CarakasaMhitaa (Ver.1. August 2009) digitalized by Tsutomu Yamashita cooperated with Yasutaka Muroya, Yukio Yamanaka and Madhu K.P. based on the edition of The CharakasaMhitaa of Agniveza revised by Charaka and DRiDhabala With the AAyurveda-diipikaa Commentary of ChakrapaaNidatta ed. by Vaidya Jaadavaji Trikamji AAchaarya, 3rd. ed. Nirnaya Sagar press, Bombay, 1941, 4th. ed. Munshiram Manoharlal, New Delhi, 1981. Text Input System vowels: a, aa, i, ii, u, uu, R, RR, L, e, ai, o, au gutturals: k, kh, g, gh, G palatals: c, ch, j, jh, J linguals: T, Th, D, Dh, N dentals: t, th, d, dh, n labials: p, ph, b, bh, m semivowels: y, r, l, v sibilants: z, S, s aspiration: h anusvAra: M visarga: H --------------------------------------------------------------------------------------------- CarakasaMhitaa suutrasthaanam / prathamo+adhyaayaH / CS1.1.1ab/ athaato diirghaJjiivitiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.1.2ab/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.1.3ab/ diirghaM jiivitamanvicchanbharadvaaja upaagamat / CS1.1.3cd/ indramugratapaa buddhvaa zaraNyamamarezvaram // CS1.1.4ab/ brahmaNaa hi yathaaproktamaayurvedaM pajaapatiH / CS1.1.4cd/ jagraaha nikhilenaadaavazvinau tu punastataH // CS1.1.5ab/ azvibhyaaM bhagavaaJchakraH pratipede ha kevalam / CS1.1.5cd/ RSiprokto bharadvaajastasmaacchakramupaagamat // CS1.1.6ab/ vighnabhuutaa yadaa rogaaH praadurbhuutaaH zariiriNaam / CS1.1.6cd/ tapopavaasaadhyayanabrahmacaryavrataayuSaam // CS1.1.7ab/ tadaa bhuuteSvanukrozaM puraskRtya maharSayaH / CS1.1.7cd/ sametaaH puNyakarmaaNaH paarzve himavataH zubhe // CS1.1.8ab/ aGgiraa jamadagnizca vasiSThaH kazyapo bhRguH / CS1.1.8cd/ aatreyo gautamaH saaGkhyaH pulastyo naarado+asitaH // CS1.1.9ab/ agastyo vaamadevazca maarkaNDeyaazvalaayanau / CS1.1.9cd/ paarikSirbhikSuraatreyo bharadvaajaH kapiJjalaH& // [& kapiSThalaH] CS1.1.10ab/ vizvaamitraazmarathyau ca bhaargavazcyavano+abhijit / CS1.1.10cd/ gaargyaH &zaaNDilyakauNDilyauvaarkSirdevalagaalavau // [& -kauNDinyau-] CS1.1.11ab/ saaGkRtyo baijavaapizca kuziko baadaraayaNaH / CS1.1.11cd/ baDizaH zaralomaa ca kaapyakaatyaayanaavubhau // CS1.1.12ab/ kaaGkaayanaH kaikazeyo dhaumyo maariicakaazyapau / CS1.1.12cd/ zarkaraakSo hiraNyaakSo lokaakSaH paiGgireva ca // CS1.1.13ab/ zaunakaH zaakuneyazca maitreyo maimataayaniH / CS1.1.13cd/ vaikhaanasaa vaalakhilyaastathaa caanye maharSayaH // CS1.1.14ab/ brahmajJaanasya nidhayo &damasya niyamasya ca / [& yamasya] CS1.1.14cd/ tapasastejasaa diiptaa huuyamaanaa ivaagnayaH // CS1.1.15ab/ sukhopaviSTaaste tatra puNyaaM cakruH kathaamimaam / CS1.1.15cd/ dharmaarthakaamamokSaaNaamaarogyaM muulamuttamam // CS1.1.16ab/ rogaastasyaapahartaaraH zreyaso jiivitasya ca / CS1.1.16cd/ praadurbhuuto manuSyaaNaamantaraayo mahaanayam // CS1.1.17ab/ kaH syaatteSaaM zamopaaya ityuktvaa dhyaanamaasthitaaH / CS1.1.17cd/ atha te zaraNaM zakraM dadRzurdhyaanacakSuSaa // CS1.1.18ab/ sa vakSyati zamopaayaM yathaavadamaraprabhuH / CS1.1.18cd/ kaH sahasraakSabhavanaM gacchet praSTuM zaciipatim // CS1.1.19ab/ ahamarthe niyujyeyamatreti prathamaM vacaH / CS1.1.19cd/ bharadvaajo+abraviittasmaadRSibhiH sa niyojitaH // CS1.1.20ab/ sa zakrabhavanaM gatvaa surarSigaNamadhyagam / CS1.1.20cd/ dadarza balahantaaraM diipyamaanamivaanalam // CS1.1.21ab/ so+abhigamya jayaaziirbhirabhinandya surezvaram / CS1.1.21cd/ provaaca vinayaaddhiimaanRsiiNaaM vaakyamuttamam // CS1.1.22ab/ vyaadhayo hi samutpannaaH sarvapraaNibhayaGkaraaH / CS1.1.22cd/ tadbruuhi me zamopaayaM yathaavadamaraprabho // CS1.1.23ab/ tasmai provaaca bhagavaanaayurvedaM zatakratuH / CS1.1.23cd/ padairalpairmatiM buddhvaa vipulaaM paramarSaye // CS1.1.24ab/ hetuliGgauSadhajJaanaM svasthaaturaparaayaNam / CS1.1.24cd/ trisuutraM zaazvataM puNyaM bubudhe yaM pitaamahaH // CS1.1.25ab/ so+anantapaaraM triskandhamaayurvedaM mahaamatiH / CS1.1.25cd/ yathaavadaciraat sarvaM bubudhe tanmanaa muniH // CS1.1.26ab/ tenaayuramitam lebhe bharadvaajaH sukhaanivitam / CS1.1.26cd/ RSibhyo+anadhikam tacca zazaMsaanavazeSayan // CS1.1.27ab/ RSayazca bharadvaajaajjagRhustaM prajaahitam / CS1.1.27cd/ diirghamaayuzcikiirSanto vedaM vardhanamaayuSaH // CS1.1.28ab/ maharSayaste daDrzuryathaavajjJaanacakSuSaa / CS1.1.28cd/ saamaanyaM ca vizeSaM ca guNaan dravyaaNi karma ca // CS1.1.29ab/ samavaayaM ca yajjJaatvaa tantroktaM vidhimaasthitaaH / CS1.1.29cd/ lebhire paramaM zarma jiivitaM caapyanitvaram // CS1.1.30ab/ atha maitriiparaH puNyamaayurvedaM punarvasuH / CS1.1.30cd/ ziSyebhyo dattavaan SaDbhyaH sarvabhuutaanukampayaa // CS1.1.31ab/ agnivezazca &bhelazca jatuukarNaH paraazaraH / [& bheDazca] CS1.1.31cd/ haariitaH kSaarapaaNizca jagRhustanmunervacaH // CS1.1.32ab/ buddhervizeSastatraasiinnopadezaantaraM muneH / CS1.1.32cd/ tantrasya kartaa prathamamagnivezo yato+abhavat // CS1.1.33ab/ atha bhelaadayazcakruH svaM svaM tantraM kRtaani ca / CS1.1.33cd/ zraavayaamaasuraatreyaM sarSisaGghaM sumedhasaH // CS1.1.34ab/ zrutvaa suutraNamarthaanaamRSayaH puNyakarmaNaam / CS1.1.34cd/ yathaavatsuutritamiti prahRSTaasta+anumenire // CS1.1.35ab/ sarva evaastuvaMstaaMzca sarvabhuutahitaiSiNaH / CS1.1.35cd/ saadhu bhuuteSvanukroza ityuccairabruvan samam // CS1.1.36ab/ taM puNyaM zuzruvuH zabdaM divi devarSayaH sthitaaH / CS1.1.36cd/ saamaraaH paramarSiiNaM zrutvaa mumudire param // CS1.1.37ab/ aho saadhviti nirghoSo lokaaMstriinanvavaadayat& / [& -naadayat] CS1.1.37cd/ nabhasi snigdhagambhiiro harSaadbhuutairudiiritaH // CS1.1.38ab/ zivo vaayurvavau sarvaa bhaabhirunmiilitaa dizaH / CS1.1.38cd/ nipetuH sajalaazcaiva divyaaH kusumavRSTayaH // CS1.1.39ab/ athaagnivezapramukhaan vivizurjJaanadevataaH / CS1.1.39cd/ buddhiH siddhiH smRtirmedhaa dhRtiH kiirtiH kSamaadayaa // CS1.1.40ab/ taani caanumataanyeSaaM tantraaNi paramarSibhiH / CS1.1.40cd/ &bhavaaya bhuutasaGghaanaaM pratiSThaaM bhuvi lebhire // [& bhaavaaya]] CS1.1.41ab/ hitaahitaM sukhaM dukhamaayustasya hitaahitam / CS1.1.41cd/ maanaM ca tacca yatroktamaayurvedaH sa ucyate // CS1.1.42ab/ zariirendriyasattvaatmasaMyogo dhaari jiivitam / CS1.1.42cd/ nityagazcaanubandhazca paryaayairaayurucyate // CS1.1.43ab/ tasyaayuSaH puNyatamo vedo vedavidaaM mataH / CS1.1.43cd/ vakSyate yanmanuSyaaNaaM lokayorubhayorhitam // CS1.1.44ab/ sarvadaa sarvabhaavaanaaM saamaanyaM vRddhikaaraNam / CS1.1.44cd/ hraasaheturvizeSazca pravRttirubhayasya tu // CS1.1.45ab/ saamaanyamekatvakaraM vizeSastu pRthaktvakRt / CS1.1.45cd/ tulyaarthataa hi saamaanyaM vizeSastu viparyayaH // CS1.1.46ab/ sattvamaatmaa zariiraM ca trayametattridaNDavat / CS1.1.46cd/ lokastiSThati saMyogaattatra sarvaM pratiSThitam // CS1.1.47ab/ sa pumaaMzcetanaM tacca taccaadhikaraNaM smRtam / CS1.1.47cd/ vedasyaasya tadarthaM hi vedo+ayaM saMprakaazitaH // CS1.1.48ab/ khaadiinyaatmaa manaH kaalo dizazca dravyasaMgrahaH / CS1.1.48cd/ sendriyaM cetanaM dravyaM nirindriyamacetanam // CS1.1.49ab/ saarthaa gurvaadayo buddhiH prayatnaantaaH paraadayaH / CS1.1.49cd/ guNaaH proktaaH prayatnaadi karma ceSTitamucyate // CS1.1.50ab/ samavaayo+apRthagbhaavo bhuumyaadiinaaM guNairmataH / CS1.1.50cd/ sa nityo yatra hi dravyaM na tatraaniyato guNaH // CS1.1.51ab/ yatraazritaaH karmaguNaaH kaaraNaM samavaayi yat / CS1.1.51cd/ taddravyaM samavaayii tu nizceSTaH kaaraNaM guNaH // CS1.1.52ab/ saMyoge ca vibhaage ca kaaraNaM dravyamaazritam / CS1.1.52cd/ kartavyasya kriyaa karma karma naanyadapekSate // CS1.1.53ab/ ityuktaM kaaraNaM kaaryaM dhaatusaamyamihocyate / CS1.1.53cd/ dhaatusaamyakriyaa coktaa tantrasyaasya prayojanam // CS1.1.54ab/ kaalabuddhiindriyaarthaanaaM yogo mithyaa na caati ca / CS1.1.54cd/ dvayaazrayaaNaaM vyaadhiinaaM trividho hetusaMgrahaH // CS1.1.55ab/ zariiraM sattvasaMjJaM ca vyaadhiinaamaazrayo mataH / CS1.1.55cd/ tathaa sukhaanaaM yogastu sukhaanaaM kaaraNaM samaH // CS1.1.56ab/ nirvikaaraH parastvaatmaa sattvabhuutaguNendriyaiH / CS1.1.56cd/ caitanye kaaraNaM nityo draSTaa pazyati hi kriyaaH // CS1.1.57ab/ vaayuH pittaM kaphazcoktaH zaariiro doSasaMgrahaH / CS1.1.57cd/ maanasaH punaruddiSTo rajazca tama eva ca // CS1.1.58ab/ prazaamyatyauSadhaiH puurvo daivayuktivyapaazrayaiH / CS1.1.58cd/ maanaso jJaanavijJaanadhairyasmRtisamaadhibhiH // CS1.1.59ab/ ruukSaH ziito laghuH suukSmazcalo+atha vizadaH kharaH / CS1.1.59cd/ vipariitaguNairdravyairmaarutaH saMprazaamyati // CS1.1.60ab/ sasnehamuSNaM tiikSNaM ca dravamamlaM saraM kaTu / CS1.1.60cd/ vipariitaguNaiH pittaM dravyairaazu prazaamyati // CS1.1.61ab/ guruziitamRdusnigdhamadhurasthirapicchilaaH / CS1.1.61cd/ zleSmaNaH prazamaM yaanti vipariitaguNairguNaaH // CS1.1.62ab/ vipariitaguNairdezamaatraakaalopapaaditaiH / CS1.1.62cd/ bheSajairvinivartante vikaaraaH saadhyasaMmataaH // CS1.1.63ab/ saadhanaM na tvasaadhyaanaaM vyaadhiinaamupadizyate / CS1.1.63cd/ bhuuyazcaato yathaadravyaM guNakarmaaNi vakSyate // CS1.1.64ab/ rasanaartho rasastasya dravyamaapaH kSitistathaa / CS1.1.64cd/ nirvRttau ca vizeSe ca pratyayaaH khaadayastrayaH // CS1.1.65ab/ svaaduramlo+atha lavaNaH kaTukastikta eva ca / CS1.1.65cd/ kaSaayazceti SaTko+ayaM rasaanaaM saMgrahaH smRtaH // CS1.1.66ab/ svaadvamlalavaNaa vaayuM kaSaayasvaadutiktakaaH / CS1.1.66cd/ jayanti pittaM zleSmaaNaM kaSaayakaTutiktakaaH // (CS1.1.66.1ab/ kaTvamlalavaNaaH pittaM svadvamlalavaNaaH kapham /) (CS1.1.66.1cd/ kaTutiktakaSaayaazca kopayanti samiiraNam //) CS1.1.67ab/ kiMciddoSaprazamanaM kiMciddhaatupraduuSaNam / CS1.1.67cd/ svasthavRttau mataM kiMcittrividhaM dravyamucyate // CS1.1.68ab/ tat punastrividhaM proktaM jaGgamaudbhidapaarthivam / CS1.1.68cd/ madhuuni gorasaaH pittaM vasaa majjaa+asRgaamiSam // CS1.1.69ab/ viNmuutracarmaretosthisnaayuzRGganakhaaH khuraaH / CS1.1.69cd/ jaGgamebhyaH prayujyante kezaa lomaani rocanaaH // CS1.1.70ab/ suvarNaM samalaaH paJca lohaaH sasikataaH sudhaa / CS1.1.70cd/ manaHzilaale maNayo lavaNaM gairikaaJjane // CS1.1.71ab/ bhaumamauSadhamuddiSTamaudbhidaM tu caturvidham / CS1.1.71cd/ vanaspatistathaa viirudvaanaspatyastathauSadhiH // CS1.1.72ab/ phalairvanaspatiH puSpairvaanaspatyaH phalairapi / CS1.1.72cd/ oSadhyaH phalapaakaantaaH prataanairviirudhaH smRtaaH // CS1.1.73ab/ muulatvaksaaraniryaasanaalasvarasapallavaaH& / [& -naaDasva-] CS1.1.73cd/ kSaaraaH kSiiraM phalaM puSpaM bhasma tailaani kaNTakaaH // CS1.1.74ab/ patraaNi zuGgaaH kandaazca prarohaazcaudbhido gaNaH / CS1.1.74cd/ muulinyaH SoDazaikonaa phalinyo viMzatiH smRtaaH // CS1.1.75ab/ mahaasnehaazca catvaaraH paJcaiva lavaNaani ca / CS1.1.75cd/ aSTau muutraaNi saMkhyaataanyaSTaaveva payaaMsi ca // CS1.1.76ab/ zodhanaarthaazca SaD vRkSaaH punarvasunidarzitaaH / CS1.1.76cd/ ya etaan vetti saMyoktuM vikaareSu sa vedavit // CS1.1.77ab/ hastidantii haimavatii zyaamaa trivRdadhoguDaa / CS1.1.77cd/ saptalaa zvetanaamaa ca pratyakzreNii gavaakSyapi // CS1.1.78ab/ jyotiSmatii ca bimbii ca zaNapuSpii viSaaNikaa / CS1.1.78cd/ ajagandhaa dravantii ca kSiiriNii caatra SoDazii // CS1.1.79ab/ zaNapuSpii ca bimbii ca cchardane haimavatyapi / CS1.1.79cd/ zvetaa jyotiSmatii caiva yojyaa ziirSavirecane // CS1.1.80ab/ ekaadazaavaziSTaa yaaH prayojyaastaa virecane / CS1.1.80cd/ ityuktaa naamakarmabhyaaM muulinyaH phaliniiH zRNu // CS1.1.81ab/ zaGkhinyatha viDaGgaani trapuSaM madanaani ca / CS1.1.81cd/ dhaamaargavamathekSvaaku jiimuutaM kRtavedhanam / CS1.1.81ef/ aanuupaM sthalajaM caiva kliitakaM dvididhaM smRtam // CS1.1.82ab/ prakiiryaa codakiiryaa ca pratyakpuSpaa tathaa+abhayaa / CS1.1.82cd/ antaHkoTarapuSpii ca hastiparNyaazca zaaradam // CS1.1.83ab/ kampillakaaragvadhayoH phalaM yat kuTajasya ca / CS1.1.83cd/ dhaamaargavamathekSvaaku jiimuutaM kRtavedhanam // CS1.1.84ab/ madanaM kuTajaM caiva trapuSaM hastiparNinii / CS1.1.84cd/ etaani vamane caiva yojyaanyaasthaapaneSu ca // CS1.1.85ab/ nastaH pracchardane caiva pratyakpuSpaa vidhiiyate / CS1.1.85cd/ daza yaanyavaziSTaani taanyuktaani virecane // CS1.1.86ab/ naamakarmabhiruktaani phalaanyekonaviMzatiH / CS1.1.86cd/ sarpistailaM vasaa majjaa sneho diSTazcaturvidhaH // CS1.1.87ab/ paanaabhyaJjanabastyarthaM nasyaarthaM caiva yogataH / CS1.1.87cd/ snehanaa jiivanaa varNyaa balopacayavardhanaaH // CS1.1.88ab/ snehaa hyete ca vihitaa vaatapittakaphaapahaaH / CS1.1.88cd/ sauvarcalaM saindhavaM ca viDamaudbhidameva ca // CS1.1.89ab/ saamudreNa sahaitaani paJca syurlavaNaani ca / CS1.1.89cd/ snighdaanyuSNaani tiikSNaani diipaniiyatamaani ca // CS1.1.90ab/ aalepanaarthe yujyante snehasvedavidhau tathaa / CS1.1.90cd/ adhobhaagordhvabhaageSu niruuheSvanuvaasane // CS1.1.91ab/ abhyaJjane bhojanaarthe zirasazca cirecane / CS1.1.91cd/ zastrakarmaNi vartyarthamaJjanotsaadaneSu ca // CS1.1.92ab/ ajiirNaanaahayorvaate gulme zuule tathodare / CS1.1.92cd/ uktaani &lavaNaanyuurdhvaM muutraaNyaSTau nibodha me // CS1.1.93ab/ mukhyaani yaani diSTaani sarvaaNyaatreyazaasane / CS1.1.93cd/ avimuutramajaamuutraM gomuutraM maahiSaM ca yat // CS1.1.94ab/ hastimuutramathoSTrasya hayasya ca kharasya ca / CS1.1.94cd/ uSNaM tiikSNamatho+aruukSaM kaTukaM lavaNaanvitam // CS1.1.95ab/ muutramutsaadane yuktaM yuktamaalepaneSu ca / CS1.1.95cd/ yuktamaasthaapane muutraM yuktaM caapi virecane // CS1.1.96ab/ svedeSvapi ca tadyuktamaanaaheSvagadeSu ca / CS1.1.96cd/ udareSvatha caarzaHsu gulmikuSThikilaasiSu // CS1.1.97ab/ tadyuktamupanaaheSu pariSeke tathaiva ca / CS1.1.97cd/ diipaniiyaM viSaghnaM ca krimighnaM copadizyate // CS1.1.98ab/ paaNDurogopasRStaanaamuttamaM zarma cocyate / CS1.1.98cd/ zleSmaaNaM zamayet piitaM maarutaM caanulomayet // CS1.1.99ab/ karSet pittamadhobhaagamityasmin guNasaMgrahaH / CS1.1.99cd/ saamaanyena mayoktastu pRthaktvena pravakSyate // CS1.1.100ab/ avimuutraM satiktaM syaat snigdhaM pittaavirodhi ca / CS1.1.100cd/ aajaM kaSaayamadhuraM pathyaM doSaannihanti ca // CS1.1.101ab/ gavyaM samadhuraM kiMciddoSaghnaM krimikuSThanut / CS1.1.101cd/ kaNDuuM ca zamayet piitaM samyagdoSodare hitam // CS1.1.102ab/ arzaHzophodaraghnaM tu sakSaaraM maahiSaM saram / CS1.1.102cd/ haastikaM lavaNaM muutraM hitaM tu krimikuSThinaam // CS1.1.103ab/ prazastaM baddhaviNmuutraviSazleSmaamayaarzasaam / CS1.1.103cd/ satiktaM zvaasakaasaghnamarzoghnaM cauSTramucyate // CS1.1.104ab/ vaajinaaM tiktakaTukaM kuSThavraNaviSaapaham / CS1.1.104cd/ kharamuutramapasmaaronmaadagrahavinaazanam // CS1.1.105ab/ itiihoktaani muutraaNi yathaasaamarthyayogataH / CS1.1.105cd/ ataH kSiiraaNi vakSyante karma caiSaaM guNaazca ye // CS1.1.106ab/ avikSiiramajaakSiiraM gokSiiraM maahiSaM ca yat / CS1.1.106cd/ uSTriiNaamatha naagiinaaM vaDavaayaaH striyaastathaa // CS1.1.107ab/ praayazo madhuraM snigdhaM ziitaM stanyaM payo matam / CS1.1.107cd/ priiNanaM bRMhaNaM vRSyaM medhyaM balyaM manaskaram // CS1.1.108ab/ jiivaniiyaM zramaharaM zvaasakaasanibarhaNam / CS1.1.108cd/ hanti zoNitapittaM ca sandhaanaM vihatasya ca // CS1.1.109ab/ sarvapraaNaabhRtaaM saatmyaM zamanaM zodhanaM tathaa / CS1.1.109cd/ tRSNaaghnaM diipaniiyaM ca zreSThaM kSiiNakSateSu ca // CS1.1.110ab/ paaNDuroge+amlapitte ca zoSe gulme tathodare / CS1.1.110cd/ atiisaare jvare daahe zvayathau ca vizeSataH // CS1.1.111ab/ yonizukrapradoSeSu muutreSvapracureSu ca / CS1.1.111cd/ puriiSe grathite pathyaM vaatapittavikaariNaam // CS1.1.112ab/ nasyaalepaavagaaheSu vamanaasthaapaneSu ca / CS1.1.112cd/ virecane snehane ca payaH sarvatra yujyate // CS1.1.113ab/ yathaakramaM kSiiraguNaanekaikasya pRthak pRthak / CS1.1.113cd/ annapaanaadike+adhyaaye bhuuyo vakSyaamyazeSataH // CS1.1.114ab/ athaapare trayo vRkSaaH pRthagye phalamuulibhiH / CS1.1.114cd/ snuhyarkaazmantakaasteSaamidaM karma pRthak pRthak // CS1.1.115ab/ vamane+azmantakaM vidyaat snuhiikSiiraM virecane / CS1.1.115cd/ kSiiramarkasya vijJeyaM vamane savirecane // CS1.1.116ab/ imaaMstriinaparaan vRkSaanaahuryeSaaM hitaastvacaH / CS1.1.116cd/ puutiikaH kRSNagandhaa ca tilvakazca tathaa taruH // CS1.1.117ab/ virecane prayoktavyaH puutiikastilvakastathaa / CS1.1.117cd/ kRSNagandhaa pariisarpe zotheSvarzaHSu cocyate // CS1.1.118ab/ dadruvidradhigaNDeSu kuSTheSvapyalajiiSu ca / CS1.1.118cd/ SaDvRkSaaJchodhanaanetaanapi vidyaadvicakSaNaH // CS1.1.119ab/ ityuktaaH phalamuulinyaH snehaazca lavaNaani ca / CS1.1.119cd/ muutraM kSiiraaNi vRkSaazca SaD ye diSTapayastvacaH // CS1.1.120ab/ oSadhiirnaamaruupaabhyaaM jaanate hyajapaa vane / CS1.1.120cd/ avipaazcaiva gopaazca ye caanye vanavaasinaH // CS1.1.121ab/ na naamajJaanamaatreNa ruupajJaanena vaa punaH / CS1.1.121cd/ oSadhiinaaM paraaM praaptiM kazcidveditumarhati // CS1.1.122ab/ yogavittvapyaruupajJastaasaaM tattvaviducyate / CS1.1.122cd/ kiM punaryo vijaaniiyaadoSadhiiH sarvathaa bhiSak // CS1.1.123ab/ yogamaasaaM tu yo vidyaaddezakaalopapaaditam / CS1.1.123cd/ puruSaM puruSaM viikSya sa jJeyo bhiSaguttamaH // CS1.1.124ab/ yathaa viSaM yathaa zastraM yathaa+agnirazaniryathaa / CS1.1.124cd/ tathauSadhamavijJaataM vijJaatamamRtaM yathaa // CS1.1.125ab/ auSadhaM hyanabhijJaataM naamaruupaguNaistribhiH / CS1.1.125cd/ vijJaataM caapi duryuktamanarthaayopapadyate // CS1.1.126ab/ yogaadapi viSaM tiikSNamuttamaM bheSajaM bhavet / CS1.1.126cd/ bheSajaM caapi duryuktaM tiikSNaM saMpadyate viSam // CS1.1.127ab/ tasmaanna bhiSajaa yuktaM yuktibaahyena bheSajam / CS1.1.127cd/ dhiimataa kiMcidaadeyaM jiivitaarogyakaaGkSiNaa // CS1.1.128ab/ kuryaannipatito muurdhni sazeSaM vaasavaazaniH / CS1.1.128cd/ sazeSamaaturaM kuryaannatvajJamatamauSadham // CS1.1.129ab/ duHkhitaaya zayaanaaya zraddadhaanaaya rogiNe / CS1.1.129cd/ yo bheSajamavijJaaya praajJamaanii prayacchati // CS1.1.130ab/ tyaktadharmasya paapasya mRtyubhuutasya durmateH / CS1.1.130cd/ naro narakapaatii syaattasya saMbhaaSaNaadapi // CS1.1.131ab/ varamaaziiviSaviSaM kvathitaM taamrameva vaa / CS1.1.131cd/ piitamatyagnisantaptaa bhakSitaa vaa+apyayoguDaaH // CS1.1.132ab/ natu zrutavataaM vezaM bibhrataa zaraNaagataat / CS1.1.132cd/ gRhiitamannaM paanaM vaa vittaM vaa rogapiiDitaat // CS1.1.133ab/ bhiSagbubhuuSurmatimaanataH svaguNasampadi / CS1.1.133cd/ paraM prayatnamaatiSThet praaNadaH syaadyathaa nRNaam // CS1.1.134ab/ tadeva yuktaM bhaiSajyaM yadaarogyaaya kalpate / CS1.1.134cd/ sa caiva bhiSajaaM zreSTho rogebhyo yaH pramocayet // CS1.1.135ab/ samyakprayogaM sarveSaaM siddhiraakhyaati karmaNaam / CS1.1.135cd/ siddhiraakhyaati sarvaizca guNairyuktaM bhiSaktamam // CS1.1.136/ tatra zlokaaH CS1.1.136ab/ aayurvedaagamo heturaagamasya pravartanam / CS1.1.136cd/ suutraNasyaabhyanujJaanamaayurvedasya nirNayaH // CS1.1.137ab/ saMpuurNaM kaaraNaM kaaryamaayurvedaprayojanam / CS1.1.137cd/ hetavazcaiva doSaazca bheSajaM saMgraheNa ca // CS1.1.138ab/ rasaaH sapratyayadravyaastrividho dravyasaMgrahaH / CS1.1.138cd/ muulinyazca phalinyazca snehaazca lavaNaani ca // CS1.1.139ab/ muutraM kSiiraaNi vRkSaazca SaD ye kSiiratvagaazrayaaH / CS1.1.139cd/ karmaaNi caiSaaM sarveSaaM yogaayogaguNaaguNaaH // CS1.1.140ab/ vaidyaapavaado yatrasthaaH sarve ca bhiSajaaM guNaaH / CS1.1.140cd/ sarvametat samaakhyaataM puurvaadhyaaye maharSiNaa // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte suutrasthaane diirghaJjiivitiiyo naama prathamo+adhyaayaH / dvitiiyo+adhyaayaH/ CS1.2.1/ athaato+apaamaargataNDuliiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH// CS1.2.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS1.2.3ab/ apaamaargasya biijaani pippaliirmaricaani ca/ CS1.2.3cd/ viDaGgaanyatha zigruuNi sarSapaaMstumburuuNi ca// CS1.2.4ab/ ajaajiiM &caajagandhaaM ca piiluunyelaaM hareNukaam/ [& `caajamodaaM ca' iti paa-] CS1.2.4cd/ pRthviikaaM surasaaM zvetaaM kuTherakaphaNijjhakau// CS1.2.5ab/ ziriiSabiijaM lazunaM haridre lavaNadvayam/ CS1.2.5cd/ jyotiSmatiiM naagaraM ca dadyaacchiirSavirecane// CS1.2.6ab/ gaurave zirasaH zuule piinase+ardhaavabhedake/ CS1.2.6cd/ krimivyaadhaavapasmaare ghraaNanaaze pramohake// CS1.2.7ab/ madanaM madhukaM nimbaM jiimuutaM kRtavedhanam/ CS1.2.7cd/ pippaliikuTajekSvaakuuNyelaaM dhaamaargavaaNi ca// CS1.2.8ab/ upasthite zleSmapitte vyaadhaavaamaazayaazraye/ CS1.2.8cd/ vamanaarthaM prayuJjiita bhiSagdehamaduuSayan// CS1.2.9ab/ trivRtaaM triphalaaM dantiiM niiliniiM saptalaaM vacaam/ CS1.2.9cd/ kampillakaM gavaakSiiM ca kSiiriNiimudakiiryakaam// CS1.2.10ab/ piiluunyaaragvadhaM draakSaaM dravantiiM niculaani ca/ CS1.2.10cd/ pakvaazayagate doSe virekaarthaM prayojayet// CS1.2.11ab/ &paaTalaaM caagnimanthaM ca bilvaM zyonaakameva ca/ [& `paaTaliM' iti paa-] CS1.2.11cd/ kaazmaryaM zaalaparNiiM ca pRzniparNiiM nidigdhikaam// CS1.2.12ab/ balaaM zvadaMSTraaM bRhatiimeraNDaM sapunarnavam/ CS1.2.12cd/ yavaan kulatthaan kolaani guDuuciiM madanaani ca// CS1.2.13ab/ palaazaM kattRNaM caiva snehaaMzca lavaNaani ca/ CS1.2.13cd/ udaavarte vibandheSu yuJjyaadaasthaapaneSu ca// CS1.2.14ab/ ata evauSadhagaNaat saMkalpyamanuvaasanam/ CS1.2.14cd/ maarutaghnamiti proktaH saMgrahaH paaJcakarmikaH// CS1.2.15ab/ taanyupasthitadoSaaNaaM snehasvedopapaadanaiH/ CS1.2.15cd/ paJcakarmaaNi kurviita maatraakaalau vicaarayan// CS1.2.16ab/ maatraakaalaazrayaa yuktiH, siddhiryuktau pratiSThitaa/ CS1.2.16cd/ tiSThatyupari yuktijJo dravyajJaanavataaM sadaa// CS1.2.17ab/ ata uurdhvaM pravakSyaami yavaaguurvividhauSadhaaH/ CS1.2.17cd/ vividhaanaaM vikaaraaNaaM tatsaadhyaanaaM nivRttaye// CS1.2.18ab/ pippaliipippaliimuulacavyacitrakanaagaraiH/ CS1.2.18cd/ yavaaguurdiipaniiyaa syaacchuulaghnii copasaadhitaa// CS1.2.19ab/ dadhitthabilvacaaGgeriitakradaaDimasaadhitaa/ CS1.2.19cd/ paacanii graahiNii, peyaa savaate paaJcamuulikii// CS1.2.20ab/ zaalaparNiibalaavilvaiH pRzniparNyaa ca saadhitaa/ CS1.2.20cd/ daaDimaamlaa hitaa peyaa pittazleSmaatisaariNaam// CS1.2.21ab/ payasyardhodake cchaage hriiverotpalanaagaraiH/ CS1.2.21cd/ peyaa raktaatisaaraghnii pRzniparNyaa ca saadhitaa// CS1.2.22ab/ dadyaat saativiSaaM &peyaaM saame saamlaaM sanaagaraam/ [& `peyaamaame' iti paa-]] CS1.2.22cd/ zvadaMSTraakaNTakaariibhyaaM muutrakRcchre saphaaNitaam// CS1.2.23ab/ viDaGgapippaliimuulazigrubhirmaricena ca/ CS1.2.23cd/ takrasiddhaa& yavaaguuH syaat krimighnii sasuvarcikaa// [& `atra takraM jalasthaane bodhyaM' iti gaGgaadharaH] CS1.2.24ab/ mRdviikaasaarivaalajapippaliimadhunaagaraiH/ CS1.2.24cd/ pipaasaaghnii, viSaghnii ca somaraajiivipaacitaa// CS1.2.25ab/ siddhaa varaahaniryuuhe yavaaguurbRMhaNii mataa/ CS1.2.26cd/ gavedhukaanaaM bhRSTaanaaM karzaniiyaa samaakSikaa// CS1.2.26ab/ sarpiSmatii bahutilaa snehanii lavaNaanvitaa/ CS1.2.26cd/ kuzaamalakaniryuuhe zyaamaakaanaaM& virukSaNii// CS1.2.27ab/ dazamuuliizRtaa kaasahikkaazvaasakaphaapahaa/ CS1.2.27cd/ yamake madiraasiddhaa pakvaazayarujaapahaa// CS1.2.28ab/ zaakairmaaMsaistilairmaaSaiH siddhaa varco nirasyati/ CS1.2.28cd/ jambvaamraasthidadhitthaamlabilvaiH saaGgraahikii mataa// CS1.2.29ab/ kSaaracitrakahiGgvamlavetasairbhedinii mataa/ CS1.2.29cd/ abhayaapippaliimuulavizvairvaataanulomanii&// [& `-bilvai-' iti paa-] CS1.2.30ab/ takrasiddhaa yavaaguuH syaadghRtavyaapattinaazinii/ CS1.2.30cd/ tailavyaapadi zastaa syaattakrapiNyaakasaadhitaa// CS1.2.31ab/ gavyamaaMsarasaiH saamlaa viSamajvaranaazinii/ CS1.2.31cd/ kaNThyaa yavaanaaM yamake pippalyaamalakaiH zRtaa// CS1.2.32ab/ taamracuuDarase siddhaa retomaargarujaapahaa/ CS1.2.32cd/ samaaSavidalaa vRSyaa ghRtakSiiropasaadhitaa// CS1.2.33ab/ upodikaadadhibhyaaM tu siddhaa madavinaazinii/ CS1.2.33cd/ kSudhaM hanyaadapaamaargakSiiragodhaarasaiH zRtaa// CS1.2.34/ tatra zlokaH --- CS1.2.34ab/ aSTaaviMzatirityetaa yavaagvaH parikiirtitaaH/ CS1.2.34cd/ paJcakarmaaNi caazritya prokto bhaiSajyasaMgrahaH// CS1.2.35ab/ puurvaM muulaphalajJaanahetoruktaM yadauSadham/ CS1.2.35cd/ paJcakarmaazrayajJaanahetostat kiirtitaM punaH// CS1.2.36ab/ smRtimaan hetuyuktijO jitaatmaa pratipattimaan/ CS1.2.36cd/ bhiSagauSadhasaMyogaizcikitsaaM kartumarhati// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane+apaamaargataNDuliiyo naama dvitiiyo+adhyaayaH//2// tRtiiyo+adhyaayaH/ CS1.3.1/ athaata aaragvadhiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH// CS1.3.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS1.3.3ab/ aaragvadhaH saiDagajaH karaJjo vaasaa guDuucii madanaM haridre/ CS1.3.3cd/ zryaahvaH suraahvaH khadiro dhavazca nimbo viDaGgaM karaviirakatvak// CS1.3.4ab/ granthizca bhaurjo lazunaH ziriiSaH salomazo guggulukRSNagandhe/ CS1.3.4cd/ phaNijjhako vatsakasaptaparNau piiluuni kuSThaM sumanaHpravaalaaH// CS1.3.5ab/ vacaa hareNustrivRtaa nikumbho bhallaatakaM gairikamaJjanaM ca/ CS1.3.5cd/ manaHzilaale gRhadhuuma elaa kaaziisalodhraarjunamustasarjaaH// CS1.3.6ab/ ityardharuupairvihitaaH SaDete gopittapiitaaH punareva piSTaaH/ CS1.3.6cd/ siddhaaH paraM sarSapatailayuktaazcuurNapradehaa bhiSajaa prayojyaaH// CS1.3.7ab/ kuSThaani kRcchraaNi navaM kilaasaM surezaluptaM kiTibhaM sadadru/ CS1.3.7cd/ bhagandaraarzaaMsyapaciiM sapaamaaM hanyuH prayuktaastvaciraannaraaNaam// CS1.3.8ab/ kuSThaM haridre surasaM paTolaM nimbaazvagandhe suradaaruzigruu/ CS1.3.8cd/ sasarSapaM tumburudhaanyavanyaM caNDaaM ca cuurNaani samaani kuryaat// CS1.3.9ab/ taistakrapiSTaiH prathamaM zariiraM tailaaktamudvartayituM yateta/ CS1.3.9cd/ tenaasyakaNDuuH piDakaaH sakoThaaH kuSThaani zophaazca zamaM vrajanti// CS1.3.10ab/ kuSThaamRtaasaGgakaTaGkaTeriikaasiisakampillakamustalodhraaH/ CS1.3.10cd/ saugandhikaM sarjaraso viDaGgaM manaHzilaale karaviirakatvak// CS1.3.11ab/ tailaaktagaatrasya kRtaani cuurNaanyetaani dadyaadavacuurNanaartham/ CS1.3.11cd/ dadruuH sakaNDuuH kiTibhaani paamaa vicarcikaa caiva tathaiti zaantim// CS1.3.12ab/ manaHzilaale maricaani tailamaarkaM payaH kuSThaharaH pradehaH/ CS1.3.12cd/ tutthaM viDaGgaM maricaani kuSThaM lodhraM ca tadvat samanaHzilaM syaat// CS1.3.13ab/ rasaaJjanaM saprapunaaDabiijaM yuktaM kapitthasya rasena lepaH/ CS1.3.13cd/ karaJjabiijaiDagajaM sakuSThaM gomuutrapiSTaM ca paraH pradehaH// CS1.3.14ab/ ubhe haridre kuTajasya biijaM karaJjabiijaM sumanaHpravaalaan/ CS1.3.14cd/ tvacaM samadhyaaM hayamaarakasya lepaM tilakSaarayutaM vidadhyaat// CS1.3.15ab/ manaHzilaa tvak kuTajaat sakuSThaat salomazaH saiDagajaH karaJjaH/ CS1.3.15cd/ granthizca bhaurjaH karaviiramuulaM cuurNaani saadhyaani tuSodakena// CS1.3.16ab/ palaazanirdaaharasena caapi karSoddhRtaanyaaDhakasaMmitena/ CS1.3.16cd/ darviipralepaM pravadanti lepametaM paraM kuSThanisuudanaaya// CS1.3.17ab/ parNaani piSTvaa caturaGgulasya takreNa parNaanyatha kaakamaacyaaH/ CS1.3.17cd/ tailaaktagaatrasya narasya kuSThaanyudvartayedazvahanacchadaizca// CS1.3.18ab/ kolaM kulatthaaH suradaaruraasnaamaaSaatasiitailaphaani kuSTham/ CS1.3.18cd/ vacaa zataahvaa yavacuurNamamlamuSNaani vaataamayinaaM pradehaH// CS1.3.19ab/ aanuupamatsyaamiSavesavaarairuSNaiH pradehaH pavanaapahaH syaat/ CS1.3.19cd/ snehaizcaturbhirdazamuulamizrairgandhauSadhaizcaanilahaH pradehaH// CS1.3.20ab/ takreNa yuktaM yavacuurNamuSNaM sakSaaramartiM jaThare nihanyaat/ CS1.3.20cd/ kuSThaM zataahvaaM savacaaM yavaanaaM cuurNaM satailaamlamuzanti vaate// CS1.3.21ab/ ubhe zataahve madhukaM madhuukaM balaaM priyaalaM ca kazerukaM ca/ CS1.3.21cd/ ghRtaM vidaariiM ca sitopalaaM ca kuryaat pradehaM pavane sarakte// CS1.3.22ab/ raasnaa guDuucii madhukaM bale dve sajiivakaM sarSabhakaM payazca/ CS1.3.22cd/ ghRtaM ca siddhaM madhuzeSayuktaM raktaanilaartiM praNudet pradehaH// CS1.3.23ab/ vaate sarakte saghRtaM pradeho godhuumacuurNaM chagaliipayazca/ CS1.3.23cd/ natotpalaM candanakuSThayuktaM zirorujaayaaM saghRtaM pradehaH// CS1.3.24ab/ prapauNDariikaM suradaaru kuSThaM yaSTyaahvamelaa kamalotpale ca/ CS1.3.24cd/ zirorujaayaaM saghRtaH pradeho lohairakaapadmakacorakaizca// CS1.3.25ab/ raasnaa haridre naladaM zataahve dve devadaaruuNi sitopalaa ca/ CS1.3.25cd/ jiivantimuulaM saghRtaM satailamaalepanaM paarzvarujaasu koSNam// CS1.3.26ab/ zaivaalapadmotpalavetratuGgaprapauNDariikaaNyamRNaalalodhram/ CS1.3.26cd/ priyaGgukaaleyakacandanaani nirvaapaNaH syaat saghRtaH pradehaH// CS1.3.27ab/ sitaalataavetasapadmakaani yaSTyaahvamaindrii nalinaani duurvaa/ CS1.3.27cd/ yavaasamuulaM kuzakaazayozca nirvaapaNaH syaajjalamerakaa ca// CS1.3.28ab/ zaileyamelaaguruNii sakuSThe caNDaa nataM tvak suradaaru raasnaa/ CS1.3.28cd/ ziitaM nihanyaadaciraat pradeho viSaM ziriiSastu sasindhuvaaraH// CS1.3.29ab/ ziriiSalaamajjakahemalodhraistvagdoSasaMsvedaharaH pragharSaH/ CS1.3.29cd/ patraambulodhraabhayacandanaani zariiradaurgandhyaharaH pradehaH// CS1.3.30/ tatra zlokaH --- CS1.3.30ab/ ihaatrijaH siddhatamaanuvaaca dvaatriMzataM siddhamaharSipuujyaH/ CS1.3.30cd/ cuurNapradehaan vividhaamayaghnaanaaragvadhiiye jagato hitaartham// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane aaragvadhiiyo naama tRtiiyo+adhyaayaH//3// caturtho+adhyaayaH/ CS1.4.1/ athaataH SaDvirecanazataazritiiyamadhyaayaM& vyaakhyaasyaamaH// [& `SaDvirecanazatiiyaM' iti paa-] CS1.4.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS1.4.3/ iha khalu SaD virecanazataani bhavanti, SaD virecanaazrayaaH, paJca kaSaayayonayaH, paJcavidhaM kaSaayakalpanaM, paJcaazanmahaakaSaayaaH, paJca kaSaayazataani, iti saMgrahaH// CS1.4.4/ SaD virecanazataani, iti yaduktaM tadiha saMgraheNodaahRtya vistareNa kalpopaniSadi vyaakhyaasyaamaH; (&tatra) trayastriMzadyogazataM praNiitaM phaleSu, ekonacatvaariMzajjiimuutakeSu yogaaH, paJcacatvaariMzadikSvaakuSu, dhaamaargavaH SaSTidhaa bhavati yogayuktaH, kuTajastvaSTaadazadhaa yogameti, kRtavedhanaM SaSTidhaa bhavati yogayuktaM, zyaamaatrivRdyogazataM praNiitaM dazaapare caatra bhavanti yogaaH, caturaGgulo dvaadazadhaa yogameti, lodhraM vidhau SoDazayogayuktaM, mahaavRkSo bhavati viMzatiyogayuktaH, ekonacatvaariMzat saptalaazaGkhinyoryogaaH, aSTacatvaariMzaddantiidravantyoH, iti SaDvirecanazataani// CS1.4.5/ SaD virecanaazrayaa iti kSiiramuulatvakpatrapuSpaphalaaniiti// CS1.4.6/ paJca kaSaayayonaya iti madhurakaSaayo+amlakaSaayaH kaTukaSaayastiktakaSaayaH kaSaayakaSaayazceti tantre saMjJaa// CS1.4.7/ paJcavidhaM kaSaayakalpanamiti tadyathaa --- svarasaH, kalkaH, zRtaH, ziitaH, phaaNTaH, kaSaaya iti/ (&yantraniSpiiDitaaddravyaadrasaH svarasa ucyate/ yaH piNDo rasapiSTaanaaM sa kalkaH parikiirtitaH// vahnau tu kvathitaM dravyaM zRtamaahuzcikitsakaaH/ dravyaadaapotthitaattoye pratapte nizi saMsthitaat// kaSaayo yo+abhiniryaati sa ziitaH samudaahRtaH/ kSiptvoSNatoye mRditaM tat phaaNTaM parikiirtitam//) teSaaM yathaapuurvaM balaadhikyam; ataH kaSaayakalpanaa vyaadhyaaturabalaapekSiNii; na tvevaM khalu sarvaaNi sarvatropayogiini bhavanti// CS1.4.8/ `paJcaazanmahaakaSaayaa' iti yaduktaM tadanuvyaakhyaasyaamaH; tadyathaa --- jiivaniiyo bRMhaNiiyo lekhaniiyo bhedaniiyaH sandhaaniiyo diipaniiya iti SaTkaH kaSaayavargaH; balyo varNyaH kaNThyo hRdya iti catuSkaH kaSaayavargaH; tRptighno+arzoghraH kuSThaghnaH kaNDuughnaH krimighno viSaghna iti SaTkaH kaSaayavargaH; stanyajananaH stanyazodhanaH zukrajananaH zukrazodhana iti catuSkaH kaSaayavargaH; snehopagaH svedopago vamanopago virecanopaga aasthaapanopago+anuvaasanopagaH zirovirecanopaga iti saptakaH kaSaayavargaH; chardinigrahaNastRSNaanigrahaNo hikkaanigrahaNa iti trikaH kaSaayavargaH; puriiSasaMgrahaNiiyaH puriiSavirajaniiyo muutrasaMgrahaNiiyo muutravirajaniiyo muutravirecaniiya iti paJcakaH kaSaayavargaH; kaasaharaH zvaasaharaH zothaharo jvaraharaH zramahara iti paJcakaH kaSaayavargaH; daahaprazamanaH ziitaprazamana udardaprazamano+aGgamardaprazamanaH zuulaprazamana iti paJcakaH kaSaayavargaH; zoNitasthaapano vedanaasthaapanaH saMjJaasthaapanaH prajaasthaapano vayaHsthaapana iti paJcakaH kaSaayavargaH; iti paJcaazanmahaakaSaayaa mahataaM ca kaSaayaaNaaM lakSaNodaaharaNaarthaM vyaakhyaataa bhavanti/ teSaamekaikasmin mahaakaSaaye daza dazaavayavikaan kaSaayaananuvyaakhyaasyaamaH; taanyeva paJca kaSaayazataani bhavanti// CS1.4.9/ tadyathaa --- jiivakarSabhakau medaa mahaamedaa kaakolii kSiirakaakolii &mudgaparNiimaaSaparNyau jiivantii madhukamiti dazemaani jiivaniiyaani bhavanti(1), kSiiriNii raajakSavakaazvagandhaakaakoliikSiirakaakoliivaaThyaayaniibhadraudaniibhaaradvaajiipayasyarSyagandhaa iti dazemaani bRMhaNiiyaani bhavanti(2), mustakuSThaharidraadaaruharidraavacaativiSaakaTurohiNiicitrakacirabilvahaimavatya iti dazemaani lekhaniiyaani bhavanti(3), &suvahaarkorubukaagnimukhiicitraacitrakacirabilvazaGkhiniizakulaadaniisvarNakSiiriNya iti dazemaani bhedaniiyaani bhavanti(4), madhukamadhuparNiipRzniparNyambaSThakiisamaGgaamocarasadhaatakiilodhrapriyaGgukaTphalaaniiti dazemaani sandhaaniiyaani bhavanti(5), pippaliipippaliimuulacavyacitrakazRGgaveraamlavetasamaricaajamodaabhallaatakaasthihiGguniryaasaa iti dazemaani diipaniiyaani bhavanti(6), iti SaTkaH kaSaayavargaH// CS1.4.10/ aindryRSabhyatirasarSyaproktaapayasyaazvagandhaasthiraarohiNiibalaatibalaa iti dazemaani balyaani bhavanti(7), candanatuGgapadmakoziiramadhukamaJjiSThaasaarivaapayasyaasitaalataa iti dazemaani varNyaani bhavanti(8), saarivekSumuulamadhukapippaliidraakSaavidaariikaiTaryahaMsapaadiibRhatiikaNTakaarikaa iti dazemaani kaNThyaani bhavanti(9), aamraamraatakalikucakaramardavRkSaamlaamlavetasakuvalabadaradaaDimamaatuluGgaaniiti dazemaani hRdyaani bhavanti(10), iti catuSkaH kaSaayavargaH// CS1.4.11/ gaagaracavyacitrakaviDaGgamuurvaaguDuuciivacaamustapippaliipaTolaaniiti dazemaani tRptighnaani bhavanti(11), kuTajabilvacitrakanaagaraativiSaabhayaadhanvayaasakadaaruharidraavacaacavyaaniiti dazemaanyarzoghnaani bhavanti(12), khadiraabhayaamalakaharidraaruSkarasaptaparNaaragvadhakaraviiraviDaGgajaatiipravaalaa iti dazemaani kuSThaghnaani bhavanti(13), candananaladakRtamaalanaktamaalanimbakuTajasarSapamadhukadaaruharidraamustaaniiti dazemaani kaNDuughnaani bhavanti(14), akSiivamaricagaNDiirakebukaviDaGganirguNDiikiNihiizvadaMSTraavRSaparNikaakhuparNikaa iti dazemaani krimighnaani bhavanti(15), haridraamaJjiSThaasuvahaasuukSmailaapaalindiicandanakatakaziriiSasindhuvaarazleSmaatakaa iti dazemaani viSaghnaani bhavanti(16), iti SaTkaH kaSaayavargaH// CS1.4.12/ viiraNazaaliSaSTikekSuvaalikaadarbhakuzakaazagundretkaTakattRNamuulaaniiti dazemaani stanyajananaani bhavanti(17), paaThaamahauSadhasuradaarumustamuurvaaguDuuciivatsakaphalakiraatatiktakakaTurohiNiisaarivaa iti dazemaani stanyazodhanaani bhavanti(18), jiivakarSabhakakaakoliikSiirakaakoliimudgaparNiimaaSaparNiimedaavRddharuhaajaTilaakuliGgaa iti dazemaani zukrajananaani bhavanti(19), kuSThailavaalukakaTphalasamudraphenakadambaniryaasekSukaaNDekSvikSurakavasukoziiraaNiiti dazemaani zukrazodhanaani bhavanti(20), iti catuSkaH kaSaayavargaH// CS1.4.13/ mRdviikaamadhukamadhuparNiimedaavidaariikaakoliikSiirakaaloliijiivakajiivantiizaalaparNya iti dazemaani snehopagaani bhavanti(21), zobhaaJjanakairaNDaarkavRzciirapunarnavaayavatilakulatthamaaSabadaraaNiiti dazemaani svedopagaani bhavanti(22), madhumadhukakovidaarakarbudaaraniipavidulabimbiizaNapuSpiisadaapuSpaapratyakpuSpaa iti dazemaani vamanopagaani bhavanti(23), draakSaakaazmaryaparuuSakaabhayaamalakabibhiitakakuvalabadarakarkandhupiiluuniiti dazemaani virecanopagaani bhavanti(24), trivRdbilvapippaliikuSThasarSapavacaavatsakaphalazatapuSpaamadhukamadanaphalaaniiti dazemaanyaasthaapanopagaani bhavanti(25), raasnaasuradaarubilvamadanazatapuSpaavRzciirapunarnavaazvadaMSTraagnimanthazyonaakaa iti dazemaanyanuvaasanopagaani bhavanti(26), jyotiSmatiikSavakamaricapippaliiviDaGgzigrusarSapaapaamaargataNDulazvetaamahaazvetaa iti dazemaani zirovirecanopagaani bhavanti(27), iti saptakaH kaSaayavargaH// CS1.4.14/ jambvaamrapallavamaatuluGgaamlabadaradaaDimayavayaSTikoziiramRllaajaa iti dazemaani chardinigrahaNaani bhavanti(28), naagaradhanvayavaasakamustaparpaTakacandanakiraatatiktakaguDuuciihriiveradhaanyakapaTolaaniiti dazemaani tRSNaanigrahaNaani bhavanti(29), zaTiipuSkaramuulabadarabiijakaNTakaarikaabRhatiivRkSaruhaabhayaapippaliiduraalabhaakuliirazRGgyaa iti dazemaani hikkaanigrahaNaani bhavanti(30), iti trikaH kaSaayavargaH// CS1.4.15/ priyaGgvanantaamraasthikaTvaGgalodhramocarasasamaGgaadhaatakiipuSpapadmaapadmakezaraaNiiti dazemaani puriiSasaMgrahaNiiyaani bhavanti(31), jambuzallakiitvakkacchuraamadhuukazaalmaliizriiveSTakabhRSTamRtpayasyotpalatilakaNaa iti dazemaani puriiSavirajaniiyaani bhavanti(32), jambvaamraplakSavaTakapiitanoDumbaraazvatthabhallaatakaazmantakasomavalkaa iti dazemaani muutrasaMgrahaNiiyaani bhavanti(33), padmotpalanalinakumudasaugandhikapuNDariikazatapatramadhukapriyaGgudhaatakiipuSpaaNiiti dazemaani muutravirajaniiyaani bhavanti(34), vRkSaadaniizvadaMSTraavasukavazirapaaSaaNabhedadarbhakuzakaazagundretkaTamuulaaniiti dazemaani muutravirecaniiyaani bhavanti(35), iti paJcakaH kaSaayavargaH// CS1.4.16/ draakSaabhayaamalakapippaliiduraalabhaazRGgiikaNTakaarikaavRzciirapunarnavaataamalakya iti dazemaani kaasaharaaNi bhavanti(36), zaTiipuSkaramuulaamlavetasailaahiGgvagurusurasaataamalakiijiivantiicaNDaa iti dazemaani zvaasaharaaNi bhavanti(37), paaTalaagnimanthazyonaakabilvakaazmaryakaNTakaarikaabRhatiizaalaparNiipRzniparNiigokSurakaa iti dazemaani zvayathuharaaNi bhavanti(38), saarivaazarkaraapaaThaamaJjiSThaadraakSaapiiluparuuSakaabhayaamalakabibhiitakaaniiti dazemaani jvaraharaaNi bhavanti(39), draakSaakharjuurapriyaalabadaradaaDimaphalguparuSakekSuyavaSaSTikaa iti dazemaani zramaharaaNi bhavanti(40), iti paJcakaH kaSaayavargaH// CS1.4.17/ laajaacandanakaazmaryaphalamadhuukazarkaraaniilotpaloziirasaarivaaguDuuciihriberaaNiiti dazemaani daahaprazamanaani bhavanti(41), tagaraagurudhaanyakazRGgaverabhuutiikavacaakaNTakaaryagnimanthazyonaakapippalya iti dazemaani ziitaprazamanaani bhavanti(42), tindukapriyaalabadarakhadirakadarasaptaparNaazvakarNaazvakarNaarjunaasanaarimedaa iti dazemaanyudardaprazamanaani bhavanti(43), vidaariigandhaapRzniparNiibRhatiikaNTakaarikairaNDakaakoliicandanoziirailaamadhukaaniiti dazemaanyaGgamardaprazamanaani bhavanti(44), pippaliipippaliimuulacavyacitrakazRGgaveramaricaajamodaajagandhaajaajiigaNDiiraaNiiti dazemaani zuulaprazamanaani bhavanti(45), iti paJcakaH kaSaayavargaH// CS1.4.18/ madhumadhukarudhiramocarasamRtkapaalalodhragairikarpiyaGguzarkaraalaajaa iti dazemaani zoNitasthaapanaani bhavanti(46), zaalakaTphalakadambapadmakatumbamocarasaziriiSavaJjulailavaalukaazokaa iti dazemaani vedanaasthaapanaani bhavanti(47), hiGgukaiTaryaarimedaavacaacorakavayasthaagolomiijaTilaapalaGkaSaazokarohiNya iti dazemaani saMjJaasthaapanaani bhavanti(48), aindriibraahmiizataviiryasahasraviiryaa+amoghaa+avyathaazivaa+ariSTaavaaTyapuSpiiviSvaksenakaantaa iti dazemaani prajaasthaapanaani bhavanti(49), amRtaa+abhayaadhaatriimuktaazvetaajiivantyatirasaamaNDuukaparNiisthiraapunarnavaa iti dazemaani vayaHsthaapanaani bhavanti(50), iti paJcakaH kaSaayavargaH// CS1.4.19/ iti paJcakaSaayazataanyabhisamasya paJcaazanmahaakaSaayaa mahataaM ca kaSaayaaNaaM lakSaNodaaharaNaarthaM vyaakhyaataa bhavanti// CS1.4.20/ nahi vistarasya pramaaNamasti, na caapyatisaMkSepo+alpabuddhiinaaM saamarthyaayopakalpate, tasmaadanatisaMkSepeNaanativistareNa copadiSTaaH/ etaavanto hyalamalpabuddhiinaaM vyavahaaraaya, buddhimataaM ca svaalakSaNyaanumaanayuktikuzalaanaamanuktaarthajJaanaayeti// CS1.4.21/ evaMvaadinaM bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca --- naitaani bhagavan! paJca kaSaayazataani puuryante, taani taani hyevaaGgaanyupaplavante& teSu teSu mahaakaSaayeSvati// CS1.4.22/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH --- naitadevaM buddhimataa draSTavyamagniveza/ eko+api hyanekaaM saMJjaaM labhate kaaryaantaraaNi kurvan, tadyathaa --- puruSo bahuunaaM karmaNaaM karaNe samartho bhavati, sa yadyat karma karoti tasya tasya karmaNaH kartR-karaNa-kaaryasaMprayuktaM tattadgauNaM naamavizeSaM praapnoti, tadvadauSadhadravyamapi draSTavyam/ yadi caikameva kiMciddravyamaasaadayaamastathaaguNayuktaM yat sarvakarmaNaaM karaNe samarthaM syaat, kastato+anyadicchedupadhaarayitumupadeSTuM vaa ziSyebhya iti// CS1.4.23/ tatra zlokaaH --- CS1.4.23ab/ yato yaavanti yairdravyairvirecanazataani SaT/ CS1.4.23cd/ uktaani saMgraheNeha tathaivaiSaaM SaDaazrayaaH// CS1.4.24ab/ rasaa lavaNavarjyaazca kaSaaya iti saMjJitaaH/ CS1.4.24cd/ &tasmaat paJcavidhaa yoniH kaSaayaaNaamudaahRtaa// CS1.4.25ab/ tathaa kalpanamapyeSaamuktaM paJcavidhaM punaH/ CS1.4.25cd/ mahataaM ca kaSaayaaNaaM paJcaazat parikiirtitaa// CS1.4.26ab/ paJca caapi kaSaayaaNaaM zataanyuktaani bhaagazaH/ CS1.4.26cd/ lakSaNaarthaM, pramaaNaM hi vistarasya na vidyate// CS1.4.27ab/ na caalamatisaMkSepaH saamarthyaayopakalpate/ CS1.4.27cd/ alpabuddherayaM tasmaannaatisaMkSepavistaraH// CS1.4.28ab/ mandaanaaM vyavahaaraaya, budhaanaaM buddhivRddhaye/ CS1.4.28cd/ paJcaazatko hyayaM vargaH kaSaayaaNaamudaahRtaH// CS1.4.29ab/ teSaaM karmasu baahyeSu yogamaabhyantareSu ca/ CS1.4.29cd/ saMyogaM ca prayogaM ca yo veda sa bhiSagvaraH// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane SaDvirecanazataazritiiyo naama caturtho+adhyaayaH//4// iti bheSajacatuSkaH//1// paJcamo+adhyaayaH/ CS1.5.1/ athaato maatraazitiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH// CS1.5.