BhelasaMhitaa (Ver.1. August 2009) digitalized by Tsutomu Yamashita based on the edition of BhelasaMhitaa editors: V.S.Venkatasubramania Sastri, C.Raja Rajeswara Sarma, New Delhi:Central Council for Research in Indian Medicine & Homoeopathy, 1977. Text Input System vowels: a, aa, i, ii, u, uu, R, RR, L, e, ai, o, au gutturals: k, kh, g, gh, G palatals: c, ch, j, jh, J linguals: T, Th, D, Dh, N dentals: t, th, d, dh, n labials: p, ph, b, bh, m semivowels: y, r, l, v sibilants: z, S, s aspiration: h anusvAra: M visarga: H --------------------------------------------------------------------------------------------- //BhelasaMhitaa// suutrasthaananam //caturtho+adhyaayaH// ................................ ................................ BhS1.4.1/ pippalyo diipyakazcaiva tathaa muuSikakarNikaaH/ bilvasya pallavaaH &zvetaa haridraa &madhukaM tathaa// BhS1.4.2/ ete kuSThaM pratighnanti yuktaaH paanapralepanaiH/ gavaaM pittaM zunaH pittamalaavuuM &kaTukaaM tathaa// BhS1.4.3/ &nimbaM nataM zarkaraaM ca dadyaattadvatpralepanam/ yaatuNDamaNDaliidviipaat muulaanyeDagajasya ca(?)// BhS1.4.4/ suraadaniiM(?) sugandhaaM ca dadyaattadvatpralepanam/ &suvarNapuSpiiM &kaTukaaM zyaamaaM tejovatiiM tathaa// BhS1.4.5/ trivRtsaJjaatakaM? caiva kuSThe &saMzodhanaM viduH/ aaragvadhaM ca bhaargiiM ca saazvagandhaaM gavaadaniim// BhS1.4.6/ zvetaaM jyotiSmatiiM caiva suukSmacuurNaani kaarayet/ gavaaM pittena taccuurNaM saptakRtvaH subhaavitam// BhS1.4.7/ &yojyaM sarSapatailena saindhavena ca &yuktitaH/ etadvai hRtadoSasya mitadadhyannabhojinaH// BhS1.4.8/ tanulepanamuddiSTaM kRmikuSThavinaazanam/ &gavedhukamakuSThau ca khadirakvaathapaacitau// BhS1.4.9/ taavapyubhau prayuJjiita kuSThinaaM kuSThazaantaye/ atha &kaNDuughnavRkSaaNaaM &rasaaH syuH kuSThinaaM hitaaH// BhS1.4.10/ pralepapariSekeSu khadirastu prazasyate/ khadirodaka &paayii syaatkhadirodakabhojanaH// BhS1.4.11/ bhuuyiSThamudakaarthe ca kurviita khadirodaram/ saaravantau mahaavRkSau dhavarohita &kaavubhau// BhS1.4.12/ ziMzupaa caazvakarNazca &khadiro bilvamaazritaH/ kadaliimuSkakau &hiMsraa bhadrodumbarikaaphalam// BhS1.4.13/ etairapyuSitaM kuSThe &gomuutraM pariSecanam/ saalaazvakarNaniryaaso &niryaasaH kulizasya ca// BhS1.4.14/ ete &kuSThanimittaanaaM vraNaanaaM syuH prapiiDakaaH/ puNDariikasya vakSyaami &kriyaaM rogavinaaziniim// BhS1.4.15/ aavartaaM zaalmaliimuulaM malayuukaaM &sudhaaM variim/ bhadrodumbarikaamuulaM phalaanyaavalgujaani ca// BhS1.4.16/ raatrau &yantreNa niSpiiDya danticitrakameva ca/ paaThaaM haridre ca tathaa gavaaM muutreNa yojayet// BhS1.4.17/ aSTabhaagaavaziSTaM tatsaadhitaM supariSkRtam/ pibetkaalyaM samutthaaya zvitrii ziitodakaM pibet// BhS1.4.18/ &sarvataH parirakSettu &sthaapayeccainamaatape/ bhaiSajyapiiDitaa doSaastvacamasyaanusaMzritaaH// BhS1.4.19/ maNDaleSu tapasphoTaM janayantyarkarazmibhiH/ sphoTeSvatha tu jaateSu chaayaayaamupavezayet// BhS1.4.20/ ziitaabhiradbhiH prakSaalya bhojayedrasabhojanam/ &saMkSubhyante+atha vai toyaparipuurNaa ivaambudaaH// BhS1.4.21/ suucyagreNaatha tiikSNena vyathayetkaNTakena vaa/ candanasya ca yatsaaraM badaraat khadirasya ca// BhS1.4.22/ etaiH paaniiyapiSTaistu sarpiHkSaudrasamanvitaiH/ patreSu puSkariNyaastu saMviSTasyaatha &dehinaH// BhS1.4.23/ tatastvaalepayetsphoTaan ziitodakapariplutaan/ kSiiriNaaM caapi vRkSaaNaaM &tvacassaMkSodayed bhiSak// BhS1.4.24/ taiH kaSaayeizca kalkaizca siJcayellepayecca tam/ kharjuurasya ca biijaani zaGkhanaabhiH ca daapayet// BhS1.4.25/ &aJjanaM tagaraM patraM gairikaM niilamutpalam/ eSaaM suukSmeNa cuurNena