM na teSaaM ye tvato+anyathaa//
CS4.1.70ab/ praaNaapaanau nimeSaadyaa jiivanaM manaso gatiH/
CS4.1.70cd/ indriyaantarasaMcaaraH preraNaM dhaaraNaM ca yat//
CS4.1.71ab/ dezaantaragatiH svapne paJcatvagrahaNaM tathaa/
CS4.1.71cd/ dRSTasya dakSiNenaakSNaa savyenaavagamastathaa//
CS4.1.72ab/ icchaa dveSaH sukhaM duHkhaM prayatnazcetanaa dhRtiH/
CS4.1.72cd/ buddhiH smRtirahaGkaaro liGgaani paramaatmanaH//
CS4.1.73ab/ yasmaat samupalabhyante liGgaanyetaani jiivataH/
CS4.1.73cd/ na mRtasyaatmaliGgaani tasmaadaahurmaharSayaH//
CS4.1.74ab/ zariiraM hi gate tasmiJ zuunyaagaaramacetanam/
CS4.1.74cd/ paJcabhuutaavazeSatvaat paJcatvaMgatamucyate//
CS4.1.75ab/ acetanaM kriyaavacca manazcetayitaa paraH/
CS4.1.75cd/ yuktasya manasaa tasya nirdizyante vibhoH kriyaaH//
CS4.1.76ab/ cetanaavaan yatazcaatmaa tataH kartaa nirucyate/
CS4.1.76cd/ acetanatvaacca manaH kriyaavadapi nocyate//
CS4.1.77ab/ yathaasvenaatmanaa++aatmaanaM sarvaH sarvaasu yoniSu/
CS4.1.77cd/ praaNaistantrayate praaNii nahyanyo+astyasya tantrakaH//
CS4.1.78ab/ vazii tat kurute karma yat kRtvaa phalamaznute/
CS4.1.78cd/ vazii cetaH samaadhatte vazii sarvaM nirasyati//
CS4.1.79ab/ &dehii sarvagato+apyaatmaa sve sve saMsparzanendriye/   
        [&'dehe sarvagatazcaatmaa' iti paa+]
CS4.1.79cd/ sarvaaH sarvaazrayasthaastu naatmaa+ato vetti vedanaaH//
CS4.1.80ab/ vibhutvamata evaasya yasmaat sarvagato mahaan/
CS4.1.80cd/ manasazca samaadhaanaat pazyatyaatmaa tiraskRtam//
CS4.1.81ab/ nityaanubandhaM manasaa dehakarmaanupaatinaa/
CS4.1.81cd/ sarvayonigataM vidyaadekayonaavapi sthitam//
CS4.1.82ab/ &aadirnaastyaatmanaH kSetrapaaraMparyamanaadikam/
        [&'anaadiraatmaa kSetrasya paaramparyamanaadikam' iti paa+]
CS4.1.82cd/ atastayoranaaditvaat kiM puurvamiti nocyate//
CS4.1.83ab/ jJaH saakSiityucyate naajJaH saakSii tvaatmaa yataH smRtaH/
CS4.1.83cd/ sarve bhaavaa hi sarveSaaM bhuutaanaamaatmasaakSikaaH//
CS4.1.84ab/ naikaH kadaacidbhuutaatmaa lakSaNairupalabhyate/
CS4.1.84cd/ vizeSo+anupalabhyasya tasya naikasya vidyate//
CS4.1.85ab/ saMyogapuruSasyeSTo vizeSo vedanaakRtaH/
CS4.1.85cd/ vedanaa yatra niyataa vizeSastatra tatkRtaH//
CS4.1.86ab/ cikitsati bhiSak sarvaastrikaalaa vedanaa iti/
CS4.1.86cd/ yayaa yuktyaa vadantyeke saa yuktirupadhaaryataam//
CS4.1.87ab/ punastacchirasaH zuulaM jvaraH sa punaraagataH/
CS4.1.87cd/ punaH sa kaaso balavaaMzchardiH saa punaraagataa//
CS4.1.88ab/ ebhiH prasiddhavacanairatiitaagamanaM matam/
CS4.1.88cd/ kaalazcaayamatiitaanaamartiinaaM punaraagataH//
CS4.1.89ab/ tamartikaalamuddizya bheSajaM yat prayujyate/
CS4.1.89cd/ atiitaanaaM prazamanaM vedanaanaaM taducyate//
CS4.1.90ab/ aapastaaH punaraagurmaa yaabhiH zasyaM puraa hatam/
CS4.1.90cd/ yathaa prakriyate setuH pratikarma tathaa++aazraye//
CS4.1.91ab/ puurvaruupaM vikaaraaNaaM dRSTvaa praadurbhaviSyataam/
CS4.1.91cd/ yaa kriyaa kriyate saa ca vedanaaM hantyanaagataam
CS4.1.92ab/ paaraMparyaanubandhastu duHkhaanaaM vinivartate/
CS4.1.92cd/ sukhahetuupacaareNa sukhaM caapi pravartate//
CS4.1.93ab/ na samaa yaanti vaiSamyaM viSamaaH samataaM na ca /
CS4.1.93cd/ hetubhiH sadRzaa nityaM jaayante dehadhaatavaH//
CS4.1.94ab/ yuktimetaaM puraskRtya trikaalaaM vedanaaM bhiSak/
CS4.1.94cd/ hantiityuktaM cikitsaa tu naiSThikii yaa vinopadhaam
CS4.1.95ab/ upadhaa hi paro heturduHkhaduHkhaazrayapradaH/
CS4.1.95cd/ tyaagaH sarvopadhaanaaM ca sarvaduHkhavyapohakaH//
CS4.1.96ab/ koSakaaro yathaa hyaMzuunupaadatte &vadhapradaan/
        [&'vadhaavahaan' iti paa+]
CS4.1.96cd/ upaadatte tathaa+arthebhyastRSNaamajJaH sadaa++aaturaH//
CS4.1.97ab/ yastvagnikalpaanarthaaJ jJo jJaatvaa tebhyo nivartate/
CS4.1.97cd/ anaarambhaadasaMyogaattaM duHkhaM nopatiSThate//
CS4.1.98ab/ dhiidhRtismRtivibhraMzaH saMpraaptiH kaalakarmaNaam/
CS4.1.98cd/ asaatmyaarthaagamazceti jJaatavyaa duHkhahetavaH//
CS4.1.99ab/ viSamaabhinivezo yo nityaanitye hitaahite/
CS4.1.99cd/ jJeyaH sa buddhivibhraMzaH samaM buddhirhi pazyati//
CS4.1.100ab/ viSayapravaNaM sattvaM dhRtibhraMzaanna zakyate/
CS4.1.100cd/ niyantumahitaadarthaaddhRtirhi niyamaatmikaa//
CS4.1.101ab/ tattvajJaane smRtiryasya rajomohaavRtaatmanaH/
CS4.1.101cd/ bhrazyate sa smRtibhraMzaH smartavyaM hi smRtau sthitam
CS4.1.102ab/ dhiidhRtismRtivibhraSTaH karma yat kurute+azubham/
CS4.1.102cd/ prajJaaparaadhaM taM vidyaat sarvadoSaprakopaNam//
CS4.1.103ab/ udiiraNaM gatimataamudiirNaanaaM ca nigrahaH/
CS4.1.103cd/ sevanaM saahasaanaaM ca naariiNaaM caatisevanam//
CS4.1.104ab/ karmakaalaatipaatazca mithyaarambhazca karmaNaam/
CS4.1.104cd/ vinayaacaaralopazca puujyaanaaM caabhidharSaNam//
CS4.1.105ab/ jJaataanaaM svayamarthaanaamahitaanaaM niSevaNam/
CS4.1.105cd/ paramaunmaadikaanaaM ca pratyayaanaaM niSevaNam//
CS4.1.106ab/ akaalaadezasaMcaarau maitrii saMkliSTakarmabhiH/
CS4.1.106cd/ indriyopakramoktasya sadvRttasya ca varjanam//
CS4.1.107ab/ iirSyaamaanabhayakrodhalobhamohamadabhramaaH/
CS4.1.107cd/ tajjaM vaa karma yat kliSTaM kliSTaM yaddehakarma ca//
CS4.1.108ab/ yaccaanyadiidRzaM karma rajomohasamutthitam/
CS4.1.108cd/ prajJaaparaadhaM taM ziSTaa bruvate &vyaadhikaaraNam// 
         [&'vyaadhikaariNam'iti paa+]  
CS4.1.109ab/ buddhyaa viSamavijJaanaM viSamaM ca pravartanam/
CS4.1.109cd/ prajJaaparaadhaM jaaniiyaanmanaso gocaraM hi tat//
CS4.1.110ab/ nirdiSTaa kaalasaMpraaptirvyaadhiinaaM vyaadhisaMgrahe/
CS4.1.110cd/ cayaprakopaprazamaaH pittaadiinaaM yathaa puraa//
CS4.1.111ab/ mithyaatihiinaliGgaazca varSaantaa rogahetavaH/
CS4.1.111cd/ &jiirNabhuktaprajiirNaannakaalaakaalasthitizca yaa//  
         [&'bhuktajiirNaprajiirNaannakaalaaH'iti paa+]
CS4.1.112ab/ puurvamadhyaaparaahNaazca raatryaa yaamaastrayazca ye/
CS4.1.112cd/ eSu kaaleSu niyataa ye rogaaste ca kaalajaaH//
CS4.1.113ab/ anyedyuSko dvyahagraahii tRtiiyakacaturthakau/
CS4.1.113cd/ sve sve kaale pravartante kaale hyeSaaM balaagamaH//
CS4.1.114ab/ ete &caanye ca ye kecit kaalajaa vividhaa gadaaH/ 
         [&anye ca ye keciditi ardhaavabhedakaapasmaaraadayaH]
CS4.1.114cd/ anaagate cikitsyaaste balakaalau vijaanataa//
CS4.1.115ab/ kaalasya pariNaamena jaraamRtyunimittajaaH/
CS4.1.115cd/ rogaaH svaabhaavikaa dRSTaaH svabhaavo niSpratikriyaH
CS4.1.116ab/ nirdiSTaM daivazabdena karma yat paurvadehikam/
CS4.1.116cd/ hetustadapi kaalena rogaaNaamupalabhyate//
CS4.1.117ab/ na hi karma mahat kiJcit phalaM yasya na bhujyate/
CS4.1.117cd/ kriyaaghnaaH karmajaa rogaaH prazamaM yaanti tatkSayaat
CS4.1.118ab/ atyugrazabdazravaNaacchravaNaat sarvazo na ca /
CS4.1.118cd/ zabdaanaaM caatihiinaanaaM bhavanti zravaNaajjaDaaH//
CS4.1.119ab/ paruSodbhiiSaNaazastaapriyavyasanasuucakaiH/
CS4.1.119cd/ zabdaiH zravaNasaMyogo mithyaasaMyoga ucyate//
CS4.1.120ab/ asaMsparzo+atisaMsparzo hiinasaMsparza eva ca /
CS4.1.120cd/ spRzyaanaaM saMgraheNoktaH sparzanendriyabaadhakaH//
CS4.1.121ab/ yo bhuutaviSavaataanaamakaalenaagatazca yaH/
CS4.1.121cd/ snehaziitoSNasaMsparzo mithyaayogaH sa ucyate
CS4.1.122ab/ ruupaaNaaM bhaasvataaM dRSTirvinazyatyatidarzanaat/
CS4.1.122cd/ darzanaaccaatisuukSmaaNaaM sarvazazcaapyadarzanaat//
CS4.1.123ab/ &dviSTabhairavabiibhatsaduuraatizliSTadarzanaat/
         [&'+tikliSTadarzanaat' iti paa+]
CS4.1.123cd/ taamasaanaaM ca ruupaaNaaM mithyaasaMyoga ucyate
CS4.1.124ab/ atyaadaanamanaadaanamokasaatmyaadibhizca yat/
CS4.1.124cd/ rasaanaaM viSamaadaanamalpaadaanaM ca duuSaNam//
CS4.1.125ab/ atimRdvatitiikSNaanaaM gandhaanaamupasevanam/
CS4.1.125cd/ asevanaM sarvazazca ghraaNendriyavinaazanam//
CS4.1.126ab/ puutibhuutaviSadviSTaa gandhaa ye caapyanaartavaaH/
CS4.1.126cd/ tairgandhairghraaNasaMyogo mithyaayogaH sa ucyate//
CS4.1.127ab/ ityasaatmyaarthasaMyogastrividho doSakopanaH/
CS4.1.127cd/ asaatmyamiti tadvidyaadyanna yaati sahaatmataam
CS4.1.128ab/ mithyaatihiinayogebhyo yo vyaadhirupajaayate/
CS4.1.128cd/ zabdaadiinaaM sa vijJeyo vyaadhiraindriyako budhaiH//
CS4.1.129ab/ &vedanaanaamazaantaanaamityete hetavaH smRtaaH/
         [&'asaatmyaanaaM'iti paa+]
CS4.1.129cd/ sukhahetuH samastvekaH samayogaH sudurlabhaH//
CS4.1.130ab/ nendriyaaNi na caivaarthaaH sukhaduHkhasya hetavaH/
CS4.1.130cd/ hetustu sukhaduHkhasya yogo dRSTazcaturvidhaH//
CS4.1.131ab/ santiindriyaaNi santyarthaa yogo &na ca na caasti ruk/
         [&'naasti' iti paa+]
CS4.1.131cd/ na sukhaM, kaaraNaM tasmaadyoga eva caturvidhaH//
CS4.1.132ab/ naatmendriyaM mano buddhiM &gocaraM karma vaa vinaa/
         [&'naatmendriyamanobuddhigocaraM' iti paa+]
CS4.1.132cd/ sukhaduHkhaM, yathaa yacca boddhavyaM tattathocyate//
CS4.1.133ab/ sparzanendriyasaMsparzaH sparzo maanasa eva ca /
CS4.1.133cd/ dvividhaH sukhaduHkhaanaaM vedanaanaaM pravartakaH//
CS4.1.134ab/ icchaadveSaatmikaa tRSNaa sukhaduHkhaat pravartate/
CS4.1.134cd/ tRSNaa ca sukhaduHkhaanaaM kaaraNaM punarucyate//
CS4.1.135ab/ upaadatte hi saa bhaavaan vedanaazrayasaMjJakaan/
CS4.1.135cd/ spRzyate naanupaadaane naaspRSTo vetti vedanaaH//
CS4.1.136ab/ vedanaanaamadhiSThaanaM mano dehazca sendriyaH/
CS4.1.136cd/ kezalomanakhaagraannamaladravaguNairvinaa//
CS4.1.137ab/ yoge mokSe ca sarvaasaaM vedanaanaamavartanam/
CS4.1.137cd/ mokSe nivRttirniHzeSaa yogo mokSapravartakaH//
CS4.1.138ab/ aatmendriyamanorthaanaaM sannikarSaat pravartate/
CS4.1.138cd/ sukhaduHkhamanaarambhaadaatmasthe manasi sthire//
CS4.1.139ab/ nivartate tadubhayaM vazitvaM copajaayate/
CS4.1.139cd/ sazariirasya yogajJaastaM yogamRSayo viduH//
CS4.1.140ab/ aavezazcetaso jJaanamarthaanaaM chandataH kriyaa/
CS4.1.140cd/ dRSTiH zrotraM smRtiH kaantiriSTatazcaapyadarzanam//
CS4.1.141ab/ ityaSTavidhamaakhyaataM yoginaaM balamaizvaram/
CS4.1.141cd/ zuddhasattvasamaadhaanaattat sarvamupajaayate//
CS4.1.142ab/ mokSo rajastamo+abhaavaat balavatkarmasaMkSayaat/
CS4.1.142cd/ viyogaH sarvasaMyogairapunarbhava ucyate//
CS4.1.143ab/ sataamupaasanaM samyagasataaM parivarjanam/
CS4.1.143cd/ vratacaryopavaasau ca niyamaazca pRthagvidhaaH//
CS4.1.144ab/ dhaaraNaM darmazaastraaNaaM vijJaanaM vijane ratiH/
CS4.1.144cd/ viSayeSvaratirmokSe vyavasaayaH paraa dhRtiH//
CS4.1.145ab/ karmaNaamasamaarambhaH kRtaanaaM ca parikSayaH/
CS4.1.145cd/ &naiSkramyamanahaGkaaraH saMyoge bhayadarzanam//                       
        [&'naiSkarmyaM'iti paa+]
CS4.1.146ab/ manobuddhisamaadhaanamarthatattvapariikSaNam/
CS4.1.146cd/ tattvasmRterupasthaanaat sarvametat pravartate//
CS4.1.147ab/ smRtiH satsevanaadyaizca dhRtyantairupajaayate/
CS4.1.147cd/ smRtvaa svabhaavaM bhaavaanaaM smaran duHkhaat pramucyate
CS4.1.148ab/ vakSyante kaaraNaanyaSTau smRtiryairupajaayate/
CS4.1.148cd/ nimittaruupagrahaNaat saadRzyaat saviparyayaat//
CS4.1.149ab/ sattvaanubandhaadabhyaasaajjJaanayogaat punaH zrutaat/
CS4.1.149cd/ dRSTazrutaanubhuutaanaaM smaraNaat smRtirucyate//
CS4.1.150ab/ etattadekamayanaM muktairmokSasya darzitam/
CS4.1.150cd/ tattvasmRtibalaM, yena gataa na punaraagataaH//
CS4.1.151ab/ ayanaM punaraakhyaatametadyogasya yogibhiH/
CS4.1.151cd/ saMkhyaatadharmaiH saaMkhyaizca muktairmokSasya caayanam//
CS4.1.152ab/ sarvaM kaaraNavadduHkhamasvaM caanityameva ca/
CS4.1.152cd/ na caatmakRtakaM taddhi tatra cotpadyate svataa//
CS4.1.153ab/ yaavannotpadyate satyaa buddhirnaitadahaM yayaa/
CS4.1.153cd/ naitanmameti vijJaaya jJaH sarvamativartate//
CS4.1.154ab/ tasmiMzcaramasaMnyaase samuulaaH sarvavedanaaH/
CS4.1.154cd/ &sasaMjJaajJaanavijJaanaa nivRttiM yaantyazeSataH//
         [&'samagrajJeyavijJaanaannivRttiM' iti paa+]
CS4.1.155ab/ ataH paraM brahmabhuuto bhuutaatmaa nopalabhyate/
CS4.1.155cd/ niHsRtaH sarvabhaavebhyazcihnaM yasya na vidyate//
       / (gatirbrahmavidaaM brahma taccaakSaramalakSaNam)(by gaGgaadhara ed.)/
CS4.1.155ef  / jJaanaM brahmavidaaM caatra naajJastajjJaatumarhati//
CS4.1.156  / tatra zlokaH---
CS4.1.156ab/ praznaaH puruSamaazritya trayoviMzatiruttamaaH/
CS4.1.156cd/ katidhaapuruSiiye+asminnirNiitaastattvadarzinaa//     

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte 
zaariirasthaane katidhaapuruSiiyaM zaariiraM 
naama prathamo+adhyaayaH//1// 

dvitiiyo+adhyaayaH//
CS4.2.1/ athaato+atulyagotriiyaM zaariiraM vyaakhyaasyaamaH//
CS4.2.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS4.2.3/ atulyagotrasya rajaHkSayaante 
rahovisRSTaM mithuniikRtasya/ 
kiM syaaccatuSpaatprabhavaM ca &SaDbhyo 
[&'catuSpadaM SaDprabhavaM kimasya'iti paa+]
yat striiSu garbhatvamupaiti puMsaH//
CS4.2.4/ zukraM tadasya pravadanti dhiiraa 
yaddhiiyate garbhasamudbhavaaya/
vaayvagnibhuumyabguNapaadavattat
SaDbhyo rasebhyaH prabhavazca tasya//
CS4.2.5/ saMpuurNadehaH samaye sukhaM ca 
garbhaH kathaM kena ca jaayate strii/
garbhaM ciraadvindati saprajaa+api
bhuutvaa+athavaa nazyati kena garbhaH//
CS4.2.6/ zukraasRgaatmaazayakaalasaMpad
yasyopacaarazca &hitaistathaa+annaiH/ 
[&'hitaistathaa+arthaiH'iti paa+]garbhazca kaale ca sukhii sukhaM ca 
saMjaayate saMparipuurNadehaH//
CS4.2.7/ yonipradoSaanmanaso+abhitaapaacchukraasRgaahaaravihaaradoSaat/
akaalayogaadbalasaMkSayaacca 
garbhaM ciraadvindati saprajaa+api//
CS4.2.8/ &asRGniruddhaM [&'vibaddhaM'iti paa+]pavanena naaryaa 
garbhaM vyavasyantyabudhaaH kadaacit/
garbhasya ruupaM hi karoti tasyaastadasRgasraavi vivardhamaanam//
CS4.2.9/ &tadagnisuuryazramazokarogairuSNaannapaanairathavaa 
[&tadagnisuuryazramaroSazokaiH'iti paa+] pravRttam/
&dRSTvaa+asRgekaM [&'dRSTvaa+asRgevaM'iti paa+] na ca garbhasaMjJaM
kecinnaraa bhuutahRtaM vadanti//
CS4.2.10/ ojozanaanaaM rajaniicaraaNaamaahaarahetorna zariiramiSTam/
garbhaM hareyuryadi te na maaturlabdhaavakaazaa na hareyurojaH//
CS4.2.11/ kanyaaM sutaM vaa sahitau pRthagvaa 
sutau sute vaa tanayaaMn bahuun vaa/
kasmaat prasuute sucireNa garbhameko+abhivRddhiM ca yame+abhyupaiti//
CS4.2.12/ raktena kanyaamadhikena putraM
zukreNa tena dvividhiikRtena 
biijena kanyaaM ca sutaM ca suute
yathaasvabiijaanyataraadhikena//
CS4.2.13/ zukraadhikaM dvaidhamupaiti biijaM 
yasyaaH sutau saa sahitau prasuute/
raktaadhikaM vaa yadi bhedameti
dvidhaa sute saa sahite prasuute//
CS4.2.14/ bhinatti yaavadbahudhaa prapannaH 
zukraartavaM vaayuratipravRddhaH/
taavantyapatyaani yathaavibhaahaM 
karmaatmakaanyasvavazaat prasuute//
CS4.2.15/ aahaaramaapnoti yadaa na garbhaH
zoSaM samaapnoti parisrutiM vaa/
taM strii prasuute sucireNa garbhaM 
puSTo yadaa varSagaNairapi syaat//
CS4.2.16/ karmaatmakatvaadviSamaaMzabhedaacchukraasRjorvRddhimupaiti kukSau/
eko+adhiko nyuunataro dvitiiya 
&evaM yame+apyabhyadhiko vizeSaH 
[&'yame+adhike+apyeSa bhavedvizeSaH'iti paa+]//
CS4.2.17/ kasmaaddviretaaH pavanendriyo vaa
saMskaaravaahii naranaariSaNDau/
vakrii tatherSyaabhiratiH kathaM vaa
saMjaayate vaatikaSaNDako vaa//
CS4.2.18/ biijaat samaaMzaadupataptabiijaat
striipuMsaliGgii bhavati dviretaaH/
zukraazayaM garbhagatasya &hatvaa 
[&'gatvaa'iti paa+]
karoti vaayuH pavanendriyatvan//
CS4.2.19/ zukraazayadvaaravighTTanena
&saMskaaravaahaM [&'saMskaaravaahaM hi karoti vaayuH'iti paa+] kurute+anilazca/
mandaalpabiijaavabalaavaharSau
kliibau ca heturvikRtidvayasya//
CS4.2.20/ maaturvyavaayapratighena vakrii
syaadbiijadaurbalyatayaa pituzca/
iirSyaabhibhuutaavapi mandaharSaa-&viirSyaaratereva 
[&'+viirSyaahvayasyaiva'iti paa+] vadanti hetum//
CS4.2.21/ vaayvagnidoSaadvRSaNau tu yasya 
naazaM gatau vaatikaSaNDakaH saH/
ityevamaSTau vikRtiprakaaraaH 
karmaatmakaanaamupalakSaNiiyaH//
CS4.2.22/ garbhasya sadyo+anugatasya kukSau 
striipuMnapuMsaamudarasthitaanaam/
kiM lakSaNaM? kaaraNamiSyate kiM
saruupataaM yena ca yaatyapatyam//
CS4.2.23/ niSThiivikaa gauravamaGgasaadastandraapraharSau hRdaye vyathaa ca/
tRptizca biijagrahaNaM ca yonyaaM
garbhasya sadyo+anugatasya liGgam//
CS4.2.24/ savyaaGgaceSTaa &puruSaarthinii [&'susukhaarthinii yaa'iti paa+] strii
striisvapnapaanaazanaziilaceSTaa/
&savyaattagarbhaa [&'savyaaGgagarbhaa'iti paa+] na ca vRttagarbhaa
savyapradugdhaa striyameva suute//
CS4.2.25/ putraM tvato liGgaviparyayeNa
vyaamizraliGgaa prakRtiM tRtiiyaam/
garbhopapattau tu manaH striyaa yaM 
jantuM vrajettatsadRzaM prasuute//
CS4.2.26/ garbhasya catvaari caturvidhaani 
bhuutaani maataapitRsaMbhavaani/
aahaarajaanyaatmakRtaani caiva
sarvasya sarvaaNi bhavanti dehe//
CS4.2.27/ teSaaM vizeSaadbalavanti yaani
bhavanti maataapitRkarmajaani/
taani vyavasyet sadRzatvahetuM
sattvaM yathaanuukamapi vyavasyet//
CS4.2.28/ kasmaat prajaaM strii vikRtaaM prasuute 
hiinaadhikaaGgiiM vikalendriyaaM vaa/
dehaat kathaM dehamupaiti caanyamaatmaa sadaa kairanubadhyate ca //
CS4.2.29/ biijaatmakarmaazayakaaladoSairmaatustathaa++aahaaravihaaradoSaiH/
kurvanti doSaa vividhaani duSTaaH
saMsthaanavarNendriyavaikRtaani//
CS4.2.30/ varSaasu kaaSThaazmaghanaambuvegaastaroH saritsrotasi saMsthitasya/
yathaiva kuryurvikRtiM tathaiva
garbhasya kukSau viyatasya doSaaH//
CS4.2.31/ bhuutaizcaturbhiH sahitaH susuukSmairmanojavo dehamupaiti dehaat/
karmaatmakatvaanna tu tasya dRzyaM 
divyaM vinaa darzanamasti ruupam//
CS4.2.32/ sa sarvagaH sarvazariirabhRcca
sa vizvakarmaa sa ca vizvaruupaH/
sa cetanaadhaaturatiindriyazca 
sa nityayuk saanuzayaH sa &eva [&'ekaH'iti paa+] //
CS4.2.33/ rasaatmamaataapitRsaMbhavaani 
bhuutaani vidyaaddaza SaT ca dehe/
catvaari tatraatmani saMzritaani 
sthitastathaa++aatmaa ca caturSu teSu//
CS4.2.34/ bhuutaani maataapitRsaMbhavaani
rajazcazukraM ca vadanti garbhe/
aapyaayyate zukramasRk ca bhuutairyaistaani &bhuutaani 
[&'dehe rasajaani vidyaat'iti paa+] rasodbhavaani//
CS4.2.35/ bhuutaani catvaari tu karmajaani 
yaanyaatmaliinaani vizanti garbham/
sa biijadharmaa hyaparaaparaaNi
dehaantaraaNyaatmani yaati yaati//
CS4.2.36/ ruupaaddhi ruupaprabhavaH prasiddhaH
karmaatmakaanaaM manaso manastaH/
bhavanti ye tvaakRtibuddhibhedaa
rajastamastatra ca karma hetuH//
CS4.2.37/ atiindriyaistairatisuukSmaruupairaatmaa kadaacinna viyuktaruupaH/
na karmaNaa naiva manomatibhyaaM
na caapyahaGkaaravikaaradoSaiH//
CS4.2.38/ rajastamobhyaaM hi mano+anubaddhaM
jJaanaM vinaa tatra hi sarvadoSaaH/
gatipravRttyostu nimittamuktaM
manaH sadoSaM balavacca karma//
CS4.2.39/ rogaaH kutaH saMzamanaM kimeSaaM
harSasya zokasya ca kiM nimittam/
zariirasattvaprabhavaa vikaaraaH
kathaM na zaantaaH punaraapateyuH//
CS4.2.40/ prajJaaparaadho viSamaastathaa+arthaa
hetustRtiiyaH pariNaamakaalaH/
sarvaamayaanaaM trividhaa ca zaantirjJaanaarthakaalaaH samayogayuktaaH//
CS4.2.41/ dharmyaaH kriyaa harSanimittamuktaastato+anyathaa zokavazaM nayanti/
zariirasattvaprabhavaastu rogaastayoravRttyaa na bhavanti bhuuyaH//
CS4.2.42/ ruupasya sattvasya ca santatiryaa noktastadaadirnahi so+asti kazcit/
tayoravRttiH kriyate paraabhyaaM 
dhRtismRtibhyaaM parayaa dhiyaa ca//
CS4.2.43/ satyaazraye vaa dvividhe yathokte
puurvaM gadebhyaH pratikarma nityam/
jitendriyaM naanupatanti rogaastatkaalayuktaM yadi naasti daivam//
CS4.2.44/ daivaM puraa yat kRtamucyate tat 
&tat [&'tanmaanuSaM'iti paa+] pauruSaM yattviha karma dRSTam/
pravRttiheturviSamaH sa dRSTo
nivRttiheturhi samaH sa eva//
CS4.2.45/ haimantikaM doSacayaM vasante
pravaahayan graiSmakamabhrakaale/
ghanaatyaye vaarSikamaazu samyak
praapnoti rogaanRtujaanna &jaatu [&'jantuH'iti paa+] //
CS4.2.46/ naro hitaahaaravihaarasevii
samiikSyakaarii viSayeSvasaktaH/
daataa samaH satyaparaH kSamaavaanaaptopasevii ca bhavatyarogaH//
CS4.2.47/ matirvacaH karma sukhaanubandhaM
sattvaM vidheyaM vizadaa ca buddhiH/
jJaanaM tapastatparataa ca yoge 
yasyaasti taM &naanupatanti [&'naanutapanti'iti paa+] rogaaH//
CS4.2.48/ tatra zlokaH/ 
ihaagnivezasya mahaarthayuktaM
SaTtriMzakaM praznagaNaM maharSiH/
atulyagotre bhagavaan yathaavannirNiitanaam jJaanavivardhanaarthaM//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zaariirasthaane+atulyagatriiyaM zaariiraM naama dvitiiyo+adhyaayaH//2//