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS1.5.3/ maatraazii syaat/ aahaaramaatraa punaragnibalaapekSiNii// CS1.5.4/ yaavaddhyasyaazanamazitamanupahatya prakRtiM yathaakaalaM jaraaM gacchati taavadasya maatraapramaaNaM veditavyaM bhavati// CS1.5.5/ tatra zaaliSaSTikamudgalaavakapiJjalaiNazazazarabhazambaraadiinyaahaaradravyaaNi prakRtilaghuunyapi maatraapekSiiNi bhavanti/ tathaa piSTekSukSiiravikRtilamaaSaanuupaudakapizitaadiinyaahaaradravyaaNi prakRtiguruuNyapi maatraamevaapekSante// CS1.5.6/ na caivamukte dravye gurulaaghavamakaaraNaM manyeta, laghuuni hi dravyaaNi vaayvagniguNabahulaani bhavanti; pRthviisomaguNabahulaaniitaraaNi, tasmaat svaguNaadapi laghuunyagnisandhukSaNasvabhaavaanyalpadoSaaNi cocyante+api sauhityopayuktaani, guruuNi punarnaagnisandhukSaNasvabhaavaanyasaamaanyaat, atazcaatimaatraM doSavanti sauhityopayuktaanyanyatra vyaayaamaagnibalaat; saiSaa bhavatyagnibalaapekSiNii maatraa// CS1.5.7/ na ca naapekSate dravyaM; dravyaapekSayaa ca tribhaagasauhityamardhasauhityaM vaa guruuNaamupadizyate, laghuunaamapi ca naatisauhityamagneryuktyartham// CS1.5.8/ maatraavaddhyazanamazitamanupahatya prakRtiM balavarNasukhaayuSaa yojayatyupayoktaaramavazyamiti// CS1.5.9/ bhavanti caatra --- guru piSTamayaM tasmaattaNDulaan pRthukaanapi/ na jaatu bhuktavaan khaadenmaatraaM khaadedbubhukSitaH// CS1.5.10/ valluuraM zuSkazaakaani zaaluukaani bisaani ca/ naabhyasedgauravaanmaaMsaM kRzaM naivopayojayet// CS1.5.11/ matsyaan dadhi ca maaSaaMzca yavakaaMzca na ziilayet// CS1.5.12/ piSTikaaJchaalimudgaaMzca saindhavaamalake yavaan/ aantariikSaM payaH sarpirjaaGgalaM madhu caabhyaset// CS1.5.13/ tacca nityaM prayuJjiita svaasthyaM yenaanuvartate/ ajaataanaaM vikaaraaNaamanutpattikaraM ca yat// CS1.5.14/ ata uurdhvaM zariirasya kaaryamakSyaJjanaadikam/ svasthavRttimabhipretya guNataH saMpravakSyate// CS1.5.15/ sauviiramaJjanaM nityaM hitamakSNoH prayojayet/ paJcaraatre+aSTaraatre vaa sraavaNaarthe rasaaJjanam// CS1.5.16/ cakSustejomayaM tasya vizeSaacchleSmato bhayam/ tataH zleSmaharaM karma hitaM dRSTeH prasaadanam// CS1.5.17/ divaa tanna prayoktavyaM netrayostiikSNamaJjanam/ virekadurbalaa dRSTiraadityaM praapya siidati// CS1.5.18/ tasmaat sraavyaM nizaayaaM tu dhruvamaJjanamiSyate/ yathaa hi kanakaadiinaaM &malinaaM vividhaatmanaam// CS1.5.19/ dhautaanaaM nirmalaa zuddhistailacelakacaadibhiH/ evaM netreSu martyaanaamaJjanaazcyotanaadibhiH// CS1.5.20/ dRSTirniraakulaa bhaati nirmale nabhasiinduvat/ hareNukaaM priyaGguM ca pRthviikaaM kezaraM nakham// CS1.5.21/ hriiveraM candanaM patraM tvageloziirapadmakam/ dhyaamakaM madhukaM maaMsii guggulvaguruzarkaram// CS1.5.22/ nyagrodhodumbaraazvatthaplakSalodhratvacaH zubhaaH/ vanyaM sarjarasaM mustaM zaileyaM kamalotpale// CS1.5.23/ zriiveSTakaM zallakiiM ca zukaSarhamathaapi ca/ piSTvaa limpecchareSiikaaM taaM vartiM yavasannibhaam// CS1.5.24/ aGguSThasaMmitaaM kuryaadaSTaaGgulasamaaM bhiSak/ zuSkaaM nigarbhaaM taaM vartiM dhuumanetraarpitaaM naraH// CS1.5.25/ snehaaktaamagnisaMpluSTaaM pibet praayogikiiM sukhaam/ vasaaghRtamadhuucchiSTairyuktiyuktairvarauSadhaiH// CS1.5.26/ vartiM madhurakaiH kRtvaa snaihikiiM dhuumamaacaret/ zvetaa jyotiSmatii caiva haritaalaM manaHzilaa// CS1.5.27/ gandhaazcaagurupatraadyaa dhuumaM muurdhavirecane&/ gauravaM zirasaH zuulaM piinasaardhaavabhedakau// CS1.5.28/ karNaakSizuulaM kaasazca hikkaazvaasau galagrahaH/ dantadaurbalyamaasraavaH zrotraghraaNaakSidoSajaH// CS1.5.29/ puutirghraaNaasyagandhazca dantazuulamarocakaH/ hanumanyaagrahaH kaNDuuH krimayaH paaNDutaa mukhe// CS1.5.30/ zleSmapraseko vaisvaryaM galazuNDyupajihvikaa/ &khaalityaM piJjaratvaM ca kezaanaaM patanaM tathaa// CS1.5.31/ kSavathuzcaatitandraa ca buddhermoho+atinidrataa/ dhuumapaanaat prazaamyanti balaM bhavati caadhikam// CS1.5.32/ ziroruhakapaalaanaamindriyaaNaaM svarasya ca/ na ca vaatakaphaatmaano balino+apyuurdhvajatrujaaH// CS1.5.33/ &dhuumavaktrakapaanasya vyaadhayaH syuH zirogataaH/ prayogapaane tasyaaSTau kaalaaH saMparikiirtitaaH// CS1.5.34/ vaatazleSmasamutklezaH kaaleSveSu hi lakSyate/ snaatvaa bhuktvaa samullikhya kSutvaa dantaannighRSya ca// CS1.5.35/ naavanaaJjananidraante caatmavaan dhuumapo bhavet/ tathaa vaatakaphaatmaano na bhavantyuurdhvajatrujaaH// CS1.5.36/ rogaastasya tu peyaaH syuraapaanaastristrayastrayaH/ paraM dvikaalapaayii syaadahnaH kaaleSu buddhimaan// CS1.5.37/ prayoge, snaihike tvekaM, vairecyaM tricatuH pibet/ hRtkaNThendriyasaMzuddhirlaghutvaM zirasaH zamaH// CS1.5.38/ yatheritaanaaM doSaaNaaM samyakpiitasya lakSaNam/ baadhiryamaandhyamuukatvaM raktapittaM zirobhramam// CS1.5.39/ akaale caatipiitazca dhuumaH kuryaadupadravaan/ tatraeSTaM sarpiSaH paanaM naavanaaJjanatarpaNam// CS1.5.40/ snaihikaM dhuumaje doSe vaayuH pittaanigo yadi/ ziitaM tu raktapitte syaacchleSmapitte viruukSaNam// CS1.5.41/ paraM tvataH pravakSyaami dhuumo yeSaaM vigarhitaH/ na viriktaH pibeddhuumaM na kRte bastikarmaNi// CS1.5.42/ na raktii na viSeNaarto na &zocanna ca garbhiNii/ na zrame na made naame na pitte na prajaagare// CS1.5.43/ na muurcchaabhramatRSNaasu na kSiiNe naapi ca kSate/ na &madyadugdhe piitvaa ca na snehaM na ca maakSikam// CS1.5.44/ dhuumaM na bhuktvaa &dadhnaa ca na ruukSaH kruddha eva ca/ na taaluzoSe timire zirasyabhihite na ca// CS1.5.45/ na zaGkhake na rohiNyaaM na mehe na madaatyaye/ eSu dhuumamakaaleSu mohaat pibati yo naraH// CS1.5.46/ rogaastasya pravardhante daaruNaa dhuumavibhramaat/ dhuumayogyaH pibeddoSe ziroghraaNaakSisaMzraye// CS1.5.47/ ghraaNenaasyena kaNThasthe mukhena ghraaNapo vamet/ aasyena dhuumakavalaan piban ghraaNena nodvamet// CS1.5.48/ pratilomaM gato &hyaazu dhuumo hiMsyaaddhi cakSuSii/ RjvaGgacakSustaccetaaH suupaviSTastriparyayam// CS1.5.49/ pibecchidraM pidhaayaikaM naasayaa dhuumamaatmavaan/ caturviMzatikaM netraM &svaaGguliibhirvirecane// CS1.5.50/ dvaatriMzadaGgulaM snehe prayoge+adhyardhamiSyate/ &Rju trikoSaaphalitaM kolaasthyagrapramaaNitam// CS1.5.51/ bastinetrasamadravyaM dhuumanetraM prazasyate/ duuraadvinirgataH parvacchinno naaDiitanuukRtaH// CS1.5.52/ nendriyaM baadhate dhuumo maatraakaalaniSevitaH/ yadaa corazca kaNThazca zirazca laghutaaM vrajet// CS1.5.53/ kaphazca tanutaaM praaptaH supiitaM dhuumamaadizet/ avizuddhaH svaro yasya kaNThazca sakapho bhavet// CS1.5.54/ stimito mastakazcaivamapiitaM dhuumamaadizet/ taalu muurdhaa ca kaNThazca zuSyate paritapyate// CS1.5.55/ tRSyate muhyate jantuu raktaM ca sravate+adhikam/ zirazca bhramate+atyarthaM muurcchaa caasyopajaayate// CS1.5.56/ indriyaaNyupatapyante dhuume+atyarthaM niSevite/ &varSe varSe+aNutailaM ca kaaleSu triSu naa caret// CS1.5.57/ praavRTzaradvasanteSu gatameghe nabhastale/ nasyakarma yathaakaalaM yo yathoktaM niSevate// CS1.5.58/ na tasya cakSurna ghraaNaM na zrotramupahanyate/ na syuH zvetaa na kapilaaH kezaaH zmazruuNi vaa punaH// CS1.5.59/ na ca kezaaH &pramucyante vardhante ca vizeSataH/ manyaastambhaH ziraHzuulamarditaM hanusaMgrahaH// CS1.5.60/ piinasaardhaavabhedau ca ziraHkampazca zaamyati/ siraaH ziraHkapaalaanaaM sandhayaH snaayukaNDaraaH// CS1.5.61/ naavanapriiNitaazcaasya labhante+abhyadhikaM balam/ mukhaM prasannopacitaM svaraH snigdhaH sthiro mahaan// CS1.5.62/ sarvendriyaaNaaM vaimalyaM balaM bhavati caadhikam/ na caasya rogaaH sahasaa prabhavantyuurdhvajatrujaaH// CS1.5.63/ jiiryatazcottamaaGgeSu& jaraa na labhate balam/ candanaaguruNii patraM daarviitvaGmadhukaM balaam// CS1.5.64/ prapauNDariikaM suukSmailaaM viDaGgaM bilvamutpalam/ hriiberamabhayaM vanyaM tvaGmustaM saarivaaM sthiraam// CS1.5.65/ jiivantiiM pRzniparNiiM ca suradaaru& zataavariim/ hareNuM bRhatiiM vyaadhriiM surabhiiM padmakezaram// CS1.5.66/ vipaacayecchataguNe maahendre vimale+ambhasi/ tailaaddazaguNaM zeSaM kaSaayamavataarayet// CS1.5.67/ tena tailaM kaSaayeNa dazakRtvo vipaacayet/ athaasya dazame paake &samaaMzaM chaagalaM payaH// CS1.5.68/ dadyaadeSo+aNutailasya naavaniiyasya saMvidhiH/ asya maatraaM prayuJjiita tailasyaardhapalonmitaam// CS1.5.69/ snigdhasvinnottamaaGgasya picunaa naavanaistribhiH/ tryahaattryahaacca saptaahametata karma samaacaret// CS1.5.70/ nivaatoSNasamaacaarii& hitaazii niyatendriyaH/ tailametattridoSaghnamindriyaaNaaM balapradam// CS1.5.71/ prayuJjaano yathaakaalaM yathoktaanaznute guNaan/ aapothitaagraM dvau kaalau kaSaayakaTutiktakam// CS1.5.72/ bhakSayeddantapavanaM dantamaaMsaanyabaadhayan/ nihanti gandhaM vairasyaM jihvaadantaasyajaM malam// CS1.5.73/ niSkRSya rucimaadhatte sadyo dantavizodhanam/ karaJjakaraviiraarkamaalatiikakubhaasanaaH// CS1.5.74/ zasyante dantapavane ye caapyevaMvidhaa drumaaH/ suvarNaruupyataamraaNi trapuriitimayaani ca// CS1.5.75/ jihvaanirlekhanaani syuratiikSNaanyanRjuuni ca/ jihvaamuulagataM yacca malamucchvaasarodhi ca// CS1.5.76/ daurgandhyaM bhajate tena tasmaajjihvaaM vinirlikhet/ dhaaryaaNyaasyena vaizadyarucisaugandhyamicchataa// CS1.5.77/ jaatiikaTukapuugaanaaM lavaGgasya phalaani ca/ kakkolasya phalaM patraM taambuulasya zubhaM tathaa/ tathaa karpuuraniryaasaH suukSmailaayaaH phalaani ca// CS1.5.78/ hanvorbalaM svarabalaM vadanopacayaH paraH/ syaat paraM ca rasajJaanamanne ca ruciruttamaa// CS1.5.79/ na caasya kaNThazoSaH syaannauSThayoH sphuTanaadbhayam/ na ca dantaaH kSayaM yaanti dRDhamuulaa bhavanti ca// CS1.5.80/ na zuulyante na caamlena hRSyante bhakSayanti ca/ paraanapi kharaan bhakSyaaMstailagaNDuuSadhaaraNaat// CS1.5.81/ nityaM snehaardrazirasaH ziraHzuulaM na jaayate/ na khaalityaM na paalityaM na kezaaH prapatanti ca// CS1.5.82/ balaM ziraHkapaalaanaaM vizeSeNaabhivardhate/ dRDhamuulaazca diirghaazca kRSNaaH kezaa bhavanti ca// CS1.5.83/ indriyaaNi prasiidanti sutvagbhavati caananam&/ nidraalaabhaH sukhaM ca syaanmuurdhni tailaniSevaNaat// CS1.5.84/ na karNarogaa vaatotthaa na manyaahanusaMgrahaH/ noccaiH zrutirna vaadhiryaM syaannityaM karNatarpaNaat// CS1.5.85/ snehaabhyaGgaadyathaa kumbhazcarma snehavimardanaat/ bhavatyupaaGgaadakSazca dRDhaH klezasaho yathaa// CS1.5.86/ tathaa zariiramabhyaGgaaddRDhaM sutvak ca jaayate/ prazaantamaarutaabaadhaM klezavyaayaamasaMsaham// CS1.5.87/ sparzane+abhyadhiko vaayuH sparzanaM ca tvagaazritam/ tvacyazca ¶mabhyaGgastasmaattaM ziilayennaraH// CS1.5.88/ na caabhighaataabhihataM gaatramabhyaGgasevinaH/ vikaaraM bhajate+atyarthaM balakarmaNi vaa kvacit// CS1.5.89/ susparzopacitaaGgazca balavaan priyadarzanaH/ bhavatyaGganityatvaannaro+alpajara eva ca// CS1.5.90/ kharatvaM stabdhataa& raukSyaM zramaH suptizca paadayoH/ sadya evopazaamyanti paadaabhyaGgaviSevaNaat// CS1.5.91/ jaayate saukumaaryaM ca balaM sthairyaM ca paadayoH/ dRSTiH prasaadaM labhate maarutazcopazaamyati// CS1.5.92/ na ca &syaadgRdhrasiivaataH paadayoH sphuTanaM na ca/ na siraasnaayusaMkocaH paadaabhyaGgena paadayoH// CS1.5.93/ daurgandhyaM gauravaM tandraaM kaNDuuM malamarocakam/ svedabiibhatsataaM hanti zariiraparimaarjanam// CS1.5.94/ pavitraM vRSyamaayuSyaM &zramasvedamalaapaham/ zariirabalasandhaanaM snaanamojaskaraM param// CS1.5.95/ kaamyaM yazasyamaayuSyamalakSmiighnaM praharSaNam/ zriimat paariSadaM zastaM nirmalaambaradhaaraNam// CS1.5.96/ vRSyaM saugandhyamaayuSayaM kaamyaM puSTibalapradam/ saumanasyamalakSmiighraM gandhamaalyaniSevaNam// CS1.5.97/ dhanyaM maGgalyamaayuSyaM zriimadvyasanasuudanam/ harSaNaM kaamyamojasyaM ratnaabharaNadhaaraNam// CS1.5.98/ medhyaM pavitramaayuSyamalakSmiikalinaazanam/ paadayormalamaargaaNaaM zaucaadhaanamabhiikSNazaH// CS1.5.99/ pauSTikaM vRSyamaayuSyaM zuci ruupaviraajanam/ kezazmazrunakhaadiinaaM kalpanaM saMprasaadhanam// CS1.5.100/ cakSuSyaM sprazanahitaM paadayorvyasanaapaham/ balyaM paraakramasukhaM vRSyaM paadatradhaaraNam// CS1.5.101/ &iiteH prazamanaM balyaM guptyaavaraNazaGkaram/ gharmaanilarajombughnaM chatradhaaraNamucyate// CS1.5.102/ skhalataH saMpratiSThaanaM zatruuNaaM ca niSuudanam/ avaSTambhanamaayuSyaM bhayaghnaM daNDadhaaraNam// CS1.5.103/ nagarii nagarasyeva rathasyeva rathii yathaa/ svazariirasya medhaavii kRtyeSvavahito bhavet// CS1.5.104/ bhavati caatra --- vRttyupaayaanniSeveta ye syurdharmaavirodhinaH/ zamamadhyayanaM caiva sukhamevaM samaznute// CS1.5.105/ tatra zlokaaH --- maatraa dravyaaNi maatraaM saMzritya gurulaaghavam/ dravyaaNaaM garhito+abhyaaso yeSaaM, yeSaaM ca zasyate// CS1.5.106/ aJjanaM dhuumavartizca trividhaa vartikalpanaa/ dhuumapaanaguNaaH kaalaaH paanamaanaM ca yasya yat// CS1.5.107/ vyaapatticihnaM bhaiSajyaM dhuumo yeSaaM vigarhitaH/ peyo yathaa yanmayaM ca netraM yasya ca yadvidham// CS1.5.108/ nasyakarmaguNaa nastaHkaaryaM yacca yathaa yadaa/ bhakSayeddantapavanaM yathaa yadyaGguNaM ca yat// CS1.5.109/ yadarthaM yaani caasyena dhaaryaaNi kavalagrahe/ tailasya ye guNaa &diSTaaH zirastailaguNaazca ye// CS1.5.110/ karNataile tathaa+abhyaGge paadaabhyaGge+aGgamaarjane/ snaane vaasasi zuddhe ca saugandhye ratnadhaaraNe// CS1.5.111/ zauce saMharaNe lomnaaM paadatracchatradhaaraNe/ guNaa maatraazitiiye+asmiMstathoktaa& daNDadhaaraNe// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane maatraazitiiyo naama paJcamo+adhyaayaH samaaptaH//5// CS1.6.0/ SaSTho+adhyaayaH / CS1.6.1/ athaatastasyaazitiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.6.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.6.3ab/ tasyaazitaadyaadaahaaraadbalaM varNazca vardhate / CS1.6.3cd/ yasyartusaatmyaM viditaM ceSTaahaaravyapaazrayam // CS1.6.4/ iha khalu saMvatsaraM SaDaGgamRtuvibhaagena vidyaat / tatraadityasyodagayanamaadaanaM ca triinRtuuJchiziraadiin griiSmaantaan vyavasyet varSaadiin punarhemantaantaan dakSiNaayanaM visargaM ca // CS1.6.5/ visarge punarvaayavo naatiruukSaaH pravaanti itare punaraadaane somazcaavyaahatabalaH ziziraabhirbhaabhiraapuurayaJjagadaapyaayayati zazvat ato visargaH saumyaH / aadaanaM punaraagneyaM taavetaavarkavaayuu somazca kaalasvabhaavamaargaparigRhiitaaH kaalarturasadoSadehabalanirvRttipratyayabhuutaaH samupadizyante // CS1.6.6/ tatra ravirbhaabhiraadadaano jagataH snehaM vaayavastiivraruukSaazcopazoSayantaH ziziravasantagriiSmeSu yathaakramaM raukSyamutpaadayanto ruukSaan rasaaMstiktakaSaayakaTukaaMzcaabhivardhayanto nRNaaM daurbalyamaavahanti // CS1.6.7/ varSaazaraddhemanteSu tu dakSiNaabhimukjhe+arke kaalamaargameghavaatavarSaabhihataprataape zazini caavyaahatabale maahendrasalilaprazaantasantaape jagati aruukSaa rasaaH pravardhante+amlalavaNamadhuraa yathaakramaM tatra balamupaciiyate nRNaamiti // CS1.6.8/ bhavati caatra CS1.6.8ab/ aadaavante ca daurbalyaM visargaadaanayornRNaam / CS1.6.8cd/ madhye madhyabalaM tvante zreSThamagre ca nirdizet // CS1.6.9ab/ ziite ziitaanilasparzasaMruuddho balinaaM balii / CS1.6.9cd/ paktaa bhavati hemante maatraadravyagurukSamaH // CS1.6.10ab/ sa yadaa nendhanaM yuktaM labhate dehajaM tadaa / CS1.6.10cd/ rasaM hinastyato vaayuH ziitaH ziite prakupyati // CS1.6.11ab/ tasmaattuSaarasamaye snigdhaamlalavaNaan rasaan / CS1.6.11cd/ audakaanuupamaaMsaanaaM medyaanaamupayojayet // CS1.6.12ab/ bilezayaanaaM maaMsaani prasahaanaaM bhRtaani ca / CS1.6.12cd/ bhakSayenmadiraaM ziidhuM madhu caanupibennaraH // CS1.6.13ab/ gorasaanikSuvikRtiirvasaaM tailaM navaudanam / CS1.6.13cd/ hemante+abhyasyatastoyamuSNaM caayurna hiiyate // CS1.6.14ab/ abhyaGgotsaadanaM muurdhni tailaM jentaakamaatapam / CS1.6.14cd/ bhajedbhuumigRhaM coSNamuSNaM garbhagRhaM tathaa // CS1.6.15ab/ ziiteSu saMvRtaM sevyaM yaanaM zayanamaasanam / CS1.6.15cd/ praavaaraajinakauSeyapraveNiikuthakaastRtam // CS1.6.16ab/ guruuSNavaasaa digdhaaGgo guruNaa+aguruNaa sadaa / CS1.6.16cd/ zayane pramadaaM piinaaM vizaalopacitastaniim // CS1.6.17ab/ aaliGgyaagurudigdhaaGgiiM supyaat samadamanmathaH / CS1.6.17cd/ prakaamaM ca niSeveta maithunaM ziziraagame // CS1.6.18ab/ varjayedannapaanaani vaatalaani laghuuni ca / CS1.6.18cd/ pravaataM pramitaahaaramudamanthaM himaagame // CS1.6.19ab/ hemantazizirau tulyau zizire+alpaM vizeSaNam / CS1.6.19cd/ raukSyamaadaanajaM ziitaM meghamaarutavarSajam // CS1.6.20ab/ tasmaaddhaimantikaH sarvaH zizire vidhiriSyate / CS1.6.20cd/ nivaatamuSNaM tvadhikaM zizire gRhamaazrayet // CS1.6.21ab/ kaTutiktakaSaayaaNi vaatalaani laghuuni ca / CS1.6.21cd/ varajayedannapaanaani zizire ziitalaani ca // CS1.6.22ab/ vasante nicitaH zleSmaa dinakRdbhaabhiriiritaH / CS1.6.22cd/ kaayaagniM baadhate rogaaMstataH prakurute bahuun // CS1.6.23ab/ tasmaadvasante karmaaNi vamanaadiini kaareyet / CS1.6.23cd/ gurvamlasnigdhamadhuraM divaasvapnaM ca varjayet // CS1.6.24ab/ vyaayaamodvartanaM dhuumaM kavalagrahamaJjanam / CS1.6.24cd/ sukhaambunaa zaucaavidhiM ziilayet kusumaagame // CS1.6.25ab/ candanaagurudigdhaaGgo yavagodhuumabhojanaH / CS1.6.25cd/ zaarabhaM zaazamaiNeyaM maaMsaM laavakapiJjalam // CS1.6.26ab/ bhakSayennirgadaM siidhuM pibenmaadhviikameva vaa / CS1.6.26cd/ vasante+anubhavet striiNaaM kaananaanaaM ca yauvanam // CS1.6.27ab/ mayuukhairjagataH snehaM griiSme pepiiyate raviH / CS1.6.27cd/ svaadu ziitaM dravaM snigdhamannapaanaM tadaa hitam // CS1.6.28ab/ ziitaM sazarkaraM manthaM jaaGgalaanmRgapakSiNaH / CS1.6.28cd/ ghRtaM payaH sazaalyannaM bhajan griiSme na siidati // CS1.6.29ab/ madyamalpaM na vaa peyamathavaa subahuudakam / CS1.6.29cd/ lavaNaamlakatuuSNaani vyaayaamaM ca vivarjayet // CS1.6.30ab/ divaa ziitagRhe nidraaM nizi candraaMzuziitalaiH / CS1.6.30cd/ sevyamaano bhajedaasyaaM muktaamaNivibhuuSitaH // CS1.6.31ab/ vyajanaiH paaNisaMsparzaizcandanodakaziitalaiH / CS1.6.31cd/ sevyamaano bhajedaasyaaM muktaamaNivibhuuSitaH // CS1.6.32ab/ kaananaani ca ziitaani jalaani kusumaani ca / CS1.6.32cd/ griiSmakaale niSeveta maithunaadvirato naraH // CS1.6.33ab/ aadaanadurbale dehe paktaa bhavati durbalaH / CS1.6.33cd/ sa varSaasvanilaadiinaaM duuSaNairbaadhyate punaH // CS1.6.34ab/ bhuubaaSpaanmeghanisyandaat paakaadamlaajjalasya ca / CS1.6.34cd/ varSaasvagnibale kSiiNe kupyanti pavanaadayaH // CS1.6.35ab/ tasmaat saadhaaraNaH sarsvo vidhirvarSaasu zasyate / CS1.6.35cd/ udamanthaM divaasvapnamavazyaayaM nadiijalam // CS1.6.36ab/ vyaayaamamaatapaM caiva vyavaayaM caatra varjayet / CS1.6.36cd/ paanabhojanasaMskaaraan praayaH kSaudraanvitaan bhajet // CS1.6.37ab/ vyaktaamlalavaNasnehaM vaataarSaakule+ahani / CS1.6.37cd/ vizeSaziite bhoktavyaM varSaasvanalazaantaye // CS1.6.38ab/ agnisaMrakSaNavataa yavagodhuumazaalayaH / CS1.6.38cd/ puraaNaa jaaGgalaiarmaaMsairbhojyaa yuuSaizca saMskRtaiH // CS1.6.39ab/ pibet kSaudraanvitaM caalpaM maadhviikaariSTamambu vaa / CS1.6.39cd/ maahendraM taptaziitaM vaa kaupaM saarasameva vaa // CS1.6.40ab/ pragharSodvartanasnaanagandhamaalyaparo bhavet / CS1.6.40cd/ laguzuddhaambaraH sthaanaM bhajedakledi vaarSikam // CS1.6.41ab/ varSaaziitocitaaGgaanaaM sahasaivaarkarazmibhiH / CS1.6.41cd/ taptaanaamaacitaM pittaM praayaH zaradi kupyati // CS1.6.42ab/ tatraannapaanaM madhuraM laghu ziitaM satiktakam / CS1.6.42cd/ pittaprazamanaM sevyaM maatrayaa suprakaaGkSitaiH // CS1.6.43ab/ laavaan kapiJjalaaneNaanurabhraaJchrabhaan zazaan / CS1.6.43cd/ zaaliin sayavagodhuumaan sevyaanaahurdhanaatyaye // CS1.6.44ab/ tiktasya sarpiSaH paanaM vireko raktamokSaNam / CS1.6.44cd/ dhaaraadharaatyaye kaaryamaatapasya ca varjanam // CS1.6.45ab/ vasaaM tailamavazyaayamaudakaanuupamaamiSam / CS1.6.45cd/ kSaaraM dadhi divaasvapnaM praagvaataM caatra varjayet // CS1.6.46ab/ divaa suuryaaMzusaMtaptaM nizi candraaMzuziitalam / CS1.6.46cd/ kaalena pakvaM nirdoSamagastyenaaviSiikRtam // CS1.6.47ab/ haMsodakamiti khyaataM zaaradaM vimalaM zuci / CS1.6.47cd/ snaanapaanaavagaaheSu hitamambu yathaa+amRtam // CS1.6.48ab/ zaaradaani ca maalyaani vaasaaMsi vimalaani ca / CS1.6.48cd/ zaratkaale prazasyante pradoSe cendurazmayaH // CS1.6.49ab/ ityuktamRtusaatmyaM yacceSTaahaaravyapaazrayam / CS1.6.49cd/ upazete yadaucityaadokaHsaatmyaM&{G.okasaatmyaM} taducyate // CS1.6.50ab/ dezaanaamaamayaanaaM ca vipariitaguNaM guNaiH / CS1.6.50cd/ saatmyamicchanti saatmyajJaazeceSTitaM caadyameva ca // CS1.6.51/ tatra zlokaH CS1.6.51ab/ RtaavRtau nRbhiH sevyamasevyaM yacca kiMcana / CS1.6.51cd/ tasyaazitiiye nirdiSTaM hetumat saatmyameva ca // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane tasyaazitiiyo naama SaSTho+adhyaayaH //6// CS1.7.0/ saptamo+adhyaayaH / CS1.7.1/ athaato navegaandhaaraNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.7.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.7.3ab/ na vegaan dhaarayeddhiimaaJjaataan muutrapuriiSayoH / CS1.7.3cd/ na retaso na vaatasya na chardyaaH kSavathorna ca // CS1.7.4ab/ nodgaarasya na jRmbhaayaa naa vegaan kSutpipaasayoH / CS1.7.4cd/ naa baaSpasya na nidraayaa niHzvaasasya zrameNa ca // CS1.7.5ab/ etaan dhaarayato jaataan vegaan rogaa bhavanti ye / CS1.7.5cd/ pRthakpRthakcikitsaarthaM taanme nigadataH zRNu // CS1.7.6ab/ bastimehanayoH zuulaM muutrakRcchraM zirorujaa / CS1.7.6cd/ vinaamo vaMkSaNaanaahaH syaalliGgaM muutranigrahe // CS1.7.7ab/ svedaavagaahanaabhyaGgaan sarpiSazcaavapiiDakam / CS1.7.7cd/ muutre pratihate kuryaattrividhaM bastikarma ca // CS1.7.8ab/ pakvaazayaziraHzuulaM vaatavarco+apravartanam / CS1.7.8cd/ piNDikodveSTanaadhmaanaM puriiSe syaadvidhaarite // CS1.7.9ab/ svedaabhyaGgaavagaahaazca vartayo bastikarma ca / CS1.7.9cd/ hitaM pratihate varcasyannapaanaM pramaathi ca // CS1.7.10ab/ meDhre vRSaNayoH zuulamaGgamardo hRdi vyathaa / CS1.7.10cd/ bhavet pratihate zukre vibaddhaM muutrameva ca // CS1.7.11ab/ tatraabhyaGgo+avagaahazca madiraa caraNaayudhaaH / CS1.7.11cd/ zaaliH payo niruuhazca zastaM maithunameva ca // CS1.7.12ab/ saGgo viNmuutravaataanaamaadhmaanaM vedanaa klamaH / CS1.7.12cd/ jaThare vaataajaazcaanye rogaaH syurvaatanigrahaat // CS1.7.13ab/ snehasvedavidhistatra vartayo bhojanaani ca / CS1.7.13cd/ paanaani bastayazcaiva zastaM vaataanulomanam // CS1.7.14ab/ kaNDuukoThaarucivyaGgazothapaaNDvaamayajvaraaH / CS1.7.14cd/ kuSThahRllaasaviisarpaazchardinigrahajaa gadaaH // CS1.7.15ab/ bhuktvaa pracchardanaM dhuumo laGghanaM raktamokSaNam / CS1.7.15cd/ ruukSaannapaanaM vyaayaamo virekazcaatra zasyate // CS1.7.16ab/ manyaastambhaH ziraHzuulamarditaardhaavabhedakau / CS1.7.16cd/ indriyaaNaaM ca daurbalyaM kSavathoH syaadvidhaaraNaat // CS1.7.17ab/ tatrordhvajatruke+abhyaGgaH svedo dhuumaH sanaavanaH / CS1.7.17cd/ hitaM vaataghnamaadhyaM ca ghRtaM cauttarabhaktikam // CS1.7.18ab/ hikkaa zvaaso+aruciH kampo vibandho hRdayorasoH / CS1.7.18cd/ udgaaranigrahaattatra hikkaayaastulyamauSadham // CS1.7.19ab/ vinaamaakSepasaMkocaaH suptiH kampaH pravepanam / CS1.7.19cd/ jRmbhaayaa nigrahaattatra sarvaM vaataghnamauSadham // CS1.7.20ab/ kaarzaydaurbalyavaivarNyamaGamardo+arucirbhramaH / CS1.7.20cd/ kSudveganigrahaattatra snigdhoSNaM laghu bhojanam // CS1.7.21ab/ kaNThaasyazoSo baadhiryaM zramaH saado hRdi vyathaa / CS1.7.21cd/ pipaasaanigrahaattatra ziitaM tarpaNamiSyate // CS1.7.22ab/ pratizyaayo+akSirogazca hRdrogazcaarucirbhramaH / CS1.7.22cd/ baSpanigrahaNaattatra svapno madyaM priyaaH kathaaH // CS1.7.23ab/ jRmbhaa+aGgamardastandraa ca zirorogo+akSigauravam / CS1.7.23cd/ nidraavidhaaraNaattatra svapnaH saMvaahanaani ca // CS1.7.24ab/ gulmahRrogasaMmohaaH zramaniHzvaasadhaaraNaat / CS1.7.24cd/ jaayante tatra vizraamo vaatadhnyazca kriyaa hitaaH // CS1.7.25ab/ vegaanigrahajaa rogaa ya ete parikiirtitaaH / CS1.7.25cd/ icchaMsteSaamanutpattiM vegaanetaanna dhaarayet // CS1.7.26ab/ imaaMstu dhaarayedvegaan hitaarthii pretya ceha ca / CS1.7.26cd/ saahasaanaamazcastaanaaM manovaakkaayakarmaNaam // CS1.7.27ab/ lobhazokabhayakrodhamaanavegaan vidhaarayet / CS1.7.27cd/ nairlajjyerSyaatiraagaaNaamabhidhyaayaazca buddhimaan // CS1.7.28ab/ puruSaassyaatimaatrasya suucakasyaanRtasya ca / CS1.7.28cd/ vaakyasyaakaalayuktasya dhaarayedvegamutthitam // CS1.7.29ab/ dehapravRttiryaa kaacidvidyate parapiiDayaa / CS1.7.29cd/ striibhogasteyahiMsaadyaa tasyaavegaanvidhaarayet // CS1.7.30ab/ puNyazabdo vipaapatvaanmanovaakkaayakarmaNaam / CS1.7.30cd/ dharmaarthakaamaan puruSaH sukhii bhuGkte cinoti ca // CS1.7.31ab/ zariiraceSTaa yaa ceSTaa sthairyaarthaa balavardhinii / CS1.7.31cd/ dehavyaayaamasaMkhyaataa maatrayaa taaM samaacaret // CS1.7.32ab/ laaghavaM karmasaamarthyaM sthairyaM duHkhasahiSNutaa / CS1.7.32cd/ doSakSayo+agnivRddhizca vyaayaamaadupajaayate // CS1.7.33ab/ zramaH klamaH kSayastRSNaa raktapittaM prataamakaH / CS1.7.33cd/ ativyaayaamataH kaaso jvarazchardizca jaayate // (CS1.7.33.1ab/ svedaagamaH zvaasavRddhirgaatraaNaaM laaghavaM tathaa /) (CS1.7.33.1cd/ hRdayaadyuparodhazca iti vyaayaamalakSaNam //) CS1.7.34ab/ vyaayaamahaasyabhaaSyaadhvagraamyadharmaprajaagaraan / CS1.7.34cd/ nocitaanapi seveta buddhimaanatimaatrayaa // CS1.7.35ab/ etaanevaMvidhaaMzcaanyaan yo+atimaatraM niSevate / CS1.7.35cd/ gajaM siMha ivaakarSan sahasaa sa vinazyate // (CS1.7.35.1ab/ ativyavaayabhaaraadhvakarmabhizcaatikarzitaaH / (CS1.7.35.1cd/ krodhazokabhayaayaasaiH kraantaa ye caapi maanavaaH //) (CS1.7.35.2ab/ baalavRddhapravaataazca ye coccairbahubhaaSakaaH /) (CS1.7.35.2cd/ te varjayeyurvyaayaamaM kSudhitaastRSitaazca ye //) CS1.7.36ab/ ucitaadahitaaddhiimaan kramazo viramennaraH / CS1.7.36cd/ hitaM krameNa seveta kramazcaatropadizyate // CS1.7.37ab/ prakSepaapacaye taabhyaaM kramaH paadaaMziko bhavet / CS1.7.37cd/ ekaantaraM tatazcordhvaM dvyantaraM tryantaraM tathaa // CS1.7.38ab/ krameNaapacitaa doSaaH krameNopacitaa guNaaH / CS1.7.38cd/ santo yaantyapunarbhaavamaprakampyaa bhavanti ca // CS1.7.39ab/ samapittaanilakaphaaH kecidgarbhaadi maanavaaH / CS1.7.39cd/ dRzyante vaatalaaH kecitpittalaaH zleSmalaastathaa // CS1.7.40ab/ teSaamanaaturaaH puurve vaatalaadyaaH sadaaturaaH / CS1.7.40cd/ doSaanuzayitaa hyeSaaM dehaprakRtirucyate // CS1.7.41ab/ vipariitaguNasteSaaM svasthavRttervidhirhitaH / CS1.7.41cd/ samasarvarasaM saatmyaM samadhaato prazasyate // CS1.7.42ab/ dve adhaH sapta zirasi khaani svedamukhaani ca / CS1.7.42cd/ malaayanaani baadhyante duSTairmaatraadhikairmalaiH // CS1.7.43ab/ malabuddhiM gurutayaa laaghavaanmalasaMkSayam / CS1.7.43cd/ malaayanaanaaM budhyeta saGgotsargaadatiiva ca // CS1.7.44ab/ taan doSaliGgairaadizya vyaadhiin saadhyaanupaacaret / CS1.7.44cd/ vyaadhihetupratidvandhvairmaatraakaalau tvicaarayan // CS1.7.45ab/ viSamasvasthavRttaanaamete rogaastathaa+apare / CS1.7.45cd/ jaayante+anaaturaastasmaat svasthavRttaparo bhavet // CS1.7.46ab/ maadhvaprathame maasi nabhasyaprathame punaH / CS1.7.46cd/ sahasyaprathame caiva haarayeddoSasaMcayam // CS1.7.47ab/ snigdhasvinnazariiraaNaamuurdhvaM caadhazca nityazaH / CS1.7.47cd/ bastikarma tataH kuryaannasyakarma ca buddhimaan // CS1.7.48ab/ yathaakramaM yathaayogyamata uurdhvaM prayojayet / CS1.7.48cd/ rasaayanaani siddhaani vRSyayogaasMzca kaalavit // CS1.7.49ab/ rogaastathaa na jaayante prakRtistheSu dhaatuSu / CS1.7.49cd/ dhaatavazcaabhivardhante jaraa maandyamupaiti ca // CS1.7.50ab/ vidhireSa vikaaraaNaamanutpatau nidarzitaH / CS1.7.50cd/ nijaanaamitareSaaM tu pRthagevopadekSyate // CS1.7.51ab/ ye bhuutaviSavaayvagnisaMprahaaraadisaMbhavaaH / CS1.7.51cd/ nRNaamaagantavo rogaaH prajJaa teSvaparaadhyati // CS1.7.52ab/ iirSyaazokabhayakrodhamaanadveSaadayazca ye / CS1.7.52cd/ manovikaaraaste+apyuktaaH sarve prajJaaparaadhajaaH // CS1.7.53ab/ tyaagaH prajJaaparaadhaanaamindriyopazamaH smRtiH / CS1.7.53cd/ dezakaalaatmavijJaanaM sadvRttasyaanuvartanam // CS1.7.54ab/ aagantuunaamanutpattaaveSa maargo nidarzitaH / CS1.7.54cd/ praajJaH praageva tat kruyaaddhitaM vidyaadyadaatmanaH // CS1.7.55ab/ aaptopadezaprajJaanaM pratipattizca kaaraNam / CS1.7.55cd/ vikaaraaNaamanutpattaavutpannaanaaM ca zaantaye // CS1.7.56ab/ paapavRttavacaHsattvaaH suucakaaH kalahapriyaaH / CS1.7.56cd/ marmopahaasino lubdhaaH paravRddhidviSaH zaThaaH // CS1.7.57ab/ paraapavaadaratayazcapalaa ripusevinaH / CS1.7.57cd/ nirghRNaastyaktadharmaaNaH parivarjyaa naraadhamaaH // CS1.7.58ab/ buddhividyaavayaHziiladhairyasmRtisamaadhibhiH / CS1.7.58cd/ vRddhopasevino vRddhaaH svabhaavajJaa gatavyathaaH // CS1.7.59ab/ sumukhaaH sarvabhuutaanaaM prazaantaaH zaMsitavrataaH / CS1.7.59cd/ sevyaaH sanmaargavaktaaraH puNyazravaNadarzanaaH // CS1.7.60ab/ aahaaraacaaraceSTaasu sukhaarthii pretya ceha ca / CS1.7.60cd/ paraM prayatnamaatiSThedbuddhimaan hitasevane // CS1.7.61ab/ na naktaM dadhi bhuJjiita na caapyaghRtazarkaram / CS1.7.61cd/ naamudgayuuSaM naakSaudraM noSNaM naamalakairvinaa // CS1.7.62ab/ jvaraasRkpittaviisarpakuSThapaaNDvaamayabhramaan / CS1.7.62cd/ praapnuyaatkaamalaaM cograaM vidhiM hitvaa dadhipriyaH // CS1.7.63/ tatra zlokaaH CS1.7.63ab/ vegaa vegasamutthaazca rogaasteSaaM ca bheSajam / CS1.7.63cd/ yeSaaM vegaa vidhaaryaazca yadarthaM yaddhitaahitam // CS1.7.64ab/ ucite caahite varjye sevye caanucite kramaH / CS1.7.64cd/ yathaaprakRti caahaaro malaayanagadauSadham // CS1.7.65ab/ bhaviSyataamanutpattau rogaaNaamauSadhaM ca yat / CS1.7.65cd/ varjyaaH sevyaazca puruSaa dhiimataa+aatmasukhaarthinaa // CS1.7.66ab/ vidhinaa dadhi sevyaM ca yena yasmaattadatrijaH / CS1.7.66cd/ navegaandhaaraNe+adhyaaye sarvamevaavadanmuniH // CS1.7/ ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane navegaandhaaraNiiyo naama saptamo+adhyaayaaH // CS1.8.0/ aSTamo+adhyaayaH / CS1.8.1ab/ athaata indriyopakramaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.8.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.8.3/ iha khalu paJcendriyaaNi paJcendriyadravyaaNi paJcendriyaadhiSThaanaani paJcendriyaarthaaH paJcendriyabuddhayo bhavanti ityuktamindriyaadhikaare // CS1.8.4/ atiindriyaM punarmanaH sattvasaMjJakaH cetaH ityaahureke tadarthaatmasaMpadaayattaceSTaM ceSTaapratyayabhuutamindriyaaNaam // CS1.8.5/ svaarthendriyaarthasaGkalpavyabhicaraNaaccaanekamekasmin puruSe sattvaM rajastamaHsattvaguNayogaacca na caanekatvaM&{Yano. na caanekaM hy} nahyekaM hyekakaalamanekeSu pravartate tasmaannaikakaalaa sarvendriyapravRttiH // CS1.8.6/ yadguNaM caabhiikSNaM puruSamanuvartate sattvaM tatsattvamevopadizanti munayo baahulyaanuzayaat // CS1.8.7/ manaH puraHsaraaNiindriyaaNyarthagrahaNasamarthaani bavanti // CS1.8.8/ tatra cakSuH zrotraM ghraaNaM rasanaM sparzanamiti paJcendriyaaNi // CS1.8.9/ paJcendriyadravyaaNi khaM vaayurjyotiraapo bhuuriti // CS1.8.10/ paJcendriyaadhiSThaanaani akSiNii karNau naasike jihvaa tvak ceti // CS1.8.11/ paJcendriyaarthaaH zabdasparzaruuparasagandhaaH // CS1.8.12/ paJcendriyabuddhayaH cakSurbuddhyaadikaaH taaH punarindriyendriyaarthasattvaatmasannikarSajaaH kSaNikaa nizcayaatmikaazca ityetat paJcapaJcakam // CS1.8.13/ mano manortho buddhiraatmaa cetyadhyaatmadravyaguNasaMgrahaH zubhaazubhapravRttinivRttihetuzca dravyaazritaM ca karma yaducyate kriyeti // CS1.8.14/ tatraanumaanagamyaanaaM paJcamahaabhuutavikaarasamudaayaatmakaanaamapi sataamindriyaaNaaM tejazcakSuSi khaM zrotre ghraaNe kSitiH aapo rasane sparzane+anilo vizeSeNopapadyate / tatra yadyadaatmakamindriyaM vizeSaattattadaatmakamevaarthamanugRhNaati tatsvabhaavaadvibhutvaacca // CS1.8.15/ tadarthaatiyogaayogamithyaayogaat samanaskamindriyaM vikRtimaapadyamaanaM yathaasvaM buddhyupaghaataaya saMpadyate saamarthyayogaat punaH prakRtimaapadyamaanaM yathaasvaM buddhimaapyaayayati // CS1.8.16/ manasastu cintyamartham / tatra manaso manobuddhezca ta eva samaanaatihiinamithyaayogaaH prakRtivikRtihetavo bhavanti // CS1.8.17/ tatrendriyaaNaaM samanaskaanaamanupataptaanaamanupataapaaya prakRtibhaave prayatitavyamebhirhetubhiH tadyathaa saatmayendriyaarthasaMyogena buddhyaa samyagavekSyaavekSya karmaNaaM samyak pratipaadanena dezakaalaatmaguNavipariitopaasanena ceti / tasmaadaatmahitaM cikiirSataa sarveNa sarvaM sarvadaa smRtimaasthaaya sadvRttamanuSTheyam // CS1.8.18/ taddhyanutiSThan yugapat saMpaadayatyarthadvayamaarogyamindriyavijayaM ceti; tat sadvRttamakhilenopadekSayaamo+agniveza&! tadyathaa --- devagobraahmaNaguruvRddhasiddhaacaaryaanarcayet, agnimupacaret, oSadhiiH prazastaa dhaarayet, dvau kaalaavupasprzet, malaayaneSvabhiikSNaM paadayozca vaimalyamaadadhyaat, triH pakSasya kezazmazrulomanakhaan saMhaarayet, nityamanupahatavaasaaH& &sumanaaH sugandhiH syaat, saadhuvezaH, prasiddhakezaH&, muurdhazrotraghraaNapaadatailanityaH, dhuumapaH, puurvaabhibhaaSii, sumukhaH, dargeSvabhyupapattaa, hotaa, yaSTaa, daataa, catuSpathaanaaM namaskartaa, baliinaamupahartaa, atithiinaaM puujakaH, pitRbhyaH piNDadaH, kaale hitamitamadhuraarthavaadii, vazyaatmaa, dharmaatmaa, hetaaviirSyuH, phale nerSyuH, nizcintaH, nirbhiikaH, hriimaan, dhiimaan, mahotsaaH, dakSaH, kSamaavaan, dhaarmikaH, aastikaH, &vinayabuddhividyaabhijanavayovRddhasiddhaacaaryaaNaamupaasitaa, chatrii daNDii &maulii sopaanatko &yugamaatradRgvicaret, maGgalaacaaraziilaH, kucelaasthikaNTakaamedhyakezatuSotkarabhasmakapaalasnaanabalibhuumiinaaM parihartaa, praak zramaad vyaayaamavarjii syaat, sarvapraaNiSu bandhubhuutaH syaat, kruddhaanaamanunetaa, bhiitaanaamaazvaasayitaa, diinaanaamabhyupapattaa, satyasaMdhaH, saamapradhaanaH&, paraparuSavacanasahiSNuH, amarSaghnaH, prazamaguNadarzii, raagadveSahetuunaaM hantaa ca // CS1.8.19/ naanRtaM bruuyaat, naanyasvamaadadiita, naanyastriyamabhilaSennaanyazriyaM, na vairaM rocayet, na kuryaat paapaM, na paape+api &paapii syaat, naanyadoSaan bruuyaat, naanyarahasyamaagamayen, naadhaarmikairna narendradviSTaiH sahaasiita nonmattairna patitairna bhruuNahantRbhirna kSudrairna duSTaiH, na duSTayaanaanyaaroheta, na &jaanusamaM kaThinamaasanamadhyaasiita, naanaastiirNamanupahitamavizaalamasamaM vaa zayanaM prapadyeta, na giriviSamamastakeSvanucaret, na drumamaarohet, na jalogravegamavagaaheta, na &kulacchaayaamupaasiita, naagnyutpaatamabhitazcaret, nocchairhaset, na zabdavantaM maarutaM muJcet, naanaavRtamukho& jRmbhaaM kSavathuM haasyaM vaa pravartayet, na naasikaaM kuSNiiyaat, na dantaan vighaTTayet, na nakhaan vaadayet, naasthiinyabhihanyaat, na bhuumiM vilikhet, na chindyaattRNaM, na loSTaM mRdgiiyaat, na viguNamaGgaizceSTeta, jyotiiMSyaniSTamamedhyamazastaM ca naabhiviikSeta, na huMkuryaacchavaM&, na caityadhvajagurupuujyaazastacchaayaamaakraamet, na kSapaasvamarasadanacaityacatvaracatyuSpathopavanazmazaanaaghaatanaanyaaseveta&, naikaH zuunyagRhaM na caaTaviimanupravizet, na paapavRttaan striimitrabhRtyaan bhajeta, nottamairvirudhyeta, naavaraanupaasiita, na jihmaM rocayet, naanaaryamaazrayet, na bhayamutpaadayet, na saahasaatisvapnaprajaagarasnaanapaanaazanaanyaaseveta, nordhvajaanuzciraM tiSThet, na vyaalaanupasarpenna daMSTriNo na viSaaNinaH, purovaataatapaavazyaayaatipravaataaJjahyaat, kaliM naarabheta, naasunibhRto&+agnimupaasiita nocchiSTaH, naadhaH kRtvaa prataapayet, naavigataklamo naanaaplutavadano na nagna upaspRzet, na snaanazaaTyaa spRzeduttamaaGgaM, na kezaagraaNyabhihanyaat, nopaspRzya te eva vaasasii bibhRyaat, naaspRSTvaa ratnaajyapuujyamaGgalasumanaso+abhiniSkraamet, na puujyamaGgalaanyapasavyaM gacchennetaraaNyanudakSiNam // CS1.8.20/ naaratnapaaNirnaasnaato nopahatavaasaa naajapitvaa naahutvaa devataabhyo naaniruupya pitRbhyo naadattvaa gurubhyo naatithibhyo nopaazritebhyo naapuNyagandho naamaalii naaprakSaalitapaaNipaadavadano naazuddhamukho nodaGmukho na vimanaa naabhaktaaziSTaazucikSudhitaparicaro na paatriiSvamedhyaasu naadeze naakaale naakiirNe naadattvaa+agramagnaye naaprokSitaM prokSaNodakairna mantrairanabhimantritaM na kutsayanna kutsitaM na pratikuulopahitamannamaadadiita, na paryuSitamanyatra maaMsaharitakazuSkazaakaphalabhakSyebhyaH, naazeSabhuk syaadanyatra dadhimadhulavaNasaktusarpibhyaH, na naktaM dadhi bhuJjiita, na saktuunekaanazniiyaanna nizi na bhuktvaa na bahuunna dvirnodakaantaritaat, na chittvaa dvijairbhakSayet // CS1.8.21/ naanRjuH kSuyaannaadyaanna zayiita, na vegito+anyakaaryaH syaat, na vaayvagnisalilasomaarkadvijagurupratimukhaM &niSThiivikaavarcomuutraaNyutsRjet, na panthaanamavamuutrayenna janavati naannakaale, na japahomaadhyayanabalimaGgalaakriyaasu zleSmasiGghaaNakaM muJcet // CS1.8.22/ na striyamavajaaniita, naativizrambhayet, na guhyamanuzraavayet, naadhikuryaat / na rajasvalaaM naaturaaM naamedhyaaM naazastaaM naaniSTaruupaacaaropacaaraaM naadakSaaM naadakSiNaaM naakaamaaM naanyakaamaaM naanyastriyaM naanyayoniM naayonau na caityacatvaracatuSpathopavanazmazaanaaghaatanasalilauSadhidvijagurusuraalayeSu na sandhyayornaatithiSu naazucirnaajagdhabheSajo naapraNiitasaGkalpo naanupasthitapraharSo naabhuktavaannaatyazito na viSamastho na muutroccaarapiiDito na zramavyaayaamopavaasaklamaabhihato naarahasi vyavaayaM gacchet // CS1.8.23/ na sato na guruun parivadet naazucirabhicaarakarmacaityapuujyapuujaadhyayanamabhinirvartayet // CS1.8.24/ na vidyutsvanaartaviiSu naabhyuditaasu dikSu naagnisaMplave na bhuumikampe na mahotsave nolkaapaate na mahaagrahopagamane na naSTacandraayaaM tithau na sandhyayornaamukhaadgurornaavapatitaM naatimaatraM na taantaM na visvaraM naanavasthitapadaM naatidrutaM na vilambitaM naatikliibaM naatyuccarinaatiniicaiH svarairadhyayanamabhyasyet // CS1.8.25/ naatisamayaM jahyaat, na niyamaM bhindyaat, na naktaM naadeze caret, na sandhyaasvabhyavahaaraadhyayanastriisvapnasevii syaat, na baalavRddhalubdhamuurkhakliSTakliibaiH saha sakhyaM kuryaat, na madyadyuutavezyaaprasaGgaruciH syaat, na guhyaM vivRNuyaat, na kaJcidavajaaniiyaat, naahaMmaanii syaannaadakSo naadakSiNo naasuuyakaH, na &braahmaNaan parivadet, na gavaaM daNDamudyacchet, na vRddhaanna guruunna gaNaanna nRpaan vaa+adhikSipet, na caatibruuyaat, na baandhavaanuraktakRcchradvitiiyaguhyajJaan bahiSkuryaat // CS1.8.26/ naadhiiro naatyucchritasattvaH syaat, naabhRtabhRtyaH, naavizrabdhasvajanaH, naikaH sukhii, na duHkhaziilaacaaropacaaraH, na sarvavizrambhii, na sarvaabhizaGkii, na sarvakaalavicaarii // CS1.8.27/ na kaaryakaalamatipaatayet, naapariikSitamabhinivizet, nendriyavazagaH syaat, na caJcalaM mano+anubhraamayet, na buddhiindriyaaNaamatibhaaramaadadhyaat, na caatidiirghasuutrii syaat, na krodhaharSaavanuvidadhyaat, na zokamanuvaset, na siddhaavutsekaM& yacchennaasiddhau dainyaM, prakRtimabhiikSNaM smaret, hetuprabhaavanizcitaH syaaddhetvaarambhanityazca, na kRtamityaazvaset, na viiryaM jahyaat, naapavaadamanusmaret // CS1.8.28/ naazuciruttamaajyaakSatatilakuzasarSapairagniM juhuyaadaatmaanamaaziirbhiraazaasaanaH, agnirme &naapagacchecchariiraadvaayurme praaNaanaadadhaatu viSNurme balamaadadhaatu indro me viiryaM zivaa maaM pravizantvaapa aapohiSThetyapaH spRzet, dviH parimRjyoSThau paadau caabhyukSya &muurdhani khaani copaspRzedadbhiraatmaanaM hRdayaM zirazca // CS1.8.29/ brahmacaryajJaanadaanamaitriikaaruNyaharSopekSaaprazamaparazca syaaditi // CS1.8.30/ tatra zlokaaH CS1.8.30ab/ paJcapaJcakamuddiSTaM mano hetucatuSTayam / CS1.8.30cd/ indriyopakrame+adhyaaye sadvRttamakhilena ca // CS1.8.31ab/ svasthavRttaM yathoddiSTaM yaH samyaganutiSThati / CS1.8.31cd/ sa samaaH zatamavyaadhiraayuSaa na viyujyate // CS1.8.32ab/ nRlokamaapuurayate yazasaa saadhusaMmataH / CS1.8.32cd/ dharmaarthaaveti bhuutaanaaM bandhutaamupagacchati // CS1.8.33ab/ paraan sukRtino lokaan puNyakarmaa prapadyate / CS1.8.33cd/ tasmaadvRttamanuSTheyamidaM sarveNa sarvadaa // CS1.8.34ab/ yaccaanyadapi kiMcit syaadanuktamiha puujitam / CS1.8.34cd/ vRttaM tadapi caatreyaH sadaivaabhyanumanyate // CS1.8/ ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane indriyopakramaNiiyo naamaaSTamo+adhyaayaH //8// iti svasthacatuSko dvitiiyaH //2// CS1.9.0/ navamo+adhyaayaH / CS1.9.1/ athaataH khuDDaakacatuSpaadamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.9.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.9.3ab/ bhiSagdravyaaNyupasthaataa rogii paadacatuSTayam / CS1.9.3cd/ guNavat kaaraNaM jJeyaM vikaaravyupazaantaye // CS1.9.4ab/ vikaaro dhaatuvaiSamyaM saamyaM prakRtirucyate / CS1.9.4cd/ sukhasaMjJakamaarogyaM vikaaro duHkhameva ca // CS1.9.5ab/ caturNaaM bhiSagaadiinaaM zastaanaaM dhaatuvaikRte / CS1.9.5cd/ pravRttirdhaatusaamyaarthaa cikitsetyabhidhiiyate // CS1.9.6ab/ zrute paryavadaatatvaM bahuzo dRSTakarmataa / CS1.9.6cd/ daakSyaM zaucamiti jJeyaM vaidye guNacatuSTayam // CS1.9.7ab/ bahutaa tatrayogyatvamanekavidhakalpanaa / CS1.9.7cd/ saMpacceti catuSko+ayaM dravyaaNaaM guNa ucyate // CS1.9.8ab/ upacaarajJataa daakSyamanuraagazca bhartari / CS1.9.8cd/ zaucaM ceti catuSko+ayaM guNaH paricare jane // CS1.9.9ab/ smRtirnirdezakaaritvamabhiirutvamathaapi ca / CS1.9.9cd/ jJaapakatvaM ca rogaaNaamaaturasya guNaaH smRtaaH // CS1.9.10ab/ kaaraNaM SoDazaguNaM siddhau paadacatuSTayam / CS1.9.10cd/ vijJaataa zaasitaa yoktaa pradhaanaM bhiSagatra tu // CS1.9.11ab/ paktau hi kaaraNaM pakturyathaa paatrendhanaanalaaH / CS1.9.11cd/ vijeturvijaye bhuumizcamuuH praharaNaani ca // CS1.9.12ab/ aaturaadyaastathaa siddhau paadaaH kaaraNasaMjJitaaH / CS1.9.12cd/ vaidyasyaatazcikitsaayaaM pradhaanaM kaaraNaM bhiSak // CS1.9.13ab/ mRddaNDacakrasuutraadyaaH kumbhakaaraadRte yathaa / CS1.9.13cd/ naavahanti guNaM vaidyaadRte paadatrayaM tathaa // CS1.9.14ab/ gandharvapuravannaazaM yadvikaaraaH sudaaruNaaH / CS1.9.14cd/ yaanti yaccetare vRddhimaazuupaayapratiikSiNaH // CS1.9.15ab/ sati paadatraye jJaajJau bhiSajaavatra kaaraNam / CS1.9.15cd/ varamaatmaa huto+ajJena na cikitsaa pravartitaa // CS1.9.16ab/ paaNicaaraadyathaa+acakSurajJaanaadbhiitabhiitavat / CS1.9.16cd/ naurmaarutavazevaajJo bhiSak carati karmasu // CS1.9.17ab/ yadRcchayaa samaapannamuttaarya niyataayuSam / CS1.9.17cd/ bhiSaGmaanii nihantyaazu zataanyaniyataayuSaam // CS1.9.18ab/ tasmaacchaastre+arthavijJaane pravRttau karmadarzane / CS1.9.18cd/ bhiSak catuSTaye yuktaH praaNaabhisara ucyate // CS1.9.19ab/ hetau liGge prazamane rogaaNaamapunarbhave / CS1.9.19cd/ jJaanaM caturvidhaM yasya sa raajaarho bhiSaktamaH // CS1.9.20ab/ zastraM zaastraaNi salilaM guNadoSapravRttaye / CS1.9.20cd/ paatraapekSiiNyataH prajJaaM cikitsaarthaM vizodhayet // CS1.9.21ab/ vidyaa vitarko vijJaanaM smRtistatparataa kriyaa / CS1.9.21cd/ yasyaite SaDguNaastasya na saadhyamativartate // CS1.9.22ab/ vidyaa matiH karmadRSTirabhyaasaH siddhiraazrayaH / CS1.9.22cd/ vaidyazabdaabhiniSpattaavalamekaikamapyataH // CS1.9.23ab/ yasya tvete guNaaH sarve santi vidyaadayaH zubhaaH / CS1.9.23cd/ sa vaidyazabdaM sadbhuutamarhan praaNisukhapradaH // CS1.9.24ab/ zaastraM jyotiH prakaazaarthaM darzanaM buddhiraatmanaH / CS1.9.24cd/ taabhyaaM bhiSak suyuktaabhyaaM cikitsannaaparaadhyati // CS1.9.25ab/ cikitsite trayaH paadaa yasmaadvaidyavyapaazrayaH / CS1.9.25cd/ tasmaat prayatnamaatiSThedbhiSak svaguNasaMpadi // CS1.9.26ab/ maitrii kaaruNyamaarteSu zakye priitirupekSaNam / CS1.9.26cd/ prakRtistheSu bhuuteSu vaidyavRttizcaturvidheti // CS1.9.27/ tatra zlokau CS1.9.27ab/ bhiSagjitaM catuSpaadaM paadaH paadazcaturguNaaH / CS1.9.27cd/ bhiSak pradhaanaM paadebhyo yasmaadvaidyastu yadguNaH // CS1.9.28ab/ jJaanaani buddhirbraahmii ca bhiSajaaM yaa caturvidhaa / CS1.9.28cd/ sarvametaccatuSpaade khuDDaake saMprakaazitamiti // CS1.9/ ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane khuDDaakacatuSpaado naama navamo+adhyaayaH //9// CS1.10.0/ dazamo+adhyaayaH / CS1.10.1/ athaato mahaacatuSpaadamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.10.