sravantamavacuurNayet// BhS1.4.26/ zakRddraakSaakSaudrayukto daatavyaH paripoTane/ aahaarotsaadanaabhyaGgaM puurveNa vidhinaa bhiSak// BhS1.4.27/ kaarayetkuSThinaamevaM tataH sampadyate sukhii/ na ca vyaadhimupekSeta zariiraM patitaM budhaH/ tvareta zamane tasya pradiiptasyeva vezmanaH// BhS1.4.28/ yathaa hyekaantato vRkSo vardhate sukhatazzanaiH/ tathaa zariiramaasaadya rogo &vardhata eva tu// BhS1.4.29/ &tasmaadrakSanmahaavegaadakSiiNasyaiva dehinaH/ praagevopacayaadrogaanhanyaadvaidyo vicakSaNaH// BhS1.4.30/ tryahaattryahaaccaavapiiDaH pakSaanmaasaadvamettathaa/ &recayedayane puurNe siraamokSo vidhiiyate// BhS1.4.31/ &zyaamaakaazca makuSThaani caNakaaH kuSThinaaM hitaaH/ evaM hi vartamaanaanaaM kuSThaM prazamameti vai// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele caturtho+adhyaayaH// //paJcamo+adhyaayaH// athaatyaazitiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.5.1/ athaazitena piitena khaaditena ca yuktitaH/ balamaapyaayate jantoH sadyo vahnirivendhanaiH// BhS1.5.2/ tenaivaatyaadRteneha bhojanena zariirajaaH/ vyaadhayassaMpravardhante kaayaagnaavapi duuSite// BhS1.5.3/ dvividhaM tu bhiSagvidyaadaahaarasyaiva laaghavam/ &dvividhaM gauravaM &bhukte procyamaanaM nibodhata// BhS1.5.4/ maatraalaghussyaadaahaaraH kazciddravyalaghuH smRtaH/ maatraagurustathaiva syaaddravyatazca tathaa guruH// BhS1.5.5/ puraaNazaalayo mudgaaH zazatittirilaavukaaH/ &evaMprakaaraM yaccaanyat taddravyaM laghu &saMsmRtam// BhS1.5.6/ &graamyaanuupaudakaM maaMsaM dadhi piSTaM &tilaahvayam/ evaMprakaaraM yaccaanyattaddravyaM gurviti smRtam// BhS1.5.7/ tatra yo maatrayaa bhuGkte dravyaM gurvapi maanavaH/ aahaaraM tasya pazyanti laghumeva &cikitsakaaH// BhS1.5.8/ &zaalyaadiinyapi yo+atyarthamaznaati sulaghuunyapi/ aahaarassa tathaaruupo vyaktaM sampadyate guruH// BhS1.5.9/ dravyasya laghuno yuktyaa sauhityaM yo+adhigacchati/ ekaantapathyaM taM vidyaadaahaaraM kuzalo laghum// BhS1.5.10/ &yadi yuktyaapi sauhityaM dravyasyaalaghuno vrajet/ tathaavidhamihaahaaraM gurumeva braviimyaham// BhS1.5.11/ &tasmaattribhaagasasauhityamardhasauhityameva vaa/ aahaaraM laghumanvicchet &guruuNaaM sevitaM sadaa// BhS1.5.12/ &laghu vaapi samaasaadya dravyaM yo hyatisevate/ tallaghvapyatisaMyuktaM koSThe sampadyate &guru// BhS1.5.13/ gurulaaghavavidvaidyo naraaNaaM vardhayatyasuun/ tasmaadevaM vijaaniiyaaddravyaaNaaM gurulaaghavam// BhS1.5.14/ evameva ca bhojyena pathyenaapyaayate naraH/ hiiyate caapyapathyena praduSTairmaarutaadibhiH// BhS1.5.15/ &svasthasyaannena vardhante dhaatavaH zoNitaadayaH/ vyaadhitasyaapi doSaaya bhojyaM pariNamatyatha// BhS1.5.16/ yathaa hyakaalavRSTyaa ca bhuumau biijaM vipadyate/ vardhate kaalavRSTyaa ca dehino+api tathaa rasaiH// BhS1.5.17/ yazca nityamudaaraH &syaatsukhanizcalamaanasaH/ &laghupaanarataH saatmye+api yathaagasi duuragaH// BhS1.5.18/ snaato+anuliptaH sragvii syaaddhautadantassvalaMkRtaH/ &dharmassatyamahiMsaa ca praayo &hyannaM samaazritam// BhS1.5.19/ vamayecchaleSmarogaaMzca& paittikaaMzca virecayet/ niruuhayedvaatarogaan raktajaaMzcaavasecayet// BhS1.5.20/ &raktazaaliin samudgaan vaa SaSTikaanathavaa punaH/ susvinnaanmaatrayaazniiyaat ghRtasaindhavasaMyutaan// BhS1.5.21/ iiSatpippalikaM yuuSamiiSacca madhunaanvitam/ iiSatsalavaNaM caapi payazcaardhakRtaM pibet// BhS1.5.22/ viSkiraanpratudaaMzcaajaan &jaaGgalaaMzca mRgadvijaan/ yaccaanyatkaTukaM paake bhojyaM tannityamaacaret// BhS1.5.23/ paadaabhyaaM na caretkRSTe viSame kaNTakeSu ca/ gahanaM paradaaraaMzca nadiiH puurNaazca na vrajet// BhS1.5.24/ kalahaM &caapi kopaM ca