tRtiiyo+adhyaayaH//
CS4.3.1/athaataH khuDDikaaM garbhaavakraantiM zaariiraM vyaadhyaasyaamaH//
CS4.3.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS4.3.3/ puruSasyaanupahataretasaH striyaazcaapraduSTayonizoNitagarbhaazayaayaa yadaa bhavati saMsargaH Rtukaale, yadaa &caanayostathaayukte [&'tayostathaiva yukte saMsarge'iti, 'caanayostathaavidhayostathaiva yukte saMsarge'iti ca paa+] saMsarge zukrazoNitasaMsargamantargarbhaazayagataM jiivo+avakraamati sattvasaMprayogaattadaa garbho+abhinirvartate, sa saatmyarasopayogaadarogo+abhivardhate samyagupacaaraizcopacaryamaaNaH, tataH praaptakaalaH sarvendriyopapannaH paripuurNazariiro balavarNasattvasaMhananasaMpadupetaH sukhena jaayate samudayaadeSaaM bhaavaanaaM---maatRjazcaayaM garbhaH pitRjazcaatmajazca saatmyajazca rasajazca, asti ca khalu &sattvamaupapaadukamiti [&'sattvamupapaadukaM'iti paa+] hovaaca bhagavaanaatreyaH//
CS4.3.4-(1)/ neti bharadvaajaH, kiM kaaraNaM---na hi maataa na pitaa naatmaa na saatmyaM na paanaazanabhakSyalehyopayogaa garbhaM janayanti, na ca paralokaadetya garbhaM sattvamavakraamati//
CS4.3.4-(2)/ yadi hi maataapitarau garbhaM janayetaaM, bhuuyasyaH striyaH pumaaMsazca bhuuyaaMsaH putrakaamaaH, te sarve putrajanmaabhisandhaaya maithunadharmamaapadyamaanaaH putraaneva janayeyurduhitYrvaa duhitRkaamaaH, na tu kaazcit striyaH kecidvaa puruSaa nirapatyaaH &syurapatyakaamaa [&'syuH/ na caapatyakaamaaH pavideveran'iti paa+] vaa parideveran//
CS4.3.4-(3)/ na caatmaa++aatmaanaM janayati/
yadi hyaatmaa++aatmaanaM janayejjaato vaa janayedaayamaanamajaato vaa, taccobhayathaa+apyayuktam/
na hi jaato janayati sattvaat, va caajaato janayatyasattvaat, tasmaadubhayathaa+apyanupapattiH/
tiSThatu taavadetat/
yadyayamaatmaa++aatmaanaM zakto janayituM syaat, na tvenamiSTaasveva kathaM yoniSu janayedvazinamapratihatagatiM kaamaruupiNaM tejobalajavavarNasattvasaMhananasamuditamajaramarujamamaram; evaMvidhaM hyaatmaa++aatmaanamicchatyato vaa bhuuyaH//
CS4.3.4-(4)/ asaatmyajazcaayaM garbhaH/
yadi hi saatmyajaH syaat, tarhi saatmyasevinaamevaikaantena prajaa syaat, asaatmyasevinazca nikhilenaanapatyaaH syuH, taccobhayamubhayatraiva dRzyate//
CS4.3.4-(5)/ arasajazcaayaM garbhaH/
yadi hi rasajaH syaat, na kecit striipuruSeSvanapatyaaH syuH, na hi kazcidastyeSaaM yo rasaannopayuDkte; zreSTharasopayoginaaM cedgarbhaajaayanta ityabhipretamiti, evaM satyaajaurabhramaargamaayuuragokSiiradadhighRtamadhutailasaindhavekSurasamudgazaalibhRtaanaamevaikaantena prajaa syaat, zyaamaakavarakoddaalakakoraduuSakakandamuulabhakSaazca nikhilenaanapatyaaH syuH, taccobhayamubhayatra dRzyate//
CS4.3.4-(6)/ na khalvapi paralokaadetya sattvaM garbhamavakraamati; yadi hyenamavakraamet, naasya kiJcit paurvadehikaM syaadaviditamazrutamadRSTaM vaa, sa ca tacca na kiJcidapi smarati//
CS4.3.4/ tasmaadetadbruumahe---amaatRjazcaayaM garbho+apitRjazcaanaatmajazcaasaatmyajazcaarasajazca, na caasti sattvamaupapaadukamiti(&hovaaca bharadvaajaH [&yogiindranaathasenasyaasaMmato+ayaM paaThaH])//
CS4.3.5/ neti bhagavaanaatreyaH, sarvebhya ebhyo bhaavebhyaH samuditebhyo garbho+abhinirvartate//
CS4.3.6/ maatRjazcaayaM garbhaH/
na hi maaturvinaa garbhotpattiH syaat, na ca janma jaraayujaanaam/
yaani khalvasya garbhasya maatRjaani, yaani caasya maatRtaH saMbhavataH saMbhavanti, taanyanuvyaakhyaasyaamaH; tadyathaa---tvak ca lohitaM ca maaMsaM ca medazca naabhizca hRdayaM ca kloma ca yakRcca pliihaa ca vRkkau ca bastizca puriiSaadhaanaM caamaazayazca pakvaazayazcottaragudaM caadharagudaM ca kSudraantraM ca sthuulaantraM ca vapaa ca vapaavahanaM ceti (maatRjaani)//
CS4.3.7/ pitRjazcaayaM garbhaH/
nahi piturRte garbhotpattiH syaat, na ca janma jaraayujaanaam/
yaani khalvasya garbhasya pitRjaani, yaani caasya pitRtaH saMbhavataH saMbhavanti, taanyanuvyaakhyaasyaamaH; tadyathaa---kezazmazrunakhalomadantaasthisiraasnaayudhamanyaH zukraM ceti (pitRjaani)//
CS4.3.8/ aatmajazcaayaM garbhaH/
garbhaatmaa hyantaraatmaa yaH, taM 'jiiva' ityaacakSate zaazvatamarujamajaramamaramakSayamabhedyamacchedyamaloDyaM vizvaruupaM vizvakarmaaNamavyaktamanaadimanidhanamakSaramapi/
sa garbhaazayamanupravizya zukrazoNitaabhyaaM saMyogametya garbhatvena janayatyaatmanaa++aatmaanam, aatmasaMjJaa hi garbhe/
tasya punaraatmano janmaanaaditvaannopapadyate, &tasmaanna [&'tasmaadajaata evaayamajaataM garbha janayati, jaato+apyajaataM ca garbhaM janayati'iti paa+] jaata evaayamajaataM garbhaM janayati, ajaato hyayamajaataM garbhaM janayati; sa caiva garbhaH kaalaantareNa baalayuvasthavirabhaavaan praapnoti, sa yasyaaM yasyaamavasthaayaaM vartate tasyaaM tasyaaM jaato bhavati, yaa tvasya puraskRtaa tasyaaM janiSyamaaNazca, tasmaat sa eva jaatazcaajaatazca yugapadbhavati; yasmiMzcaitadubhayaM saMbhavati jaatatvaM janiSyamaaNatvaM ca sa jaato janyate, sa caivaanaagateSvavasthaantareSvajaato janyayatyaatmanaa++aatmanam/
sato hyavasthaantaragamanamaatrameva hi janma cocyate tatra tatra vayasi tasyaaM tasyaamavasthaayaaM; yathaa-sataameva zukrazoNitajiivaanaaM praak saMyogaadgarbhatvaM na bhavati, tacca saMyogaadbhavati; yathaa-satastasyaiva puruSasya praagapatyaat pitRtvaM na bhavati, taccaapatyaadbhavati; tathaa satastasyaiva garbhasya tasyaaM tasyaamavasthaayaaM jaatatvamajaatatvaM cocyate//
CS4.3.9/ na khalu garbhasya na ca maaturna piturna caatmanaH sarvabhaaveSu yatheSTakaaritvamasti; te kiMcit svavazaat kurvanti, kiMcit karmavazaat, kvaciccaiSaaM karaNazaktirbhavati, kvacinna bhavati/
yatra sattvaadikaraNasaMpattatra yathaabalameva yatheSTakaaritvam, ato+avyathaa viparyayaH /
na ca karaNadoSaadakaraNamaatmaa saMbhavati garbhajanane, dRSTaM ceSTaa yoniraizvaryaM mokSazcaatmavidbhiraatmaayattam/
nahyanyaH sukhaduHkhayoH kartaa /
na caanyato garbho jaayate jaayamaanaH, naaGkurotpattirabiijaat//
CS4.3.10/ yaani tu khalvasya garbhasyaatmajaani, yaani caasyaatmataH saMbhavataH saMbhavanti, taanyanuvyaakhyaasyaamaH; tadyathaa---taasu taasu yoniSuutpattiraayuraatmajJaanaM mana indriyaaNi praaNaapaanau preraNaM dhaaraNamaakRtisvaravarNavizeSaaH sukhaduHkhe icchaadveSau cetanaa dhRtirbuddhiH smRtirahaGkaaraH prayatnazceti(aatmajaani)//
CS4.3.11/ saatmyajazcaayaM garbhaH/
nahyasaatmyasevitvamantareNa striipuruSayorvandhyatvamasti, garbheSu vaa+apyaniSTo bhaavaH/
yaavaat khalvasaatmyasevinaaM striipuruSaaNaaM trayo doSaaH prakupitaaH zariiramupasarpanto na zukrazoNitagarbhaazayopaghaataayopapadyante, taavat samarthaa garbhajananaaya bhavanti/
saatmyasevinaaM punaH striipuruSaaNaamanupahatazukrazoNitagarbhaazayaanaamRtukaale sannipatitaanaaM jiivasyaanavakramaNaadgarbhaa na praadurbhavanti/
nati kevalaM saatmyaja evaayaM garbhaH, samudayo+atra kaaraNamucyate/
yaani khalvasya garbhasya saatmyajaani, yaani caasya saatmyataH saMbhavataH saMbhavanti, taanyanuvyaakhyaasyaamaH; tadyathaa---aarogyamanaalasyamalolupatvamindriyaprasaadaH svaravarNabiijasaMpat praharSabhuuyastvaM ceti (saatmyajaani)//
CS4.3.12/ rasajazcaayaM garbhaH/
na hi rasaadRte maatuH praaNayaatraa+api syaat, kiM punargarbhajanma/
&na [&'na caivaasyaa asamyapayujyamaanaa'iti paa+] caivaasamyagupayujyamaanaa rasaa garbhamabhinirvartayanti, na ca kevalaM samyagupayogaadeva rasaanaaM garbhaabhinirvRttirbhavati, &samudaayo+apyatra [&'samudaayo+atra'iti paa+] kaaraNamucyate/
yaani tu khalvasya garbhasya rasajaani, yaani caasya rasataH saMbhavataH saMbhavanti, taanyanuvyaakhyaasyaamaH; tadyathaa---zariirasyaabhinirvRttirabhivRddhiH praaNaanubandhastRptiH puSTirutsaahazceti (rasajaani)//
CS4.3.13/ asti khalu sattvamaupapaadukaM; &yajjiivaM [&'jiivaspRkzariireNa'iti paa+] spRkzariireNaabhisaMbadhnaati, yasminnapagamanapuraskRte ziilamasya vyaavartate, bhaktirviparyasyate, sarvendriyaaNyupatapyante, balaM hiiyate, vyaadhaya aapyaayyante, yasmaaddhiinaH praaNaaJjahaati, yadindriyaaNaamabhigraahakaM ca 'mana' ityabhidhiiyate; tattrividhamaakhyaayate---zuddhaM, raajasaM, taamasamiti/
yenaasya khalu mano bhuuyiSThaM, tena &dvitiiyaayaamaajaatau [&'dvitiiyaayaaM jaatau'iti paa+] saMprayogo bhavati; yadaa tu tenaiva zuddhena saMyujyate, tadaa jaateratikraantaayaa api smarati/
smaartaM hi jJaanamaatmanastasyaiva manaso+anubandhaadanuvartate, yasyaanuvRttiM puraskRtya puruSo 'jaatismara' ityucyate/
yaani khalvasya garbhasya sattvajaani, yaanyasya sattvataH saMbhavataH saMbhavanti, taanyanuvyaakhyaasyaamaH; tadyathaa---bhaktiH ziilaM zaucaM dveSaH smRtirmohastyaago maatsaryaM zauryaM bhayaM krodhastandrotsaahastaikSNyaM maardavaM gaambhiiryamanavasthitatvamityevamaadayazcaanye, te sattvavikaaraa yaanuttarakaalaM sattvabhedamadhikRtyopadekSyaamaH/
naanaavidhaani khalu sattvaani, taani sarvaaNyekapuruSe bhavanti, na ca bhavantyekakaalam, ekaM tu &praayovRttyaa++aaha [&'praayo+anuvRttyaa'iti paa+]//
CS4.3.14/ evamayaM naanaavidhaanaameSaaM garbhakaraaNaaM bhaavaanaaM samudaayaadabhinirvartate garbhaH; yathaa---kuuTaagaaraM naanaadravyasamudaayaat, yathaa vaa-ratho naanaarathaaGgasamudaayaat; tasmaadetadavocaama---maatRjazcaayaM garbhaH; pitRjazca, aatmajazca, saatmyajazca, rasajazca, asti ca sattvamaupapaadukamiti(hovaaca bhagavaanaatreyaH)//
CS4.3.15/ bharadvaaja uvaaca---yadyayameSaaM naanaavidhaanaaM garbhakaraaNaaM bhaavaanaaM samudaayaadabhinirvartate garbhaH kathamayaM sandhiiyate, yadi caapi sandhiiyate kasmaat samudaayaprabhavaH sam garbho manuSyavigraheNa jaayate, manuSyazca manuSyaprabhava ucyate; tatra cediSTametadyasmaanmanuSyo manuSyaprabhavastasmaadeva manuSyavigraheNa jaayate, yathaa-gaurgoprabhavaH, yathaa-caazvo+azvaprabhava iti; evaM sati yaduktamagre samudayaatmaka iti tadayuktam/
yadi ca manuSyo manuSyaprabhavaH, kasmaajjaDaandhakubjamuukavaamanamimminavyaGgonmattakuSThikilaasibhyo jaataaH &pitRsadRzaruupaa [&'pitRsadRzaaH'iti paa+] na bhavanti/
athaatraapi buddhirevaM syaat---svenaivaayamaatmaa cakSuSaa ruupaaNi vetti, zrotreNa zabdaan, ghraaNena gandhaan, rasanena rasaan, sparzanena sparzaan, buddhyaa boddhavyamityanena hetunaa na jaDaadibhyo jaataaH &pitRsadRzaa [&'pitRsadRzaruupaaH'iti paa+] bhavanti/
atraapi pratijJaahaanidoSaH syaat, evamukte hyaatmaa satsvindriyeSu jJaH syaadasatkhajJaH; yatra caitadubhayaM saMbhavati jJatvamajJatvaM ca, &savikaarazcaatmaa [&'sa vikaaraprakRtikazcaatmaa'iti paa+] /
yadi ca darzanaadibhiraatmaa viSayaan vetti, nirindriyo darzanaadivirahaadajJaH syaat, ajJatvaadakaaraNam, akaaraNatvaacca naatmeti vaagnastumaatrametadvacanamanarthaM syaaditi(hovaaca bharadvaajaH)//
CS4.3.16/ aatreya uvaaca---purastaadetat pratijJaataM---sattvaM &jiivaM [&'jiivaspRkzariireNa'iti paa+] spRkzariireNaabhisaMbadhnaatiiti/
yasmaattu samudaayaprabhavaH san sa garbho manuSyavigraheNa jaayate, manuSyo manuSyaprabhava ityucyate, tadvakSyaamaH-bhuutaanaaM caturvidhaa yonirbhavati---jaraayvaNDasvedodbhidaH/
taasaaM khalu catasRNaamapi yoniinaamekaikaa yoniraparisaMkhyeyabhedaa bhavati, bhuutaanaamaakRtivizeSaaparisaMkhyeyatvaat/
tatra jaraayujaanaamaNDajaanaaM ca praaNinaamete garbhakaraa bhaavaa yaaM yaaM yonimaapadyante, tasyaaM tasyaaM yonau tathaatathaaruupaa bhavanti; yathaa---kanakarajatataamratrapusiisakaanyaasicyamaanaani teSu teSu madhuucchiSTavigraheSu, taani yadaa manuSyabimbamaapadyante tadaa manuSyavigraheNa jaayante, tasmaat samudaayaprabhavaH san garbho manuSyavigraheNa jaayate; manuSyazca manuSyaprabhava ucyate, tadyonitvaat//
CS4.3.17/ yaccoktaM---yadi ca manuSyo manuSyaprabhavaH, kasmaanna jaDaadibhyo jaataaH pitRsadRzaruupaa bhavantiiti; tatrocyate---yasya yasya hyaGgaavayavasya biije biijabhaaga upatapto bhavati, tasya tasyaaGgaavayavasya vikRtirupajaayate, nopajaayate caanupataapaat; tasmaadubhayopapattirapyatra/
sarvasya caatmajaaniindriyaaNi, teSaaM bhaavaabhaavaheturdaivaM; tasmaannaikaantato jaDaadibhyo jaataaH pitRsadRzaruupaa bhavanti//
CS4.3.18/ na caatmaa satsvindriyeSu jJaH, asatsu vaa bhavatyajJaH; na hyasattvaH kadaacidaatmaa, sattvavizeSaaccopalabhyate jJaanavizeSa iti//
CS4.3.19/ bhavanti caatra---
na karturindriyaabhaavaat kaaryajJaanaM pravartate/
yaa kriyaa vartate &bhaavaiH saa vinaa tairna vartate [&'yaiH kriyaa vartate yaa tu'iti paa+]//
CS4.3.20/ jaanannapi mRdo+abhaavaat kumbhakRnna pravartate/
zruuyataaM &cedamadhyaatmamaatmajJaanabalaM mahat [&yogiindranaathasenastu 'vedaM'iti paThati, vyaakhyaanayati ca 'vedaM vedamivaatathajJaanaM zruuyataam'iti]//
CS4.3.21/ indriyaaNi ca &saMkSipya manaH saMkSipya caJcalam [&'saMyamya'iti paa+] /
pravizyaadhyaatmamaatmajJaH sve jJaane paryavasthitaH//
CS4.3.22/ sarvatraavahitajJaanaH sarvabhaavaan pariikSate/
gRhNiiSva ce(ve)damaparaM bharadvaaja vinirNayam//
CS4.3.23/ nivRttendriyavaakceSTaH suptaH &svapnagato yadaa [&'svapnagataan'iti paa+] /
viSayaan sukhaduHkhe ca vetti naajJo+apyataH smRtaH//
CS4.3.24/ naatmajJaanaadRte caikaM jJaanaM kiJcit pravartate/
na hyeko vartate bhaavo vartate naapyahetukaH//
CS4.3.25/ tasmaajjJaH prakRtizcaatmaa draSTaa kaaraNameva ca /
sarvametadbharadvaaja nirNiitaM jahi saMzayam//
CS4.3.26/ tatra zlokau---
heturgarbhasya nirvRttau vRddhau janmani caiva yaH/
punarvasumatiryaa ca bharadvaajamatizca yaa//
CS4.3.27/ pratijJaapratiSedhazca vizadazcaatmanirNayaH/
garbhaavakraantimuddizya khuDDiikaaM tatprakaazitam//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zaariirasthaane khuDDiikaagarbhaavakraantizaariiraM naama tRtiiyo+adhyaayaH//3//