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.10.3/ catuSpaadaM SoDazakalaM bheSajamiti bheSajo bhaaSante, yaduktaM puurvaadhyaaye SoDazaguNamiti, tadbheSajaM yuktiyuktamalamaarogyaayeti bhagavaan punarvasuraatreyaH // CS1.10.4/ neti maitreyaH, kiM kaaraNaM dRzyante hyaaturaaH kecidupakaraNavantazca paricaarakasaMpannaazcaatmavantazca kuzalaizca bhiSagbhiranuSThitaaH& samuttiSThamaanaaH, tathaayuktaazcaapare mriyamaaNaaH; tasmaadbheSajamakiMcitkaraM bhavati, tadyathaa --- zvabhre sarasi ca prasiktamalpamudakaM, nadyaaM vaa syandamaanaayaaM paaMsudhaane vaa paaMsumuSTiH prakiirNa iti; tathaa+apare dRzyante+anupakaraNaazcaaparicaarakaazcaanaatmavantazcaakuzalaizca bhiSagbhiranuSThitaaH samuttiSThamaanaaH, tathaayuktaa mriyamaaNaazcaapare / yatazca pratikurvan sidhyati, pratikurvan mriyate; apratikurvan sidhyati, apratikurvan mriyate; tatazcintyate bheSajamabheSajenaaviziSTamiti& // CS1.10.5/ maitreya&! mithyaa cintyata ityaatreyaH; kiM kaaraNaM, ye hyaaturaaH SoDazaguNasamuditenaanena bheSajenopapadyamaanaa mriyanta ityuktaM tadanupapannaM, na hi bheSajasaadhyaanaaM vyaadhiinaaM bheSajamakaaraNaM bhavati; ye punaraaturaaH kevalaadbheSajaadRte samuttiSThante, na teSaaM saMpuurNabheSajopapaadanaaya &samutthaanavizeSo &naasti; yathaa hi patitaM puruSaM samarathamutthaanaayotthaapayan puruSo balamasyopaadadhyaat, sa kSiprataramaparikliSTa evottiSThet, tadvat saMpuurNabheSajopalambhaadaaturaaH; ye caaturaaH kevalaadbheSajaadapi mriyante, na ca sarva eva te bheSajopapannaaH samutthiSTheran, nahi sarve vyaadhayo bhavantyupaayasaadhyaaH, na copaayasaadhyaanaaM vyaadhiinaamanupaayena siddhirasti, na caasaadhyaanaaM vyaadhiinaaM &bheSajasamudaayo+ayamasti, na hyalaM jJaanavaan bhiSaGmumuurSumaaturamutthaapayituM; pariikSyakaariNo hi kuzalaa bhavanti, yathaa hi yogajJo+abhyaasanitya iSvaaso dhanuraadaayeSumasyannaativiprakRSTe mahati kaaye naaparaadhavaan bhavati, saMpaadayati ceSTakaaryaM, tathaa bhiSak svaguNasaMpanna upakaraNavaan viikSya karmaarabhamaaNaH saadhyarogamanaparaadhaH saMpaadayatyevaaturamaarogyeNa; tasmaanna bheSajamabheSajenaaviziSTaM bhavati // CS1.10.6/ idaM ca& naH pratyakSaM---yadanaatureNa bheSajenaaturaM cikitsaamaH&, kSaamamakSaameNa, kRzaM ca durbalamaapyaayayaamaH, sthuulaM medasvinamapatarpayaamaH, ziitenoSNaabhibhuutamupacaraamaH, ziitaabhibhuutamuSNena, nyuunaan dhaatuun puurayaamaH, vyatiriktaan hraasayaamaH, vyaadhiin muulaviparyayeNopacarantaH samyak prakRtau sthaapayaamaH; teSaaM nastathaa kurvataamayaM bheSajasamudaayaH kaantatamo bhavati // CS1.10.7/ bhavanti caatra CS1.10.7ab/ saadhyaasaadhyavibhaagajJo jJaanapuurvaM cikitsakaH / CS1.10.7cd/ kaale caarabhate karma yattat saadhayati dhruvam // CS1.10.8ab/ &arthavidyaayazohaanimupakrozamasaMgraham& / CS1.10.8cd/ praapnuyaanniyataM vaidyo yo+asaadhyaM samupaacaret // CS1.10.9ab/ sukhasaadhyaM mataM saadhyaM kRcchrasaadhyamathaapi ca / CS1.10.9cd/ dvividhaM caapyasaadhyaM syaadyaapyaM yaccaanupakramam // CS1.10.10ab/ saadhyaanaaM trividhazcaalpamadhyamotkRSTataaM prati / CS1.10.10cd/ vikalpo na tvasaadhyaanaaM niyataanaaM vikalpanaa // CS1.10.11ab/ hetavaH puurvaruupaaNi ruupaaNyalpaani yasya ca / CS1.10.11cd/ na ca tulyaguNo duuSyo na doSaH prakRtirbhavet // CS1.10.12ab/ na ca kaalaguNastulyo na dezo durupakramaH / CS1.10.12cd/ gatirekaa navatvaM ca rogasyopadravo na ca // CS1.10.13ab/ doSazcaikaH samutpattau dehaH sarvauSadhakSamaH / CS1.10.13cd/ catuSpaadopapattizca sukhasaadhyasya lakSaNam // CS1.10.14ab/ nimittapuurvaruupaaNaaM ruupaaNaaM madhyame bale / CS1.10.14cd/ kaalaprakRtiduuSyaaNaaM saamaanye+anyatamasya ca // CS1.10.15ab/ garbhiNiivRddhabaalaanaaM naatyupadravapiiDitam / CS1.10.15cd/ zastrakSaaraagnikRtyaanaamanavaM kRcchradezajam // CS1.10.16ab/ vidyaadekapathaM rogaM naatipuurNacatuSpadam / CS1.10.16cd/ dvipathaM naatikaalaM vaa kRcchrasaadhyaM dvidoSajam // CS1.10.17ab/ zeSatvaadaayuSo yaapyamasaadhyaM pathyasevayaa / CS1.10.17cd/ labdhaalpasukhamalpena hetunaa+aazupravartakam // CS1.10.18ab/ gambhiiraM bahudhaatusthaM marmasandhisamaazritam / CS1.10.18cd/ nityaanuzaayinaM rogaM diirghakaalamavasthitam // CS1.10.19ab/ vidyaaddvidoSajaM tadvat pratyaakhyeyaM tridoSajam / CS1.10.19cd/ kriyaapathamatikraantaM sarvamaargaanusaariNam // CS1.10.20ab/ autsukyaaratisaMmohakaramindriyanaazanam / CS1.10.20cd/ durbalasya susaMvRddhaM vyaadhiM saariSTameva ca // CS1.10.21ab/ bhiSajaa praak pariikSyaivaM vikaaraaNaaM svalakSaNam / CS1.10.21cd/ pazcaatkarmasamaarambhaH kaaryaH saadhyeSu dhiimataa // CS1.10.22ab/ saadhyaasaadhyavibhaagajJo yaH samyakpratipattimaan / CS1.10.22cd/ na sa maitreyatulyaanaaM mithyaabuddhiM prakalpayet // CS1.10.23/ tatra zlokau CS1.10.23ab/ ihauSadhaM paadaguNaaH prabhavo bheSajaazrayaH / CS1.10.23cd/ aatreyamaitreyamatii matidvaividhyanizcayaH // CS1.10.24ab/ caturvidhavikalpaazca vyaadhayaH svasvalakSaNaaH / CS1.10.24cd/ uktaa mahaacatuSpaade yeSvaayattaM bhiSagjitam // CS1.10/ ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane mahaacatuSpaado naama dazamo+adhyaayaH // CS1.11.0/ ekaadazo+adhyaayaH / CS1.11.1/ athaatastisraiSaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.11.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.11.3/ eha khalu puruSeNaanupahatasattvabuddhipauruSaparaakrameNa hitamiha caamuSmiMzca loke samanupazyataa tisra eSaNaaH paryeSTavyaa bhavanti / tadyathaa---praaNaiSaNaaH, dhanaiSaNaa, paralokaiSaNeti // CS1.11.4/ aasaaM tu khalveSaNaanaaM praaNaiSaNaaM taavat puurvataramaapadyeta / kasmaat praaNaparityaage hi sarvatyaagaH / tasyaanupaalanaM---svasthasya svasthavRttaanuvRttiH, aaturasya vikaaraprazamane+apramaadaH, tadubhayametaduktaM vakSyate ca; tadyathoktamanauvartamaanaH praaNaanupaalanaaddiirghamaayuravaapnotiiti prathamaiSaNaa vyaakhyaataa bhavati // CS1.11.5/ atha dvitiiyaaM dhanaiSaNaamaapadyeta, praaNebhyo hyanantaraM dhanameva paryeSTavyaM bhavati&; na hyataH paapaat paapiiyo+asti yadanupakaraNasya diirghamaayuH, tasmaadupakaraNaani paryeSTuM yateta / tatropakaraNopaayaananuvyaakhyaasyaamaH; tadyathaa---kRSipaazupaalyavaaNijyaraajopasevaadiini, yaani caanyaanyapi sataamavigarhitaani karmaaNi vRttipuSTikaraaNi vidyaattaanyaarabheta kartuM; tathaa kurvan diighajiivitaM jiivatyanavaamataH puruSo &bhavati / iti dvitiiyaa dhanaiSaNaa vyaakhyaataa bhavati // CS1.11.6/ atha tRtiiyaaM paralokaiSaNaamaapadyeta / saMzayazcaatra kathaM bhaviSyaama itazcyutaa naveti; kutaH punaH saMzaya iti, ucyate---santi hyeke pratyakSaparaaH parokSatvaat punarbhavasya naastikyamaazritaaH, santi caagamapratyayaadeva punarbhavamicchanti; zrutibhedaacca--- `maataraM pitaraM caike manyante janmakaaraNam / svabhaavaM paranirmaaNaM yadRcchaaM caapare janaaH // iti /' ataH saMzayaH---kiM nu khalvasti punarbhavo na veti // CS1.11.7/ tatra buddhimaannaastikyabuddhiM jahyaadviciktsaaM ca / kasmaat pratyakSaM hyalpam; analpamapratyakSamasti, yadaagamaanumaanayuktibhirupalabhyate; yaireva taavadindiryaiH pratyakSamupalabhyate, taanyeva santi caapratyakSaaNi // CS1.11.8/ sataaM ca ruupaaNaamatisannikarSaadativiprakarSaadaavaraNaat karaNadaubalyaanamanonavasthaanaat samaanaabhihaaraadabhibhavaadatisaukSmyaacca pratyakSaanupalabdhiH; tasmaadapariikSitametaducyate pratyakSamevaasti, naanyadastiiti // CS1.11.9/ zurtayazcaitaa na kaaraNaM yuktivirodhaat / CS1.11.9ab/ aatmaa maatuH piturvaa yaH so+apatyaM yadi saMcaret / CS1.11.9cd/ divvidhaM saMcaredaatmaa sarvovaa+avayavena vaa // CS1.11.10ab/ sarvazcet saMcarenmaatuH piturvaa maraNaM bhavet / CS1.11.10cd/ nirantaraM naavayavaH kazcitsuukSmasya caatmanaH // CS1.11.11ab/ buddhirmanazca nirNiite yathaivaatmaa tathaiva te / CS1.11.11cd/ yeSaaM caiSaa matisteSaaM yonirnaasti caturvidhaa // CS1.11.12ab/ vidyaat svaabhaavikaM SaNNaaM dhaatuuNaaM yat svalakSaNam / CS1.11.12cd/ saMyoge ca viyoge ca teSaaM karmaiva kaaraNam // CS1.11.13ab/ anaadezcetanaadhaatorneSyate paranirmitiH / CS1.11.13cd/ para aatmaa sa ceddheturiSTo+astu paranirmitiH // CS1.11.14ab/ na pariikSaa na pariikSyaM na kartaa kaaraNaM na ca / CS1.11.14cd/ na devaa narSayaaH siddhaaH karma karmaphalaM na ca // CS1.11.15ab/ naastikasyaasti naivaatmaa yadRcchopahataatmanaH / CS1.11.15cd/ paatakebhyaH paraM caitat paatakaM naastikagrahaH // CS1.11.16ab/ tasmaanmatiM vimucyaitaamamaargapraSrtaaM budhaH / CS1.11.16cd/ sataaM buddhipradiipena pazyetsarvaM yathaatatham // CS1.11.17/ dvividhameva khalu sarvaM saccaasacca tasya caturvidhaa pariikSaa aaptopadezaH pratyakSam anumaanaM yuktizcet // CS1.11.18/ aaptaastaavat CS1.11.18ab/ rajastamobhyaaM nirmuktaastapojJaanabalena ye / CS1.11.18cd/ yeSaaM vikaalamamalaM jJaanamavyaahataM sadaa // CS1.11.19ab/ aaptaaH ziSTaa vibuddhaaste teSaaM vaakyamasaMzayam / CS1.11.19cd/ satyaM vakSyanti te kasmaadasatyaM niirajastamaaH // CS1.11.20ab/ aatmendriyamanorthaanaaM sannikarSaat pravartate / CS1.11.20cd/ vyaktaa tadaatve yaa buddhiH pratyakSaM saa nirucyate // CS1.11.21ab/ pratyakSapuurvaM tirividhaM trikaalaM caanumiiyate / CS1.11.21cd/ vahnirniguuDho dhuumena maithunaM garbhadarzanaat // CS1.11.22ab/ evaM vyavasyantyatiitaM biijaat phalamanaagatam / CS1.11.22cd/ dRSTvaa biijaat phalaM jaatamihaiva sadRzaM budhaaH // CS1.11.23ab/ jalakarSaNabiijartusaMyogaat sasyasaMbhavaH / CS1.11.23cd/ yuktiH SaDdhaatusaMyogaadgarbhaaNaaM saMbhavastathaa // CS1.11.24ab/ &mathyamanthanamanthaanaasaMyhogaadagnisaMbhavaH / CS1.11.24cd/ yuktiyuktaa catuSpaadasaMpadvyaadhinibarhaNii // CS1.11.25ab/ buddhiH pazyati yaa bhaavaan bahukaaraNayogajaan / CS1.11.25cd/ yuktistrikaalaa saa jJeyaa trivargaH saadhyate yayaa // CS1.11.26ab/ eSaa pariikSaa naastyanyaa yayaa sarvaM pariikSyate / CS1.11.26cd/ pariikSyaM sadasaccaivaM tayaa caasti punarbhavaH // CS1.11.27/ &tatraaptaagamastaavadvedaH, yazcaanyo+api kazcidvedaarthaadavipariitaH pariikSakaiH praNiitaH ziSTaanumato lokaanugrahapravRttaH zaastravaadaH, sa caa+aaptaagamaH; aaptaagamaadupalabhyatedaanata poyajJasatyaahiMsaabrahmacaryaaNyabhyudayaniHzreyasakaraaNiiti // CS1.11.28/ na caanativRttasattvadoSaaNaamadoSairapunarbhavo dharmadvaareSuupadizyate // CS1.11.29/ dharmadvaaraavahitaizca vyapagatabhayaraagadveSalobhamohamaanairbrahmaparairaaptaiH karmavidbhiranupahatasattvabuddhipracaaraiH puurvaiH puurvataraimaharSibhirdivyacakSubhirdRSTvopadiSTaH punarbhava iti vyavasyedevam // CS1.11.30/ pratyakSamapi copalabhyate --- maataapitrorvisadRzaanyapatyaani, tulyasaMbhavaanaaM varNasvaraakRtisattvabuddhibhaagyavizeSaaH, pravaraavarakulajanma, daasyaizvaryaM, sukhaasukhamaayuH, aayuSo vaiSamyam, iha akRtasyaavaaptiH, azikSitaanaaM ca ruditastanapaanahaasatraasaadiinaaM pravRttiH, lakSaNotpattiH, &karmasaadRzye phalavizeSaH, medhaa kvacit kvacit karmaNyamedhaa, jaatismaraNam --- ihaagamanamitazcyutaanaamiti&, samadarzane priyaapriyatvam // CS1.11.31/ ata evaanumiiyate --- yat --- svakRtamapariihaaryamavinaazi paurvadehikaM daivasaMjJakamaanubandhikaM karma, tasyaitat phalam; itazcaanyadbhaviSyatiiti; phalaadbiijamanumiiyate, phalaM ca biijaat // CS1.11.32/ yuktizcaiSaa --- SaDdhaatusamudayaadgarbhajanma, kartRkaraNasaMyogaat kriyaa; kRtasya karmaNaH phalaM naakRtasya, naaGkRrotpattirabiijaat; karmasadRzaM phalaM, naanyasmaadbiijaadanyasyotpattiH; iti yuktiH // CS1.11.33/ evaM pramaaNaizcaturbhirupadiSTe punarbhave dharmadvaareSvavadhiiyeta; tadyathaa --- guruzuzruuSaayaamadhyayane vratacaryaayaaM daarakriyaayaamapatyotpaadane bhRtyabharaNe+atithipuujaayaaM daane+anabhidhyaayaaM tapasyanasuuyaayaaM dehavaaGimaanase karmaNyakliSTe dehendriyamanorthabuddhyaatmapariikSaayaaM manaHsamaadhaaviti; yaani caanyaanayapyevaMvidhaani karmaaNi sataamavigarhitaani svargyaaNi vRttipuSTikaraaNi vidyaattaanyaarabheta kartuM; tathaa kurvanniha caiva yazo labhate pretya ca svargam / iti tRtiiyaa paralokaiSaNaa vyaakhyaataa bhavati // CS1.11.34/ atha khalu traya upastambhaaH, trividhaM balaM, triiNyaayatanaani, trayo rogaaH, trayo rogamaargaaH, trividhaa bhiSajaH, trividhamauSadhamiti // CS1.11.35/ traya upastambhaa iti --- aahaaraH, svapno, brahmacaryamiti; ebhistribhiryuktiyuktairupastabdhamupastambhaiH zariiraM balavarNopacayopacitamanuvartate yaavadaayuHsaMskaaraat &saMskaaramahitamanupasevamaanasya, ya ihaivopadekSyate // CS1.11.36/ trividhaM balamiti --- sahajaM, kaalajaM, yuktikRtaM ca / sahajaM yacchariirasattvayoH praakRtaM, kaalakRtamRtuvibhaagajaM vayaHkRtaM ca, yuktikRtaM punastadyadaahaaraceSTaayogajam // CS1.11.37/ triiNy aayatanaaniiti --- arthaanaaM karmaNaH kaalasya caatiyogaayogamithyaayogaaH / tatraatiprabhaavataaM dRzyaanaam atimaatraM darzanam atiyogaH, sarvazo+adarzanam ayogaH, &atizliSTa.ativiprakRSTa.raudra.bhairava.adbhuta.dviSTa.biibhatsana.vikRta.vitraasana.aadiruupadarzanaM mithyaayogaH; {M.darzanam} tathaa+atimaatrastanitapaTahotkruSTaadiinaaM zabdaanaam atimaatraM zravaNam atiyogaH, sarvazo+azravaNam ayogaH, paruSeSTavinaazopaghaatapradharSaNabhiiSaNaadizabdazravaNaM mithyaayogaH; {M.zravaNam} tathaa+atitiikSNograabhiSyandinaaM gandhaanaam atimaatraM ghraaNamatiyogaH, sarvazo+aghraaNamayogaH, puutidviSTaamedhyaklinnaviSapavanakuNapagandhaadighraaNaM mithyaayogaH; {M.ghraaNam} tathaa rasaanaam atyaadaanam atiyogaH, sarvazo+anaadaanam ayogaH, mithyaayogo raazivarjyoSv aahaaravidhivizeSaayataneSuupadekSyate; {M.aadaanam} tathaa+atiziitoSNaanaaM spRzyaanaaM snaanaabhyaGgotsaadanaadiinaaM caatyupasevanam atiyogaH, sarvazo+anupasevanam ayogaH, snaanaadiinaaM ziitoSNaadiinaaM ca spRzyaanaam anaanupuurvyopasevanaM viSamasthaanaabhighaataazucibhuutasaMsparzaadayaz ceti mithyaayogaH {M.upasevanam} // CS1.11.38/ tatraikaM &sparzanamindriyaaNaamindriyavyaapakaM, cetaHsamavaayi, sparzanavyaaptervyaapakamapi ca cetaH; tasmaat sarvendriyaaNaaM vyaapakasparzakRto yo bhaavavizeSaH, so+ayamanupazayaat paJcavidhastrividhavikalpo bhavatyasaatmyendriyaarthasaMyogaH; saatmyaartho hyupazayaarthaH // CS1.11.39/ karma vaaGmanaHzariirapravRttiH / tatra vaaGmanaHzariiraatipravRttiratiyogaH; sarvazo+apravRttirayogaH; vegadhaaraNodiiraNaviSamaskhalanapatanaaGgapraNidhaanaaGgapraduuSaNaprahaaramardanapraaNoparodhasaMklezanaadiHzariiro mithyaayogaH, suucakaanRtaakaalakalahaapriyaabaddhaanupacaaraparuSavacanaadirvaaGmithyaayogaH, bhayazokakrodhalobhamohamaanerSyaamithyaadarzanaadirmaanaso mithyaayogaH // CS1.11.40/ saMgraheNa caatiyogaayogavarjaM karma vaaGmanaHzariirajamahitamanupadiSTaM yattacca mithyaayogaM vidyaat // CS1.11.41/ iti trividhavikalpaM trividhameva karma prajJaaparaadha iti vyavasyet // CS1.11.42/ ziitoSNavarSalakSaNaaH punarhemantagriiSmavarSaaH saMvatsaraH, sa kaalaH / tatraatimaatrasvalakSaNaH kaalaH kaalaatiyogaH, hiinasvalakSaNaH {aa.kaalaH}&kaalaayogaH, yathaasvalakSaNavipariitalakSaNastu {aa.kaalaH}&kaalamithyaayogaH / kaalaH punaH pariNaama ucyate // CS1.11.43/ ityasaatmyendriyaarthasaMyogaH, prajJaaparaadhaH, pariNaamazceti trayastrividhavikalpaa hetavo vikaaraaNaaM; samayogayuktaastu prakRtihetavo bhavanti // CS1.11.44/ sarveSaameva bhaavaanaaM bhaavaabhaavau naantareNa yogaayogaatiyogamithyaayogaan samupalabhyete; yathaasvayuktyapekSiNau hi bhaavaabhaavau // CS1.11.45/ trayo rogaa iti nijaagantumaanasaaH / tatra nijaH zaariiradoSasamutthaH, aaganturbhuutaviSavaayvagnisaMprahaaraadisamutthaH, maanasaH punariSTasya laabhaallaabhaacaaniSTasyopajaayate // CS1.11.46/ tatra buddhimataa maanasavyaadhipariitenaapi sataa buddhyaa hitaahitamavekSyaavekSya dharmaarthakaamaanaamahitaanaamanupasevane hitaanaaM copasevane prayatitavyaM, na hyantareNa loke trayametanmaanaasaM kiMcinniSpadyate sukhaM vaa duHkhaM vaa; tasmaadetaccaanuSTheyaM --- &tadvidyaanaaM copasevane prayatitavyam, aatmadezakulakaalabalazaktijJaane yathaavacceti // CS1.11.47/ bhavati caatra CS1.11.47ab/ maanasaM prati bhaiSajyaM trivargasyaanvavekSaNam / CS1.11.47cd/ tadvidyasevaa vijJaanamaatmaadiinaaM ca sarvazaH // CS1.11.48/ trayo rogamaargaa iti --- zaakhaa, marmaasthisandhayaH, koSThazca / tatra zaakhaa raktaadayo dhaatavastvak ca, sa baahyo rogamaargaaH; marmaaNi punarbastihRdayamuurdhaadiini, asthisandhayo+asthisaMyogaastatropanibaddhaazca snaayukaNDaraaH&, sa madhyamo rogamaargaH; koSThaH punarucyate mahaasrotaH zariiramadhyaM mahaanimnamaamapakvaazayazceti paryaayazabdaistantre, sa rogamaarga aabhyantaraH // CS1.11.49/ tatra, gaNDapiDakaalajyapaciicarmakiilaadhimaaMsamaSakakuSThavyaGgaadayo vikaaraa bahirmaargajaazca visarpazvayathugulmaarzovidradhyaadayH zaakhaanusaariNo bhavanti rogaaH; pakSavadhagrahaapataanakaarditazoSaraajayakSmaasthisandhizuulagudabhraMzaadayaH zirohRdbastirogaadayazca madhyamamaargaanusaariNo bhavanti rogaaH; jvaraatiisaaracchardyalasakavisuucikaakaasazvaasahikkaanaahocarapliihaadayo+antarmaargajaazca visarpazvayathugulmaarzovidradhyaadayaH koSThaanusaarino bhavanti rogaaH // CS1.11.50/ trividhaa bhiSaja iti CS1.11.50ab/ bhiSakchadmacaraaH santi santyeke siddhasaadhitaaH / CS1.11.50cd/ santi vaidyaguNairyuktaastrividhaa bhiSajo bhuvi // CS1.11.51ab/ vaidyabhaaNDauSadhaiH pustaiH pallavairavalokanaiH / CS1.11.51cd/ labhante ye bhiSakzabdamajJaaste pratiruupakaaH // CS1.11.52ab/ ziRyazojJaanasiddhaanaaM vyapadezaadatadvidhaaH / CS1.11.52cd/ vaidyazabdaM labahnte ye jJeyaaste siddhasaadhitaaH // CS1.11.53ab/ prayogajJaanavijJaanasiddhisiddhaaH sukhapradaaH / CS1.11.53cd/ jiivitaabhisaraaste syurvaidyatvaM teSvavasthitamiti // CS1.11.54/ trividhamauSadhamiti --- daivavyapaazrayaM, yuktivyapaazrayaM, sattvaavajayazca / tatra daivavyapaazrayaM --- mantrauSadhimaNimaGgalabalyupahaarahomaniyamapraayazcittopavaasasvastyayanapraNipaatagamanaadi, yuktivyapaazrayaM --- punaraahaarauSadhadravyaaNaaM yojanaa, sattvaavajayaH --- punarahitebhyo+arthebhyo manonigrahaH // CS1.11.55/ zariiradoSaprakope khalu zariiramevaazritya praayazastrividhamauSadhamicchanti --- antaHparimaarjanaM, bahiHparimaarjanaM, zastrapraNidhaanaM ceti / tatraantaHparimaarjanaM yadantaHzariiramanupravizyauSadhamaahaarajaatavyaadhiin pramaarSTi, yatpunarbahiHsparzamaazrityaabhyaGgasvedapradehapariSekonmardanaadyairaamayaan pramaarSTi tadbahiHparimaarjanaM, zastrapraNidhaanaM punazchedanabhedanavyadhanadaaraNalekhanospaaTanapracchanasiivanaiSaNakSaarajalaukasazceti // CS1.11.56/ bhavanti caatra CS1.11.56ab/ praajJo roge samutpanne baahyenaabhyantareNa vaa / CS1.11.56cd/ karmaNaa labhate zarma zastropakramaNena vaa // CS1.11.57ab/ baalastu khalu mohaadvaa pramaadaadvaa na budhyate / CS1.11.57cd/ utpadyamaanaM prathamaM rogaM zatrumivaabudhaH // CS1.11.58ab/ aNurhi prathamaM bhuutvaa rogaH pazcaadvivardhate / CS1.11.58cd/ sa jaatamuulo muSNaati balamaayuzca durmateH // CS1.11.59ab/ na muuDho labhate saMjJaaM taavadyaavanna piiDyate / CS1.11.59cd/ piiDitastu matiM pazcaat kurute vyaadhinigrahe // CS1.11.60ab/ atha putraaMzca daaraaMzca jJaatiiMzcaahuuya bhaaSate / CS1.11.60cd/ sarvasvenaapi me kazcidbhiSagaaniiyataamiti // CS1.11.61ab/ tathaavidhaM ca kaH zakto durbalaM vyaadhipiiDitam / CS1.11.61cd/ kRzaM kSiiNendriyaM diinaM paritraatuM gataayuSam // CS1.11.62ab/ sa traataaramanaasaadya baalastyajati jiivitam / CS1.11.62cd/ godhaa laaGguulabaddhevaakRSyamaaNaa baliiyasaa // CS1.11.63ab/ tasmaat praageva rogebhyo rogeSu taruNeSu vaa / CS1.11.63cd/ bheSajaiH pratikurviita ya icchet sukhamaatmanaH // CS1.11.64/ tatra zlokau CS1.11.64ab/ eSaNaaH samupastambhaa balaM kaaraNamaamayaaH / CS1.11.64cd/ tisraiSaNiiye maargaazca bhiSajo bheSajaani ca // CS1.11.65ab/ tritvenaaStau samuddiSTaaH kRSNaatreyeNa dhiimataa / CS1.11.65cd/ bhaavaa bhaaveSvasaktena yeSu sarvaM pratiSThitam // CS1.11/ ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane tisraiSaNiiyo naamaikaadazo+adhyaayaH // CS1.12.0/ dvaadazo+adhyaayaH / CS1.12.1/ athaato vaatakalaakaliiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.12.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.12.3/ vaatakalaakalaajJaanamadhikRtya parasparamataani jijJaasamaanaaH samupavizya maharSayaH papracchuranyo+anyaM kiMguNo vaayuH, kimasya prakopaNam, upazamanaani vaa+asya kaani, kathaM cainamasaGghaatavanatamanavasthitamanaasadya prakopaNaprazamanaani prakopayanti prazamayanti vaa, kaani caasya kupitaakupitasya zariiraazariiracarasya zariireSu carataH karmaaNi bahiHzariirebhyo veti // CS1.12.4/ atrovaaca kuzaH saaGkRtyaayanaH ruukSalaghuziitadaaruNakharavizadaaH SaDime vaataguNaa bhavanti // CS1.12.5/ tacchrutvaa vaakyaM kumaaraziraa bharadvaaja uvaaca evametadyathaa bhagavaanaaha, eta eva vaataguNaa bhavanti, sa tvevaMguNairevaMdravyairevaMprabhaavaizca karmabhirabhyasyamaanairvaayuH prakopamaapadyate, samaanaguNaabhyaaso hi dhaatuunaaM vRddhikaaraNamiti // CS1.12.6/ tacchrutvaa vaakyaM kaaGkaayano baahliikabhiSaguvaaca evametadyathaa bhagavaanaaha, etaanyeva vaataprakopaNaani bhavanti ato vipariitaani vaatasya prazamanaani bhavanti, prakopaNaviparyayo hi dhaatuunaaM prazamakaaraNamiti // CS1.12.7/ tacchrutvaa vaakyaM baDizo dhaamaargava uvaaca evametadyathaa bhagavaanaaha, etaanyeva vaataprakopaprazamanaani bhavanti / yathaa hyenamasaGghaatamanavasthitamanaasaadya prakopaNaprazamanaani prakopayanti prazamayanti vaa, tathaa+anuvyaakhyaasyaamaH vaataprakopaNaani khalu ruukSalaghuziitadaaruNakharavizadazuSirakaraaNi zariiraaNaaM, tathaavidheSu zariireSu vaayuraazrayaM gatvaa+aapyaayamaanaH prakopamaapadyate; vaataprazamanaani punaH snighdaguruuSNazlakSNamRdupicchilaghanakaraaNi zariiraaNaaM tathaavidheSu zariireSu vaayurasajyamaanazcaran prazaantimaapadyate // CS1.12.8/ tacchrutvaa baDizavacanamavitathamRSigaNairanumatamuvaaca vaaryovido raajarSiH evameta sasrvamanapavaadaM yathaa bhagavaanaaha / yaani tu khalu vaayoH kupitaakupitasya zariiraazariiracarasya zariireSu carataH karmaaNi bahiHzariirebhyo vaa bhavanti, teSaamavayavaan pratyakSaanumaanopadezaiH saadhayitvaa namaskRtya vaayave yathaazakti pravakSyaamaH vaayustantrayantradharaH, praaNodaanasamaanavyaanaapaanaatmaa, pravartakazceSTaanaamuccaavacaanaaM, niyantaa praNetaa ca manasaH, sarvendriyaaNaamudyojakaH, sarvendriyaarthaanaamabhivoDhaa, sarvazariiradhaatuvyuuhakaraH, sandhaanakaraH zariirasya, pravartako vaacaH, prakRtiH sparzazabdayoH, zrotrasparzanayormuulaM, harSotsaahayoryoniH, samiiraNo+agneH, doSasaMzoSaNaH&, kSeptaa bahirmalaanaaM, sthuulaaNusrotasaaM bhettaa, kartaa garbhaakRtiinaam, aayuSo+anuvrRttipratyayabhuuto bhavatyakupitaH / kupitastu khalu zariire zariiraM naanaavidhairvikaarairupatapati balavarNasukhaayuSaamupaghaataaya&, mano vyaaharSayati&, sarvendriyaaNyupahanti, vinihanti garbhaan vikRtimaapaadayatyatikaalaM vaa dhaarayati, bhayazokamohadainyaatipralaapaaJjanayati, praaNaaMzcoparuNaddhi / prakRtibhuutasya khalvasya loke carataH karmaaNiimaani bhavanti; tadyathaa dharaNiidhaaraNaM, jvalanojjvaalanam, aadityacanddranakSatragrahagaNaanaaM santaanagatividhaanaM, sRSTizca meghaanaam, apaaM visargaH, pravartanaM srotasaaM, puSpaphalaanaaM caabhinirvartanam, udbhedanaM caudbhidaanaam, RtuunaaM pravibhaagaH, vibhaago dhaatuunaaM, dhaatumaanasaMsthaanavyaktiH, biijaabhisaMskaaraH, zasyaabhivardhanamavikledopazoSaNe&, avaikaarikavikaarazceti / prakupitasya svalvasya lokeSu carataH karmaaNiimaani bhavanti; tadyathaa zikharizikharaavamathanam, unmathanamanokahaanaam, utpiiDanaM saagaraaNaam, udvartanaM sarasaaM, pratisaraNamaapagaanaam, aakampanaM ca bhuumeH, aadhamanamambudaanaaM&, niihaaranirhrraadapaaMzusikataamatsyabhekoragakSaararudhiraazmaazanivisargaH, vyaapaadanaM ca SaNNaamRtuunaaM, zasyaanaamasaGghaataH, bhuutaanaaM copasargaH, bhaavaanaaM caabhaavakaraNaM, caturyugaantakaraaNaaM meghasuuryaanalaanilaanaaM visargaH; sa hi bhagavaan prabhavazcaavyayazca, bhuutaanaaM bhaavaabhaavakaraH, sukhaasukhayorvidhaataa, mRtyuH, yamaH, niyantaa, prajaapatiH, aditiH, vizvakarmaa, vizvaruupaH, sarvagaH, sarvatantraaNaaM vidhaataa, bhaavaanaamaNuH, vibhuH, viSNuH kraantaa, lokaanaaM vaayureva bhagavaaniti // CS1.12.9/ tacchrutvaa vaaryovidavaco mariicaruvaaca yadyapyevametat, kimarthasyaasya vacane vijJaane vaa &saamarthyamasti bhiSagvidyaayaaM; bhiSagvidyaamadhikRtyeyaM kathaa &pravRtteti // CS1.12.10/ vaaryovida uvaaca bhiSak pavanamatibalamatiparuSamatiziighrakaariNamaatyayikaM cennaanunizamyet, asahasaa prakupitamatiprayataH kathamagre+abhirakSitumabhidhaasyati praagevainamatyayabhayaat; vaayoryathaarthaa stutirapi bhavatyaarogyaaya balavarNavivRddhaye varcasvitvaayopacayaaya jJaanopapattaye paramaayuHprakarSaaya ceti // CS1.12.11/ mariiciruuvaaca agnireva zariire pittaantargataH kupitaakupitaH zubhaazubhaani karoti; tadyathaa paktimapaktiM darzanamadarzanaM maatraamaatratvamuuSmaNaH prakRtivikRtivikRtivarNau zauryaM bhayaM krodhaM harSaM mohaM prasaadamityevamaadiini caaparaaNi dvandvaaniiti // CS1.12.12/ tacchrutvaa mariicivacaH kaapya uvaaca soma eva zariire zleSmaantargataH kupitaakupitaH zubhaazubhaani karoti; tadyathaa daRDhyaM zaithilyamupacayaM kaarzyamutsaahamaalasyaM vRSataaM kliibataaM jJaanamajJanaM buddhiM mohamevamaadiini caaparaaNi dvandvaaniiti // CS1.12.13/ tacchrutvaa kaapyavaco bhagavaan punarvasuraatreya uvaaca sarva eva bhavantaH samyagaahuranyatraikaantikavacanaat; sarva eva khalu vaatapittazleSmaaNaH prakRtibhuutaaH puruSamavyaapannendriyaM balavarNasukhopapannamaayuSaa mahatopapaadayanti samyagevaacaritaa dharmaarthakaamaa iva niHzreyasena mahataa puruSamiha caamuSmizca loke; vikRtaastvenaM mahataa viparyayeNopapaadayanti Rtavastraya eva vikRtimaapannaa lokamazubhenopaghaatakaala iti // CS1.12.14/ tadRSayaH sarva evaanumenire vacanamaatreyasya bhagavato+abhinananduzceti // CS1.12.15/ bhavati caatra CS1.12.15ab/ tadaatreyavacaH zrutvaa sarva evaanumenire / CS1.12.15cd/ kRSayo+abhinananduzca yathendravacanaM suraaH // CS1.12.16/ tatra zlokau CS1.12.16ab/ guNaaH SaD dvividho heturvividhaM karma yat punaH / CS1.12.16cd/ vaayozcaturvidhaM karma pRthak ca kaphapittayoH // CS1.12.17ab/ maharSiiNaaM matiryaa yaa punarvasumatizca yaa / CS1.12.17cd/ kalaakaliiye vaatasya tat sarvaM saMprakaazitam // CS1.12/ ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane vaatakalaakaliiyo naama dvaadazo+adhyaayaH samaaptaH //12// iti nirdezacatuSkaH //3// CS1.13.0/ trayodazo+adhyaayaH / CS1.13.1/ athaataH snehaadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.13.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.13.3ab/ saaMkhyaiH saMkhyaatasaMkhyeyaiH sahaasiinaM punarvasum/ CS1.13.3cd/ jagaddhitaarthaM papraccha vahnivezaH svasaMzayam // CS1.13.4/ kiMyonayaH kati snehaaH ke ca snehaguNaaH pRthak/ kaalaanupaane ke kasya kati kaazca vicaaraNaaH// CS1.13.5/ kati maatraaH kathaMmaanaaH kaa ca keSuupadizyate/ kazca kebhyo hitaH snehaH prakarSaH snehane ca kaH// CS1.13.6/ snehyaaH ke ke na ca snigdhaasnigdhaatisnigdhalakSaNam/ kiM paanaat prathamaM piite jiirNe kiMca hitaahitam// CS1.13.7/ ke mRdukruurakoSThaaH kaa vyaapadaH siddhayazca kaaH/ acche saMzodhane caiva snehe kaa vRttiriSyate// CS1.13.8/ vicaaraNaaH keSu yojyaa vidhinaa kena tat prabho!/ snehasyaamitavijJaana jJaanamicchaami veditum// CS1.13.9/ atha tatsaMzayacchettaa pratyuvaaca punarvasuH/ snehaanaaM dvividhaa saumya yoniH sthaavarajaGgamaa// CS1.13.10/ tilaH priyaalaabhiSukau bibhiitakazcitraabhayairaNDamadhuukasarSapaaH/ kusumbhabilvaarukamuulakaatasiinikocakaakSoDakaraJjazigrukaaH// CS1.13.11/ snehaazayaaH sthaavarasaMjJitaastathaa syurjaGgamaa matsyamRgaaH sapakSiNaH/ teSaaM dadhikSiiraghRtaamiSaM vasaa sneheSu majjaa ca tathopadizyate// CS1.13.12/ sarveSaaM tailajaataanaaM tilatailaM viziSyate/ balaarthe snehane caagryamairaNDaM tu virecane// (kaTuuSNaM tailamairaNDaM vaatazleSmaharaM guru/ kaSaayasvaadutiktaizca yojitaM pittahantrapi//1//) CS1.13.13/ sarpistailaM vasaa majjaa sarvasnehottamaa mataaH/ eSu caivottamaM sarpiH saMskaarasyaanuvartanaat// CS1.13.14/ ghRtaM pittaanilaharaM rasazukraujasaaM hitam/ nirvaapaNaM mRdukaraM svaravarNaprasaadanam// CS1.13.15/ maarutaghnaM na ca zleSmavardhanaM balavardhanam/ tvacyamuSNaM sthirakaraM tailaM yonivizodhanam// CS1.13.16/ viddhabhagnaahatabhraSTayonikarNaziroruji/ pauruSopacaye snehe vyaayaame ceSyate vasaa// CS1.13.17/ balazukrarasazleSmamedomajjavivardhanaH/ majjaa vizeSato+asthnaaM ca balakRt snehane hitaH// CS1.13.18/ sarpiH zaradi paatavyaM vasaa majjaa ca maadhave/ tailaM praavRSi naatyuSNaziite snehaM pibennaraH// CS1.13.19/ vaatapittaadhiko raatraavuSNe caapi pibennaraH/ zleSmaadhiko divaa ziite pibeccaamalabhaaskare// CS1.13.20/ atyuSNe vaa divaa piito vaatapittaadhikena va/ muurcchaaM pipaasaamunmaadaM kaamalaaM vaa samiirayet// CS1.13.21/ ziite raatrau piban snehaM naraH zleSmaadhiko+api vaa/ aanaahamaruciM zuulaM paaNDutaaM vaa samRcchati// CS1.13.22/ jalamuSNaM ghRte peyaM yuuSastaile+anu zasyate/ vasaamajjJostu maNDaH syaat sarveSuuSNamathaambu vaa// CS1.13.23/ odanazca vilepii ca raso maaMsaM payo dadhi/ yavaaguuH suupazaakau ca yuuSaH kaambalikaH khaDaH// CS1.13.24/ saktavastilapiSTaM ca madyaM lehaastathaiva ca/ bhakSyamabhyaJjanaM bastistathaa cottarabastayaH// CS1.13.25/ gaNDuuSaH karNatailaM ca nastaHkarNaakSitarpaNam/ caturviMzatirityetaaH snehasya pravicaaraNaaH&// CS1.13.26/ acchapeyastu yaH sneho na taamaahurvicaaraNaam/ snehasya sa bhiSagdRSTaH& kalpaH praathamakalpikaH// CS1.13.27/ rasaizcopahitaH snehaH samaasavyaasayogibhiH/ SaDbhistriSaSTidhaa saMkhyaaM praapnotyekazca kevalaH// CS1.13.28/ evametaazcatuHSaSTiH snehaanaaM pravicaaraNaa&/ okartuvyaadhipuruSaan prayojyaa jaanataa bhavet// CS1.13.29/ ahoraatramahaH kRtsnamardhaahaM ca pratiikSate/ pradhaanaa madhyamaa hrasvaa snehamaatraa jaraaM prati// CS1.13.30/ iti tisraH samuddiSTaa maatraaH snehasya maanataH/ taasaaM prayogaan vakSyaami puruSaM puruSaM prati// CS1.13.31/ prabhuutasnehanityaa ye kSutpipaasaasahaa naraaH/ paavakazcottamabalo yeSaaM ye cottamaa bale// CS1.13.32/ gulminaH sarpadaSTaazca visarpopahataazca ye/ unmattaaH kRcchramuutraazca gaaDhavarcasa eva ca// CS1.13.33/ pibeyuruttamaaM maatraaM tasyaaH paane guNaaJchRNu/ vikaaraaJchamayatyeSaa ziighraM samyakprayojitaa// CS1.13.34/ doSaanukarSiNii maatraa sarvamaargaanusaariNii/ balyaa punarnavakarii zariirendriyacetasaam// CS1.13.35/ aruSkasphoTapiDakaakaNDuupamaabhirarditaaH/ kuSThinazca pramiiDhaazca vaatazoNitikaazca ye// CS1.13.36/ naatibahvaazinazcaiva mRdukoSThaastathaiva ca/ pibeyurmadhyamaaM maatraaM madhyamaazcaapi ye bale// CS1.13.37/ maatraiSaa mandavibhraMzaa na caatibalahaariNii/ sukhena ca snehayati zodhanaarthe ca yujyate// CS1.13.38/ ye tu vRddhaazca baalaazca sukumaaraaH sukhocitaaH/ riktakoSThatvamahitaM yeSaaM mandaagnayazca ye// CS1.13.39/ jvaraatiisaarakaasaazca yeSaaM cirasamutthitaaH/ snehamaatraaM pibeyuste hrasvaaM ye caavaraa bale// CS1.13.40/ parihaare sukhaa caiSaa maatraa snehanabRMhaNii/ vRSyaa balyaa niraabaadhaa ciraM caapyanuvartate// CS1.13.41/ vaatapittaprakRtayo vaatapittavikaariNaH/ cakSuHkaamaaH kSataaH kSiiNaa vRddhaa baalaastathaa+abalaaH// CS1.13.42/ aayuHprakarSakaamaazca balavarNasvaraarthinaH/ puSTikaamaaH prajaakaamaaH saukumaaryaarthinazca ye// CS1.13.43/ diiptyojaHsmRtimedhaagnibuddhiindriyabalaarthinaH/ pibeyuH sarpiraartaazca daahazastraviSaagnibhiH// CS1.13.44/ pravRddhazleSmamedaskaazcalasthuulagalodaraaH/ vaatavyaadhibhiraaviSTaa vaataprakRtayazca ye// CS1.13.45/ balaM tanutvaM laghutaaM dRDhataaM sthiragaatrataam&/ snigdhazlakSNatanutvaktaaM ye ca kaaGkSanti dehinaH// CS1.13.46/ kRmikoSThaaH kruurakoSThaastathaa naaDiibhirarditaaH/ pibeyuH ziitale kaale tailaM tailocitaazca ye// CS1.13.47/ vaataatapasahaa ye ca ruukSaa bhaaraadhvakarzitaaH/ saMzuSkaretorudhiraa niSpiitakaphamedasaH// CS1.13.48/ asthisandhisiraasnaayumarmakoSThamahaarujaH/ balavaanmaaruto yeSaaM khaani caavRtya tiSThati// CS1.13.49/ mahaccaagnibalaM yeSaaM vasaasaatmyaazca ye naraaH/ teSaaM snehayitavyaanaaM vasaapaanaM vidhiiyate// CS1.13.50/ diiptaagnayaH klezasahaa ghasmaraaH snehasevinaH/ vaataartaaH kruurakoSThaazca snehyaa majjaanamaapnuyuH// CS1.13.51/ yebhyo yebhyo hito yo yaH snehaH sa parikiirtitaH/ snehanasya prakarSau tu saptaraatratriraatrakau// CS1.13.52/ svedyaaH zodhayitavyaazca ruukSaa vaatavikaariNaH/ vyaayaamamadyastriinityaaH snehyaaH syurye ca cintakaaH// CS1.13.53/ saMzodhanaadRte yeSaaM ruukSaNaM saMpravakSyate/ na teSaaM snehanaM zastamutsannakaphamedasaam// CS1.13.54/ abhiSyaNNaananagudaa nityamandaagnayazca ye/ tRSNaamuurcchaapariitaazca garbhiNyastaaluzoSiNaH// CS1.13.55/ annadviSazchardayanto jaTharaamagaraarditaaH/ durbalaazca prataantaazca snehaglaanaa madaaturaaH// CS1.13.56/ na snehyaa vartamaaneSu na nastobastikarmasu/ snehapaanaat prajaayante teSaaM rogaaH sudaaruNaaH// CS1.13.57/ puriiSaM grathitaM ruukSaM vaayurapraguNo mRduH/ paktaa kharatvaM raukSyaM ca gaatrasyaasnigdhalakSaNam// CS1.13.58/ vaataanulomyaM diipto+agnirvarcaH snigdhamasaMhatam/ maardavaM snigdhataa caaGge snigdhaanaamupajaayate// CS1.13.59/ paaNDutaa &gauravaM jaaDyaM puriiSasyaavipakvataa/ tandriirarucirutkezaH syaadatisnigdhalakSaNam// CS1.13.60/ dravoSNamanabhiSyandi bhojyamannaM pramaaNataH/ naatisnigdhamasaMkiirNaM zvaH snehaM paatumicchataa// CS1.13.61/ pibet saMzamanaM snehamannakaale prakaaMkSitaH/ zuddhyarthaM punaraahaare naize jiirNe pibennaraH// CS1.13.62/ uSNodakopacaarii syaadbrahmacaarii kSapaazayaH&/ zakRnmuutraanilodgaaraanudiirNaaMzca &na dhaarayet// CS1.13.63/ vyaayaamamuccairvacanaM krodhazokau himaatapau/ varjayedapravaataM ca seveta zayanaasanam// CS1.13.64/ snehaM& piitvaa naraH snehaM pratibhuJjaana eva ca/ snehamithyopacaaraaddhi jaayante daaruNaa gadaaH// CS1.13.65/ mRdukoSThastriraatreNa snihyatyacchopasevayaa/ snihyati kruurakroSThastu saptaraatreNa maanavaH// CS1.13.66/ guDamikSurasaM mastu kSiiramulloDitaM dadhi/ paayasaM kRzaraaM sarpiH kaazmaryatriphalaarasam// CS1.13.67/ draakSaarasaM piilurasaM jalamuSNamathaapi vaa/ madyaM vaa taruNaM piitvaa mRdukoSTho viricyate// CS1.13.68/ virecayanti naitaani kruurakoSThaM kadaacana/ bhavati kruurakoSThasya grahaNyatyulbaNaanilaa// CS1.13.69/ udiirNapittaa+alpakaphaa grahaNii mandamaarutaa/ mRdukoSThasya tasmaat sa suvirecyo naraH smRtaH// CS1.13.70/ udiirNapittaa grahaNii yasya caagnibalaM mahat/ bhasmiibhavati tasyaazu snehaH piito+agnitejasaa// CS1.13.71/ sa jagdhvaa snehamaatraaM taamojaH prakSaarayan balii/ snehaagniruttamaaM tRSNaaM sopasargaamudiirayet// CS1.13.72/ naalaM snehasamRddhasya zamaayaannaM sugurvapi/ sa cet suziitaM salilaM naasaadayati dahyate/ yathaivaaziiviSaH kakSamadhyagaH svaviSaagninaa// CS1.13.73/ ajiirNe yadi tu snehe tRSNaa syaacchardayedbhiSak/ ziitodakaM punaH piitvaa bhuktvaa ruukSaannamullikhet// CS1.13.74/ na sarpiH kevalaM pitte saame vizeSataH/ sarvaM &hyanurajeddehaM hantvaa saMjJaaM ca maarayet// CS1.13.75/ &tandraa sotkleza aanaaho jvaraH stambho visaMjJataa/ kuSThaani kaNDuuH paaNDutvaM zophaarzaaMsyarucistRSaa// CS1.13.76/ jaTharaM grahaNiidoSaaH staimityaM vaakyanigrahaH/ zuulamaamapradoSaazca jaayante snehavibhramaat// CS1.13.77/ tatrapyullekhanaM zastaM svedaH kaalapratiikSaNam/ prati prati vyaadhibalaM buddhvaa sraMsanameva ca// CS1.13.78/ takraariSTaprayogazca ruukSapaanaannasevanam/ muutraaNaaM triphalaayaazca snehavyaapattibheSajam// CS1.13.79/ akaale caahitazcaiva maatrayaa na ca yojitaH/ sneho mithyopacaaraacca vyaapadyetaatisevitaH// CS1.13.80/ snehaat praskandanaM jantustriraatroparataH pibet/ snehavaddravamuSNaM ca tryahaM bhuktvaa rasaudanam// CS1.13.81/ ekaahoparatastadvadbhuktvaa pracchardanaM pibet/ syaattvasaMzodhanaarthiiye vRttiH snehe viriktavat// CS1.13.82/ snehadviSaH snehavityaa mRdukoSThaazca ye naraaH/ klezaasahaa madyanityaasteSaamiSTaa vicaaraNaa// CS1.13.83/ laavataittiramaayuurahaaMsavaaraahakaukkuTaaH/ gavyaajairabhramaatsyaazca rasaaH syuH snehane hitaaH// CS1.13.84/ yavakolakulatthaazca snehaaH saguDazarkaraaH/ daaDimaM dadhi savyoSaM rasasaMyogasaMgrahaH// CS1.13.85/ snehayanti tilaaH puurvaM jagdhaaH sasnehaphaaNitaaH/ kRzaraazcabahusnehaastilakaambalikaastathaa// CS1.13.86/ phaaNitaM zRGgaveraM ca tailaM ca surayaa saha/ pibedruukSo bhRtairmaaMsairjiirNe+azniiyaacca bhojanam// CS1.13.87/ tailaM suraayaa maNDena vasaaM majjaanameva vaa/ piban saphaaNitaM kSiiraM naraH snihyati vaatikaH// CS1.13.88/ dhaaroSNaM snehasaMyuktaM piitvaa sazarkaraM payaH/ naraH snihyati piitvaa vaa saraM dadhnaH saphaaNitam// CS1.13.89/ paaJcaprasRtikii peyaa paayaso maaSamizrakaH/ kSiirasiddho bahusnehaH snehayedaciraannaram// CS1.13.90/ sarpistailavasaamajjaataNDulaprasRtaiH zR(kR)taa/ paaJcaprasRtikii peyaa peyaa snehanamicchataa// (zaukaro vaa rasaH snigdhaH sarpirlavaNasaMyutaH/ piito dvirvaasare yatnaat snehayedaciraannaram//1//) CS1.13.91/ graamyaanuupaudakaM maaMsaM guDaM dadhi payastilaan/ kuSThii zothii pramehii ca snehane na prayojayet// CS1.13.92/ snehairyathaarhaM taan siddhaiH snehayedavikaaribhiH/ pippaliibhirhariitakyaa siddhaistriphalayaa+api vaa// CS1.13.93/ draakSaamalakayuuSaabhyaaM dadhnaa caamlena saadhayet/ vyoSagarbhaM bhiSak snehaM piitvaa snihyati taM naraH// CS1.13.94/ yavakolakulatthaanaaM rasaaH kSaaraH suraa dadhi/ kSiirasarpizca tat siddhaM snehaniiyaM ghRtottamam// CS1.13.95/ tailamajjavasaasarpirbadaratriphalaarasaiH/ yonizukrapradoSeSu saadhayitvaa prayojayet// CS1.13.96/ &gRhNaatyambu yathaa vastraM prasravatyadhikaM yathaa/ yathaagni jiiryati snehastathaa sravati caadhikaH// CS1.13.97/ yathaa vaa++aakledya mRtpiNDamaasiktaM tvarayaa jalam/ sravati sraMsate snehastathaa tvaritasevitaH// CS1.13.98/ lavaNopahitaaH snehaaH snehayantyaciraannaram/ taddhyabhiSyandyaruukSaM ca suukSmamuSNaM vyavaayi ca// CS1.13.99/ snehamagre prayuJjiita tataH svedamanantaram/ snehasvedopapannasya saMzodhanamathetarat&// CS1.13.100/ tatra zlokaH--- snehaaH snehavidhiH kRtsnavyaapatsiddhiH sabheSajaa/ &yathaapraznaM bhagavataa vyaahRtaM caandrabhaaginaa// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane snehaadhyaayo naama trayodazo+adhyaayaH//13// caturdazodhyaayaH/ CS1.14.1/ athaataH svedaadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH// CS1.14.