raatricaryaaM vivarjayet/ gajasya na syaadaasannaH& toyaardrasya ca vaajinaH// BhS1.5.25/ janavaadaaMzca zauNDaaMzca dviSatazcaapi maanavaan/ &mlecchaannikRtibuddhiiMzca na seveta kadaacana// BhS1.5.26/ sarvaan &sariisRpaaMzcaiva kSudrapaadaaMzca na spRzet/ mahiSaan gavayaan khaDgaan vyaaghraan siMhaaMzca varjayet// BhS1.5.27/ naarohetpaadapaan vezma &na dhaavedvarSadurjale/ na gavaaM pratilomaM ca na madhye &naagrato vrajet// BhS1.5.28/ &sadyaH pravRSTau naaroheddhimavantaM ca parvatam/ ghRtamuSNaambu ca bhajedetadaarogyamuttamam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele paJcamo+adhyaayaH// //SaSTho+adhyaayaH// atha na vegaandhaaraNiiyaM &vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.6.1/ na vegaandhaarayeddhiiraH praaptaanmuutrapuriiSayoH/ na vaatasya na pittasya na zuklasya kaphasya ca// BhS1.6.2/ udgaaracchardijRmbhaaNaaM tathaa ca kSavathorapi/ na baaSpasya na nidraadeH praaptaM vegaM vidhaarayet// BhS1.6.3/ rogasaJjanakaa hyete hiMsyuraayurvidhaaritaaH/ etaaneva prakuryuzca tathaa+apraaptaassamiiritaaH// BhS1.6.4/ vaatamuutrapuriiSaaNaaM dhaaraNaadanilaadayaH/ kupyanti retasazcaapi zarkaraa saazmarii tathaa// BhS1.6.5/ tvagdoSo vaa jvaro vaa syaat gaatre &zophaadi vaa punaH/ chardipittakaphaanaaM tu dhaaraNena samiiraNaat// BhS1.6.6/ jRmbhaadidhaaraNaadaandhyaM timiraM baaSpadhaaraNaat/ &kSavathuudgaaranidraadeH dhaaraNaatsyaacchirorujaa// BhS1.6.7/ tasmaanmuutrapuriiSaM vai visRjetkaalyamutthitaH/ uktaa hyadhaaraNiiyaastu &dhaaraNiiyaannibodhata// BhS1.6.8/ lobhamohabhiyaaM tRSNaacintayormadamaanayoH/ zauryasya ca tathaa vidvaan praaptaM vegaM vidhaarayet// BhS1.6.9/ etaddhaarayato hyasya balamaayuzca vardhate/ udaGmukhazzucau deze &praaGmukhazcaa+avakuNThitaH// BhS1.6.10/ aavazyakamupaasiita kRte caadbhirupaspRzet/ kRtazaucastato janturbhakSayeddantadhaavanam// BhS1.6.11/ dhavaM palaazaw nyagrodhaw naktamaalamathaapi vaa// ziriiSaM karaviiraM ca jaativRkSamathaarjunam// BhS1.6.12/ eteSaaM dantadhavanaM zreSThamaaha punarvasuH/ aapaaTya vidaliikRtya dantamaaMsamabaadhayan// BhS1.6.13/ tadasya zodhayedvaktraM pittasya ca kaphasya ca/ &zamanaM vaataraktaadeH kurute dantadhaavanam// BhS1.6.14/ mustakalkaM satriphalaM madhu tailaM sukhodakam/ pratyekaM kabalagraahaM dhaarayedanupuurvazaH// BhS1.6.15/ vaatapittakaphaa duSTaaH zaamyanti kabalagrahaat/ &maadhuukaM copadehaghnaM svararaktaprasaadanam// BhS1.6.16/ tailaM dantyaM surabhikRttadabhiSyandanaazanam/ kSataM &saMrohayedvaktraM &ziiryamaaNaM niyacchati// BhS1.6.17/ indriyaaNaaM &mato+abhyaGgo gurudoSavimokSaNaH/ tvagdoSazamano balyo vaataraktaprasaadanaH// BhS1.6.18/ &graamyadharmaatigatyaa ca rathaazvagajapaatanaat/ daNDamuSTihataanaaM ca rujaazramavinaazanaH// BhS1.6.19/ tvacaH prasaadano+&abhyaGgaH zaamyatyutsaadanaatklamaH&/ praharSaM kurute sthairyaM malaghnaM caavasecanam// BhS1.6.20/ vilepanaM hlaadayati kaNDuuM hanti prasaadanam/ ziziraM &hyaJjanaM dRSTeH timiraM ca praNazyati// BhS1.6.21/ tanuuruhendriyabalaM nasyatailaadupaagataat/ svararaktaprasaadazca nazyanti palitaani ca// BhS1.6.22/ svaktaH suutsaaditazcaiva praghRSTazca yathaabalam/ yathartuvaariNaa snaatastvanuliptastataH param// BhS1.6.23/ prasaadhitottamaaGgazca tato nasyaM pradaapayet/ tatassaMzuddhadoSasya dhuumamasya prakalpayet// BhS1.6.24/ kuTannaTailaahriiberaM dhyaamakaagarucandanam/ kaalaanusaaryaaM naladaM pRthviikaamatha guggulam// BhS1.6.25/ taaliisaM padmakaM mustaM priyaMguM sahareNukaam/ haridraaM ca sugandhaaM ca saralaaM devadaaru ca// BhS1.6.26/ zriiveSTakaM sarjarasaM corakaM ceti