caturtho+adhyaayaH/
CS4.4.1/ athaato mahatiiM garbhaavakraantiM zaariiraM vyaakhyaasyaamaH//
CS4.4.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS4.4.3/ yatazca garbhaH saMbhavati, yasmiMzca garbhasaMjJaa, yadvikaarazca garbhaH, yayaa caanupuurvyaa+abhinirvartate kukSau, yazcaasya vRddhihetuH, yatazcaasyaajanma bhavati, yatazca jaayamaanaH kukSau vinaazaM praapnoti, yatazca kaartsnyenaavinazyan vikRtimaapadyate, tadanuvyaakhyaasyaamaH//
CS4.4.4/ maatRtaH pitRta aatmataH saatmyato rasataH sattvata ityetebhyo bhaavebhyaH samuditebhyo garbhaH saMbhavati/
tasya ye ye+avayavaa yato yataH saMbhavataH saMbhavanti taan vibhajya maatRjaadiinavayavaan pRthak pRthaguktamagre//
CS4.4.5/ zukrazoNitajiivasaMyoge tu khalu kukSigate garbhasaMjJaa bhavati//
CS4.4.6/ garbhastu khalvantarikSavaayvagnitoyabhuumivikaarazcotanaadhiSThaanabhuutaH/
evamanayaa yuktyaa paJcamahaabhuutavikaarasamudaayaatmako garbhazcetanaadhiSThaanabhuutaH, sa hyasya SaSTho dhaaturuktaH//
CS4.4.7/ yayaa caanupuurvyaa+abhinirvartate kukSau taaM vyaakhyaasyaamaH---gate puraaNe rajasi nave caanasthite zuddhasnaataaM striyamavyaapannayonizoNitagarbhaazayaamRtumatiimaacakSmahe/
tayaa saha tathaabhuutayaa yadaa pumaanavyaapannabiijo mizriibhaavaM gacchati, tadaa tasya harSodiiritaH paraH zariiradhaatvaatmaa zukrabhuuto+aGgaadaGgaat saMbhavati/
sa tathaa harSabhuutenaatmanodiiritazca-&adhiSThitazca [&'adhiSThitabiijadhaatuH'iti paa+] biijaruupo dhaatuH puruSazariiraadabhiviSpattyocitena pathaa garbhaazayamanupravizyaartavenaabhisaMsargameti//
CS4.4.8/ tatra puurvaM cetanaadhaatuH &sattvakaraNo [&'sattvopakaraNaH'iti paa+] guNagrahaNaaya pravartate; sa hi hetuH kaaranaM nimittamakSaraM kartaa mantaa &veditaa [&'bodhayitaa'iti paa+] boddhaa draSTaa dhaataa brahmaa vizvakarmaa vizvaruupaH puruSaH prabhavo+avyayo nityo guNii grahaNaM pradhaanamavyaktaM jiivo jJaH pudgalazcetanaavaan vibhurbhuutaatmaa cendriyaatmaa caantaraatmaa ceti/
sa guNopaadaanakaale+antarikSaM puurvamanyebhyo guNebhya upaadatte, yathaa-pralayaatyaye sisRkSurbhuutaanyakSarabhuuta aatmaa sattvopaadaanaH puurvataramaakaazaM sRjati, tataH krameNa vyaktataraguNaan dhaatuun vaayvaadikaaMzcaturaH; tathaa dehagrahaNe+api pravartamaanaH puurvataramaakaazamevopaadatte, tataH krameNa vyaktataraguNaan dhaatuun vaayvaadikaaMzcaturaH/
sarvamapi tu khalvetadguNopaadaanamaNunaa kaalena bhavati//
CS4.4.9/ sa sarvaguNavaan garbhatvamaapannaH prathame maasi saMmuurcchitaH &sarvadhaatukaluSiikRtaH [&'sarvadhaatukalaniikRtaH'iti, 'sarvadhaatukalaliikRtaH'iti ca paa+] kheTabhuuto bhavatyavyaktavigrahaH sadasadbhuutaaGgaavayavaH//
CS4.4.10/ dvitiiye maasi ghanaH saMpadyate &piNDaH [&'piNDaH'iti hastalikhitapustake na paThyate] pezyarbudaM vaa/
tatra ghanaH puruSaH, pezii strii, arbudaM napuMsakam//
CS4.4.11/ tRtiiye maasi sarvendriyaaNi sarvaaGgaavayavaazca yaugapadyenaabhinirvartante//
CS4.4.12/ tatraasya kecidaGgaavayavaa maatRjaadiinavayavaan vibhajya puurvamuktaa yathaavat /
mahaabhuutavikaarapravibhaagena &tvidaaniimasya [&'tvidaaniimaparaaMzcaivaaGgaavayavaan paryaayaantareNaanuvyaakhyaasyaamaH'iti paa+] taaMzcaivaaGgaavayavaan kaaMzcit paryaayaantareNaaparaaMzcaanuvyaakhyaasyaamaH/
maatRjaadayo+apyasya maahaabhuutavikaaraa eva/
tatraasyaakaazaatmakaM zabdaH zrotraM laaghavaM saukSmyaM vivekazca, vaayvaatmakaM sparzaH sparzanaM raukSyaM preraNaM dhaatuvyuuhanaM ceSTaazca zaariiryaH, agnyaatmakaM ruupaM darzanaM prakaazaH paktirauSNyaM ca , abaatmakaM raso rasanaM zaityaM maardavaM snehaH kledazca, pRthivyaatmakaM gandho ghraaNaM gauravaM sthairyaM muurtizceti//
CS4.4.13/ evamayaM lokasaMmitaH puruSaH/
yaavanto hi loke muurtimanto bhaavavizeSaastaavantaH puruSe, yaavantaH puruSe taavanto loke iti; budhaastvevaM draSTumicchanti//
CS4.4.14/ evamasyevdriyaaNyaGgaavayavaazca yaugapadyenaabhinirvartante+anyatra tebhyo bhaavebhyo ye+asya jaatasyottarakaalaM jaayante; tadyathaa---dantaa vyaJjanaani &vyaktiibhaavastathaayuktaani [&'zukrarajovyaktiibhaavaH'iti paa+] caaparaaNi/
eSaa prakRtiH, vikRtiH punarato+avyathaa/ 
santi khalvasmin garbhe kecinnityaa bhaavaaH, santi caanityaaH kecit/
tasya ya evaaGgaavayavaaH santiSThante, ta eva striiliGgaM puruSaliGgaM napuMsakaliGgaM vaa bibhrati/
tatra striipuruSayorye vaizeSikaa bhaavaaH pradhaanasaMzrayaa guNasaMzrayaazca, teSaaM yato bhuuyastvaM tato+anyatarabhaavaH/
tadyathaa---klaibyaM bhiirutvamavaizaaradyaM moho+anavasthaanamadhogurutvamasahanaM zaithilyaM maardavaM garbhaazayabiijabhaagastathaayuktaani caaparaaNi striikaraaNi, ato vipariitaani puruSakaraaNi, &ubhayabhaagaavayavaa [&'ubhayabhaagabhaavaani'iti 'ubhayabhaavaa'iti ca paa+] napuMsakakaraaNi bhavanti//
CS4.4.15/ tasya yatkaalamevendriyaaNi saMtiSThante, tatkaalameva cetasi vedanaa nirbandhaM praapnoti;tasmaattadaa prabhRti garbhaH spandate, praarthayate ca janmaantaraanubhuutaM yat kiMcit, taddvaihRdayyamaacakSate vRddhaaH/
maatRjaM caasya hRdayaM maatRhRdayenaabhisaMbaddhaM bhavati &rasavaahiniibhiH [&'rasahaariNiibhiH'iti paa+] saMvaahiniibhiH; tasmaattayostaabhirbhaktiH &saMspandate [&'saMpadyate'iti paa+] /
taccaiva kaaraNamavekSamaaNaa &na dvaihRdayyasya [&'dvaihRdayyaavimaanitaM'iti paa+] vimaanitaM garbhamicchanti kartum/
vimaanane hyasya dRzyate vinaazo vikRtirvaa/
samaanayogakSemaa hi tadaa bhavati garbheNa keSucidartheSu maataa/
tasmaat priyahitaabhyaaM garbhiNiiM vizeSeNopacaranti kuzalaaH//
CS4.4.16/ tasyaa garbhaapatterdvaihRdayyasya ca nijJaanaarthaM liGgaani samaasenopadekSyaamaH/
&upacaarasaadhanaM [&'upacaarasaMbodhanaM'iti paa+] hyasya jJaane, jJaanaM ca liGgataH, tasmaadiSTo liGgopadezaH /
tadyathaa---aartavaadarzanamaasyasaMsravaNamanannaabhilaaSazchardirarocako+amlakaamataa ca vizeSeNa zraddhaapraNayanamuccaavaceSu bhaaveSu gurugaatratvaM cakSuSorglaaniH stanayoH stanyamoSThayoH stanamaNDalayozca kaarSNyamatyarthaM zvayathuH paadayoriiSallomaraajyudgamo yonyaazcaaTaalatvamiti garbhe paryaagate ruupaaNi bhavati//
CS4.4.17/ saa yadyadicchettattadasyai dadyaadanyatra garbhopaghaatakarebhyo bhaavebhyaH//
CS4.4.18/ garbhopaghaatakaraastvime bhaavaa bhavantiH; tadyathaa---sarvamatiguruuSNatiikSNaM daaruNaazca ceSTaaH; imaaMzcaanyaanupadizanti vRddhaaH---devataarakSo+anucaraparirakSaNaarthaM na raktaani vaasaaMsi bibhRyaanna madakaraaNi madyaanyabhyavaharenna yaanamadhirohenna maaMsamazniiyaat sarvendriyapratikuulaaMzca bhaavaan duurataH parivarjayet, yaccaanyadapi kiJcit striyo vidyuH//
CS4.4.19/ tiivraayaaM tu khalu praarthanaayaaM kaamamahitamapyasyai hitenopahitaM dadyaat praarthanaavinayanaartham/
praarthanaasaMdhaaraNaaddhi vaayuH prakupito+antaHzariiramanucaran garbhasyaapadyamaanasya vinaazaM vairuupyaM vaa kuryaat//
CS4.4.20/ caturthe maasi sthiratvamaapadyate garbhaH, tasmaattadaa garbhiNii gurugaatratvamadhikamaapadyate vizeSeNa//
CS4.4.21/ paJcame maasi garbhasya maaMsazoNitopacayo bhavatyadhikamanyebhyo maasebhyaH, tasmaattadaa garbhiNii kaarzyamaapadyate vizeSeNa//
CS4.4.22/ SaSThe maasi garbhasya balavarNopacayo bhavatyadhikamanyebhyo maasebhyaH, tasmaattadaa garbhiNii balavarNahaanimaapadyate vizeSeNa//
CS4.4.23/ saptame maasi garbhaH sarvairbhaavairaapyaayyate, tasmaattadaa garbhiNii sarvaakaaraiH klaantatamaa bhavati//
CS4.4.24/ aSTame maasi garbhazca maatRto garbhatazca maataa &rasahaariNiibhiH [&'rasavaahiniibhiH'iti paa+] saMvaahiniibhirmuhurmuhurojaH parasparata aadadaate &garbhasyaasaMpuurNatvaat [&'garbhasya saMpuurNatvaat'iti paa+] / 
tasmaattadaa garbhiNii muhurmuhurmudaa yuktaa bhavati muhurmuhuzca mlaanaa, tathaa garbhaH; tasmaattadaa garbhasya janma vyaapattimadbhavatyojaso+anavasthitatvaat/ 
taM caivaarthamabhisamiikSyaaSTamaM maasamagaNyamityaacakSate kuzalaaH//
CS4.4.25/ tasminnekadivasaatikraante+api navamaM maasamupaadaaya prasavakaalamityaahuraadazamaanmaasaat/
etaavaan prasavakaalaH, &vaikaarikamataH [&'ata uurdhvamavasthaanaM'iti paa+] paraM kukSaavavasthaanaM garbhasya//
CS4.4.26/ evamanayaa++aanupuurvyaa+abhinirvartate kukSau//
CS4.4.27/ maatraadiinaaM khalu garbhakaraaNaaM bhaavaanaaM saMpadastathaa vRttasya sauSThavaanmaatRtazcaivopasnehopasvedaabhyaaM kaalapariNaamaat svabhaavasaMsiddhezca kukSau vRddhiM praapnoti//
CS4.4.28/ maatraadiinaameva tu khalu garbhakaraaNaaM bhaavaanaaM vyaapattinimittamasyaajanma bhavati//
CS4.4.29/ ye hyasya kukSau vRddhihetusamaakhyaataa bhaavaasteSaaM viparyayaadudare vinaazamaapadyate, athavaa+apyavcirajaataH syaat//
CS4.4.30/ yatastu kaartsnyenaavinazyan vikRtimaapadyate, tadnuvyaakhyaasyaamaH---yadaa striyaa doSaprakopaNoktaanyaasevamaanaayaa doSaaH prakupitaaH zariiramupasarpantaH &zoNitagarbhaazayaavupapadyate [&'zoNitagarbhaazayopaghaataayopapadyante'iti paa+],  na ca kaartsnyena zoNitagarbhaazayau duuSayanti, &tadeyaM [&'tadaa yaM 'iti paa+] garbhaM labhate strii; tadaa tasya garbhasya maatRjaanaamavayavaanaamanyatamo+avayavo vikRtimaapadyata eko+athavaa+aneke, yasya yasya hyavayavasya biije biijabhaage vaa doSaaH prakopamaapadyante, taM tamavayavaM vikRtiraavizati/
yadaa hyasyaaH zoNite garbhaazayabiijabhaagaH pradoSamaapadyate, tadaa vandhyaaM janayati; yadaa punarasyaaH zoNite garbhaazayabiijabhaagaavayavaH pradoSamaapadyate, tadaa puutiprajaaM janayati; yadaa tvasyaaH zoNite garbhaazayabiijabhaagaavayavaH striikaraaNaaM ca zariirabiijabhaagaanaamekadezaH pradoSamaapadyate, tadaa stryaakRtibhuuyiSThaamastriyaM &vaartaaM [&'raantaaM'iti paa+] naama janayati, taaM striivyaapadamaacakSate//
CS4.4.31/ &evameva [&'evameva puruSasya biijadoSe pitRjaavayavavikRtiM vidyaat/ yadaa hyasya biije biijabhaagaavayavaH'iti paa+]  puruSasya yadaa biije biijabhaagaH pradoSamaapadyate, tadaa vandhyaM janayati; yadaa punarasya biije biijabhaagaavayavaH pradoSamaapadyate, tadaa puutiprajaM janayati; yadaa tvasya biije biijabhaagaavayavaH puruSakaraaNaaM ca zariirabiijabhaagaanaamekadezaH pradoSamaapadyate, tadaa puruSaakRtibhuuyiSThamapuruSaM &tRNaputrikaM [&'tRNapuulikaM'iti paa+] naama janayati; taaM puruSavyaapadamaacakSate//
CS4.4.32/ etena maatRjaanaaM pitRjaanaaM caavayavaanaaM vikRtivyaakhyaanena saatmyajaanaaM rasajaanaaM sattvajaanaaM caavayavaanaaM vikRtirvyaakhyaataa bhavati//
CS4.4.33/ nirvikaaraH parastvaatmaa sarvabhuutaanaaM virnizeSaH; sattvazariirayostu vizeSaadvizeSopalabdhiH//
CS4.4.34/ tatra trayaH zariiradoSaa vaatapittazleSmaaNaH, te zariiraM duuSayanti; dvau punaH sattvadoSau rajastamazca, tau sattvaM duuSayataH/
taabhyaaM ca sattvazariiraabhyaaM duSTaabhyaaM vikRtirupajaayate, nopajaayate caapraduSTaabhyaam//
CS4.4.35/ tatra zariiraM yonivizeSaaccaturvidhamuktamagre//
CS4.4.36/ trividhaM khalu sattvaM-zuddhaM, raajasaM, taamasamiti/
tatra zuddhamadoSamaakhyaataM klyaaNaaMzatvaat, raajasaM sadoSamaakhyaataM roSaaMzatvaat, taamasamapi sadoSamaakhyaataM mohaaMzatvaat/
teSaaM tu trayaaNaamapi sattvaanaamekaikasya bhedaagramaparisaGkhyeyaM taratamayogaacchariirayonivizeSebhyazcaanyonyaanuvidhaanatvaacca/
zariiraM hyapi sattvamanuvidhiiyate, sattvaM ca zariiram/
tasmaat katicitsattvabhedaananuukaabhinirdezena nidarzanaarthamanuvyaakhyaasyaamaH//
CS4.4.37-(1)/ tadyathaa---zuciM satyaabhisandhaM jitaatmaanaM saMvibhaaginaM jJaanavijJaanavacanaprativacanasaMpannaM smRtimantaM kaamakrodhalobhamaanamoherSyaaharSaamarSaapetaM samaM sarvabhuuteSu braahmaM vidyaat//
CS4.4.37-(2)/ ijyaadhyayanavratahomabrahmacaryaparamatithivratamupazaantamadamaanaraagadveSamohalobharoSaM pratibhaavacanavijSaanopadhaaraNazaktisaMpannamaarSaM vidyaat//
CS4.4.37-(3)/ aizvaryavantamaadeyavaakyaM yajvaanaM zuuramojasvinaM tejasopetamakliSTakarmaaNaM diirghadarzinaM dharmaarthakaamaabhiratamaindraM vidyaat//
CS4.4.37-(4)/ lekhaasthavRttaM praaptakaariNamasaMprahaaryamutthaanavantaM smRtimantam-&aizvaryalambhinaM [&'aizvaryaalambinaM'iti paa+]  vyapagataraagerSyaadveSamohaM yaamyaM vidyaat//
CS4.4.37-(5)/ zuuraM dhiiraM zucimazucidveSiNaM yajvaanamambhovihaararatimakliSTakarmaaNaM sthaanakopaprasaadaM vaaruNaM vidyaat//
CS4.4.37-(6)/ sthaanamaanopabhogaparivaarasaMpannaM dharmaarthakaamanityaM zuciM sukhavihaaraM vyaktakopaprasaadaM kauberaM vidyaat//
CS4.4.37-(7)/ priyanRtyagiitavaaditrollaapakazlokaakhyaayiketihaasapuraaNeSu kuzalaM gandhamaalyaanulepanavasanastriivihaarakaamanityamanasuuyakaM gaandharvaM vidyaat//
CS4.4.37/ ityenaM zuddhasya sattvasya saptavidhaM bhedaaMzaM vidyaat kalyaaNaaMzatvaat; tatsaMyogaattu braahmamatyantazuddhaM vyavasyet//
CS4.4.38-(1)/ zuuraM caNDamasuuyakamaizvaryavantam-&aupadhikaM [&'audarikaM'iti paa+] raudramananukrozamaatmapuujakamaasuraM vidyaat//
CS4.4.38-(2)/ amarSiNamanubandhakopaM chidraprahaariNaM kruuramaahaaraatimaatrarucimaamiSapriyatamaM svapnaayaasabahulamiirSyuM raakSasaM vidyaat//
CS4.4.38-(3)/ mahaazanaM straiNaM striirahaskaamamazuciM zucidveSiNaM bhiiruM bhiiSayitaaraM vikRtavihaaraahaaraziilaM paizaacaM vidyaat//
CS4.4.38-(4)/ kruddhazuuramakruddhabhiiruM tiikSNamaayaasabahulaM &saMtrastagocaramaahaaravihaaraparaM [&'niralaGkariSNuM'iti paa+]  saarpaM vidyaat//
CS4.4.38-(5)/ aahaarakaamamatiduHkhaziilaacaaropacaaramasuuyakamasaMvibhaaginamatilolupamakarmaziilaM praitaM vidyaat//
CS4.4.38-(6)/ anuSaktakaamamajasramaahaaravihaaraparamanavasthitamamarSaNamasaMcayaM zaakunaM vidyaat//
CS4.4.38/ ityevaM khalu raajasasya sattvasya SaDvidhaM bhedaaMzaM vidyaat, roSaaMzatvaat//
CS4.4.39-(1)/ &niraakariSNumamedhasaM jugupsitaacaaraahaaraM maithunaparaM svapnaziilaM paazavaM vidyaat//
CS4.4.39-(2)/ bhiirumabudhamaahaaralubdhamanavasthitamanuSaktakaamakrodhaM saraNaziilaM toyakaamaM maatsyaM vidyaat//
CS4.4.39-(3)/ alasaM kevalamabhiniviSTamaahaare sarvabuddhyaGgahiinaM vaanaspatyaM vid	yaat//
CS4.4.39/ ityevaM taamasasya sattvasRya trividhaM bhedaaMzaM vidyaanmohaaMzatvaat//
CS4.4.40/ ityaparisaMkhyeyabhedaanaaM trayaaNaamapi sattvaanaaM bhedaikadezo vyaakhyaataH; zuddhasya sattvasya saptavidho brahmarSizakrayamavaruNakuberagandharvasattvaanukaareNa, raajasasya SaDvidho daityapizaacaraakSasasarpapretazakunisattvaanukaareNa, taamasasya trividhaH pazumatsyavanaspatisattvaanukaareNa, kathaM ca yathaasattvamupacaaraH syaaditi//
CS4.4.41/ kevalazcaayamuddezo yathoddezamabhinirdiSTo bhavati &garbhaavakraantisaMprayuktaH [&'garbhaavakraantisaMprayuktasyaarthasya vijJaane'iti paa+]  ; tasya caarthasya vijJaane saamarthyaM garbhakaraaNaaM ca bhaavaanaamanusamaadhiH, vighaatazca vighaatakaraaNaaM bhaavaanaamiti//CS4.4.42/ tatra zlokaaH---
nimittamaatmaa prakRtirvRddhiH kukSau krameNa ca/
vRddhihetuzca garbhasya paJcaarthaaH zubhasaMjJitaaH//
CS4.4.43/ ajanmani ca yo heturvinaaze vikRtaavapi/
imaaMstriinazubhaan bhaavaanaahurgarbhavighaatakaan//
CS4.4.44/ zubhaazubhasamaakhyaataanaSTau bhaavaanimaan bhiSak/
sarvathaa veda yaH sarvaan sa raajJaH kartumarhati//
CS4.4.45/ avaaptyupaayaan garbhasya sa evaM jJaatumarhati/
ye ca garbhavighaatoktaa bhaavaastaaMzcaapyudaaradhiiH//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zaariirasthaane mahatiigarbhaavakraan	tizaariiraM naama caturthe+adhyaayaH//4//


paJcamo+adhyaayaH/
CS4.5.1/ athaataH puruSavicayaM zaariiraM vyaakhyaasyaamaH//
CS4.5.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS4.5.3/ 'puruSo+ayaM lokasaMnitaH'ityuvaaca bhagavaan punarvasuraatreyaH/
yaavanto hi loke (&bhuurtimanto [&'muurtimantaH'iti gaGgaadharasaMmataH paaThaH] ) bhaavavizeSaastaavantaH puruSe, yaavantaH puruSe taavanto loke; ityevaMvaadinaM bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca---netaavataa vaakyenoktaM vaakyaarthamavagaahaamahe, bhagavataa buddhyaa bhuuyastaramato+anuvyaakhyaayamaanaM zuzruuSaamaha iti//
CS4.5.4/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH---aparisaMkhyeyaa lokaavayavavizeSaaH, puruSaavayavavizeSaa apyaparisaMkhyeyaaH; teSaaM yathaasthuulaM katicidbhaavaan saamaanyamabhipretyodaahariSyaamaH, taanekamanaa nibodha samyagupavarNyamaanaanagniveza! /
SaDdhaatavaH samuditaaH 'puruSa'iti zabdaM labhante; tadyathaa---pRthivyaapastejo vaayuraakaazaM brahma caavyaktamiti, eta eva ca SaDdhaatavaH samuditaaH 'puruSa' iti zabdaM labhante//
CS4.5.5/ tasya puruSasya pRthivii muurtiH, aapaH kledaH, tejo+abhisantaapaH, vaayuH praaNaH, viyat suSiraaNi, brahma antaraatmaa/
yathaa khalu braahmii vibhuutirloke tathaa puruSe+apyaantaraatmikii vibhuutiH, brahmaNo vibhuutirloke prajaapatirantaraatmano vibhuutiH puruSe sattvaM, yastvindro loke sa puruSe+ahaGkaaraH, aadityastvaadaanaM, rudro roSaH, somaH prasaadaH, vasavaH sukham, azvinau kaantiH, marudutsaahaH, vizvedevaaH sarvendriyaaNi saevendriyaarthaazca, tamo mohaH, jyotirjJaanaM, yathaa lokasya sargaadistathaa puruSasya garbhaadhaanaM, yathaa kRtayugamevaM baalyaM, yathaa tretaa tathaa yauvanaM, yathaa dvaaparastathaa sthaaviryaM, yathaa kalirevamaaturyaM, yathaa yugaantastathaa maraNamiti/
evametenaanumaanenaanuktaanaamapi lokapuruSayoravayavavizeSaaNaamagniveza! saamaanyaM vidyaaditi//
CS4.5.6/ evaMvaadinaM bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca---evametat sarvamanapavaadaM yathoktaM bhagavataa lokapuruSayoH saamaanyam/
kinnvasya saamaanyopadezasya prayojanamiti//
CS4.5.7/ bhagavaanuvaaca---zRNvagniveza! sarvalokamaatmanyaatmaanaM ca sarvaloke samamanupazyataH &satyaa buddhiH samutpadyate/
sarvalokaM hyaatmani pazyato bhavatyaatmaiva sukhaduHkhayoH kartaa naanya iti/
karmaatmakatvaacca hetvaadibhiryuktaH sarvaloko+ahamiti viditvaa jJaanaM puurvamutthaapyate+apavargaayeti/
tatra saMyogaapekSii lokazabdaH/
SaDdhaatusamudaayo hi saamaanyataH sarvalokaH//
CS4.5.8/ tasya hetuH, utpattiH, vRddhiH, upaplavaH, viyogazca /
tatra heturutpattikaaraNaM, utpattirjanma, vRddhiraapyaayanam, upaplavo duHkhaagamaH, SaDdhaatuvibhaago viyogaH sajiivaapagamaH sa praaNanirodhaH sa bhaGgaH sa lokasvabhaavaH/ tasya muulaM sarvopaplavaanaaM ca pravRttiH, nivRttiruparamaH/
pravRttirduHkhaM, nivRttiH sukhamiti yaj jJaanamutpadyate tat satyam/
tasya hetuH sarvalokasaamaanyajJaanam/
etatprayojanaM saamaanyopadezasyeti//
CS4.5.9/ athaagniveza uvaaca---kiMmuulaa bhagavan! pravRttiH, nivRttau ca ka upaaya iti//
CS4.5.10/ bhagavaanuvaaca---mohecchaadveSakarmamuulaa pravRttiH/
tajjaa hyahaGkaarasaGgasaMzayaabhisaMplavaabhyavapaatavipratyayaavizeSaanupaayaastaruNamiva drumamativipulazaakhaastaravo+abhibhuuya puruSamavatatyaivottiSThante; yairabhibhuuto na sattaamativartate /
tatraivaMjaatiruupavittavRttabuddhiziilavidyaabhijanavayoviiryaprabhaavasaMpanno+ahamityahaGkaaraH, yanmanovaakkaayakarma naapavargaaya sa saGgaH, karmaphalamokSapuruSapretyabhaavaadayaH santi vaa neti saMzayaH, sarvaavasthaasvananyo+ahamahaM sraSTaa svabhaavasaMsiddho+ahamahaM zariirendriyabuddhismRtivizeSaraaziriti grahaNamabhisaMplavaH, mama maatRpitRbhraatRdaaraapatyabandhumitrabhRtyagaNo gaNasya caahamityabhyavapaataH, kaaryaakaaryahitaahitazubhaazubheSu vipariitaabhinivezo vipratyayaH, jJaajJayoH prakRtivikaarayoH pravRttinivRttyozca saamaanyadarzanamavizeSaH, prokSaNaanazanaagnihotratriSavaNaabhyukSaNaavaahanayaajanayajanayaacanasalilahutaazanapravezaadayaH samaarambhaaH procyante hyanupaayaaH/
evamayamadhiidhRtismRtirahaGkaaraabhiniviSTaH saktaH sasaMzayo+abhisaMplutabuddhirabhyavapatito+anyathaadRSTiravizeSagraahii vimaargagatirnivaasavRkSaH sattvazariiradoSamuulaanaaM sarvaduHkhaanaaM bhavati/
evamahaGkaaraadibhirdoSairbhraamyamaaNo naativartate pravRttiM, saa ca muulamaghasya//
CS4.5.11/ nivRttirapavargaH; tat paraM prazaantaM tattadakSaraM tadbrahma sa mokSaH//
CS4.5.12/ tatra mumukSuuNaamudayanaani vyaakhyaasyaamaH/
tatra lokadoSadarzino mumukSoraadita evaacaaryaabhigamanaM, tasyopadezaanuSThaanam, agnerevopacaryaa, dharmazaastraanugamanaM, tadaarthaavabodhaH, tenaavaSTambhaH, tatra yathoktaaH kriyaaH, sataamupaasanam, asataaM parivarjanam, asaGgatirjanena, satyaM sarvabhuutahitamaparuSamanatikaale pariikSya vacanaM, sarvapraaNiSu caatmaniivaavekSaa, sarvaasaamasmaraNamasaGkalpanamapraar
thanamanabhibhaaSaNaM ca striiNaaM, sarvaparigrahatyaagaH, kaupiinaM pracchaadanaarthaM, dhaaturaaganivasanaM, kanthaasiivanahetoH suuciipippalakaM, zaucaadhaanahe
torjalakuNDikaa, daNDadhaaraNaM, bhaikSacaryaarthaM paatraM, praaNadhaaraNaarthamekakaalamagraamyo yathopapanno+abhyavahaaraH, zramaapanayanaarthaM ziirNazuSkaparNatRNaastaraNopadhaanaM, dhyaanahetoH kaayanibandhanaM, vaneSvaniketavaasaH, tandraanidraalasyaadikarmavarjanaM, indriyaartheSvanuraagopataapanigrahaH, suptasthitagataprekSitaahaaravihaarapratyaGgaceSTaadikeSvaarambheSu smRtipuurvikaa pravRttiH, satkaarastutigarhaavamaanakSamatvaM, kSutpipaasaayaasazramaziitoSNavaatavarSaasukhaduHkhasaMsparzasahatvaM,zokadainyamaanodvegamadalobharaagerSyaabhayakrodhaadibhirasaMcalanam, ahaGkaaraadiSuupasargasaMjJaa, lokapuruSayoH sargaadisaamaanyaavekSaNaM, kaaryakaalaatyayabhayaM, yogaarambhe satatamanirvedaH, sattvotsaahaH, apavargaaya dhiidhRtismRtibalaadhaanaM; niyamanamindriyaaNaaM cetasi, cetasa aatmani, aatmanazca; dhaatubhedena zariiraavayavasaMkhyaanamabhiikSNaM, sarvaM kaaraNavadduHkhamasvamanityamityabhyupagamaH, &sarvapravRttiSvaghasaMjJaa [&'duHkhasaMjJaa'iti paa+] , sarvasaMnyaase sukhamityabhinivezaH; eSa maargo+apavargaaya, ato+anyathaa badhyate; ityudayanaani vyaakhyaataani//
CS4.5.13/ bhavanti caatra---
etairavimalaM sattvaM zuddhyupaayairvizudhyati/
mRjyamaana ivaadarzastailacelakacaadibhiH//
CS4.5.14/ grahaambudarajodhuumaniihaarairasamaavRtam/
yathaa+arkamaNDalaM bhaati bhaati sattvaM tathaa+amalam//
CS4.5.15/ jnalatyaatmani saMruddhaM tat sattvaM saMvRtaayane/
zuddhaH sthiraH prasannaarcirdiipo diipaazaye yathaa//
CS4.5.16/zuddhasattvasya yaa zuddhaa satyaa buddhiH pravartate/
yayaa bhinattyatibalaM mahaamohamayaM tamaH//
CS4.5.17/ sarvabhaavasvabhaavajJo yayaa bhavati niHspRhaH/
yogaM yayaa saadhayate saaMkhyaH saMpadyate yayaa//
CS4.5.18/ yayaa nopaityahaGkaaraM nopaaste kaaraNaM yayaa/
yayaa naalambate kiMcit sarvaM saMnyasyate yayaa//
CS4.5.19/ yaati brahma yayaa nityamajaraM &zaantamavyayam 
[&'zaantamakSaram'iti paa+] /
vidyaa siddhirmatirmedhaa prajJaa jJaanaM ca saa mataa//
CS4.5.20/ loke vitatamaatmaanaM lokaM caatmani pazyataH/
paraavaradRzaH zaantirjJanamuulaa na nazyati//
CS4.5.21/ pazyataH sarvabhaavaan hi sarvaavasthaasu sarvadaa/
brahmabhuutasya saMyogo na zuddhasyopapadyate//
CS4.5.22/ naatamanaH karaNaabhaavaalliGgamapyupalabhyate/
sa sarvakaraNaayogaanmukta ityabhidhiiyate //
CS4.5.23/ vipaapaM virajaH zaantaM paramakSaramavyayam/
amRtaM brahma nirvaaNaM paryaayaiH zaantirucyate//
CS4.5.24/ etattat saumya! vijJaanaM yajjJaatvaa muktasaMzayaaH/
munayaH prazamaM jagmurviitamoharajaHspRhaaH//
CS4.5.25/ tatra zlokau---
saprayojanamuddiSTaM lokasya puruSasya ca /
saamaanyaM muulamutpattau nivRttau maarga eva ca //
CS4.5.26/ zuddhasattvasamaadhaanaM satyaa buddhizca naiSThikii/
vicaye puruSasyoktaa niSThaa ca paramarSiNaa//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zaariirasthaane puruSavicayazaariiraM naama paJcamo+adhyaayaH//5//