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS1.14.3/ ataH svedaaH pravakSyante yairyathaavatprayojitaiH/ svedasaadhyaaH prazaamyanti gadaa vaatakaphaatmakaaH// CS1.14.4/ snehapuurvaM prayuktena svedenaavajite+anile/ puriiSamuutraretaaMsi na sajjanti kathaMcana// CS1.14.5/ zuSkaaNyapi hi kaaSThaani snehasvedopapaadanaiH/ namayanti yathaanyaayaM kiM punarjiivato naraan// CS1.14.6/ rogartuvyaadhitaapekSo naatyuSNo+atimRdurna ca/ dravyavaan kalpito deze svedaH kaaryakaro mataH// CS1.14.7/ vyaadhau ziite zariire ca mahaan svedo mahaabale/ durbale durbalaH svedo madhyame madhyamo hitaH// CS1.14.8/ vaatazleSmaNi vaate vaa kaphe vaa sveda iSyate/ snigdharuukSastathaa snigdho ruukSazcaapyupakalpitaH// CS1.14.9/ aamaazayagate vaate kaphe pakvaazayaazrite/ ruukSapuurvo hitaH svedaH snehapuurvastathaiva ca// CS1.14.10/ vRSaNau hRdayaM dRSTii svedayenmRdu naiva vaa/ madhyamaM vaMkSaNau zeSamaGgaavayavamiSTataH// CS1.14.11/ suzuddhairnaktakaiH piNDyaa godhuumaanaamathaapi vaa/ padmotpalapalaazairvaa svedyaH saMvRtya cakSuSii// CS1.14.12/ muktaavaliibhiH ziitaabhiH ziitalairbhaajanairapi/ jalaardrairjalajairhastaiH svidyato hRdayaM spRzet// CS1.14.13/ ziitazuulavyuparame stambhagauravanigrahe/ saMjaate maardave svede svedanaadviratirmataa// CS1.14.14/ pittaprakopo muurcchaa ca zariirasadanaM tRSaa/ daahaH svaraaGgadaurbalyamatisvinnasya lakSaNam/ CS1.14.15/ uktastasyaazitiiye yo graiSmikaH sarvazo vidhiH/ so+atisvinnasya kartavyo madhuraH snigdhaziitalaH// CS1.14.16/ kaSaayamadyanityaanaaM garbhiNyaa raktapittinaam/ pittinaaM saatisaaraaNaaM ruukSaaNaaM madhumehinaam/ CS1.14.17/ vidagdhabhraSTabradhnaanaaM viSamadyavikaariNaam/ zraantaanaaM naSTasaMjJaanaaM sthuulaanaaM pittamehinaam// CS1.14.18/ tRSyataaM &kSudhitaanaaM ca kruddhaanaaM zocataamapi/ kaamalyudariNaaM caiva kSataanaamaaDyarogiNaam// CS1.14.19/ durbalaativizuSkaaNaamupakSiiNaujasaaM tathaa/ bhiSak taimirikaaNaaM ca na svedamavataarayet// CS1.14.20/ pratizyaaye ca kaase ca hikkaazvaaseSvalaaghave/ karNamanyaaziraHzuule svarabhede galagrahe// CS1.14.21/ arditaikaaGgasarvaaGgapakSaaghaate vinaamake/ koSThaanaahavibandheSu muutraaghaate& vijRmbhake// CS1.14.22/ paarzvapRSThakaTiikukSisaMgrahe gRdhrasiiSu ca/ muutrakRcchre mahattve ca muSkayoraGgamardake// CS1.14.23/ paadajaanuurujaGghaartisaMgrahe zvayathaavapi/ khalliiSvaameSu ziite ca vepathau vaatakaNTake// CS1.14.24/ saMkocaayaamazuuleSu stambhagauravasuptiSu&/ sarvaaGgeSu vikaareSu svedanaM hitamucyate// CS1.14.25/ tilamaaSakulatthaamlaghRtatailaamiSaudanaiH/ paayasaiH kRzarairmaaMsaiH piNDasvedaM prayojayet// CS1.14.26/ gokharoSTravaraahaazvazakRdbhiH satuSairyavaiH/ sikataapaaMzupaaSaaNakariiSaayasapuuTakaiH// CS1.14.27/ zlaiSmikaan svedayet puurvairvaatikaan samupaacaret/ dravyaaNyetaani zasyante yathaasvaM prastareSvapi// CS1.14.28/ bhuugRheSu ca jentaakeSuuSNagarbhagRheSu ca/ vidhuumaaGgaaratapteSu svabhyaktaH svidyate sukham// CS1.14.29/ graamyaanuupaudakaM maaMsaM payo bastazirastathaa/ &varaahamadhyapittaasRk snehavattilataNDulaaH// CS1.14.30/ ityetaani samutkvaathya naaDiisvedaM prayojayet/ &dezakaalavibhaagajJo yuktyapekSo bhiSaktamaH// CS1.14.31/ vaaruNaamRtakairaNDazigrumuulakasarSapaiH/ vaasaavaMzakaraJjaarkapatrairazmantakasya ca// CS1.14.32/ zobhaaJjanakasaireyamaalatiisurasaarjakaiH&/ patrairutkvaathya salilaM naaDiisvedaM prayojayet// CS1.14.33/ bhuutiikapaJcamuulaabhyaaM surayaa dadhimastunaa/ muutrairamlaizca sasnehairnaaDiisvedaM prayojayet// CS1.14.34/ eta eva ca niryuuhaaH prayojyaa jalakoSThake/ svedanaarthaM ghRtakSiiratailakoSThaaMzca kaarayet// CS1.14.35/ godhuumazakalaizcuurNairyavaanaamamlasaMyutaiH/ sasnehakiNvalavaNairupanaahaH prazasyate// CS1.14.36/ gandhaiH suraayaaH kiNvena jiivantyaa zatapuSpayaa/ umayaa kuSThatailaabhyaaM yuktayaa copanaahayet// CS1.14.37/ carmabhizcopanaddhavyaH salomabhirapuutibhiH/ uSNaviiryairalaabhe tu kauzeyaavikazaaTakaiH// CS1.14.38/ raatrau baddhaM divaa muJcenmuJcedraatrau divaa kRtam/ bidaahaparihaaraarthaM, syaat prakarSastu ziitale// CS1.14.39/ saGkaraH prastaro naaDii pariSeko+avagaahanam/ jentaako+azmaghanaH karSuuH kuTii bhuuH kumbhikaiva ca// CS1.14.40/ kuupo holaaka ityete svedayanti trayodaza/ taan yathaavat pravakSyaami sarvaanevaanupuurvazaH// CS1.14.41/ tatra vastraantaritairavastraantaritairvaa piNDairyathoktairupasvedanaM saGkarasveda iti vidyaat// CS1.14.42/ zuukazamiidhaanyapulaakaanaaM vezavaarapaayasakRzarotkaarikaadiinaaM vaa prastare kauzeyaavikottarapracchadepaJcaaGgulorubuukaarkapatrapracchade vaa svabhyaktasarvagaatrasya zayaanasyopasvedanaM& prastarasveda iti vidyaat// CS1.14.43/ svedanadravyaaNaaM punarmuulaphalapatrazuGgaadiinaaM mRgazakunapizitaziraspadaadiinaamuSNasvabhaavaanaaM vaa yathaarhamamlalavaNasnehopasaMhitaanaaM muutrakSiiraadiinaaM vaa kumbhyaaM baaSpamanudvamantyaamutkvathitaanaaM naaDyaa zareSiikaavaMzadalakaraJjaarkapatraanyatamakRtayaa gajaagrahastasaMsthaananaa vyaamadiirghayaa vyaamaardhadiirghayaa vaa vyaamacaturbhaagaaSTabhaagamuulaagrapariNNaahasrotasaa sarvato vaataharapatrasaMvRtacchidrayaa dvistrirvaa vinaamitayaa vaataharasiddhasnehaabhyaktagaatro baaSpamupaharet; baaSpo hyanRjugaamii& vihatacaNDavegastvacamavidahan sukhaM svedayatiiti naaDiisvedaH// CS1.14.44/ vaatikottaravaatikaanaaM punarmuulaadiinaamutkvaathaiH sukhoSNaiH kumbhiirvarSaNikaaH& pranaaDiirvaa puurayitvaa yathaarhasiddhasnehaabhyaktagaatraM vastraavacchannaM pariSecayediti pariSekaH// CS1.14.45/ vaataharotkvaathakSiiratailaghRtapizitarasoSNasalilakoSThakaavagaahastu yathokta evaavagaahaH// CS1.14.46/ atha jentaakaM cikiirSurbhuumiM pariikSeta --- tatra puurvasyaaM dizyuttarasyaaM vaa guNavati prazaste bhuumibhaage kRSNamadhuramRttike suvarNamRttike vaa pariivaapapuSkariNyaadiinaaM jalaazayaanaamanyatamasya kuule dakSiNe pazcime vaa suupatiirthe samasuvibhaktabhuumibhaage saptaaSTau vaa+aratniirupakramyodakaat praaGmukhamudaGmukhaM vaa+abhimukhatiirthaM kuuTaagaaraM kaarayet, utsedhavistaarataH paramaratniiH SoDaza, samantaat suvRttaM mRtkarmasaMpannamanekavaataayanam; asya kRTaagaarasHyaantaH samantato bhittimaratnivistaarotsedhaaM piNDikaaM kaarayedaakapaaTaat, madhye caasya kuuTaagaarasya catuSkiSkumaatraM puruSapramaaNaM mRnmayaM kandusaMsthaanaM bahusuukSmacchidramaGgaarakoSThakastambhaM sapidhaanaM kaarayet; taM ca khaadiraaNaamaazvakarNaadiinaaM vaa kaaSThaanaaM puurayitvaa pradiipayet; sa yadaa jaaniiyaat saadhu dagdhaani kaaSThaani gatadhuumaanyavataptaM ca kevalamagninaa tadagnigRhaM svedayogyena coSmaNaa yuktamiti, tatrainaM puruSaM vaataharaabhyaktagaatraM vastraavacchannaM pravezayaMzcainamanuziSyaat --- zaumya! praviza kalyaaNaayaarogyaaya ceti, pravizya cainaaM piNDikaamadhiruhya paarzvaaparapaarzvaabhyaaM yathaasukhaM zayiithaaH, na ca tvayaa svedamuurcchaapariitenaapi sataa piNDikaiSaa vimoktavyaa++aapraaNocchvaasaat, bhrazyamaano hyataH piNDivakaavakaazaaddvaaramanadhigacchan svedamuurcchaapariitatayaa sadyaH praaNaaJjahyaaH, tasmaat piNDikaamenaaM na kathaM cana muJcethaaH; tvaM yadaa jaaniiyaaH --- vigataabhiSyandamaatmaanaM samyakprasrutasvedapicchaM sarvasrotovimuktaM laghuubhuutamapagatavibandhastambhasuptivedanaagauravamiti, tatastaaM piNDikaamanusaran dvaaraM prapadyethaaH, niSkramya ca na sahasaa cakSuSoH paripaalanaarthaM ziitodakamupaspRzethaaH, apagatasantaapaklamastu muhuurtaat sukhoSNena vaariNaa yathaanyaayaM pariSikto+azniiyaaH; iti jentaakasvedaH// CS1.14.47/ zayaanasya pramaaNena ghanaamazmamayiiM zilaam/ taapayitvaa maarutaghnairdaarubhiH saMpradiipitaiH// CS1.14.48/ vyapojjhya sarvaanaGgaaraan prokSya caivoSNavaariNaa/ taaM zilaamatha kurviita kauSeyaavikasaMstaraam// CS1.14.49/ tasyaaM svabhyaktasarvaaGgaH svapan svidyati naa sukham/ &kauravaajinakauSeyapraavaaraadyaiH susaMvRtaH&// CS1.14.50/ ityukto+azmaghanasvedaH, karSuusvedaH pravakSyate/ khaanayecchayanasyaadhaH karSuuM sthaanavibhaagavit// CS1.14.51/ diiptairadhuumairaGgaaraistaaM karSuuM puurayettataH/ tasyaamupari zayyaayaaM svapan svidyati naa sukham// CS1.14.52/ anatyutsedhavistaaraaM vRttaakaaraamalocanaam/ ghanabhittiM kuTiiM kRtvaa kuSThaadyaiH saMpralepayet// CS1.14.53/ kuTiimadhye bhiSak zayyaaM svaastiirNaamupakalpayet/ praavaaraajinakauzeyakuthakambalagolakaiH// CS1.14.54/ hasantikaabhiraGgaarapuurNaabhistaaM ca sarvazaH/ parivaaryaantaraarohedabhyaktaH svidyate sukham// CS1.14.55/ ya evaazmaghanasvedavidhirbhuumau sa eva tu/ prazastaayaaM nivaataayaaM samaayaamupadizyate// CS1.14.56/ kumbhiiM vaataharakvaathapuurNaaM bhuumau nikhaanayet/ ardhabhaagaM tribhaagaM vaa zayanaM tatra copari// CS1.14.57/ sthaapayedaasanaM vaa+api naatisaandraparicchadam/ atha kumbhyaaM susantaptaan prakSipedayaso guDaan// CS1.14.58/ paaSaaNaan voSmaNaa tena tatsthaH svidyati naa sukham/ susaMvRtaaGgaH svabhyaktaH snehairanilanaazanaiH// CS1.14.59/ kuupaM zayanavistaaraM dviguNaM caapi vedhataH/ deze nivaate zaste ca kuryaadantaHsumaarjitam// CS1.14.60/ hastyazvagokharoSTraaNaaM kariiSairdagdhapuurite/ svavacchannaH susaMstiirNe+abhyaktaH svidyati naa sukham// CS1.14.61/ dhiitiikaaM& tu kariiSaaNaaM yathoktaanaaM pradiipayet/ zayanaantaHpramaaNena zayyaamupari tatra ca// CS1.14.62/ sudagdhaayaaM vidhuumaayaaM yathoktaamupakalpayet/ svavacchannaH svapaMstatraabhyaktaH svidyati naa sukham// CS1.14.63/ holaakasveda ityeSa sukhaH prokto maharSiNaa/ iti trayodazavidhaH svedo+agniguNasaMzrayaH// CS1.14.64/ vyaayaama uSNasadanaM gurupraavaraNaM kSudhaa/ bahupaanaM bhayakrodhaavupanaahaahavaatapaaH// CS1.14.65/ svedayanti dazaitaani naramagniguNaadRte/ ityukto dvividhaH svedaH saMyukto+agniguNairna ca// CS1.14.66/ ekaaGgasarvaaGgataH snigdho ruukSastathaiva ca/ ityetattrividhaM dvandvaM svedamuddizya kiirtitam// CS1.14.67/ snigdhaH svedairupakramyaH svinnaH pathyaazano bhavet/ tadahaH svinnagaatrastu vyaayaamaM varjayennaraH// CS1.14.68/ tatra zlokaaH --- svedo yathaa kaaryakaro hito yebhyazca yadvidhaH/ yatra deze yathaa yogyo dezo rakSyazca yo yathaa// CS1.14.69/ svinnaatisvinnaruupaaNi tathaa+atisvinnabheSajam/ asvedyaaH svedayogyaazca svedadravyaaNi kalpanaa// CS1.14.70/ trayodazavidhaH svedo vinaa dazavidho+agninaa/ saMgraheNa ca SaT svedaaH svedaadhyaaye nidarzitaaH/ CS1.14.71/ svedaadhikaare &yadvaacyamuktametanmaharSiNaa/ ziSyaistu pratipattavyamupadeSTaa punarvasuH// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane svedaadhyaayo naama caturdazo+adhyaayaH//14// CS1.15.0/ paJcadazo+adhyaayaH / CS1.15.1/ athaata upakalpaniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.15.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.15.3/ iha khalu raajaanaaM aajamaatramanyaM vaa vipuladravyaM vamanaM virecanaM vaa paayayitukaamena bhiSajaa praagevaiSadhapaanaat saMbhaaraa upakalpaniiyaa bhavanti samyakcaiva hi gacchatyauSadhe pratibhogaarthaaH, na hi sannikRSTe kaale praadurbhuutaayaamaapadi sataypi krayaakraye sukaramaaMzu saMbharaNamauSadhaanaaM yathaavaditi // CS1.15.4/ evaMvaadinaM bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca nanu bhagavan aadaaveva jJaanavataa tathaa pratividhaatavyaM yathaa prativihite sidhyedevauSadhamekaantena samyakprayoganimittaa hi sarvakarmaNaaM siddhiriSTaa vyaapaccaasamyakprayogaanimittaa atha samyagasamyak ca samaarabdhaM karma siddhyaMti vyaapadyate vaa+aniyamena tulyaM bhavati jJaanamajJaneneti // CS1.15.5/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH zakyaM tathaa pratividhaatumasmaabhirasmadvidharivaa+apyagniveza yathaa prativihite sidhyedevauSadhamekaantena tacca prayogasauSThavamupadeSTuM yathaavat nahi kazcidasti ya etadevamupadiSTamupadhaarayitumutsaheta upadhaarya vaa tathaa pratipattuM prayoktuM vaa; suukSmaaNi hi doSabheSajadezakaalabalazariiraahaarasaatmyasattvaprakRtivayasaamavasthaanataraaNi yaanyanucintyamaanaani vimalavipulabuddherapi buddhimaakuliikuryuH kiM punaralpabuddheH tasmaadubhayametadyathaavadupadekSyaamaH samyakprayogaM cauSadhaanaaM vyaapannaanaaM ca vyaapatsaadhanaani siddhiSuuttarakaalam // CS1.15.6/ idaaniiM taavat saMbhaaraan vividhaanapi samaasenopadekSyaamaH tadyathaa dRDhaM nivaataM pravaataikaezaM sukhapravicaaramanupatyakaM dhuumaatapajalarajasaamanabhigamaniiyamaniSThaanaaM ca zabdasparzarasaruupagandhaanaaM sodapaanoduukhalamusalavarcaHssthaanasnaanabhuumimahaanasaM vaastuvidyaakuzalaH prazastaM gRhameva taavat puurvamupakalpayet // CS1.15.7/ tataH ziilazaucaacaaraanuraagadaakSyapraadakSiNyopapannaanupacaarakuzalaan sarvakarmasu paryavadaataan suupaudanapaacakasnaapakasaMvaahakotthaapakasaMvezakauSadhaapeSakaaMzca paricaarakaan sarvakarmasvapratikuulaan tathaa giitavaaditrollaapakazlokagaathaakhyaayiketihaasapuraaNakuzalaanabhipraayajJaananumataaMzca dezakaalavidaH paariSadyaaMzca tathaa laavakapiJjalazazahariNaiNakaalapucchakamRgamaatRkorabhraan gaaM dogdhriiM ziilavatiimanaaturaaM jiivadvatsaaM suprativihitatRNazaraNapaaniiyaaM, paatryaacamaniiyodakoSThamaNikaghaTapiTharaparyogakumbhiikumbhakuNDazaraavadarviikaTodaJcanaparipacanamanthaanacarmacelasuutrakaarpaasorNaadiini ca zayanaasanaadiini copanyastabhRGgaarapratigraaaNi suprayuktaastaraNottarapracchadopadhaanaani sopaazrayaaNi saMvezanopavezanasnehasvedaabhyaGgapradehapariSekaanulepanavamanavirecanaasthaapanaanuvaasanazirovirecanamuutroccaarakarmaNaamupacaarasukhaani suprakSaalitopadhaanaazca suzlakSNasvaramadhyamaa dRSadaH, zastraaNi copakaraNaarthaani dhuumanetraM ca bastinetraM cottarabastikaMca kuzahastakaM ca tulaaM ca maanabhaaNDaM ca ghRtatailavasaamajjakSaudraphaaNitalavaNendhanodakamadhusiidhusuraasauviirakatuSodakamaireyamedakadadhidadhimaNDodasviddhaanyaamlamuutraaNi ca tathaa zaaliSaSTikamudgamaaSayavatilakulatthabadaramRdviikaakaazmaryaparuuSakaabhayaamalakabibhiitakaani naanaavidhaani ca snehasvedopakaraNaani dravyaaNi tathaivordhvaharaanulomikobhayabhaaJji saMgrahaniiyadiipaniiyapaacaniiyopazamaniiyavaataharaadisamaakhyaataani cauSadhaani; yaccaanyadapi kiJcidvyaapadaH parisaMkhyaaya pratiikaaraarthamupakaraNaM vidyaat yaccaa pratibhogaarthaM tattadupakalpayet // CS1.15.8/ tatastaM puruSaM yathoktaabhyaaM snehasvedaabhyaaM yathaarhamupapaadayet taM cedasminnantare maanasaH zariiro vaa vyaadhiH kazcittiivrataraH sahasaa+abhyaagacchettameya taavadasyopaavartayituM yateta tatastamupaavartya taavantamevainaM kaalaM tathaavidhenaiva karmaNopaacaret // CS1.15.9/ tatastaM puruSaM snehasvedopapannamanupahatamanasamabhisamiikSya sukhoSitaM suprajiirNabhaktaM ziraHsnaatamanuliptagaatraM sragviNamanupahatavastrasaMviitaM devataagnidvijaguruvRddhavaidyaanarcitavantamiSTe nakSatratithikaraNamuhuurte kaarayitvaa braahmaNaan svastivaacanaM prayuktaabhiraaziirbhirabhimantritaaM madhumadhukasaindhavaphaaNitopahitaaM madanaphalakaSaayamaatraaM paayayet // CS1.15.10/ madanaphalakaSaayamaatraapramaaNaM tu khalu sarvasaMzodhanamaatraapramaaNaani ca pratipuruSamapekSitavyaani bhavanti yaavaddhi yasya saMzodhanaM piitaM vaikaarikadoSaharaNaayopapadyate na caatiyogaayogaaya taavadasya maatraapramaaNaM veditavyaM bhavati // CS1.15.11/ piitavantaM tu khalvenaM muhuurtamanukaaMkSeta tasya yadaa jaaniiyaat svedapraadurbhaaveNa doSaM pravilayanamaapadyamaanaM lomaharSeNa ca sthaanebhyaH pracalitaM kukSisamaadhmaapanena ca kukSimanugataM hRllaasaasyasravaNaabhyaamapi cordhvamukhiibhuutaam athaasmai jaanusamamasaMabaadhaM suprayuktaastaraNottarapracchadopadhaanaM sopaazrayamaasanamupaveSTuM prayacchet pratigrahaaMzcopacaarayet laalaaTapratigrahe paarzvopagrahaNe naabhiprapiiDane pRSThonmardane caanapatrapaNiiyaaH suhRdo+anumataaH prayateran // CS1.15.12/ athainamanuziSyaat vivRtoSThataalukaNTho naatimahataa vyaayaamena vegaanudiirNaanudiirayan kiJcidavanamya griivaamuurdhvazariiramupavegamapravRttaan pravartayan suparilikhitanakhaabhyaamaGgulibhyaamutpalakumudasaugandhikanaalairvaa kaNThamabhispRzan sukhaM pravartayasveti sa tathaavidhaM kuryaat tato+asya vegaan pratigrahagataanavekSetaavahitaH vegavizeSadarzanaaddhi kuzalo yogaayogaatiyogavizeSaanupalabheta vegavizeSaanupalabheta vegavizeSadarzii punaH kRtyaM yathaarhamavabudhyeta lakSaNena tasmaadvegaanavekSetaavahitaH // CS1.15.13/ tatraamuunyayogayogaatiyogavizeSajJaanaani bhavanti tadyathaa apravRttiH kutazcit kevalasya vaa+apyauSadhasya vibhraMzo vibandho vegaanaamayogalakSaNaani bhavanti kaale pravRttiranatimahatii vyathaa yathaakramaM doSaharaNaM svayaM caavasthaanamiti yogalakSaNaani bhavanti yogena tu doSapramaaNavizeSeNa tiikSNamRdumadhyavibhaago jJeyaH yogaadhikyena tu phenilaraktaacandrikopagamanamityatiyogalakSaNaani bhavanti / tatraatiyogaayoganimittaanimaanupadravaan vidyaat aadhmaanaM parikartikaa parisraavo hRdayogasaraNamaGgagraho jiivaadaanaM vibhraMzaH stambhaH klamazcetyupadravaaH // CS1.15.14/ yogena tu khalvenaM charditavantamabhisamiikSya suprakSaalitapaaNipaadaasyaM muhuurtamaazvaasya snaihikavairecanikopazamaniiyaanaaM dhuumaanaamanyatamaM saamarthyataH paayayitvaa punarevodakamupasparzayet // CS1.15.15/ upaspRSTodakaM cainaM nivaatamaagaaramanupravezya saMvezya caanuziSyaat uccairbhaasyamatyaazanamatisthaanamaticaGgkramaNaM krodhazokahimaatapaavazyaayaatipravaataan yaanayaanaM graamyadharmamasvapanaM nizi divaa svapnaM viruddhaajiirNaasaatmyaakaalapramitaatihiinaguruviSamabhojanavegasandhaaraNodiiraNamiti bhaavaanetaanmanasaa+apyasevamaanaH sarvamaho gamayasvetei / sa tathaa kuryaat // CS1.15.16/ athainaM saayaahne pare vaa+ahni sukhodakapariSiktaM puraaNaanaaM lohitazaalitaNDulaanaaM svavaklinnaaM maNDapuurvaaM sukhoSNaaM yavaaguuM paayayedagnibalamabhisamiikSya evaM dvitiiye tRtiiye caannakaale caturthe tvannakaale tathaavidhaanaameva zaalitaNDulaanaamutsvinnaaM vilepiimuSNodakadvitiiyaamasnehalavaNaamalpasnehalavaNaaM vaa bhojayet evaM paJcame SaSThe caannakaale saptame tvannakaale tathaavidhaanaameva zaaliinaaM dviprasRtaM susvinnamodanamuSNodakaanupaanaM tanunaa tanusnehalavaNopapannena mudgayuuSeNa bhojayet, evamaSTame navame caannakaale dazame tvannakaale laavakapiJjalaadiinaamanyatamasya maaMsarasenaudakalaavaNikena naatisaaravataa bhojayedusNodakaanupaanam evamekaadaze dvaadaze caannakaale ata uurdhvamannaguNaan krameNopabhuJjaanaH saptaraatreNa prakRtibhojanamaagacchet // CS1.15.17/ athainaM punareva snehasvedaabhyaamupapaadyaanupahatmanasamabhisamiikSya sukhoSitaM suprajiirNabhaktaM kRtahomabalimaGgalajapapraayazcittamiSTe tithinakSatrakaraNamuhuurte braahmaNaan svasti vaacayitvaa trivRtkalkamakSamaatraM yathaarhaaloDanaprativiniitaM paayayet prasamiikSya doSabheSajadezakaalabalazariiraahaarasaatmyasattvaprakRtivayasaamavasthaantaraaNi vikaaraaMzca samyak viriktaM cainaM vamanoktena dhuumavarjena vidhinopapaadayedaabalavarNaprakRtilaabhaat, balavarNopapannaM cainamanupahatamanasamabhisamiikSya sukhoSitaM suprajiirNabhaktaM ziraHsnaatamanuliptagaatraM sragviNamanupahatavasgrasaMviitamanuruupaalaGkaaraalaGkRtaM suhRdyaaM darzayitvaa jJaatiinaaM darzayet athainaM kaameSvavasRjet // CS1.15.18/ bhavanti caatra CS1.15.18ab/ anena vidhinaa raajaa raajamaatro+athavaa punaH / CS1.15.18cd/ yasya vaa vipulaM dravyaM sa saMzodhanamarhati // CS1.15.19ab/ daridrastvaapadaM praapya praaptakaalaM vizodhanam / CS1.15.19cd/ pibet kaamamasaMbhRtya saMbhaaraanapi durlabhaan // CS1.15.20ab/ na hi sarvamanuSyaaNaaM santi sarve paricchadaaH / CS1.15.20cd/ na ca rogaa na baadhante daridraanapi daaruNaaH // CS1.15.21ab/ yadyacchakyaM manuSyeNa kartumauSadhamaapadi / CS1.15.21cd/ tattat sevyaM yathaazakti vasanaanyazanaani ca // CS1.15.22ab/ malaapahaM rogaharaM balavarNaprasaadanam / CS1.15.22cd/ piitvaa saMzodhanaM samyagaayuSaa yujyate ciram // CS1.15.23/ tatra zlokaaH CS1.15.23ab/ iizvaraaNaaM vasumataaM vamanaM savirecanam / CS1.15.23cd/ saMbhaaraa ye yadarthaM ca samaaniiya prayojayet // CS1.15.24ab/ yathaa prayojyaa maatraa yaa yadayogasya lakSaNam / CS1.15.24cd/ yogaatiyogayoryacca doSaa ye caapyupadravaaH // CS1.15.25ab/ yadasevyaM vizuddhena yazca saMsarjanakramaH / CS1.15.25cd/ tat sarvaM kalpanaadhyaaye vyaajahaara punarvasuH // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane upakalpaniiyo naama paJcadazo+adhyaayaH // CS1.16.0/ SoDazo+adhyaayaH / CS1.16.1/ athaatazcikitsaapraabhRtiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.16.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.16.3ab/ cikisaapraabhRto dhiimaan zaastravaan karmatatparaH / CS1.16.3cd/ naraM virecayati yaM sa yogaat sukhamaznute // CS1.16.4ab/ yaM vaidyamaanii tvavudho virecayati maanavam / CS1.16.4cd/ so+atiyogaadayogaacca maanavo duHkhamaznute // CS1.16.5ab/ daurbalyaM laaghavaM glaanirvyaadhiinaamaNutaa ruciH / CS1.16.5cd/ hRdvarNazuddhiH kSuttRSNaa kaale vegapravartanam // CS1.16.6ab/ buddhiindriyamanaHzuddhirmaarutasyaanulomataa / CS1.16.6cd/ samyagviriktaliGgaani kaayaagnezcaanuvartanam // CS1.16.7ab/ SThiivanaM hRdayaazuddhirutklezaH zleSmapittayoH / CS1.16.7cd/ aadhmaanamarucizchirdiradaurbalyamalaaghavam // CS1.16.8ab/ jaGghorusadanaM tandraa staimityaM piinasaagamaH / CS1.16.8cd/ lakSaNaanyaviriktaanaaM maarutasya ca nigrahaH // CS1.16.9ab/ viTpittakaphavaataanaamaagataanaaM yathaakramam / CS1.16.9cd/ paraM sravati yadraktaM medomaaMsodakopamam // CS1.16.10ab/ niHzleSmapittamudakaM zoNitaM kRSNameva vaa / CS1.16.10cd/ tRSyato maarutaartasya so+atiyogaH pramuhyataH // CS1.16.11ab/ vamane+atikRte liGgaanyetaanyeva bhavanti hi / CS1.16.11cd/ uurdhvagaa vaatarogaazca vaaggrahazcaadhiko bhavet // CS1.16.12ab/ cikitsaapraabhRtaM tasmaadupeyaaccharaNaM naraH / CS1.16.12cd/ yuJjyaad ya enamatyantamaayuSaa ca sukhena ca // CS1.16.13ab/ avipaako+aruciH sthaulyaM paaNDutaa gauravaM klamaH / CS1.16.13cd/ piDakaakoThakaNDuunaaM saMbhavo+aratireva ca // CS1.16.14ab/ aalasyazramadaurbalyaM daurgandhyamavasaadakaH / CS1.16.14cd/ zleSmapittasamutklezo nidraanaazo+atinidrataa // CS1.16.15ab/ tandraa klaibyamabuddhitvamazastasvapnadarzanam / CS1.16.15cd/ balavarNapraNaazazca tRSyato bRMhaNairapi // CS1.16.16ab/ bahudoSasya liGgaani tasmai saMzodhanaM hitam / CS1.16.16cd/ uurdhvaM caivaanulomaM ca yathaadoSaM yathaabalam // CS1.16.17ab/ evaM vizuddhakoSThasya kaayaagnirabhivardhate / CS1.16.17cd/ vyaadhayazcopazaamyanti prakRtizcaanuvartate // CS1.16.18ab/ indriyaaNi manobuddhirvarNazcaasya prasiidati / CS1.16.18cd/ balaM puSTirapatyaM ca vRSataa caasya jaayate // CS1.16.19ab/ jaraaM kRcchreNa labhate ciraM jiivatyanaamayaH / CS1.16.19cd/ tasmaat saMzodhanaM kaale yuktiyuktaM pibennaraH // CS1.16.20ab/ doSaaH kadaacit kupyanti jitaa laGghanapaacanaiH / CS1.16.20cd/ jitaaH saMzodhanairye tu na teSaaM punarudbhavaH // CS1.16.21ab/ doSaaNaaM ca drumaaNaaM ca muule+anupahate sati / CS1.16.21cd/ rogaaNaaM prasavaanaaM gataanaamaagatirdhruvaa // CS1.16.22ab/ bheSajakSapitte pathyamaahaaraireva bRMhaNam / CS1.16.22cd/ ghRtamaaMsarasakSiirahRdyayuuSopasaMhitaiH // CS1.16.23ab/ abhyaGgotsaadanaiH snaanairniruuhaiH saanuvaasanaiH / CS1.16.23cd/ tathaa sa labhate zarma yujyate caayuSaa ciram // CS1.16.24ab/ atiyogaanubaddhaanaaM sarpiHpaanaM prazasyate / CS1.16.24cd/ tailaM madhurakaiH siddhamathavaa+apyanuvaasanam // CS1.16.25ab/ yasya tvayogastaM snigdhaM punaH saMzodhayennaram / CS1.16.25cd/ maatraakaalabalaapekSii smaran puurvamanukramam // CS1.16.26ab/ snehane svedane zuddhau rogaaH saMsarjane ca ye / CS1.16.26cd/ jaayante+amaargavihite teSaaM siddhiSu saadhanam // CS1.16.27ab/ jaayante hetuvaiSamyaadviSamaa dehadhaatavaH / CS1.16.27cd/ hetusaamyaat samaasteSaaM svabhaavoparamaH sadaa // CS1.16.28ab/ pravRttiheturbhaavaanaaM na nirodhe+asti kaaraNam / CS1.16.28cd/ kecittatraapi manyante hetuM hetoravartanam // CS1.16.29ab/ evamuktaarthamaacaaryamagnivezo+abhyabhaaSata / CS1.16.29cd/ svabhaavoparame karma cikitsaarpaabhRtasya kim // CS1.16.30ab/ bheSajairviSamaan dhaatuun kaan samiikurute bhiSak / CS1.16.30cd/ kaa vaa cikitsaa bhagavan kimarthaM vaa prayujyate // CS1.16.31ab/ ticchiSyavacanaM zrutvaa vyaajahaara punarvasuH / CS1.16.31cd/ zruuyataamatra yaa somya yuktirdRSTaa maharSibhiH // CS1.16.32ab/ na naazakaaraNaabhaavaadbhaavaanaaM naazakaaraNam / CS1.16.32cd/ jJaayate nityagasyeva kaalasyaatyayakaaraNam // CS1.16.33ab/ ziighragatvaadyathaa bhuutastathaa bhaavo vipadyate / CS1.16.33cd/ nirodhe kaaraNaM tasya naasti naivaanyathaakriyaa // CS1.16.34ab/ yaabhiH kriyaabhirjaayante zariire dhaatavaH samaaH / CS1.16.34cd/ saa cikitsaa vikaaraaNaaM karma tadbhiSajaaM smRtam // CS1.16.35ab/ kathaM zariire dhaatuunaaM vaiSamyaM na bhavediti / CS1.16.35cd/ samaanaaM caanubandhaH syaadityarthaM kriyate kriyaa // CS1.16.36ab/ tyaagaadviSamahetuunaaM samaanaaM copasevanaat / CS1.16.36cd/ viSamaa naanubadhnanti jaayante dhaatavaH samaaH // CS1.16.37ab/ samaistu hetubhiryasmaaddhaatun saMjanayet samaan / CS1.16.37cd/ cikitsaapraabhRtastasmaaddaataa dehasukhaayuSaam // CS1.16.38ab/ dharmasyaarthasya kaamasya nRlokasyobhayasya ca / CS1.16.38cd/ daataa saMpadyate vaidyo daanaaddehasukhaayuSaam // CS1.16.39/ tatra zlokaaH CS1.16.39ab/ cikitsaapraabhRtaguNo doSo yazcetaraazrayaH / CS1.16.39cd/ yogaayogaatiyogaanaaM lakSaNaM zuddhisaMzrayam // CS1.16.40ab/ bahudoSasya liGgaani saMzodhanaguNaazca ye / CS1.16.40cd/ cikitsaasuutramaatraM ca siddhivyaapatisaMzrayam // CS1.16.41ab/ yaa ca yuktizcikitsaayaaM yaM caarthaM kurute bhiSak / CS1.16.41cd/ cikitsaapraabhRte+adhyaaye tat sarvamavadanmuniH // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane cikitsaapraabhRtiiyo naama SoDazo dhyaayaH // samaaptaH kalpanaacatuSkaH//4// saptadazo+adhyaayaH / CS1.17.1/ athaataH kiyantaHzirasiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.17.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.17.3ab/ kiyantaH zirasi proktaa rogaa hRdi ca dehinaam / CS1.17.3cd/ kati caapyanilaadiinaaM rogaa maanavikalpajaaH // CS1.17.4ab/ kSayaaH kati samaakhyaataaH piDakaaH kati caanaga / CS1.17.4cd/ gatiH katividhaa coktaa doSaaNaaM doSasuudana // CS1.17.5ab/ hutaazavezasya vacastacchrutvaa gururabraviit / CS1.17.5cd/ pRSTavaanasi yat saumya tanme zRNu savistaram // CS1.17.6ab/ DrSTaaH paJca zirorogaaH paJcaiva hRdayaamayaaH / CS1.17.6cd/ vyaadhiinaaM dvyadhikaa SaSTirdoSamaanavikalpajaa // CS1.17.7ab/ dazaaSTau ca kSayaaH sapta piDakaa maadhumehikaaH / CS1.17.7cd/ doSaaNaaM trividhaa coktaa gatirvistarataH zRNu // CS1.17.8ab/ saMdhaaraNaaddivaasvapnaadraatrau jaagaraNaanmadaat / CS1.17.8cd/ uccairbhaaSyaadavazyaayaat praagvaataadatimaithunaat // CS1.17.9ab/ gandhaadasaatmyaadaaghraataadrajodhuumahimaatapaat / CS1.17.9cd/ gurvamlaharitaadaanaadati ziitaambusevanaat // CS1.17.10ab/ ziro+abhighaataadduSTaamaadrodanaadvaaSpanigrahaat / CS1.17.10cd/ meghaagamaanmanastaapaaddezakaalaviparyayaat // CS1.17.11ab/ vaataadayaH prakupyanti zirasyasraM ca duSyati / CS1.17.11cd/ tataH zirasi jaayante rogaa vividhalakSaNaaH // CS1.17.12ab/ praaNaaH praaNabhRtaaM yatra zritaaH sarvendriyaaNi ca / CS1.17.12cd/ yaduttamaaGgamaGgaanaaM zirastadabhidhiiyate // CS1.17.13ab/ ardhaavabhedako vaa syaat sarvaM vaa rujyate ziraH / CS1.17.13cd/ pratizyaamukhanaasaakSikarNarogazirobhramaaH // CS1.17.14ab/ arditaM zirasaH kampo galamanyaahanugrahaH / CS1.17.14cd/ vividhaazcaapare rogaa vaataadikrimisaMbhavaaH // CS1.17.15ab/ pRthagdiSTaastu ye paJca saMgrahe paramarSibhiH / CS1.17.15cd/ zirogadaaMstaaGchRNu me yathaasvairhetulakSaNaiH // CS1.17.16ab/ uccairbhaaSyaatibhaaSyaabhyaaM tiikSNapaanaat prajaagaraat / CS1.17.16cd/ ziitamaarutasaMsparzaadvyavaayaadveganigrahaat // CS1.17.17ab/ upavaasaadabhiighaataadvirekaadvamanaadati / CS1.17.17cd/ baaSpazokabhayatraasaadbhaaramaargaatikarzanaat // CS1.17.18ab/ zirogataaH siraa vRddho vaayuraavizya kupyati / CS1.17.18cd/ tataH zuulaM mahattasya vaataat samupajaayate // CS1.17.19ab/ nistudyete bhRzaM zaGkhau ghaaTaa saMbhidyate tathaa / CS1.17.19cd/ sabhruumadhyaM lalaaTaM ca tapatiivaativedanam // CS1.17.20ab/ vadhyete svanataH zrotre niSkRSyete ivaakSiNii / CS1.17.20cd/ ghuurNatiiva ziraH sarvaM saMdhibhya iva mucyate // CS1.17.21ab/ sphuratyati siraajaalaM stabhyate ca zirodharaa / CS1.17.21cd/ snigdhoSNamupazete ca ziroroge+anilaatmake // CS1.17.22ab/ kaTvamlalavaNakSaaramadyakrodhaatapaanalaiH / CS1.17.22cd/ pittaM zirasi saMduSTaM zirorogaaya kalpate // CS1.17.23ab/ dahyate rujyate tena ziraH ziitaM suSuuyate / CS1.17.23cd/ dahyate cakSuSii tRSNaa bhramaH svedazca jaayate // CS1.17.24ab/ aasyaasukhaiH svapnasukhairgurusnigdhaatibhojanaiH / CS1.17.24cd/ zlSmaa zirasi saMduSTaH zirorogaaya kalpate // CS1.17.25ab/ ziro mandaruujaM tena suptaM stimitabhaarikam / CS1.17.25cd/ bhavatyutpadyate tandraa tathaa+aalasyamarocakaH // CS1.17.26ab/ vaataacchuulaM bhramaH kampaH pittaaddaaho madastRSaa / CS1.17.26cd/ kaphaadgurutvaM tandraa ca ziroroge tridoSaje // CS1.17.27ab/ tilakSiiraguDaajiirNapuutisaGkiirNabhojanaat / CS1.17.27cd/ kledo+asRkkaphamaaMsaanaaM doSalasyopajaayate // CS1.17.28ab/ tataH zirasi saMkledaat krimayaH paapakarmaNaH / CS1.17.28cd/ janayanti zirorogaM jaata biibhatsalakSaNam // CS1.17.29ab/ vyadhacchedarujaakaNDuuzophadaurgatyaduHkhitam / CS1.17.29cd/ krimirogaaturaM vidyaat krimiiNaaM darzanena ca // CS1.17.30ab/ zokopavaasavyaayaamaruukSazuSkaalpabhojanaiH / CS1.17.30cd/ vaayuraavizya hRdayaM janayatyuttamaaM rujam // CS1.17.31ab/ vepathurveSTanaM stambhaH pramohaH zuunyataa daraH / CS1.17.31cd/ hRdi vaataature ruupaM jiirNe caatyarthavedanaa // CS1.17.32ab/ uSNaamlalavaNakSaarakaTukaajiirNabhojanaiH / CS1.17.32cd/ madyakrodhaatapaizcaazu hRdi pittaM prakupyati // CS1.17.33ab/ hRddaahastiktataa vaktre tiktaamlodgiraNaM klamaH / CS1.17.33cd/ tRSNaa muurcchaa bhramaH svedaH pittahRdrogakaaraNam // CS1.17.34ab/ atyaadaanaM gurusnigdhamacintanamaceSTanam / CS1.17.34cd/ nidraasukhaM caabhyadhikaM kaphahRdrogakaaraNam // CS1.17.35ab/ hRdayaM kaphahdroge suptaM stimitabhaarikam / CS1.17.35cd/ tandraarucipariitasya bhavatyazmaavRtaM yathaa // CS1.17.36ab/ hetulakSaNasaMsargaaducyate saannipaatikaH / (CS1.17.36/ hRdrogaH kaSTadaHkaSTasaadhya ukto maharSibhiH //) CS1.17.36cd/ tridoSaje tu hRdroge yo duraatmaa niSevate // CS1.17.37ab/ tilakSiiraguDaadiini granthistasyopajaayate / CS1.17.37cd/ marmaikadeze saMkledaM rasazcaasyopagacchati // CS1.17.38ab/ saMkledaat krimayazcaasya bhavantyupahataatmanaH / CS1.17.38cd/ marmaikadeze te jaataaH sarpanto bhakSayanti ca // CS1.17.39ab/ tudyamaanaM sa hRdayaM suuciibhiriva manyate / CS1.17.39cd/ chidyamaanaM yathaa zastrairjaatakaNDuuM mahaarujam // CS1.17.40ab/ hRdrogaM krimijaM tvetairliGgairbuddhvaa sudaaruNam / CS1.17.40cd/ tvareta jetuM taM vidvaan vikaaraM ziighrakaariNam // CS1.17.41ab/ dvyulbaNaikolbaNaiH SaT syurhiinamadhyaadhikaizca SaT / CS1.17.41cd/ samaizcaiko vikaaraaste sannipaataastrayodaza // CS1.17.42ab/ saMsarge nava SaT tebhya ekavRddhyaa samaistrayaH / CS1.17.42cd/ pRthak trayazca tairvRddhairvyaadhayaH paJcaviMzatiH // CS1.17.43ab/ yathaa vRddhaistathaa kSiiNairdoSaiH syuH paJcaviMzatiH / CS1.17.43cd/ vRddhikSayakRtazcaanyo vikalpa upadekSyate // CS1.17.44ab/ vRddhirekasya samataa caikasyaikasya saMkSayaH / CS1.17.44cd/ dvandvavRddhiH kSayazcaikasyaikavRddhirdvayoH kSayaH // CS1.17.45ab/ prakRtisthaM yadaa pittaM maarutaH zleSmaNaH kSaye / CS1.17.45cd/ sthaanaadaadaaya gaatreSu yatra yatra visarpati // CS1.17.46ab/ tadaa bhedazca daahazca tatra tatraanavasthitaH / CS1.17.46cd/ gaatradeze bhavatyasya zramo daurbalyameva ca // CS1.17.47ab/ prakRtisthaM kaphaM vaayuH kSiiNe pitte yadaa balii / CS1.17.47cd/ karSet kuryaattadaa zuulaM sazaityastambhagauravam // CS1.17.48ab/ yada+anilaM prakRtigaM pittaM kaphaparikSaye / CS1.17.48cd/ saMruNaddhi tadaa daahaa zuulaM caasyopajaayate // CS1.17.49ab/ zleSmaaNaM hi samaM pittaM yadaa vaataparikSaye / CS1.17.49cd/ sannirundhyaattadaa kuryaat satandraagauravaM jvaram // CS1.17.50ab/ pravRddho hi yadaa zleSmaa pitte kSiiNe samiiraNam / CS1.17.50cd/ rundhyaattadaa prakurviita ziitakaM gauravaM rujam // CS1.17.51ab/ samiiraNe parikSiiNe kaphaH pittaM samatvagam / CS1.17.51cd/ kurviita sannirundhaano mRdvagnitvaM zirograham // CS1.17.52ab/ nidraaM tandraam pralaapaM ca hRdrogaM gaatragauravam / CS1.17.52cd/ nakhaadiinaaM ca piitatvaM SThiivanaM kaphapittayoH // CS1.17.53ab/ hiinavaatasya tu zleSmaa pittena sahitazcaran / CS1.17.53cd/ karotyarocakaapaakau sadanaM gauravaM tathaa // CS1.17.54ab/ hRllaasamaasyasravaNaM paaNDutaaM duuyanaM madam / CS1.17.54cd/ virekasya ca vaiSamyaM vaiSamyamanalasya ca // CS1.17.55ab/ hiinapittasya tu zleSmaa maarutenopasaMhitaH / CS1.17.55cd/ stambhaM zaityaM ca todaM ca janayatyanavasthitam // CS1.17.56ab/ gauravaM mRdutaamagnerbhaktaazraddhaaM pravepanam / CS1.17.56cd/ nakhaadiinaaM ca zuklatvaM gaatrapaaruSyameva ca // CS1.17.57ab/ maarutastu kaphe hiine pittaM ca kupitaM dvayam / CS1.17.57cd/ karoti yaani liGgaani zRNu taani samaasataH // CS1.17.58ab/ bhramamudveSTanaM todaM daahaM sphuTanavepane / CS1.17.58cd/ aGgamardaM pariizoSaM duuyanaM dhuupanaM tathaa // CS1.17.59ab/ vaatapittakSaye zleSmaa srotaaMsyapidadhadbhRzam / CS1.17.59cd/ ceSTaapraNaazaM muurcchaaM ca vaaksaGgaM ca karoti hi // CS1.17.60ab/ vaatazleSmakSaye pittaM dehaujaH sraMsayaccaret / CS1.17.60cd/ glaanimindriyadaurbalyaM tRSNaaM muurcchaaM kriyaakSayam // CS1.17.61ab/ pittazelSmakSaye vaayurmarmaaNyatinipiiDayan / CS1.17.61cd/ praNaazayati saMjJaaM ca vepayatyathavaa naram // CS1.17.62ab/ doSaaH pravRddhaaH svaM liGgaM darzayanti yathaabalam / CS1.17.62cd/ kSiiNaa jahati liGgaM svaM samaaH svaM karma kurvate // CS1.17.63ab/ vaataadiinaaM rasaadiinaaM malaanaamojasastathaa / CS1.17.63cd/ kSayaastatraanilaadiinaamuktaM saMkSiiNalakSaNam // CS1.17.64ab/ ghaTTate sahate zabdaM noccairdravati zuulyate / CS1.17.64cd/ hRdayaM taamyati svalpaceSTasyaapi rasakSaye // CS1.17.65ab/ puruSaa sphuTitaa mlaanaa tvagruukSaa raktasaMkSaye / CS1.17.65cd/ maaMsakSaye vizeSeNa sphiggriivodarazuSkataa // CS1.17.66ab/ sandhiinaaM sphuTanaM glaanirakSNoraayaasa eva ca / CS1.17.66cd/ lakSaNaM medasi kSiiNe tanutvaM codarasya ca // CS1.17.67ab/ kezalomanakhazmazrudvijaprapatanaM zramaH / CS1.17.67cd/ jJeyamasthikSaye liGgaM sandhizaithilyameva ca // CS1.17.68ab/ ziiryanta iva caasthiini durbalaani laghuuni ca / CS1.17.68cd/ pratataM vaatarogiiNi kSiiNe majjani dehinaam // CS1.17.69ab/ daurbalyaM mukhazoSazca paaNDutvaM sadanaM zramaH / CS1.17.69cd/ klaibyaM zukraavisargazca kSiiNazukrasya lakSaNam // CS1.17.70ab/ kSiiNe zakRti caantraaNi piiDayanniva maarutah / CS1.17.70cd/ ruukSasyonnamayan kukSiiM tiryaguurdhvaM ca gacchati // CS1.17.71ab/ muutrakSaye muutrakRchraM muutravaivarNyameva ca / CS1.17.71cd/ piiaasaa baadhate caasya mukhaM ca parizuSyati // CS1.17.72ab/ malaayanaani caanyaani zuunyaani ca laghuuni ca / CS1.17.72cd/ vizuSkaaNi ca lakSyante yathaasvaM malasaMkSaye // CS1.17.73ab/ bibheti durbalo+abhiikSNaM dhyaayati vyathitendriyaH / CS1.17.73cd/ duzchaayo durmanaa ruukSaH kSaamazcaivaujasaH kSaye // CS1.17.74ab/ hRdi tiSThati yacchuddhaM raktamiiSatsapiitakam / CS1.17.74cd/ ojaH zariire saMkhyaataM tannaazaannaa vinazyati // CS1.17.75ab/ prathamaM jaayate hyojaH zariire+asmiJchariiriNaam / CS1.17.75cd/ sarpirvarNaM madhurasaM laajagandhi prajaayate // (CS1.17.75.1ab/ bhramaraiH phalapuSpebhyo yathaa sdaMbhiryate madhu /) (CS1.17.75.1cd/ tadvadojaH svakarmabhyo guNaiH saMbhriyate nRNaam //) CS1.17.76ab/ vyaayaamo+anazanaM cintaa ruukSaalpapramitaazanam / CS1.17.76cd/ vaataatapau bhayaM zoko ruukSapaanaM prajaagaraH // CS1.17.77ab/ kaphazoNitazukraaNaaM malaanaaM caativartanam / CS1.17.77cd/ kaalo bhuutopaghaatazca jJaatavyaaH kSayahetavaH // CS1.17.78ab/ gurusnigdhaamlalavaNaanyatimaatraM samaznataam / CS1.17.78cd/ navamannaM ca paanaM ca nidraamaasyaasukhaani ca // CS1.17.79ab/ tyaktavyaayaamacintaanaaM saMzodhanamakurvataam/ CS1.17.79cd/ zleSmaa pittaM ca medazca maaMsaM caatipravardhate// CS1.17.80ab/ &tairaavRtagatirvaayuroja aadaaya gacchati/ CS1.17.80cd/ yadaa bastiM tadaa kRcchro madhumehaH pravartate// CS1.17.81ab/ sa maarutasya pittasya kaphasya ca muhurmuhuH/ CS1.17.81cd/ darzayatyaakRtiM gatvaa kSayamaapyaayate punaH/ CS1.17.82ab/ upekSayaa+asya &jaayante piDakaaH sapta daaruNaaH/ CS1.17.82cd/ maaMsaleSvavakaazeSu marmasvapi ca saMdhiSu// CS1.17.83ab/ zaraavikaa kacchapikaa jaalinii sarSapii tathaa/ CS1.17.83cd/ alajii vinataakhyaa ca vidradhii ceti saptamii// CS1.17.84ab/ antonnataa madhyanimnaa zyaavaa kledaruganvitaa/ CS1.17.84cd/ zaraavikaa syaat piDakaa zaraavaakRtisaMsthitaa// CS1.17.85ab/ avagaaDhaartinistodaa mahaavaastuparigrahaa/ CS1.17.85cd/ zlakSNaa kacchapapRSThaabhaa piDakaa kacchapii mataa// CS1.17.86ab/ stabdhaa siraajaalavatii snigdhaasraavaa mahaazayaa/ CS1.17.86cd/ rujaanistodabahulaa suukSmacchidraa ca jaalinii// CS1.17.87ab/ piDakaa naatimahatiikSiprapaakaa mahaarujaa/ CS1.17.87cd/ sarSapii sarSapaabhaabhiH piDakaabhizcitaa bhavet// CS1.17.88ab/ dahati tvacamutthaane tRSNaamohajvarapradaa/ CS1.17.88cd/ visarpatyanizaM duHkhaaddahatyagnirivaalajii// CS1.17.89ab/ avagaaDharujaakledaa pRSThe vaa+apyudare+api vaa/ CS1.17.89cd/ mahatii vinataa niilaa piDakaa vinataa mataa// CS1.17.90ab/ vidradhiM dvividhaamaahurbaahyaamaabhyantariiM tathaa/ CS1.17.90cd/ baahyaa tvaksnaayumaaMsotthaa kaNDaraabhaa mahaarujaa// CS1.17.91ab/ ziitakaannavidaahyuSNaruukSazuSkaatibhojanaat/ CS1.17.91cd/ viruddhaajiirNasaMkliSTaviSamaasaatmyabhojanaat// CS1.17.92ab/ vyaapannabahumadyatvaadvegasaMdhaaraNaacchramaat/ CS1.17.92cd/ jihmavyaayaamazayanaadatibhaaraadhvamaithunaat// CS1.17.93ab/ antaHzariire maaMsaasRgaavizanti& yadaa malaaH/ CS1.17.93cd/ tadaa saMjaayate granthirgambhiirasthaH sudaaruNaH// CS1.17.94ab/ hRdaye klomni yakRti pliihni kukSau ca vRkkayoH/ CS1.17.94cd/ naabhyaaM vaMkSaNayorvaa+api bastau vaa tiivravedanaH// CS1.17.95ab/ duSTaraktaatimaatratvaat sa vai ziighraM vidahyate/ CS1.17.95cd/ tataH ziighravidaahitvaadvidradhiityabhidhiiyate// CS1.17.96ab/ vyadhacchedabhramaanaahazabdasphuraNasarpaNaiH/ CS1.17.96cd/ vaatikiiM, paittikiiM tRSNaadaahamohamadajvaraiH// CS1.17.97ab/ jRmbhotklezaarucistambhaziitakaiH zlaiSmikiiM viduH/ CS1.17.97cd/ sarvaasu &ca mahacchuulaM vidradhiiSuupajaayate// CS1.17.98ab/ &zastraastrairbhidyata iva colmukairiva dahyate/ CS1.17.98cd/ vidradhii vyamlataa yaataa vRzcikairiva dazyate// CS1.17.99ab/ tanu ruukSaaruNaM zyaavaM phenilaM vaatavidradhii/ CS1.17.99cd/ tilamaaSakulatthodasannibhaM pittavidradhii// CS1.17.100ab/ zlaiSmikii sravati zvetaM picchilaM bahalaM bahu/ CS1.17.100cd/ lakSaNaM sarvamevaitadbhajate saannipaatikii// CS1.17.101/ athaasaaM vidradhiinaaM saadhyaasaadhyatvavizeSajJaanaarthaM sthaanakRtaM liGgavizeSamupadekSyaamaH --- tatra pradhaanamarmajaayaaM vidradhyaaM hRdghaTTanatamakapramohakaasazvaasaaH, klomajaayaaM pipaasaamukhazoSagalagrahaaH, yakRjjaayaaM zvaasaH, pliihajaayaamucchvaasoparodhaH, kukSijaayaaM kukSipaarzvaantaraaMsazuulaM, vRkkajaayaaM pRSThakaTigrahaH, naabhijaayaaM hikkaa, vaMkSaNajaayaaM sakthisaadaH, bastijaayaaM &kRcchrapuutimuutravarcastvaM ceti// CS1.17.102/ pakvaprabhinnaasuurdhvajaasu mukhaat sraavaH sravati, adhojaasu gudaat, ubhayatastu naabhijaasu// CS1.17.103/ aasaaM hRnnaabhibastijaaH paripakvaaH saannipaatikii ca maraNaaya; zeSaaH punaH kuzalamaazupratikaariNaM cikitsakamaasaadyopazaamyanti/ tasmaadacirotthitaaM vidradhiiM zastrasarpavidyudagnitulyaaM snehavirecanairaazvevopakramet sarvazo gulmavacceti// CS1.17.104/ bhavanti caatra CS1.17.104ab/ vinaa pramehamapyetaa jaayante duSTamedasaH / CS1.17.104cd/ taavaccaitaa na lakSyante yaavadvaastuparigrahaH // CS1.17.105ab/ zaraavikaa kacchapikaa jaalinii ceti duHsahaaH / CS1.17.105cd/ jaayante taa hyatibalaaH prabhuutazleSmamedasaH // CS1.17.106ab/ sarSapii caalajii caiva vinataa vidradhii ca yaaH / CS1.17.106cd/ saadhyaaH pittolbaNaastaastu saMbhavantyalpamedasaH // CS1.17.107ab/ marmasvaMse gude paaNyoH stane sandhiSu paadayoH / CS1.17.107cd/ jaayante yasya piDakaaH a pramehii na jiivati // CS1.17.108ab/ tathaa+anyaaH piDakaaH santi raktapiitaasitaaruNaaH / CS1.17.108cd/ paaNDuraaH paaNDuvarNaazca bhasmaabhaa mecakaprabhaaH // CS1.17.109ab/ mRdvyazca kaThinaazcaanyaaH sthuulaaH suukSmaastathaa+aparaaH / CS1.17.109cd/ mandavegaa mahaavegaaH svalpazuulaa mahaarujaH // CS1.17.110ab/ taa buddhvaa maarutaadiinaaM yathaasvairhetulakSaNaiH / CS1.17.110cd/ bruuyaadupacareccaazu praagupadravadarzanaat // CS1.17.111ab/ tRTzvaasamaaMsasaMkothamohahikkaamadajvaraaH / CS1.17.111cd/ viisarpamarmasaMrodhaaH piDakaanaamupadravaaH // CS1.17.112ab/ kSayaH sthaanaM ca vRddhizca doSaaNaaM trividhaa gatiH / CS1.17.112cd/ uurdhvaM caadhazca tiryakca vijJeyaa trividhaa+aparaa // CS1.17.113ab/ trividhaa caaparaa koSThazaakhaamarmaasthisandhiSu / CS1.17.113cd/ ityuktaa vidhibhedena doSaaNaaM trividhaa gatiH // CS1.17.114ab/ cayaprakopaprazamaaH pittaadiinaaM yathaakramam / CS1.17.114cd/ bhavantyekaikazaHSaTsu kaaleSvabhraagamaadiSu // CS1.17.115ab/ gatiH kaalakRtaa caiSaa cayaadyaa punarucyate / CS1.17.115cd/ gatizca dvividhaa dRSTaa praakRtii vaikRtii ca yaa // CS1.17.116ab/ pittaadevoSmaNaH paktirnaraaNaamupajaayate / CS1.17.116cd/ tacca pittaM prakupitaM vikaaraan kurute bahuun // CS1.17.117ab/ praakRtastu balaM zleSmaa vikRto mala ucyate / CS1.17.117cd/ sa caivaujaH smRtaH kaaye sa ca paapmopadizyate // CS1.17.118ab/ sarvaa hi ceSTaa vaatena sa praaNaH praaNinaaM smRtaH / CS1.17.118cd/ tenaiva rogaa jaayante tena caivoparudhyate // CS1.17.119ab/ nityaM sannihitaamitraM samiikSyaatmaanamaatmavaan / CS1.17.119cd/ nityaM yuktaH paricaredicchannaayuranitvaram // CS1.17.120/ tatra zlokau CS1.17.120ab/ zirorogaaH sahRdrogaa rogaa maanavikalpajaaH / CS1.17.120cd/ kSayaaH sapiDakaazcoktaa doSaaNaaM gatireva ca // CS1.17.121ab/ kiyantaHzirasiiye+asminnadhyaaye tattvadarzinaa / CS1.17.121cd/ jJaanaarthaM bhiSajaa prajaanaaM ca hitaiSiNaa // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane kiyantaHzirasiiyo naama saptadazo+adhyaayaH // aSTaadazo+adhyaayaH / CS1.18.1/ athaatastrizothiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.18.