saMharet/ vaktraM ca sarpiSaaktaM syaaddhuumametaM tataH pibet// BhS1.6.27/ aSTaaMgulapramaaNaa vaapyathavaa dvaadazaaMgulaa/ SaDaMgulapramaaNaa vaa dhuumavartiH prazasyate// BhS1.6.28/ sauvarNaM raajataM taamraM gajadantasya vaa punaH/ vRkSasaaramayaM vaapi dhuumanetraM prazasyate// BhS1.6.29/ &caturvaa paJcakRtvo vaa dhuumaM srotasyavaacaret/ vaataanulomanaM kuryaacchleSmaaNaM caapakarSati/ balaM dadaati dRSTezca samyagdhuumo niSevitaH// BhS1.6.30/ aSTau dhuumasya kaalaaH &syuryeSaamante prazasyate/ utthitasyaiva zayanaaddantaprakSaalane kRte// BhS1.6.31/ jalakriiDaanivRttasya tathaa bhuktavato+azanam/ kSutoccaaravyavaayaante bhuktavaantavatastathaa// BhS1.6.32/ guNaaMzcaikaikazasteSaaM dhuumapaanakRtaan zRNu/ tatra zayyotthitasyaiva vakSyaamyatha yathaakramam// BhS1.6.33/ hantyutsannaM kaphaM jantoSSaDindriyavibodhanaH/ pratibuddhasya ceddhuumo maarutasyaanulomanaH// BhS1.6.34/ dantaprakSaalanaaduurdhvaM rogaansamyagvyapohati/ cyutazleSmaapanayanaH sugandhivizadaasyakRt// BhS1.6.35/ dantamaaMsakSayakRtavyaadhayo vadaneSu ye/ doSaaH kaasaprabhRtayastaaMzca dhuumo vyapohati// BhS1.6.36/ zirogataa yaazca rujaaH salilakriiDanodbhavaaH/ karNazuulaM pratizyaayaM caazu dhuumo vyapohati// BhS1.6.37/ vaatapittakaphaan dhuumaH zamayedbhojanodgataan&/ zirovizuddhiM kurute bhuktaM ca sthaapayatyapi// BhS1.6.38/ dhamanipratipannastu vaayuH kSavathuneritaH/ vyaapnoti sarvasrotaaMsi sa dhuumenaanulomyate// BhS1.6.39/ varcaHkarmoddhato vaayurgalamuurdhazirogataH/ praaNaanaadhmaapayati vaa sa dhuumenaanulomyate// BhS1.6.40/ zuklasrotogato vaayuruurdhvameva prapadyate/ sa ghoraan &hi sRjedrogaaMstaM& dhuumenaanulomayet// BhS1.6.41/ rogaadhipataye chardyaa sthaanebhyo+abhisamiiritaaH/ anaarogyaaya kalpante teSaaM dhuumaH prazasyate// BhS1.6.42/ hRteSu doSeSvanilaH zuunyasthaanaani saMcaran/ &sammuurcchati ziro gatvaa taM dhuumenaanulomayet// BhS1.6.43/ puurvaM piitodako bhuktvaa labhate kRzataaM naraH/ madhye bhaktasya pibato bhojanaM naapakRSyate// BhS1.6.44/ bhuktavaanatha paaniiyaM pazcaadanupibecca yaH/ tadaapyaanugataM bhuktaM samatvaayopapadyate// BhS1.6.45/ agnau prataapayetpaaNii syaataaM yaavattu nirjalau/ tataH padazataM gacchedbhaktaM hyevaM prayaatyadhaH// BhS1.6.46/ na raatrau dadhi bhuJjiita naaghRtaM naapyamaakSikam/ kuSThau patepi vaaMchaM kiM kaNTharogaacca buddhimaan(?)// BhS1.6.47/ &toyakSiptaM spRzennaannaM na ca paryuSitaazanaH/ na caajiirNaazano janturjighaaMsurvyaadhisaMbhavam// BhS1.6.48/ &sopaanatkastathaa daNDii chatreNa vyajanena ca/ &aabaadhaan varjayetsarvaanvicaredaaparizramaat// BhS1.6.49/ tapasvinaH pitRRndevaanbraahmaNaaMzca samaahitaH/ arcayanvidhivannityaM jiivedvarSazataM naraH// BhS1.6.50/ vaato hi zuulaM vihataH karoti muutrapradoSaM janayecca muutram/ &kaasaH pratizyaayamatho kSayaM ca zvaasaM ca kuryaadvihate tu vege// BhS1.6.51/ puriiSamaanaahamatiiva kuryaad reto+avarodhaH kurute+atha SaaNDyam/ tasmaaddhi vegaM na vidhaarayeta naro ya icchediha diirghamaayuH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele SaSTho+adhyaayaH// //saptamo+adhyaayaH// athaata indriyopakramaNiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.7.1/ indriyaaNi hi sarvaaNi parijiiryanti jiiryataH/ tasmaatsarvatra vayasi yathaakaalaM striyaM vrajet// BhS1.7.2/ na tvanaapyaayitabalaH samaagacchettu yoSitaH/ naayoniSu prayuJjiita tiryagyoniizca varjayet// BhS1.7.3/ na praaptaM dhaarayedvegaM &gatvaa ziitodakaM spRzet/ na tu zraanto na &vaa bhukto na kliSTo+apyaavilo na ca// BhS1.7.4/ kRzo naatyazito vaapi diino vaa maithunaM vrajet/ mitavaak satataM yaH syaatsnigdhaannaazii& yuvaa++aacaret// BhS1.7.5/ &subahusnigdharetaazca yathartuzayanaazanaH/ jiirNaamaasannasatvaaM ca vyaadhitaaM malinaaM kRzaam// BhS1.7.6/ vyaGginiiM ¶kaamaaM ca puutikoSThaaM ca varjayet/ balamaarogyamaayuzca vapustejazca dehinaam// BhS1.7.7/ hiiyate hiidRziiM gatvaa praapyaakaalajaraamiva&/ RtaavRtau yathaakaalaM maithunaM naa samaacaret// BhS1.7.8/ varSaasu navaraatraattu dazaraatraaccharadyapi/ paJcaahaaddhemasamaye saptaahaacchizire tathaa// BhS1.7.9/ pakSaadvasante griiSme tu maasi maasi samaacaret/ nidaaghe pazcime maase maithunaM caiva varjayet// BhS1.7.10/ athavaa yauvanotsaahabalasnehasamanvitaH&/ ziziraambukRtasnaano hRdyasraganulepanaH// BhS1.7.11/ naativyaayaamanirataH kSiiramaaMsaghRtaazanaH/ hRdyamaalyaambaradharaa hRdyaabharaNabhuuSitaaH// BhS1.7.12/ hRdyayauvanasaMpannaaH priyaaH priyakathaanugaaH/ hRSTaaH sarvatra kaale a zaktyardhena vrajetstriyaH// BhS1.7.13/ caturdaziiM paJcadaziimaSTamiiM ca vivarjayet/ pibetkSiiraM ghRtaM nityamaayuSyakaraNaM hitam// BhS1.7.14/ balavarNakaraM hyetadaarogyakaraNaM tathaa/ saMhaarayedromanakhaM trirmaasasya ca maanavaH// BhS1.7.15/ oSadhiizca maNiiMzcaiva maGgalyaan dhaarayetsadaa/ mantraanaavartayeccaapi brahmaproktaM sanaatanam// BhS1.7.16/ sa me maadyaapagaaddehaadvaayuH praaNaazca ye sadaa/ indro me balamaadadyaad zivaM caapo dizantu naH// BhS1.7.17/ ityevaM mantramaarSaM vai bhuktvaa gatvaathavaa striyaH/ saMjapanvai spRzan vaari tathaa+asyaayurna hiiyate// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele saptamo+adhyaayaH// //aSTamo+adhyaayaH// athaato maatraazitiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.8.1/ maatraazii syaadvipakvaazii daNDapaaNirmitaadhvagaH/ yathartubhojanaM kRtvaa janturdhuumamimaM pibet// BhS1.8.2/ kaiDaryazzatapuSpaa ca taaliisaaguruguggulu/ priyaGgavazca &kSaumaM ca sarpiSaa snehitaM pibet// BhS1.8.3/ bhojanenerito vaayuH koSThaacchirasi tiSThati/ prasidhyati sa dhuumena kaphazcaapaiti cakSuSaH// BhS1.8.4/ taNDulaan pRthukaaMzcaapi sarvaan piSTamayaaMstilaan/ na khaaded bhuktavaan janturmaatraaM khaadedbubhukSitaH// BhS1.8.5/ adhvanaa na zramaM gacchetsarvaanvegaanna dhaarayet/ &hitvaapi sarvakaaryaaNi tathaasyaayurna hiiyate// BhS1.8.6/ varjayedviSamaM duHkhamaasanaM paadalambanam/ rakSecchariiraM vaatebhyo nityameva duraasanaat// BhS1.8.7/ atyaasanamatisthaanamaticaGkramaNaani ca/ atisvapnamazayyaaM ca tathaa &caapyatibhaaSaNam// BhS1.8.8/ yacca kiMcidviceSTaabhiratyarthaM kurute naraH/ sarvametadanaayuSyaM bhiSajaH paricakSate// BhS1.8.9/ samasthaanaasanagatissamazayyaazanastathaa&/ samajalpaviceSTazca ciraM jiivati maanavaH// BhS1.8.10/ nivaatamupaseveta sukhavaataM kadaacana/ nivaatamaayuSaH pathyamaarogyaaya ca sarvadaa// BhS1.8.11/ aatape naacaretkarma zirastraaNamRte tathaa/ nidaaghavarjaM ca sadaa naavazyaa &ye samaacaret// BhS1.8.12/ zaradvasantapraavRTsu kaarayeccaanuvaasanam&/ rogaazca vastidaapyaaH syuryasya nityaM &ca daapayet// BhS1.8.13/ svapnaantasandhyayozcaapi na khaadenna ca saMvizet/ na raatrau vicaredeko naagaaraM zuunyamaavizet// BhS1.8.14/ catuSpathaM &pariharetparvate na ciraM vaset/ raatrau ca vRkSamuulaani paradaaraaMtathaiva ca// BhS1.8.15/ raajaaniSTaM prajaabhaGgaM daavaagniM& kalahaM nRNaam/ mattonmattaaMzca &saMlakSya duuraadeva vivarjayet// BhS1.8.16/ vairiNo nopaseveta baahubhyaaM na nadiiM taret/ hastyazvagaazca sarpaM ca duurataH parivarjayet// BhS1.8.17/ madhumehazca zoSazca tRSNaa &vaataadyupadrutiH/ madyapaanaattu na &bhavettasmaattadvidhivatpibet// BhS1.8.18/ &aakvaathitajalaM maasaaMzcaturo& maatrayaa pibet/ &zraavaNaprabhRtiineva zeSaanaSTa yathaasukham// BhS1.8.19/ abhuktvaamalakaM khaaded bhuktvaa caapi hariitakiim/ pariNaame ca bhaktasya khaadeccaapi vibhiitakam// BhS1.8.20/ kaSaayabhaavaacchaleSmaaNamamlabhaavaacca maarutam/ pittaM madhurabhaavaacca samyagaamalakaM jayet// BhS1.8.21/ &uSNabhaavaatkSaNaadeti pittaM caazayamuurcchitam/ &samyaGnayatyataH khaadedabhayaaM bhuktavaannaraH// BhS1.8.22/ aahaarapariNaamastu pittazleSmavivardhakaH/ tasmaatsaamyaM tayoricchannaadadiita& vibhiitakam// BhS1.8.23/ kaalyaM &vidhiM vai kRtvaa ca snaayaadRtusukhairjalaiH/ &susthazzucisamaacaaraH sadaacaarapade sthitaH// BhS1.8.24/ muutramapsu na kurviita puriiSaM ca kadaacana/ &na niSThiivettathaa praajJo rakSaJjiivitamaatmanaH// BhS1.8.25/ na haredviSamaM &griivaaM na vaapi viSamaM kSuyaat/ Rjvaasiino naraH khaadyamaadadiita vicakSaNaH// BhS1.8.26/ maataraM pitaraM bhaaryaamaacaaryaM vaanupaalayet/ abhivaadanayogaacca vardhayedaayuraatmanaH// BhS1.8.27/ raajaapathyacaraa ye vai ye ca taddrohiNo naraaH/ vidharmiNazcaanRtaazca na tairekiibhavetkvacit// BhS1.8.28/ etadapyaahuraarogyaM dhanyaM puujyaM yazaskaram/ sadbhiraacaritaM puurvaM vRttamaatreyasammatam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele aSTamo+adhyaayaH// //navamo+adhyaayaH// athaatazcatuSpaadabhiSagjitiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.9.1/ bheSajaM hi catuSpaadamaaturaM kurute+agadam/ yunakti yazasaa &vaidyamarthamapyasya yacchati// BhS1.9.2/ tasmaadauSadhayogasya& vaidyasyaapyaaturasya& ca/ &upasthaatuzca vakSyaami sampadaM siddhikaarikaam// BhS1.9.3/ prativaataM yathaakSiptaH& paaMsumuSTirvinazyati/ tathaa hi naazamaagacchedRte& karma bhiSakkRtaat// BhS1.9.4/ &nadyaaM prasyandamaanaayaaM zvabhrasthaane sthaleSu ca/ praNazyati yathaa vRSTaM tathaa duryojitaaH kriyaaH// BhS1.9.5/ &iSvaasastu yathaa yukto dharmaatmaa khaDgapaaNidhRt/ parebhyaH kSobhamaadhatte &paatyaatmiiyaaMzca hantyariin// BhS1.9.6/ evaM cikitsakaH paadairbheSajaizcopabRMhitaH/ rakSatyakiirteraatmaanaM vyaadhiM caapi niyacchati// BhS1.9.7/ sidhyati pratikurvaaNa ityaatreyasya zaasanam/ api caapratikurvaaNa &ityaakhyadbhadrazaunakaH// BhS1.9.8/ &guNayuktaaturadravyabhiSakparicaraanvitaa&/ &dRzyate viphalaa &yasmaannaaphalaa tu viparyaye// BhS1.9.9/ tasmaannaikaantikii siddhizcatuSpaade &cikitsite/ na tvetaaM buddhimaatreyazzaunakasyaanumanyate// BhS1.9.10/ pratikurvati siddhirhi varNotsaahabalaanvitaa/ na ca syaadvyaadhibahutaa na &tvevaapratikurvati// BhS1.9.11/ durvarNo durbalazca syaad vyaadhibhizcaapyupadrutaH/ vikalo vaa bhavatyajJairupakraanta ivaaturaH// BhS1.9.12/ na saa siddhirasiddhiH syaadyaaM dRSTvaa naabhipadyate/ tasmaat jJaanavataaM siddhiM vindeta matimaan bhiSak// BhS1.9.13/ tatra prathamataH paadamauSadhaM tu nibodha me/ khaM vaayuranalastoyaM bhuumizcaiveha paJcamii// BhS1.9.14/ &guNottaraaNi sarvaaNi yathaasaMkhyaM vibhaavayet/ teSaantu ye bhuutaguNaaH pRthagbhaavanidarzakaaH// BhS1.9.15/ parasparasamaayogaaddravyeSveva bhavanti te/ lakSaNaM &khasya sauSiryaM &raukSyaM caapyanilaatmakam// BhS1.9.16/ auSNyamagnerapaaM zaityaM kharatvaM paarthivo guNaH/ yasminyasmin bhavelliGgametaddravye vizeSataH// BhS1.9.17/ yasya bhuutasya taddravyaM tattadaatmakamiSyate/ sauSiryaM laaghavaM yatra bhaiSajyaM caapi khaatmakam// BhS1.9.18/ kharatvaM ca vivekazca raukSyaM caapyanilaatmakam/ snehaH kledazca zaityaM ca mRdutvaM caapi vaarijam// BhS1.9.19/ paicchilyaM gauravaM muurtisthairyaM gandhazca paarthivam/ etairbhuutaguNairyuktaM yaddravyaM