SaSTho+adhyaayaH/
CS4.6.1/ athaataH zariiravicayaM zaariiraM vyaakhyaasyaamaH//
CS4.6.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS4.6.3/ zariiravicayaH zariiropakaaraarthamiSyate/
jJaatvaa hi zariiratattvaM zariiropakaarakareSu bhaaveSu jJaanamutpadyate/
tasmaacchariiravicayaM prazaMsanti kuzalaaH//
CS4.6.4/ tatra zariiraM naama cetanaadhiSThaanabhuutaM paJcamahaabhuutavikaarasamudaayaatmakaM &samayogavaahi [&'samayogavaahino yadaa hyasmin' iti paa+]  / 
yadaa hyasmiJ zariire dhaatavo vaiSamyamaapadyante tadaa klezaM vinaazaM vaa praapnoti /
vaiSamyagamanaM hi punardhaatuunaaM vRddhihraasagamanamakaartsnyena prakRtyaa ca//
CS4.6.5/ yaugapadyena tu virodhinaaM dhaatuunaaM vRddhihraasau bhavataH/
yaddhi yasya dhaatorvRddhikaraM tattato vipariitaguNasya dhaatoH pratyavaayakaraM saMpadyate//
CS4.6.6/ tadeva tasmaadbheSajaM samyagavacaaryaamaaNaM yugapannyuunaatiriktaanaaM dhaatuunaaM saamyakaraM bhavati, adhikamapakarSati nyuunamaapyaayayati//
CS4.6.7/ etaavadeva hi bhaiSajyaprayoge phalamiSTaM svasthavRttaanuSThaane ca yaavaddhaatuunaaM saamyaM syaat/
svasthaa hyapi dhaatuunaaM saamyaanugrahaarthameva kuzalaa rasaguNaanaahaarivikaaraaMzca paryaayeNecchantyupayoktuM saatmyasamaajJaataan; ekaprakaarabhuuyiSThaaMzcopayuJjaanaastad-&vipariitakarasamaajJaatayaa 
 [&'vipariitakaraNalakSaNasamaajJaatayaa'iti paa+] ceSTayaa samamicchanti kartum//
CS4.6.8/ dezakaalaatmaguNavipariitaanaaM hi karmaNaamaahaaravikaaraaNaaM ca &kriyopayogaH [&'krimeNopayogaH,samyak sarvaabhiyogaH,anudiirNaanaaM saMdhaaraNaM'iti paa+] samyak, sarvaatiyogasandhaaraNam, asamdhaaraNamudiirNaanaaM ca gatimataaM, saahasaanaaM ca varjanaM, svasthavRttametaavaddhaatuunaaM saamyaanugrahaarthamupadizyate//
CS4.6.9/ dhaatavaH punaH zaariiraaH samaanaguNaiH samaanaguNabhuuyiSThairvaa+apyaahaaravikaarairabhyasyamaanairvRddhiM praapnuvanti, hraasaM tu vipariitaguNairvipariitaguNabhuuyiSThairvaa+apyaahaarairabhyasyamaanaiH//
CS4.6.10/ tatreme zariiradhaatuguNaaH saMkhyaasaamarthyakaraaH; tadyathaa---gurulaghuziitoSNasnigdharuukSamandatiikSNasthirasaramRdukaThinavizadapicchilazlakSNakharasuukSmasthuulasaandrudravaaH/ 
teSu ye guravaste gurubhiraahaaravikaaraguNairabhyasyamaanairaapyaayyante, laghavazca grasanti; laghavastulaghubhiraapyaayyante, guravazca hrasanti/ 
evameva sarvadhaatuguNaanaaM saamaanyayogaadvRddhiH, viparyayaaddhraasaH/
tasmaanmaaMsamaapyaayyate maaMsena bhuuyastaramanyebhyaH zariiradhaatubhyaH, tathaa lihitaM lihitena, medo medasaa, vasaa vasayaa, asthi taruNaasthnaa, majjaa majjJaa, zuktaM zukreNa, garbhastvaamagarbheNa//
CS4.6.11/ tatra tvevaMlakSaNena saamaanyavataamaahaaravikaaraaNaamasaannidhyaM syaat, sannihitaanaaM vaa+apyayuktatvaannopayogo dhRNitvaadanyasmaadvaa kaaraNaat, sa ca dhaaturabhivardhayitavyaH syaat, tasya ye samaanaguNaaH syuraahaaravikaaraa asevyaazca, tatra samaanaguNabhuuyiSThaanaamanyaprakRtiinaamapyaahaaravikaaraaNaamupayogaH syaat/
tadyathaa---zukrakSaye kSiirasarpiSorupayogo madhurasnigdhaziitasamaakhyaataanaaM caapareSaaM dravyaaNaaM, muutrakSaye punarikSurasavaaruNiimaNDadravamadhuraamlalavaNopakledinaaM, puriiSakSaye kulmaaSamaaSakuSkuNDaajamadhyayavazaakadhaanyaamlaanaaM, vaatakSaye kaTukatiktakaSaayaruukSalaghuziitaanaaM, pittakSaye+amlalavaNakaTukakSaaroSNatiikSNaanaaM, zleSmakSaye snigdhagurumadhurasaandrapicchilaanaaM dravyaaNaam/
karmaapi yadyasya dhaatorvRddhikaraM tattadaasevyam/
evamanyeSaamapi zariiradhaatuunaaM saamaanyaviparyayaabhyaaM vRddhihraasau yathaakaalaM kaaryau/
iti sarvadhaatuunaamekaikazo+atidezatazca vRddhihraasakaraaNi vyaakhyaataani bhavanti//
CS4.6.12/ kaartsnyena &zariiravRddhikaraastvime [&'zariirapuSTikaraastvime'iti paa+] bhaavaa bhavanti; tadyathaa---kaalayogaH, svabhaavasaMsiddhiH, aahaarasauSThavam, avighaatazceti//
CS4.6.13/ balavRddhikaraastvime bhaavaa bhavanti/
tadyathaa---balavatpuruSe deze janma balavatpuruSe kaale ca, sukhazca kaalayogaH, biijakSetraguNasaMpacca, aahaarasaMpacca, zariirasaMpacca, saatmyasaMpacca, sattvasaMpacca, svabhaavasaMsiddhizca, yauvanaM ca, karma ca, saMharSazceti//
CS4.6.14/ aahaarapariNaamakaraastvime bhaavaa bhavanti/
tadyathaa---uuSmaa, vaayuH, kledaH, snehaH, kaalaH, &samayogazceti [&'saMyogazca'iti paa+]  //
CS4.6.15/ tatra tu khalveSaamuuSmaadiinaamaahaarapariNaamakaraaNaaM bhaavaanaamime karmavizeSaa bhavanti/
tadyathaa---uuSmaa pacati, vaayurapakarSati, kledaH zaithilyamaapaadayati, sneho maardavaM janayati, kaalaH paryaaptimabhinirvartayati, samayogastveSaaM pariNaamadhaatusaamyakaraH saMpadyate//
CS4.6.16/ &pariNamatastvaahaarasya [&'pariNaamataH'iti paa+] guNaaH zariiraguNabhaavamaapadyante yathaasvamaviruddhaaH; viruddhaazca vihanyurvihataazca virodhibhiH zariiram//
CS4.6.17/ &zariiraguNaaH [&'zariiradhaatava'iti paa+] punardvividhaaH saMgraheNa---malabhuutaaH, prasaadabhuutaazca/
tatra malabhuutaaste ye zariirasyaabaadhakaraaH syuH/
tadyathaa---zariiracchidreSuupadehaaH pRthagjanmaano bahirmukhaaH, paripakvaazca dhaatavaH, prakupitaazca vaatapittazleSmaaNaH, ye caanye+api kecicchariire tiSThanto bhaavaaH zariirasyopaghaataayopapadyante, &sarvaaMstaanmale [&'malaakhyaan'iti paa+] saMcakSmahe; itaraaMstu &prasaade [&'prasaadaakhyaan'iti paa+], gurvaadiiMzca dravaantaan guNabhedena, rasaadiiMzca zukraantaan dravyabhedena//
CS4.6.18/ teSaaM sarveSaameva vaatapittazleSmaaNo duSTaa duuSayitaaro bhavanti, doSasvabhaavaat/
vaataadiinaaM punardhaatvantare kaalaantare praduSTaanaaM vividhaazitapiitiiye+adhyaaye vijJaanaa yuktaani/
etaavatyeva duSTadoSagaataryaavat saMsparzanaacchariiradhaatuunaam/
prakRtibhuutaanaaM tu khalu vaataadiinaaM phalamaarogyam/
tasmaadeSaaM prakRtibhaave prayatitavyaM buddhimadbhiriti//
CS4.6.19/ bhavati caatra---
zariiraM sarvathaa sarvaM sarvadaa veda yo bhiSak/
aayurvedaM sa kaartsnyena veda lokasukhapradam//
CS4.6.20/ &evaMvaadinaM [&'tamevamuktavantaM'iti paa+] bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca---zrutametadyaduktaM bhagavataa zariiraadhikaare vacaH/
kinnu khalu garbhasyaaGgaM puurvamabhinirvartate kukSau, kuto mukhaH kathaM caantargatastiSThati, kimaahaarazca vartayati, kathaMbhuutazca niSkraamati, kaizcaayamaahaaropacaarairjaataH sadyo hanyate, kairavyaadhirabhivardhate, kiM caasya devaadaprakopanimittaa vikaaraaH saMbhavanti aahosvinna, kiMcaasya kaalaakaalamRtyvorbhaavaabhaavayorbhagavaanadhyavasyati, kiMcaasya paramaayuH, kaani caasya paramaayuSo nimittaaniiti//
CS4.6.21/ tamevamuktavantamagnivezaM bhagavaan punarvasuraatreya uvaaca---puurvamuktametadgarbhaavakraantau yathaa+ayamabhinirvartate kukSau, yaccaasya yadaa saMtiSThate+aGgajaatam/
viprativaadaastvatra bahuvidhaaH suutrakRtaamRSiiNaaM santi sarveSaaM; taanapi nibodhocyamaanaan---ziraH puurvamabhinirvartate kukSaaviti kumaaraziraa bharadvaajaH pazyati, sarvendriyaaNaaM tadadhiSThaanamiti kRtvaa; hRdayamiti kaaGkaayano baahliikabhiSak, cetanaadhiSThaanatvaat; naabhiriti bhadrakaapyaH, aahaaraagama iti kRtvaa; pakvaazayagudamiti bhadrazaunakaH, maarutaadhiSThaanatvaat; hastapaadamiti baDizaH, tatkaraNatvaat puruSasya; indriyaaNiiti janako vaidehaH, taanyasya buddyadhiSThaanaaniiti kRtvaa; parokSatvaadacintyamiti maariiciH kazyapaH; sarvaaGgaabhinirvRttiryugapaditi dhanvantariH; tadupapannaM, sarvaaGgaanaaM tulyakaalaabhinirvRttatvaaddhRdayaprabhRtiinaam/
sarvaaGgaanaaM hyasya hRdayaM muulamadhiSThaanaM ca keSaaJcidbhaavaanaam, naca tasmaat puurvaabhinirvRttireSaaM; &tasmaaddhRdayaprabhRtiinaaM [&'hRdayapuurvaaNaaM'iti paa+] sarvaaGgaanaaM tulyakaalaabhinirvRttiH, sarve bhaavaa hyanyonyapratibaddhaaH; tasmaadyathaabhuutadarzanaM saadhu//
CS4.6.22/ garbhastu khalu maatuH pRSThaabhimukha uurdhvaziraaH saGkucyaaGgaanyaaste+&antaHkukSau [&'saGkucyaaGgaanyaaste jaraayuvRtaH kukSau'iti paa+]  //
CS4.6.23/ vyapagatapipaasaabubhukSastu khalu garbhaH paratantravRttirmaataramaazritya vartayatyupasnehopasvedaabhyaaM garbhaazaye sadasadbhuutaaGgaavayavaH, tadanantaraM hyasya kazcillomakuupaayanairupasnehaH kazcinnaabhinaaDyayanaiH/
naabhyaaM hyasya naaDii prasaktaa, naaDyaaM caaparaa, aparaa caasya maatuH prasaktaa hRdaye, maatRhRdayaM hyasya taamaparaamabhisaMplavate siraabhiH &syandamaanaabhiH [&'saMspandamaanaabhiH'iti paa+] ; sa tasya raso balavarNakaraH saMpadyate, sa ca sarvarasavaanaahaaraH/
striyaa hyaapannagarbhaayaastridhaa rasaH pratipadyate-svazariirapuSTaye, stanyaaya, garbhavRddhaye ca /
sa tenaahaareNopaSTabdhaH (paratantravRttirmaataramaazritya) vartayatyantargataH//
CS4.6.24/ sa copasthitakaale janmani prasuutimaarutayogaat &parivRttyaavaakziraa [&'parivRtyaarvaakziraa'iti paa+] niSkraamatyapatyapathena, eSaa prakRtiH, vikRtiH punarato+anyathaa/
paraM &tvataH [&'paraM tataH'iti paa+] svatantravRttirbhavati//
CS4.6.25/ tasyaahaaropacaarau jaatisuutriiyopadiSTaavavikaarakarau caabhivRddhikarau bhavataH//
CS4.6.26/ taabhyaameva ca viSamasevitaabhyaaM jaataH sadya upahanyate tarurivaaciravyaparopito vaataatapaabhyaamapratiSThitamuulaH//
CS4.6.27/ aaptopadezaadadbhutaruupadarzanaat samutthaanaliGgacikitsitavizeSaaccaadoSaprakopaanuruupaa devaadiprakopanimittaa vikaaraaH samupalabhyante//
CS4.6.28/ kaalaakaalamRtyvostu khalu bhaavaabhaavayoridamadhyavasitaM naH---"yaH kazcin sa kaala eva mriyate, na hi kaalacchidramasti" ityeke bhaaSante/
taccaasamyak/
na hyacchidrataa sacchidrataa vaa kaalasyopapadyate, kaalasvalakSaNasvabhaavaat/
tatraahurapare---yo yadaa mriyate sa tasya niyato mRtyukaalaH; sa sarvabhuutaanaaM satyaH, samakriyatvaaditi/
etadapi caanyathaa+arthagrahaNam/
na hi kazcinna mriyata iti samakriyaH/
kaalo hyaayuSaH pramaaNamadhikRtyocyate/
yasya ceSTaM yo yadaa mriyate sa tasya mRtyukaala iti, tasya sarve bhaavaa yathaasvaM niyatakaalaa bhaviSyanti; tacca nopapadyate, pratyakSaM hyakaalaahaaravacanakarmaNaaM phalamaniSTaM, viparyaye ceSTaM; pratyakSatazcopalabhyate khalu kaalaakaalavyaktistaasu taasvavasthaasu taM tamarthamabhisamiikSya, tadyathaa---kaalo+ayamasya vyadheraahaarasyauSadhasya pratikarmaNo visargasya, akaalo veti/
loke+apyetadbhavati---kaale devo varSatyakaale devo varSati, kaale ziitamakaale ziitaM, kaale tapatyakaale tapati, kaale puSpaphalamakaale ca puSpaphalamiti/
tasmaadubhayamasti---kaale mRtyurakaale ca; naikaantikamatra/
yadi hyakaale mRtyurna syaanniyatakaalapramaaNamaayuH sarvaM syaat; evaM gate hitaahitajJaanamakaaraNaM syaat, pratyakSaanumaanopadezaazcaapramaaNaani syurye pramaaNabhuutaaH sarvatantreSu, yairaayuSyaaNyanaayuSyaaNi copalabhyante/
vaagvastumaatrametadvaadamRSayo manyante---naakaale mRtyurastiiti//
CS4.6.29/ varSazataM khalvaayuSaH pramaaNamasmin kaale//
CS4.6.30/ tasya nimittaM prakRtiguNaatmasaMpat saatmyopasevanaM ceti//
CS4.6.31/ tatra zlokaaH---
zariiraM yadyathaa &tacca [&'yathaavacca'iti paa+] vartate kliSTamaamayaiH/
yathaa klezaM vinaazaM ca yaati ye caasya dhaatavaH//
CS4.6.32/ vRddhihraasau yathaa teSaaM kSiiNaanaamauSadhaM ca yat/
dehavRddhikaraa bhaavaa balavRddhikaraazacaye //
CS4.6.33/ pariNaamakaraa bhaavaa yaa ca teSaaM pRthak kriyaa/
malaakhyaaH &saMprasaadaakhyaa [&'saprasaadaakhyaaH'iti paa+] dhaatavaH prazna eva ca//
CS4.6.34/ &navako [&'dazakaH'iti paa+] nirNayazcaasya vidhivat saMprakaazitaH/
tathyaH zariiravicaye zaariire paramarSiNaa//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zaariirasthaane zariiravicayazaariiraM naama SaSTho+adhyaayaH//6//

 saptamo+adhyaayaH /

CS4.7.1/ athaataH zariirasaMkhyaa-&zaariiraM[&'zariirasaMkhyaaM naama zaariiraM' iti paa+] vyaakhyaasyaamaH //                    
CS4.7.2/ iti ha smaaaha bhagavaanaatreyaH //
CS4.7.3/ zariirasaMkhyaamavayavazaH kRtsnaM zariiraM pravibhajya sarvazariirasaMkhyaanapramaaNajJaanahetorbhagavantamaatreyamagnivezaH papraccha //
CS4.7.4/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH --- zRNu matto+agniveza !
sarvazariiramaacakSaaNasya yathaapraznamekamanaa yathaavat / 
zariire SaT tvacaH ;tadyathaa --- udakadharaa tvagbaahyaa, dvitiiyaa tvasRgdharaa,tRtiiyaa sidhmakilaasasaMbhavaadhiSThaanaa,catuethii dadruukuSThasaMbhavaadhiSThaanaa,paJcamii tvalajiividradhisaMbhavaadhiSThaanaa,SaSThii tu yasyaaM chinnaayaaM taamyatyandha iva ca tamaH pravizati yaaM caapyadhiSThaayaaruuMSi jaayante parvasu kRSNaaraktaani sthuulamuulaani duzcikitsyatamaani ca ; iti SaT tvacaH / 
etaaH SaDaGgaM zariiramavatatya tiSThanti //
CS4.7.5/ tatra&ayaM[&'atha'iti paa+] zariirasyaaGgavibhaagaH;tadyathaa ---dvau baahuu,dve sakthinii,zirogriivam,antaraaadhiH,iti SaDaGgamaGgam //
CS4.7.6/ triiNi saSaSTiini zataanyasthnaaM saha &dantoluukhalanakhena[&'dantoluukhalanakhaiH'iti paa+]tadyathaa --- dvaatriMzaddantaaH,dvaatriMzaddantoluukhalaani,viMzatirnakhaaH,SaSTiH paaNipaadaaGgulyaasthiini,viMzatiH paaNipaadazalaakaaH,&catvaari[&'catvaaryadhiSThaanaanyaasaaM'iti paa+] paaNipaadazalaakaadhiSThaanaani,dve paarSNyorasthinii,catvaaraH paadayorgulphaaH,dvau &maNikau[&'maNibandhakau'iti paa+] hastayoH,catvaaryaratyorasthiini,catvaari jaGghayoH,dve jaanunii,dve jaanukapaalike,dvaavuurunalakau,dvau baahunalakau,dvaavaMsau,dve aMsaphalake,dvaavakSakau,ekaM jatru,dve taaluke,dve zroNiphalake,ekaM bhagaasthi,paGcacatvaariMzat pRSThagataanyasthiini,paJcadaza griivaayaaM,caturdazorasi,dvayoH paarzvayozcaturviMzatiH parzukaaH,taavanti sthaalakaani,taavanti caiva sthaalakaarbudaani,ekaM hanvasthi,dve hanumuulabandhane,ekaasthi naasikaagaNDalalaaTaM,dvau zaGkhau,catvaari ziraHkapaalaaniiti; evaM triiNi saSaSTiini zataanyasthnaaM saha datoluukhalanakhenaiti //
CS4.7.7/ paJcendriyaadhiSThaanaani; 
tadyathaa --- tvag,jihvaa,naasikaa,asSiNii,karNau ca /
paJca buddhiindriyaaNi;tadyathaa --- sparzanaM,rasanaM,ghraaNaM,darzanaM,zrotramiti /
paJca karmendriyaaNi ; tadyathaa --- hastau,paadau,paayuH,upsthaH,jihvaa ceti //
CS4.7.8/ hRdayaM cetanaadhiSThaanamekam //
CS4.7.9/ daza praaNaayatanaani; tadyathaa --- muurdhaa,kaNThaH,hRdayaM,naabhiH,gudaM,bastiH,ojaH,zukraM,zoNitaM,maaMsamiti/
teSu SaT puurvaaNi marmasaMkhyaataani//
CS4.7.10/ paJcadaza koSThaaGgaani; tadyathaa --- naabhizca,hRdayaM ca,kloma ca,yakRcca,pliihaa ca,vRkkau ca,bastizca,puriiSaadhaarazca,aamaazayazca,pakvaazayazca,uttaragudaM ca,adharagudaM ca,kSudraantraM ca,sthuulaantraM ca,vapaavahanaM ceti//
CS4.7.11/ SaTpaJcaazat pratyaGgaani,SaTsvaGgeSuupanibaddhaani,yaanyaparisaMkhyaataani puurvamaGgeSu parisaMkhyaayamaaneSu,taanyanyaiH paryaayairiha &prakaazyaani[&'prakaazya vyaakhyaataani'iti paa+] bhavanti/
tadyathaa --- dve jaGghaapiNDike,dve uurupiNDike,dvau sphicau,dvau vRSaNau,ekaM zephaH,dve ukhe,dvau vaGghaNau,dvau kukundarau,ekaM bastiziirSam,ekamudaraM,dvau stanau,dvau &zleSmabhuvau[&'dvau bhujau'iti paa+],dve baahupiNDike,cibukamekaM,dvaavoSThau,dve sRkkaNyau,dvau dantaveSTakau,ekaM taalu,ekaa galazuNDikaa,dve upajihvike,ekaagojihvikaa,dvau gaNDau,dve karNazaSkulike,dvau karNaputrakau,dve akSikuuTe,catvaaryakSivartmaani,dve akSikaniinike,dve bhruvau,ekaavaTuH,catvaari paaNipaadahRdayaani//
CS4.7.12/ nava mahanti chidraaNi - sapta zirasi,dve caadhaH// 
CS4.7.13/ etaavaddRzyaM zakyamapi nirdeSTum //
CS4.7.14/ anirdezyamataH paraM tarkyameva /
tadyathaa --- nava snaayu-zataani, sapta siraazataani, dve dhamaniizate, 
&catvaari[&'paJca peziizataani'iti paa+] peziizataani, saptottaraM marmazataM, dve sandhizate, &ekonatriMzatsahasraaNi[&'ekonatriMzacchatasahasraaNi'iti paa+] nava ca zataani SaTpaJcaazatkaani siraadhamaniinaamaNuzaH pravibhajyamaanaanaaM mukhaagraparimaaNaM, taavanti caiva kezazmazrulomaaniiti /
etadyathaavatsaMkhyaataM tvakprabhRti dRzyaM, tarkyamataH param /
&etadubhayamapi[&'eke tadubhayamapi na vikalpayante prakRtibhaavaacchariirasya'iti,'tvakprabhRti dRzyaM tarkyamevetyeke,tadubhayamapi na vikalpate prakRtibhaavaacchariirasya'iti ca paa+] na vikalpate, prakRtibhaavaacchariirasya //
CS4.7.15/ yattvaJjalisaMkhyeyaM tadupadekSyaamaH; tat paraM pramaaNamabhijJeyaM, tacca vRddhihraasayogi, tarkyameva / 
tadyathaa --- dazodakasyaaJjalayaH zariire svenaaJjalipramaaNena, yattu pracyavamaanaM puriiSam anubadhnaatyatiyogena tathaa muutraM rudhiramanyaaMzca zariiradhaatuun, yattu  sarvazariiracaraM baahyaa tvagbibharti, yattu tvagantare vraNagataM lasiikaazabdaM labhate, yaccaoSmaNaanubaddhaM lomakuupebhyo niSpatat svedazabdamavaapnoti, tadudakaM dazaaJjalipramaaNaM; navaaJjalayaH puurvasyaahaarapariNaamadhaatoH, yaM 'rasa' ityaacakSate; aSTau zoNitasya, sapta puriiSasya, SaT zleSmaNaH, paJca pittasya, catvaaro muutrasya, trayo vasaayaaH, dvau medasaH, eko majjaayaaH, mastiSkasyaardhaaJjaliH, zukrasya taavadeva pramaaNaM,&taavadeva[&'taavadeva caujasaH, striiNaamaartavasya catvaaro+aJjalayaH'iti paa+] zlaiSmikasyaujasa iti/    
etacchariiratattvamuktam //
CS4.7.16/ tatra yadvizeSataH sthuulaM sthiraM muurtimadgurukharakaThinamaGgaM nakhaasthidantamaaMsacarmavarcaHkezazmazrulomakaNDaraadi tat paarthivaM gandho ghraaNaM ca; yaddravasaramandasnigdhamRdupicchilaM rasarudhiravasaakaphapittamuutrasvedaadi tadaapyaM raso rasanaM ca; yat pittamuuSmaa ca yo yaa ca bhaaH zariire tat sarvamaagneyaM ruupaM darzanaM ca; yaducchvaasaprazvaasonmeSanimeSaakuJcanaprasaaraNagamanapreraNadhaaraNaadi tadvaayaviiyaM sparzaH sparzanaM ca; yadviviktaM yaducyate mahaanti caaNuuni srotaaMsi tadaantariikSaM zabdaH zrotraM ca; yat prayoktR tat pradhaanaM buddhirmanazca/
iti zariiraavayavasaMkhyaa yathaasthuulabhedenaavayavaanaaM nirdiSTaa //
CS4.7.17/ zariiraavayavaastu paramaaNubhedenaaparisaMkhyeyaa bhavanti, atibahutvaadatisaukSmyaadatiindriyatvaacca /
teSaaM saMyogavibhaage paramaaNuunaaM kaaraNaM vaayuH karmasvabhaavazca //
CS4.7.18/ tadetacchariiraM saMkhyaatamanekaavayavaM dRSTamekatvena saGgaH, pRthaktvenaapavargaH /
tatra pradhaanamasaktaM sarva&sattaanivRttau[&'sarvasaMtaananivRttau'iti paa+] nivartate iti //
CS4.7.19/ tatra zlokau --- 
zariirasaMkhyaaM yo veda sarvaavayavazo bhiSak /
tadajJaananimittena sa mohena na yujyate // 
CS4.7.20/ amuuDho mohamuulaizca na doSairabhibhuuyate /
nirdoSo niHspRhaH zaantaH prazaamyatyapunarbhavaH //
 
ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zaariirasthaane zariirasaMkhyaazaariiraM naama saptamo+adhyaayaH //