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.18.3/ trayaH zothaa bhavanti vaatapittazleSmanimittaaH te punardvividhaa nijaagantubhedena // CS1.18.4/ tatraagantavazchedanabhedanakSaNanabhaJjanapicchanotpeSaNaprahaaravadhabandhanaveSTanavyadhanapiiDanaadibhirvaa bhallaatakapuSpaphalarasaatmaguptaazuukakrimizuukaahitapatralataagulmasaMsparzanairvaa svedanaparisarpaNaavamuutraNairvaa viSiNaaM saviSapraaNisaMSTraadantaviSaaNanakhanipaatairvaa saagaraviSavaatahimadahanasaMsparzanairvaa zothaaH samupajaayante // CS1.18.5/ te punaryathaasvaM hetuvyaJjnairaadaavupalabhyante nijavyaJjanaikadezavipariitaiH bandhamantraagadapralepaprataapanirvaapaNaadibhizcopakramairupakramyamaaNaaH prazaantimaapadyante // CS1.18.6/ nijaaH punaH snehasvedavamanavirecanaasthaapanaanuvaasanazirovirecanaanaamayathaavatprayogaanmithyaasaMsarjanaadvaa chardyalasakavisuucikaazvaasakaasaatisaarazoSapaaNDurogodarajvarapradarabhagandaraarzovikaaraatikarzanairvaa kuSThakaNDuupiDakaadibhirvaa chardikSavathuudgaarazukravaatamuutrapuriiSavegadhaaraNairvaa karmarogopavaasaadhvakarzitasya vaa sahasaa+atigurvamlalavaNapiSTaannaphalazaakaraagadadhiharitakamadyamandakaviruuDhanavazuukazamiidhaanyaanuupaudakapizitopayogaanmRtpaNkaloSTabhakSaNaallavaNaatibhakSaNaadgarbhasaapiiDanaadaamagarbhaprapatanaat prajaataanaaM ca mithyopacaaraadudiirNadoSatvaacca zophaaH praadurbhavanti ityuktaH saamaanyo hetuH // CS1.18.7.(1)/ ayaM tvatra vizeSaH+asiitaruukSalaghuvizadazramopavaasaatikarzanakSapaNaadibhirvaayuH prakupitastvaGmaaMsazoNitaadiinyabhibhuuya zophaM janayati sa kSiprotthaanaprazamo bhavati tathaa zyaamaaruNavarNaH prakRtivaRno vaa calaH spandanaH kharaparuSabhinnatvagromaa chidyata iva bhidyata iva piiDyata iva suuciibhiriva tudyata iva pipiilikaabhiriva saMsRpyate sarSapakalkaavalipta iva cimicimaayate saMkucyata aayamyata iveti vaatazothaH ; CS1.18.7.(2)/ uSNatiikSNakaTukakSaaralavaNaamlaajiirNabhojanairagnyaatapaprataapaizca pittaM prakupitaM tvaGmaaMsazoNitaanyabhihbuuya zothaM janayati sa kSiprotthaanaprazamo bhavati kRSNapiitaniilataamraavabhaasa uSNo MrduH kapilataamraromaa uSyate duuyate dhuupyate uuSmaayate svidyate klidyate na ca sparzamuSNaM ca suSuuyata iti pittazothaH ; CS1.18.7.(3)/ gurumadhuraziitasnigdhairatisvapnaavyaayaamaadibhizca zleSmaa prakupitastvaGmaaMsazoNitaadiinyabhibhuuya zothaM janayati sa kRcchrotthaanaprazamo bhavati paaNDuzvetaavabhaaso guruH snigdhaH zlakSNaH sthiraH styaanaH zuklaagraromaa sparzoSNasahazceti zleSmazothaH ; CS1.18.7/ yathaasvakaaraNaakRtisaMsargaaddvidoSajaastrayaH zothaa bhavanti yathaasvakaaraNaakRtisannipaataat saannipaatika ekaH; &evaM saptavidho bhedaH // CS1.18.8/ &prakRtibhistaabhistaabhirbhidymaano dvividhastrividhazcaturvidhaa saptavidho+aSTavidhazca zotha upalabhyate &punazcaika evotsedhasaamaanyaat // CS1.18.9/ bhavanti caatra CS1.18.9ab/ zuuyante yasya gaatraaNi svapantiiva rujanti ca / CS1.18.9cd/ piiDitaanyunnamaantyaazu vaatazothaa tamaadizet // CS1.18.10ab/ yazcaapyaruNavarNaabhaH zotho naktaM praNazyati / CS1.18.10cd/ snehoSNamardanaabhyaaM ca praNazyet sa ca vaatikaH // CS1.18.11ab/ yaH pipaasaajvaraartasya duuyate+atha vidahyate / CS1.18.11cd/ svidyati klidyate gandhii sa paittaH zvayatuH smRtaH // CS1.18.12ab/ yaH piitanetravaktratvak puurvaM madhyaat prazuuyate / CS1.18.12cd/ tanutvak caatisaarii ca pitazothaH sa ucyate // CS1.18.13ab/ ziitaH saktagatiryastu kaNduumaan paaNDureva ca / CS1.18.13cd/ nipiiDito nonnamati zvayatuH sa kaphaatmaH // CS1.18.14ab/ yasya zastrakuzacchinnaacchoNitaM na pravatate / CS1.18.14cd/ kRcchreNa picchaa sravati sa caapi kaphasaMbhavaH // CS1.18.15ab/ nidaanaakRtismaasargaacchvayathuH syaaddvidoSajaH / CS1.18.15cd/ sarvaakRtiH sannipaataacchotho vyaamizrahetujaH // CS1.18.16ab/ ystu paadaabhinirvRttaH zothaH sarvaaGgago bhavaet / CS1.18.16cd/ jantoH sa ca sukaSTaH syaat prasRtaH striimukhaacca yaH // CS1.18.17ab/ yazcaapi guhyaprabhavaH striyaa vaa puruSasya vaa / CS1.18.17cd/ sa ca kaSTatamo jJeyo yasya ca syurupadravaaH // CS1.18.18ab/ chardiH zvaaso+arucistRSNaa jvaro+atiisaara eva ca / CS1.18.18cd/ saptako+ayaM sadaurbalyaH zophopadaravasaMgrahaH // CS1.18.19ab/ yasya zleSmaa prakupito jihvaamuule+avatiSThate / CS1.18.19cd/ aazu saMjanayecchothaa jaayate+asyopajihvikaa // CS1.18.20ab/ yasya zleSmaa prakupitaH kaakale vyavatiSThate / CS1.18.20cd/ aazu saMjanayecchophaM karoti galazuNDikaam // CS1.18.21ab/ yasya zleSmaa prakupito galabaahye+avatiSThate / CS1.18.21cd/ zanaiH saMjanayecchophaM galagaNDo+asya jaayate // CS1.18.22ab/ yasya zleSmaa prakupitastiSThatyantargale sthiraH / CS1.18.22cd/ aazu saMjanayechophaM jaayate+asya galagrahaH // CS1.18.23ab/ yasay pittaM prakupitaa saraktaM tvaci sarpapi / CS1.18.23cd/ zophaM saraagaam janayedvisarpastasya jaayate // CS1.18.24ab/ yasya pittaM prakupitaM tvaci rakte+avatiSThate / CS1.18.24cd/ zothaM saraagaM janayet piDakaa tasya jaayate // CS1.18.25ab/ yasya prakupitaM pittaM zoNitaM praapya zuSyati / CS1.18.25cd/ tilakaa piplavo vyaGgaa niilikaa tasya jaayate // CS1.18.26ab/ yasya pittaM prakupitaa zaGkhayoravatiSThate / CS1.18.26cd/ zvaythuH zaGkhako naama daaruNastasya jaayate // CS1.18.27ab/ yasya pittaM prakupitaM karNamuule+avatiSThate / CS1.18.27cd/ jvaraante durjayo+antaaya zothastasyopajaayate // CS1.18.28ab/ vaataH pliihaanamuddhuuya kupito yasya tiSThati / CS1.18.28cd/ zaniH paritudana paarzvaM pliihaa tasyaabhivardhate // CS1.18.29ab/ yasya vaayuH prakupito gulmasthaane+avatiSThate / CS1.18.29cd/ zophaM sazuulaM janayan gulmastasyopajaayate // CS1.18.30ab/ yasya vaayuH prakupitaH zophazuulakarazcaran / CS1.18.30cd/ vaGkSaNaadvRSaNau yaati vRddhistasyopajaayate // CS1.18.31ab/ yasya vaataH prakupitastvaGmaaMsaantaramaazritaH / CS1.18.31cd/ zothaM saMjanayet kukSaavduaraM tasya jaayate // CS1.18.32ab/ yasya vaataH prakupitaH kukSimaazritya tiSThati / CS1.18.32cd/ naadho vrajati naapyuurdhvamaanaahastasya jaayae // CS1.18.33ab/ rogaazcotsedhasaamaanyadadhimaaMsaarbudaadayaH / CS1.18.33cd/ viziSTaa naamaruupaabhyaaM nirdezyaaH zothasaMgrahe // CS1.18.34ab/ vaatapittakaphaa yasya yugapat kupitaastrayaH / CS1.18.34cd/ jihvaamuule+avatiSThante vidahantaH samucchiritaaH // CS1.18.35ab/ janayanti bhRzaM zothaM vedanaazca pRthagvidhaaH / CS1.18.35cd/ taM ziighrakaariNaM rogaM rohiNiiti vinirdizet // CS1.18.36ab/ triraatraM paramaM tasya jantorbhavati jiivitam / CS1.18.36cd/ kuzalena tvanukraantaH kSipraM saMpadyate sukhii // CS1.18.37ab/ santi hyevaMvidhaa rogaaH saadhyaa daaruNasaMmataaH / CS1.18.37cd/ ye hanyuranupakraantaa mithyaacaareNa vaa vaa punaH // CS1.18.38ab/ saadhyaazcaapyapare santi vyaadhayo mRdusaMmataaH / CS1.18.38cd/ yatnaayatnakRtaM yeSu karma sidhyatyasaMzayam // CS1.18.39ab/ asaadhyaazcaapare santi vyaadhayo yaapyasaMjJitaaH / CS1.18.39cd/ susaadhvapi kRtaM yeSu karma yaatraakaraM bhavet // CS1.18.40ab/ santi caapyapare rogaa yeS karema na sidhyati / CS1.18.40cd/ api yatnakRtaM vaalairna taan vidvaanupaacaret // CS1.18.41ab/ saadhyaazcaivaapyasaadhyaazca vyaadhayo dvividhaaH smRtaaH / CS1.18.41cd/ mRdudaaruNabhedena te bhavanti caturvidhaaH // CS1.18.42ab/ ta evaaparisaMkhyeyaa bhidyamaanaa bhavanti hi / CS1.18.42cd/ rujaavarNasamutthaanasthaanasaMsthaananaamabhiH // CS1.18.43ab/ vyavasthaakaraNaM teSaaM yathaasthuuleSu saMgrahaH / CS1.18.43cd/ tathaa prakRtisaamaanyaM vikaareSuupadizyate // CS1.18.44ab/ vikaaranaamaakuzalo na jihriiyaat kadaacana / CS1.18.44cd/ na hi sarvavikaaraaNaaM naamato+asti dhruvaa sthitiH // CS1.18.45ab/ sa eva kupito doSaH samutthaanavizeSataH / CS1.18.45cd/ sthaanaantaragatazcaiva janayatyaamayaan bahuun // CS1.18.46ab/ tasmaadvikaaraprakRtiiradhiSThaanaantaraaNi ca / CS1.18.46cd/ samutthaanavizeSaaMzca buddhvaa karma samaacaret // CS1.18.47ab/ yo hyetastritayaM jJaatvaa karmaaNyaarabhate bhiSak / CS1.18.47cd/ jJaanapuurvaM yathaanyaayaM sa karmasu na muhyati // CS1.18.48ab/ nityaaH praaNabhRtaaM dehe vaatapittakaphaastrayaH / CS1.18.48cd/ vikRtaaH prakRtisthaa vaa taan bubhutseta paNDitaH // CS1.18.49ab/ utsaahocchvaasaniHzvaasaceSTaa dhaatugatiH samaa / CS1.18.49cd/ samo mokSo gatimataaM vaayoH karmaavikaarajam // CS1.18.50ab/ darzanaM paktiruuSmaa ca kSuttRSNaa dehamaardavam / CS1.18.50cd/ prabhaa prasaado medhaa ca pittakarmaavikaarajam // CS1.18.51ab/ sneho bandhaH sthiratvaM ca gaurvaM vRSataa balam / CS1.18.51cd/ kSamaa dhRtiralobhazca kaphakarmaavikaarajam // CS1.18.52ab/ vaate pitte kaphe caiva kSiiNe lakSaNamucyate / CS1.18.52cd/ karmaNaH praakRtaaddhaanirvRddhirvaa+api virodhinaam // CS1.18.53ab/ doSaprakRtivaizeSyaM niyataM vRddhilakSaNam / CS1.18.53cd/ doSaaNaaM prakRtirhaanirvRddhizcaivaM pakriikSyate // CS1.18.54/ tatra zlokaaH CS1.18.54ab/ saMkhyaaM nimittaM ruupaaNi zothaanaaM saadhyataaM na ca / CS1.18.54cd/ teSaaM teSaaM vikaaraaNaaM zothaaMstaaMstaaMzca puurvajaan // CS1.18.55ab/ vidhibhedaM vikaaraaNaaM trividhaa bodhyasaMgraham / CS1.18.55cd/ praakRtaM karma doSaaNaaM lakSaNaM haanivRddhiSu // CS1.18.56ab/ viitamoharajodoSalobhamaanamadaspRhaH / CS1.18.56cd/ vyaakhyaatavaaMstrizothiiye rogaadhyaaye punarvasuH // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane trizothiiyo naamaaSTaadazo+adhyaayaH // uunaviMzo+adhyaayaH / CS1.19.1/ athaato+aSTodariiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.19.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.19.3/ iha khalvaSTaavudaraaNi, aSTau muutraaghaataH, aSTau kSiiradoSaaH, aSTau retodoSaaH; sapta kuSThaani, sapta piDakaaH, sapta visarpaaH; SaDatiisaaraaH, SaDudaavartaaH, paJca gulmaaH, paJca pliihadoSaaH, paJca kaasaaH, paJca zvaasaaH, paJca hikkaaH, paJca tRSNaaH, paJca chardayaH, paJca bhaktasyaanazanasthaanaani, paJca zirorogaaH, paJca hRdrogaaH, paJca paaNDurogaaH, paJconmaadaaH; catvaaro+apasmaaraaH, catvaaro+akSirogaaH, catvaaraH karNarogaaH, catvaaraH pratizyaayaaH, catvaaro mukharogaaH, catvaaro grahaNiidoSaaH, catvaaro madaaH, catvaaro muurcchaayaaH, catvaaraH zoSaaH, catvaari klaibyaani; trayaH zophaaH, triiNi kilaasaani, trividhaM lohitapittaM; dvau jvarau, dvau vraNau, dvaavaayaamau, dve gRdhrasyau, dve kaamale, dvididhamaamaM, dvividhaM vaataraktaM, dvividhaanyarzaaMsi; eka uurustambhaH, ekaH saMnyaasaH, eko mahaagadaH; viMzatiH krimijaatayaH, viMzatiH pramehaaH, viMzatiryonivyaapadaH; ityaSTacatvaariMzadrogaadhikaraNaanyasmin saMgrahe samuddiSTaani // CS1.19.4.(1)/ etaani yathoddezamabhinirdekSyaamaH--- aSTaavudaraaNiiti vaatapittakaphasannipaatapliihabaddhacchidradakodaraaNi, aSTau muutraaghaataa iti vaatapittakaphasannipaataazmariizarkaraazukrazoNitajaaH, aSTau kSiiradoSaa iti vaivarNyaM vaigandhyaM vairasyaM paicchilyaM phenasaGghaato raukSyaM gauravamatisnehazca, aSTau retodoSaa iti tanu zuSkaM phenilamazvetaM puutyatipicchalamanyadhaatuupahitamavasaadi ca (1); CS1.19.4.(2)/ sapta kuSThaaniiti kapaalodumbaramaNDalarSyajihvapuNDariikasidhmakaakaNaani, sapta piDakaa iti zaraavikaa kacchapikaa jaalinii sarSapyalajii vinataa vidradhii ca, sapta visarpaa iti vaatapittakaphaagnikardamakagranthisannipaataakhyaaH (2); CS1.19.4.(3)/ SaDatiisaaraa iti vaatapittakaphasannipaatabhayazokajaaH, SaDudaavartaa iti vaatamuutrapuriiSazukracchardikSavathujaaH (3); CS1.19.4.(4)/ paJca gulmaa iti vaatapittakaphasannipaatazoNitajaaH, paJca pliihadoSaa iti gulmairvyaakhyaataaH, paJca kaasaa iti vaatapittakaphakSatakSayajaaH, paJca zvaasaa iti mahordhvacchinnatamakakSudraaH, paJca hikkaa iti mahatii gambhiiraa vyapetaa kSudraa+annajaa ca, paJca tRSNaa iti vaatapittaamakSayopasargaatmikaaH, paJca chardaya iti dviSTaarthasaMyogajaa vaatapittakaphasannipaatodrekotthaazca&, paJca bhaktasyaanazanasthaanaaniiti vaatapittakaphasannipaatadveSaaH, paJca zirorogaa iti puurvoddezamabhisamasya vaatapittakaphasannipaatakrimijaaH, paJca hRdrogaa iti zirorogairvyaakhyaataaH, paJca paaNDurogaa iti vaatapittakaphasannipaatamRdbhakSaNajaaH, paJconmaadaa iti vaatapittakaphasannipaataagantunimittaaH (4); CS1.19.4.(5)/ catvaaro+apasmaaraa iti vaatapittakaphasannipaatanimittaaH, catvaaro+akSirogaazcatvaaraH karNarogaazcatvaaraH pratizyaayaazcatvaaro mukharogaazcatvaaro grahaNiidoSaazcatvaaro madaazcatvaaro muurcchaayaa ityapasmaarairvyaakhyaataaH, catvaaraH zoSaa iti saahasasandhaaraNakSayaviSamaazanajaaH, catvaari klaibyaaniiti biijopaghaataaddhvajabhaGgaajjaraayaaH zukrakSayaacca (5); CS1.19.4.(6)/ trayaH zothaa iti vaatapittazleSmanimittaaH, triiNi kilaasaaniiti raktataamrazuklaani, trividhaM lohitapittamiti uurdhvabhaagamadhobhaagamubhayabhaagaM ca (6); CS1.19.4.(7)/ dvau jvaraaviti uSNaabhipraayaH ziitasamutthazca ziitaabhipraayazcoSNasamutthaH, dvau vraNaaviti nijazcaagantujazca, dvaavaayaamaaviti baahyazcaabhyantarazca, dve gRdhrasyaaviti vaataadvaatakaphaacca, dve kaamale iti koSThaazrayaa zaakhaazrayaa ca, dvividhamaamamiti alasako visuucikaa ca, dvividhaM vaataraktamiti gambhiiramuttaanaM ca, dvividhaanyarzaaMsiiti zuSkaaNyaardraaNi ca (7); CS1.19.4.(8)/ eka uurustambha ityaamatridoSasamutthaH, ekaH saMnyaasa iti tridoSaatmako manaHzariiraadhiSThaanaH, eko mahaagada iti atattvaabhinivezaH (8); CS1.19.4.(9)/ viMzatiH kramijaataya iti yuukaa pipiilikaazceti dvividhaa bahirmalajaaH, kezaadaa lomaadaa lomadviipaaH saurasaa audumbaraa jantumaatarazceti SaT zoNitajaaH, antraadaa udaraaveSTaa hRdayaadaazcuravo darbhapuSpaaH saugandhikaa mahaagudaazceti sapta kaphajaaH, kakerukaa makerukaa lelihaaH sazuulakaaH sausuraadaazceti paJca puriiSajaaH; viMzatiH pramehaa ityudakamehazcekSubaalikaarasamehazca saandramehazca saandraprasaadamehazca zuklamehazca zukramehazca ziitamehazca zanairmehazca sikataamehazca laalaamehazceti daza zleSmanimittaaH, kSaaramehazca kaalamehazca niilamehazca lohitamehazca maJjiSThaamehazca haridraamehazca hastimehazca madhumehazceti catvaaro vaatanimittaaH, iti viMzatiH pramehaaH; viMzatiryonivyaapada iti vaatikii paittikii zleSmikii saannipaatikii ceti catasro doSajaaH, doSaduuSyasaMsargaprakRtinirdezairavaziSTaaH SoDaza nirdizyante, tadyathaa --- raktayonizcaarajaskaa caacaraNaa caaticaraNaa ca praakcaraNaa copaplutaa ca pariplutaa codaavartinii ca karNinii ca putraghnii caantarmukhii ca suuciimukhii ca zuSkaa ca vaaminii ca SaNDhayonizca mahaayonizceti viMzatiryonivyaapado bhavanti (9); CS1.19.4/ kevalazcaayamuddezo yathoddezamabhinirdiSTo bhavati// CS1.19.5/ sarva eva nijaa vikaaraa naanyatra vaatapittakaphebhyo nirvartante yathaahi zakuniH sarvaa divasamapi paripatan svaaM chaayaaM naativartate tathaa svadhaatuvaiSamyanimittaaH sarve vikaaraa vaatapittakaphaannaatiartante / vaatapittazleSmaNaaM punaH sthaanasaMsthaanaprakRtivizeSaanabhisamiikSya tadaatmakaanapi ca sarvavikaaraaMstaanevopadizanti buddhimantaH // CS1.19.6/ bhavatazcaatra CS1.19.6ab/ svadhaatuvaiSamyanimittajaa ye vikaarasaMghaa bahavaH zariire / CS1.19.6cd/ na te pRthak pittakaphaanilebhya aagantavastveva tato viziSTaaH // CS1.19.7ab/ aaganturanveti nijaM vikaaraM nijastathaa+aagantumapi pravRddhaH / CS1.19.7cd/ tatraanubandhaM prakRtiM ca samyag jJaatvaa tataH karma samaarabheta // CS1.19.8/ tatra zlokau CS1.19.8ab/ viMzakaazcaikakaazcaiva trikaazcoktaastrayastrayaH / CS1.19.8cd/ dvikaazcaaSTau catuSkaazca daza dvaadaza paJcakaaH // CS1.19.9ab/ catvaarazcaaSTakaa vargaaH SaTkau dvau saptakaastrayaH / CS1.19.9cd/ aSTodariiye rogaaNaaM rogaadhyaaye prakaazitaaH // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane+aSTodariiyo naamonaviMzo+adhyaayaH // CS1.20.0/ viMzo+adhyaayaH / CS1.20.1/ athaato mahaarogaadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.20.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.20.3/ catvaaro rogaa bhavanti aagantuvaatapittazleSamnimittaaH teSaaM caturNaamapi rogaaNaaM rogatvamekavidhaM bhavati ruksaamaanyaat dvividhaa punaH prakRtireSaam aagantunijavibhaagaat dvividhaM caiSaamadhiSThaanaM manaHzariiravizeSaat vikaaraaH punaraparisaMkhyeyaaH prakRtyadhiSThaanaliGgaayatanavikalpavizeSaaparisaMkhyeyatvaat // CS1.20.4/ sukhaani tu svalvaagantornakhadazanapatanaabhicaaraabhizaapaabhiSaGgaabhighaatavyadhabandhaanaveSTanapiiDanarajjudahanazastraazanibhuutopasargaadiini nijasya tu mukhaM vaatapittazleSmaNaaM vaiSamyam // CS1.20.5/ dvayostu khalvaagantunijayoH preraNamasaatmyendriyaarthasaMyogaH prajJaaparaadhaH pariNaamazceti // CS1.20.6/ sarve+api tu khalvete+abhipravRddhaazcatvaaro rogaaH parasparamanubadhnanti na caanyonyena saha sandehamaapadyante // CS1.20.7/ aaganturhi vyathaapuurvaM samutpanno jaghanyaM vaatapittazleSmaNaaM vaiSamyamaapaadayati nije tu vaatapittazleSmaaNaH puurvaM vaiSamyamaapadyante jaghanyaM vyathaamabhinirvartayanti // CS1.20.8/ teSaaM trayaaNaamapi doSaaNaaM zariire sthaanavibhaaga upadekSyate tadyathaa bastiH puriiSaadhaanaM kaTiH sakthinii paadaavasthiini pakvaazayazca vaatasthaanaani tatraapi pakvaazayo vizeSeNa vaatasthaanaM svedo raso lasiikaa rudhiramaamaazayazca pittasthaanaani tatraapyaamaazayo vizeSeNa pittasthaanam uraH ziro griivaa parvaaNyaamaazayo medazca zleSmasthaanaani tatraapyuro vizeSeNa zleSmasthaanam // CS1.20.9/ sarvazariiracaraastu vaatapittazleSmaaNaH sarvasmiJchariire kupitaakupitaaH zubhaazubhaani kurvanti prakRtibhuutaaH zubhaanyupacayabalavarNaprasaadaadiini azubhaani punarvikRtimaapannaa vikaarasaMjJakaani // CS1.20.10/ tatra vikaaraaH saamaanyajaa naanaatmajaazca / tatra saamaanyajaaH puurvamaSTodariiye vyaakhyaataaH naanaatmajaaMstvihaadhyaaye+anuvyaakhyaasyaamaH / tadyathaa aziitirvaatravikaaraaH catvaariMzat pittavikaaraaH viMzatiH zleSmavikaaraaH // CS1.20.11/ tatraadau vaatavikaaraananuvyaakhyaasyaamaH / tadyathaa nakhabhedazca, vipaadikaa ca, paadazuulaM ca, paadabhraMzazca, paadasuptataa ca, vaatakhuDDataa ca, gulphagrahazca, piNDikodveSTanaM ca, gRdhrasii ca, jaanubhedazca, jaanuvizleSazca, uurustambhazca, uurusaadazca, paaGgulyaM ca, gudabhraaMzazca, gudaartizca, &vRSaNaakSepazca, zephastambhazca, vaGkSaNaanaahazca, zroNibhedazca, viDbhedazca, udaavartazca, khaJjatvaM ca, &kubjatvaM ca, vaamanatvaM ca, trikagrahazca, pRSThagrahazca, paarzvaavamardazca, udaraaveSTazca, hRnmohazca, hRddravazca, &vakSaudgharSazca, vakSauparodhazca, vakSastodazca, baahuzoSazca, griivaastambhazca, manyaastambhazca, kaNThoddhvaMsazca, &hanubhedazca, oSThabhedazca, &akSibhedazca, dantabhedazca, dantazaithilyaM ca, muukatvaM ca&, vaaksaGgazca, kaSaayaasyataa ca, mukhazoSazca, arasajJataa ca, ghraaNanaazazca, karNazuulaM ca, azabdazravaNaM ca, uccaiHzrutizca&, baadhiryaM ca, vartmastambhazca, vartmasaGkocazca, timiraM ca, akSizuulaM ca, akSivyudaasazca, bhruuvyudaasazca, zaGkhabhedazca, lalaaTabhedazca, ziroruk ca kezabhuumisphuTanaM ca, arditaM ca, ekaaGgarogazca, sarvaaGgarogazca, &pakSavadhazca, aakSepakazca, daNDakazca, &tamazca, bhramazca, vepathuzca, jRmbhaa ca, &hikkaa ca, viSaadazca, atipralaapazca, raukSyaM ca, paaruSyaM ca, zyaavaaruNaavabhaasataa ca, asvapnazca, anavasthitacittatvaM ca; ityaziitirvaatavikaaraa vaatavikaaraaNaamaparisaMkhyeyaanaamaaviSkRtatamaa vyaakhyaataaH // CS1.20.12/ sarveSvapi khalveteSu vaatavikaareSuukteSvanyeSu caanukteSu vaayoridamaatmaruupamapariNaami karmaNazca svalakSaNaM yadupalabhya tadavayavaM vaa vimuktasandehaa vaatavikaaramevaadhyavasyanti kuzalaaH; tadyathaa --- raukSyaM zaityaM laaghavaM vaizadyaM gatiramuurtatvamanavasthitatvaM ceti vaayoraatmaruupaaNi; &evaMvidhatvaacca vaayoH karmaNaH svalakSaNamidamasya bhavati taM taM zariiraavayavamaavizataH&; tadyathaa --- sraMsabhraMsavyaasasaGgabhedasaadaharSatarSakampavartacaalatodavyathaaceSTaadiini, tathaa kharaparuSavizadasuSiraaruNavareNakaSaayavirasamukhatvazoSazuulasuptisaGkocanastambhanakhaJjataadiini ca vaayoH karmaaNi; tairanvitaM vaatavikaaramevaadhyavasyet // CS1.20.13/ taM madhuraamlalavaNasnigdhoSNairupakramairupakrameta, snehasvedaasthaapanaanuvaasananastaHkarmabhojanaabhyaNgotsaadanapariSekaadibhirvaataharairmaatraaM kaalaM ca pramaaNiikRtya tatraasthaapanaanuvaasanaM tu khalu sarvatropakramebhyo vaate pradhaanatamaM manyante bhiSajaH, taddhyaadita eva pakvaazayamanupravizya kevalaM vaikaarikaM vaatamuulaM chinatti; tatraavajite+api vaate zariiraantargataa vaatavikaaraaH prazaantimaapadyante, yathaa vanaspatermuule chinne skandhazaakhaaprarohakusumaphalapalaazaaiinaaM niyato vinaazastadvat // CS1.20.14/ pittavikaaraaMzcatvaariMzatamata uurdhvamanuvyaakhyaasyaamaH --- oSazca, ploSazca, daahazca, davathuzca, dhuumakazca, amlakazca, vidaahazca, antardaahazca, aMsadaahazca&, uuSmaadhikyaM ca, atisvedazca (aGgasvedazca), aGgagandhazca, aGgaavadaraNaM& ca, zoNitakledazca, maaMsakledazca, tvagdaahazca, (&maaMsadaahazca), tvagavadaraNaM ca, carmadalanaM& ca, raktakoThazca, raktavisphoTazca, raktapittaM ca, raktamaNDalaani ca, haritatvaM ca, haaridratvaM ca, niilikaa ca, kakSaa(kSyaa)ca, kaamalaa ca, tiktaasyataa ca, lohitagandhaasyataa ca, puutimukhataa ca, tRSNaadhikyaM ca, atRptizca, aasyavipaakazca, galapaakazca, akSipaakazca, gudapaakazca, meDhrapaakazca, jiivaadaanaM ca&, tamaHpravezazca, haritahaaridranetramuutravarcastvaM ca; iti catvaariMzatpittavikaaraaH pittavikaaraaNaamaprisaMkhyeyaanaamaaviSkRtatamaa vyaakhyaataaH // CS1.20.15/ sarveSvapi khalveteSu pittavikaareSuukteSvanyeSu caanukteSu pitasyedamaatmaruupamapariNaami karmaNazca svalakSaNaM, yadupalabhya tadavayavaM vaa vimuktasaMdehaaH pittavikaaramevaadhyavasyanti kuzalaaH; tadyathaa --- auSNyaM taikSNyaM dravatvamanatisneho varNazca zuklaaruNavarjo gandhazca visro rasau ca kaTukaamlau saratvaM ca pittasyaatmaruupaaNi; evaMvidhatvaacca pittasya karmaNaH svalakSaNamidamasya bhavati taM taM zariiraavayavamaavizataH; tadyathaa --- daahauSNyapaakasvedakledakothakaNDuusravaraagaa yathaasvaM ca gandhavarNarasaabhinirvartanaM pittasya karmaaNi tairanvitaM pittavikaaramevaadhyavasyet // CS1.20.16/ taM madhuratiktakaSaayaziitairupakramairupakrameta snehavirekapradehapariSekaabhyaGgaadibhiH pittaharairmaatraaM kaalaM ca pramaaNiikRtya; virecanaM tu sarvopakramebhyaH pitte pradhaanatamaM manyante bhiSajaH; taddhyaadita evaamaazayamanupravizya kevalaM vaikaarikaM pittamuulamapakarzati, tatraavajite pitte+api zariiraantargataaH pittavikaaraaH prazaantimaapadyante, yathaa+agnau vyapoDhe kevalamagnigRhaM ziitiibhavati tadvat // CS1.20.17/ zleSmavikaaraaMzca viMzatimata uurdhvaM vyaakhyaasyaamaH; tadyathaa --- tRptizca, tandraa ca, nidraadhikyaM ca, staimityaM ca, gurugaatrataa ca, aalasyaM ca, mukhamaadhuryaM ca, mukhasraavazca, zleSmodgiraNaM ca, malasyaadhikyaM ca, &balaasakazca, apaktizca, hRdayopalepazca, kaNThopalepazca, dhamaniiprati(vi)cayazca, galagaNDazca, atisthaulyaM ca, ziitaagnitaa ca, udardazca, zvetaavabhaasataa ca, zvetamuutranetravarcastvaM ca; iti viMzatiH zelSmavikaaraaH zleSmavikaaraaNaamaparisaMkhyeyaanaamaaviSkRtatamaa vyaakhyaataa bhavanti // CS1.20.18/ sarveSvapi khalveteSu zleSmavikaareSuukteSvanyeSu caanukteSu zleSmaNa idamaatmaruupamapariNaami karmaNazca svalakSaNaM yadupalabhya tadavayavaM vaa vimuktasaMdehaaH zleSmavikaaramevaadhyavasyanti kuzalaaH; tadyathaa --- snehazaityazauklyagauravamaadhuryashtairyapaicchilyamaartsnyaani zleSmaNa aatmaruupaaNi; evaMvidhatvaacca& zleSmaNaH karMaNaH svalakSaNamidamasya bhavati taM taM zariiraavayavamaavizataH; tadyathaa --- zvaityazaityakaNDuusthairyagauravasnehasuptikledopadehabandhamaadhurayacirakaaritvaani zleSmaNaH karmaaNiH; tairanvitaM zleSmavikaaramevaadhyavasyet // CS1.20.19/ taM kaTukatiktakaSaayatiikSnoSNaruuksaairupakramairupakrameta svedavamanazirovirecanavyaayaamaadibhiH zleSmaharairmaatraaM kaalaM ca pramaaNiikRtya; vamanaM tu sarvopakramebhyaH zleSmaNi pradhaanatamaM manyante bhiSajaH, taddhyaadita evaamaazayamanupravizyorogataa kevalaM vaikaarikaM zleSmamuulamuurdhvamutkSipati, tatraavajite zleSmaNyapi zariiraantargataaH zleSmavikaaraaH prazaantimaapadyante, yathaa bhinne kedaarasetau zaaliyavaSaSTikaadiinyanabhiSyandyamaanaanyambhasaa prazoSamaapadyane tadvaditi // CS1.20.20/ bhavanti caatra CS1.20.20ab/ rogamaadau pariikSeta tato+anantaramauSadham / CS1.20.20cd/ tataH karma bhiSak pazcaajjJaanapuurvaM samaacaret // CS1.20.21ab/ yastu rogamavijJaaya karmaaNyaarabhate bhiSak / CS1.20.21cd/ apyauSadhavidhaanajJastasya siddhiryadRcchayaa // CS1.20.22ab/ yastu rogavizeSajJaH sarvabhaiSajyakovidaH / CS1.20.22cd/ dezakaalapramaaNajJastasya siddhirasaMzayam // CS1.20.23/ tatra zlokaaH CS1.20.23ab/ saMgrahaH prakRtirdezo vikaaramukhamiiraNam / CS1.20.23cd/ asandeho+anubandhaMzca rogaaNaaM saMprakaazitaH // CS1.20.24ab/ doSasthaanaani rogaaNaaM gaNaa naanaatmajaazca ye / CS1.20.24cd/ ruupaM pRthak ca doSaaNaaM karma caapariNaami yat // CS1.20.25ab/ pRthaktvena ca doSaaNaaM nirdiSTaaH samupakramaaH / CS1.20.25cd/ samyaGmahati rogaaNaamadhyaaye tattvadarzinaa // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane mahaarogaadhyaayo naama viMzo+adhyaayaH // samaapto rogacatuSkaH // CS1.21.0/ ekaviMzo+adhyaayaH / CS1.21.1/ athaato+aSTauninditiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.21.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.21.3/ iha khalu zariiramadhikRtyaaSTau puruSaa ninditaa bhavanti; tadyathaa --- atidiirghazca, atihrasvazca, atilomaa ca, alomaa ca&, atikRSNazca, atigaurazca, atisthuulazca, atikRzazceti // CS1.21.4/ tatraatisthuulakRzayorbhuuya evaapare ninditavizeSaa bhavanti / atisthuulasya taavadaayuSo hraaso &javoparodhaH kRcchravyavaayataa daurbalyaM daurgandhyaM svedaabaadhaH kSudatimaatraM pipaasaatiyogaazceti bhavantyaSTau doSaaH / tadatisthaulyamatisaMpuuraNaadgurumadhuraziitasngidhopayogaadavyaayaamaadavyavaayaaddivaasvapnaaddharSanityatvaadacintanaadbiijasvabhaavaaccopajaayate / tasya hyatimaatramedasvino& meda evopaciiyate na tathetare dhaatavaH, tasmaadasyaayuSo hraasaH; zaithilyaat saukumaaryaadgurutvaacca medaso &javoparodhaH, zukraabahutvaanmedasaa++aavRtamaargatvaacca kRcchravyavaayataa, daurbalyamasamatvaaddhaatuunaaM, daurgandhyaM medodoSaanmedasaH svabhaavaat svedanatvaacca, medasaH zleSmasaMsargaadviSyanditvaadbahutvaadgurutvaadvyaayaamaasahatvaacca svedaabaadhaH, tiikSNaagnitvaat prabhuutakoSThavaayutvaacca kSudatimaatraM pipaasaatiyogazceti // CS1.21.5/ bhavanti caatra CS1.21.5ab/ medasaa+aavRtamaargatvaadvaayuH koSThe vizeSataH / CS1.21.5cd/ caran saMdhukSayatyagnimaahaaraM zoSayatyapi // CS1.21.6ab/ tasmaat sa ziighraM jarayatyaahaaraM caatikaaGkSati / CS1.21.6cd/ vikaaraaMzcaaznute ghoraan kaaMzcitkaalavyatikramaat // CS1.21.7ab/ etaavupadravakarau vizeSaadagnimaarutau / CS1.21.7cd/ etau hi dahataH sthuulaa vanadaavo vanaa yathaa // CS1.21.8ab/ medasytiiva saMvRddhe sahasaivaanilaadayaH / CS1.21.8cd/ vikaaraan daaruNaan kRtvaa naazayantyaazu jiivitam // CS1.21.9ab/ medomaaMsaativRddhatvaaccalasphigudarastanaH / CS1.21.9cd/ ayathopacayotsaaho naro+atisthuula ucyate // CS1.21.10ab/ iti medasvino doSaa hetavo ruupameva ca / CS1.21.10cd/ nirdiSTaM vakSyate vaacyamatikaarzye tvataH param // CS1.21.11ab/ sevaa ruukSaannapaanaanaam laGghanaM pramityaazanam / CS1.21.11cd/ kriyaatiyogaH zokazca veganidraavinigrahaH // CS1.21.12ab/ ruukSasyodvartanaM snaanasyaabhyaasaH prakRtirjaraa / CS1.21.12cd/ vikaaraanuzayaH krodhaH kruvantyatikRzaM naram // CS1.21.13ab/ vyaayaamamatisauhityaM kSutpipaasaamayauSadham / CS1.21.13cd/ kRzo na sahate tadvadatiziitoSNamaithunam // CS1.21.14ab/ pliihaa kaasaH kSayaH zvaaso gulmo+arzaaMsyudaraaNi ca / CS1.21.14cd/ kRzaM praayo+abhidhaavanti rogaazca grahaNiigataaH // CS1.21.15ab/ zuSkasphigudaragriivo dhamaniijaalasantataH / CS1.21.15cd/ tvagasthizeSo+atikRzaH sthuulaparvaa naro mataH // CS1.21.16ab/ satataM vyaadhitaavetaavatisthuulakRzau narau / CS1.21.16cd/ satataM copacaryau hi karzanairbRMhaNairapi // CS1.21.17ab/ sthaulyakaarzye varaM kaarzyaM samopakaraNau hi tau / CS1.21.17cd/ yadyubhau vyaadhiraagacchet sthuulamevaatipiiDayet // CS1.21.18ab/ samamaaMsapramaaNastu samasaahanano naraH / CS1.21.18cd/ dRDhendriyo vikaaraaNaaM na balenaabhibhuuyate // CS1.21.19ab/ kSutpipaasaatapasaH ziitavyaayaamasaMsahaH / CS1.21.19cd/ samapaktaa samajaraH samamaaMsacayo mataH // CS1.21.20ab/ guru caatarpaNaM ceSTaM sthuulaanaaM karzanaM prati / CS1.21.20cd/ kRzaanaaM bRMhaNaarthaM ca laghu saMtarpaNaM ca yat // CS1.21.21ab/ vaataghnaanyannapaanaani zleSmamedoharaaNi ca / CS1.21.21cd/ ruukSoSNaa vastayastiikSNaa ruukSaaNyudvartanaani ca // CS1.21.22ab/ guDuuciibhadramustaanaaM prayogastraiphalastathaa / CS1.21.22cd/ takraariSTaprayogaazca prayogo maakSikasya ca // CS1.21.23ab/ viDaGgaM naagaraM kSaaraH kaalaloharajo madhu / CS1.21.23cd/ yavaamalakacuurNaM ca prayogaH kSaudrasaMyutaH / CS1.21.24ab/ bilvaadipaJcamuulasya prayogaH kSaudrasaMyutaH / CS1.21.24cd/ zilaajatuprayogazca SagnimantharasaH paraH // CS1.21.25ab/ prazaatikaa priyaGguzca zyaamaakaa yavakaa yavaaH / CS1.21.25cd/ juurNaahvaaH kodravaa mudgaaH kulatthaazcakramudgakaaH // CS1.21.26ab/ jaaDhakiinaaM ca biijaani paTolaamalakaiH saha / CS1.21.26cd/ bhojanaarthaM prayojyaani paanaam caanu madhuudakam // CS1.21.27ab/ ariSTaaMzcaanupaanaarthe medomaaMsakaphaapahaan / CS1.21.27cd/ atisthaulyavinaazaaya saMvibhajya prayojayet // CS1.21.28ab/ prajaagaraM vyavaayaM ca vyaayaamaM cintanaani ca / CS1.21.28cd/ sthaulyamicchan parityaktuM krameNaabhipravardhayet // CS1.21.29ab/ svapno harSaH sukhaa zayyaa manaso nirvRtiH zamaH / CS1.21.29cd/ cintaavyavaayavyaayaamaviraamaH priyadarzanam // CS1.21.30ab/ navaannaani navam madyaM graamyaanuupaudakaa rasaaH / CS1.21.30cd/ saMskRtaani ca maaMsaani dadhi sarpiH payaaMsai ca // CS1.21.31ab/ ikSavaH zaalayo maaSaa godhuumaa guDavaikRtam / CS1.21.31cd/ bastayaH snigdhamadhuraastailaabhyaGgazca sarvadaa // CS1.21.32ab/ snigdhamudvartanaM snaanaM gandhamaalyaniSevaNam / CS1.21.32cd/ zuklaM vaaso yathaakaalaM doSaaNaamavasecanam // CS1.21.33ab/ rasaayanaanaaM vRSyaaNaaM yogaanaamupasevanam / CS1.21.33cd/ hatvaa+atikaarzyamaadhatte nRNaamupacayaM param // CS1.21.34ab/ acintanaacca kaRyaaNaaM dhruvaM saMtarpaNena ca / CS1.21.34cd/ svapnaprasaGgaacca naro varaaha iva puSyati // CS1.21.35ab/ yadaa tu manasi klaante karmaatmaanaH klamaanvitaaH / CS1.21.35cd/ viSayebhyo nivartante tadaa svapiti maanavaH // CS1.21.36ab/ nidraayattam sukhaM duHkhaM puSTiH kaarzyaM balaabalam / CS1.21.36cd/ vRSataa kliibataa jJaanamajJaanaM jiivitaM na ca // CS1.21.37ab/ akaale+atiprasaGgaacca na ca nidraa niSevitaa / CS1.21.37cd/ sukhaayuSii paraakuryaat kaalaraatririvaaparaa // CS1.21.38ab/ saiva yuktaa punaryuGkte nidraa dehaM sukhaayuSaa / CS1.21.38cd/ puruSaM yoginaM siddhyaa satyaa buddhirivaagataa // CS1.21.39ab/ giitaadhyayanamadyastriikarmabhaaraadhvakarzitaaH / CS1.21.39cd/ ajiirNinaH kSataaH kSiiNaa vRddhaa baalaastathaa+abalaaH // CS1.21.40ab/ tRSNaatiisaarazuulaartaaH zvaasino hikkinaH kRzaaH / CS1.21.40cd/ patitaabhihatonmattaaH klaantaa yaanaprajaagaraiH // CS1.21.41ab/ krodhazokabhayaklaantaa divaasvapnocitaazca ye / CS1.21.41cd/ sarva ete divaasvapnaa severan saarvakaalikam // CS1.21.42ab/ dhaatusaamyaM tathaa hyeSaaM balaM caapyupajaayate / CS1.21.42cd/ zleSmaa puSNaati caaGgaani sthairyaM bhavati caayuSaH // CS1.21.43ab/ griiSme tvaadaanaruukSaaNaaM vardhamaane ca maarute / CS1.21.43cd/ raatriiNaaM caatisaMkSipaadivaasvapnaH prazasyate // CS1.21.44ab/ griiSmavarjyeSu kaaleSu divaasvapnaat prakupyataH / CS1.21.44cd/ zleSmapitte divaasvapnastasmaatteSu na zasyate // CS1.21.45ab/ medasvinaH snehanityaaH zleSmalaaH zleSmarogiNaH / CS1.21.45cd/ duuSiiviSaartaazc adivaa na zayiiran kadaacana // CS1.21.46ab/ haliimakaH ziraHzuulaM staimityaM gurugaatrataa / CS1.21.46cd/ aGgamardo+agninaazazca pralepo hRdayasya ca // CS1.21.47ab/ zophaarocakahRllaasapiinasaardhaavabhedakaaH / CS1.21.47cd/ koThaaruHpiDakaaH kaNDuustandraa kaaso galaamayaaH // CS1.21.48ab/ smRtibuddhipramohazca saMrodhaH srotasaaM jvaraH / CS1.21.48cd/ indriyaaNaamasaamarthyaM viSavegapravartanam&{aa.dha} // CS1.21.49ab/ bhavennRNaaM divaasvapnasyaahitasya niSevaNaat / CS1.21.49cd/ tasmaaddhitaahitaM svapnaM buddhvaa svapyaat sukhaM budhaH // CS1.21.50ab/ raatrau jaagaraaNaM ruukSaM snigdhaM prasvapanaM divaa / CS1.21.50cd/ aruukSamanabhiSyandi tvaasiinapracalaayitam // CS1.21.51ab/ dehavRttau yathaa+aahaarastathaa svapnaH sukho mataH / CS1.21.51cd/ svapnaahaarasmutthe da sthaulyakaarzye vizeSataH // CS1.21.52ab/ abhyaGgotsaadanaM snaanaM graamyaanuupaudakaa rasaaH / CS1.21.52cd/ zaalyannaM sadadhi kSiiraM sneho madyaM manaHsukham // CS1.21.53ab/ manaso+anuguNaa gandhaaH zabdaaH saMvaahanaani ca / CS1.21.53cd/ cakSuSostarpaNaM lepaH ziraso vadanasya ca // CS1.21.54ab/ svaastiirNaa zayanaM vezma sukhaM kaalastathocitaH / CS1.21.54cd/ aanayantyaciraannidraaM pranaSTa yaa nimittataH // CS1.21.55ab/ kaayasya zirasazcaiva virekazchardanaM bhayam / CS1.21.55cd/ cintaa krodhastathaa dhuumo vyaayaamo raktamokSaNam // CS1.21.56ab/ upavaaso+asukhaa zayyaa sattvaudaaryaM tamojayaH / CS1.21.56cd/ nidraaprasaGgamahitaM vaarayanti samutthitam // CS1.21.57ab/ eta eva ca vijJeyaa nidraanaazasya hetavaH / CS1.21.57cd/ kaaryaM kaalo vikaarazca prakRtirvaayureva ca // CS1.21.58ab/ tamobhavaa zleSmasamudbhavaa ca manaHzariirazramasaMbhavaa ca / CS1.21.58cd/ aagantukiivyaadhyanuvartinii ca raatrisvabhaavaprabhavaa ca nidraa //CS1.21.59ab/ raatrisvabhaavaprabhavaa mataa yaa taaM bhuutadhaatriiM pravadanti tajjJaaH / CS1.21.59cd/ tamobhavaamaahuraghasya muulaM zeSaaH punarvyaadhiSu nirdizanti // CS1.21.60/ tatra zlokaaH CS1.21.60ab/ ninditaaH puruSaasteSaaM yau vizeSeNa ninditau / CS1.21.60cd/ nindite kaaraNaM doSaastayorninditabheSajam // CS1.21.61ab/ yebhyo yadaa hitaa nidraa yebhyazcaapyahitaa yadaa / CS1.21.61cd/ atinidraayaanidraaya bheSajaM yadbhavaa ca saa // CS1.21.62ab/ yaa yaa yathaaprabhaavaa ca nidra tat sarvamatrijaH / CS1.21.62cd/ aStaauninditasaMkhyaate vyaajahaaara punarvasuH // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane+aSTauninditiiyo naamaikaviMzatitamo+adhyaayaH // dvaaviMzo+adhyaayaH/ CS1.22.1/ athaato laGghanabRMhaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH&// CS1.22.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS1.22.3/ tapaHsvaadhyaayanirataanaatreyaH ziSyasattamaan/ SaDagnivezapramukhaanuktavaan paricodayam// CS1.22.4/ laGghanaM& bRMhaNaM kaale ruukSaNaM snehanaM tathaa/ svedanaM stambhanaM caiva jaaniite yaH sa vai bhiSak// CS1.22.5/ tamuktavantamaatreyamagniveza uvaaca ha// CS1.22.6/ bhagavaMllaGghanaM &kiMsvillaGghaniiyaazca kiidRzaaH/ bRMhaNaM bRMhaNiiyaazca ruukSaNiiyaazca ruukSaNam// CS1.22.7/ ke snehaaH& snehaniiyaazca svedaaH svedyaazca ke mataaH/ stambhanaM stambhaniiyaazca vaktumarhasi tadguro!// CS1.22.8/ laGghanaprabhRtiinaaM ca SaNNaameSaaM samaasataH/ &kRtaakRtaativRttaanaaM lakSaNaM vaktumarhasi// CS1.22.9/ tadagnivezasya vaco nizamya gururabraviit/ yat kiJcillaaghavakaraM dehe tallaGghanaM smRtam// CS1.22.10/ bRhattvaM yacchariirasya janayettacca bRMhaNam/ raukSyaM kharatvaM vaizadyaM yat kuryaattaddhi ruukSaNam// CS1.22.11/ snehanaM &snehaviSyandamaardavakledakaarakam/ stambhagauravaziitaghnaM svedanaM svedakaarakam// CS1.22.12/ stambhanaM stambhayati yadgatimantaM calaM dhruvam/ laghuuSNatiikSNavizadaM ruukSaM suukSmaM kharaM saram// CS1.22.13/ kaThinaM caiva yaddravyaM praayastallaGghanaM smRtam/ guru ziitaM mRdu snigdhaM bahalaM sthuulapicchilam// CS1.22.14/ praayo mandaM sthiraM zlakSNaM dravyaM bRMhaNamucyate/ ruukSaM laghu kharaM tiikSNamuSNaM sthiramapicchilam// CS1.22.15/ praayazaH kaThinaM caiva yaddravyaM taddhi ruukSaNam/ dravaM suukSmaM saraM snigdhaM picchilaM guru ziitalam/ praayo mandaM mRdu ca yaddravyaM tatsnehanaM matam// CS1.22.16/ uSNaM tiikSNaM saraM snigdhaM ruukSaM suukSmaM dravaM sthiram/ dravyaM guru ca yat praayastaddhi svedanamucyate// CS1.22.17/ ziitaM mandaM mRdu zlakSNaM ruukSaM suukSmaM dravaM sthiram/ yaddravyaM laghu coddiSTaM praayastat stambhanaM smRtam// CS1.22.18/ catuSprakaaraa saMzuddhiH pipaasaa maarutaatapau/ paacanaanyupavaasazca vyaayaamazceti laGghanam// CS1.22.19/ prabhuutazleSmapittaasramalaaH saMsRSTamaarutaaH/ bRhacchariiraa balino laGghaniiyaa vizuddhibhiH// CS1.22.20/ yeSaaM madhyabalaa rogaaH kaphapittasamutthitaaH/ vamyatiisaarahRdrogavisuucyalasakajvaraaH// CS1.22.21/ vibandhagauravodgaarahRllaasaarocakaadayaH/ paacanaistaan bhiSak praajJaH praayeNaadaavupaacaret// CS1.22.22/ eta eva yathoddiSTaa yeSaamalpabalaa gadaaH/ pipaasaanigrahaisteSaamupavaasaizca taaJjayet// CS1.22.23/ &rogaaJjayenmadhyabalaan vyaayaamaatapamaarutaiH/ balinaaM kiM punaryeSaaM &rogaaNaamavaraM balam// CS1.22.24/ tvagdoSiNaaM pramiiDhaanaaM& snigdhaabhiSyandibRMhiNaam/ zizire laGghanaM zastamapi vaatavikaariNaam// CS1.22.25/ adigdhaviddhamakliSTaM vayasthaM saatmyacaariNaam/ mRgamatsyavihaGgaanaaM maaMsaM bRMhaNamucyate// CS1.22.26/ kSiiNaaH kSataaH kRzaa vRddhaa durbalaa nityamadhvagaaH/ striimadyanityaa griiSme ca bRMhaNiiyaa naraaH smRtaaH// CS1.22.27/ zoSaarzograhaNiidoSairvyaadhibhiH karzitaazca ye/ teSaaM kravyaadamaaMsaanaaM bRMhaNaa laghavo rasaaH// CS1.22.28/ snaanamutsaadanaM svapno madhuraaH snehabastayaH/ zarkaraakSiirasarpiiMSi sarveSaaM buddhi bRMhaNam// CS1.22.29/ kaTutiktakaSaayaaNaaM sevanaM striiSvasaMyamaH/ khalipiNyaakatakraaNaaM madhvaadiinaaM ca ruukSaNam// CS1.22.30/ abhiSyaNNaa mahaadoSaa marmasthaa vyaadhayazca ye/ uurustambhaprabhRtayo ruukSaNiiyaa nidarzitaaH// CS1.22.31/ snehaaH snehayitavyaazca svedaaH svedyaazca ye naraaH/ snehaadhyaaye mayoktaaste svedaakhye ca savistaram// CS1.22.32/ dravaM tanvasaraM yaavacchiitiikaraNamauSadham/ svaadu tiktaM kaSaayaM ca stambhanaM sarvameva tat// CS1.22.33/ pittakSaaraagnidagdhaa ye vamyatiisaarapiiDitaaH/ viSasvedaatiyogaartaaH &stambhaniiyaa nidarzitaaH// CS1.22.34/ vaatamuutrapuriiSaaNaaM visarge gaatralaaghave/ hRdayodgaarakaNThaasyazuddhau tandraaklame gate// CS1.22.35/ svede jaate rucau caiva kSutpipaasaasahodaye/ kRtaM laGghanamaadezyaM nirvyathe caantaraatmani// CS1.22.36/ parvabhedo+aGgamardazca kaasaH zoSo mukhasya ca/ kSutpraNaazo+arucistRSNaa daurbalyaM zrotranetrayoH// CS1.22.37/ manasaH saMbhramo+abhiikSNamuurdhvavaatastamo hRdi/ dehaagnibalanaazazca laGghane+atikRte bhavet// CS1.22.38/ balaM puSTyupalambhazca kaarzyadoSavivarjanam/ lakSaNaM bRMhite sthaulyamati caatyarthabRMhite// CS1.22.39/ kRtaatikRtaliGgaM yallaGghite &taddhi ruukSite/ stambhitaH syaadbale labdhe yathoktaizcaamayairjitaiH// CS1.22.40/ zyaavataa stabdhagaatratvamudvego hanusaMgrahaH/ hRdvarconigrahazca syaadatistambhitalakSaNam// CS1.22.41/ lakSaNaM caakRtaanaaM syaat SaNNaameSaaM samaasataH/ tadauSadhaanaaM &dhaatuunaamazamo vRddhireva ca// CS1.22.42/ iti SaT sarvarogaaNaaM proktaaH samyagupakramaaH/ saadhyaanaaM saadhane siddhaa maatraakaalaanurodhinaH// CS1.22.43/ bhavati caatra --- doSaaNaaM bahusaMsargaat saGkiiryante hyupakramaaH/ SaTtvaM tu naativartante tritvaM vaataadayo yathaa// CS1.22.44/ tatra zlokaaH --- ityasmiMlaGghanaadhyaaye vyaakhyaataaH SaDupakramaaH/ yathaapraznaM bhagavataa cikitsaa yaiH pravartate// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane laGghanabRMhaNiiyo naama dvaaviMzo+adhyaayaH//22// trayoviMzo+adhyaayaH/ CS1.23.1/ athaataH saMtarpaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH// CS1.23.