tattadaatmakam// BhS1.9.20/ paJcabhuutaatmakaissarvairguNaistatra samanvitam/ &(prativaasaM raso gandhastadaa praduvanaani ca// BhS1.9.21/ zitamuSNodakaM caiva raidya cedipriyaM rathaaH/ sajjopakaraNatvaM ca muulatvakphalasaJcayaH)// BhS1.9.22/ muulaadiinaaM sugandhitvaM kalyaaNasparzavattathaa&/ &anyuunaanatiriktatvaruupavacca prazasyate// BhS1.9.23/ &sthalaatmataakanimneSu saikateSuupaleSu ca/ suSiraM naativiSTaM ca tiryagyaataM ca garhitam// BhS1.9.24/ yenauSadhaarthassadyassyaattena caapratibadhnataa/ bheSajaM prathamaH paadaH iti jJeyaM cikitsite// BhS1.9.25/ pratizraavii dvitiiyaH syaattasya pratyekazo guNaaH/ balavaan dakSiNo dakSaH priyavaagajugupsakaH// BhS1.9.26/ viirazcaapratikuulazca raktazcitrakathastathaa/ prajJaavaaMzcaapyupasthaayii tathaa zaastraanusaarataH// BhS1.9.27/ na caatipratibadhniiyaatsarveSvauSadhakarmasu/ prazasyate klezasahaH pratizraavii yathaaguNaH// BhS1.9.28/ tRtiiyazcaaturaH paadaH satyaazaMsii prazasyate/ lakSaNazcaatmavaaMzcaiva kRtajJassumanaazca yaH// BhS1.9.29/ auSadhasya pratigraahii na ca rogaanniguuhayet/ dRDhabhakto+anasuuyazca yazcaapi na viSiidati// BhS1.9.30/ sarvatraapratikuulazca na kriyaamativartate/ ebhirguNaissamaayuktaM jaaniiyaatsaadhyamaaturam// BhS1.9.31/ bhiSak caturthaH paadastu sasuutraarthavizaaradaH/ arogo dRSTakarmaa ca kRtakRtyeSu kovidaH// BhS1.9.32/ prayoktaa ca pragalbhazca kSamaavaanpratibhaanavaan/ buddhimaaMstarkakuzalo &viiryaudaaryabalaanvitaH// BhS1.9.33/ astabdhazcaapramattazca satataM &saMyatendriyaH/ ojasvii cauSadhajJazca dezakaalaprayogavit// BhS1.9.34/ bhiSak caturthapaadaH syaadevaMguNasamanvitaH/ bheSajaM ca pratizraavii bhiSagaatura eva ca// BhS1.9.35/ anyonyaguNasaMyogaadete syussiddhikaarakaaH/ eta eva ca vauguNyaattasya vyaadhivivardhanaaH&// BhS1.9.36/ tasmaaccaturSu paadeSu cikitsaasiddhiriSyate/ paktaye kaaraNaM pakturyathaa paatrendhanaanalaaH// BhS1.9.37/ vijeturvijaye& bhuumizcamuuH praharaNaani ca/ aaturaadyaastathaa paadaaH &siddhau kaaraNasaMjJitaaH// BhS1.9.38/ mRddaNDacakrasuutraadyaaH kumbhakaaraadRte yathaa/ naavahanti guNaan vaidyaadRte paadatrayaM tathaa/ vidyaattasmaaccikitsaayaaM pradhaanaM kaaraNaM bhiSak// ityaaha bhagavaanaatreyaH iti bhele navamo+adhyaayaH// //dazamo+adhyaayaH// athaata aamapradoSiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.10.1/ athaaha tailaatpiSTaannaat kRsaraat paayasaadapi/ viruddhaadhyazanaadaamaacchaaluukaacchuSkazaakataH// BhS1.10.2/ hriizokakrodhakaamerSyaa &lobhodvegaadbhayaadapi/ anyasmaadiidRzaadvaapi raatrau jaagaraNena vaa// BhS1.10.3/ jantozzaamyati kaayaagnirathavaa &duSTazayyayaa/ &udveSTyante+asya gaatraaNi kaTipRSThaM ca duuyate// BhS1.10.4/ jaGghe zuulaayatazcaasya jvarazcaasyopajaayate/ ziro guru bhavatyasya tathaa netre zariiriNaH// BhS1.10.5/ sodgaaraM& savidaahaM& ca &kaphapittaM prasicyate/ &stimitaM caasya hRdayamaadhmaatamiva codaram// BhS1.10.6/ dRtiH puurNaM ivaanaddhaH kSubhyate doSasaMcayaat/ saMchardayati caabhiikSNaM muurchaaM caapi niyacchati// BhS1.10.7/ api &tRSyatyayaM gaaDhamaasyaM &hyasyopazuSyati/ svarabhedo+asya bhavati kaNThazzuSka& ivodgataH// BhS1.10.8/ manye ca paridahyete zraddhaa caasya na jaayate/ yadaasya vaayuH pittaM ca zleSmaa caapi samudgataH// BhS1.10.9/ &aamena saMyutazcaiva saavazeSaH pravartate/ sa ubhaabhyaaM tathaabhiikSNaM srotobhyaamatirecitaH// BhS1.10.10/ kaphapitte kSayaM praapte vaate hi kila muurcchite/ zuddhakoSThe hRte doSe zuunyakaaye ca maarutaH// BhS1.10.11/ ekasthaane& tvanaasakto vidhaavati tatastataH/ vaGkSaNaM hRdayaM naabhivastimarmaaNi