aSTamo+adhyaayaH
  
CS4.8.1 / athaato jaatisuutriiyaM zaariiraM vyaakhyaasyaamaH// 
CS4.8.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// 
CS4.8.3/ striipuMsayoravyaapannazukrazoNitagarbhaazayayoH zreyasiiM prajaamicchatostadartha^&abhinirvRttikaraM karmopadekSyaamaH// 
    [&'tannirvRttikaraM'iti paa+]
CS4.8.4/   athaapyetau striipuMsau snehasvedaabhyaamupapaadya,vamanavirecanaabhyaaM saMzodhya,krameNa prakRtimaapaadayet /
saMzuddhau caasthaapanaanuvaasanaabhyaamupaacaret; upaacarecca madhurauSadhasaMskRtaabhyaaM ghRtakSiiraabhyaaM puruSaM, striyaM tu tailamaaSaabhyaam//
CS4.8.5/ tataH puSpaat prabhRti triraatramaasiita(?)  brahmacaariNyadhaHzaayinii, paaNibhyaamannamajarjarapaatraadbhuJjaanaa, na ca kaaJcinmRjaamaapadyeta /
tatazcaturthe+ahanyenaamutsaadya saziraskaM snaapayitvaa zuklaani vaasaaMsyaacchaadayet puruSaM ca /
tataH zuklavaasasau sragviNau sumanasaavanyonyamabhikaamau saMvaseyaataaM snaanaat prabhRti yugmeSvahaHsu putrakaamau, ayugmeSu duhitRkaamau// 
CS4.8.6/ na ca nyubjaaM paarzvagataaM vaa saMseveta /
nyubjaayaa vaato balavaan sa yoniM piiDayati, paarzvagataayaa dakSiNe paarzve zleSmaa sa cyutaH pidadhaati garbhaazayaM, vaame paarzve pittaM tadasyaaH piiDitaM vidahati raktaM zukraM ca, tasmaaduttaanaa biijaM gRhNiiyaat; tathaahi yathaasthaanamavatiSTante doSaaH/
paryaapte cainaaM ziitodakena pariSiJcet /
tatraatyazitaa kSudhitaa pipaasitaa bhiitaa vimanaaH zokaartaa kruddhaa+anyaM ca pumaaMsamicchantii maithune caatikaamaa vaa na garbhaM dhatte, viguNaaM vaa prajaaM janayati/
atibaalaamativRddhaaM diirgharogiNiimanyena vaa vikaareNopasRSTaaM varjayet/
puruSe+apyeta eva doSaaH /
ataH sarvadoSavarjitau striipuruSau saMsRjyeyaataam// 
CS4.8.7/ saMjaataharSau maithune caanukuulaaviSTagandhaM svaastiirNaM sukhaM zayanamupakalpya manojJaM hitamazanamazitvaa naatyazitau dakSiNapaadena pumaanaarohet vaamapaadena strii//
CS4.8.8/ tatra mantraM prayuJjiita -- "ahirasi aayurasi sarvataH pratiSThaa+si dhaataa tvaa dadatu vidhaataa tvaa dadhaatu brahmavarcasaa bhava"iti /
"brahmaa bRhaspatirviSNuH somaH suuryastathaa+azvinau/
bhago+atha mitraavaruNau viiraM dadatu me sutam "
ityuktvaa saM vaseyaataam//
CS4.8.9/ saa cedevamaazaasiita -- bRhantamavadaataM haryakSamojasvinaM zuciM sattvasaMpannaM putramiccheyamiti, zuddhasnaanaat prabhRtyasyai manthamavadaatayavaanaaM madhusarpirbhyaaM saMsRjya zvetaayaa goH saruupavatsaayaaH payasaa+aaloDya raajate kaaMsye vaa paatre kaale kaale saptaahaM satataM prayacchet paanaaya / 
praatazca zaaliyavaannavikaaraan dadhimadhusarpirbhiH payobhirvaa saMsRjya bhuJjiita, tathaa saayamavadaatazaraNazayanaasanapaanavasanabhuuSaNaa ca syaat /saayaM praatazca zazvacchvetaM mahaantaM vRSabhamaajaaneyaM vaa haricandanaaGgadaM pazyet /
saumyaabhizcainaaM kathaabhirmanonukuulaabhirupaasiita /
saumyaakRtivacanopacaaraceSTaaMzca striipuruSaanitaraanapi cendriyaarthaanavadaataan pazyet /
sahacaryazcainaaM priyahitaabhyaaM satatamupacareyustathaa bhartaa /
na ca mizriibhaavamaapadyeyaataamiti /
anena vidhinaa saptaraatraM sthitvaa+aSTame+ahanyaaplutyaadbhiH saziraskaM saha bhartraa ahataani vastraaNyaacchaadayedavadaataani, avadaataazca srajo bhuuSaNaani ca bibhRyaat//    
CS4.8.10/ tata Rtvik praaguttarasyaaM dizyagaarasya praagpravaNamudakpravaNaM vaa pradezamabhisamiikSya, gomayodakaabhyaaM sthaNDilamupalipya, prokSya codakena, vediimasmin sthaapayet/
taaM pazcimenaahatavastrasaMcaye zvetaarSabhe vaa'apyajina upavized braahmaNaprayuktaH, raajanyaprayuktastu vaiyaaghre carmaNyaanaDuhe vaa, vaizyaprayuktastu raurave baaste vaa/
tatropaviSTaH paalaaziibhiraiGgudiibhiraudumbariibhirmaadhuukiibhirvaa samidbhiragnimupasamaadhaaya, kuzaiH paristiirya, paridhibhizca paridhaaya, laajaiH zuklaabhizca gandhavatiibhiH sumanobhirupakiret/
tatra praNiiyodapaatraM pavitrapuutamupasaMskRtya sarpiraajyaarthaM yathoktavarNaanaajaaneyaadiin samantataH sthaapayet//
CS4.8.11/ tataH putrakaamaa pazcimato'agniM dakSiNato braahmaNamupavizyaanvaalabheta saha bhartraa yatheSTaM putramaazaasaanaa/
tatastasyaa aazaasaanaayaa Rtvik prajaapatimabhinirdizya yonau tasyaaH kaamaparipuuraNaarthaM kaamyaamiSTiM nirvartayed 'viSNuryoniM kalpayatu'ityanayarcaa/
tatazcaivaajyena sthaaliipaakamabhighaarya trirjuhuyaadyathaamnaayam/
mantropamantritamudapaatraM tasyai dadyaat sarvodakaarthaan kuruSveti/
tataH samaapte karmaNi puurvaM dakSiNapaadamabhiharantii pradakSiNamagnimanuparikraamet saha bhartraa/
&tato[&'tato+anuparikramya'iti paa+] braahmaNaan svasti &vaacayitvaa++aajyazeSaM[&'saha bhartraa++aajyazeSaM'iti paa+] praazniiyaat puurvaM pumaan, pazcaat strii; na cocchiSTamavazeSayet/
tatastau saha saMvaseyaataamaSTaraatraM, tathaavidhaparicchadaaveva ca syaataaM[& syaataamiti hastalikhitapustake na paThyate], tatheSTaputraM janayetaam//
CS4.8.12/yaa tu strii zyaamaM lohitaakSaM vyuuDhoraskaM mahaabaahuM ca putramaazaasiita, yaa vaa kRSNamRdudiirghakezaM zuklaakSaM zukladantaM tejasvinamaatmavantam; eSa evaanayorapi homavidhiH/
kintu paribarho varNavarjaM syaat/
putravarNaanuruupastu yathaaziireva tayoH paribarho'anyaH kaaryaH syaat//
CS4.8.13/ zuudraa tu namaskaarameva kuryaat &(devaagnidvijagurutapasvisiddhebhyaH)[&yogiindranaathasenastvamuM paaThaM na paThati] //  
CS4.8.14/ yaa yaa ca yathaavidhaM putramaazaasiita tasyaastasyaastaaM taaM putraaziSamanunizamya taaMstaaJjanapadaanmanasaa'anuparikraamayet/
&tato [&'taananuparikramya'iti paa+] yaa yaa yeSaaM yeSaaM janapadaanaaM manuSyaaNaamanuruupaM putramaazaasiita saa saa teSaaM teSaaM janapadaanaaM manuSyaaNaamaahaaravihaaropacaaraparicchadaananuvidhatsveti vaacyaa syaat/
ityetat sarvaM putraaziSaaM samRddhikaraM karma vyaakhyaataM bhavati//
CS4.8.15/ na khalu kevalametadeva karma varNavaizeSyakaraM bhavati/
api tu tejodhaaturapyudakaantarikSadhaatupraayo'avadaatavarNakaro bhavati, pRthiviivaayudhaatupraayaH kRSNavarNakaraH, samasarvadhaatupraayaH zyaamavarNakaraH//
CS4.8.16/ sattvavaizeSyakaraaNi punasteSaaM teSaaM praaNinaaM maataapitRsattvaanyantarvatnyaaH zrutayazcaabhiikSNaM svocitaM ca karma sattvavizeSaabhyaasazceti//     
CS4.8.17/ yathoktena vidhinopasaMskRtazariirayoH striipuruSayormizriibhaavamaapannayoH zukraM zoNitena saha saMyogaM sametyaavyaapannamavyaapannena yonaavanupahataayaamapraduSTe garbhaazaye garbhamabhinirvartayatyekaantena/
yathaa --- nirmale vaasasi suparikalpite raJjanaM samuditaguNamupanipaataadeva raagamabhinirvartayati, tadvat; yathaa  vaa kSiiraM dadhnaa+abhiSutamabhiSavaNaadvihaaya svabhaavamaapadyate dadhibhaavaM, zukraM tadvat//
CS4.8.18/ evamabhinirvartamaanasya garbhasya striipuruSatve hetuH puurvamuktaH /
yathaa hi biijamanupataptamuptaM svaaM svaaM prakRtimanuvidhiiyate vriihirvaa vriihitvaM yavo vaa yavatvaM tathaa striipuruSaavapi yathoktaM hetuvibhaagamanuvidhiiyete//
CS4.8.19/ tayoH karmaNaa vedoktena &vivartanamupadizyate[&'vivartanam anyathaatvena pravartanam'iti gaGgaadharaH] praagvyaktiibhaavaat prayuktena samyak/ 
karmaNaaM hi dezakaalasaMpadupetaanaaM niyatamiSTaphalatvaM, tathetareSaamitaratvam/
tasmaadaapannagarbhaaM striyamabhisamiikSya praagvyaktiibhaavaadgarbhasya puMsavanamasyai dadyaat/
goSThe jaatasya nyagrodhasya praaguttaraabhyaaM zaakhaabhyaaM zuGge anupahate aadaaya dvaabhyaaM dhaanyamaaSaabhyaaM saMpadupetaabhyaaM gaurasarSapaabhyaaM vaa saha dadhni prakSipya puSyeNa pibet, tathaivaaparaaJjiivakarSabhakaapaamaargasahacarakalkaaMzca yugapadekaikazo yatheSTaM vaa+apyupasaMskRtya payasaa, kuDyakiiTakaM matsyakaM vodakaaJjalau prakSipya puSyeNa pibet, tathaa kanakamayaan raajataanaayasaaMzca puruSakaanagnivarNaanaNupramaaNaan dadhni payasyudakaaJjalau vaa prakSipya pibedanavazeSataH puSyeNa, puSyeNaiva ca zaalipiSTasya pacyamaanasyoSmaaNamupaaghraaya tasyaiva ca piSTasyodakasaMsRSTasya rasaM &dehalyaamupanidhaaya[&'dehaliimupadhaaya'iti paa+] dakSiNe naasaapuTe svayamaasiJcet picunaa/      
yaccaanyadapi braahmaNaa bruuyuraaptaa vaa striyaH puMsavanamiSTaM taccaanuSTheyam/
iti puMsavanaani//
CS4.8.20/ ata uurdhvaM garbhasthaapanaani vyaakhyaasyaamaH---aindrii braahmii zataviiryaa sahasraviiryaa+amoghaa+avyathaa zivaa+ariSTaa vaaTyapuSpii viSvaksenakaantaa cetyaasaamoSadhiinaaM zirasaa dakSiNena vaa paaNinaa dhaaraNaM, etaabhizcaiva siddhasya payasaH sarpiSo vaa paanam, etaabhizcaiva puSye puSye snaanaM, sadaa ca &taaH samaalabheta[&'sadaa caitaabhiH'iti paa+]/
tathaa sarvaasaaM jiivaniiyoktaanaamoSadhiinaaM sadopayogastaistairupayogavidhibhiH/
iti garbhasthaapanaani vyaakhyaataani bhavanti//   
CS4.8.21/ garbhopaghaatakaraastvime bhaavaa bhavanti; tadyathaa---&utkaTaviSamakaThinaasanasevinyaa [& 'utkaTaviSamasthaanakaThinaasanasevinyaaH'iti paa+] vaatamuutrapuriiSavegaanuparundhatyaa daaruNaanucitavyaayaamasevinyaastiikSNoSNaatimaatrasevinyaaH pramitaazanasevinyaa garbho mriyate+antaH kukSeH, akaale vaa sraMsate, zoSii vaa bhavati; tathaa+abhighaataprapiiDanaiH zvabhrakuupaprapaatadezaavalokanairvaa+abhiikSNaM maatuH prapatatyakaale garbhaH, tathaa+atimaatrasaMkSobhibhiryaanairyaanena, apriyaatimaatrazravaNairvaa /
pratatottaanazaayinyaaH punargarbhasya naabhyaazrayaa naaDii kaNThamanuveSTayati, vivRtazaayinii naktaMcaariNii conmattaM janayati, apasmaariNaM punaH kalikalahaziilaa, vyavaayaziilaa durvapuSamahriikaM straiNaM vaa, zokanityaa bhiitamapacitamalpaayuSaM vaa, &abhidhyaatrii [& ' abhidhyaayinii'iti paa+] paropataapinamiirSyuM straiNaM vaa, stenaa tvaayaasabahulamatidrohiNamakarmaziilaM vaa, amarSiNii caNDamaupadhikamasuuyakaM vaa, svapnanityaa tandraalumabudhamalpaagniM vaa, madyanityaa pipaasaalumalpasmRtimanavasthitacittaM vaa, &godhaamaaMsapraayaa [&'godhaamaaMsapriyaa'iti paa+] zaarkariNamazmariNaM zanairmehiNaM vaa, varaahamaaMsapraayaa raktaakSaM krathanamatiparuSaromaaNaM vaa, matsyamaaMsanityaa ciranimeSaM stabdhaakSaM vaa, madhuranityaa pramehiNaM muukamatisthuulaM vaa, amlanityaa raktapittinaM tvagakSirogiNaM vaa, lavaNanityaa ziighravaliipalitaM khaalityarogiNaM vaa, kaTukanityaa durbalamalpazukramanapatyaM vaa, tiktanityaa zoSiNamabalamanupacitaM vaa, kaSaayanityaa zyaavamaanaahinamudaavartinaM vaa, yadyacca yasya yasya vyaadhernidaanamuktaM tattadaasevamaanaa+antarvatnii tannimittavikaarabahulamapatyaM janayati/
pitRjaastu zukra doSaamaatRjairapacaarairvyaakhyaataaH/
iti garbhopaghaatakaraa bhaavaa &bhavantyuktaaH [&'vyaakhyaataaH'iti paa+] /
tasmaadahitaanaahaaravihaaraan prajaasaMpadamicchantii strii vizeSeNa varjayet/saadhvaacaaraa caatmaanamupacareddhitaabhyaamaahaaravihaaraabhyaamiti//
CS4.8.22/ vyaadhiiMzcaasyaa mRdumadhurazizirasukhasukumaarapraayairauSadhaahaaropacaarairupacaret, na caasyaa vamanavirecanazirovirecanaani prayojayet, na raktamavasecayet, sarvakaalaM ca naasthaapanamanuvaasanaM vaa kuryaadanyatraatyayikaadvyaadheH/
aSTamaM maasamupaadaaya vamanaadisaadhyeSu punarvikaareSvaatyayikeSu mRdubhirvamanaadibhistadarthakaaribhirvopacaaraH syaat/
puurNamiva tailapaatram-&asaMkSobhayataa+antarvatnii[&'asaMkSobhyaantarvartnii' iti paa+] bhavatyupacaryaa//
CS4.8.23/ saa cedapacaaraad dvayostriSu vaa maaseSu puSpaM paSyennaasyaa garbhaH sthaasyatiiti vidyaat; ajaatasaaro hi tasmin kaale bhavati garbhaH//
CS4.8.24/ saa ceccatuSprabhRtiSu maaseSu krodhazokaasuuyerSyaabhayatraasavyavaayavyaayaamasaMkSobhasaMdhaaraNaviSamaazanazayanasthaanakSutpipaasaatiyogaat kadaahaaraadvaa puSpaM pazyet, tasyaa garbhasthaapanavidhimupadekSyaamaH/
puSpadarzanaadevainaaM bruuyaat---zayanaM taavanmRdusukhaziziraastaraNasaMstiirNamiiSadavanataziraskaM pratipadyasveti/
tato yaSTiimadhukasarpirbhyaaM paramaziziravaariNi saMsthitaabhyaaM picumaaplaavyopasthasamiipe sthaapayettasyaaH, tathaa zatadhautasahasradhautaabhyaaM sarpirbhyaamadhonaabheH sarvataH pradihyaat, sarvatazca gavyena cainaaM payasaa suziitena madhukaambunaa vaa nyagrodhaadikaSaayeNa vaa pariSecayedadho naabheH, udakaM vaa suziitamavagaahayet, kSiiriNaaM kaSaayadrumaaNaaM ca svarasaparipiitaani &celaani[&'tailaani' iti paa+] graahayet, nyagrodhaadizuGgaasiddhayorvaa kSiirasarpoSoH picuM graahayet, atazcaivaakSamaatraM praazayet, praazayedvaa kevalaM kSiirasarpiH, padmotpalakumudakiJjalkaaMzcaasyai samadhuzarkaraan lehaarthaM dadyaat, zRGgaaTakapuSkarabiijakazerukaan bhakSaNaarthaM, gandhapriyaGgvasitotpalazaaluukodumbarazalaaTunyagrodhazuGgaani vaa paayayedenaamaajena payasaa, payasaa cainaaM balaatibalaazaaliSaSTikekSumuulakaakoliizRtena samadhuzarkaraM raktazaaliinaamodanaM mRdusurabhiziitalaM bhojayet, laavakapiJjalakuraGgazamvarazazahariNaiNakaalapucchakarasena vaa ghRtasusaMskRtena sukhaziziropavaatadezasthaaM bhojayet, krodhazokaayaasavyavaayavyaayaamebhyazcaabhirakSet, saumyaabhizcainaaM kathaabhirmanonukuulaabhirupaasiita; tathaa+asyaa garbhastiSThati//
CS4.8.25/ yasyaaH punaraamaanvayaat puSpadarzanaM syaat, praayastasyaastadgarbhopaghaatakaraM bhavati, viruddhopakramatvaattayoH//
CS4.8.26/ yasyaaH punaruSNatiikSNopayogaadgarbhiNyaa mahati saMjaatasaare garbhe puSpadarzanaM syaadanyo vaa yonisraavastasyaa garbho vRddhiM na praapnoti niHsrutatvaat; sa kaalamavatiSThate+atimaatraM, tamupaviSTakamityaacakSate kecit/
upavaasavratakarmaparaayaaH punaH kadaahaaraayaaH snehadveSiNyaa vaataprakopaNoktaanyaasevamaanaayaa garbho vRddhiM na praapnoti parizuSkatvaat;sa caapi &kaalamavatiSThate+atimaatram[&'kaalaantaraM'iti paa+], aspandanazca bhavati, taM tu naagodaramityaacakSate//
CS4.8.27/ naaryostayorubhayorapi cikitsitavizeSamupadekSyaamaH---bhautikajiivaniiyabRhaNiiyamadhuravaataharasiddhaanaaM sarpiSaaM payasaamaamagarbhaaNaaM copyogo garbhavRddhikaraH; tathaa saMbhojanametaireva siddhaizca ghRtaadibhiH &subhikSaayaaH[&'sububhukSaayaaM'(-H?)iti paa+], abhiikSNaM yaanavaahanaapamaarjanaavajRmbhaNairupapaadanamiti//
CS4.8.28/ yasyaaH punargarbhaH prasupto na spandate taaM zyenamatsyagavayazikhitaamracuuDatittiriiNaamanyatamasya sarpiSmataa rasena maaSayuuSeNa vaa prabhuutasarpiSaa muulakayuuSeNa vaa raktazaaliinaamodanaM mRdumadhuraziitalaM bhojayet /
tailaabhyaGgena caasyaa abhiikSNamudarabastivaMkSaNorukaTiipaarzvapRSThapradezaaniiSaduSNenopacaret//                                               
CS4.8.29/ yasyaaH punarudaavartavibandhaH syaadaSTame maase na caanuvaasanasaadhyaM manyeta tatastasyaastadvikaaraprazamanamupakalpayenniruuham/
udaavarto hyupekSitaH sahasaa &sagarbhaaM[&'garbhaM sagarbhaaM garbhiNiiM vaa nipaatayet' iti paa+] garbhiNiiM garbhamathavaa+atipaatayet/
tatra viiraNazaaliSaSTikakuzakaazekSuvaalikaavetasaparivyaadhamuulaanaaM bhuutiikaanantaakaazmaryaparuuSakamadhukamRdviikaanaaM ca payasaa+ardhodakenodgamayya rasaM priyaalabibhiitakamajjatilakalkasaMprayuktamiiSallavaNamanatyuSNaM ca niruuhaM dadyaat/
vyapagatavibandhaaM cainaaM sukhasalilapariSiktaaGgiiM sthairyakaramavidaahinamaahaaraM bhuktavatiiM saavaM madhurakasiddhena tailenaanuvaasayet/
nyubjaaM tvenaamaasthaapanaanuvaasanaabhyaamupacaret//                        
CS4.8.30/ yasyaaH punaratimaatradoSopacayaadvaa tiikSNoSNaatimaatrasevanaadvaa vaatamuutrapuriiSavegavidhaaraNairvaa viSamaaza(sa)nazayanasthaanasaMpiiDanaabhighaatairvaa krodhazokerSyaabhayatraasaadibhirvaa saahasairvaa+aparaiH karmabhir-&antaHkukSergarbho[&'antaHkukSau'iti paa+] mriyate, tasyaaH stimitaM stabdhamudaramaatataM ziitamazmaantargatamiva bhavatyaspandano garbhaH, zuulamadhikamupajaayate, na caavyaH praadurbhavanti, yonirnaprasravati, akSiNii caasyaaH sraste bhavataH, taamyati, vyathate, bhramate, zvasiti, aratibahulaa ca bhavati, na caasyaa vegapraadurbhaavo yathaavadupalabhyate; ityevaMlakSaNaaM striyaM mRtagarbheyamiti vidyaat//
CS4.8.31/ tasya garbhazalyasya jaraayuprapaatanaM karma saMzamanamityaahureke, mantraadikamatharvavedavihitamityeke, paridRSTakarmaNaa zalyahartraa haraNamityeke/
vyapagatagarbhazalyaaM tu striyamaamagarbhaaM suraasiidhvariSTamadhumadiraasavaanaamanyatamamagre saamarthyataH paayayedgarbhakoSThazuddhyarthamartivismaraNaarthaM praharSaNaarthaM ca , ataH paraM saMpriiNanair-&balaanurakSibhirasnehasaMprayuktairyavaagvaadibhirvaa[&'bRMhaNaiH'iti paa+] tatkaalayogibhiraahaarairupacareddoSadhaatukledavizoSaNamaatraM kaalam/
ataH paraM snehapaanairbastibhiraahaaravidhibhizca diipaniiyajiivaniiyabRMhaNiiyamadhuravaataharasamaakhyaatairupacaret/
paripakvagarbhazalyaayaaH punarvimuktagarbhazalyaayaastadahareva snehopacaaraH syaat//
CS4.8.32/ paramato nirvikaaramaapyaayyamaanasya garbhasya maase maase karmopadekSyaamaH /prathame maase zaGkitaa cedgarbhamaapannaa  kSiiramanupaskRtaM maatraavacchiitaM kaale kaale pibet, saatmyameva ca bhojanaM saayaM praatazca bhuJjiita; dvitiiye maase kSiirameva ca madhurauSadhasiddhaM; tRtiiye maase kSiiraM madhusarpirbhyaamupasaMsRjya; caturthe maase kSiiranavaniitamakSamaatramazniiyaat; paJcame maase kSiirasarpiH; SaSThe maase kSiirasarpirmadhurauSadhasiddhaM; tadeva saptame maase /
tatra garbhasya kezaa jaayamaanaa maaturvidaahaM janayantiiti striyo bhaaSante; tanneti bhagavaanaatreyaH, kintu garbhotpiiDanaadvaatapittazleSmaaNa uraH praapya vidaahaM janayanti, tataH kaNDuurupajaayate, kaNDuumuulaa ca kikkisaavaaptirbhavati/
tatra kolodakena navaniitasya madhurauSadhasiddhasya paaNitalamaatraM kaale kaale+asyai paanaarthaM dadyaat, candanamRNaalakalkaizcaasyaaH stanodaraM vimRdniiyaat, ziriiSadhaatakiisarSapamadhukacuurNairvaa, kuTajaarjakabiijamustaharidraakalkairvaa, nimbakolasurasamaJjiSThaakalkairvaa, pRSatahariNazazarudhirayutayaa triphalayaa vaa; karaviirapatrasiddhena tailenaabhyaGgaH; pariSekaH punarmaalatiimadhukasiddhenaambhasaa; jaatakaNDuuzca kaNDuuyanaM varjayettvagbhedavairuupyaparihaaraartham, asahyaayaaM tu kaNDvaamunmardanoddharSaNaabhyaaM parihaaraH syaat; madhuramaahaarajaataM vaataharamalpamasnehalavaNamalpodakaanupaanaM ca bhuJjiita /
aSTame tu maase kSiirayavaaguuM sarpiSmatiiM kaale kaale pibet; tanneti bhadrakaapyaH, paiGgalyaabaadho hyasyaa garbhamaagacchediti; astvatra paiGgalyaabaadha ityaaha bhagavaan punarvasuraatreyaH , na tvevaitanna kaaryam; evaM kurvatii hyarogaa++aarogyabalavarNasvarasaMhananasaMpadupetaM jJaatiinaamapi zreSThamapatyaM janayati/
navame tu khalvenaaM maase madhurauSadhasiddhena tailenaanuvaasayet/
atazcaivaasyaastailaat picuM yonau praNayedgarbhasthaanamaargasnehanaartham/yadidaM karma prathamaM maasaM samupaadaayopadiSTamaanavamaanmaasaattena garbhiNyaa garbhasamaye &garbhadhaariNiikukSikaTiipaarzvapRSThaM[&'garbhadhaaraNe' iti paa+] mRduubhavati, vaatazcaanulomaH saMpadyate, muutrapuriiSe ca prakRtibhuute sukhena maargamanupadyate, carmanakhaani ca maardavamupayaanti, balavarNau copaciiyete; putraM ceSTaM saMpadupetaM sukhinaM sukhenaiSaa kaale prajaayata iti//     
CS4.8.33/ praak caivaasyaa navamaanmaasaat suutikaagaaraM kaarayedapahRtaasthizarkaraakapaale deze prazastaruuparasagandhaayaaM bhuumau praagdvaaramudagdvaaraM vaa bailvaanaaM kaaSThaanaaM taindukaiGgudakaanaaM bhaallaatakaanaaM vaara(ru)NaanaaM khaadiraaNaaM vaa; yaani caanyaanyapi braahmaNaaH zaMseyuratharvavedavidasteSaaM; vasanaalepanaacchaadanaapidhaanasaMpadupetaM vaastuvidyaahRdayayogaagnisaliloduukhalavarcaHsthaanasnaanabhuumimahaanasamRtusukhaM ca//
CS4.8.34/ tatra sarpistailamadhusaindhavasauvarcalakaalaviDalavaNaviDaGgakuSThakilimanaagarapippaliipipaliimuulahastipippaliimaNDuukaparNyelaalaaGgaliivacaacavyacitrikacirabilvahiGgusarSapalazunakatakakaNakaNikaaniipaatasiibalvajabhuurjakulatthamaireyasuraasavaaH sannihitaaH syuH; tathaa+azmaanau dvau, dve ku(ca)NDamusale, dve uduukhale, &kharavRSabhazca[&'kharo vRSabhazca'iti paa+], dvau ca tiikSNau suuciipippalakau sauvarNaraajatau, zastraaNi ca tiikSNaayasaani, dvau ca bilvamayau paryaGkau, taindukaiGgudaani ca kaaSThaanyagnisandhukSaNaani, striyazca bahvyo bahuzaH prajaataaH sauhaardayuktaaH satatamanuraktaaH pradakSiNaacaaraaH pratipattikuzalaaH prakRtivatsalaastyaktaviSaadaaH klezasahinyo+abhimataaH, braahmaNaazcaatharvavedavidaH; yaccaanyadapi tatra samarthaM manyeta, yaccaanyacca braahmaNaa bruuyuH striyazca vRddhaastat kaaryam//
CS4.8.35/ tataH pravRtte navame maase puNye+ahani prazastanakSatrayogamupagate prazaste bhagavati zazini kalyaaNe kalyaaNe ca karaNe maitre muhuurte zaantiM hutvaa gobraahmaNamagnimudakaM caadau pravezya gobhyastRNodakaM madhulaajaaMzca pradaaya braahmaNebhayo+akSataan sumanaso naandiimukhaani ca phalaaniiSTaani dattvodakapuurvamaasanasthebhyo+abhivaadya punaraacamya svasti vaacayet/
tataH puNyaahazabdena gobraahmaNaM &samanuvartamaanaa[&'anvaavartamaanaa pravizet'iti paa+] pradakSiNaM pravizet suutikaagaaram/
tatrasthaa ca prasavakaalaM pratiikSet//
CS4.8.36/ tasyaastu khalvimaani liGgaani prajananakaalamabhito bhavanti; tadyathaa---klamo gaatraaNaaM, glaaniraananasya, akSNoH zaithilyaM, &vimuktabandhanatvamiva[&'akSNorvimuktabandhanatvamiva'iti paa+] vakSasaH, kukSeravasraMsanam, adhogurutvaM, vaMkSaNabastikaTiikukSipaarzvapRSThanistodaH, yoneH prasravaNam, anannaabhilaaSazceti; tato+anantaramaaviinaaM praadurbhaavaH, prasekazca garbhodakasya//
CS4.8.37/ aaviipraadurbhaave tu bhuumau zayanaM vidadhyaanmRdvaastaraNopapannam/
&tadadhyaasiita[&'tadadhyaasiinaaM taaM tataH'iti paa+] saa/
taaM tataH samantataH parivaarya yathoktaguNaaH striyaH paryupaasiirannaazvaasayantyo vaagbhir-&graahiNiiyaabhiH[&'graahaNiiyaabhirupadiSTavadarthaabhidhaayiniibhiH' iti paa+] saantvaniiyaabhizca//
CS4.8.38/ saa cedaaviibhiH saMklizyamaanaa na prajaayetaathainaaM bruuyaat---uttiSTha, musalamanyataraM gRhNiiSva, anenaitaduluukhalaM dhaanyapuurNaM muhurmuhurabhijahi muhurmuhuravajRmbhasva caGkramasva caantaraa+antareti; evamupadizantyeke/
tannetyaaha bhagavaanaatreyaH/
daaruNavyaayaamavarjanaM hi garbhiNyaaH satatamupadizyate, vizeSatazca prajananakaale pracalitasarvadhaatudoSaayaaH sukumaaryaa naaryaa musalavyaayaamasamiirito vaayurantaraM labdhvaa praaNaan hiMsyaat, duSpratiikaaratamaa hi tasmin kaale vizeSeNa bhavati garbhiNii; tasmaanmusalagrahaNaM parihaaryamRSayo manyante, jRmbhaNaM caGkramaNaM ca punaranuSTheyamiti /
athaasyai dadyaat kuSThailaalaaGgalikiivacaacikatracirabilvacavyacuurNamupaghraatuM, saa tanmuhurmuhurupajighret, tathaa bhuurjapatradhuumaM ziMzapaasaaradhuumaM vaa/
tasyaazcaantaraa+antaraa kaTiipaarzvapRSThasakthidezaaniiSaduSNena &tailenaabhyajyaanusukhamavamRd(n?)giiyaat[&'anumukhaM'iti paa+]/
anena karmaNaa garbho+&avaak[&'avaaggarbhaH'iti paa+] pratipadyate//
CS4.8.39/ sa yadaa jaaniiyaadvimucya hRdayamudaramasyaastvaavizati, bastiziro+avagRhNaati, tvarayantyenaamaavyaH, parivartate+&adho garbha[&'avaaggarbhaH'iti paa+] iti; asyaamavasthaayaaM paryaGkamenaamaaropya pravaahayitumupakrameta/
karNe caasyaa mantramimamanukuulaa strii japet---
'kSitirjalaM viyattejo &vaayurviSNuH prajaapatiH/
sagarbhaaM tvaaM sadaa paantu vaizalyaM ca dizantu te//
[&'indraH' iti paa+] 
prasuuSva tvamavikliSTamavikliSTaa zubhaanane !/
kaartikeyadyutiM putraM kaartikeyaabhirakSitam' iti//
CS4.8.40/ taazcainaaM yathoktaguNaaH striyo+anuziSyuH---anaagataaviirmaa pravaahiSThaaH; &yaa[&'yadyanaagataaviiH'iti paa+] hyanaagataaviiH pravaahate vyarthamevaasyaastat karma bhavati, prajaa caasyaa vikRtaa vikRtimaapannaa ca, zvaasakaasazoSapliihaprasaktaa vaa bhavati/
yathaa hi kSavathuudgaaravaatamuutrapuriiSavegaan prayatamaano+apyapraaptakaalaanna labhate kRcchreNa &vaa[&'vaa labhate'iti paa+] +apyavaapnoti, tathaa+anaagatakaalaM garbhamapi pravaahamaaNaa; yathaa caiSaameva kSavathvaadiinaaM sandhaaraNamupaghaataayopapadyate, tathaa praaptakaalasya garbhasyaapravaahaNamiti/saa yathaanirdezaM kuruSveti vaktavyaa syaat/
tathaa ca kurvatii zanaiH puurvaM pravaaheta, tato+anantaraM balavattaram/tasyaaM ca pravaahamaaNaayaaM striyaH zabdaM kuryuH---'prajaataa prajaataa dhanyaM dhanyaM putram' iti /
tathaa+asyaa harSeNaapyaayyante praaNaaH//
CS4.8.41/ yadaa ca prajaataa syaattadaivainaamavekSeta---kaacidasyaa aparaa prapannaa na veti /
tasyaazcedaparaa na prapannaa syaadathainaamanyatamaa strii dakSiNena paaNinaa naabherupariSTaadbalavannipiiDya savyena paaNinaa pRSThata upasaMgRhya taaM sunirdhuutaM nirdhunuyaat/
athaasyaaH paarSNyaa zroNiimaakoTayet /
asyaaH sphicaavupasaMgRhya supiiDitaM piiDayet/
athaasyaa baalaveNyaa kaNThataalu parimRzet/
bhuurjapatrakaacamaNisarpanirmokaizcaasyaa yoniM dhuupayet/
kuSThataaliisakalkaM &balvajayuuSe[&'balvajakvaathe'iti paa+] maireyasuraamaNDe tiikSNe kaulatthe vaa yuuSe maNDuukaparNiipippaliisaMpaake vaa saMplaavya paayayedenaam/
tathaa suukSmailaakilimakuSThanaagaraviDaGgapippaliikaalaagurucavyacitrakopakuJcikaakalkaM kharavRSabhasya vaa &jiivato[&'kharasyavRSasya vaa jarato dakSiNaM parNamutkRtya'iti paa+] dakSiNaM karNamutkRtya dRSadi jarjariikRtya &balvajakvaathaadiinaamaaplaavanaanaamanyatame[&'balvajayuuSaadiinaamanyatame'iti paa+] prakSipyaaplaavya muhuurtasthitamuddhRtya tadaaplaavanaM paayayedenaam/
zatapuSpaakuSThamadanahiGgusiddhasya cainaam tailasya picuM graahayet/atazcaivaanuvaasayet /
etaireva caaplaavanaiH phalajiimuutekSvaakudhaamaargavakuTajakRtavedhanahastipippalyupahitairaasthaapayet/
tadaasthaapanamasyaaH saha vaatamuutrapuriiSairnirharatyaparaamaasaktaaM &vaayorevaapratilomagatvaat[&'vaayoranulomagamanaat'iti paa+]/
aparaaM hi vaatamuutrapuriiSaaNyanyaani &caantarbahirmaargaaNi[&'caantarbahirmukhaani'iti paa+] sajjanti//
CS4.8.42/ tasyaastu khalvaparaayaaH prapatanaarthe karmaNi kriyamaaNe jaatamaatrasyaiva kumaarasya kaaryaaNyetaani karmaaNi bhavanti; tadyathaa---azmanoH saMghaTTanaM karNayormuule, ziitodakenoSNodakena vaa &mukhapariSekaH[&'sukhena pariSekaH'iti paa+], tathaa sa klezavihataan praaNaan punarlabheta/
kRSNakapaalikaazuurpeNa cainamabhiniSpuNiiyuryadyaceSTaH syaad yaavat praaNaanaaM pratyaagamanam (&tattat sarvameva kaaryam[&ayaM paaTho hastalikhitapustake nopalabhyate])/
tataH pratyaagatapraaNaM prakRtibhuutamabhisamiikSya snaanodakagrahaNaabhyaamupapaadayet//
CS4.8.43/ athaasya taalvoSThakaNThajihvaapramaarjanamaarabhetaaGgulyaa suparilikhitanakhayaa suprakSaalitopadhaanakaarpaasa?sapicumatyaa/
prathamaM pramaarjitaasyasya caasya zirastaalu kaarpaasapicunaa snehagarbheNa pratisaMchaadayet/
tato+asyaanantaraM saindhavopahitena sarpiSaa kaaryaM pracchardanam//
CS4.8.44/ tataH kalpanaM naaDyaaH /
atastasyaaH kalpanavidhimupadekSyaamaH---naabhibandhanaat prabhRtyaSTaaGgulamabhijJaanaM kRtvaa chedanaavakaazasya dvayorantarayoH zanairgRhiitvaa tiikSNena raukmaraajataayasaanaaM chedanaanaamanyatamena-&aardhadhaareNa[&'uurdhvadhaareNa'iti paa+] chedayet/
taamagre suutreNopanibadhya kaNThe+asya zithilamavasRjet/
tasya cennaabhiH pacyeta, taaM lodhramadhukapriyaGgusuradaaruharidraakalkasiddhena tailenaabhyajyaat, eSaameva tailauSadhaanaaM cuurNenaavacuurNayet/
iti naaDiikalpanavidhiruktaH samyak//
CS4.8.45/ asamyakkalpane hi naaDyaa aayaamavyaayaamottuNDitaa-piNDalikaa-vinaamikaa-vijRmbhikaabaadhebhyo bhayam/
tatraavidaahibhirvaatapittaprazamanairabhyaGgotsaadanapariSekaiH sarpirbhizcopakrameta gurulaaghavamabhisamiikSya//
CS4.8.46/ ato+anantaraM jaatakarma kumaarasya kaaryam/
tadyathaa---madhusarpiSii mantropamantrite yathaamnaayaM prathamaM praazituM dadyaat/
stanamata uurdhvametenaiva vidhinaa dakSiNaM paatuM purastaat prayacchet/
&athaataH[&'athaasya'iti paa+] ziirSataH sthaapayedudakumbhaM mantropamantritam//
CS4.8.47/ athaasya rakSaaM vidadhyaat---aadaaniikhadirakarkandhupiiluparuuSakazaakhaabhirasyaa gRhaM samantataH parivaarayet/ 
sarvatazca suutikaagaarasya sarSapaatasiitaNDulakaNakaNikaaH prakireyuH /
tathaa taNdulabalihomaH satatam-&ubhayakaalaM[&'ubhayataHkaalaM'iti paa+] &kriyetaanaamakarmaNaH[&'praaGnaamakarmaNaH'iti paa+] /
dvaare ca musalaM dehaliimanu tirazciinaM nyaset/
vacaakuSThakSaumakahiGgusarSpaatasiilazunakaNakaNikaanaaM rakSoghnasamaakhyaataanaaM cauSadhiinaaM poTTalikaaM baddhvaa suutikaagaarasyottaradehalyaamavasRjet, tathaa suutikaayaaH kaNThe saputraayaaH, sthaalyudakakumbhaparyaGkeSvapi, tathaiva ca dvayordvaarapakSayoH/
kaNakakaNTakendhanavaanagnistindukakaaSThendhanazcaagniH suutikaagaarasyaabhyantarato nityaM syaat/
striyazcainaaM yathoktaguNaaH suhRdazcaanuzcaanujaagRyur(anujaagRyur?)-dazaahaM dvaadazaahaM vaa/
anuparatapradaanamaGgalaaziiHstutigiitavaaditramannapaanavizadamanuraktaprahRSTajanasaMpuurNaM ca tadvezma kaaryam/
braahmaNazcaatharvavedavit satatamubhayakaalaM zaantiM juhuyaat svastyayanaarthaM kumaarasya tathaa suutikaayaaH /
ityetadrakSaavidhaanamuktam//
CS4.8.48/ suutikaaM tu khalu bubhukSitaaM viditvaa snehaM paayayeta paramayaa zaktyaa sarpistailaM vasaaM majjaanaM vaa saatmyiibhaavamabhisamiikSya pippaliipippaliimuulacavyacitrakazRGgaveracuurNasahitam/
snehaM piitavatyaazca sarpistailaabhyaamabhyajya veSTayedudaraM mahataa+acchena vaasasaa; tathaa tasyaa na vaayurudare vikRtimutpaadayatyanavakaazatvaat/jiirNe tu snehe pippalyaadibhireva siddhaaM yavaaguuM susnigdhaaM dravaaM &maatrazaH [&'maatraaM'iti paa+] paayayet/
ubhayataHkaalaM coSNodakena ca pariSecayet praak snehayavaaguupaanaabhyaam/
evaM paJcaraatraM saptaraatraM vaa+anupaalya krameNaapyaayayet/
svasthavRttametaavat suutikaayaaH//
CS4.8.49/ tasyaastu khalu yo vyaadhirutpadyate sa kRcchrasaadhyo bhavatyasaadhyo vaa, garbhavRddhikSayitazithilasarvadhaatutvaat, pravaahaNavedanaakledanaraktaniHsrutivizeSazuunyazariiratvaacca; tasmaattaaM yathoktena vidhinopacaret; bhautikajiivaniiyabRMhaNiiyamadhuravaataharasiddhairabhyaGgotsaadanapariSekaavagaahanaannapaanavidhibhirvizeSatazcopacaret; vizeSato hi zuunyazariiraaH striyaH prajaataa bhavanti//
CS4.8.50/ dazame &tvahani[&'dazamyaaM nizyatiitaayaam'iti paa+] saputraa strii sarvagandhauSadhairgaurasarSapalodhraizca snaataa laghvahatazucivastraM &paridhaaya[&'laghvahatavastraparihitaa'iti paa+] pavitreSTalaghuvicitrabhuuSaNavatii ca saMspRzya maGgalaanyucitaamarcayitvaa ca devataaM zikhinaH zuklavaasaso+avyaGgaaMzca braahmaNaan svasti vaacayitvaa &kumaaramahataanaaM ca vaasasaaM saMcaye praakzirasamudakzirasaM vaa saMvezya [&'kumaaramahatena vaasasaa++aacchaadayet praakzirasamudakzirasaM vaa saMvezya'iti paa+] devataapuurvaM dvijaatibhyaH praNamatiityuktvaa kumaarasya pitaa dve naamanii kaarayennaakSatrikaM naamaabhipraayikaM ca /
tatraabhipraayikaM ghoSavadaadyantasthaantamuuSmaantaM vaa+&avRddhaM tripuruSaanuukamanavapratiSThitaM [&'vRddhatripuruSaantaraM'iti paa+], naakSaatrikaM tu &nakSatradevataasamaanaakhyaM[&'nakSatradevataasaMyuktaM kRtaM'iti paa+] dvyakSaraM caturakSaraM vaa//CS4.8.51/ &vRtte [&'kRte'iti paa+] ca naamakarmaNi kumaaraM pariikSitumupakrametaayuSaH pramaaNajJaanahetoH/
tatremaanyaayuSmataaM kumaaraaNaaM lakSaNaani bhavanti/
tadyathaa---ekaikajaa mRdavo+alpaaH snigdhaaH subaddhamuulaaH kRSNaaH kezaaH prazasyante, sthiraa bahalaa tvak, prakRtyaa+atisaMpannamiiSat-&pramaaNaativRttamanuruupamaatapatropamaM [&'pramaaNaatiriktaM'iti paa+] ziraH, vyuuDhaM dRDhaM samaM suzliSTazaGkhasandhyuurdhvavyaJjanasaMpannamupacitaM valibhamardhacandraakRti lalaaTaM, bahalau vipulasamapiiThau samau niicairvRddhau pRSThato+avanatau suzliSTakarNaputrakau mahaacchidrau karNau, iiSatpralambinyaavasaMgate same saMhate mahatyau bhuvau, same samaahitadarzane vyaktabhaagavibhaage balavatii tejasopapanne svaGgaapaaGge cakSuSii, Rjvii mahocchvaasaa vaMzasaMpanneSadavanataagraa naasikaa, mahadRjusuniviSTadantamaasyam, aayaamavistaaropapannaa zlakSNaa tanvii  &prakRtivarNayuktaa [&'prakRtiyuktaa paaTalavarNaa'iti paa+] jihvaa, zlakSNaM yuktopacayamuuSmopapannaM raktaM taalu, mahaanadiinaH snigdho+anunaadii gambhiirasamuttho dhiiraH svaraH, naatisthuulau naatikRzau vistaaropapannaavaasyapracchaadanau raktaavoSThau, mahatyau hanuu, vRttaa naatimahatii griivaa,vyuuDhamupacitamuraH, guuDhaM jatru pRSThavaMzazca, viprakRSTaantarau stanau, asaMpaatinii sthire paarzve, vRttaparipuurNaayatau baahuu sakthinii aGgulayazca, mahadupacitaM paaNipaadaM, sthiraa vRttaaH snigdhaastaamraastuGgaaH kuurmaakaaraaH karajaaH, pradakSiNaavartaa sotsaGgaa ca naabhiH, urastribhaagahiinaa samaa samupacitamaaMsaa kaTii, vRttau sthiropacitamaaMsau naatyunnatau naatyavanatau sphicau, anupuurvaM vRttaavupacayayuktaavuuruu, naatyupacite naatyapacite eNiipade praguuDhasiraasthisandhii jaGghe, naatyupacitau naatyapacitau gulphau, puurvopadiSTaguNau paadau kuurmaakaarau, prakRtiyuktaani vaatamuutrapuriiSaguhyaani tathaa svapr(n?)ajaagaraNaayaasasmitaruditastanagrahaNaani, yacca kiJcidanyadapyanuktamasti tadapi sarvaM prakRtisaMpannamiSTaM, vipariitaM punaraniSTam/
iti diirghaayurlakSaNaani//
CS4.8.52/ ato dhaatriipariikSaamupadekSyaamaH /
atha bruuyaat---dhaatriimaanaya samaanavarNaaM yauvanasthaaM nibhRtaamanaaturaamavyaGgaamavyasanaamaviruupaam-&ajugupsitaaM [&'avijugupsaamajugupsitaaM'iti paa+] dezajaatiiyaamakSudraamakSudrakarmiNiiM kule jaataaM vatsalaamarogaaM jiivadvatsaaM puMvatsaaM dogdhriimapramattaamanuccaarazaayiniimanantyaavasaayiniiM kuzalopacaaraaMzucimazucidveSiNiiM stanastanyasaMpadupetaamiti//
CS4.8.53/ tatreyaM stanasaMpat---naatyuurdhvau naatilambaavanatikRzaavanatipiinau yuktapippalakau sukhaprapaanau ceti (stanasaMpat)//
CS4.8.54/ stanyasaMpattu prakRtivarNagandharasasparzam, udapaatre ca duhyamaanamudakaM vyeti prakRtibhuutatvaat; tat puSTikaramaarogyakaraM ceti(stanyasaMpat)//
CS4.8.55/ ato+anyathaa vyaapannaM jJeyam/
tasya vizeSaaH---zyaavaaruNavarNaM kaSaayaanurasaM vizadamanaalakSyagandhaM ruukSaM dravaM phenilaM laghvatRptikaraM karzanaM vaatavikaaraaNaaM kartR vaatopasRSTaM &kSiiramabhijJeyaM [&'kSiiramiti jJeyam'iti paa+]; kRSNaniilapiitataamraavabhaasaM tiktaamlakaTukaanurasaM kuNaparudhiragandhi bhRzoSNaM pittavikaaraaNaaM kartR ca pittopasRSTaM kSiiramabhijJeyam, atyarthazuklamatimaadhuryopapannaM lavaNaanurasaM ghRtatailavasaamajjagandhi picchilaM tantumadudakapaatre+avasiidach(cch?)leSmavikaaraaNaaM kartR zleSmopasRSTaM kSiiramabhijJeyam//
CS4.8.56/ teSaaM tu trayaaNaamapi kSiiradoSaaNaaM prativizeSamabhisamiikSya yathaasvaM yathaadoSaM ca vamanavirecanaasthaapanaanuvaasanaani vibhajya kRtaani prazamanaaya bhavanti/
paanaazanavidhistu duSTakSiiraayaa yavagodhuumazaaliSaSTikamudgahareNukakulatthasuraasauviirakamaireyamedakalazunakaraJjapraayaH syaat/
kSiiradoSavizeSaaMzcaavekSyaavekSya tattadvidhaanaM kaaryaM syaat/
paaThaamahauSadhasuradaarumustamuurvaaguDuuciivatsakaphalakiraatatiktakakaTukarohiNiisaarivaakaSaayaaNaaM ca paanaM prazasyate, tathaa+anyeSaaM &tiktakaSaayakaTukamadhuraaNaaM [&'tiktakaSaayakaTukapraayaaNaaM'iti paa+] dravyaaNaaM prayogaH kSiiravikaaravizeSaanabhisamiikSya maatraaM kaalaM ca /
iti kSiiravizodhanaani//
CS4.8.57/ kSiirajananaani tu madyaani siidhuvarjyaani, graamyaanuupaudakaani ca zaakadhaanyamaaMsaani, dravamadhuraamlalavaNabhuuyiSThaazcaahaaraaH, kSiiriNyazcauSadhayaH, kSiirapaanamanaayaasazca, viiraNaSaSTikazaaliikSuvaalikaadarbhakuzakaazagundretkaTamuulakaSaayaaNaaM ca paanamiti(kSiirajananaani)//
CS4.8.58/ dhaatrii tu yadaa svaadubahulazuddhadugdhaa syaattadaa snaataanuliptaa zuklavastraM paridhaayaindriiM braahmiiM zataviiryaaM sahasraviiryaamamoghaamavyathaaM zivaamariSTaaM vaaTyapuSpiiM &viSvaksenakaantaaM vaa bibhratyoSadhiM [&'viSvaksenakaantaamiti bibhratyoSadhiiH'iti paa+] kumaaraM praaGmukhaM prathamaM dakSiNaM stanaM paayayet/
iti dhaatriikarma//
CS4.8.59/ ato+anantaraM kumaaraagaaravidhimanuvyaakhyaasyaamaH---vaastuvidyaakuzalaH prazastaM ramyamatamaskaM nivaataM pravaataikadezaM dRDhamapagatazvaapadapazudaMSTrimuuSikapataGgaM suvibhaktasaliloluukhalamuutravarcaHsthaanasnaanabhuumimahaanasamRtusukhaM yathartuzayanaasanaastaraNasaMpannaM kuryaat; tathaa suvihitarakSaavidhaanabalimaGgalahomapraayazcittaM zucivRddhavaidyaanuraktajanasaMpuurNam/
iti kumaaraagaaravidhiH//
CS4.8.60/ zayanaasanaastaraNapraavaraNaani kumaarasya mRdulaghuzucisuganghiini syuH; svedamalajantumanti muutrapuriiSopasRSTaani ca varjyaani syuH; asati saMbhave+anyeSaaM taanyeva ca suprakSaalitopadhaanaani sudhuupitaani zuddhazuSkaaNyupayogaM gaccheyuH//
CS4.8.61/ dhuupanaani punarvaasasaaM zayanaastaraNapraavaraNaanaaM ca yavasarSapaatasiihiGgugugguluvacaacorakavayaHsthaagolomiijaTilaapalaGkaSaazokarohiNiisarpanirmokaaNi ghRtayuktaani syuH//
CS4.8.62/ maNayazca dhaaraNiiyaaH kumaarasya khaDgarurugavayavRSabhaaNaaM jiivataameva dakSiNebhyo viSaaNebhyo+agraaNi gRhiitaani syuH; aindryaadyaazcauSadhayo jiivakarSabhakau ca, yaani caanyaanyapi braahmaNaaH prazaMseyuratharvavedavidaH//
CS4.8.63/ kriiDanakaani khalu kumaarasya vicitraaNi ghoSavantyabhiraamaaNi caaguruuNi caatiikSNaagraaNi caanaasyapraveziini caapraaNaharaaNi caavitraa sanaani syuH//
CS4.8.64/ na hyasya vitraasanaM saadhu/
tasmaattasmin rudatyabhuJjaane vaa+anyatra vidheyataamagacchati raakSasapizaacapuutanaadyaanaaM naamaanyaahvayataa kumaarasya vitraasanaarthaM naamagrahaNaM na kaaryaM syaat//
CS4.8.65/ yadi tvaaturyaM kiJcit kumaaramaagacchet tat prakRtinimittapuurvaruupaliGgopazayavizeSaistattvato+anubudhya sarvavizeSaanaaturauSadhadezakaalaazrayaanavekSamaaNazcikitsitumaarabhetainaM madhuramRdulaghusurabhiziitazaGkaraM karma pravartayan/
evaMsaatmyaa hi kumaaraa bhavanti /
tathaa te zarma labhante ciraaya/
aroge tvarogavRttamaatiSTheddezakaalaatmaguNaviparyayeNa vartamaanaH, krameNaasaatmyaani parivartyopayuJjaanaH sarvaaNyahitaani varjayet/
tathaa balavarNazariiraayuSaaM saMpadamavaapnotiiti//
CS4.8.66/ evamenaM kumaaramaayauvanapraapterdharmaarthakauzalaagamanaaccaanupaalayet//
CS4.8.67/ iti putraaziSaaM samRddhikaraM karma vyaakhyaatam/
tadaacaran yathoktairvidhibhiH puujaaM yatheSTaM labhate+anasuuyaka iti//
CS4.8.68/ tatra zlokau---
putraaziSaaM karma samRddhikaarakaM
yaduktametanmahadarthasaMhitam/
tadaacaran jJo vidhibhiryathaatathaM 
puujaaM yatheSTaM labhate+anasuuyakaH//
CS4.8.69/ zariiraM cintyate sarvaM daivamaanuSasaMpadaa/
sarvabhaavairyatastasmaacchaariiraM sthaanamucyate//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zaariirasthaane jaatisuutriiyaM zaariiraM naamaaSTamo+adhyaayaH//8//