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS1.23.3/ saMtarpayati yaH snigdhairmadhurairgurupicchilaiH/ navaannairnavamadyaizca maaMsaizcaanuupavaarijaiH// CS1.23.4/ gorasairgauDikaizcaannaiH& paiSTikaizcaatimaatrazaH/ ceSTaadveSii divaasvapnazayyaasanasukhe rataH// CS1.23.5/ rogaastasyopajaayante saMtarpaNanimittajaaH/ pramehapiDakaakoThakaNDuupaaNDvaamayajvaraaH&// CS1.23.6/ kuSThaanyaamapradoSaazca muutrakRcchramarocakaH/ tandraa klaibyamatisthaulyamaalasyaM gurugaatrataa// CS1.23.7/ indriyasrotasaaM lepo buddhermohaH pramiilakaH/ zophaazcaivaMvidhaazcaanye ziighramapratikurvataH// CS1.23.8/ zastamullekhanaM tatra vireko raktamokSaNam/ vyaayaamazcopavaasazca dhuumaazca svedanaani ca// CS1.23.9/ sakSaudrazcaabhayaapraazaH praayo ruukSaannasevanam/ cuurNapradehaa ye coktaaH kaNDuukoThavinaazanaaH// CS1.23.10/ triphalaaragvadhaM paaThaaM saptaparNaM savatsakam/ mustaM samadanaM nimbaM jalenotkvathitaM pibet// CS1.23.11/ tena mehaadayo yaanti naazamabhyasyato dhruvam/ maatraakaalaprayuktena saMtarpaNasamutthitaaH// CS1.23.12/ mustamaaragvadhaH paaThaa triphalaa devadaaru ca/ zvadaMSTraa khadiro nimbo haridre tvakca vatsakaat// CS1.23.13/ rasameSaaM yathaadoSaM praataH praataH pibannaraH/ saMtarpaNakRtaiH sarvairvyaadhibhiH saMpramucyate// CS1.23.14/ ebhizcodvartanodgharSasnaanayogopayojitaiH/ tvagdoSaaH prazamaM yaanti tathaa snehopasaMhitaiH// CS1.23.15/ kuSThaM gomedako hiGgu krauJcaasthi tryuuSaNaM vacaa/ vRSakaile zvadaMSTraa ca kharaahvaa caazmabhedakaH// CS1.23.16/ takreNa dadhimaNDena badaraamlarasena vaa/ muutrakRcchraM pramehaM ca piitametadvyapohati// CS1.23.17/ takraabhayaaprayogaizca triphalaayaastathaiva ca/ ariSTaanaaM prayogaizca yaanti mehaadayaH zamam// CS1.23.18/ tryuuSaNaM triphalaa kSaudraM krimighnamajamodakaH/ mantho+ayaM saktavastailaM hito lohodakaaplutaH// CS1.23.19/ &vyoSaM viDaGgaM zigruuNi triphalaaM kaTurohiNiim/ bRhatyau dve haridre dve paaThaamativiSaaM sthiraam// CS1.23.20/ hiGgu kebukamuulaani yavaaniidhaanyacitrakaan/ sauvarcalamajaajiiM ca hapuSaaM ceti cuurNayet// CS1.23.21/ cuurNatailaghRtakSaudrabhaagaaH syurmaanataH samaaH/ saktuunaaM SoDazaguNo bhaagaH saMtarpaNaM pibet// CS1.23.22/ prayogaadasya zaamyanti rogaaH saMtarpaNotthitaaH/ pramehaa muuDhavaataazca kuSThaanyarzaaMsi kaamalaaH// CS1.23.23/ pliihaa paaNDvaamayaH zopho muutrakRcchramarocakaH/ hRdrogo raajayakSmaa ca kaasaH zvaaso galagrahaH// CS1.23.24/ krimayo grahaNiidoSaaH zvaitryaM sthaulyamatiiva ca/ naraaNaaM diipyate caagniH smRtirbuddhizca vardhate// CS1.23.25/ vyaayaamanityo jiirNazii yavagodhuumabhojanaH/ saMtarpaNakRtairdoSaiH &sthaulyaM muktvaa vimucyate// CS1.23.26/ uktaM saMtarpaNotthaanaamapatarpaNamauSadham/ vakSyante sauSadhaazcordhvamapatarpaNajaa gadaaH// CS1.23.27/ dehaagnibalavarNaujaHzukramaaMsaparikSayaH/ jvaraH kaasaanubandhazca paarzvazuulamarocakaH// CS1.23.28/ zrotradaurbalyamunmaadaH pralaapo hRdayavyathaa/ viNmuutrasaMgrahaH zuulaM jaGghorutrikasaMzrayam// CS1.23.29/ parvaasthisandhimedazca ye caanye vaatajaa gadaaH/ uurdhvavaataadayaH sarve jaayante te+apatarpaNaat// CS1.23.30/ teSaaM saMtarpaNaM tajjJaiH punaraakhyaatamauSadham/ yattadaatve samarthaM syaadabhyaase vaa tadiSyate&// CS1.23.31/ sadyaHkSiiNo hi sadyo vai tarpaNenopaciiyate/ narte saMtarpaNaabhyaasaaccirakSiiNastu puSyati// CS1.23.32/ dehaagnidoSabhaiSajyamaatraakaalaanuvartinaa/ kaaryamatvaramaaNena bheSajaM ciradurbale// CS1.23.33/ hitaa maaMsarasaastasmai payaaMsi ca ghRtaani ca/ snaanaani bastayo+abhyaGgaastarpaNaazca ye// CS1.23.34/ jvarakaasaprasaktaanaaM kRzaanaaM muutrakRcchriNaam/ tRSyataamuurdhvavaataanaaM vakSyante tarpaNaa hitaaH// CS1.23.35/ zarkaraapippaliitailaghRtakSaudraiH samaaMzakaiH/ saktudviguNito vRSyasteSaaM manthaH prazasyate// CS1.23.36/ saktavo madiraa kSaudraM zarkaraa ceti tarpaNam/ pibenmaarutaviNmuutrakaphapittaanulomanam// CS1.23.37/ phaNitaM saktavaH sarpirdadhimaNDo+amlakaaJjikam/ tarpaNaM muutrakRcchraghnamudaavartaharaM pibet// CS1.23.38/ manthaH kharjuuramRdviikaavRkSaamlaamliikadaaDimaiH/ paruuSakaiH saamalakairyukto madyavikaaranut// CS1.23.39/ svaaduramlo jalakRtaH sasneho ruukSa eva vaa/ sadyaH saMtarpaNo manthaH sthairyavarNabalapradaH// CS1.23.40/ tatra zlokaH--- saMtarpaNotthaa ye rogaa rogaa ye caapatarpaNaat/ saMtarpaNiiye te+adhyaaye sauSadhaaH parikiirtitaaH// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane saMtarpaNiiyo naama trayoviMzo+adhyaayaH//23// caturviMzo+adhyaayaH/ CS1.24.1/ athaato vidhizoNitiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH&// CS1.24.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH// CS1.24.3/ vidhinaa zoNitaM jaataM zuddhaM bhavati dehinaam/ dezakaalaukasaatmyaanaaM vidhiryaH saMprakaazitaH// CS1.24.4/ tadvizuddhaM hi rudhiraM balavarNasukhaayuSaa/ yunakti praaNinaH zoNitaM hyanuvartate// CS1.24.5/ praduSTabahutiikSNoSNairmadyairanyaizca tadvidhraiH/ tathaa+atilavaNakSaarairamlaiH kaTubhireva ca// CS1.24.6/ kulatthamaaSaniSpaavatilatailaniSevaNaiH/ piNDaalumuulakaadiinaaM haritaanaaM ca sarvazaH// CS1.24.7/ jalajaanuupabailaanaaM prasahaanaaM ca sevanaat/ dadhyamlamastusuktaanaaM suraasauviirakasya ca// CS1.24.8/ viruddhaanaamupaklinnapuutiinaaM bhakSaNena ca/ bhuktvaa divaa prasvapataaM dravasnigdhaguruuNi ca// CS1.24.9/ atyaadaanaaM tathaa krodhaM bhajataaM caatapaanalau/ chardivegapratiighaataat kaale caanavasecanaat// CS1.24.10/ zramaabhighaatasaMtaapairajiirNaadhyazanaistathaa/ zaratkaalasvabhaavaacca zoNitaM saMpraduSyati// CS1.24.11/ tataH zoNitajaa rogaaH prajaayante pRthagvidhaaH/ mukhapaako+&akSiraagazca puutighraaNaasyagandhitaa// CS1.24.12/ gulmopakuzaviisarparaktapittapramiilakaaH/ vidradhii raktamehazca pradaro vaatazoNitam// CS1.24.13/ vaivarNyamagnisaadazca pipaasaa gurugaatrataa/ saMtaapazcaatidaurbalyamaruciH zirasazca ruk// CS1.24.14/ vidaahazcaannapaanasya tiktaamlodgiraNaM klamaH/ krodhapracurataa buddheH saMmoho lavaNaasyataa// CS1.24.15/ svedaH zariiradaurgandhyaM madaH kampaH svarakSayaH/ tandraanidraatiyogazca tamasazcaatidarzanam// CS1.24.16/ kaNDvaruHkoThapiDakaakuSThacarmadalaadayaH/ vikaaraaH sarva evaite vijJeyaaH zoNitaazrayaaH// CS1.24.17/ ziitoSNasnigdharuukSaadyairupakraantaazca ye gadaaH/ samyak saadhyaa na sidhyanti raktajaaMstaan vibhaavayet// CS1.24.18/ kuryaacchoNitarogeSu raktapittahariiM kriyaam/ virekamupavaasaM ca sraavaNaM zoNitasya ca// CS1.24.19/ baladoSapramaaNaadvaa vizuddhyaa rudhirasya vaa/ rudhiraM sraavayejjantoraazayaM& prasamiikSya vaa// CS1.24.20/ aruNaabhaM bhavedvaataadvizadaM phenilaM tanu/ pittaat piitaasitaM raktaM styaayatyauSNyaaccireNa ca// CS1.24.21/ iiSatpaaNDu kaphaadduSTaM picchilaM tantumadghanam/ saMsRSTaliGgaM& saMsargaattriliGgaM saannipaatikam// CS1.24.22/ tapaniiyendragopaabhaM padmaalaktakasannibham/ guJjaaphalasavarNaM ca vizuddhaM viddhi zoNitam// CS1.24.23/ naatyuSNaziitaM laghu diipaniiyaM rakte+apaniite hitamannapaanam/ tadaa zariiraM hyanavastitaasRgagnirvizeSeNa ca rakSitavyaH// CS1.24.24/ prasannavarNendriyamindriyaarthaanicchantamavyaahatapaktRvegam/ sukhaanvitaM tuSTibalopapannaM (puSTi-) vizuddharaktaM puruSaM vandanti// CS1.24.25/ yadaa tu raktavaahiini rasasaMjJaavahaani ca/ pRthak pRthak samastaa vaa srotaaMsi kupitaa malaaH// CS1.24.26/ malinaahaaraziilasya rajomohaavRtaatmanaH/ pratihatyaavatiSThante jaayante vyaadhayastadaa// CS1.24.27/ madamuurcchaayasaMnyaasaasteSaaM vidyaadvicakSaNaH/ yathottaraM balaadhikyaM hetuliGgopazaantiSu// CS1.24.28/ durbalaM cetasaH sthaanaM yadaa vaayuH prapadyate/ mano vikSobhayaJjantoH saMjJaaM saMmohayettadaa// CS1.24.29/ pittamevaM kaphazcaivaM mano vikSobhayannRNaam/ saMjJaaM nayatyaakulataaM vizeSazcaatra vakSyate// CS1.24.30/ saktaanalpadrutaabhaaSaM calaskhalitaceSTitam&/ vidyaadvaatamadaaviSTaM ruukSazyaavaaruNaakRtim/ CS1.24.31/ sakrodhaparuSaabhaaSaM saMprahaarakalipriyam/ vidyaat pittamadaaviSTaM raktapiitaasitaakRtim// CS1.24.32/ svalpaasaMbaddhavacanaM tandraalasyasamanvitam/ vidyaat kaphamadaaviSTaM paaNDuM pradhyaanatatparam// CS1.24.33/ sarvaaNyetaani ruupaaNi sannipaatakRte made/ jaayate zaamyati kSipraM mado madyamadaakRtiH// CS1.24.34/ yazca madyakRtaH prokto viSajo raudhirazca yaH/ sarva ete madaa narte vaatapittakaphatrayaat// CS1.24.35/ niilaM vaa yadi vaa kRSNamaakaazamathavaa+aruNam/ pazyaMstamaH pravizati ziighraM ca pratibudhyate&// CS1.24.36/ vepathuzcaaGgamardazca prapiiDaa hRdayasya ca/ kaarzyaM zyaavaaruNaa cchaayaa muurcchaaye vaatasaMbhave// CS1.24.37/ raktaM haritavarNaM vaa viyat piitamathaapi vaa/ pazyaMstamaH pravizati sasvedaH pratibudhyate// CS1.24.38/ sapipaasaH sasaMtaapo raktapiitaakulekSaNaH/ saMbhinnavarcaaH piitaabho muurcchaaye pittasaMbhave// CS1.24.39/ meghasaGkaazamaakaazamaavRtaM vaa tamoghanaiH/ pazyaMstamaH pravizati ciraacca pratibudhyate// CS1.24.40/ gurubhiH praavRtairaGgairyathaivaardreNa carmaNaa/ saprasekaH sahRllaaso muurcchaaye kaphasaMbhave// CS1.24.41/ sarvaakRtiH sannipaataadapasmaara ivaagataH/ sa jantuM paatayatyaazu vinaa biibhatsaceSTitaiH// CS1.24.42/ doSeSu madamuurcchaayaaH kRtavegeSu& dehinaam/ svayamevopazaamyanti saMnyaaso nauSadhairvinaa// CS1.24.43/ vaagdehamanasaaM ceSTaamaakSipyaatibalaa malaaH/ saMnyasyantyabalaM jantuM praaNaayatanasaMzritaaH// CS1.24.44/ sa naa saMnyaasasaMnyastaH kaaSThiibhuuto mRtopamaH/ praaNairviyujyate ziighraM muktvaa sadyaHphalaaH kriyaaH// CS1.24.45/ durge+ambhasi yathaa majjadbhaajanaM tvarayaa budhaH/ gRhNiiyaattalamapraaptaM tathaa saMnyaasapiiDitam// CS1.24.46/ aJjanaanyavapiiDaazca dhuumaaH pradhamanaani ca/ suuciibhistodanaM zastaM daahaH piiDaa nakhaantare// CS1.24.47/ luJcanaM kezalomnaaM ca dantairdazanameva ca/ aatmaguptaavagharSazca hitaM tasyaavabodhane// CS1.24.48/ saMmuurcchitaani tiikSNaani madyaani vividhaani ca/ prabhuutakaTuyuktaani& tasyaasye gaalayenmuhuH// CS1.24.49/ maatuluGgarasaM tadvanmahauSadhasamaayutam/ tadvatsauvarcalaM dadyaadyuktaM madyaamlakaaJjikaiH// CS1.24.50/ hiGguuSaNasamaayuktaM yaavat saMjJaaprabodhanam/ prabuddhasaMjJamannaizca laghubhistamupaacaret// CS1.24.51/ vismaapanaiH smaaraNaizca priyazrutibhireva ca/ paDubhirgiitavaaditrazabdaizcitraizca darzanaiH// CS1.24.52/ sraMsanollekhanairdhuumairaJjanaiH kavalagrahaiH/ zoNitasyaavasekaizca vyaayaamodgharSNaistathaa// CS1.24.53/ prabuddhasaMjJaM matimaananubandhamupakramet/ &tasya saMrakSitavyaM hi manaH pralayahetutaH// CS1.24.54/ snehasvedopapannaanaaM yathaadoSaM yathaabalam/ paJca karmaaNi kurviita muurcchaayeSu madeSu ca// CS1.24.55/ aSTaaviMzatyauSadhasya tathaa tiktasya sarpiSaH/ prayogaH zasyate tadvanmahataH SaTpalasya vaa// CS1.24.56/ triphalaayaaH prayogo vaa saghRtakSaudrazarkaraH/ zilaajatuprayogo vaa prayogaH payaso+api vaa// CS1.24.57/ pippaliinaaM prayogo vaa payasaa citrakasya vaa/ rasaayanaanaaM kaumbhasya sarpiSo vaa prazasyate// CS1.24.58/ raktaavasekaacchaastraaNaaM sataaM sattvavataamapi/ sevanaanmadamuurcchaayaaH prazamyanti zariiriNaam// CS1.24.59/ tatra zlokau--- vizuddhaM caavizuddhaM ca zoNitaM tasya hetavaH/ raktapradoSajaa rogaasteSu rogeSu cauSadham// CS1.24.60/ madamuurcchaayasaMnyaasahetulakSaNabheSajam/ vidhizoNitake+adhyaaye sarvametat prakaazitam// ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane vidhizoNitiiyo naama caturviMzo+adhyaayaH//24// samaapto yojanaacatuSkaH//6// CS1.25.0/ paJcaviMzo+adhyaayaH / CS1.25.1/ athaato yajjaHpuruSiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.25.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.25.3ab/ puraa pratyakSadharmaaNaaM bhagavantaM punaravasum / CS1.25.3cd/ sametaanaaM maharSiiNaaM praaduraasiidiyaM kathaa // CS1.25.4ab/ aatmendriyamanorthaanaaM yo+ayaM puruSasaMjJakaH / CS1.25.4cd/ raazirasyaamayaanaaM ca praagutpattivinzcaye // CS1.25.5ab/ tadantaraM kaazipatirvaamako vaakyamarthavit / CS1.25.5cd/ vyaajahaararSisamitimupasRtyaabhivaadya ca // CS1.25.6ab/ kinnu bhoH puruSo yajjastajjaastasyaamayaaH smRtaaH / CS1.25.6cd/ na vetyukte narendreNa provaacarSiin punarvasuH // CS1.25.7ab/ sarva evaamitajJaanavijJaanacchinnasaMzayaaH / CS1.25.7cd/ bhavantacchettumarhanti kaaziraajasya saMzayam // CS1.25.8ab/ paariikSistatpariikSyaagre maudgalyo vaakyamabraviit / CS1.25.8cd/ aatmajaH puruSo rogaazcaatmajaaH kaaraNaM hi saH // CS1.25.9ab/ sa cinotyupabhuGkte ca karma karmaphalaani ca / CS1.25.9cd/ nahyRte cetanaadhaatoH pravRttiH sukhaduHkhayoH // CS1.25.10ab/ zaralomaa tu netyaaha na hyaatmaa+aatmaanamaatmanaa / CS1.25.10cd/ yojayedvyaadhibhirduHkhairduHkhadveSii kadaacana // CS1.25.11ab/ rajastamobhyaaM tu manaH pariitaM sattvasaMjJakam / CS1.25.11cd/ zariirasya samutpattau vikaaraaNaaM ca kaaraNam // CS1.25.12ab/ vaaryovidastu netyaaha na hyekaM kaaraNaM manaH / CS1.25.12cd/ narte zariiraacchaariirarogaa na manasaH sthitiH // CS1.25.13ab/ rasajaani tu bhuutaani vyaadhayazca pRthagvidhaaH / CS1.25.13cd/ aapo hi rasavatyastaaH smRtaa nirvRittihetavaH // CS1.25.14ab/ hiraNyaakSastu netyaaha na hyaatmaa rasajaH smRtaH / CS1.25.14cd/ naatiindriyaM manaH santi rogaaH zabdaadijaastathaa // CS1.25.15ab/ SaTdhaatujastu puruSo rogaaH SaTdhaatujaastathaa / CS1.25.15cd/ raaziH SaDdhaatujo hyeSa saaMkhyairaadyaiH prakiirtitaH // CS1.25.16ab/ tathaa bruvaaNaM kuzikamaaha tanneti kauSikaH / CS1.25.16cd/ kasamaanmaataapitRbhyaaM hi vinaa SaDdhaatujo bhavet // CS1.25.17ab/ puruSaH puruSaadgaurgorazvaadazvaH prajaayate / CS1.25.17cd/ pitryaa mehaadayazcoktaa rogaastaavatra kaaraNam // CS1.25.18ab/ bhadrakaapyastu netyaaha nahyandho+andhaat prajaayate / CS1.25.18cd/ maataapitrorapi ca te praagutpattirna yujyate / CS1.25.19ab/ karmajastu mato jantuH karmajaastasya caamayaaH / CS1.25.19cd/ nahRte karmaNo janma rogaaNaaM puruSasya vaa // CS1.25.20ab/ bharadvaajastu netyaaha kartaa puurvaM hi karmaNaH / CS1.25.20cd/ dRStaM na caakRtaM karma yasya syaat puruSaH phalam // CS1.25.21ab/ bhaavahetuH svabhaavastu vyaadhiinaaM puruSasya ca / CS1.25.21cd/ kharadravacaloSNatvaM tejontaanaam yathaiva hi // CS1.25.22ab/ kaaGkaayanastu netyaaha na hyaarambhaphalaM bhavet / CS1.25.22cd/ bhavet svabhaavaadbhaavaanaamasiddhiH siddhireva caa // CS1.25.23ab/ sraSTaa tvamitasaGkalpo brahmaapatyaM prajaapatiH / CS1.25.23cd/ cetanaacetanasyaasya jagataH sukhaduHkhayoH // CS1.25.24ab/ tanneti bhikSuraatreyo na hyapatyaM prajaapatiH / CS1.25.24cd/ prajaahitaiSii satataM duHkhairyuGjyaadasaadhuvat // CS1.25.25ab/ kaalajastveva puruSaH kaalajaastasya caamayaaH / CS1.25.25cd/ jagat kaalavazaM sarvaM kaalaH sarvatra kaaraNam // CS1.25.26ab/ tatharsiiNaaM vivadataamuvaacedaM punarvasuH / CS1.25.26cd/ maivaM vocata tattvaM hi duSpraapaM pakSasaMzrayaat // CS1.25.27ab/ vaadaan saprativaadaan hi vadanto nizcitaaniva / CS1.25.27cd/ pakSaantaM naiva gacchanti tilapiiDakavadgatau // CS1.25.28ab/ muktvaivaM vaadasaGghaTTamadhyaatmamanucintyataam / CS1.25.28cd/ naavidhuute tamaHskandhe jJeye jJaanaM pravartate // CS1.25.29ab/ yeSaameva hi bhaavaanaaM saMpat saMjanayennaram / CS1.25.29cd/ teSaameva vipadvyaadhiinvividhaansamudiirayet // CS1.25.30/ athaatreyasya bhavagato vacanamanunizamya punareva vaamakaH kaazipatiruvaaca bhagavantamaatreyaM bhagavan saMpannimittajasya puruSasya vipannimittajaanaaM ca rogaaNaM kimabhivRddhikaaraNamiti // CS1.25.31/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH hitaahaaropayoga eka eva puruSavRddhikaro bhavati ahitaahaaropayogaH punarvyaadhinimittamiti // CS1.25.32/ evaMvaadinaM bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca kathamiha bhagavan hitaahiaanaamaahaarajaataanaaM lakSaNamanapavaadamabhijaaniimahe hitasamaakhyaataanaamaahaarajaataanaamahitasamaakhyaataanaaM ca maatraakaalakriyaabhuumidehadoSapuruSaavasthaantareSu vipariitakaaritvamupalabhaamaha iti // CS1.25.33/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH yadaahaarajaatamagniveza samaaMzcaiva zariiradhaatuun prakRtau sthaapayati viSamaaMzca samiikarotiityetaddhitaM viddhi vipariitaM tvahitamiti ityetaddhitaahitalakSaNamanapavaadaM bhavati // CS1.25.34/ evaMvaadinaM ca bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca bhagava na tvetadevamupadiSTaM bhuuyiSThakalpaaH sarvabhiSajo vijJaasyanti // CS1.25.35/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH yeSaaM hi viditamaahaaratattvamagniveza guNato dravyataH karmtaH sarvaavayavazazca maatraadayo bhaavaaH ta etadevamupadiSTaM vijJaatumutsahante / yathaa tu khalvetadupadiSTaM bhuuyiSThakalpaaH sarvabhiSajo vijJaasyanti tathaitadupadekSyaamo maatraadiin bhaavaananudaaharantaH teSaaM hi bahuvidhavikalpaa bhavanti / aahaaravidhivizeSaaMstu khalu lakSaNatazcaavayavatazcaanuvyaakhyaasyaamaH // CS1.25.36/ tadyathaa aahaaratvamaahaarasyaikavidhamarthaabhedaat sa punardviyoniH sthaavarajaGgamaatmakatvaat dvividhaprabhaavaH hitaahitodarkavizeSaat caturvidhopayogaH paanaazanabhakSyalehyopayogaat SaDaasvaadaH rasabhedataH SaDvidhatvaat viMzatiguNaH gurulaghuSiitoSNasnigdharuukSamandatiikSNasthirasaramRdukaThinavizadapicchilazlakSNakharasuukSmasthuulasaandradravaanugamaat aparisaMkhyeyavikalpaH dravyasaMyogakaraNabaahulyaat // CS1.25.37/ tasya khalu ye ye vikaaraavayavaa bhuuyiSThamupayujyante bhuuyiSThakalpaanaaM ca manuSyaaNaaM prakRtyaiva hitatamaazcaahitatamaazca taaMstaan yathaavadupadekSyaamaH // CS1.25.38/ tadyathaa lohitazaalayaH zuukadhaanyaanaaM pathyatamatve zreSThatamaa bhavanti mudgaaH zamiidhaanyaanaam aantarikSamudakaanaaM saindhavaM lavaNaanaaM jiivantiizaakaM zaakaanaam aiNeyaM mRgamaaMsaanaaM laavaH pakSiNaaM godhaa bilezayaanaaM rohito matsyaanaaM gavyaM sarpiH arpiSaaM gokSiiraM kSiiraaNaaM tilatailaM sthaavarajaataanaaM snehaanaaM varaahavasaa aanuupamRgavasaanaaM culukiivasaa matsyavasaanaaM paakahaMsavasaa jalacaravihaGgavasaanaaM kukkuTavasaa viSkirazakunivasaanaaM ajamedaH zaakhaadamedasaaM zRGgaveraM kandaanaaM mRdviikaa phalaanaaM zarkarekSuvikaaraaNaam, iti prakRtyaiva hitatamaanaamaahaaravikaaraaM praadhaanyato dravyaaNi vyaakhyaataani bhavanti // CS1.25.39/ ahitatamaanapyupadekSyaamaH yavakaaH zuukadhaanyaanaamapathyatamatvena prakRSTatamaa bhavanti maaSaaH zamiidhaanyaanaaM varSaanaadeyamudakaanaam uuSaraM lavaNaanaaM sarSapazaakaM zaakaanaaM gomaaMsaM mRgamaaMsaanaaM kaaNakapotaH pakSiNaaM bheko bilezayaanaaM cilicimo matsyaanaam avikaM sarpiH sarpiSaam avikSiiraM kSiiraaNaaM kuskumbhasnehaH sthaavarasnehaanaaM mahiSavasaa aanuupamRgavasaanaaM kumbhiiravasaa matsyavasaanaaM kaakamadguvasaa jalacaravihaGgavasaanaaM caTakavasaa viSkirazakunivasaanaaM hastimedaH zaakhaadamedasaaM nikucaM phalaanaam aalukaM kandaanaaM phaaNitamikSuvikaaraaNaam iti prakRtayivaahitatamaanaamaahaaravikaaraaNaaM prakRSTatamaani dravyaaNi vyaakhyaataani bhavanti; (iti) hitaahitaavayavo vyaakhyaata aahaaravikaaraaNaam // CS1.25.40/ ato bhuuyaH karmauSadhaanaaM ca praadhaanyataH saanubandhaani dravyaaNyanuvyaakhyaasyaamaH / tadyathaa annaM vRttikaraaNaaM zreSTham udakamaazvaasakaraaNaaM (&suraa zramaharaaNaaM) kSiiraM jiivaniiyaanaaM maaMsaM bRMhaNiiyaanaaM rasastarpaNiiyaanaaM lavaNamannadravyaruucikaraaNaam amlaM hRdyaanaaM kukkuTo balyaanaaM nakrareto vRSyaaNaaM madhu zleSmapittaprazamanaanaaM sarpirvaatapittaprazamanaanaaM tailaM vaatazleSmaprazamanaanaaM vamanaM zleSmaharaaNaaM virecanaM pittaharaaNaaM bastirvaataharaaNaaM svedo maardavakaraaNaaM vyaayaamaH sthairyakaraaNaaM kSaaraH puMstvopaghaatinaaM (&tindukamanannadravyarucikaraaNaam) aamaM kapitthamukaNThyaanaam, aavikaM sarpirahRdyaanaam ajaakSiiraM zoSaghnastanyasaatmyaraktasaaMgraahikaraktapittapraprazamanaanaam avikSiiraM zleSmapittajananaanaaM mahiSiikSiiraM svapnajananaanaaM mandakaM dadhyabhiSyandakaraaNaaM gavedhukaannaM karzaniiyaanaam uddaalakaannaM viruukSaNiiyaanaam ikSurmuutrajananaanaaM yavaaH puruuSajananaanaaM jaambavaM vaatajananaanaaM zaSkulyaH zleSmapittajananaanaaM kulatthaa amlapittajananaanaaM maaSaaH zleSmapittajananaanaaM madanaphalaM vamanaasthaapanaanuvaasanopayoginaaM trivRt sukhvirecanaanaaM caturaGgulo mRduvirecanaanaaM snukpayastiikSNaavirecananaaM, pratyakpuSpaa zirovirecanaanaaM viDaGgaM krimighnaanaaM ziRSo viSaghnaanaaM khadiraH kuSThaghnaanaaM raasnaa vaataharaaNaam aamalakaM vayaHsthaapanaanaaM hariitakii pathyaanaam eraNDamuulaM vRSyavaataharaaNaaM pippaliimuulaM diipaniiyapaacaniiyagudazothaarzaHzuulaharaaNaaM puSkaramuulaM hikkaazvaasakaasapaarzvazuulaharaaNaaM mustaM saaMgraahikadiipaniiyapaacaniiyaanaam udiicyaM nirvaaapaNadiipaniiyapaacaniiyacchardyatiisaaraharaaNaaM kaTvaGgaM saaMgraahikaraktapittaprazamanaanaam amRtaa saaMgraahikavaataharadiipaniiyazleSamzoNitavibandhaprazamanaanaaM, ativiSaa diipaniiyapaacaniiyasaaMgraahikasarvadoSaharaaNaam utpalakumudapadmakiJjalkaH saaMgraahikaraktapittaprazamanaanaaM duraalabhaa pittazleSmaprazamanaanaaM gandhapriyaGguH zoNitapittaatiyogaprazamanaanaaM kuTajatvak zleSmapittaraktasaaMgraahikopazoSaNaanaaM kaazmaryaphalaM raktasaaMgraahikaraktapittaprazamanaanaaM pRzniparNii saaMgraahikavaataharadiipaniiyavRSyaaNaaM vidaarigandhaa vRsyasarvadoSaharaaNaaM balaa saaMgraahikabalyavaataharaaNaaM gokSurako muutrakRcchraanilaharaaNaaM hiGguniryaasazchedaniiyadiipaniiyaanulomikavaatakaphaprazamanaanaam, amlavetaso bhedaniiyadiipaniiyaanulomikavaatazleSmaharaaNaaM yaavazuukaH sraMsaniiyapaacaniiyaarzoghnaanaaM takraabhyaaso grahaNiidoSazophaarzoghRtavyaapatprazamanaanaaM kravyaanmaaMsarasaabhyaaso grahaNiidoSazoSaarzoghnaanaaM kSiiraghRtaabhyaaso rasaayanaanaaM samaghRtasaktupraazaabhyaaso vRsyodaavartaharaanaaM tailagaNDuuSaabhyaaso dantabalarucikaraaNaaM candanaM durgandhaharadaahanirvaapaNalepanaanaaM raasnaaguruNii ziitaapanayanapralepanaanaaM laamajjakoziiraM daahatvagdoSasvedaapanayanapralepanaanaaM kuSThaM vaataharaabhyaGgopanaahopayoginaaM, madhukaM cakSuSyavRsyakezyakaNThyavarNyavirajaniiyaropaNiiyaanaaM vaayuH praaNasaMjJaapradaanahetuunaam agniraamastambhaziitazuuodvepanaprazamanaanaaM jalaM stambhaniiyaanaaM mRdbhRSTaloSTrinirvaapitamudakaM tRSNaacchardyatiyogaprazamanaanaam atimaatraazanamaamapradoSahetuunaaM yathaagnyabhyavahaaro+agnisandhukSaNaanaaM yathaasaatmyaM ceSTaabhyavahaarau sevyaanaaM kaalabhojanamaarogyakaraaNaaM tRptiraahaaraguNaanaaM vegasandhaaraNamanaarogyakaraaNaaM madyaM saumanasyajananaanaam madyaakSepo dhiighRtismRtiharaaNaaM gurubhojanaM durvipaakakaraaNaam, ekaazanabhojanaM sukhapariNaamakaraaNaaM striiSvatiprasaGgaH zoSakaraaNaaM zukraveganigrahaH SaaNDyakaraaNaaM paraaghaatanamannaazraddhaajananaanaam anazanamaayuSo hraasakaraaNaaM pramitaazanaM karzaniiyaanaam ajiirNaadhyazanaM grahaNiiduuSaNaanaaM viSamaazanamagnivaiSamyakaraaNaaM viruddhaviiryaazanaM ninditavyaadhikaraaNaaM prazamaH prathyaanaaM aayaasaH sarvaapathyaanaaM mithyaayogo vyaadhikaraaNaaM rajasvalaabhigamanamalakSmiimukhaanaaM brahmacaryamaayuSyaaNaaM paradaaraabhigamanamanaayuSyaaNaaM saGkalpo vRSyaaNaaM daumanasyamavrSyaaNaam ayathaabalamaarambhaH praaNoparodhinaaM, viSaado rogavardhanaanaaM snaanaM zramaharaaNaaM harSaH priiNanaanaaM zokaH zoSaNaanaaM nivRttiH puSTikaraaNaaM puSTiH svapnakaraaNaam atisvapnastandraakaraaNaaM sarvarasaabhyaaso balakaraaNaam ekarasaabhyaaso daurbalyakaraaNaaM garbhazalyamaahaaryaaNaam ajiirNamuddhaaryaaNaaM baalo mRdubheSajiiyaanaaM vRddho yaapyaanaaM garbhinii tiikSNauSadhavyavaayavyaayaamavarjaniiyaanaaM saumanasyaM garbhadhaaraNaanaaM sannipaato duzcikitsyaanaam aamo viSamacikitsyaanaaM jvaro rogaaNaaM kuSThaM diirgharogaaNaaM raajayakSmaa rogasamuuhaanaaM prameho+anuSaGgiNaaM jalaukaso+anuzastraaNaaM bastistantraaNaaM, himavaanauSadhibhuumiinaaM soma oSadhiinaaM marubhuumiraarogyadezaanaam anuupo+ahitadezaanaam nirdezakaaritvamaaturaguNaanaaM bhiSak cikitsaaGgaanaaM naastiko varjyaanaaM laulyaM klezakaraaNaam anirdezakaaritvamariSTaanaaM anirvedo vaartalakSaNaanaaM vaidyasamuuho niHzaMzayakaraaNaaM yogo vaidyaguNaanaaM vaidyasamuuho vijJaanamauSadhiinaaM zaastrasahitastarkaH saadhanaanaaM saMpratipattiH kaalajJaanaprayojanaanaam avyavasaayaH kaalaatipattihetuunaaM dRSTakarmataa niHsaMzayakaraaNaam asamarthataa bhayakaraaNaaM tadvidyasaMbhaaSaa buddhivardhanaanaam, aacaaryaH zaastraadhigamahetuunaam aayurvedo+amRtaanaaM sadvacanamanuSTheyaanaam asadgrahaNaM sarvaahitaanaaM sarvasannyaasaH sukhaanaamiti // CS1.25.41/ bhavanti caatra CS1.25.41ab/ agryaaNaaM zatamuddiSTaM yaddvipaJcaazaduttaram / CS1.25.41cd/ alametadvikaaraaNaaM vighaataayopadizyate // CS1.25.42ab/ samaanakaariNo ye+arthaasteSaaM zreSThasya lakSaNam / CS1.25.42cd/ jyaayastvaM kaaryakartRtve varatvaM caapyudaahRtam // CS1.25.43ab/ vaatapittakaphaanaaM ca yadyat prazamane hitam / CS1.25.43cd/ praadhaanyatazca nirdiSTaM yadvyaadhiharamuttamam // CS1.25.44ab/ etannizamya nipuNaM cikitsaaM saMprayojayet / CS1.25.44cd/ evaM kurvan sadaa vaidyo dharmakaamau samaznute // CS1.25.45ab/ pathyaM patho+anapetaM yadyaccoktaM manasaH priyam / CS1.25.45cd/ yaccaapriyamapathyaM ca niyataM tanna lakSayet // CS1.25.46ab/ maatraakaalakriyaabhuumidehadoSaguNaantaram / CS1.25.46cd/ praapya tattaddhi dRzyante te te bhaavaastathaa tathaa // CS1.25.47ab/ tasmaat svabhaavo nirdiSTastathaa maatraadiraazrayaH / CS1.25.47cd/ tadapekSyobhayaM karma prayojyaM siddhimicchataa // CS1.25.48/ tadaatreyasya bhagavato vacanamanunizamya punarapi bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca yathoddezamabhinirdiSTaH kevalo+ayamartho bhagavataa zurtazcaasmaabhiH / aasavadravyaaNaamidaaniimanapavaadaM lakSaNamanatisaMkSepeNopadizyamaanaM zuzruuSaamaha iti // CS1.25.49/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH dhaanyaphalamuulasaarapuSpakaaNdaapatratvaco bhavantyaasavayonayo+agniveza saMgraheNaaSTau zarkaraanavamiikaaH / taasveva dravyasaMyogakaraNato+aparisaMkhyeyaasu yathaapathyatamaanaamaasavaaanaaM caturaziirtiM nibodha / tadyathaa suraasauviiratuSodakamaireyamedakadhaanyaamlaaH SaD dhaanyaasavaa bhavanti, mRdviikaakharjuurakaazmaryadhanvanaraajaadanatRNazuunyaparuuSakaabhayaamalakamRgaliNDikaajaambavakapitthakuvalabadarakarkandhuupiilupriyaalapanasanyagrodhaazvatthaplakSakapiitanodumbaraajamodazRGgaaTakazaGkhiniiphalaasavaaH SaDviMzatirbhavanti, vidaarigandhaazvagandhaakRSNagandhaazataavariizyaamaatrivRddantiidravantiibilvorubuukacitrakamuulairekaadaza muulaasavaa bhavanti, zaalapriyakaazvakarNacandanasyandanakhadirakadarasaptaparNaarjunaasanaarimedatindukakiNihiizamiizuktiziMzapaaziriiSavaJjaladhanvanamadhuukaiH saaraasavaa viMzatirbhavanti, padmotpalanalikumudasaugandhikapuNDaiRkazatapatramadhuukapriyaGgudhaatakiipuSpairdaza puSpaasavaa bhavanti, ikSukaaNDekSvikSuvaalikaapuNDrakacaturthaaH kaaNDaasavaa bhavanti, paTolataaDakapatraasavau dvau bhavataH, tilvakalodhrailavaalukakramukacaturthaastvagaasavaa bhavanti, zarkaraazava eka eveti / evameSaamaasavaanaaM caturaziitiH paraspareNaasaMsRSTaanaamaasavadravyaaNaamupanirdiSTaa bhavati / eSaamaasavaanaamaasutatvaadaasavasaMjJaa / dravyasaMyogavibhaagavistaarastveSaaM bahuvidhakalpaH saMskaarazca / yathaasvaM saMyogasaMskaarasaMskRtaa hyaasavaaH svaM karma kurvanti / saMyogasaMskraaradezakaalamaatraadayazca bhaavaasteSaaM teSaamaasavaanaaM te te samupadizyante tattatkaaryamabhisamiikSyeti // CS1.25.50/ bhavati caatra CS1.25.50ab/ manaHzariiraagnibalapradaanaamasvapnazokaarucinaazanaanaam / CS1.25.50cd/ saMharSaNaanaaM pravaraasavaanaamaziitiruktaa caturuttaraiSaa // CS1.25.51/ tatra zlokaH CS1.25.51ab/ zariirarogaprakRtau mataani tattvena caahaaravinizcayaM ca / CS1.25.51cd/ uvaaca yajjaHpuruSaadike+asmin munistathaa+agryaaNi varaasavaaMzca // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane yajjaHpuruSiiyo naama paJcaviMzo+adhyaayaH // CS1.26.0/ SaDviMzo+adhyaayaH / CS1.26.1/ athaata aatreyabhadrakaapyiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.26.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.26.3ab/ aatreyo bhadrakaapyazca zaakunteyastathaiva ca / CS1.26.3cd/ puurNaakSazcaiva maudgalyo hiraNyaakSazca kauzikaH // CS1.26.4ab/ yaH kumaaraziraa naama bharadvaajaH sa caanaghaH / CS1.26.4cd/ zriimaan vaaryovidazcaiva raajaa matimataaM varaH // CS1.26.5ab/ nimizca raajaa vaideho baDizazca mahaamatiH / CS1.26.5cd/ kaaGkaayanazca baahliiko baahliikabhiSajaaM varaH // CS1.26.6ab/ ete zrutavayovRddhaa jitaatmaano maharSayaH / CS1.26.6cd/ vane caitrarathe ramye samiiyurvijihiirSavaH // CS1.26.7ab/ teSaaM tatropaviSTaanaamiyamarthavatii kathaa / CS1.26.7cd/ babhuuvaarthavidaaM samyagrasaahaaravinizcaye // CS1.26.8/ eka eva rasa ityuvaaca bhadrakaapyaH yaM paJcaanaamindriyaarthaanaamanyatamaM jihvaavaiSayikaM bhaavamaacakSate kuzalaaH sa punarudakaadananya iti / dvau rasaaviti zaakunteyo braahmaNaH chedaniiya upazamaniiyazceti / trayo rasaa iti puurNaakSo maudgalyaH chedaniiyopazamaniiyasaadhaaraNaa iti / catvaaro rasaa iti hiraNyaakSaH kauzikaH svaadurhitazca svaadurahitazcaasvaadurhitazcaasvaadurahitazceti / paJca rasaa iti kumaaraziraa bharadvaajaH bhaumaudakaagneyavaayavyaantarikSaaH /SaDrasaa iti vaaryovido raajarSiH gurulaghuziitoSNasnigdharuukSaaH / sapta rasaa iti nimirvaidehaH madhuraamlalavaNakaTutiktakaSaayakSaaraaH / aSTau rasaa iti baDizo dhaamaargavaH madhuraamlalavaNakaTutiktakaSaayakSaaraavyaktaaH / aparisaMkhyeyaa rasaa iti kaaGkaayano baahliikabhiSak aazrayaguNakarmasaMsvaadavizeSaaNaamaparisaMkhyeyatvaat // CS1.26.9/ SaDeva rasaa ityuvaaca bhagavaanaatreyaH punarvasuH madhuraamlalavaNakaTutiktakaSaayaaH / teSaaM SaNNaaM rasaanaaM yonirudakaM chedanopazamane dve karmaNii tayormizriibhaavaat saadhaaraNatvaM svaadvasvaadutaa bhaktiH hitaahitau prabhaavau paJcamahaabhuutavikaaraastvaazrayaaH prakRtivikRtivicaaradezakaalavazaaH teSvaazrayeSu dravyasaMjJakeSu guNaa gurulaghuziitoSNasnigdharuukSaadyaaH kSaraNaat kSaaraH naasau rasaH dravyaM tadanekarasasamutpannamanekarasaM kaTukalavaNabhuuyiSThamanekendriyaarthasamanvitaM karaNaabhinirvRttam; &avyaktiibhaavastu khalu rasaanaaM prakRtau bhavatyanurase+anurasasamanvite vaa dravye aparisaMkhyeyatvaM punasteSaamaazrayaadiinaaM bhaavaanaaM vizeSaaparisaMkhyeyeatvaanna yuktam ekaiko+api hyeSaamaazrayaadiinaaM bhaavaanaaM vezeSaanaazrayate vizeSaaparisaMkhyeyatvaat na ca tasmaadanyatvamupapadyate parasparasaMsRSTabhuuyiSThatvaanna caiSaamabhinirvRtterguNaprakRtiinaamaparisaMkhyeyatvaM bhavati tasmaanna saMsRSTaanaaM rasaanaaM karmopadizanti buddhimantaH / taccaiva kaaraNamapekSamaaNaaH SaSNaaM rasaanaaM paraspareNaasaMsRSTaanaaM lakSaNapRthaktvamupadekSyaamaH // CS1.26.10/ agre tu taavaddravyabhedamabhipretya kiMcidabhidhaasyaamaH / sarvaa dravyaM paaJcabhautikamasminnarthe taccetanaavadacenaM ca tasya guNaaH zabdaadayo gurvaadayazca dravyaantaaH karma paJcavidhamuktaM vamanaadi // CS1.26.11/ tatra dravyaaNi gurukharakaThinamandasthiravizadasaandrasthuulagandhaguNabahulaani paarthivaani taanyupacayasaGghaatagauravasthairyakaraaNi dravasnighdaziitamandamRdupicchilarasaguNabahulaanyaapyaani taanyupakledasgnehabandhaviSyandamaardaprahlaadakaraaNi uSNatiikSNasuukSmalaghuruukSavizadaruupaguNabahulaanyaagneyaani taani daahapaakaprabhaaprakaazavarNakaraaNi laghuziitaruukSakharavizadasuukSmasparzaguNabahulaani vaayavyaani taani raukSyaglaanivicaaravaizadyalaaghavakaraaNi mRdulaghusuukSmazlakSNazabdaguNabahulaanyaakaazaatmakaani taani maardavasauSiryalaaghavakaraaNi // CS1.26.12/ anenopadezena naanauSadhibhuutaM jagati kiMciddravyamupalabhyate taaM taaM yuktimarthaM ca taM tamabhipretya // CS1.26.13/ na tu kevalaM guNaprabhaavaadeva dravyaaNi kaarmukaaNi bhavanti dravyaaNi hi dravyaprabhaavaadguNaprabhaavaaddravyaguNaprabhaavaacca tasmiMstasmin kaale tattadadhikaraNamaasaadya TaM taaM ca yuktimarthaM ca taM tamabhipretya yat kurvanti tat karma yena kuvanti tadviiryaM yatra kurvanti tadadhikaraNaM yadaa kurvanti sa kaalaH yathaa kurvanti sa upaayaH yat saadhayanti tat phalam // CS1.26.14/ bhedazcaiSaaM triSaSTividhavikalpo dravyadezakaalaprabhaavaadbhavati tamupadekSyaamaH // CS1.26.15ab/ svaaduramlaadibhiryogaM zeSairamlaadayaH pRthak / CS1.26.15cd/ yaanti paJcadazaitaani dravyaaNi dvirasaani tu // CS1.26.16ab/ pRthagamlaadiyuktasya yogaH zeSaiH pRthagbhavet / CS1.26.16cd/ madhurasya tathaa+amlasya lavaNasya kaTostathaa // CS1.26.17ab/ trirasaani yathaasMkhyaM dravyaaNyuktaani viMzatiH / CS1.26.17cd/ vakSyante tu catuSkeNa dravyaaNi daza paJca ca // CS1.26.18ab/ svaadvamlau sahitau yogaM lavaNaadyaiH pRthaggattau / CS1.26.18cd/ yogaM zeSaiH pRthagyaatazcatuSkarasaMkhyayaa // CS1.26.19ab/ sahitau svaadulavaNau tadvat kaTvaadibhiH pRthak / CS1.26.19cd/ yuktau zeSaiH pRthagyogaM yaataH svaaduuSaNau tathaa // CS1.26.20ab/ kaTvaadyairamlalavaNau saMyuktau sahitau pRthak / CS1.26.20cd/ yaataH zeSaiH pRthagyogaM zeSairamlakaTuu tathaa // CS1.26.21ab/ yujyate tu kaSaayeNa satiktau lavaNoSaNau / CS1.26.21cd/ SaT tu paJcarasaanyaahurekaikasyaapavarjanaat // CS1.26.22ab/ SaT caivaikarasaani syurekaM SaDrasameva tu / CS1.26.22cd/ iti triSaSTirdravyaaNaaM nirdiSTaa rasasaMkhyayaa // CS1.26.23ab/ triSaSTiH syaattvasaMkhyeyaa rasaanurasakalpanaat / CS1.26.23cd/ rasaastaratamaabhyaaM taaM saMkhyaamatipatanti hi // CS1.26.24ab/ saMyogaaH saptapaJcaazat kalpanaa tu triSaSTidhaa / CS1.26.24cd/ rasaanaaM tatra yogyatvaat kalpitaa rasacintakaiH // CS1.26.25ab/ kvacideko rasaH kalpyaH saMyuktaazca rasaaH kvacit / CS1.26.25cd/ doSaiSadhaadiin saMcintya bhiSajaa siddhimicchataa // CS1.26.26ab/ dravyaaNi dvirasaadiini saMyuktaaMzca rasaan budhaaH / CS1.26.26cd/ rasaanekaikazo vaa+api kalpayanti gadaan prati // CS1.26.27ab/ yaH syaadrasavikalpajJaH syaacca doSavikalpavit / CS1.26.27cd/ na sa muhyedvikaaraaNaaM hetuliGgopazaantiSu // CS1.26.28ab/ vyaktaH zuSkasya caadau ca raso dravyasya lakSyate / CS1.26.28cd/ viparyayeNaanuraso rso naasti hi saptamaH // CS1.26.29ab/ paraaparatve yuktizca saMkhyaa saMyoga eva ca / CS1.26.29cd/ vibhaagazca pRthaktvaM ca parimaaNamathaapi ca // CS1.26.30ab/ saMskaaro+abhyaasa ityete guNaa jJeyaaH paraadayaH / CS1.26.30cd/ siddhyupaayaazcikitsaayaa lakSaNaistaan pracakSmahe // CS1.26.31ab/ dezakaalavayomaanapaakaviiryarasaadiSu / CS1.26.31cd/ paraaparatve yuktizca yojanaa yaa tu yujyate // CS1.26.32ab/ saMkhyaa syaadgaNitaM yogaH saha saMyoga ucyate / CS1.26.32cd/ dravyaaNaaM dvandvasarvaikakarmajo+anitya eva ca // CS1.26.33ab/ vibhaagastu vibhaktiH syaadviyogo bhaagazo grahaH / CS1.26.33cd/ pRthaktvaM syaadasaMyogo vailakSaNyamanekataa // CS1.26.34ab/ parimaaNaM punarmaanaM saMskaaraH karaNaM matam / CS1.26.34cd/ bhaavaabhyasanamabhyaasaH ziilanaM satatakriyaa // CS1.26.35ab/ iti svalakSaNairuktaa guNaaH sarve paraadayaH / CS1.26.35cd/ cikitsaa yairaviditairna yathaavat pravartate // CS1.26.36ab/ guNaa guNaazrayaa noktaastasmaadrasaguNaan bhiSak / CS1.26.36cd/ vidyaaddravyaguNaan karturabhipraayaaH pRthagvidhaaH // CS1.26.37ab/ atazca prakRtaM buddhvaa dezakaalaantaraaNi ca / CS1.26.37cd/ tantrakarturabipraayaanupaayaaMzcaarthamaadizet // CS1.26.38ab/ SaDvibhaktiiH pravakSyaami rasaanaamata uttaram / CS1.26.38cd/ SaT paJcabhuutaprabhavaaH saMkhyaataazca yathaa rasaaH // CS1.26.39/ saumyaaH khalvaapo+antarikSaprabhavaaH prakRtiziitaa laghvyaazcaavyaktarasaazca taastvantarikSaadbhrazyamaanaa bhraSTaazca paJcamahaabhuutaguNasamanvitaa jaGgamasthaavaraaNaaM bhuutaanaaM muurtiirabhipriiNayanti taasu muurtiSu Saadabhimuurcchanti rasaaH // CS1.26.40/ teSaaM SaNNaaM rasaanaaM somaguNaatirekaanmadhuro rasaH pRthivyagnibhuuyiSThatvaadamlaH salilaagnibhuuyiSThatvaallavaNaH vaayvagunibhuuyiSThatvaat kaTukaH vaayvaakaazaatiriktatvaattiktaH pavanapRthiviivyatirekaat kaSaaya iti / evameSaaM rasaanaaM SaTtvamupapannaM nyuunaatirekavizeSaanmahaabhuuyaanaaM bhuuyaanaamiva sthaavarajaGgamaanaaM naanaavarNaakRtivizeSaaH SaDRtukatvaacca kaalasyopapanno mahaabhuutaanaaM nyuunaatirekavizeSaH // CS1.26.41/ tatraagnimaarutaatmakaa rasaaH praayeNordhvabhaajaH laaghavaadutplavanatvaacca vaayoruurdhvajvalanatvaacca vahneH salilapRthivyaatmakaastu praayeNaadhobhaajaH pRthivyaa gurutvaannimnagatvaaccodakasya vyaamizraatmakaaH punarubhayatobhaajaH // CS1.26.42/ teSaaM SaNNaa rasaanaamekaikasya yathaadravyaM guNakarmaaNyanuvyaakhyaasyaamaH // CS1.26.43.1/ tatra madhuro rasaH zariirasaatmyaadrasarudhiramaaMsamedosthimajjaujaHzukraabhivardhana aayuSyaH SaDindriyaprasaadano balavarNakaraH pittaviSamaarutaghnastRSNaadaahaprazamanastvacyaH kezyaH kaNThyo balyaH priiNano jiivanastarpaNo bRMhaNaH sthairyakaraH kSiiNakSatasandhaanakaro ghraaNamukhakaNTauSThajihvaaprahlaadano daahamuurcchaaprazamanaH SaTpadapipiilikaanaamiSTatamaH snigdhaH ziito guruzca / sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupayujyamaanaH sthaulyaM maardavamaalasyamatisvapnaM gauravamanannaabhilaaSamagnerdaurbalyamaasyakaNThayormaaMsaabhivRddhiM zvaasakaasapratizyaayaalasakaziitajvaraanaahaasyamaadhuryavamathusaMjJaasvarapraNaazagalagaNDagaNdamaalaazliipadagalazophabastidhamaniigalopalepaakSyaamayaabhiSyandaanityevaMprabhRtiin kaphajaan vikaaraanupajanayati ; CS1.26.43.2/ amlo raso bhaktaM rocayati bhaktaM rocayati agniM diipayati dehaM bRMhayati uurjayati mano bodhayati indriyaaNi dRDhiikaroti balaM vardhayati vaatamanulomayati hRdayaM tarpayati aasyamaasraavayati bhukamapakarSayati kledayati jarayati priiNayati laghuruSNaH snigdhazca / sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupayujyamaano dantaan harSayati tarSayati saMmiilayatyakSiNii saMvejayati lomaani kaphaM vilaapayati pittamabhivardhayati raktaM duuSayati maaMsaM vidahati kaayaM zithiliikaroti kSiiNakSatakRzadurbalaanaaM zvayathumaapaadayati api ca kSataabhihatadaSTadagdhabagnazuunapracyutaavamuutritaparisarpitamarditacchinnabhinnavizliSTodviddhotpiSTaadiini paacayatyaagneyasvabhaavaat paridahati kaNThamuro hRdayaM ca ; CS1.26.43.3/ lavaNo rasaH paacanaH kledano diipanazcyaavanazchedano bhedanastiikSNaH saro dikaasyadhaHsraMsyavakaazakaro vaataharaH stambhabandhasaGghaatavidhamanaH sarvarasapratyaniikabhuutaH aasyamaasraavayati kaphaM viSyandayati maargaan vizodhayati sarvazariiraavayavaan mRduukaroti rocayatyaahaaram aahaarayogii naatyarthaM guruH snigdha uSNazca / sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupayujyamaanaH pittaM kopayati raktaM vardhayati tarSayati muurcchayati taapayati daarayati kuSNaati maaMsaani pragaalayati kuSThaani viSaM vardhayati zophaan sphoTayati dantaaMzcyaavayati puMstvamupahanti indriyaaNyuparuuNaddhi valipalitakhaalityamaapaadayati api ca lohitapittaamlapittaviisarpavaataraktavicarcikendraluptaprabhRtiinvikaaraanupajanayati ; CS1.26.43.4/ kaTuko raso vaktraM zodhayati agniM diipayati bhuuktaM zoSayati ghraaNamaasraavayati cakSurvirecayati sphuTiikarotiindriyaaNi alasakazvayathuupacayodardaabhiSyandasnehasvedakledamalaanupahanti rocayatyazanaM paNDuurvinaazayati vraNaanavasaadayati krimiin hinasti maaMsaM vilikhati zoNitasaGghaataM bhinatti bandhaaMzchinatti maargaan vivRNoti zleSmaaNaM zamayati laghuruSNo ruukSazca / sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupayujyamaano vipaakaprabhaavaat puuMstvamupahanti rasaviiryaprabhaavaanmohayanti glaapayati saadayati karzayati muurcchayati namayati tamayati bhramayati kaNThaM paricahati zariirataapamupajanayati balaM kSiNoti tRSNaaM janayati api ca vaayvagniguNabaahulyaadbhramadavathukampatodabhedaizcaraNabhujapaarzvapRSThaprabhRtiSu maarutajaan vikaaraanupajanayati ; CS1.26.43.5/ tikto rasaH svayamarociSNurapyarocakaghno viSaghnaH krimighno muurcchaadaahakaNDuukuSThatRSNaaprazamanastvaGmaaMsayoH sthiriikaraNo jvaraghno diipanaH paacanaH stanyazodhano lekhanaH kledamedovasaamajjalasiikaapuuyasvedamRtrapuriiSapittazleSmopazoSaNo ruukSaH ziito laghuzca / sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupayujyamaano raukSyaatkharaviSadasvabhaavaacca rasarudhiramaaMsamedosthimajjazukraaNyucchoSayati srotasaaM kharatvamupapaadayati balamaadatte karzayati glapayati mohayati bhramayati vadanamupazoSayati aparaaMzca vaatavikaaraanupajanayati ; CS1.26.43.6/ kaSaayo rasaH saMzamanaH saMgraahii sandhaanakaraH piiDano ropaNaH zoSaNaH stambhanaH zleSmaraktapittaprazamanaH zariirakledasyopayoktaa ruukSaH ziito+alaghuzca / sa evaMguNo+apyeka evaatyarthamupayujyamaana aasyaM zoSayati hRdyaM piiDayti udaramaadhmaapayati vaacaM nigRhNaati srotaaMsyavabadhnaati zyaavatvamaapaadayati puMstvamupahanti viSTabhya jaraaM gacchati vaatamuutrapuriiSaretaaMsyavagRhNaati karzayati glapayati tarSayati stambhayati kharavizadaruukSatvaat pakSavadhagrahaapataanakaarditaprabhRtiiMzca vaatavikaaraanupajanayati // CS1.26.44/ ityevamete SaDrasaaH pRthaktvenaikatvena vaa maatrazaH samyagupayujyamaanaa upakaaraaya bhavantyadhyaatmalokasya apakaarakaraaH punarato+anyathaa bhavantyupayujyamaanaaH taan vidvaanupakaaraarthameva maatrazaH samyagupayojayediti // CS1.26.45/ bhavanti caatra CS1.26.45ab/ ziitaM viiryeNa yaddravyaM madhuraM rasapaakayoH / CS1.26.45cd/ tayoramlaM yaduSNaM ca yaddravyaM kaTukaM tayoH // CS1.26.46ab/ teSaaM rasopadezena nirdezyo guNasaMgrahaH / CS1.26.46cd/ viiryato+avipariitaanaaM paakatazcopadekSyate // CS1.26.47ab/ yathaa payo yathaa sarpiryathaa vaa cavyacitrakau / CS1.26.47cd/ evamaadiini caanyaani nirdizedrasato bhiSak // CS1.26.48ab/ madhuram kiMciduSNaM syaat kaSaayaM tiktameva ca / CS1.26.48cd/ yathaa mahatpaJcamuulaM yathaa+abjaanuupamaamiSam // CS1.26.49ab/ lavaNaM saindhavaM noSNamamlamaamalakaM tathaa / CS1.26.49cd/ arkaaguruguDuuciinaaM tiktaanaamuSNamucyate // CS1.26.50ab/ kiMcidamlaM hi saMgraahi kiMcidamlaM bhinatti ca / CS1.26.50cd/ yathaa kapitthaM saMgraahi bhedi caamalakaM tathaa // CS1.26.51ab/ pippalii naagaraM vRSyaM kaTu caavRSyamucyate / CS1.26.51cd/ kaSaayaH stambhanaH ziitaH so+abhayaayaamato+anyathaa // CS1.26.52ab/ tasmaadrasopadezena na sarvaM dravyaamaadizet / CS1.26.52cd/ dRStaM tulyarase+apyevaM dravye dravye guNaantaram // CS1.26.53ab/ raukSyaat kaSaayo ruukSaaNaamuttamo madhyamaH kaTuH / CS1.26.53cd/ tikto+avarastathoSNaanaamuSNatvaallavaNaH paraH // CS1.26.54ab/ madhyo+amlaH kaTukazcaantyaH snigdhaanaaM madhuraH paraH / CS1.26.54cd/ madhyo+amlo lavaNazcaantyo rasaH snehaanniruucyate // CS1.26.55ab/ madhyotkRSTaavaraaH zaityaat kaSaayasvaadutiktakaaH / CS1.26.55cd/ svadurgurutvaadadhikaH kaSaayaallavaNo+avaraH // CS1.26.56ab/ amlaat kaTustatastikto laghutvaaduttamottamaH / CS1.26.56cd/ kecillaghuunaamavaramicchanti lavaNaM rasam // CS1.26.57ab/ gaurave laaghave caiva so+avarastyuubhayorapi / CS1.26.57cd/ paraM caato vipaakaanaaM lakSaNaM saMpravakSyate // CS1.26.58ab/ kaTutiktakaSaayaaNaM vipaakaH praayazaH kaTuH / CS1.26.58cd/ amlo+amlaM pacyate svaadurmadhuram lavaNastathaa // CS1.26.59ab/ madhuro lavaNaamlau ca snigdhabhaavaattrayo rasaaH / CS1.26.59cd/ vaatamuutrapuriiSaaNaaM praayo mokSe sukhaa mataaH // CS1.26.60ab/ kaTutiktakaSaayaastu ruukSabhaavaattrayo rasaaH / CS1.26.60cd/ duHkhaaya mokSe dRzyante vaataviNmuutraretasaam // CS1.26.61ab/ zukrahaa baddhaviNmuutro vipaako vaatalaH kaTuH / CS1.26.61cd/ madhuraH sRSTaviNmuutro vipaakaH kaphazukralaH // CS1.26.62ab/ pittakRt sRSTaviNmuutraH paako+amlaH zukranaazanaH / CS1.26.62cd/ teSaaM guruH syaanmadhuraH kaTukaamlaavato+anyathaa // CS1.26.63ab/ vipaakalakSaNasyaalpamadhyabhuuyiSThataaM prati / CS1.26.63cd/ dravyaaNaaM guNavaizeSyaattatra tatropalakSayet // CS1.26.64ab/ mRdutiikSNagurulaghusnigdharuukSoSNaziitalam / CS1.26.64cd/ viiryamaSTavidhaM kecit keciddvividhamaasthitaaH // CS1.26.65ab/ ziitoSNamiti viiryaM tu kriyate yena yaa kriyaa / CS1.26.65cd/ naaviiryaM kurute kiMcit sarvaa viiryakRtaa kriyaa // CS1.26.66ab/ raso nipaate dravyaaNaaM vipaakaH karmaniSThayaa / CS1.26.66cd/ viiryaM yaavadadhiivaasaannipaataaccopalabhyate // CS1.26.67ab/ rasaviiryavipaakaanaaM saamaanyaM yatra lakSyate / CS1.26.67cd/ vizeSaH karmaNaaM caiva prabhaavastasya sa smRtaH // CS1.26.68ab/ kaTukaH kaTukaH paake viiryoSNazcitrako mataH / CS1.26.68cd/ tadvaddantii prabhaavaattu virecayati maanavam // CS1.26.69ab/ viSaM viSaghnamuktaM yat prabhaavastatra kaaraNam / CS1.26.69cd/ uurdhvaanulomikaM yacca tat prabhaavaprabhaavitam // CS1.26.70ab/ maNiinaaM dhaaraNiiyaanaaM karma yadvividhaatmakam / CS1.26.70cd/ tat prabhaavaakRtaM teSaaM prabhaavo+acintya ucyate // CS1.26.71ab/ samyagvipaakaviiryaaNi prabhaavazcaapyudaahRtaH / CS1.26.71cd/ kiMcidrasena kurute karma viiryeNa caaparam // CS1.26.72ab/ dravyaM guNena paakena prabhaaveNa ca kiMcana / CS1.26.72cd/ rasaM vipaakastau viiryaM prabhaavastaanapohati // CS1.26.73ab/ balasaamye rasaadiinaamiti naisargikaM balam / CS1.26.73cd/ SaNNaaM rasaanaaM vijJaanamupadekSyaamyataH param // CS1.26.74ab/ snehanapriiNanaahlaadamaardavairupalabhyate / CS1.26.74cd/ mukhastho madhurazcaasyaM vyaapnuva&llimpatiiva ca // CS1.26.75ab/ dantaharSaanmukhaasraavaat svedanaanmukhabodhanaat / CS1.26.75cd/ vidaahaaccaasyakaNThasya praazyaivaamlaM rasaM vadet // CS1.26.76ab/ praliiyan kledaviSyandamaardavaM kurute mukhe / CS1.26.76cd/ yaH ziighraM lavaNo jJeyaH sa vidaahaanmukhasya ca // CS1.26.77ab/ saMvejayedyo rasaanaaM nipaate tudatiiva ca / CS1.26.77cd/ vidahanmukhanaasaakSi saMsraavii sa kaTuH smRtaH // CS1.26.78ab/ pratihanti nipaate yo rasanaM svadate na ca / CS1.26.78cd/ sa tikto mukhavaizadyazoSaprahlaadakaarakaH // CS1.26.79ab/ vaizadyastambhajaaDyairyo rasanaM yojayedrasaH / CS1.26.79cd/ badhnaatiiva ca yaH kaNThaM kaSaayaH sa vikaasyapi // CS1.26.80/ evamuktavantaM bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca bhagavan zrutametadavitathamarthasaMpadyuktaM bhagavato yathaavaddravyaguNakarmaadhikaare vacaH paraM tvaahaaravikaaraaNaaM vairodhikaanaaM lakSaNamanatisaMkSepeNopadizyamaanaM zuzruuSaamaha iti // CS1.26.81/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH dehadhaatupratyaniikabhuutaani dravyaaNi dehadhaatubhirvirodhamaapadyante parasparaguNaviruddhaani kaanicit kaanicit saMyogaat saMskaaraadaparaaNi dezakaalamaatraadibhizcaaparaaNi tathaa svabhaavaadaparaaNi // CS1.26.82/ tatra yaanyaahaaramadhikRtya bhuuyiSThamupayujyante teSaamekadezaM vairodhikamadhikRtyopadekSyaamaH na matsyaan payasaa sahaabhyavaharet ubhayaM hyetanmadhuraM madhuravipaakaM mahaabhiSyandi ziitoSNatvaadviruddhaviiryaa viruddhaviiryatvaacchoNitapraduuSaNaaya mahaabhiSyanditvaanmaargoparodhaaya ca // CS1.26.83/ tannizamyaatreyavacanamanu bhadrakaapyo+agnivezamuvaaca sarvaaneva matsyaan payasaa sahaabhyavaharedanyatraikasmaaccilicimaat sa punaH zakalii lohitanayanaH sarvato lohitaraajii rohitaakaaraH praayo bhuumau carati taM cet payasaa sahaabhyavaharenniHsaMzayaM zoNitajaanaaM vibandhajaanaaM ca vyaadhiinaamanyatamamathavaa maraNaM praapnuyaaditi // CS1.26.84/ neti bhagavaanaatreyaH sarvaaneva matsyaann apayasaa sahaabhyavaharedvizeSatastu cilicimaM sa hi mahaabhiSyanditvaat sthuulalakSaNataraanetaan vyaadhiinupajanayatyaamaviSamudiirayati ca / graamyaanuupaudakapizitaani ca madhutilaguDapayomaaSamuulakaSisairviruuDhadhaanyairvaa naikadhyamadyaat tanmuulaM hi baadhiryaandhyavepathujaaDyakalamuukataamaiNmiNyamathavaa maraNamaapnoti / na pauSkaraM rohiNiikaM zaakaM kapotaan vaa sarSapatailabhraSTaanmadhupayobhyaaM sahaabhyavaharet tanmuulaM hi &zoNitaabhiSyandadhamaniipravicayaapasmaarazaGkhakagalagaNDarohiNiinaamanyatamaM praapnotyathavaa maraNamiti / na muulakalazunakRSNagandhaarjakasumukhasurasaadiini bhakSayitvaa payaH sevyaM kuSThaabaadhabhayaat / na jaatukazaakaM na nikucaM pakvaM madhupayobhyaaM sahopayojyam etaddhi maraNaayaathavaa balavarNatejoviiryoparodhaayaalaghuvyaadhaye SaaNDhyaaya ceti / tadeva nikucaM pakvaM na maaSasuupaguDasarpirbhiH sahopayojyaM vairodhikatvaat /tathaa+aamraamraatakamaatuluGganikucakaramardamocadantazaThabadarakozaamrabhavyajaambavakapitthatintiDiikapaaraavataakSoDapanasanaalikeradaaDimaamalakaanyevaMprakaaraaNi caanyaani dravyaaNi sarvaM caamlaM dravamadravaM ca payasaa saha viruddham / tathaa kaGguvanakamakuSThakakulatthamaaSaniSyaavaaH payasaa saha viruddhaaH / padmottarikaazaakaM zaarkaro maireyo madhu ca sahopayuktaM viruddhaM vaataM caatikopayati / haaridrakaH sarSapatailabhRSTo viruddhaH pittaM caatikopayati / paayaso manthaanupaano viruddhaH zleSmaaNaM caatikopayati / upodikaa tilakalkasiddhaa heturatiisaarasya / balaakaa vaaruNyaa saha kulmaaSairapi viruddhaa saiva zuukaravasaaparibhRSTaa sadyo vyaapaadayati / mayuuramaaMsameraNDasiisakaavasaktameraNdaagnipluSTameraNDatailayuktaM sadyo vyaapaadayati / haaridrakamaaMsaM haaridrasiisakaavasaktaM haaridraagnipluSTaM sadyo vyaapaadayati tadeva bhasmapaaMzuparidhvastaM sakSaudraM sadyo maraNaaya / matsyanistaalanasiddhaaH pippalyastathaa kaakamaacii madhu ca maraNaaya / madhu coSNamuSNaartasya ca madhu maraNaaya / madhusarpiSii samadhRte madhu vaari caantarikSaM samadhRtaM madhu puSkarabiijaM madhu piitvoSNodakaM bhallaatakoSNodakaM takrasiddhaH kampillakaH paryuSitaa kaakamaacii aGgaarazuulyo bhaasazceti viruddhaani / ityetadyathaapraznamabhinirdiStaaM bhavatiiti // CS1.26.85/ bhavanti caatra CS1.26.85ab/ yat kiJciddoSamaasraavya na nirharati kaayataH / CS1.26.85cd/ aahaarajaataM tat sarvamahitaayopapadyate // CS1.26.86ab/ yaccaapi dezakaalaagnimaatraasaatmyaanilaadibhiH / CS1.26.86cd/ saMskaarato viiryatazca koSThaavasthaakramairapi // CS1.26.87ab/ parihaaropacaaraabhyaaM paakaat saMyogato+api ca / CS1.26.87cd/ viruddhaM tacca na hitaM hRtsaMpadvidhibhizca yat // CS1.26.88ab/ viruddhaM dezatastaavadruukSatiikSaNaadi dhanvani / CS1.26.88cd/ aanuupe snigdhaziitaadi bheSajaM yanniSevyate // CS1.26.89ab/ kaalato+api viruddhaM yacchiitaruukSaadisevanam / CS1.26.89cd/ ziite kaale tathoSNe ca kaTukoSNaadisevanam // CS1.26.90ab/ viruddhamanale tadvadannapaanaM caturvidhe / CS1.26.90cd/ madhusarpiH samadhRtaM maatrayaa tadvirudhyate // CS1.26.91ab/ kaTukoSNaadisaatmyasya svaaduziitaadisevanam / CS1.26.91cd/ yattat saatmyaviruddhaM tu viruddhaM tvanilaadibhiH // CS1.26.92ab/ yaa samaanaguNaabhyaasaviruddhaannauSadhikriyaa / CS1.26.92cd/ saMskaarato viruddhaM tadyadbhojyaM viSavadbhavet // CS1.26.93ab/ eraNDasiisakaasaktaM zikhimaaMsaM yathaiva hi / CS1.26.93cd/ viruddhaM viiryato jJeyaM viiryataH ziitalaatmakam // CS1.26.94ab/ tat saMyojyoSNaviiryeNa dravyeNa saha sevyate / CS1.26.94cd/ kruurakoSThasya caatyalpaM mandaviiryamabhedanam // CS1.26.95ab/ mRdukoSThasya guru ca bhedaniiyaM tathaa bahu / CS1.26.95cd/ etat koSThaviruddhaM tu viruddhaM syaadavasthayaa // CS1.26.96ab/ zramavyavaayavyaayaamasaktasyaanilakopanam / CS1.26.96cd/ nidraalasasyaalasasya bhojanaM zleSmakopanam // CS1.26.97ab/ yaccaanutsRjya viNmuutraM bhuGkte yazcaabubhukSitaH / CS1.26.97cd/ tacca kramaviruddhaM syaadyaccaatikSudvazaanugaH // CS1.26.98ab/ parihaaraviruddhaM tu varaahaadiinniSevya yat / CS1.26.98cd/ sevetoSNaM ghRtaadiiMzca piitvaa ziitaM niSevate // CS1.26.99ab/ viruddhaM paakatazcaapi duSTadurdaarusaadhitam / CS1.26.99cd/ apakvataNDulaatyarthapakvadagdhaa ca yadbhavet / CS1.26.99ef/ saMyogato viruddhaM tadyathaa+amlaM payasaa saha // CS1.26.100ab/ amanorucitaM yacca hRdviruddhaM taducyate / CS1.26.100cd/ saMpadviruddhaM tadvidyaadasaMjaatarasaM tu yat // CS1.26.101ab/ atikraantarasaM vaa+api vipannarasameva vaa / CS1.26.101cd/ jJeyaM vidhiviruddhaM tu bhujyate nibhRte na yat / CS1.26.101ef/ tadevaMvidhamannaM syaadviruddhamupayojitam // CS1.26.102ab/ SaaNDhyaandhyaviisarpadakodaraaNaaM visphoTakonmaadabhagandaraaNaam / CS1.26.102cd/ muurcchaamadaadhmaanagalagrahaaNaaM paaNDvaamayasyaamaviSasya caiva // CS1.26.103ab/ kilaasakuSThagrahaNiigadaanaaM zothaamlapittajvarapiinasaanaam / CS1.26.103cd/ santaanadoSasya tathaiva mRtyorviruddhamannaM pravadanti hetum // CS1.26.104/ eSaaM khalvapareSaaM ca vairodhikanimittaanaaM vyaadhiinaamime bhaavaaH pratikaaraa bhavanti / tadyathaa vamanaM virecanaM ca tadvirodhinaaM ca dravyaaNaaM saMzamanaarthamupayogaH tathaavidhaizca dravyaiH puurvamabhisaMskaaraH zariirasyeti // CS1.26.105/ bhavatazcaatra CS1.26.105ab/ viruddhaazanajaan rogaan pratihanti vivecanam / CS1.26.105cd/ vamanaM zamanaM caiva puurvaM vaa hitasevanam // CS1.26.106ab/ saatmyato+alpatayaa vaa+api diiptaagnestaruNasya ca / CS1.26.106cd/ snigdhavyaayaamabalinaaM viruddhaM vitathaM bhavet // CS1.26.107/ tatra zlokaaH CS1.26.107ab/ matiraasiinmaharSiiNaaM yaa yaa rasavinizcaye / CS1.26.107cd/ dravyaaNi guNakramabhyaaM dravyasaMkhyaa rasaazrayaa // CS1.26.108ab/ kaaraNaM rasasaMkhyaayaa rasaanurasalakSaNam / CS1.26.108cd/ paraadiinaaM guNaanaaM ca lakSaNaani pRthakpRthak // CS1.26.109ab/ paJcaatmakaanaaM SaTtvaM ca rasaanaaM yena hetunaa / CS1.26.109cd/ uurdhvaanulomabhaajazca yadguNaatizayaadrasaaH // CS1.26.110ab/ SaNNaaM rasaanaaM SaTtve ca savibhaktaa vibhaktayaH / CS1.26.110cd/ uddezazcaapavaadazca dravyaaNaaM guNakarmaNi // CS1.26.111ab/ pravaraavaramadhyatvaM rasaanaam gaurvaadiSu / CS1.26.111cd/ paakaprabhaavayorliGgaM viiryasaMkhyaavinizcayaH // CS1.26.112ab/ SaNNaamaasvaadyamaanaanaaM rasaanaaM yat svalakSaNam / CS1.26.112cd/ yadyadvirudhyate yasmaadyena yatkaari caiva yat // CS1.26.113ab/ vairodhikanimittaanaaM vyaahiinaamauSadhaM ca yat / CS1.26.113cd/ aatreyabhadrakaapyiiye tat sarvamavadanmuniH // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane aatreyabhadrakaapyiiyo naama SaDviMzo+adhyaayaH // CS1.27.0/ saptaviMzo+adhyaayaH / CS1.27.1/ athaato+annapaanavidhimadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.27.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.27.3/ iSTavarNagandharasasparzaM vidhivihitamannapaanaM praaNinaaM praaNisaMjJakaanaaM praaNamaacakSate kuzalaaH pratyakSaphaladarzanaat tadindhanaa hyantaragneH sthitiH tat sattvamuurjyati tacchariiradhaatuvyuuhabalavarNendriyaprasaadakaraM yathoktamupasevyamaanaM vipariitamahitaaya saMpadyate // CS1.27.4/ tasmaaddhitaahitaavabodhanaarthamannapaanavidhimakhilenopadekSyaamo&+agniveza!/ tat svabhaavaadudaktaM kledayati, lavaNaM viSyandayati, kSaaraH paacayati, madhu saMdadhaati, sarpiH snehayati, kSiiraM jiivayati, maaMsaM bRMhayati, rasaH priiNayati, suraa jarjariikaroti, ziidhuravadhamati, draakSaasavo diipayati, phaaNitamaacinoti, dadhi zophaM janayati, piNyaakazaakaM glapayati, prabhuutaantarmalo maaSasuupaH, dRSTizukraghnaH kSaaraH, praayaH pittalamamlamanyatra daaDimaamalakaat, praayaH zleSmalaM madhuramanyatra madhunaH puraaNaacca zaaliSaSTikayavagodhuumaat, praayastikaM vaatalamavRSyaM caanyatra vegaagraamRtaapaTolapatraat, praayaH kaTukaM vaatalamavRSyaM caanyatra pippaliivizvabheSajaat// CS1.27.5/ paramato &vargasaMgraheNaahaaradravyaaNyanuvyaakhyaasyaamaH// CS1.27.6/ zuukadhaanyazamiidhaanyamaaMsazaakaphalaazrayaan/ vargaan haritamadyaambugorasekSuvikaarikaan// CS1.27.7/ daza dvau caaparau vargau kRtaannaahaarayoginaam/ rasaviiryavipaakaizca prabhaavaizca pracakSmahe// CS1.27.8/ atha zuukadhaanyavargaH--- raktazaalirmahaazaaliH kalamaH zakunaahRtaH&/ &tuurNako diirghazuukazca gauraH paaNDukalaaGgulau// CS1.27.9/ sugandhako lohavaalaH saarivaakhyaH pramodakaH/ pataGgastapaniiyazca ye caanye zaalayaH zubhaaH// CS1.27.10/ ziitaa rase vipaake ca madhuraazcaalpamaarutaaH/ baddhaalpavarcasaH snigdhaa bRMhaNaaH zukramuutralaaH// CS1.27.11/ raktazaalirvarasteSaaM &tRSNaaghnastrimalaapahaH/ mahaaMstasyaanu kalamastasyaapyanu tataH pare// CS1.27.12/ yavakaa haayanaaH paaMsuvaapyanaiSadhakaadayaH&/ zaaliinaaM zaalayaH kurvantyanukaaraM guNaaguNaiH// CS1.27.13/ ziitaH snigdho+aguruH svaadustridoSaghnaH sthiraatmakaH/ SaSTikaH pravaro gauraH kRSNagaurastato+anu ca// CS1.27.14/ varakoddaalakau ciinazaaradojjvaladarduraaH/ &gandhanaaH kuruvindaazca SaSTikaalpaantaraa guNaiH// CS1.27.15/ madhurazcaamlapaakazca vriihiH pittakaro guruH/ bahumuutrapuriiSoSmaa tridoSastveva paaTalaH// CS1.27.16/ sakoraduuSaH zyaamaakaH kaSaayamadhuro laghuH/ vaatalaH kaphapittaghnaH ziitaH saMgraahizoSaNaH// CS1.27.17/ hastizyaamaakaniivaaratoyaparNiigavedhukaaH/ prazaantikaambhaHzyaamaakalauhityaaNupriyaGgavaH&// CS1.27.18/ mukundo kSiNTigarmuuTii& varukaa varakaastathaa/ zibirotkaTajuurNaahvaaH zyaamaakasadRzaa guNaiH// CS1.27.19/ ruukSaH ziito+aguruH svaadurbahuvaatazakRdyavaH/ sthairyakRt &sakaSaayazca balyaH zleSmavikaaranut// CS1.27.20/ ruukSaH kaSaayanuraso madhuraH kaphapittahaa/ medaHkrimiviSaghnazca balyo veNuyavo mataH// CS1.27.21/ sandhaanakRdvaataharo godhuumaH svaaduziitalaH/ jiivano bRMhaNo vRSyaH snigdhaH sthairyakaro guruH// CS1.27.22/ naandiimukhii madhuulii ca madhurasnigdhaziitale/ ityayaM zuukadhaanyaanaaM puurvo vargaH samaapyate// CS1.27.23/ atha zamiidhaanyavargaH--- kaSaayamadhuro ruukSaH ziitaH paake kaTurlaghuH/ &vizadaH zleSmapittaghno mudgaH suupyottamo mataH// CS1.27.24/ vRSyaH paraM vaataharaH snigdhoSNo madhuro guruH/ balyo bahumalaH puMstvaM maaSaH ziighraM dadaati ca// CS1.27.25/ raajamaaSaH& saro rucyaH kaphazukraamlapittanut/ tatsvaadurvaatalo ruukSaH kaSaayo vizado guruH// CS1.27.26/ uSNaaH kaSaayaaH paake+amlaaH kaphazukraanilaapahaaH/ kulatthaa graahiNaH kaasahikkaazvaasaarzasaaM hitaaH// CS1.27.27/ madhuraa madhuraaH paake graahiNo ruukSaziitalaaH/ makuSThakaaH prazasyante raktapittajvaraadiSu// CS1.27.28/ caNakaazcamasuuraazca khaNDikaaH sahareNavaH/ laghavaH ziitamadhuraaH sakaSaayaa viruukSaNaaH// CS1.27.29/ pittazleSmaNi zasyante suupeSvaalepaneSu ca/ teSaaM masuuraH saMgraahii kalaayo vaatalaH param// CS1.27.30/ snigdhoSNo madhurastiktaH kaSaayaH kaTukastilaH/ tvacyaH kezyazca balyazca vaataghnaH kaphapittakRt// CS1.27.31/ madhuraaH ziitalaa gurvyo balaghnyo ruukSaNaatmikaaH/ sasnehaa balibhirbhojyaa vividhaaH zimbijaatayaH// CS1.27.32/ zimbii ruukSaa kaSaayaa ca koSThe vaataprakopinii/ na ca vRSyaa na cakSuSyaa viSTabhya ca vipacyate// CS1.27.33/ aaDhakii kaphapittaghnii vaatalaa, kaphavaatanut/ avalgujaH saiDagajo, niSpaavaa vaatapittalaaH// CS1.27.34/ kaakaaNDomaa(laa)tmaguptaanaaM maaSavat phalamaadizet/ dvitiiyo+ayaM zamiidhaanyavargaH prokto maharSiNaa// CS1.27.35/ atha maaMsavargaH--- gokharaazvataroSTraazvadviipisiMharkSavaanaraaH/ vRko vyaaghrastarakSuzca babhrumaarjaaramuuSikaaH// CS1.27.36/ lopaako jambukaH zyeno vaantaadazcaaSavaayasau/ zazaghnii madhuhaa bhaaso gRdhroluukakuliGgakaaH// CS1.27.37/ dhuumikaa kurarazceti prasahaa mRgapakSiNaH/ zvetaH zyaamazcitrapRSThaH kaalakaH kaakuliimRgaH// CS1.27.38/ kuurcikaa cillaTo bheko godhaa zallakagaNDakau/ kadalii nakulaH zvaaviditi bhuumizayaaH smRtaaH// CS1.27.39/ sRmarazcamaraH khaGgo mahiSo gavayo gajaH/ nyaGkurvaraahazcaanuupaa mRgaaH sarve rurustathaa// CS1.27.40/ kuurmaH karkaTako matsyaH zizumaarastimiGgilaH/ zuktizaGkhodrakummiiraculukiimakaraadayaH// CS1.27.41/ iti vaarizayaaH proktaa, vakSyante vaaricaariNaH/ haMsaH krauJco balaakaa ca bakaH kaaraNDavaH plavaH// CS1.27.42/ zaraariH puSkaraahvazca kezarii maNituNDakaH&/ mRNaalakaNTho madguzca kaadambaH kaakatuNDakaH// CS1.27.43/ utkrozaH puNDariikaakSo megharaavo+ambukukkuTii/ aaraa nandiimukhii vaaTii sumukhaaH sahacaariNaH// CS1.27.44/ rohiNii kaamakaalii ca saaraso raktaziirSakaH// cakravaakastathaa+anye ca khagaaH santyambucaariNaH// CS1.27.45/ pRSataH zarabho raamaH zvadaMSTro mRgamaatRkaa/ zazoraNau kuraGgazca gokarNaH koTTakaarakaH// CS1.27.46/ caaruSko hariNaiNau ca zambaraH kaalapucchakaH/ RSyazca varapotazca vijJeyaa jaaGgalaa mRgaaH// CS1.27.47/ laavo vartiirakazcaiva vaartiikaH sakapiJjalaH/ cakorazcopacakrazca kukkubho raktavartmakaH// CS1.27.48/ laavaadyaa viSkiraastvete vakSyante vartakaadayaH/ vartako vartikaa caiva barhii tittirikukkuTau// CS1.27.49/ kaGkazaarapadendraabhagonardagirivartakaaH/ krakaro+avakarazcaiva &vaaraDazceti viSkiraaH// CS1.27.50/ zatapatro bhRGgaraajaH koyaSTirjiivajiivakaH/ kairaataH kokilo+atyuuho gopaaputraH priyaatmajaH// CS1.27.51/ laTTaa laTTa(Tuu)Sako babhrurvaTahaa DiNDimaanakaH/ jaTii &dundubhipaakkaaralohapRSThakuliGgakaaH// CS1.27.52/ kapotazukazaaraGgaazciraTiikaGkuyaSTikaaH/ saarikaa kalaviGkazca caTako+aGgaaracuuDakaH// CS1.27.53/ paaraavataH paaNDa(na)vikaH ityuktaaH pratudaa dvijaaH/ prasahya bhakSayantiiti prasahaastena saMjJitaaH// CS1.27.54/ bhuuzayaa bilavaasitvaadaanuupaanuupasaMzrayaat&/ jale nivaasaajjalajaa jalecaryaajjalecaraaH// CS1.27.55/ sthalajaa jaaGgalaaH proktaa mRgaa jaaGgalacaariNaH/ vikiirya viSkiraazceti pratudya pratudaaH smRtaaH// CS1.27.56/ yoniraSTavidhaa tveSaa maaMsaanaaM parikiirtitaa/ prasahaa bhuuzayaanuupavaarijaa vaaricaariNaH// CS1.27.57/ guruuSNasnigdhamadhuraa balopacayavardhanaaH/ vRSyaaH paraM vaataharaaH kaphapittavivardhanaaH// CS1.27.58/ hitaa vyaayaamanityebhyo naraa diiptaagnayazca ye/ prasahaanaaM vizeSeNa maaMsaM maaMsaazinaaM bhiSak// CS1.27.59/ jiirNaarzograhaNiidoSazoSaartaanaaM prayojayet/ laavaadyo vaiSkiro vargaH pratudaa jaaGgalaa mRgaaH// CS1.27.60/ laghavaH ziitamadhuraaH sakaSaayaa hitaa nRNaam/ pittottare vaatamadhye sannipaate kaphaanuge// CS1.27.61/ viSkiraa vartakaadyaastu prasahaalpaantaraa guNaiH/ &naatiziitagurusnigdhaM maaMsamaajamadoSalam// CS1.27.62/ zariiradhaatusaamaanyaadanabhiSyandi bRMhaNam/ maaMsaM madhuraziitatvaadguru bRMhaNamaavikam// CS1.27.63/ &yonaavajaavike mizragocaratvaadanizcite/ saamaanyenopadiSTaanaaM maaMsaanaaM svaguNaiH pRthak// CS1.27.64/ keSaaMcidguNavaizeSyaadvizeSa upadekSyate/ darzanazrotramedhaagnivayovarNasvaraayuSaam// CS1.27.65/ barhii hitatamo balyo vaataghno maaMsazukralaH/ guruuSNasnigdhamadhuraaH svaravarNabalapradaaH// CS1.27.66/ bRMhaNaaH zukralaazcoktaa haMsaa maarutanaazanaaH/ snigdhaazcoSNaazca vRSyaazca bRMhaNaaH svarabodhanaaH// CS1.27.67/ balyaaH paraM vaataharaaH svedanaazcaraNaayudhaaH/ guruuSNo madhuro naatidhanvaanuupaniSevaNaat// CS1.27.68/ tittiriH saMjayecchiighraM triin doSaananilolbaNaan/ pittazleSmavikaareSu sarakteSu kapiJjalaaH// CS1.27.69/ mandavaateSu zasyante zaityamaadhuryalaaghavaat/ laavaaH kaSaayamadhuraa laghavo+agnivivardhanaaH// CS1.27.70/ sannipaataprazamanaaH kaTukaazca vipaakataH/ godhaa vipaake madhuraa kaSaayakaTukaa rase// CS1.27.71/ vaatapittaprazamanii bRMhaNii balavardhanii/ zallako madhuraamlazca vipaake kaTukaH smRtaH// CS1.27.72/ vaatapittakaphaghnazca kaasazvaasaharastathaa/ kaSaayavizadaaH ziitaa raktapittanibarhaNaaH// CS1.27.73/ vipaake madhuraazcaiva kapotaa gRhavaasinaH/ tebhyo laghutaraaH kiMcit kapotaa vanavaasinaH&// CS1.27.74/ ziitaaH saMgraahiNazcaiva svalpamuutrakaraazca te/ zukamaaMsaM kaSaayaamlaM vipaake ruukSaziitalam// CS1.27.75/ zoSakaasakSayahitaM saMgraahi laghu diipanam/ caTakaa madhuraaH snigdhaa balazukravivardhanaaH// CS1.27.76/ sannipaataprazamanaaH zamanaa maarutasya ca/ kaSaayo vizado ruukSaH ziitaH paake kaTurlaghuH// CS1.27.77/ zazaH svaaduH prazastazca saMnipaate+anilaavare/ madhuraa madhuraaH paake tridoSazamanaaH zivaaH// CS1.27.78/ laghavo baddhaviNmuutraaH ziitaazcaiNaaH prakiirtitaaH/ snehanaM bRMhaNaM vRSyaM zramaghnamanilaapaham// CS1.27.79/ varaahapizitaM balyaM rocanaM svedanaM guru/ gavyaM kevalavaateSu piinase viSamajvare// CS1.27.80/ zuSkakaasazramaatyagnimaaMsakSayahitaM ca tat/ snigdhoSNaM madhuraM vRSyaM maahiSaM guru tarpaNam// CS1.27.81/ daarDhyaM bRhattvamutsaahaM svapnaM ca janayatyapi/ guruuSNaa madhuraa balyaa bRMhaNaaH pavanaapahaaH// CS1.27.82/ matsyaaH snigdhaazca vRSyaazca bahudoSaaH prakiirtitaaH/ zaivaalazaSpabhojitvaatsvapnasya ca vivarjanaat// CS1.27.83/ rohito diipaniiyazca laghupaako mahaabalaH/ varNyo vaataharo vRSyazcakSuSyo balavardhanaH// CS1.27.84/ medhaasmRtikaraH pathyaH zoSaghnaH kuurma ucyate/ khaDgamaaMsamabhiSyandi balakRnmadhuraM smRtam// CS1.27.85/ snehanaM bRMhaNaM varNyaM zramaghnamanilaapaham/ dhaartaraaSTracakoraaNaaM dakSaaNaaM zikhinaamapi// CS1.27.86/ caTakaanaaM ca yaani syuraNDaani ca hitaani ca/ kSiiNaretaHsu kaaseSu hRdrogeSu kSateSu ca// CS1.27.87/ madhuraaNyavidaahiini sadyobalakaraaNi ca/ zariirabRMhaNe naanyat khaadyaM maaMsaadviziSyate// CS1.27.88/ iti vargastRtiiyo+ayaM maaMsaanaaM parikiirtitaH/ atha zaakavargaH--- paaTaazuSaazaTiizaakaM vaastukaM suniSaNNakam// CS1.27.89/ vidyaadgraahi tridoSaghnaM bhinnavarcastu vaastukam/ tridoSazamanii vRSyaa kaakamaacii rasaayanii// CS1.27.90/ naatyuSNaziitaviiryaa ca bhedinii kuSThanaazinii/ raajakSavakazaakaM tu tridoSazamanaM laghu// CS1.27.91/ graahi zastaM vizeSeNa grahaNyarzovikaariNaam/ kaalazaakaM tu kaTukaM diipanaM garazophajit// CS1.27.92/ laghuuSNaM vaatalaM ruukSaM &kaalaayaM zaakamucyate/ diipanii coSNaviiryaa ca graahiNii kaphamaarute// CS1.27.93/ prazasyate+amlacaaGgerii grahaNyarzohitaa ca saa/ madhuraa madhuraa paake bhedinii zleSmavardhanii// CS1.27.94/ vRSyaa snigdhaa ca ziitaa ca madaghnii caapyupodikaa/ ruukSo madaviSaghnazca prazasto raktapittinaam// CS1.27.95/ madhuro madhuraH paake ziitalastaNDuliiyakaH/ maNDuukaparNii vetraagraM kucelaa vanatiktakam// CS1.27.96/ karkoTakaavalgujakau paTolaM zakulaadanii/ vRSapuSpaaNi zaarGgeSTaa kembuukaM sakaThillakam// CS1.27.97/ naaDii kalaayaM gojihvaa vaartaakaM tilaparNikaa/ kaulakaM kaarkazaM naimbaM zaakaM paarpaTakaM ca yat// CS1.27.98/ kaphapittaharaM tiktaM ziitaM kaTu vipacyate/ sarvaaNi suupyazaakaani phaJjii cillii kutumbakaH// CS1.27.99/ aalukaani ca sarvaaNi sapatraaNi kuTiJjaram&/ zaNazaalmalipuSpaaNi karbudaaraH suvarcalaa// CS1.27.100/ niSpaavaH kovidaarazca patturazcuccuparNikaa/ kumaarajiivo loTTaakaH paalaGkyaa maariSastathaa// CS1.27.101/ kalambanaalikaasuuryaH kusumbhavRkadhuumakau/ lakSmaNaa ca prapunnaaDo naliniikaa kuTherakaH// CS1.27.102/ loNikaa yavazaakaM ca kuSmaaNDakamavalgujam/ yaatukaH zaalakalyaaNii triparNii piiluparNikaa// CS1.27.103/ zaakaM guru ca ruukSaM ca praayo viSTabhya jiiryati/ madhuraM ziitaviiryaM ca puriiSasya ca bhedanam// CS1.27.104/ svinnaM niSpiiDitarasaM snehaaDhyaM tat prazasyate/ zaNasya kovidaarasya karbudaarasya zaalmaleH// CS1.27.105/ puSpaM graahi prazastaM ca raktapitte vizeSataH/ nyagrodhodumbaraazvatthaplakSapadmaadipallavaaH// CS1.27.106/ kaSaayaaH stambhanaaH ziitaa hitaaH pittaatisaariNaam/ vaayuM vatsaadanii hanyaat kaphaM gaNDiiracitrakau// CS1.27.107/ zreyasii bilvaparNii ca bilvapatraM tu vaatanut/ bhaNDii zataavariizaakaM balaa jiivantikaM ca yat// CS1.27.108/ parvaNyaaH parvapuSpyaazca vaatapittaharaM smRtam/ laghu bhinnazakRttiktaM laaGgalakyurubuukayoH// CS1.27.109/ tilavetasazaakaM ca zaakaM paJcaaGgulasya ca/ vaatalaM kaTutiktaamlamadhomaargapravartanam// CS1.27.110/ ruukSaamlamuSNaM kausumbhaM kaphaghnaM pittavardhanam/ trapusairvaarukaM svaadu guru viSTambhi ziitalam// CS1.27.111/ mukhapriyaM ca ruukSaM ca muutralaM trapusaM tvati/ ervaarukaM ca saMpakvaM daahatRSNaaklamaartinut// CS1.27.112/ varcobhediinyalaabuuni& ruukSaziitaguruuNi ca/ cirbhaTairvaaruke tadvadvarcobhedahite tu te// CS1.27.113/ &sakSaaraM pakvakuuSmaaNDaM madhuraamlaM tathaa laghu/ sRSTamuutrapuriiSaM ca sarvadoSanibarhaNam// CS1.27.114/ keluuTaM ca kadambaM ca nadiimaaSakamaindukam/ vizadaM guru ziitaM ca samabhiSyandi cocyate// CS1.27.115/ utpalaani kaSaayaaNi raktapittaharaaNi ca/ tathaa taalapralambaM syaaduraHkSatarujaapaham// CS1.27.116/ kharjuuraM taalazasyaM ca raktapittakSayaapaham/ taruuTabisazaaluukakrauJcaadanakazerukam// CS1.27.117/ zRGgaaTakaaGkaloDyaM ca guru viSTambhi ziitalam/ kumudotpalanaalaastu sapuSpaaH saphalaaH smRtaaH// CS1.27.118/ ziitaaH svaadukaSaayaastu kaphamaarutakopanaaH/ kaSaayamiiSadviSTambhi raktapittaharaM smRtam// CS1.27.119/ pauSkaraM tu bhavedviijaM madhuraM rasapaakayoH/ balyaH ziito guruH snigdhastarpaNo bRMhaNaatmakaH// CS1.27.120/ vaatapittaharaH svaadurvRSyo muJcaatakaH param/ jiivano bRMhaNo vRSyaH kaNThyaH zasto rasaayane// CS1.27.121/ vidaarikando balyazca muutralaH svaaduziitalaH/ amlikaayaaH smRtaH kando grahaNyarzohito laghuH// CS1.27.122/ naatyuSNaH kaphavaataghno graahii zasto madaatyaye/ tridoSaM baddhaviNmuutraM saarSapaM zaakamucyate// (&tadvat syaadraktanaalasya ruukSamamlaM vizeSataH/) CS1.27.123/ tadvat piNDaalukaM vidyaat kandatvaacca mukhapriyam/ sarpacchatrakavarjyaastu bahvayo+anyaazchatrajaatayaH// CS1.27.124/ ziitaaH piinasakartryazca madhuraa gurvya eva ca/ caturthaH zaakavargo+ayaM patrakandaphalaazrayaH// CS1.27.125/ atha phalavargaH--- tRSNaadaahajvarazvaasaraktapittakSatakSayaan/ vaatapittamudaavartaM svarabhedaM madaatyayam// CS1.27.126/ tiktaasyataamaasyazoSaM kaasaM caazu vyapohati/ mRdviikaa bRMhaNii vRSyaa madhuraa snigdhaziitalaa// CS1.27.127/ madhuraM bRMhaNaM vRSyaM kharjuuraM guru ziitalam/ kSaye+abhighaate daahe ca vaatapitte ca taddhitam// CS1.27.128/ tarpaNaM bRMhaNaM phalgu guru viSTambhi ziitalam/ paruuSakaM madhuukaM ca vaatapitte ca zasyate// CS1.27.129/ madhuraM bRMhaNaM balyamaamraataM tarpaNaM guru/ sasnehaM zleSmalaM ziitaM vRSyaM viSTabhya jiiryati// CS1.27.130/ taalazasyaani siddhaani naarikelaphalaani ca/ bRMhaNasnigdhaziitaani balyaani madhuraaNi ca// CS1.27.131/ madhuraamlakaSaayaM ca viSTambhi guru ziitalam/ pittazleSmakaraM bhavyaM graahi vaktravizodhanam// CS1.27.132/ amlaM paruuSakaM draakSaa badaraaNyaarukaaNi ca/ pittazleSmaprakopiiNi karkandhunikucaanyapi// CS1.27.133/ naatyuSNaM guru saMpakvaM svaadupraayaM mukhapriyam/ bRMhaNaM jiiryati kSipraM naatidoSalamaarukam// CS1.27.134/ dvividhaM ziitamuSNaM ca madhuraM caamlameva ca/ guru paaraavataM jJeyamarucyatyagninaazanam// CS1.27.135/ bhavyaadalpaantaraguNaM kaazmaryaphalamucyate/ tathaivaalpaantaraguNaM tuudamamlaM paruuSakaat// CS1.27.136/ kaSaayamadhuraM TaGkaM vaatalaM guru ziitalam/ kapitthamaamaM kaNThaghnaM viSaghnaM graahi vaatalam&// CS1.27.137/ madhuraamlakaSaayatvaat saugandhyaacca rucipradam/ &paripakvaM ca doSaghnaM viSaghnaM graahi guruvapi// CS1.27.138/ bilvaM tu durjaraM pakvaM doSalaM puutimaarutam/ snigdhoSNatiikSNaM tadvaalaM diipanaM kaphavaatajit// CS1.27.139/ raktapittakaraM baalamaapuurNaM pittavardhanam/ pakvamaamraM jayedvaayuM maaMsazukrabalapradam// CS1.27.140/ kaSaayamadhurapraayaM guru viSTambhi ziitalam/ jaambaraM kaphapittaghnaM graahi vaatakaraM param// CS1.27.141/ badaraM madhuraM snigdhaM bhedanaM vaatapittajit/ tacchuSkaM kaphavaataghnaM pitte na ca virudhyate// CS1.27.142/ kaSaayamadhuraM ziitaM graahi simbi(Jci)tikaaphalam/ gaaGgerukii kariiraM ca bimbii todanadhanvanam// CS1.27.143/ madhuraM sakaSaayaM ca ziitaM pittakaphaapaham/ saMpakvaM panasaM mocaM raajaadanaphalaani ca// CS1.27.144/ svaaduuni sakaSaayaaNi snigdhaziitaguruuNi ca/ kaSaayavizadatvaacca saugandhyaacca rucipradam// CS1.27.145/ avadaMzakSamaM hRdyaM vaatalaM lavaliiphalam/ niipaM &zataahvakaM piilu tRNazuunyaM vikaGkatam// CS1.27.146/ praaciinaamalakaM caiva doSaghnaM garahaari ca/ aiGgudaM tiktamadhuraM snigdhoSNaM kaphavaatajit// CS1.27.147/ tindukaM kaphapittaghnaM kaSaayaM madhuraM laghu/ vidyaadaamalake sarvaan rasaaMllavaNavarjitaan// CS1.27.148/ ruukSaM svaadu kaSaayaamlaM kaphapittaharaM param/ rasaasRGgaaMsamedojaandoSaan hanti bibhiitakam// CS1.27.149/ svarabhedakaphotkledapittarogavinaazanam/ amlaM kaSaayamadhuraM vaataghnaM graahi diipanam// CS1.27.150/ snigdhoSNaM daaDimaM hRdyaM kaphapittaavirodhi ca/ ruukSaamlaM daaDimaM yattu tat pittaanilakopanam// CS1.27.151/ madhuraM pittanutteSaaM puurvaM daaDimamuttamam/ bRkSaamlaM graahi ruukSoSNaM vaatazleSmaNi zasyate// CS1.27.152/ amlikaayaaH phalaM pakvaM tasmaadalpaantaraM guNaiH/ guNaistaireva saMyuktaM bhedanaM tvamlavetasam// CS1.27.153/ zuule+arucau vibandhe ca mande+agnau &madyaviplave/ hikkaazvaase ca kaase ca vamyaaM varcogadeSu ca// CS1.27.154/ vaatazleSmasamuttheSu sarveSvevopadizyate/ kesaraM maatuluGgasya laghu zeSamato+anyathaa// CS1.27.155/ rocano diipano hRdyaH sugandhistvagvivarjitaH/ karcuuraH kaphavaataghnaH zvaasahikkaarzasaaM hitaH// CS1.27.156/ madhuraM kiMcidamlaM ca hRdyaM bhaktaprarocanam/ durjaraM vaatazamanaM naagaraGgaphalaM &guru// CS1.27.157/ vaatamaabhiSukaakSoTamukuulakanikocakaaH/ guruuSNasnigdhamadhuraaH sorumaaNaa balapradaaH// CS1.27.158/ vaataghnaa bRMhaNaa vRSyaaH kaphapittaabhivardhanaaH/ priyaalameSaaM sadRzaM vidyaadauSNyaM vinaa guNaiH// CS1.27.159/ zleSmalaM madhuraM ziitaM zleSmaatakaphalaM guru/ zleSmalaM guru viSTmbhi caaGkoTaphalamagnijit// CS1.27.160/ guruuSNaM madhuraM ruukSaM kezaghnaM ca zamiiphalam/ viSTambhayati kaaraJjaM vaatazleSmaavirodhi ca// CS1.27.161/ aamraatakaM dantazaThamamlaM sakaramardakam/ raktapittakaraM vidyaadairaavatakameva ca// CS1.27.162/ vaataghnaM diipanaM caiva vaartaakaM kaTu tiktakam/ vaatalaM kaphapittaghnaM vidyaat parpaTakiiphalam// CS1.27.63/ pittazleSmaghnamamlaM ca vaatalaM caakSikiiphalam/ madhuraaNyamlapaakiini pittazleSmaharaaNi ca// CS1.27.164/ azvatthodumbaraplakSanyagrodhaanaaM phalaani ca/ kaSaayamadhuraamlaani vaatalaani guruuNi ca// CS1.27.165/ bhallaatakaasthyagnisamaM tanmaaMsaM svaadu ziitalam/ paJcamaH phalavargo+ayamuktaH praayopayogikaH// CS1.27.166/ atha haritavargaH--- rocanaM diipanaM vRSyamaardrakaM vizvabheSajam/ vaatazleSmavibandheSu rasastasyopadizyate// CS1.27.167/ rocano diipanastiikSNaH sugandhirmukhazodhanaH/ jambiiraH kaphavaataghnaH krimighno bhaktapaacanaH// CS1.27.168/ baalaM doSaharaM, vRddhaM tridoSaM, maarutaapaham/ snigdhasiddhaM, vizuSkaM tu muulakaM kaphavaatajit// CS1.27.169/ hikkaakaasaviSazvaasapaarzvazuulavinaazanaH/ pittakRt kaphavaataghnaH surasaH puutigandhahaa// CS1.27.170/ yavaanii caarjakazcaiva zigruzaaleyamRSTakam/ hRdyaanyaamvaadaniiyaani pittamutklezayanti ca// CS1.27.171/ gaNDiiro jalapippalyastumbaruH zRGgaverikaa/ tiikSNoSNakaTuruukSaaNi kaphavaataharaaNi ca// CS1.27.172/ puMstvaghnaH kaTuruukSoSNo bhuustRNo vaktrazodhanaH/ kharaahvaa kaphavaataghnii bastirogarujaapahaa// CS1.27.173/ dhaanyakaM caajagandhaa ca sumukhazceti rocanaaH/ sugandhaa naatikaTukaa doSaanutklezayanti ca// CS1.27.174/ graahii gRJjanakastiikSNo vaatazleSmaarzasaaM hitaH/ svedane+abhyavahaare ca yojayettamapittinaam// CS1.27.175/ zleSmalo maarutaghnazca palaaNDurna ca pittanut&/ aahaarayogii balyazca gururvRSyo+atha rocanaH// CS1.27.176/ krimikuSThakilaasaghno vaataghno gulmanaazanaH/ snigdhazcoSNazca vRSyazca lazunaH kaTuko guruH// CS1.27.177/ zuSkaaNi kaphavaataghnaanyetaanyeSaaM phalaani ca/ haritaanaamayaM caiSa SaSTho vargaH samaapyate// CS1.27.178/ atha madyavargaH--- prakRtyaa madyamamloSNamamlaM coktaM vipaakataH/ sarvaM saamaanyatastasya vizeSa upadekSyate// CS1.27.179/ kRzaanaaM saktamuutraaNaaM grahaNyarzovikaariNaam/ suraa prazastaa vaataghnii stanyaraktakSayeSu ca// CS1.27.180/ hikkaazvaasapratizyaayakaasavarcograhaarucau/ vamyaanaahavibandheSu vaataghnii madiraa hitaa// CS1.27.181/ zuulapravaahikaaTopakaphavaataarzasaaM hitaH/ jagalo graahiruukSoSNaH zophaghno bhaktapaacanaH// CS1.27.182/ zoSaarzograhaNiidoSapaaNDurogaarucijvaraan/ hantyariSTaH kaphakRtaan rogaanrocanadiipanaH&// CS1.27.183/ mukhapriyaH sukhamadaH sugandhirbastiroganut&/ jaraNiiyaH pariNato hRdyo varNyazca zaarkaraH// CS1.27.184/ rocano diipano hRdyaH zoSazophaarzasaaM hitaH/ snehazleSmavikaaraghno varNyaH pakvaraso mataH// CS1.27.185/ jaraNiiyo vibandhaghnaH svaravarNavizodhanaH/ lekhanaH ziitarasiko hitaH zophodaraarzasaam// CS1.27.186/ sRSTabhinnazakRdvaato gauDastarpaNadiipanaH/ paaNDurogavraNahitaa diipanii caakSikii mataa&// CS1.27.187/ suraasavastiivramado vaataghno vadanapriyaH/ chedii madhvaasavastiikSNo maireyo madhuro guruH// CS1.27.188/ dhaatakyaa+abhiSuto hRdyo& ruukSo rocanadiipanaH/ &maadhviikavanna caatyuSNo mRdviikekSurasaasavaH// CS1.27.189/ rocanaM diipanaM hRdyaM balyaM pittaavirodhi ca/ vibandhaghnaM kaphaghnaM ca madhu laghvalpamaarutam// CS1.27.190/ suraa samaNDaa ruukSoSNaa yavaanaaM vaatapittalaa/ gurvii jiiryati viSTabhya zleSmalaa tu madhuulikaa// CS1.27.191/ diipanaM jaraNiiyaM ca hRtpaaNDukrimiroganut/ grahaNyarzohitaM bhedi sauviirakatuSodakam// CS1.27.192/ daahajvaraapahaM sparzaat paanaadvaatakaphaapaham/ vibandhaghnamavasraMsi diipanaM caamlakaaJjikam// CS1.27.193/ praayazo+abhinavaM madyaM gurudoSasamiiraNam/ srotasaaM zodhanaM jiirNaM diipanaM laghu rocanam// CS1.27.194/ harSaNaM priiNanaM madyaM bhayazokazramaapaham/ praagalbhyaviiryapratibhaatuSTipuSTibalarpadam// CS1.27.195/ saattvikairvidhivadyuktyaa piitaM syaadamRtaM yathaa/ vargo+ayaM saptamo madyamadhikRtya prakiirtitaH// CS1.27.196/ atha jalavargaH--- jalamekavidhaM sarvaM patatyaindraM nabhastalaat/ &tat patat patitaM caiva dezakaalaavapekSate// CS1.27.197/ khaat& patat somavaayvarkaiH spRSTaM kaalaanuvartibhiH/ zotoSNasnigdharuukSaadyairyathaasannaM mahiiguNaiH// CS1.27.198/ ziitaM zuci zivaM mRSTaM vimalaM laghu SaDguNam/ prakRtyaa divyamudakaM, bhraSTaM paatramapekSate// CS1.27.199/ zvete kaSaayaM bhavati paaNDare syaattu tiktakam/ kapile kSaarasaMsRSTamuuSare lavaNaanvitam// CS1.27.200/ kaTu parvatavistaare& madhuraM kRSNamRttike/ etat SaaDguNyamaakhyaataM mahiisthasya jalasya hi/ tathaa+avyaktarasaM vidyaadaindraM kaaraM himaM ca yat// CS1.27.201/ yadantariikSaat patatiindrasRSTaM coktaizca paatraiH parigRhyate+ambhaH/ tadaindramityeva vadanti dhiiraa narendrapeyaM &salilaM pradhaanam// CS1.27.202/ iiSatkaSaayamadhuraM susuukSmaM vizadaM laghu/ aruukSamanabhiSyandi sarvaM paaniiyamuttamam// CS1.27.203/ gurvabhiSyandi paaniiyaM vaarSikaM madhuraM navam/ tanu ladhvanabhiSyandi praayaH zaradi varSati// CS1.27.204/ tattu ye sukumaaraaH syuH snigdhabhuuyiSThabhojanaaH/ teSaaM bhojye ca bhakSye ca lehye peye ca zasyate// CS1.27.205/ hemante salilaM snigdhaM vRSyaM balahitaM guru/ kiMcittato laghutaraM zizire kaphavaatajit// CS1.27.206/ kaSaayamadhuraM ruukSaM vidyaadvaasantikaM jalam/ graiSmikaM tvanabhiSyandi jalamityeva nizcayaH// CS1.27.207/ vibhraanteSu tu kaaleSu yat prayacchanti toyadaaH/ salilaM tattu doSaaya yujyate naatra saMzayaH// CS1.27.208/ raajabhii raajamaatraizca sukumaaraizca maanavaiH/ sugRhiitaaH zaradyaapaH prayoktavyaa vizeSataH// CS1.27.209/ nadyaH paaSaaNavicchinnavikSubdhaabhihatodakaaH&/ himavatprabhavaaH pathyaaH puNyaa devarSisevitaaH// CS1.27.210/ nadyaH paaSaaNasikataavaahinyo vimalodakaaH/ malayaprabhavaa yaazca jalaM taasvamRtopamam// CS1.27.211/ pazcimaabhimukhaa yaazca pathyaastaa nirmalodakaaH/ praayo mRduvahaa gurvyo yaazca puurvasamudragaaH// CS1.27.212/ paariyaatrabhavaa yaazca vindhyasahyabhavaazca yaaH/ zirohRdrogakuSThaanaaM taa hetuH zliipadasya ca// CS1.27.213/ vasudhaakiiTasarpaakhumalasaMduuSitodakaaH/ varSaajalavahaa nadyaH sarvadoSasamiiraNaaH// CS1.27.214/ vaapiikuupataDaagotsasaraHprasravaNaadiSu/ aanuupazailadhanvaanaaM guNadoSairvibhaavayet// CS1.27.215/ picchilaM krimilaM klinnaM parNazaivaalakardamaiH/ vivarNaM virasaM saandraM durgandhaM na hitaM jalam// CS1.27.216/ visraM tridoSaM lavaNamambu yadvaruNaalayam/ ityambuvargaH prokto+ayamaSTamaH suvinizcitaH// CS1.27.217/ atha gorasavargaH--- svaadu ziitaM mRdu snigdhaM bahalaM zlakSNapicchilam/ guru mandaM prasannaM ca gavyaM dazaguNaM payaH// CS1.27.218/ tadevaMguNamevaujaH saamaanyaadabhivardhayet/ pravaraM jiivaniiyaanaaM kSiiramuktaM rasaayanam// CS1.27.219/ mahiSiiNaaM gurutaraM gavyaacchiitataraM payaH/ snehaanyuunamanidraaya hitamatyagnaye ca tat// CS1.27.220/ ruukSoSNaM kSiiramuSTriiNaamiiSatsalavaNaM laghu/ zastaM vaatakaphaanaahakrimizophodaraarzasaam// CS1.27.221/ balyaM sthairyakaraM sarvamuSNaM caikazaphaM payaH/ saamlaM salavaNaM ruukSaM zaakhaavaataharaM laghu// CS1.27.222/ chaagaM kaSaayamadhuraM ziitaM graahi payo laghu/ raktapittaatisaaraghnaM kSayakaasajvaraapaham// CS1.27.223/ hikkaazvaasakaraM tuuSNaM pittazleSmalamaavikam/ hastiniinaaM payo balyaM guru sthairyakaraM param// CS1.27.224/ jiivanaM bRMhaNaM saatmyaM snehanaM maanuSaM payaH/ naavanaM raktapitte ca tarpaNaM caakSizuulinaam// CS1.27.225/ rocanaM diipanaM vRSyaM snehanaM balavardhanam/ paake+amlamuSNaM vaataghnaM maGgalyaM bRMhaNaM dadhi// CS1.27.226/ piinase caatisaare ca ziitake viSamajvare/ arucau muutrakRcchre ca kaarzye ca dadhi zasyate// CS1.27.227/ zaradgriiSmavasanteSu praayazo dadhi garhitam/ raktapittakaphottheSu vikaareSvahitaM ca tat// CS1.27.228/ &tridoSaM mandakaM, jaataM vaataghnaM dadhi, zukralaH/ saraH, zleSmaanilaghnastu maNDaH srotovizodhanaH// CS1.27.229/ zophaarzograhaNiidoSamuutragrahodaraarucau/ snehavyaapadi paaNDutve takraM dadyaadgareSu ca// CS1.27.230/ saMgraahi diipanaM hRdyaM navaniitaM navoddhRtam/ grahaNyarzovikaaraghnamarditaarucinaazanam// CS1.27.231/ smRtibuddhyagnizukraujaHkaphamedovivardhanam/ vaatapittaviSonmaadazoSaalakSmiijvaraapaham&// CS1.27.232/ sarvasnehottamaM ziitaM madhuraM rasapaakayoH/ sahasraviiryaM vidhibhirghRtaM karmasahasrakRt// CS1.27.233/ madaapasmaaramuurcchsaayazoSonmaadagarajvaraan/ yonikarNaziraHzuulaM ghRtaM jiirNamapohati// CS1.27.234/ sarpiiMSyajaavimahiSiikSiiravat svaani nirdizet/ piiyuuSo moraTaM caiva kilaaTaa vividhaazca ye// CS1.27.235/ diipataagniinaamanidraaNaaM sarva eva sukhapradaaH/ guravastarpaNaa vRSyaa bRMhaNaaH pavanaapahaaH// CS1.27.236/ vizadaa guravo ruukSaa graahiNastakrapiNDakaaH/ gorasaanaamayaM vargo navamaH parikiirtitaH// CS1.27.237/ athokSuvargaH--- vRSyaH ziitaH saraH snigdho bRMhaNo madhuro rasaH/ zleSmalo bhakSitasyekSoryaantrikastu& vidahyate// CS1.27.238/ zaityaat prasaadaanmadhuryaat pauNDrakaadvaMzako varaH/ prabhuutakrimimajjaasRGnodomaaMsakaro guDaH// CS1.27.239/ kSudro guDazcaturbhaagatribhaagaardhaavazeSitaH/ raso gururyathaapuurvaM dhautaH svalpamalo guDaH// CS1.27.240/ tato matsyaNDikaakhaNDazarkaraa vimalaaH param/ yathaa yathaiSaaM vaimalyaM bhavecchaityaM tathaa tathaa// CS1.27.241/ vRSyaa kSiiNakSatahitaa sasnehaa guDazarkaraa/ kaSaayamadhuraa ziitaa satiktaa yaasazarkaraa// CS1.27.242/ ruukSaa vamyatisaaraghnii cchedanii madhuzarkaraa/ tRSNaasRkpittadaaheSu prazastaaH sarvazarkaraaH// CS1.27.243/ maakSikaM bhraamaraM kSaudraM paittikaM madhujaatayaH/ maakSikaM pravaraM teSaaM vizeSaadbhraamaraM guru// CS1.27.244/ maakSikaM tailavarNaM syaadghRtavarNaM tu pauttikam/ kSaudraM kapilavarNaM syaacchvetaM bhraamaramucyate// CS1.27.245/ vaatalaM guru ziitaM ca raktapittakaphaapaham/ sandhaatR cchedanaM ruukSaM kaSaayaM madhuraM madhu&// CS1.27.246/ hanyaanmadhuuSNamuSNaartamathavaa saviSaanvayaat/ gururuukSakaSaayatvaacchaityaaccalpaM hitaM madhu// CS1.27.247/ naataH kaSTatamaM kiMcinmadhvaamaattaddhi maanavam/ upakramavirochitvaat sadyo hanyaadyathaa viSam// CS1.27.248/ aame soSNaa kriyaa kaaryaa saa madhvaame virudhyate/ madhvaamaM daaruNaM tasmaat sadyo hanyaadyathaa viSam// CS1.27.249/ naanaadravyaatmakatvaacca yogavaahi paraM madhu/(=SS Suu 45.142cd) itiikSuvikRtipraayo vargo+ayaM dazamo mataH// CS1.27.250/ atha kRtaannavargaH--- kSuttRSNaaglaanidaurbalyakukSirogajvaraapahaa/ svedaagnijananii peyaa vaatavarconulomanii// CS1.27.251/ tarpaNii graahiNii ladhvii hRdyaa caapi vilepikaa/ maNDastu diipayatyagniM vaataM caapyanulomayet// CS1.27.252/ mRduukaroti srotaaMsi svedaM saMjanayatyapi/ laGghitaanaaM viriktaanaaM jiirNe snehe ca tRSyataam// CS1.27.253/ diipanatvaallaghutvaacca maNDaH syaat praaNadhaaraNaH/ laajapeyaa zramaghnii tu kSaamakaNThasya dehinaH// CS1.27.254/ tRSNaatiisaarazamano dhaatusaamyakaraH zivaH/ laajamaNDo+agnijanano &daahamuurcchaanivaaraNaH// CS1.27.255/ mandaagniviSamaagniinaaM baalasthavirayoSitaam/ deyazca sukumaaraaNaaM laajamaNDaH susaMskRtaH// CS1.27.256/ kSutpipaasaapahaH pathyaH zuddhaanaaM ca malaapahaH/ zRtaH pippalizuNThiibhyaaM &yukto laajaamladaaDimaiH// CS1.27.257/ kaSaayamadhuraaH ziitaa laghavo laajasaktavaH/ sudhautaH prasrutaH svinnaH saMtaptazcaudano laghuH// CS1.27.258/ bhRSTataNDulamicchanti garazleSmaamayeSvapi/ adhauto+aprasruto+asvinnaH ziitazcaapyodano guruH// CS1.27.259/ maaMsazaakavasaatailaghRtamajjaphalaudanaaH/ balyaaH saMtarpaNaa hRdyaa guravo bRMhayanti ca// CS1.27.260/ tadvanmaaSatilakSiiramudgasaMyogasaadhitaaH/ kulmaaSaa guravo ruukSaa vaatalaa bhinnavarcasaH// CS1.27.261/ svinnabhakSyaastu ye kecit saupyagaudhuumayaavikaaH/ bhiSak teSaaM yathaadravyamaadizedgurulaaghavam// CS1.27.262/ akRtaM kRtayuuSaM ca tanuM saaMskaarikaM rasam/ suupamamlamanamlaM ca guruM vidyaadyathottaram// CS1.27.263/ saktavo vaatalaa ruukSaa bahuvarconulominaH/ tarpayanti naraM sadyaH piitaaH sadyobalaazca te// CS1.27.264/ madhuraa laghavaH ziitaaH saktavaH zaalisaMbhavaaH/ graahiNo raktapittaghnaastRSNaacchardijvaraapahaaH// CS1.27.265/ hanyaadvyaadhiin yavaapuupo yaavako vaaDya eva ca/ udaavartapratizyaayakaasamehagalagrahaan// CS1.27.266/ dhaanaasaMjJaastu ye bhakSyaaH praayaste lekhanaatmakaaH/ zuSkatvaattarpaNaazcaiva viSTambhitvaacca durjaraaH// CS1.27.267/ viruuDhadhaanaa zaSkulyo madhukroDaaH sapiNDakaaH/ puupaaH puupalikaadyaazca guruvaH paiSTikaaH param// CS1.27.268/ phalamaaMsavasaazaakapalalakSaudrasaMskRtaaH/ bhakSyaa vRSyaazca balyaazca guravo bRMhaNaatmakaaH// CS1.27.269/ vezavaaro guruH snigdho balopacayavardhanaH/ guravastarpaNaa vRSyaaH kSiirekSurasapuupakaaH&// CS1.27.270/ saguDaaH satilaazcaiva sakSiirakSaudrazarkaraaH/ bhakSyaa vRSyaazca balyaazca paraM tu guravaH smRtaaH// CS1.27.271/ sasnehaaH snehasiddhaazca bhakSyaa vividhalakSaNaaH/ guravastarpaNaa vRSyaa hRdyaa gaudhuumikaa mataaH// CS1.27.272/ saMskaaraallaghavaH santi bhakSyaa gaudhuumapaiSTikaaH/ dhaanaaparpaTapuupaadyaastaan buddhvaa nirdizettathaa// CS1.27.273/ pRthukaa guravo &bhRSTaan bhakSayedalpazastu taan/ yaavaa viSTabhya jiiryanti sarasaa bhinnavarcasaH// CS1.27.274/ suupyaannavikRtaa bhakSyaa vaatalaa ruukSaziitalaaH/ sakaTusnehalavaNaanalpazo bhakSayettu taan// CS1.27.275/ mRdupaakaazca ye bhakSyaaH sthuulaazca kaThinaazca ye/ guravaste vyatikraantapaakaaH puSTibalapradaaH// CS1.27.276/ dravyasaMyogasaMskaaraM dravyamaanaM pRthak tathaa/ bhakSyaaNaamaadizedbuddhvaa yathaasvaM gurulaaghavam// CS1.27.277/ (&naanaadravyaiH samaayuktaH pakvaamaklinnabharjitaiH/ vimardako gururhRdyo vRSyo balavataaM hitaH//) CS1.27.278/ rasaalaa bRMhaNii vRSyaa snigdhaa balyaa rucipradaa/ snehanaM tarpaNaM hRdyaM vaataghnaM saguDaM dadhi// CS1.27.279/ draakSaakharjuurakolaanaaM guru viSTambhi paanakam/ paruuSakaaNaaM kSaudrasya yaccekSuvikRtiM prati// CS1.27.280/ teSaaM kaTvamlasaMyogaan& paanakaanaaM pRthak pRthak/ dravyaM maanaM ca vijJaaya guNakarmaaNi caadizet// CS1.27.281/ kaTvamlasvaadulavaNaa laghavo raagaSaaDavaaH/ mukhapriyaazca hRdyaazca diipanaa bhaktarocanaaH// CS1.27.282/ aamraamlakalehaazca bRMhaNaa balavardhanaaH/ rocanaastarpaNaazcoktaaH snehamaadhuryagauravaat// CS1.27.283/ buddhvaa saMyogasaMskaaraM dravyamaanaM ca tacchritam/ guNakarmaaNi lehaanaaM teSaaM teSaaM tathaa vadet// CS1.27.284/ raktapittakaphotkledi zuktaM vaataanulomanam/ kandamuulaphalaadyaM ca tadvadvidyaattadaasutam// CS1.27.285/ ziNDaakii caasutaM caanyat kaalaamlaM rocanaM laghu/ vidyaadvargaM kRtaannaanaamekaadazatamaM bhiSak// CS1.27.286/ &kaSaayaanurasaM svaadu suukSmamuSNaM vyavaayi ca/ pittalaM baddhaviNmuutraM na ca zleSmaabhivardhanam// CS1.27.287/ vaataghneSuuttamaM balyaM medhaagnivardhanam/ tailaM saMyogasaMskaaraat sarvarogaapahaM matam// CS1.27.288/ tailaprayogaadajaraa nirvikaaraa jitazramaaH/ aasannatibalaaH saMkhye daityaadhipatayaH puraa// CS1.27.289/ airaNDatailaM madhuraM guru zleSmaabhivardhanam/ vaataasRgagulmahRdrogajiirNajvaraharaM param// CS1.27.290/ kaTuuSNaM saarSapaM tailaM raktapittapraduuSaNam/ kaphazukraanilaharaM kaNDuukoThavinaazanam&// CS1.27.291/ priyaalatailaM madhuraM guru zleSmaabhivardhanam/ hitamicchanti naatyauSNyaatsaMyoge vaatapittayoH// CS1.27.292/ aatasyaM madhuraamlaM tu vipaake kaTukaM tathaa/ uSNaviiryaM hitaM vaate raktapittaprakopaNam// CS1.27.293/ kusumbhatailamuSNaM ca vipaake kaTukaM guru/ vidaahi ca cizeSeNa sarvadoSaprakopaNam// CS1.27.294/ phalaanaaM yaani caanyaani &tailaanyaahaarasaMvidhau/ yujyante guNakarmabhyaaM taani bruuyaadathaaphalam// CS1.27.295/ madhuro bRMhaNo vRSyo balyo majjaa tathaa vasaa/ yathaasattvaM tu zaityoSNe vasaamajjJorvinirdizet// CS1.27.296/ sasnehaM diipanaM vRSyamuSNaM vaatakaphaapaham/ vipaake madhuraM hRdyaM rocanaM vizvabheSajam// CS1.27.297/ zleSmalaa madhuraa caardraa gurvii snigdhaa ca pippalii/ saa zuSkaa kaphavaataghnii kaTuuSNaa vRSyasaMmataa&// CS1.27.298/ naatyarthamuSNaM maricamavRSyaM laghu rocanam/ cheditvaacchoSaNatvaacca diipanaM kaphavaatajit&// CS1.27.299/ vaatazleSmavibandhaghnaM kaTuuSNaM diipanaM laghu/ hiGgu zuulaprazamanaM vidyaat paacanarocanam// CS1.27.300/ rocanaM diipanaM vRSyaM cakSuSyamavidaahi ca/ triDoSaghnaM &samadhuraM saindhavaM lavaNottamam// CS1.27.301/ saukSmyaadauSNyaallaghutvaacca saugandhyaacca rucipradam/ sauvarcalaM vibandhaghnaM hRdyamudgaarazodhi ca// CS1.27.302/ taikSNyaadauSNyaadvyavaayitvaaddiipanaM zuulanaazanam/ uurdhvaM caadhazca vaataanaamaanulomyakaraM biDam// CS1.27.303/ satiktakaTu sakSaaraM tiikSNamutkledi caudbhidam/ na kaalalavaNe gandhaH sauvarcalaguNaazca te// CS1.27.304/ saamudrakaM samadhuraM, satiktaM kaTu paaMzujam/ rocanaM lavaNaM sarvaM paaki sraMsyanilaapaham// CS1.27.305/ hRtpaaNDugrahaNiirogapliihaanaahagalagrahaan/ kaasaM kaphajamarzaaMsi yaavazuuko vyapohati// CS1.27.306/ tiikSNoSNo laghuruukSazca kledii &paktaa vidaaraNaH/ daahano diipanazchettaa sarvaH &kSaaro+agnisannibhaH// CS1.27.307/ kaaravii kuJcikaa+ajaajii yavaanii dhaanyatumburu/ rocanaM diipanaM vaatakaphadaurgandhyanaazanam// CS1.27.308/ aahaarayoginaaM bhaktinizcayo na tu vidyate/ &samaapto dvaadazazcaayaM varga aahaarayoginaam// CS1.27.309/ zuuladhaanyaM zamiidhaanyaM samaatiitaM prazasyate/ puraaNaM praayazo ruukSaM praayeNaabhinavaM &guru// CS1.27.310/ yadyadaagacchati& kSipraM tattallaghutaraM smRtam/ nistuSaM yuktibhRSTaM ca suupyaM laghu vipacayate// CS1.27.311/ mRtaM kRzaM caatimedyaM vRddhaM baalaM viSairhatam/ agocarabhRtaM vyaalasuuditaM maaMsamutsRjet// CS1.27.312/ ato+anyathaa hitaM maaMsaM bRMhaNaM balavardhanam/ priiNanaH sarvabhuutaanaaM hRdyo maaMsarasaH param// CS1.27.313/ zuSyataaM vyaadhimuktaanaaM kRzaanaaM kSiiNaretasaam/ balavarNaarthinaaM caiva rasaM vidyaadyathaamRtam// CS1.27.314/ sarvarogaprazamanaM yathaasvaM vihitaM rasam/ vidyaat svaryaM balakaraM vayobuddhiindriyaayuSaam// CS1.27.315/ vyaayaamanityaaH striinityaa madyanityaazca ye naraaH/ nityaM maaMsarasaahaaraa naaturaaH syurna durbalaaH// CS1.27.316/ krimivaataatapahataM zuSkaM jiirNamanaartavam/ zaakaM niHsnehasiddhaM ca varjyaM yaccaaparisrutam// CS1.27.317/ puraaNamaamaM saMkliSTaM krimivyaalahimaatapaiH/ adezakaalajaM klinnaM yatsyaatphalamasaadhu tat// CS1.27.318/ &haritaanaaM yathaazaakaM nirdezaH saadhanaadRte/ madyaambugorasaadiinaaM sve sve varge vinizcayaH// CS1.27.319/ &yadaahaaraguNaiH paanaM vipariitaM tadiSyate/ annaanupaanaM dhaatuunaaM dRSTaM yanna virodhi ca// CS1.27.320/ aasavaanaaM samuddiSTaamaziitiM caturuttaraam/ jalaM peyamapeyaM ca pariikSyaanupibeddhitam// CS1.27.321/ &snigdhoSNaM maarute zastaM pitte madhuraziitalam/ kaphe+anupaanaM ruukSoSNaM kSaye maaMsarasaH param// CS1.27.322/ upavaasaadhvabhaaSyastriimaarutaatapakarmabhiH/ klaantaanaamanupaanaarthaM payaH pathyaM yathaa+amRtam// CS1.27.323/ suraa kRzaanaaM puSTyarthamanupaanaM vidhiiyate/ kaarzyaarthaM sthuuladehaanaamanu zastaM madhuudakam// CS1.27.324/ alpaagniinaamanidraaNaaM tandraazokabhayaklamaiH/ madyamaaMsocitaanaaM ca madyamevaanuzasyate// CS1.27.325/ &athaanupaanakarmaguNaan pravakSyaamaH anupaanaM tarpayati, priiNayati, uurjayati, bRMhayati, paryaaptimabhinirvartayati, bhuktamavasaadayati, annasaGghaataM bhinatti, maardavamaapaadayati, kledayati, jarayati, sukhapariNaamitaamaazuvyavaayitaaM caahaarasyopajanayatiiti // CS1.27.326/ bhavati caatra CS1.27.326ab/ anupaanaM hitaM yuktaM tarpayatyaazu maanavam / CS1.27.326cd/ sukhaM pacati caahaaramaayuSe ca balaaya ca // CS1.27.327ab/ nordhvaaGgamaarutaaviSTa na hikkaazvaasakaasinaH / CS1.27.327cd/ na giitabhaaSyaaadhyayanaprasaktaa norasi kSataaH // CS1.27.328ab/ pibeyurudakaM bhuktvaa taddhi kaNTorasi sthitam / CS1.27.328cd/ snehamaahaarajaM hatvaa bhuuyo doSaaya kalpate // CS1.27.329ab/ annapaanaikadezo+ayamuktaH praayopayogikaH / CS1.27.329cd/ dravyaaNi na hi nirdeSTuM zakyaM kaatsnryena naamabhiH // CS1.27.330ab/ yathaa naanauSadhaM kiMciddezajaanaaM vaco yathaa / CS1.27.330cd/ dravyaM tattattathaa vaacyamanuktamiha yadbhavet // CS1.27.331ab/ caraH zariiraavayavaaH svabhaavo dhaatavaH kriyaa / CS1.27.331cd/ liGgaH pramaaNaM saMskaaro maatra caasmin pariikSyate // CS1.27.332ab/ caro+anuupajalaakaazadhanvaadyo bhakSyasaMvidhiH / CS1.27.332cd/ jalajaanuupajaazcaiva jalaanuupacaraazca ye // CS1.27.333ab/ gurubhakSyaazca ye sattvaaH sarve te guravaH smRtaaH / CS1.27.333cd/ laghubhakSyaastu laghavo dhanvajaa dhanvacaariNaH // CS1.27.334ab/ zariiraavayavaaH sakthiziraHskandhaadayastathaa / CS1.27.334cd/ sakthimaaMsaadguruH skandhastataH kroDastataH ziraH // CS1.27.335ab/ vRSaNau carma meDhraM ca zroNii vRkkau yakRdgudam / CS1.27.335cd/ maaMsaadgurutaraM vidyaadyathaasvaM madhyamasthi ca // CS1.27.336ab/ svabhaavaallaghavo mugaastathaa laavakapiJjalaaH / CS1.27.336cd/ svabhaavaadguravo maaSaa varaahamahiSaastathaa // CS1.27.337ab/ dhaatuunaaM zoNitaadiinaaM guruM vidyaadyathottaram / CS1.27.337cd/ alasebhyo viziSyante praaNino ye bahukriyaaH // CS1.27.338ab/ gauravaM liGgasaamaanye puMsaaM striiNaaM tu laaghavam / CS1.27.338cd/ mahaapramaaNaa guravaH svajaatau laghavo+anyathaa // CS1.27.339ab/ guruuNaaM laaghavaM vidyaat saMskraaraat saviparyayam / CS1.27.339cd/ vriiherlaajaa yathaa ca syuH saktuunaaM siddhapiNDikaaH // CS1.27.340ab/ alpaadaane guruuNaaM ca laghuunaaM caatisevane / CS1.27.340cd/ maatraa kaaraNamuddiSTaM dravyaaNaaM gurulaaghave // CS1.27.341ab/ guruuNaamalpamaadeyaM laghuunaaM tRptiriSyate / CS1.27.341cd/ maatraaM dravyaaNyapekSante maatraa caagnimapekSate // CS1.27.342ab/ balamaarogyamaayuzca praaNaazcaagnau pratiSThitaaH / CS1.27.342cd/ annapaanendhanaizcaagnirjvalati vyeti caanyathaa // CS1.27.343ab/ gurulaaghavacinteyaM praayeNaalapavbalaan prati / CS1.27.343cd/ mandakriyaananaarogyaan sukumaaraansukhocitaan // CS1.27.344ab/ diiptaagnayaH kharaahaaraaH karmanityaa mahodaraaH / CS1.27.344cd/ ye naraaH prati taaMzcintyaM naavazyaM gurulaaghavam // CS1.27.345ab/ hitaabhirjuhuyaannityamantaragniM samaahitaH / CS1.27.345cd/ annapaanasamidbhirnaa maatraakaalau vicaarayan // CS1.27.346ab/ aahitaagniH sadaa pathyaanyantaragnau juhoti yaH / CS1.27.346cd/ divase divase brahma japatyatha dadaati ca // CS1.27.347ab/ naraM niHzreyase yuktaM saatmyajJaM paanabhojane / CS1.27.347cd/ bhajante naamayaaH kecidbhaavino+apyantaraadRte // CS1.27.348ab/ SaDtriMzataM sahasraaNi raatriiNaaM hitabhojanaH / CS1.27.348cd/ jiivatyanaaturo janturjitaatmaa saMmataH sataam // CS1.27.349ab/ praaNaaH praaNabhRtaamannamannaM loko+abhidhaavati / CS1.27.349cd/ varNaH prasaadaH sausvaryaM jiivitaM pratibhaa sukham // CS1.27.350ab/ tuSTiH puSTirbalaM medhaa sarvamanne pratiSThitam / CS1.27.350cd/ laukikaM karma yadvRttau svargatau yaca vaidikam // CS1.27.351ab/ karmaapavarge yaccoktaM taccaapyanne pratiSThitam / CS1.27.351/ tatra zlokaH CS1.27.351cd/ annapaanaguNaaH saagryaa vargaa dvaadaza nizcitaaH // CS1.27.352ab/ saguNaanyanupaaanaani gurulaaghavasaMgrahaH / CS1.27.352cd/ annapaanavidhaavuktaM tat pariikSyaM vizeSataH // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane+annapaanavidhirnaama saptaviMzo+adhyaayaH // CS1.28.0/ aSTaaviMzo+adhyaayaH / CS1.28.1/ athaato vividhaazitapiitiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.28.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.28.3/ vividhamazitaM piitaM liiDhaM khaaditaM jantorhitamantaragnisandhukSitabalena yathaasvenoSmaNaa samyagvipacyamaanaM kaalavadanavasthitasarvadhaatupakamanupahatasarvadhaatuuNsmamaarutasrotaH kevalaM zriiramupacayabalavarNasukhaayuSaa yojayati zariiradhaatuunuurjayati ca / dhaatavo hi dhaatvaahaaraaH prakRtimanuvartante // CS1.28.4/ tatraahaaraprasaadaakhyo rasaH kiTTaM ca malaakhyamabhinirvartate / kiTTaat svedamuutrapuriiSavaatapittazleSmaaNaH karNaakSinaasikaasyalomakuupaprajananamalaaH kezazmazrulomanakhaadayazcaavayavaaH puSyanti / puSyanti tvaahaararasaadrasarudhiramaaMsamedosthimajjazukraujaaMsi paJcendriyadravyaaNi dhaatuprasaadasaMjJakaani zariirasandhibandhapicchaadayazcaavayavaaH / te sarva eva dhaatavo malaakhyaaH prasaadaakhyaazca rasamalaabhyaaM puSyantaH svaM maanamanuvartante yathaavayaHzariiram / evaM rasamalau svapramaaNaavasthitaavaazrayasya samadhaatordhaatusaamyamanuvartayataH / nimittatastu kSiiNavRddhaanaaM prasaadaakhyaanaaM dhaatuunaaM vRddhikSayaabhyaamaahaaramuulaabhyaaM rasaH saamyamutpaadayatyaarogyaaya kiTTaM ca malaanaamevameva / svamaanaatiriktaaH punarutasargiNaH ziitoSNaparyaayaguNaizcopacaryamaaNaa malaaH zariiradhaatusaamyakaraaH samupalabhyante // CS1.28.5/ teSaaM tu malaprasaadaakhyaanaaM dhaatuunaaM srotaaMsyayanamukhaani / taani yathaavibhaagena yathaasvaM dhaatuunaapuurayanti / evamidaM zariiramazitapiitaliiDhakhaaditaprabhavam / azitapiitaliiDhakhaaditaprabhavaazcaasmiJ zariire vyaadhayo bhavanti / hitaahitopayogavizeSaastvatra zubhaazubhavizeSakaraa bhavantiiti // CS1.28.6/ evaMvaadinaM bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca dRzyante hi bhagavan hitasamaakhyaatamapyaahaaramupayuJjaanaa vyaadhimantazcaagadaazca tathaivaahitasamaakhyaatam evaM dRSTe kathaM hitaahitopayogavizeSaatmakaM zubhaazubhavizeSamupalabhaamaha iti // CS1.28.7/ tamuvaaca bhagavaanaatreyaH na hitaahaaropayoginaamagniveza tannimittaa vyaadhayo jaayante na ca kevalaM hitaahaaropayogaadeva sarvavyaadhibhayamatikraantaM bhavati santi hyRte+apyahitaahaaropayogaadantaarogaprakRtayaH tadyathaa kaalaviparyayaH prajJaaparaadhaH zabdasparzaruuparasagandhaazcaasaatmyaa iti / taazca rogaprakRtayo rasaan samyagupayuJjaanamapi puruSamazubhenopapaadayanti tasmaaddhitaahaaropayogino+api dRzyante vyaadhimantaH / ahitaahaaropayoginaaM punaH kaaraNato na sadyo doSavaan bhavatyapacaaraH / na hi sarvaaNyapathyaani tulyadoSaaNi na ca sarve doSaastulyabalaaH na ca sarvaaNi zariiraaNi vyaadhikSamatve samarthaani bhavanti / tadeva hyapathyaM dezakaalasaMyogaviiryapramaaNaatiyogaadbhuuyastaramapathayM saMpadyate / sa eva doSaH saMsRSTayonirviruddhopakramo gambhiiraanugatazcirasthitaH praaNaayatanasamuttho marmopaghaatii kaSTatamaH kSiprakaaritamazca saMpadyate / zariiraaNi caatisthuulaanyatikRzaanyaniviSTamaaMsazoNitaasthiini durbalaanyasaatmyaahaaropacitaanyalpaahaaraaNyalpasattvaani ca bhavantyavyaadhisahaani vipariitaani punarvyaadhisahaani / ebhyazcaivaapathyaahaaradoSazariiravizeSebhyo vyaadhayo mRdavo daaruNaaH kSiprasamutthaazcirakaariNazca bhavanti / ta eva vaatapittazleSmaaNaH sthaanavizeSe prakupitaa vyaadhivizeSaanabhinirvartayantyagniveza // CS1.28.8/ tatra rasaadiSu sthaaneSu prakupitaanaaM doSaaNaaM yasmin sthaane ye ye vyaadhayaH saMbhavanti taaMstaan yathaavadanuvyaakhyaasyaamaH // CS1.28.9ab/ azraddhaa caarucizcaasyavairasyamarasajJataa / CS1.28.9cd/ hRllaaso gauravaM tandraa saaGgamardo jvarastamaH // CS1.28.10ab/ paaNDutvaM srotasaaM rodhaH klaibyaM saadaH kRzaaGgataa / CS1.28.10cd/ naazo+agnerayathaakaalaa valayaH palitaani ca // CS1.28.11ab/ rasapradoSajaa rogaa vakSyante raktadoSajaaH / CS1.28.11cd/ kuSThaviisarpapiDakaa raktapittamasRgdaraH / CS1.28.12ab/ gudameDhraasyapaakazca pliihaa gulmo+atha vidradhiH // CS1.28.12cd/ niilikaa kaamalaa vyaGgaH pipplavastilakaalakaaH // CS1.28.13ab/ dadruzcarmadalaa zvitraM paamaa koThaasramaNDalam / CS1.28.13cd/ raktapradoSaajjaayante zRNu maaMsapradoSajaan // CS1.28.14ab/ adhimaaMsaarbudaM kiilaM galazaaluukazuNDike / CS1.28.14cd/ puutimaaMsaalajiigaNDagaNDamaalopajihvikaaH // CS1.28.15ab/ vidyaanmaaMsaazrayaan medaHsaMzrayaaMstu pracakSmahe / CS1.28.15cd/ ninditaani pramehaaNaaM puurvaruupaaNi yaani ca // CS1.28.16ab/ adhyasthidantau dantaasthimedazuulaM vivarNataa / CS1.28.16cd/ kezalomanakhazmazrudoSaazcaasthipradoSajaaH // CS1.28.17ab/ ruuk parvaNaaM bhramo muurcchaa darzanaM tamasastathaa / CS1.28.17cd/ aruSaaM sthuulamuulaanaaM parvajaanaaM ca darzanam // CS1.28.18ab/ majjapradoSaat zukrasya doSaat klaibyamaharSaNam / CS1.28.18cd/ rogi vaa kliibamalpaayurviruupaM vaa prajaayate // CS1.28.19ab/ na caasya jaayate garbhaH patati prasravatyapi / CS1.28.19cd/ zukraM hi duSTaM saapatyaM sadaaraM baadhate naram // CS1.28.20ab/ indriyaaNi samaazritya prakupyanti yadaa malaaH / CS1.28.20cd/ upaghaatopataapaabhyaaM yojayantiindriyaaNi te // CS1.28.21ab/ snaayau siraakaNDaraabhyo duSTaaH kliznanti maanavam / CS1.28.21cd/ stambhasaMkocakhalliibhirgranthisphuraNasuptibhiH // CS1.28.22ab/ malaanaazritya kupitaa bhedazoSapraduuSaNam / CS1.28.22cd/ doSaa malaanaaM kurvanti saGgotsargaavatiiva ca // CS1.28.23ab/ vividhaadazitaat piitaadahitaalliiDhakhaaditaat / CS1.28.23cd/ bhavantyete manuSyaaNaaM vikaaraa ya udaahRtaaH // CS1.28.24ab/ teSaamicchannanutpattiM seveta matimaan sadaa / CS1.28.24cd/ hitaanyevaazitaadiini na syustajjaastathaa+aamayaaH // CS1.28.25ab/ rasajaanaaM vikaaraaNaaM sarvaM laGghanamauSadham / CS1.28.25cd/ vidhizoNitike+adhyaaye raktajaanaaM bhiSagjitam // CS1.28.26ab/ maaMsajaanaaM tu saMzuddhiH zastrakSaaraagnikarma ca / CS1.28.26cd/ aSTauninditike+adhyaaye medojaanaaM cikitsitam // CS1.28.27ab/ asthyaazrayaaNaaM vyaadhiinaaM paJcakarmaaNi bheSajam / CS1.28.27cd/ bastayaH kSiirasarpiiMSi tiktakopahitaani ca // CS1.28.28ab/ majjazukrasamutthaanaamauSadhaM svaadutiktakam / CS1.28.28cd/ annaM vyavaayavyaayaamau zuddhiH kaale ca maatrayaa // CS1.28.29ab/ zaantirindriyajaanaaM tu trimarmiiye pravakSyate / CS1.28.29cd/ snaayvaadijaanaaM prazamo vakSyate vaatarogike // CS1.28.30ab/ navegaandhaaraNe+adhyaaye cikitsaasaMgrahaH kRtaH / CS1.28.30cd/ malajaanaaM vikaaraaNaaM siddhizcoktaa kvacitkvacit // CS1.28.31ab/ vyaayaamaaduuSmaNastaikSNyaaddhitasyaanavacaaraNaat / CS1.28.31cd/ koSThaacchaakhaa malaa yaanti drutatvaanmaarutasya ca // CS1.28.32ab/ tatrasthaazca vilambante kadaacinna samiiritaaH / CS1.28.32cd/ naadezakaale kupyanti bhuuyo hetupratiikSiNaH // CS1.28.33ab/ vRddhyaa viSyandaanaat paakaat srotomukhavizothanaat / CS1.28.33cd/ zaakhaa muktvaa malaaH koSThaM yanti vaayozca nigrahaat / CS1.28.34ab/ ajaataanaamanutpattau jaataanaaM vinivRttaye / CS1.28.34cd/ rogaaNaaM yo vidhirdRSTaH sukhaarthii taM samaacaret // CS1.28.35ab/ sukhaarthaa sarvabhuutaanaaM mataaH sarvaaH pravRttayaH / CS1.28.35cd/ jJaanaajJaanavizeSaattu maargaamaargapravRttayaH // CS1.28.36ab/ hitamevaanurudhyante prapariikSya pariikSakaaH / CS1.28.36cd/ rajomohaavRtaatmaanaH priyameva tu laukikaaH // CS1.28.37ab/ zrutaM buddhiH smRtirdaakSyaM dhRtirhitaniSevaNam / CS1.28.37cd/ vaagvizuddhiH zamo dhairyamaazrayanti pariikSakam // CS1.28.38ab/ laukikaM naazrayantyete guNaa moharajaHzritam / CS1.28.38cd/ tanmuulaa bahavo yanti rogaaH zaariiramaanasaaH // CS1.28.39ab/ prajJaaparaadhaaddhyahitaanarthaan paJca niSevate / CS1.28.39cd/ saMdhaarayati vegaaMzca sevate saahasaani ca // CS1.28.40ab/ tadaatvasukhasaMjJeSu bhaaveSvajJo+anurajyate / CS1.28.40cd/ rajyate na tu vijJaataa vijJaane hyamaliikRte // CS1.28.41ab/ na araagaannaapyavijJaanaadaahaaraanupayojayet / CS1.28.41cd/ pariikSya hitamazniiyaaddeho hyaahaarasaMbhavaH // CS1.28.42ab/ aaHrasya vidhaavaSTau vizeSaa hetusaajJakaaH / CS1.28.42cd/ zubhaazubhasamutpattau taan pariikSy aprayojayet // CS1.28.43ab/ parihaaryaaNyapathyaani sadaa pariharannaraH / CS1.28.43cd/ bhavatyanRNataaM praaptaH saadhuunaamiha paNDitaH // CS1.28.44ab/ yattu rogasamutthaanamazakyamiha kenacit / CS1.28.44cd/ parihartuM na tat praapya zocitavyaM maniiSibhiH // CS1.28.45/ tatra zlokaaH CS1.28.45ab/ aahaarasaMbhavaH vastu rogaazcaahaarasaMbhavaaH / CS1.28.45cd/ hitaahitavizeSaacca vizeSaH sukhaduHkhayoH // CS1.28.46ab/ sahatve caasahatve ca duHkhaanaamM dehasattvayoH / CS1.28.46cd/ vizeSo rogasaGghaazcca dhaatujaa ye pRthakpRthak // CS1.28.47ab/ teSaaM caiva prazamanaM koSThaacchaakhaa upetya ca / CS1.28.47cd/ doSaa yathaa prakupyanti zaakhaabhyaH koSThametya ca // CS1.28.48ab/ praajJaajJayorvizeSazca svasthaaturahitaM ca yat / CS1.28.48cd/ vividhaazitapiitiiye tat sarvaM saMprakaazitam // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte suutrasthaane vividhaazitapiitiiyo naamaaSTaaviMzo+adhyaayaH // CS1.29.0/ uunatriMzo+adhyaayaH / CS1.29.1/ athaato dazapraaNaayataniiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.29.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.29.3ab/ dazaivaayatanaanyaahuH praaNaa yeSu pratiSThitaaH / CS1.29.3cd/ zaGkhau marmatrayaM kaNTho raktaM zukraujasii gudam // CS1.29.4ab/ taaniindriyaaNi vijJaanaM cetanaahetumaamayaan / CS1.29.4cd/ jaaniiye yaH sa vai vidvaan praaNaabhisara ucyate // CS1.29.5/ dvividhaStu khalu bhiSajo bhavantyagniveza praaNaanaameke+abhisaraa hantaaro rogaaNaaM rogaaNaameke+abhisaraa hataaraH praaNaanaamiti // CS1.29.6/ evaMvaadinaM bhagavantamaatreyamagniveza uvaaca bhagavaMste kathamasmaabhirveditavyaa bhaveyuriti // CS1.29.7/ bhagavaanuvaaca ya ime kuliinaaH paryavadaatazrutaaH paridRSTakarmaaNo dakSaaH zucayo jitahastaa jitaatmaanaH sarvopakaraNavantaH sarvendriyopapannaaH prakRtijJaaH pratipattijJaazca te jJeyaaH praaNaanaamabhisaraa hantaaro rogaaNaaM tathaavidhaa hi kelave zariirajJaane zariiraabhinirvRttijJaane prakRtivikaarajJaane ca niHsaMzayaaH sukhasaadhyakRcchrasaadhyayaapyapratyaakhyeyaanaaM ca rogaaNaaM samutthaanapuurvaruupaliGgavedanopazayavizeSajJaane vyapagatasaMdehaaH, trividhasyaayurvedasuutrasya sasaMgrahavyaakaraNasya satrividhauSadhagraamasya pravaktaaraH paJcatriMzato muulaphalaanaaM caturNaaM ca snehaanaaM paJcaanaaM ca lavaNaanaamaSTaanaaM ca muutraaNaamaSTaaNaaM ca kSiiraaNaaM kSiiratvagvRkSaaNaaM ca SaNNaaM zirovirecanaadezca paJcakarmaazrayasyauSadhagaNasyaaSTaaviMzatezca yavaaguunaaM dvaatriMzatazcuurNapradehaanaaM SaNNaaM ca virecanazataanaaM paJcaanaaM ca kaSaayazataanaaM prayoktaaraH, svasthavRttavihitabhojanapaananiyamasthaanacaGkramaNazayanaasanamaatraadravyaaJjanadhuumanaavanaabhyaJjanaparimaarjanavegaavidhaaraNavidhaaraNavyaayaamasaatmyendriyapariikSopakramaNasadvRttakuzalaaH catuSpaadopagRhiite ca bheSaje SoDazakale savinizcaye satriparyeSaNe savaatakalaakalajJaane vyapagatasandehaaH caturvidhasya ca snehasya caturviMzatyupanayasyopakalpaniiyasya catuHSaSTiparyantasya ca vyavasthaapayitaaraH, bahuvidhavidhaanayuktaanaaM ca snehyasvedyavamyavirecyavividhauSadhopacaaraaNaaM ca kuzalaaH zirorogaaderdoSaaMzavikalpajasya ca vyaadhisaMgrahasya sakSayapiDakaavidradhestrayaaNaaM ca zophaanaaM bahuvidhazophaanubandhaanaamaSTacatvaariMzatazca rogaadhikaraNaanaaM catvaariMzaduttarasya ca naanaatmajasya vyaadhizatasta tathaa vigarhitaatisthuulaatikRzaanaaM sahetulakSaNopakramaaNaaM svapnasya ca hitaahitasyaasvapnaatisvapnasya ca sahetuupakramasya SaNNaaM ca laGghanaadiinaamupakramaaNaaM saMtarpaNaapatarpaNajaanaaM ca rogaaNaaM saruupaprazamanaanaaM zoNitajaanaaM ca vyaadhiinaaM madamuurcchaayasaMnyaasaanaaM ca sakaaraNaruupauSadhopacaaraaNaaM kuzalaaH kuzalaazcaahaaravidhivinizcayasya prakRtya hitaahitaanaamaahaaravikaaraaNaamagryasaMgrahasyaasavaanaaM ca caturaziiterdravyaguNakarmavinizcayasya rasaanurasasaMzrayasya savikalpavairodhikasya dvaadazavargaazrayasya caannapaanasya saguNaprabhaavasya saanupaanaguNasya navavidhasyaarthasaMgrahasyaahaaragatezca hitaahitopayogavizeSaatmakasya ca zubhaazubhavizeSasya dhaatvaazrayaaNaaM ca rogaaNaaM sauSadhasaMgrahaaNaaM dazaanaaM ca praaNaayatanaanaaM yaM ca vakSyaamyarthedazamahaamuuliiye triMzattamaadhyaaye, tatra ca kRtsnasya tantroddezalakSNasya tantrasya ca grahaNadhaaraNavijJaanaprayogakarmakaaryakaalakartRkaraNakuzalaaH kuzalaazca smRtimatizaastrayuktijJaanasyaatmanaH ziilaguNairavisaMvaadanena ca saMpaadanena sarvapraaNiSu cetaso maitrasya maataapitRbhraatRbandhuvat evaMyuktaa bavantyagniveza praaNaanaamabhisaraa hantaaro rogaaNaamiti // CS1.29.8/ ato vipariitaa rogaaNaamabhisaraa hantaaraH praaNaanaaM bhiSakchadmapraticchannaaH kaNTakabhuutaa lokasya pratiruupakasadharmaaNo raajJaaM pramaadaaccaranti raaSTraaNi // CS1.29.9/ teSaamidaM vizeSavijJaaNaM bhavati atyarthaM vaidyavezena zlaaghamaanaa vizikhaantaramanucaranti karmalobhaat zrutvaa ca kasyacidaaturayamabhitaH paripatanti saMzravaNe caasyaatmano vaidyaguNaanuccairvadanti yazcaasya vaidyaH pratikarma karoti tasya ca doSaanmuhurmuhurudaaharanti aaturamitraaNi ca praharSaNopajaapopasevaadibhiricchantyaatmiikartuM svalpecchutaaM caamanaH khyaapayanti karma caasaadya muhurmuhuravalokayanti daakSyeNaajJaanamaatmanaH pracchaadayitukaamaaH vyaadhiM caapaavartayitumazaknuvato &vyaadhitamevaanupakaraNamaparicaarakamanaatmamupadizanti, antagataM cainamabhisamiikSyaanyamaazrayanti dezamapadezamaatamanaH kRtvaa praakRtajanasannipaate caatmanaH kauzalamakuzalavadvarNayanti adhiiravacca dhairyamapavacanti dhiiraaNaaM vidvajjanasannipaataM &{aa.caabhisamiikSya} pratibhayamiva kaantaaramadhvagaaH pariharanti duuraat yazcaiSaaM kazcit suutraavayavo bhavatyupayuktastamaprakRte prakRtaantare vaa satatamudaaharanti na caanuyogamicchantyanuyoktuM vaa mRtyoriva caanuyogaadudvijante na caiSaamaacaaryaH ziSyaH sabrahmacaarii vaivaadiko vaa kazcit prajJaayata iti // CS1.29.10/ bhavanti caatra --- CS1.29.10/ bhiSakchadma pravizyaivaM vyaadhitaaMstarkayanti ye/ CS1.29.10/ viitaMsamiva saMzritya vane zaakuntikaa dvijaan// CS1.29.11/ zrutadRSTakriyaakaalamaatraajJaanabahiSkRtaaH / CS1.29.11/ varjaniiyaa hi te mRtyozcarantyanucaraa bhuvi // CS1.29.12/ vRttihetorbhiSaGmaanapuurNaan muurkhavizaaradaan / CS1.29.12/ varjayedaaturo vidvaan sarpaaste piitamaarutaaH // CS1.29.13/ ye tu zaastravido dakSaaH zucayaH karmakovidaaH / CS1.29.13/ jitahastaa jitaatmaanastebhyo nityaM kRtaM namaH // CS1.29.14/ tatra zlokaH CS1.29.14/ dazapraaNaayatanike zlokasthaanaarthasaMgrahaH / CS1.29.14/ dvividhaa bhiSajazcoktaaH praaNasyaayatanaani ca // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane dazapraaNaayataniiyo naamonatriMzo+adhyaayaH // CS1.30.0/ triMzo+adhyaayaH / CS1.30.1/ athaato+arthedazamahaamuuliiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaamaH // CS1.30.2/ iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH // CS1.30.3ab/ arthe daza mahaamuulaaH samaasaktaa mahaaphalaaH / CS1.30.3cd/ mahaccaarthazca hRdayaM paryaayairucyate budhaiH // CS1.30.4ab/ SaDaGgamaGgaM vijJaanamindriyaaNyarthapaJcakam / CS1.30.4cd/ aatmaa ca saguNazcetazcintyaM ca hRdi saMzritam // CS1.30.5ab/ pratiSThaarthaM hi bhaavaanaameSaaM hRdayamiSyate / CS1.30.5cd/ gopaanasiinaamaagaarakarNikevaarthacintakaiH // CS1.30.6ab/ tasyopaghaataanmuurcchaayaM bhedaanmaraNamRcchati / CS1.30.6cd/ yadhi tat sparzavijJaanaM dhaari tattatra saMzritam // CS1.30.7ab/ tat parasyaujasaH sthaanaa tatra caitanyasaMgrahaH / CS1.30.7cd/ hRdayaM mahadarthazca tasmaaduktaM cikitsakaiH // CS1.30.8ab/ tena muulena mahataa mahaamuulaa mataa daza / CS1.30.8cd/ ojovahaaH zariire+asmin vidhamyante samantataH // CS1.30.9ab/ yenaujasaa vartayanti priiNitaaH sarvadehinah / CS1.30.9cd/ yadRte sarvabhuutaanaaM jiivitaM naavatiSThate // CS1.30.10ab/ yat saaramaadau garbhasya yattadgarbharasaadrasaH / CS1.30.10cd/ saMvartamaanaM hRdayaM samaavizati yat puraa // CS1.30.11ab/ yasya naazaattu naazo+asti dhaari yaddhRdayaazritam / CS1.30.11cd/ yacchariirarasasnehaH praaNaa yatra pratiSThitaaH // CS1.30.12ab/ tatphalaa bahudhaa vaa taaH phalantiiva (aa.ti/ mahaaphalaaH / CS1.30.12cd/ dhmaanaaddhamanyaH sravaNaat srotaaMsi saraNaatsiraaH // CS1.30.13ab/ tanmahat taa mahaamuulaastaccaujaH parirakSataaH / CS1.30.13cd/ parihaaryaa vizeSeNa manaso duHkhahetavaH // CS1.30.14ab/ hRdyaM yat syaadyadaujasyaM srotasaaM yat prasaadanam / CS1.30.14cd/ tattat sevyaM prayatnena prazamo jJaanameva ca // CS1.30.15/ atha khalvekaM praaNavardhanaanaamutkRSTamamekaM balavardhanaanaamekaM bRMhaNaanaamekaM nandanaanaamekaM harSaNaanaamekamayanaanaamiti / tatraahiMsaa praaNinaaM praaNavardhanaanaamutkRStatamaM viiryaM balavardhanaanaaM vidyaa bRMhaNaanaam indriyajayo nandanaanaam tattvaavabodho harSaNaanaaM brahmacaryamayanaanaamiti evamaayurvedavido manyante // CS1.30.16/ tatraayurvedavidastantrasthaanaadhyaayapraznaanaaM pRthaktvena vaakyazo vaakyaarthazo+arthaavayavazazca pravaktaaro mantavyaaH / tatraaha kathaM tantraadiini vaakyazo vaakyaarthazo+arthaavayavazazcoktaani bhavantiiti // CS1.30.17/ atrocyate tantramaarSaM kaartsnyena yathaamnaayamucyamaanaM vaakyazo bhavatyuktam // CS1.30.18/ buddhyaa samyaganupravizyaarthatattvaM vaagbhirvyaasasamaasapratijJaahetuudaaharaNopanayanigamanayuktaabhistrividhaziSyabuddhigamyaabhirucyamaanaam vaakyaarthazo bhavatyuktam // CS1.30.19/ tantraniyataanaamarthadurgaaNaaM punarvibhaavanairuktamarthaavayavazo bhvatyuktam // CS1.30.20/ tatra cet praSTaaraH syuH caturNaamRksaamayajuratharvavedaanaaM kaM vedamupadizantyaayurvedavidaH kimaayuH kasmaadaayurvedaH kimarthamaayurvedaH zaazvato+azaazvato vaa kati kaani caasyaaGgaani kaizcaayamadhyetavyaH kimarthaM ca iti // CS1.30.21/ tatra bhiSajaa pRSTenaivaM caturNaamRksaamayajuratharvavedaanaamaatmano+atharvavede bhaktiraadezyaa vedo hyaatharvaNo daanasvastyayanabalimaGgalahomaniyamapraayazcittopavaasamantraadiparigrahaaccikitsaaM praaha cikitsaa caayuSo hitaayopadizyate // CS1.30.22/ vedaM copadizyaayurvaacyaM tatraayuzcetanaanuvRttirjiivitamanubandho dhaari cetyeko+arthaH // CS1.30.23/ tadaayurvedayatiityaayurvedaH kathamiti cet ucyate svalakSaNataH sukhaasukhato hitaahitataH pramaaNaapramaaNaatazca yatzcaayuSyaaNyanaayuSyaaNi ca dravyaguNakarmaaNi vedayatyato+apyaayurvedaH / tatraayuSyaaNyanaayuSyaaNi ca dravyaguNakarmaaNi kevalenopadekSyante tantreNa //CS1.30.24/ tatraayuruktaM svalakSaNato yathaavadihaiva puurvaadhyaaye ca / tatra zaariiramaanasaabhyaam rogaabhyaamanabhidrutasya vizeSeNa yauvanavataH samarthaanugatabalaviiryayazaHpauruSaparaakramasya jJaanavijJaanendriyendriyaarthabalasamudaye vartamaanasya paramarddhiruciravividhopabhogasya samRddhasarvaarambhasya yatheSTavicaariNaH sukhamaayurucyate; asukhamato viparyayeNa; hitaiSiNaH punarbhuutaanaaM parasvaaduparatasya satyavaadiNaH zamaparasya pariikSyakaariNo+apramattasya trivargaM paraspareNaanupahatamupasevamaanasya puujaarhasaMpuujakasya jJaanavijJaanopazamaziilasya vRddhopasevinaH suniyataraagarosSerSyaamadamaanavegasya satataM vividhapradaanaparasya tapojJaanaprazamanityasyaadhyaatmavidastatparasya lokamimaM caamuM caavekSamaaNasya smRtimatimato hitamaayurucyate ahitamato viparyayeNa // CS1.30.25/ pramaaNamaayuSastvarthendriyamanobuddhiceSTaadiinaaM vikRtilakSaNairupalabhyate+animittaiH ayamasmaat kSaNaanmuhuurtaaddivasaattripaJcasaptadazadvaadazaahaat pakSaanmaasaat SaNmaasaat saMvatsaraadvaa svabhaavaamaapatsyata iti tatra svabhaavaH pravRtteruparamo maraNamanityataa nirodha ityeko+arthaH ityaayuSaH pramaaNam ato vipariitamapramaaNamariSTaadhikaare dehaprakRtilakSaNamadhikRtya copadiSTamaayuSaH pramaaNamaayurvede // CS1.30.26/ prayojanaM caasya svasthasya svaasthyarakSaNamaayurasya vikaaraprazamanaM ca // CS1.30.27/ so+ayamaayurvedaH zaazvato nirvizyate anaaditvaat svabhaavasaMsiddhalakSaNatvaat bhaavasvabhaavanityatvaacca / na hi naabhuut kadaacidaayuSaH santaano buddhisantaano vaa zaazvatazcaayuSo veditaa anaadi ca sukhaduHkhaM sadravyahetulakSaNamaparaaparayogaat / eSa caarthsaMgraho vibhaavyate aayurvedalakSaNamiti / gurulaghuziitoSNasnigdharuukSaadiinaaM dravyaaNaam saamaanyavizeSaabhyaaM vRddhihraasau yathoktaM gurubhirabhyasyamaanairuguruuNaamupacayo bhavatyapacayo laghuunaaM evamevetareSaamiti eSaa bhaavasvabhaavo nityaH svalakSaNaM ca dravyaaNaaM pRthivyaadiinaaM santi tu dravyaaNi guNaazca nityaanityaaH / na hyaayurvedasyaabhuutvotpattirupalabhyate anyatraavabodhopadezaabhyaam etadvai dvayamadhikRtyotpattimupadizantyeke / svaabhaavikaM caasya lakSaNamakRtakaM yaduktamihaadye+adhyaaye ca yathaa agnerauSNyam apaaM dravatvam / bhaavasvabhaavanityatvamapi caasya yathoktaM gurubhirabhyasyamaanairuguruuNaamupacayo bhavatyapacayo laghuunaamiti // CS1.30.28/ tasyaayurvedasyaaGgaanyaSTau tadyathaa kaayacikitsaa zaalaakyaM zalyaapahartRkaM viSagaravairodhikaprazamanaM bhuutavidyaa kaumaarabhRtyakaM rasaayanaM vaajiikaraNamiti // CS1.30.29/ sa caadhyetavyo braahmaNaraajanyavaizyaiH / tatraanugrahaarthaM praaNinaaM braahmaNaiH aarakSaarthaM raajanyaiH vRttyarthaM vaizyaiH saamaanyato vaa dharmaarthakaamaparigrahaarthaM sarvaiH / tatra yadadhyaatmavidaaM dharmapathasthaanaaM dharmaprakaazakaanaaM vaa maatRpitRbhraatRbandhugurujanasya vaa vikaaraprazamane prayatnavaan bhavati yaccaayurvedoktamadhyaatmamanudhyaayati vedayatyanuvidhiiyate vaa so+asya paro dharmaH yaa punariizvaraaNaaM vasumataaM vaa sakaazaat susvopahaaranimittaa bhavatyarthaavaaptiraarakSaNaM ca yaa ca svaparigRhiitaanaam praaNinaamaaturyaadaarakSaa so+asyaarthaH; yat punarasya vidvadgrahaNayazcaH zaraNyatvaM ca yaa ca saMmaanazuzruuSaa yacceSTaanaaM viSayaaNaamaarogyamaadhatte so+asya kaamaH / iti yathaapraznamuktamazeSeNa // CS1.30.30/ atha bhiSagaadita egva bhiSajaa praSTavyo+aStaavidhaM bhavati tantraM tantraarthaan sthaanaam sthaanaarthaan adhyaayam adhyaayaarthaan praznaM praznaarthaazceti pRSTena caitadvaktavyamazeSeNa vaakyazo vaakyaarthazo+arthaavayaavazazceti& // CS1.30.31/ tatraayurvedaH zaakhaa vidyaa suutraM jJaanaM zaastraM lakSaNaM tantramityanarthaantaram& // CS1.30.32/ tantraarthaH punaH svalakSaNairupadiSTaH / sa caarthaH prakaraNairuvibhaavyamaano bhuuya eva zariiravRttihetuvyaadhikarmakaaryakaalakartRkaraNavidhivinizcayaaddazaprakaraNaH taani ca prakaraNaani kevalenopadekSyante tantreNa // tantrasyaasyaaSTau sthaanaani tadyathaa zlokanidaanavimaanazaariiendriyacikitsatakalpasiddhisthaanaani / tatra triMzadadhyaayakaM zlokasthaanam aSTaaSTaadhyaayakaani nidaanavimaanazaariirasthaaaani dvaadazakamindiryaaNaaM triMzakaM ciktisitaanaaM dvaadazake kalpasiddhisthaane bhavataH // CS1.30.33/ tantrasyaasyaaSTau sthaanaani tadyathaa zlokanidaanavimaanazaariirendriyacikitsitakalpasiddhisthaanaani / tatra triMzadadhyaayakaM zlokasthaanam aSTaaSTaadhyaayakaani nidaanavimaanazaariirasthaanaani dvaadazakamindriyaaNaaM triMzakaM cikitsitaanaaM dvaadazakamindriyaaNaaM triMzakaM cikitsitaanaaM dvaadazake kalpasiddhisthaane bhavataH // CS1.30.34/ bhavati caatra CS1.30.34ab/ dve triMzake dvaadazakaM trayaM ca triiNyaSTakaanyeSu samaaptiruktaa / CS1.30.34cd/ zlokauSadhaariSTavikalpasiddhinidaanamaanaazrayasaMjJakeSu // CS1.30.35ab/ sve sve sthaane yathaasvaM ca sthaanaartha upadekSyate / CS1.30.35cd/ saviMzamadhyaayazataM zRNu naamakramaagatam // CS1.30.36ab/ diirghaJjiivo 'pyapaamaargataNDulaaragvadhaadikau / CS1.30.36cd/ SaDvirekaazrayazceti catuSko bheSajaazarayaH // CS1.30.37ab/ maatraatasyaazitiiyau ca navegaandhaaraNaM tathaa / CS1.30.37cd/ indriyopakramazceti catvaaraH svaasthyavRttikaaH // CS1.30.38ab/ khuDDaakazca catuSpaado mahaaMstisraiSaNastathaa / CS1.30.38cd/ saha vaatakalaakhyena vidyaannairdezikaan budhaH // CS1.30.39ab/ snehanasvedanaadhyaayaavubhau yazcopakalpanaH / CS1.30.39cd/ cikitsaapraabhRtazcaiva sarva eva prakalpanaaH // CS1.30.40ab/ kiyantaHzirasiiyazca trizophaaSTodaraadikau / CS1.30.40cd/ rogaadhyaayo mahaaMzcaiva rogaadhyaayacatuSTayam // CS1.30.41ab/ aSTauninditasaMkhyaatastathaa laGghanatarpaNe / CS1.30.41cd/ vidhizoNitikazcaiva vyaakhyaataastatra yojanaaH // CS1.30.42ab/ yajjaHpuruSasaMkhyaato bhadrakaapyaannapaanikau / CS1.30.42cd/ vividhaazitapiitiiyazcaatvaaro 'nnavinizcayaaH // CS1.30.43ab/ dazapraaNaayatanikastathaa 'rthedazamuulikaH / CS1.30.43cd/ dvaavetau praaNadehaarthau proktau vaidyaguNaazrayau // CS1.30.44ab/ auSadhasvasthanirdezakalpanaarogayojanaaH / CS1.30.44cd/ catuSkaaH SaT krameNoktaaH saptamazcaannapaanikaH // CS1.30.45ab/ dvau caantyau saMgrahaadhyaayaaviti triMzakamarthavat / CS1.30.45cd/ zlokasthaanaM samuddiSTaM tantrasyaasya ziraH zubham // CS1.30.46ab/ catuSkaaNaaM mahaarthaanaaM sthaane 'smin saMgrahaH kRtaH / CS1.30.46cd/ zlokaarthaH saMgrahaarthazca zlokasthaanamataH smRtam // CS1.30.47ab/ jvaraaNaaM raktapittasya gulmaanaaM mehakuSThayoH / CS1.30.47cd/ zloSonmaadanidaane ca syaadapasmaariNaaM ca yat // CS1.30.48ab/ ityadhyaayaaSTakamidaM nidaanasthaanamucyate / CS1.30.48cd/ raseSu trividhe kukSau dhvaMse janapadasya ca // CS1.30.49ab/ trividhe rogavijJaane srotaHsvapi ca vartane / CS1.30.49cd/ rogaaniike vyaadhiruupe rogaaNaaM ca bhiSagjite // CS1.30.50ab/ aSTau vimaanaanyuktaani maanaarthaani maharSiNaa / CS1.30.50cd/ katidhaapuruSiiyaM ca gotreNaatulyameva ca // CS1.30.51ab/ khuDDikaa mahatii caiva garbhaavakraantirucyate / CS1.30.51cd/ puruSasy azariirasya vicayau dvau vinizcitau // CS1.30.52ab/ zariirasaamkhyaa suutraM ca jaateraSTamamucyate / CS1.30.52cd/ ityuddiSTaani muninaa zaariiraaNyatrisuununaa // CS1.30.53ab/ varNasvariiyaH puSpaakhyastRtiiyaH parimarzanaH / CS1.30.53cd/ caturtha indriyaaniikaH paJcamaH puurvaruupikaH // CS1.30.54ab/ katamaanizariiriiyaH pannaruupo 'pyavaakziraaH / CS1.30.54cd/ yasyazyaavanimittazca sadyomaraNa eva ca // CS1.30.55ab/ aNujyotiriti khyaatastathaa gomayacuurNavaan / CS1.30.55cd/ dvaadazaadhyaayakaM sthaanamindriyaaNaamiti smRtam // CS1.30.56ab/ abhayaamalakiiyaM ca praaNakaamiiyameva ca / CS1.30.56cd/ karapracitakaM vedasamutthaanaM rasaayanam // CS1.30.57ab/ saamyogazaramuuliiyamaasiktakSiirakaM tathaa / CS1.30.57cd/ maaSaparNabhRtiiyaM ca pumaaJjaatabalaadikam // CS1.30.58ab/ caatuSkadvaayamapyetadadhyaayadvayamucyate / CS1.30.58cd/ rasaayanamiti jJeyaM vaajiikaraNameva ca // CS1.30.59ab/ jvaraaNaaM raktapittasya gulmaanaaM mehakuSThayoH / CS1.30.59cd/ zoSonmaade 'pyapasmaare kSatazothodaraarzasaam // CS1.30.60ab/ grahaNiipaaNDurogaaNaaM zvaasakaasaatisaariNaam / CS1.30.60cd/ chardiviisarpatRSNaanaaM viSamadhayvikaarayoH // CS1.30.61ab/ dvivraNiiyaM trimarmiiyamuurustambhikameva ca / CS1.30.61cd/ vaataroge vaatarakte yonivyaapatsu caiva yat // CS1.30.62ab/ triMzaccikitsitaanyuktaanyataH kalpaan pracakSmahe / CS1.30.62cd/ phalajiimuutakekSvaakukalpo dhaamaargavasya ca // CS1.30.63ab/ paJcamo vatsakasyoktaH SaSThazca kRtavedhane / CS1.30.63cd/ zyaamaatrivRtayoH kalpastathaiva caturaGgule // CS1.30.64ab/ tilvakasya sudhaayaazca saptalaazaGkhiniiSu ca / CS1.30.64cd/ dantiidravantyoH kalpazca dvaadazo 'yaM samaapyate // CS1.30.65ab/ kalpanaa paJcakarmaakhyaa bastimuutrii tathaiva ca / CS1.30.65cd/ snehavyaapadikii siddhirnetravyaapadikii tathaa // CS1.30.66ab/ siddhiH zodhanayozcaiva bastisiddhistathaiva ca / CS1.30.66cd/ praasRtii marmasaMkhyaataa siddhirbastyaazrayaa ca yaa // CS1.30.67ab/ phalamaatraa tathaa siddhiH siddhizcottarasaMjJitaa / CS1.30.67cd/ siddhayo dvaadazaivaitaastantraM caasu samaapyate // CS1.30.68ab/ sve sve sthaane tathaa 'dhyaaye caadhyaayaarthaH pravakSyate / CS1.30.68cd/ taM bruuyaat sarvataH sarvaM yathaasvaM hyarthasaMgrahaat // CS1.30.69ab/ pRcchaa tantraadyathaamnaayaM vidhinaa prazna ucyate / CS1.30.69cd/ praznaartho yuktimaaMstasya tantreNaivaarthanizcayaH // CS1.30.70ab/ niruktaM tantraNaattantraM sthaanamrthapratiSThayaa / CS1.30.70cd/ adhikRtyaarthamadhyaayanaamasaMjJaa pratiSThitaa // CS1.30.71ab/ iti sarvaM yathaaprazanamaSTakaM saMprakaazitam / CS1.30.71cd/ kaartsnyena coktastantrasya saMgrahaH suvinizcitaH // CS1.30.72ab/ santi paallavikotpaataaH saMkSobhaM janayanti ye / CS1.30.72cd/ vartakaanaamivotpaataaH sahasaivaavibhaavitaaH // CS1.30.73ab/ tasmaattaan puurvasaMjalpe sarvatraaSTakamaadizet / CS1.30.73cd/ paraavarapariikSaarthaM tatra zaastravidaaM balam // CS1.30.74ab/ zabdamaatreNa tantrasya kevalasyaikadezikaaH / CS1.30.74cd/ bhramantyalpabalaastantre jyaazabdenenva vartakaaH // CS1.30.75ab/ pazuH pazuunaaM daurbalyaat kazcinmadhye vRkaayate / CS1.30.75cd/ sa satyaM vRkamaasaadya prakRtiM bhajate pazuH // CS1.30.76ab/ tadvadajJo 'jJamadhyasthaH kazcinmaukharyasaadhanaH / CS1.30.76cd/ sthaapayatyaaptamaatmaanamaaptaM tvaasaadya bhidyate // CS1.30.77ab/ babhrurrguuDhaM ivorNaabhirabuddhirabahuzrutaH / CS1.30.77cd/ kiM vai vakSyati saamjalpe kuNDabhedii jaDo yathaa // CS1.30.78ab/ sadvRttairna vigRhNiiyaadbhiSagalpazrutairapi / CS1.30.78cd/ hanyaat praznaaSTakenaadaavitaraaMstvaaptamaaninaH // CS1.30.79ab/ dambhino mukharaa hyajJaaH prabhuutaabaddhabhaaSiNaH / CS1.30.79cd/ praayaH praayeNa sumukhaaH santo yuktaalpabhaaSiNaH // CS1.30.80ab/ tattvajJaanaprakaazaarthamahaGkaaramanaazritaH / CS1.30.80cd/ svalpaadhaaraajJamukharaanmarSayenna vivaadinaH // CS1.30.81ab/ paro bhuuteSvanukrozastattvajJaanaparaa&{aa. jJaane} dayaa / CS1.30.81cd/ yeSaaM teSaamasadvaadanigrahe nirataa matiH // CS1.30.82ab/ asatpakSaakSaNitvaartidambhapaaruSyasaadhanaaH / CS1.30.82cd/ bhavantyanaaptaaH sve tantre praayaH paravikalthakaaH // CS1.30.83ab/ taan kaalapaazasadRzaan varjayecchaastraduuSakaan / CS1.30.83cd/ prazamajJaanavijJaanapuurNaaH sevyaa bhiSaktamaaH // CS1.30.84ab/ samagraM duHkhamaayattamavijJaane dvayaazrayam / CS1.30.84cd/ sukhaM samagraM vijJaane vimale ca pratiSThitam // CS1.30.85ab/ idamevamudaaraarthamajJaanaaM na prakaazakam / CS1.30.85cd/ zaastraM dRSTipraNaSTaanaaM yathaivaadityamaNDalam // CS1.30.86/ tatra zlokaaH CS1.30.86ab/ arthe dazamahaamuulaaH saMjJaa caasaaM yathaa kRtaa / CS1.30.86cd/ ayanaantaaH SaDagryaazca ruupaM vedavidaaM ca yat // CS1.30.87ab/ saptakazcaaSTakazcaiva paripraznaaH sanirNayaaH / CS1.30.87cd/ yathaa vaacyaM yadarthaM ca SaDvidhaazcaikadezikaaH // CS1.30.88ab/ arthedazamahaamuule sarvametat prakaazitam / CS1.30.88cd/ saMgrahazcaayamadhyaayastantrasyaasyaiva kevaalaH // CS1.30.89ab/ yathaa sumanasaaM suutraM saMgrahaarthaM vidhiiyate / CS1.30.89cd/ saMgrahaarthaM tathaa 'rthaanaamRSiNaa saMgrahaH kRtaH // ityagnivezakRte tantre carakapratisaMskRte zlokasthaane+arthedazamahaamuuliiyo naama triMzo+adhyaayaH // agnivezakRte tantre carakapratisaMskRte / iyataa+avadhinaa sarvaM suutrasthaanaM samaapyate // carakasaMhitaa