zaariirasthaanaM saMpuurNam/


CarakasaMhitaa

indriyasthaanam/

prathamo+adhyaayaH/
CS5.1.1/ athaato varNasvariiyamindiyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.1.2/ iti hasmaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.1.3/ iha khalu varNazca svarazca gandhazca rasazca sparzazca cakSuzca zrotraM ca ghraaNaM ca rasanaM ca sparzanaM ca sattvaM ca bhaktizca zaucaM ca ziilaM caacaarazca smRtizcaakRtizca prakRtizca vikRtizca balaM ca glaanizca medhaa ca harSazca raukSyaM ca snehazca tandraa caarambhazca gauravaM ca laaghavaM ca guNaazcaahaarazca vihaarazcaahaarapariNaamazcopaayazcaapaayazca vyaadhizca vyaadhipuurvaruupaM ca vedanaazcopadravaazca cchaayaa ca praticchaayaa ca svapnadarzanaM ca duutaadhikaarazca pathi cautpaatikaM caaturakule bhaavaavasthaantaaaNi ca &bheSajasaMvRttizca bheSajavikaarayuktizceti pariikSyaaNi pratyakSaanumaanopadezairaayuSaH pramaaNaavazeSaM jijJaasamaanena bhiSajaa//
CS5.1.4/ tatra tu khalveSaaM pariikSyaaNaaM kaanicit puruSamanaazritaani, kaanicicca puruSasaMzrayaaNi/
tatra yaani puruSamanaazritaani taanyupadezato yuktitazca pariikSeta, puruSasaMzrayaaNi punaH prakRtito vikRtitazca//
CS5.1.5/ tatra prakRtirjaatiprasaktaa ca, kulaprasaktaa ca, &dezaanupaatinii ca, kaalaanupaatinii ca, vayo+anupaatinii ca, pratyaatmaniyataa ceti/
jaatikuladezakaalavayaHpratyaatmaniyataa hi teSaaM teSaaM puruSaaNaaM te te bhaavavizeSaa bhavanti//
CS5.1.6/ vikRtiH punarlakSaNanimittaa ca, lakSyannimittaa ca, nimittaanuruupaa ca//
CS5.1.7(1)/ tatra lakSaNanimittaa naama saa yasyaaH zariire lakSaNaanyeva hetubhuutaani bhavanti daivaat; lakSaNaani hi kaanicicchariiropanibaddhaani bhavanti, yaani hi tasmiMstasmin kaale tatraadhiSThaanamaasaadya taaM taaM vikRtimutpaadayanti//
CS5.1.7(2)/ lakSyanimittaa tu saa yasyaa upalabhyate nimittaM &yathoktaM nidaaneSu//
CS5.1.7/ nimittaanuruupaa tu nimittaarthaanukaariNii yaa, taamanimittaaM nimittamaayuSaH pramaaNajJaanasyecchanti bhiSajo bhuuyazcaayuSaH kSayanimittaaM pretaliGgaanuruupaaM, yaamaayuSo+&antargatasya jJaanaarthamupadizanti dhiiraaH/
yaaM caadhikRtya puruSasaMzrayaaNi mumuurSataaM lakSaNaanyupadekSyaamaH/
ityuddezaH/
taM vistareNaanuvyaakhyaasyaamaH//
CS5.1.8/ tatraadita eva varNaadhikaaraH/
tadyathaa---kRSNaH, &zyaamaH, zyaamaavadaataH, avadaatazceti prakRtivarNaaH zariirasya bhavanti; &yaaMzcaaparaanupekSamaaNo vidyaadanuukato+anyathaa vaa+api nirdizyamaanaaMstajjJaiH//
CS5.1.9/ niilazyaavataamraharitazuklaazca varNaaH zariirasya vaikaarikaa bhavanti; yaaMzcaapara-&anupekSamaaNo vidyaat &praagvikRtaanabhuutvotpannaan/
iti prakRtivikRtivarNaa bhavantyuktaaH zariirasya//
CS5.1.9/ tatra prakRtivarNamardhazariire vikRtivarNamardhazariire, dvaavapi varNau maryaadaanibhaktau dRSTvaa; yadyevaM savyadakSiNavibhaagena, yadyevaM puurvapazcimavibhaagena, yadyuttaraadharavibhaagena, yadyantarbahirvibhaagena, aaturasyaariSTamiti vidyaat; evameva varNabhedo mukhe+&apyanyatra vartamaano maraNaaya bhavati//
CS5.1.10/ varNabhedena glaaviharSaraukSyasnehaa vyaakhyaataaH//
CS5.1.11/ tathaa pipluvyaGgatilakaalakapiDakaanaamanyatamasyaanane janmaaturasyaivamevaaprazastaM vidyaat//
CS5.1.12/ nakhanayanavadanamuutrapuriiSahastapaadauSThaadiSvapi ca vaikaarikoktaanaaM varNaanaamanyatamasya praadurbhaavo hiinabalavarNendriyeSu lakSaNamaayuSaH kSayasya bhavati//
CS5.1.13/ yaccaanyadapi kiMcidvarNavaikRtamabhuutapuurvaM sahasotpadyetaanimittameva hiiyamaanasyaaturasya zazvat, tadariSTamiti vidyaat/
iti varNaadhikaaraH//
CS5.1.14/ svaraadhikaarastu---haMsakrauJcanemidundubhikalaviGkakaakakapotajarjaraanukaaraaH prakRtisvaraa bhavanti; yaaMzcaapara-&anupekSamaaNo+api vidyaadanuukarto+anyathaa vaa+api virdizyamaanaaMstajJaiH/
&eDakakalagrastaanyaktagadgadakSaamadiinaanukiirNaastvaaturaaNaaM svaraa vaikaarikaa bhavanti; yaaMzcaapara-&anupekSamaaNo+api vidyaat &praagvikRtaanabhuutvotpannaan/
iti prakRtivikRtisvaraa vyaakhyaataa bhavanti//
CS5.1.15/ tatra prakRtivaikaarikaaNaaM svaraaNaamaazvabhinirvRttiH &svaraanekatvamekasya caanekatvamaprazastam/
iti svaraadhikaaraH//
CS5.1.16/ iti varNasvaraadhikaarau yathaavaduktau mumuurSataaM lakSaNajJaanaarthamiti//
CS5.1.17/ bhavanti caatra---
yasya vaikaariko varNaH zariira upapadyate/
ardhe vaa yadi vaa kRtsne nimittaM na ca naasti saH//
CS5.1.18/ niilaM vaa yadi vaa zyaavaM taamraM vaa yadi vaa+aruNam/
mukhaardhamanyathaa varaNo mukhaardhe+ariSTamucyate//
CS5.1.19/ sneho mukhaardhe suvyakto &raukSyamardhamukhe bhRzam/
glaanirardhe tathaa harSo mukhaardhe pretalakSaNam//
CS5.1.20/ tilakaaH pipalavo vyaGgaa raajayazca pRthagvidhaaH/
aaturasyaazu jaayante mukhe praaNaan mumukSataH//
CS5.1.21/ puSpaaNi nakhadanteSu paGko vaa dantasaMzritaH/
cuurNako vaa+api danteSu lakSaNaM &maraNasya tat//
CS5.1.22/ auSThayoH paadayoH paaNyorakSNormuutrapuriiSayoH/
nakheSvapi ca vaivarNyametat kSiiNabale+antakRt//
CS5.1.23/ yasya niilaavubhaavoSThau pakvajaambavasannibhau/
mumuurSuriti taM vidyaannaro dhiiro gataayuSam//
CS5.1.24/ eko vaa yadi vaa+aneko yasya vaikaarikaH svaraH/
sahasotpadyate jantorhiiyamaanasya naasti saH//
CS5.1.25/ yaccaanyadapi kiJcit syaadvaikRtaM svaravarNayoH/
balamaaMsavihiinasya tat sarvaM &maraNodayam//
CS5.1.26/ tatra zlokaH---
iti varNasvaraavuktau lakSaNaarthaM mumuurSataam/
&yastau samyagvijaanaati naayurjJaane sa muhyati//

ityagvicezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane varNasvariiyamindriyaM naama prathamo+adhyaayaH//1//



dvitiiye+adhyaayaH/
CS5.2.1/ athaataH puSpitakamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.2.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.2.3/ puSpaM yathaa puurvaruupaM phalasyeha bhaviSyataH/
tathaa liGgamariSTaakhyaM puurvaruupaM mariSyataH//
CS5.2.4/ apyevaM tu bhavet puSpaM phalenaananubandhi yat/
phalaM caapi bhavet kiJcidyasya puSpaM na &puurvajam//
CS5.2.5/ na tvariSTasya jaatasya naazo+asti maraNaadRte/
maraNaM caapi tannaasti yannaariSTapuraHsaram//
CS5.2.6/ mithyaadRSTamariSTaabhamanariSTamajaanataa/
ariSTaM vaa+apyasaMbuddhametat prajJaaparaadhajam//
CS5.2.7/ jJaanasaMbodhanaarthaM tu liGgairmaraNapuurvajaiH/
puSpitaanupadekSyaamo naraan &bahuvidhairbahuun/
CS5.2.8/ naanaapuSpopamo gandho yasya &bhaati divaanizam/
puSpitasya vanasyeva naanaadrumalataavataH//
CS5.2.9/ tamaahuH puSpitaM dhiiraa naraM maraNalakSaNaiH/
sa &naa saMvatsaraaddehaM jahaatiiti vinizcayaH//
CS5.2.10/ evamekaikazaH puSpairyasya gandhaH samo bhavet/
iSTairvaa yadi vaa+aniSTaiH sa ca puSpita ucyate//
CS5.2.11/ samaasenaazubhaan gandhaanekatvenaathavaa punaH/
aajighredyasya gaatreSu taM vidyaat puSpitaM bhiSak//
CS5.2.12/ aapulutaanaaplute kaaye yasya gandhaaH zubhaazubhaaH/
vyatyaasenaanimittaaH syuH sa ca puSpita ucyate//
CS5.2.13/ tadyathaa-candanaM kuSThaM tagaraaguruNii madhu/
maalyaM muutrapuriiSe ca &mRtaani kuNapaani ca//
CS5.2.14/ ye caanye vividhaatmaano gandhaa vividhayonayaH/
te+apyanenaanumaanena vijJeyaa vikRtiM gataaH//
CS5.2.15/ idaM caapyatidezaarthaM lakSaNaM gandhasaMzrayam/
vakSyaamo yadabhijJaaya bhiSaGnaraNamaadizet//
CS5.2.16/ &viyonirviduro gandho yasya gaatreSu jaayate/
iSTo vaa yadi vaa+aniSTo na sa jiivati taaM samaam//
CS5.2.17/ etaavadgandhavijJaanaM,rasajJaanamataH param/
aaturaaNaM zariireSu vakSyate vidhipuurvakam//
CS5.2.18/ yo rasaH prakRtisthaanaaM naraaNaaM dehasaMbhavaH/
sa eSaaM carame kaale vikaaraM bhajate dvayam//
CS5.2.19/ kazcidevaasyavairasyamatyarthamupapadyate/
svaadutvamaparazcaapi vipulaM bhajate rasaH//
CS5.2.20/ tamanenaanumaanena vidyaadvikRtimaagatam/
manuSyo hi manuSyasya kathaM rasamavaapnuyaat//
CS5.2.21/ makSikaazcaiva yuukaazca mazakaiH saha/
virasaadapasarpanti jantoH kaayaanmumuurSataH//
CS5.2.22/ atyartharasikaM kaayaM kaalapakvasya makSikaaH/
api snaataanuliptasya bhRzamaayaanti sarvazaH//
CS5.2.23/ tatra zlokaH---
saamaanyena mayoktaani liGgaani rasagandhayiiH/
puSpitasya narasyaitatphalaM maraNamaadizet//
ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte 
indriyasthaane puSpitakamindriyaM naama dvitiiyo+adhyaayaH//2//

tritiiyo+adhyaayaH/
CS5.3.1/ athaataH parimarzaniiyamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.3.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.3.3/ varNe svare ca gandhe ca rase coktaM pRthak pRthak/
liGgaM mumuurSataaM samyak sparzoSvapi nibodhata//
CS5.3.4/ &sparzapraadhaanyenaivaaturasyaayuSaH &pramaaNaavazeSaM jijJaasuH prakRtisthena paaNinaa zariiramasya kevalaM spRzet, parimarzayedvaa+anyena/
parimRzataa tu khalvaaturazariiramime bhaavaastatra tatraavaboddhavyaa bhavanti/tadyathaa---satataM spandamaanaanaaM zariiradezaanaamaspandanaM, nityoSmaNaaM ziitiibhaavaH, mRduunaaM daaruNatvaM, zlakSNaanaaM kharatvaM, &sataamasadbhaavaH, sandhiinaaM sraMsabharaMzacyavanaani; maaMsazoNitayorviitiibhaavaH, daaruNatvaM, svedaanubandhaH, stambho vaa; yaccaanyadapi kiJcidiidRzaM sparzaanaaM lakSaNaM bhRzavikRtamanimittaM syaat/ 
iti lakSaNaM spRzyaanaaM bhaavaanaamuktaM samaasena//
CS5.3.5/ tadvyaasato+anuvyaakhyaasyaamaH---tasya cet parimRzyamaanaM pRthaktvena paadajaGghorusphigudarapaarzvapRSTheSikaapaaNigriivaataalvoSThalalaaTaM svinnaM ziitaM &stabdhaM daaruNaM viitamaaMsazoNitaM vaa syaat, paraasurayaM puruSo na ciraat &kaalaM mariSyatiiti vidyaat/
tasya cet parimRzyamaanaani pRthaktvena gulphajaanuvaGkSaNagudavRSaNameDhranaabhyaMsastanamaNikaparzukaahanunaasikaakarNaakSibhruuzaGkhaadiini srastaani vyastaani cyutaani sthaanebhyaH &skannaani vaa syuH, paraasurayaM puruSo+aciraat kaalaM &mariSyatiiti vidyaat//
CS5.3.6/ tathaa+asyocchvaasamanyaadantapakSmacakSuHkezalomodaranakhaaGguliiraalakSayet/
tasya ceducchvaaso+atidiirgho+atihrasvo vaa syaat, paraasuriti vidyaat/
tasya cenmanye parimRzyamaane na spandeyaataaM, paraasuriti vidyaat/ 
tasya ceddantaaH parikiirNaaH zvetaa jaatazarkaraaH syuH, paraasuriti vidyaat/ 
tasya cet pakSmaaNi jaTaabaddhaani syuH, paraasuriti vidyaat/ 
tasya ceccakSuSii prakRtihiine, vikRtiyukte---atyutpiNDite,atipraviSTe,atijihme,ativiSame, atimuktabandhane,atiprasrute,satatonmiSite,satatanimiSite,nimiSonmeSaatipravRtte,vibhraantadRSTike,vipariitadRSTike,hiinadRSTike,vyastadRSTike,&nakulaandhe,kapotaandhe,alaatavarNe,kRSNapiitaniilazyaavataamraharitahaaridrazuklavaikaarikaaNaaM varNaanaamanyatamenaatiplute vaa syaataaM,tadaa paraasuriti vidyaat/
athaasya kezalomaanyaayacchet,tasya cet kezalomaanyaayamyamaanaani pralucyeran na cedvedayeyustaM paraasuriti vidyaat/ 
tasya cedudare siraaH prakaazeraJ zyaavataamraniilahaaridrazuklaa vaa syuH, paraasuriti vidyaat/
tasya cennakhaa viitamaaMsazoNitaaH pakvajaambavavarNaaH syuH, paraasuriti vidyaat/
athaasyaaGguliiraayacchet; tasya cedaGgulaya aayamyamaanaa na sphuTeyuH, paraasuriti vidyaat//
CS5.3.7/ tatra zlokaH---
etaan spRzyaan bahuun bhaavaan yaH spRzannavabudhyate/
aature na sa saMmohamaayurjJaanasya gacchati//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane parimarzaniiyamindriyaM naama tRtiiyo+adhyaayaH//3//

caturtho+adhyaayaH/
CS5.4.1/ athaata indriyaaniikamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.4.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.4.3/ indriyaaNi yathaa jantoH pariikSeta vizeSavit/
jJaatumicchan bhiSaGnaanam-&aayuSastannibodhata//
CS5.4.4/ anumaanaat pariikSeta darzanaadiini tattvataH/
addhaa hi &viditaM jJaanamindriyaaNaamatiindriyam//
CS5.4.5/ svasthebhyo vikRtaM yasya &jJaanamindriyasaMzrayam/
aalakSyetaanimittena lakSaNaM maraNasya tat//
CS5.4.6/ ityuktaM lakSaNaM samyagindriyeSvazubhodayam/
tadeva tu punarbhuuyo vistareNa vibodhata//
CS5.4.7/ ghaniibhuutamivaakaazamaakaazamiva mediniim/
vigiitamubhayaM hyetat pazyan maraNamRcchati//
CS5.4.8/ yasya darzanamaayaati maaruto+ambaragocaraH/
agnirnaayaati caadiiptastasyaayuHkSayamaadizet//
CS5.4.9/ jale suvimale jaalamajaalaavatate naraH/
sthite gacchati vaa dRSTvaa jiivitaat parimucyate//
CS5.4.10/ jaagrat pazyati yaH pretaan rakSaaMsi vividhaani ca/
anyadvaa+apyadbhutaM &kiJcinna sa jiivatumarhati//
CS5.4.11/ yo+agniM prakRtivarNasthaM niilaM pazyati niSprabham/
kRSNaM vaa yadi vaa zuklaM nizaaM vrajati saptamiim//
CS5.4.12/ mariivciinasato meghaanmeghaan vaa+apyasato+ambare/
vidyuto vaa vinaa meghaiH &pazyan maraNamRcchati//
CS5.4.13/ mRnmayiimiva yaH paatriiM kRSNaambarasamaavRtaam/
aadityamiikSate zuddhaM candraM vaa na sa jiivati//
CS5.4.14/ aparvaNi yadaa pazyet suuryaacandramasorgraham/
avyaadhito vyaadhito vaa tadantaM tasya jiivitam//
CS5.4.15/ naktaM suuryamahazcandramanagnau dhuumamutthitam/ 
agniM vaa niSprabhaM raatrau dRSTvaa maraNamRcchati//
CS5.4.16/ prabhaavataH prabhaahiinaanniSprabhaaMzca prabhaavataH/
naraa viliGgaan pazyanti bhaavaan &bhaavaaJjihaasavaH//
CS5.4.17/ vyaakRtiini vivarNaani visaMkhyopagataani ca/
vinimittaani pazyanti ruupaaNyaayuHkSaye naraaH//
CS5.4.18/ yazca pazyatyadRzyaan vai dRzyaan yazca na pazyati/
&taavubhau pazyataH kSipraM yamakSayamasaMzayam//
CS5.4.19/ azabdasya ca yaH zrotaa zabdaan yazca na budhyate/
dvaavapyetau yathaa pretau tathaa jJeyau &vijaanataa//
CS5.4.20/ saMvRtyaaGgulibhiH karNau jvaalaazabdaM ya aaturaH/
na zRNoti gataasuM taM buddhimaan parivaarjayet//
CS5.4.21/ viparyayeNa yo vidyaadgandhaanaaM saadhvasaadhutaam/
na vaa &taan sarvazo vidyaattaM vidyaadvigataayuSam//
CS5.4.22/ yo rasaanna vijaanaati na vaa jaanaati tattvataH/
mukhapaakaadRte pakvaM tamaahuH kuzalaa naram//
CS5.4.23/ uSNaaJchiitaan kharaaJchlakSNaanmRduunapi ca daaruNaan/
spRzyaan spRSTvaa tato+anyatvaM mumuurSusteSu manyate//
CS5.4.24/ antareNa tapastiivraM yogaM vaa vidhipuurvakam/
indiyairadhikaM pazyan paJcatvamadhigacchati//
CS5.4.25/ &indriyaaNaamRte dRSTerindriyaarthaanadoSajaan/
naraH pazyati yaH kazcidindriyairna sa jiivati//
CS5.4.26/ svasthaaH prajJaaviparyaasairindiyaartheSu vaikRtam/
pazyanti ye+&asadvbahuzasteSaaM maraNamaadizet//
CS5.4.27/ tatra zlokaH---
etadindriyavijJaanaM yaH pazyati yathaatatham/
maraNaM jiivitaM caiva sa bhiSak jJaatumarhati//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane indriyaaniikamindriyaM naama caturtho+adhyaayaH//4//


paJcamo+adhyaayaH/
CS5.5.1/ athaataH puurvaruupiiyamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.5.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.5.3/ puurvaruupaaNyasaadhyaanaaM vikaaraaNaaM pRthak pRthak/
bhinnaabhinnaani vakSyaamo bhiSajaaM jJaanavRddhaye//
CS5.5.4/ puurvaruupaaNi sarvaaNi jvaroktaanyatimaatrayaa/
yaM vizanti vizatyenaM mRtyurjvarapuraHsaraH//
CS5.5.5/ anyasyaapi ca rogasya puurvaruupaaNi yaM naram/
vizantyanena kalpena tasyaapi maraNaM dhruvam//
CS5.5.6/ puurvaruupaikadezaaMstu vakSyaamo+anyaan sudaaruNaan/
ye rohaananubadhvanti &mRtyuryairanubadhyate//
CS5.5.7/ balaM ca hiiyate yasya pratizyaayazca vardhate/
tasya naariiprasaktasya zoSo+antaayopajaayate//
CS5.5.8/ zvabhiruSTraiH kharairvaa+api yaati yo dakSiNaaM dizam/
svapne yakSmaaNamaasaadya jiivitaM sa vimuJcati//
CS5.5.9/ pretaiH saha pibenmadyaM svapne yaH kRSyate zunaa/
sughoraM jvaramaasaadya jiivitaM sa vimuJcati//
CS5.5.10/ laakSaaraktaambaraabhaM yaH pazyatyambaramantikaat/
sa raktapittamaasaadya tenaivaantaaya niiyate//
CS5.5.11/ raktasragraktasarvaaGgo raktavaasaa muhurhasan/
yaH svapne &hriyate naaryaa sa raktaM praapya siidati//
CS5.5.12/ zuulaaTopaantrakuujaazca daurbalyaM caatimaatrayaa/
nakhaadiSu ca vaivarNyaM gulmenaantakaro grahaH//
CS5.5.13/ lataa kaNTakinii yasya daaruNaa hRdi jaayate/
svapne gulmastamantaaya kruuro vizati maanavam//
CS5.5.14/ kaaye+alpamapi saMspRSTaM subhRzaM yasya diiryate/
kSataani ca na rohanti kuSThairmRtyurhinasti tam//
CS5.5.15/ nagnasyaajyaavasiktasya juhvato+agnimanarciSam/
padmaanyurasi jaayante svapne kuSThairmariSyataH//
CS5.5.16/ snaataanuliptagaatre+api yasmin gRdhnanti makSikaaH/
sa prameheNa saMsparNaM praapya tenaiva hanyate//
CS5.5.17/ snehaM bahuvidhaM svapne caNDaalaiH saha yaH pibet/
badhyate sa prameheNa spRzyate+antaaya maanavaH//
CS5.5.18/ dhyaanaayaasau tathodvegau mohazcaasthaanasaMbhavaH/
aratirbalahaanizca mRtyurunmaadapuurvakaH//
CS5.5.19/ aahaaradveSiNaM pazyan luptacittamudarditam/
vidyaaddhiiro mumuurSuM tamunmaadenaatipaatinaa//
CS5.5.20/ krodhanaM traasabahulaM sakRtprahasitaananam/
muurcchaapipaasaabahulaM hantyunmaadaH zariiriNam//
CS5.5.21/ nRtyan rakSogaNaiH saakaM yaH svapne+ambhasi &siidati/
sa praapya bhRzamunmaadaM yaati lokamataH param//
CS5.5.22/ asattamaH pazyati yaH zRNotyapyasataH svanaan/
bahuun bahuvidhaan jaagrat so+apasmaareNa badhyate//
CS5.5.23/ mattaM nRtyantamaavidhya preto harati yaM naram/
svapne harati taM mRtyurapasmaarapuraHsaraH//
CS5.5.24/ stabhyete pratibuddhasya hanuu manye tathaa+akSiNii/
yasya taM bahiraayaamo gRhiitvaa hantyasaMzayam//
CS5.5.25/ zaSkuliirvaa+apyapuupaan vaa svapne khaadati yo naraH/
sa &cettaadRk chardayati pratibuddho na jiivati//
CS5.5.26/ etaani puurvaruupaaNi yaH samyagavabudhyate/
sa eSaamanubandhaM ca phalaM ca jJaatumarhati//
CS5.5.27/ imaaMzcaapyaparaan svapnaan daaruNaanupalakSayet/
vyaadhitaanaaM vinaazaaya klezaaya mahate+api vaa//
CS5.5.28/ yasyottamaaGge jaayante vaMzagulmalataadayaH/
vayaaMsi ca viliiyante svapne maiNDyamiyaacca yaH//
CS5.5.29/ gRdhroluukazvakaakaadyaiH svapne yaH parivaaryate/
rakSaHpretapizaacastriicaNDaala-&draviDaandhrakaiH//
CS5.5.30/ vaMzavetralataapaazatRNakaNTakasaGkaTe/
&saMsajjati hi yaH svapne yo &gacchan prapatatyapi//
CS5.5.31/ bhuumau paaMzuupadhaanaayaaM valmiike vaa+atha bhasmani/
zmazaanaayatane zvabhre svapne yaH &prapatatyapi//
CS5.5.32/ kaluSe+ambhasi paGke vaa kuupe vaa tamasaa++aavRte/
svapne majjati ziighreNa srotasaa &hriyate ca yaH//
CS5.5.33/ snehapaanaM tathaa+abhyaGgaH pracchardanavirecane/
hiraNyalaabhaH kalahaH svapne bandhaparaajayau//
CS5.5.34/ upaanadyuganaazazca prapaataH paadacarmaNoH/
harSaH svapne prakupitaiH pitRbhizcaavabhartsanam//
CS5.5.35/ danta-&candraarkanakSatradevataadiipacakSuSaam/
patanaM vaa vinaazo vaa svapne bhedo nagasya vaa//
CS5.5.36/ raktapuSpaM vanaM bhuumiM paapakarmaalayaM citaam/
guhaandhakaarasaMbaadhaM svapne yaH pravizatyapi//
CS5.5.37/ raktamaalii hasannuccairdigvaasaa dakSiNaaM dizam/
daaruNaamaTaviiM svapne kapiyuktena yaati vaa//
CS5.5.38/ kaaSaayiNaamasaumyaanaaM nagnaanaaM daNDadhaariNaam/
kRSNaanaaM raktanetraaNaaM svapne necchanti darazanam//
CS5.5.39/ kRSNaa &paapaa niraacaaraa diirghakezanakhastanii/
viraagamaalyavasanaa svapne kaalanizaa mataa//
CS5.5.40/ ityete daaruNaaH svapnaa rohii yairyaati paJcataam/
arogaH saMzayaM gatvaa kazcideva pramucyate//
CS5.5.41/ manovahaanaaM puurNatvaaddoSauratibalaistribhiH/
srotasaaM daaruNaan svapnaan kaale pazyati daaruNe//
CS5.5.42/ naatiprasuptaH puruSaH saphalaanaphalaaMstathaa/
indriyezena manasaa svapnaan pazyatyanekadhaa//
CS5.5.43/ dRSTaM zrutaanubhuutaM ca praarthitaM kalpitaM tathaa/
bhaavikaM doSajaM caiva svapnaM saptavidhaM viduH//
CS5.5.44/ tatra paJcavidhaM puurvamaphalaM bhiSagaadizet/
divaasvapnamatihrasvamatidiirghaM &ca buddhimaan//
CS5.5.45/ dRSTaH prathamaraatre yaH svapnaH so+&alpaphalo bhavet/
na svapedyaM punardRSTvaa sa sadyaH syaanmahaaphalaH//
CS5.5.46/ akalyaaNamapi svapnaM dRSTvaa tatraiva yaH punaH/
pazyet saumyaM zubhaakaaraM tasya vidyaacchubhaM phalam//
CS5.5.47/ tatra zlokaH---
puurvaruupaaNyatha svapnaan ya imaan vetti daaruNaan/
na sa mohaadasaadhyeSu karmaaNyaarabhate bhiSak//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane puurvaruupiiyamindriyaM naama paJcamo+adhyaayaH//5//

 
SaSTho+adhyaayaH/
CS5.6.1/ athaataH katamaanizariiriiyamindriyaM vyaakhyaasyaamaH// 
CS5.6.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.6.3/ katamaani zariiraaNi vyaadhimanti mahaamune!/
yaani vaidyaH pariharedyeSu karma na siddhyati//
CS5.6.4/ &ityaatreyo+agnivezena praznaM pRSTaH sudurvacam/
aacacakSe yathaa tasmai bhagavaaMstannibodhata//
CS5.6.5/ yasya vaibhaaSamaaNasya rujatyuurdhvamuro bhRzam/
annaM ca cyavate bhuktaM sthitaM caapi na jiiryati//
CS5.6.6/ balaM ca hiiyate &ziighraM tRSNaa caatipravardhate/
jaayate hRdi zuulaM ca taM bhiSak parivarjayet//
CS5.6.7/ hikkaa gambhiirajaa yasya zoNitaM caatisaaryate/
na tasmai bheSajaM dadyaat smarannaatreyazaasnama//
CS5.6.8/ aanaahazcaatisaarazca yametau durbalaM naram/
vyaadhitaM vizato rogau durlabhaM tasya jiivitam//
CS5.6.9/ aanaahazcaatitRSNaa ca yametau durbalaM naram/
vizato vijahatyenaM praaNaa naaticiraannaram//
CS5.6.10/ jvaraH paurvaahNiko yasya zuSkakaasazca daaruNaH/
balamaaMsavihiinasya yathaa pretastathaiva saH//
CS5.6.11/ yasya muutraM puriiSaM ca grathitaM saMpravartate/
niruuSmaNo jaThariNaH zvasano na sa jiivati//
CS5.6.12/ zvayathuryasya kukSistho hastapaadaM visarpati/
jJaatisaGghaM sa saMklezya tena rogeNa hanyate//
CS5.6.13/ zvayathuryasya paadasthastathaa sraste ca piNDike/
siidatazcaapyubhe &jaGghe taM bhiSak parivarjayet//
CS5.6.14/ zuunahastaM zuunapaadaM zuunaguhyodaraM naram/
hiinavarNabalaahaaramauSadhairnopapaadayet//
CS5.6.15/ &uroyukto bahuzleSmaa niilaH piitaH salohitaH/
satataM cyavate yasya duuraataM parivarjayet//
CS5.6.16/ hRSTaromaa saandramuutraH zuunaH &kaasajvaraarditaH/
kSiiNamaaMso naro duuraadvarjyo vaidyena jaanataa//
CS5.6.17/ trayaH prakupitaa yasya doSaaH &kaSTaabhilakSitaaH/
kRzasya balahiinasya naasti tasya cikitsitam//
CS5.6.18/ jvaraatisaarau zophaante zvayathurvaa tayoH kSaye/
durbalasya vizeSeNa narasyaantaaya jaayate//
CS5.6.19/ paaNDurazca kRzo+atyarthaM tRSNayaa+abhipariplutaH/
Dambarii kupitocchvaasaH pratyaakhyeyo vijaanataa//
CS5.6.20/ hanumanyaagrahastRSNaa balahraaso+atimaatrayaa/
praaNaazcorasi vartante yasya taM parivarjayet//
CS5.6.21/ &taamyatyaayacchate zarma na kiJcidapi vindati/
kSiiNamaaMsabalaahaaro mumuurSuraciraannaraH//
CS5.6.22/ viruddhayonayo yasya viruddhopakramaa bhRzam/
&vardhante daaruNaa rogaaH ziighraM ziighraM sa hanyate//
CS5.6.23/ balaM vijJaanamaarogyaM grahaNii &maaMsazoNitam/
etaani yasya &kSiiyante kSipraM kSipraM sa hanyate//
CS5.6.24/ aarogyaM hiiyate &yasya prakRtiH parihiiyate/
sahasaa sahasaa tasya mRtyurharati jiivitam//
CS5.6.25/ tatra zlokaH---
ityetaani zariiraaNi vyaadhimanti vivarjayet/
na hyeSu dhiiraaH pazyanti siddhiM kaaJcidupakramaat//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane katamaanizariiriiyamindriyaM naama SaSTho+adhyaayaH//6//

saptamo+adhyaayaH/
CS5.7.1/ athaataH pannaruupiiyamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.7.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.7.3/ dRSTyaaM yasya vijaaniiyaat pannaruupaaM kumaarikaam/
praticchaayaamayiimakSNornainamiccheccikitsitum//
CS5.7.4/ jyotsnaayaamaatape diipe salilaadarzayorapi/
aGgeSu vikRtaa yasya cchaayaa &pretastathaiva saH//
CS5.7.5/ chinnaa bhinnaa++aakulaa cchaayaa hiinaa vaa+apyadhikaa+api vaa/
naSTaa tanvii dvidhaa cchinnaa vikRtaa vizitaa ca yaa//
CS5.7.6/ etaazcaanyaazca yaaH kaazcit praticchaayaa vigarhitaaH/
sarvaa mumuurSataaM jJeyaa na cellakSyanimittajaaH//
CS5.7.7/ saMsthaanena pramaaNena varNena prabhayaa tathaa/
chaayaa vivartate yasya svastho+api preta eva saH//
CS5.7.8/ saMsthaanamaakRtirjJeyaa suSamaa viSamaa ca saa/
madhyamalpaM mahaccoktaM pramaaNaM trividhaM nRNaam//
CS5.7.9/ pratipramaaNasaMsthaanaa jalaadarzaatapaadiSu/
chaayaa yaa saa praticchaayaa cchaayaa varNaprabhaazrayaa//
CS5.7.10/ svaadiinaaM paJca paJcaanaaM chaayaa vividhalakSaNaaH/
naabhasii nirmalaa nilaa sasnehaa saprabheva ca //
CS5.7.11/ ruukSaa zyaavaaruNaa yaa tu vaayavii saa hataprabhaa/
vizuddharaktaa tvaagneyii diiptaabhaa darzanapriyaa//
CS5.7.12/ zuddhavaiduuryavimalaa susnigdhaa caambhasii mataa/
sthiraa &snigdhaa ghanaa zlakSNaa zyaamaa zvetaa ca paarthivii//
CS5.7.13/ vaayavii garhitaa tvaasaaM catasraH syuH &sukhodayaaH/
vaayavii tu vimaazaayaa klezaaya mahate+api vaa//
CS5.7.14/ syaattaijasii prabhaa sarvaa saa tu saptavidhaa smRtaa/
raktaa piitaa sitaa zyaavaa haritaa paaNDuraa+asitaa//
CS5.7.15/ taasaaM yaaH syurvikaasinyaH snigdhaazca vipulaazca yaaH/
taaH zubhaa ruukSamalinaaH &saMkSiptaazcaazubhodayaaH//
CS5.7.16/ varNamaakraamati cchaayaa &bhaastu varNaprakaazinii/
aasannaa lakSyate cchaayaa bhaaH &prakRSTaa prakaazate//
CS5.7.17/ naacchaayo naaprabhaH kazcidvizeSaazcihnayanti tu/
nRNaaM zubhaazubhotpattiM kaale chaayaaprabhaazrayaaH//
CS5.7.18/ kaamalaa+akSNormukhaM puurNaM zaGkhayormuktamaaMsataa/
&saMtraasazcoSNagaatratvaM yasya taM parivarjayet//
CS5.7.19/ utthaapyamaanaH zayanaat pramohaM yaati yo naraH/
muhurmuhurna saptaahaM sa jiivati &vikatthanaH//
CS5.7.20/ saMsRSTaa vyaadhayo yasya pratilomaanulomagaaH/
vyaapannaa grahaNii praayaH so+ardhamaasaM na jiivati//
CS5.7.21/ uparuddhasya rogeNa karzitasyaalpamaznataH/
bahu muutrapuriiSaM syaadyasya taM parivarjayet//
CS5.7.22/ durbalo bahu bhuGkte yaH &praagbhuktaadannamaaturaH/
alpamuutrapuriiSazca yathaa pretastathaiva saH//
CS5.7.23/ iSTaM ca &guNasaMpannamannamaznaati yo naraH/
zazvacca balavarNaabhyaaM hiiyate na sa jiivati//
CS5.7.24/ prakuujati prazvasiti zithilaM caatisaaryate/
balahiinaH pipaasaartaH zuSkaasyo na sa jiivati//
CS5.7.25/ hrasvaM ca yaH prazvasiti vyaaviddhaM spandate ca yaH/
mRtameva tamaatreyo vyaacacakSe punarvasuH//
CS5.7.26/ uurdhvaM ca yaH prazvasiti zleSmaNaa caabhibhuuyate/
hiinavarNabalaahaaro yo naro na sa jiivati//
CS5.7.27/ uurdhvaagne nayane yasya &manye caaratakampane/
balahiinaH pipaasaartaH zuSkaasyo na sa jiivati//
CS5.7.28/ yasya gaNDaavupacitau jvarakaasau ca daaruNau/
zuulii pradveSTi caapyannaM tasmin karma na sidhyati//
CS5.7.29/ &vyaavRttamuurdhajihvaasyo bhruvau yasya ca vicyute/
kaNTakaizcaacitaa jihvaa yathaa pretastathaiva saH//
CS5.7.30/ zophazcaatyarthamutsiktaM niHsRtau vRSaNau bhRzam/
atazcaiva viparyaaso vikRtyaa pretalakSaNam//
CS5.7.31/ nicitaM yasya maaMsaM &syaattvagasthiSveva dRzyate/
kSiiNasyaanaznatastasya maasamaayuH paraM bhavet//
CS5.7.32/ tatra zlokaH---
idaM liGgamariSTaaakhyamanekamabhijajJivaan/
aayurvedavidityaakhyaaM labhate kuzalo janaH//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane pannaruupiiyamindriyaM naama saptamo+adhyaayaH//7//

aSTamo+adhyaayaH/
CS5.8.1/ athaato+avaakzirasiiyamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.8.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.8.3/ avaakziraa vaa jihmaa vaa yasya vaa viziraa bhavet/
janto ruupapraticchaayaa nainamiccheccikitsitum//
CS5.8.4/ jaTiibhuutaani pakSmaaNi dRSTizcaapi &nigRhyate/
yasya jantorna taM dhiiro bheSajenopapaadayet//
CS5.8.5/ yasya zuunaani vartmaani na samaayaanti zuSyataH/
cakSuSii &copadihyete yathaa pretastathaiva saH//
CS5.8.6/ bhruvorvaa yadi vaa muurdhni siimantaavartakaan bahuun/
apuurvaanakRtaan vyaktaan dRSTvaa maraNamaadizet//
CS5.8.7/ tryahametena jiivanti lakSaNenaaturaa naraaH/
arogaaNaaM punastvetat SaDraatraM &paramucyate//
CS5.8.8/ aayamyotpaaTitaan kezaan yo naro naavabudhyate/
anaaturo vaa rogii vaa SaDraatraM naativartate//
CS5.8.9/ yasya kezaa nirabhyaGgaa dRzyante+abhyaktasannibhaaH/
uparuddhaayuSaM jJaatvaa taM dhiiraH parivarjayet//
CS5.8.10/ &glaayate naasikaavaMzaH pRthutvaM yasya gacchati/
azuunaH zuunasaMkaazaH pratyaakhyeyaH sa jaanataa//
CS5.8.11/ atyarthavivRtaa yasya yasya caatyarthasaMvRtaa/
jihmaa vaa parizuSkaa vaa naasikaa na sa jiivati//
CS5.8.12/ mukhaM &zabdazravaavoSThau zuklazyaavaatilohitau/
vikRtyaa yasya vaa niilau na sa rogaadvimucyate//
CS5.8.13/ asthizvetaa dvijaa yasya puSpitaaH paGkasaMvRtaaH/
vikRtyaa na sa rogaM taM vihaayaarogyamaznute//
CS5.8.14/ stabdhaa nizcetanaa gurvii kaNTakopacitaa bhRzam/
zyaavaa zuSkaa+athavaa zuunaa pretajihvaa nisarpiNii//
CS5.8.15/ diirghamucchvasya yo hrasvaM naro niHzvasya taamyati/
uparuddhaayuSaM jJaatvaa taM dhiiraH parivarjayet//
CS5.8.16/ hastau paadau ca manye ca taalu caivaatidiitalam/
bhavatyaayuHkSaye kruuramathavaa+api bhavenmRdu//
CS5.8.17/ ghaTTayaJjaanunaa jaanu paadaavudyamya paatayan/
yo+apaasyati muhurvaktramaaturo na sa jiivati//
CS5.8.18/ dantaizchindannakhaagraaNi nakhaicchindaJchiroruhaan/
kaaSThena bhuumiM vilikhanna rogaat parimucyate//
CS5.8.19/ dantaan khaadati yo jaagradasaamnaa virudan hasan/
vijaanaati na cedduHkhaM na sa rogaadvimucyate//
CS5.8.20/ muhurhasan muhuH kSveDan zayyaaM paadena hanti yaH/
&uccaizchidraaNi vimRzannaaturo na sa jiivati//
CS5.8.21/ yairvindati puraa bhaavaiH sametaiH paramaaM ratim/
tairevaaramamaaNasya glaasnormaraNamaadizet//
CS5.8.22/ na bibharti ziro griivaa na pRSThaM bhaaramaatmanaH/
na hanuu piNDamaasyasthamaaturasya mumuurSataH//
CS5.8.23/ sahasaa jvarasaMtaapastRSNaa muurcchaa balakSayaH/
vizleSaNaM ca sandhiinaaM mumuurSorupajaayate//
CS5.8.24/ gosargo vadanaadyasya svedaH pracyavate bhRzam/
lepajvaropataptasya durlabhaM tasya jiivitam//
CS5.8.25/ nopaiti kaNThamaahaaro jihvaa kaNThamupaiti ca/
aayuSyantaM gate jantorbalaM ca parihiiyate//
CS5.8.26/ ziro vikSipate kRcchraanmuJcayitvaa prapaaNikau/
lalaaTasrupratasvedo &mumuurSuzcyutabandhanaH//
CS5.8.27/ tatra zlokaH---
imaani liGgaani nareSu buddhimaan vibhaavayetaavahito mumuurSuSu/
kSaNena bhuutvaa hyupayaanti kaanicinnacaaphalaM liGgamihaasti kiJcana//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane+avaakNirasiiyamindriyaM naamaaSTamo+adhyaayaH//8//


navamo+adhyaayaH/
CS5.9.1/ athaato &yasyazyaavanimittiiyamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.9.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.9.3/ yasya zyaave paridhvaste harite caapi darzane/
aapanno vyaadhirantaaya jJeyastasya vijaanataa//
CS5.9.4/ niHsaMjJaH parizuSkaasyaH &samRddho vyaadhibhizca yaH/
uparuddhaayuSaM jJaatvaa taM dhiiraH parivarjayet//
CS5.9.5/ &haritaazca siraa yasya lomakuupaazca saMvRtaaH/
so+amlaabhilaaSii puruSaH pittaanmaraNamaznute//
CS5.9.6/ zariiraantaazca zobhante zariiraM copazuSyati/
balaM ca hiiyate yasya raajayakSmaa hinasti tam//
CS5.9.7/ aMsaabhitaapo hikkaa ca chardanaM zoNitasya ca/
aanaahaH paarzvazuulaM ca bhavatyantaaya zoSiNaH//
CS5.9.8/ vaatavyaadhirapasmaarii kuSThii &zophii tathodarii/
gulmii ca madhumehii ca raajayakSmii ca yo naraH//
CS5.9.9/ acikitsyaa bhavantyete balamaaMsakSaye sati/
anyeSvapi vikaareSu taan bhiSak parivarjayet//
CS5.9.10/ virecanahRtaanaaho yastRSNaanugato naraH/
viriktaH punaraadhmaati yathaa pretastathaiva saH//
CS5.9.11/ peyaM paatuM na zaknoti kaNThasya ca mukhasya ca/
urasazca nizuSkatvaadyo naro na sa &jiivati// 
CS5.9.12/ svarasya durbaliibhaavaM haaniM ca balavarNayoH/
rogavRddhimayuktyaa ca dRSTvaa maraNamaadizet//
CS5.9.13/ uurdhvazvaasaM gatoSmaaNaM zuulopahatavaGkSaNam/
zarma caanadhigacchantaM buddhimaan parivarjayet//
CS5.9.14/ apasvaraM bhaapamaaNaM praaptaM maraNamaatmanaH/
zrotaaraM caapyazabdasya duurataH parivarjayet//
CS5.9.15/ yaM naraM sahasaa rogo durbalaM parimuJcati/
saMzayapraaptamaatreyo jiivitaM tasya manyate//
CS5.9.16/ atha cejjJaatayastasya yaaceran praNipaatataH/
rasenaadyaaditi bruuyaannaasmai dadyaadvizodhanam//
CS5.9.17/ maasena cenna dRzyeta vizeSastasya zobhanaH/
rasaizcaanyaibahuvidhairdurlabhaM tasya jiivitam//
CS5.9.18/ niSThyuutaM ca puriiSaM ca retazcaambhasi majjati/
yasya tasyaayuSaH praaptamantamaahurmaniiSiNaH//
CS5.9.19/ niSTyuute yasya dRzyante varNaa bahuvidhaaH pRthak/
tacca siidatyapaH praapya na sa &jiivitumarhati//
CS5.9.20/ pittamuuSmaanugaM yasya zaGgau praapya &vimuurcchati/
sa rogaH zaGkhako naamnaa triraatraaddhanti jiivitam//
CS5.9.21/ saphenaM rudhiraM yasya muhuraasyaat prasicyate/
zuulaizca tudyate kukSiH pratyaakhyeyastathaavidhaH//
CS5.9.22/ balamaaMsakSayastiivro rogavRddhirarocakaH/
yasyaaturasya lakSyante triin pakSaanna sa jiivati//
CS5.9.23/ tatra zlokau---
vijJaanaani manuSyaaNaaM maraNe pratyupasthite/
bhavantyetaani saMpazyedanyaanyevaMvidhaani ca//
CS5.9.24/ taani sarvaaNi lakSyante na tu sarvaaNi maanavam/
vizanti vinaziSyantaM tasmaadbodhyaani sarvataH//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane yasyazyaavanimittiiyamindriyaM naama navamo+adhyaayaH//9//

dazamo+adhyaayaH/
CS5.10.1/ athaataH sadyomaraNiiyamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.10.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.10.3/ sadyastitikSataH praaNaaM(anunaasika)llakSaNaani pRthak pRthak/
agniveza! pravakSyaami saMspRSTo yairna jiivati//
CS5.10.4/ vaataaSThiilaa susaMvRddhaa tiSThantii daaruNaa hRdi/
tRSNayaa+abhipariitasya sadyo muSNaati jiivitam//
CS5.10.5/ piNDike zithiliikRtya jihmiikRtya ca naasikaam/
vaayuH zariire vicaran sadyo muSNaati jiivitam//
CS5.10.6/ bhruvau yasya cyute sthaanaadantardaahazca daaruNaH/
tasya hikkaakaro rogaH sadyo muSNaati jiivitam//
CS5.10.7/ kSiiNazoNitamaaMsasya vaayuruurdhvagatizcaran/
ubhe manye same yasya sadyo muSNaati jiivitam//
CS5.10.8/ &antareNa gudaM gacchan naabhiM ca sahasaa+anilaH/
kRzasya vaMkSaNau gRhNan sadyo muSNaati jiivitam//
CS5.10.9/ vitatya parzukaagraaNi gRhiitvorazca maarutaH/
stimitasyaayataakSasya sadyo muSNaati jiivitam//
CS5.10.10/ hRdayaM ca gudaM cobhe &gRhiitvaa maaruto balii/
durbalasya vizeSeNa sadyo muSNaati jiivitam//
CS5.10.11/ vaMkSaNaM ca gudaM cobhe gRhiitvaa maaruto balii/
zvaasaM saMjanayaJjantoH sadyo muSNaati jiivitam//
CS5.10.12/ naabhiM muutraM &bastiziirSaM puriiSaM caapi maarutaH/
&pracchinnaM janayaJchuulaM sadyo muSNaati jiivitam//
CS5.10.13/ bhidyete vaMkSaNau yasya vaatazuulaiH samantataH/
bhinnaM puriiSaM tRSNaa ca sadyaH praaNaaJjahaati saH//
CS5.10.14/ aaplutaM maaruteneha zariiraM yasya kevalam/
bhinnaM puriiSaM tRSNaa ca sadyo jahyaat sa jiivitam//
CS5.10.15/ zariiraM zophitaM yasya vaataazophena dehinaH/
bhinnaM puriiSaM tRSNaa ca sadyo jahyaat sa jiivitam//
CS5.10.16/ aamaazayasamutthaanaa yasya syaat parikartikaa/
bhinnaM puriiSaM tRSNaa ca sadyaH praaNaaJjahaati saH//
CS5.10.17/ pakvaazayasamutthaanaa yasya syaat parikartikaa/
tRSNaa gudagrahazcograH sadyo jahyaat sa jiivitam//
CS5.10.18/ &pakvaazayamadhiSThaayaM hatvaa saMjJaaM ca maarutaH/
kaNThe ghurghurakaM kRtvaa sadyo harati jiivitam//
CS5.10.19/ dantaaH kardamadigdhaabhaa mukhaM cuurNakasannibham/
sipraayante ca gaatraaNi liGgaM sadyo mariSyataH//
CS5.10.20/ tRSNaazvaasazirorogamohadairbalyakuujanaiH/
spRSTaH praaNaaJjahaatyaazu zakRdbhedena caaturaH//
CS5.10.21/ tatra zlokaH---
etaani khalu liGgaani yaH samyagavabudhyate/
sa jiivitaM ca martyaanaaM maraNaM caavabudhyate//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane sadyomaraNiiyamindriyaM naama dazamo+adhyaayaH//10//

ekaadazo+adhyaayaH/
CS5.11.1/ athaato+aNujyotiiyamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.11.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.11.3/ aNujyotiranekaagro duzchaayo durmanaaH sadaa/
ratiM na labhate &yaati paralokaM samaantaram//
CS5.11.4/ baliM balibhRto yasya praNiitaM nopabhuJjate/
lokaantaragataH piNDaM bhuGkte saMvatsareNa saH//
CS5.11.5/ saptarSiiNaaM samiipasthaaM yo na pazyatyarundhatiim/
saMvatsaraante jantuH sa saMpazyati mahattamaH//
CS5.11.6/ vikRtyaa vinimittaM yaH zobhaamupacayaM dhanam/
praapnotyato vaa vibhraMzaM samaantaM tasya jiivitam//
CS5.11.7/ bhaktiH ziilaM smRtistyaago buddhirbalamahetukam/
SaDetaani nivartante SaDbhirmaasairmariSyataH//
CS5.11.8/ dhamaniinaamapuurvaaNaaM jaalamatyarthazobhanam/
lalaaTe dRzyate yasya SaNmaasaanna sa jiivati//
CS5.11.9/ lekhaabhizcandravakraabhirlalaaTamupaciiyate/
yasya tasyaayuSaH SaDbhirmaasairantaM samaadizet//
CS5.11.10/ zariirakampaH saMmoho gatirvacanameva ca/
mattasyevopalabhyante yasya maasaM na jiivati//
CS5.11.11/ retomuutrapuriiSaaNi yasya majjanti caambhasi/
sa maasaat svajanadveSTaa mRtyuvaariNi majjati//
CS5.11.12/ hastapaadaM mukhaM cobhe vizeSaadyasya zuSyataH/
zuuyete vaa vinaa dehaat sa ca &maasaM na jiivati//
CS5.11.13/ lalaaTe muurdhni bastau vaa niilaa yasya prakaazate/
raajii baalendukuTilaa na sa jiivitumarhati//
CS5.11.14/ pravaalaguTikaabhaasaa yasya gaatre masuurikaaH/
utpadyaazu &vinazyanti na ciraat sa vinazyati//
CS5.11.15/ griivaavamardo balavaaJjihvaazvayathureva ca/
bradhnaasyagalapaakazca yasya pakvaM tamaadizet//
CS5.11.16/ saMbhramo+atipralaapo+atibhedo+&asthnaamatidaaruNaH/
kaalapaazapariitasya trayametat pravartate//
CS5.11.17/ pramuhya luJcayet kezaan &parigRhNaatyatiiva ca/
naraH &svasthavadaahaaramabalaH kaalacoditaH//
CS5.11.18/ samiipe cakSuSoH kRtvaa mRgayetaaGguliikaram/
smayate+api ca kaalaandha &uurdhvagaanimiSekSaNaH//
CS5.11.19/ zayanaadaasanaadaGgaat kaaSThaat kuDyaadathaapi vaa/
asanmRgayate kiJcit sa muhyan kaalacoditaH//
CS5.11.20/ ahaasyahaasii saMmuhyan &praleDhi dazanacchadau/
ziitapaadakarocchvaaso yo naro na sa jiivati//
CS5.11.21/ aahvayaMstaM samiipasthaM svajanaM janameva vaa/
mahaamohaavRtamanaaH pazyannapi na pazyati//
CS5.11.22/ ayogamatiyogaM vaa zariire matimaan bhiSak/
khaadiinaaM yugapaddRSTvaa bheSajaM naavacaarayet//
CS5.11.23/ atipravRddhyaa rogaaNaaM manasazca balakSayaat/
vaasamutsRjati kSipraM zariirii dehasaMjJakam//
CS5.11.24/ varNasvaraavannibalaM vaagindriyamanobalam/
hiiyate+asukSaye nidraa nityaa bhavati vaa na vaa//
CS5.11.25/ bhiSagbheSajapaanaannagurumitradviSazca ye/
vazagaaH sarva evaite boddhavyaaH samavartinaH//
CS5.11.26/ eteSu rogaH kramate bheSajaM pratihanyate/
naiSaamannaani bhuJjiita na codakamapi spRzet//
CS5.11.27/ paadaaH sametaazcatvaaraH saMpannaaH saadhakairguNaiH/
vyarthaa gataayuSo dravyaM vinaa naasti guNodayaH//
CS5.11.28/ pariikSyamaayurbhiSajaa niirujasyaaturasya ca/
aayurjJaanaphalaM kRtsnamaayurjJe hyanuvartate//
CS5.11.29/ tatra zlokaH---
kriyaapathamatikraantaaH kevalaM dehamaaplutaaH/
cihnaM kurvanti yaddoSaastadariSTaM nirucyate//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane+aNujyotiiyamindriyaM naamaikaadazo+adhyaayaH//11//


dvaadazo+adhyaayaH/
CS5.12.1/ athaato gomayacuurNiiyamindriyaM vyaakhyaasyaamaH//
CS5.12.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH//
CS5.12.3/ yasya gomayacuurNaabhaM cuurNaM muurdhani jaayate/
sasnehaM bhrazyate caiva maasaantaM tasya jiivitam//
CS5.12.4/ &nikaSanniva yaH paadau cyutaaMsaH paridhaavati/
vikRtyaa na sa loke+asmiMzciraM vasati maanavaH//
CS5.12.5/ yasya snaataanuliptasya puurvaM zuSyatyuro bhRzam/
aardreSu sarvagaatreSu so+ardhamaasaM na jiivati//
CS5.12.6/ yamuddizyaaturaM vaidyaH &saMvartayitumauSadham/
yatamaano na zaknoti durlabhaM tasya jiivitam//
CS5.12.7/ vijJaataM bahuzaH siddhaM vidhivaccaavacaaritam/
na sidhyatyauSadhaM yasya naasti tasya cikitsitam//
CS5.12.8/ &aahaaramupayuJjaano bhiSajaa suupakalpitam/
yaH phalaM tasya naapnoti durlabhaM tasya jiivitam//
CS5.12.9/ duutaadhikaare vakSyaamo lakSaNaani mumuurSataam/
yaani dRSTvaa bhiSak praajJaH pratyaakhyaayaadasaMyamam//
CS5.12.10/ muktakezo+athavaa nagne rudatyaprayate+athavaa/
bhiSagabhyaagataM dRSTvaa duutaM maraNamaadizet//
CS5.12.11/ supte bhiSaji ye duutaazchindatyapi ca bhindati/
aagacchanti bhiSak teSaaM na bhartaaramanuvrajet//
CS5.12.12/ juhvatyagniM tathaa piNDaan pitRbhyo nirvapatyapi/
vaidye duutaa ya aayaanti te ghnanti prajighaaMsavaH//
CS5.12.13/ kathayatyaprazastaani cintayatyathavaa punaH/
vaidye duutaa manuSyaaNaamaagacchanti mumuurSataam//
CS5.12.14/ mRtadagdhavinaSTaani bhajati vyaaharatyapi/
aprazastaani caanyaani vaidye duutaa mumuurSataam//
CS5.12.15/ vikaarasaamaanyaguNe deze kaale+athavaa bhiSak/
duutamabhyaagataM dRSTvaa naaturaM tamupaacaret//
CS5.12.16/ diinabhiitadrutatrastamalinaamasatiiM striyam/
triin vyaakRtiiMzca SaNDaaMzca duutaan vidyaanmumuurSataam//
CS5.12.17/ aGgavyasaninaM duutaM liGginaM vyaadhitaM tathaa/
saMprekSya cograkarmaaNaM na vaidyo gantumarhati//
CS5.12.18/ aaturaarthamanupraaptaM kharoSTrarathavaahanam/
duutaM dRdSTvaa bhiSagvidyaadaaturasya paraabhavam//
CS5.12.19/ palaalabusamaaMsaasthikezalomanakhadvijaan/
maarjaniiM musalaM zuurpamupaanaccarma &vicyutam//
CS5.12.20/ tRNakaaSThatuSaaGgaaraM spRzanto loSTamazma ca/
tatpuurvadarzane duutaa vyaaharanti mumuurSataam//
CS5.12.21/ yasmiMzca duute bruvati vaakyamaaturasaMzrayam/
pazyennimittamazubhaM taM ca naanuvrajedbhiSak//
CS5.12.22/ tathaa vyasaninaM pretaM pretaalaGkaarameva vaa/
bhinnaM dagdhaM vinaSTaM vaa tadvaadiini vacaaMsi vaa//
CS5.12.23/ raso vaa kaTukastiivro gandho vaa kauNapo mahaan/
sparzo vaa vipulaH kruuro yadvaa+anyadazubhaM bhavet//
CS5.12.24/ tatpuurvamabhito vaakyaM vaakyakaale+athavaa punaH/
duutaanaaM vyaahRtaM zrutvaa dhiiro maraNamaadizet//
CS5.12.25/ iti duutaadhikaaro+ayamuktaH kRtsno mumuurSataam/
pathyaaturakulaanaaM ca vakSyaamyautpaatikaM punaH//
CS5.12.26/ avakSutamathotkruSTaM skhalanaM patanaM tathaa/
aakrozaH saMprahaaro vaa pratiSedho vigarhaNam//
CS5.12.27/ vastroSNiiSottaraasaGgazchatropaanadyugaazrayam/
vyasanaM darzanaM caapi mRtavyasaninaaM tathaa//
CS5.12.28/ caityadhvajapataakaanaaM puurNaanaaM patanaani ca/
hataaniSTapravaadaazca duuSaNaM bhasmapaaMzubhiH//
CS5.12.29/ pathacchedo biDaalena zunaa sarpeNa vaa punaH/
mRgaadvijaanaaM kruuraaNaaM giro diiptaaM dizaM prati//
CS5.12.30/ zayanaasanayaanaanaamuttaanaanaaM ca darzanam/
ityetaanyaprazastaani sarvaaNyaahurmaniiSiNaH//
CS5.12.31/ etaani pathi vaidyena pazyataa++aaturavezmani/
zRNvataa ca na gantavyaM tadaagaaraM vipazcitaa//
CS5.12.32/ ityautpaatikamaakhyaataM pathi vaidyavigarhitam/
imaamapi ca budhyeta gRhaavasthaaM mumuurSataam//
CS5.12.33/ praveze puurNakumbhaagnimRdviijaphalasarpiSaam/
vRSabraahmaNaratnaannadevataanaaM ca nirgatim//
CS5.12.34/ agnipuurNaani paatraaNi bhinnaani vizikhaani ca/
bhiSaG mumuurSataaM vezma pravizanneva pazyati//
CS5.12.35/ chinnabhinnaani dagdhaani bhagnaani mRditaani ca/
durbalaani ca sevante mumuurSorvaizmikaa janaaH//
CS5.12.36/ zayanaM vasanaM yaanaM gamanaM bhojanaM rutam/
zruuyate+amaGgalaM yasya naasti tasya cikitsitam//
CS5.12.37/ zayanaM vasanaM yaanamanyaM vaa+api paricchadam/
pretavadyasya kurvanti suhRdaH preta eva saH//
CS5.12.38/ annaM vyaapadyate+atyarthaM jyotizcaivopazaamyati/
nivaate sendhanaM yasya tasya naasti cikitsitam//
CS5.12.39/ aaturasya gRhe yasya bhidyante vaa patanti vaa/
atimaatramamatraaNi durlabhaM tasya jiivitam//
CS5.12.40/ bhavanti caatra---
yaddvaadazabhiradhyaayairvyaasataH parikiirtitam/
mumuurSataaM manuSyaaNaaM lakSaNaM jiivitaantakRt//
CS5.12.41/ tat samaasena vakSyaamaH paryaayaantaramaazritam/
paryaayavacanaM hyarthavijJaanaayopapadyate//
CS5.12.42/ atyarthaM punareRveyaM vivakSaa no vidhiiyate/
tasminnevaadhikaraNe yat puurvamabhizabditam//
CS5.12.43/ vasataaM caramaM kaalaM zariireSu zariiriNaam/
abhyugraaNaaM vinaazaaya dehebhyaH pravivatsataam//
CS5.12.44/ iSTaaMstitikSataaM praaNaan kaantaM vaasaM jihaasataam/
tantrayantreSu bhinneSu tamo+antyaM pravivikSataam//
CS5.12.45/ vinaazaayeha ruupaaNi yaanyavasthaantaraaNi ca/
bhavanti taani vakSyaami yathoddezaM yathaagamam//
CS5.12.46/ praaNaaH &samupatapyante nijJaanamuparudhyate/
vamanti balamaGgaani ceSTaa vyuparamanti ca//
CS5.12.47/ indriyaaNi vinazyanti khiliibhavati &cetanaa/
autsukyaM bhajate sattvaM ceto bhiiraavizatyapi//
CS5.12.48/ smRtistyajati medhaa ca hriizriyau caapasarpataH/
upaplavante paapmaana &ojastejazca nazyati//
CS5.12.49/ ziilaM vyaavartate+atyarthaM bhaktizca parivartate/
vikriyante praticchaayaazchaayaazca vikRtiM prati//
CS5.12.50/ zukraM pracyavate sthaanaadunmaargaM bhajate+anilaH/
kSayaM maaMsaani gacchanti gacchatyasRgapi kSayam//
CS5.12.51/ uuSmaaNaH pralayaM yaanti vizleSaM yaanti sandhayaH/
gandhaa vikRtimaayaanti bhedaM varNasvarau tathaa//
CS5.12.52/ vaivarNyaM bhajate kaayaH kaayacchidraM vizuSyati/
dhuumaH saMjaayate muurdhnii daaruNaakhyazca cuurNakaH//
CS5.12.53/ satataspandanaa dezaaH zariire ye+abhilakSitaaH/
te stambhaanugataaH sarve na calanti kathaMcana//
CS5.12.54/ guNaaH zariiradezaanaaM ziitoSNamRdudaaruNaaH/
niparyaasena vartante sthaaneSvanyeSu tadvidhaaH//
CS5.12.55/ nakheSu jaayate puSpaM paGko danteSu jaayate/
jaTaaH pakSmasu jaayante siimantaazcaapi muurdhani//
CS5.12.56/ bheSajaani na saMvRttiM praapnuvanti yathaaruci/
yaani caapyupapadyante teSaaM &viiryaM na sidhyati//
CS5.12.57/ naanaaprakRtayaH kruuraa vikaaraa vividhauSadhaaH/
kSipraM samabhivartante pratihatya balaujasii//
CS5.12.58/ zabdaH sparzo raso ruupaM gandhazceSTaa &vicintitam/
utpadyante+azubhaanyeva pratikarmapravRttiSu//
CS5.12.59/ dRzyante daaruNaaH svapnaa dauraatmyamupajaayate/
preSyaaH pratiipataaM yaanti pretaakRtirudiiryate//
CS5.12.60/ prakRtirhiiyate+atyarthaM vikRtizcaabhivardhate/
kRtsnamautpaatikaM ghoramari(ni)STamupalakSyate//
CS5.12.61/ ityetaani manuSyaaNaaM bhavanti vinaziSyataam/
lakSaNaani yathoddezaM yaanyuktaani yathaagamam//
CS5.12.62/ maraNaayeha ruupaaNi pazyataa+api bhiSagvidaa/
apRSTena na vaktavyaM maraNaM pratyupasthitam//
CS5.12.63/ pRSTenaapi na vaktavyaM tatra yatropaghaatakam/
aaturasya bhavedduHkhamathavaa+anyasya kasyacit//
CS5.12.64/ abruvanmaraNaM tasya nainamiccheccikitsitum/
yasya pazyedvinaazaaya liGgaani kuzalo bhiSak//
CS5.12.65/ liGgebhyo maraNaakhyebhyo vipariitaani pazyataa/
liGgaanyaarogyamaagantu vaktavyaM bhiSajaa dhruvam//
CS5.12.66/ duutairautpaatikairbhaavaiH pathyaaturakulaazrayaiH/
aaturaacaaraziileSTadravyasaMpattilakSaNaiH//
CS5.12.67/ svaacaaraM hRSTamavyaGgaM yazasyaM zuklavaasasam/
amuNDamajaTaM duutaM jaativezakriyaasamam//
CS5.12.68/ anuSTrakharayaanasthamasandhyaasvagraheSu ca/
adaaruNeSu nakSatreSvanugreSu &dhruveSu ca//
CS5.12.69/ vinaa caturthiiM navamiiM vinaa riktaaM caturdaziim/
madhyaahnamardharaatraM ca bhuukampaM raahudarzanam//
CS5.12.70/ vinaa dezamazastaM caazastautpaatikalakSaNam/
duutaM prazastamavyagraM nirdizedaagataM bhiSak//
CS5.12.71/ dadhyakSatadvijaatiinaaM vRSabhaaNaaM nRpasya ca//
CS5.12.72/ ratnaanaaM puurNakumbhaanaaM sitasya turagasya ca/
suradhvajapataakaanaaM phalaanaaM &yaavakasya ca//
CS5.12.73/ kanyaapuMvardhamaanaanaaM baddhasyaikapazostasthaa/
pRthivyaa uddhRtaayaazca vahneH prajvalitasya ca//
CS5.12.74/ modakaanaaM sumanasaaM zuklaanaaM candanasya ca/
manojJasyaannapaanasya puurNasya zakaTasya ca//
CS5.12.75/ nRbhirdhenvaaH savatsaayaa vaDavaayaaH striyaastathaa/
jiivaJjiivakasiddhaarthasaarasapriyavaadinaam//
CS5.12.76/ haMsaanaaM zatapatraaNaaM caaSaaNaaM zikhinaaM tathaa/
matsyaajadvijazaGkhaanaaM &priyaGguunaaM ghRtasya ca//
CS5.12.77/ rucakaadarzasiddhaartharocanaanaaM ca darzanam/
gandhaH surabhirvarNazca suzuklo madhuro rasaH//
CS5.12.78/ mRgapakSimanuSyaaNaaM prazastaazca giraH zubhaaH/
chatradhvajapataakaanaamutkSepaNamabhiSTutiH//
CS5.12.79/ bheriimRdaGgazaGkhaanaaM zabdaaH puNyaahanisvanaaH/
vedaadhyayanazabdaazca sukho vaayuH pradakSiNaH//
CS5.12.80/ pathi vezmapraveze tu vidyaadaarogyalakSaNam/
maGgalaacaarasaMpannaH saaruto vaizmiko janaH//
CS5.12.81/ zraddadhaano+anukuulazca prabhuutadravyasaMgrahaH/
dhanaizvaryasukhaavaaptiriSTalaabhaH sukhena ca//
CS5.12.82/ dravyaaNaaM tatra yogyaanaaM yojanaa siddhireva ca/
gRhapraasaadazailaanaaM naagaanaamRSabhasya ca//
CS5.12.83/ hayaanaaM puruSaaNaaM ca svapne samadhirohaNam/
somaarkaagnidvijaatiinaaM gavaaM nRRNaaM payaasvinaam//
CS5.12.84/ arNavaanaaM prataraNaM vRddhiH saMbaadhaniHsRtiH/
svapne devaiH sapitRbhiH prasannaizcaabhibhaaSaNam//
CS5.12.85/ darzanaM zuklavastraaNaaM hradasya vimalasya ca/
maaMsamatsyaviSaamedhyacchatraadarzaparigrahaH//
CS5.12.86/ svapne sumanasaaM caiva zuklaanaaM darzanaM zubham/
azvagorathayaanaM ca yaanaM puurvottareNa ca/
rodanaM patitotthaanaM dviSataaM caavamardanam//
CS5.12.87/ sattvalakSaNasaMyogo bhaktirvaidyadvijaatiSu/
saadhyatvaM na ca nirvedastadaarogyasya lakSaNaM//
CS5.12.88/ aarogyaadbalamaayuzca sukhaM ca labhate mahat/
iSTaaMzcaapyaparaan bhaavaan puruSaH zubhalakSaNaH//
CS5.12.89/ uktaM gomayacuurNiiye maraNaarogyalakSaNam/
duutasvapnaaturotpaatayuktisiddhivyapaazrayam//
CS5.12.90/ itiidamuktaM prakRtaM yathaatathaM 
tadanvavekSyaM satataM bhiSagvidaa/
tathaa hi siddhiM ca yazazca zaazvataM 
sa siddhakarmaa labhate dhanaani ca//

ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte indriyasthaane gomayacuurNiiyamindriyaM naama dvaadazo+adhyaayaH//12//

indriyasthaanaM saMpuurNaM/carakasaMhitaa