caavizan// BhS1.10.12/ &saMjJaaM hRtvaiva kurute muhurmuhuracetanam/ ityetadruupamaamasya yathaavadupalakSayet// BhS1.10.13/ &ata uurdhvaM pravakSyaami jiirNasyaannasya lakSaNam/ madhuraH puurvamudgaaro madhye caamlo yadaa bhavet// BhS1.10.14/ &pazcaatsakaTukazcaapi nirvidaaho bhavatyatha/ laaghavaM viikSyate kaaye vizuddhaM vizadaM mukham// BhS1.10.15/ praguNaM kurute vaatamuurdhvaM vaa yadi vaapyadhaH/ bhoktuM zraaddhaa bhavatyasya rujaa caanyopazaamyati// BhS1.10.16/ ityebhirlakSaNairjiirNaM vidyaadannaM zariiriNaam/ ajiirNaM laGghayedaame paacaniiyastato bhavet// BhS1.10.17/ yavaagvaadibhiraahaaraissaMsRjedvaa tamuttaram/ zuNThiiprativiSaamustaakvaathaH syaadaamapaacanaH// BhS1.10.18/ &zuNThiiniirakadhaanyaakaistulyaiH kvaatho rucipradaH/ mustaM hiGgu trikaTukaM paaThaa vatsaa hariitakii// BhS1.10.19/ &cuurNaH prativiSaa ceti citrakazcaamanaazanaH/ &pippaliinaagarakSaarassukhodakasamaayutaH&// BhS1.10.20/ svedanaM &kaphavartizca zuuleSu &stimiteSu ca/ agaaradhuumaH pippalyo madanaM raajasarSapaaH/ &gomuutrapiSTaassaguDaaH phalavartiH prazasyate// ityaaha bhagavaanaatreyaH iti bhele dazamo+adhyaayaH// //ekaadazo+adhyaayaH// &athaatassamazayanaparighaniiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.11.1/ aahaaraM praghasaM nYNaamupayuktaM caturvidham/ pacyamaanaM dvidhaa kaaye koSThe &rasamalaakhyayaa// BhS1.11.2/ svedamuutrazakRdruupairniSkraamati& malaH punaH/ annasya paakatastejo raso nirvartyate nRNaam// BhS1.11.3/ rasaadraktaM tato maaMsaM maaMsaanmedastato+asthi ca/ asthno majjaa tataH zuklaM zuklaad garbhasya saMbhavaH// BhS1.11.4/ evaM puurvaatparaM yaati &dhaatuM dhaaturyathaakramam/ maatraapathyaM yadaa bhuktaM &rasaruupaM gataM punaH// BhS1.11.5/ kuryaanna rogaan diiptaagneH rasavyaapattisambhavaan/ zoNitaadyaatmataaM gacchet pariNaamavazaaM tadaa// BhS1.11.6/ yasmin vyaapadyate dhaatau tasmin vyaadhiin karotyatha/ viSuucikaaM saalasakaaM pittadaahaM vilambikaam// BhS1.11.7/ anyedyuSkaM satatakaM tRtiiyakacaturthakam/ pittaM lohitapittaM ca raktaarzaaMsi pralepakam// BhS1.11.8/ vipaaTikaaMzca taan vyaadhiin rasavyaapattijaan viduH/ &kacchuuM carmadalaM paamaaM carmakiilaM vicarcikaam// BhS1.11.9/ &vyaGgaviisarpakuSThaani raktavyaapattijaanviduH/ maaMsakiilaarbudaM gaNDamajakaaM jaatulaani(?) ca// BhS1.11.10/ &puutimaaMsaalajiizcaiva maaMsavyaapattijaan viduH/ daurgandhyaM svedanaM sthaulyaM pipaasaaM bahunidrataam// BhS1.11.11/ pramehaan viMzatiM caapi medovyaapattijaanviduH/ dantarogo nakhazmazrukezaromaabhipaatanam// BhS1.11.12/ ativRddhistathaa vaasthnaamasthivyaapattijaan viduH/ vidaahaM ca madaM caiva sonmaadaM caapataanakam// BhS1.11.13/ tamodarzanamuurchaayau majjaavyaapattijaan viduH/ retaH kSaaraagnimaJjiSThaaniilahaaridrakaM pRthak// BhS1.11.14/ mehane bhasmavarNaM ca zuklavyaapattijaanviduH/ narasya striisvaratvaM vaa strii vaapi puruSasvaraa// BhS1.11.15/ aamagarbhacyutirvaapi garbhavyaapattijaanviduH/ ityete aamajaa nYNaaM viruddhaadhyazanaatmakaaH/ viruddhaazanavarjii syaadetadaarogyamuttamam// ityaaha bhagavaanaatreyaH iti bhele ekaadazo+adhyaayaH// //dvaadazo+adhyaayaH// athaataH aatreyakhaNDakaapyiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.12.1/ &aatreyaH khaNDakaapyazca maitreyo+anye ca tadvidhaaH/ rasasaMkhyaakathaaM cakrurvane caitrarathe dvijaaH// BhS1.12.2/ tatra kazcidrasaikatvaM rasasaamaanyato+abraviit/ saatmyaasaatmyaattathaa dvitvaM traividhyaM sthaanato+apare// BhS1.12.3/ &svaadurasvaaduramRdurmRduzceti& catuSTayam/ mahaabhuutavibhaagena paJcetyaahustathaapare// BhS1.12.4/ tadetadevaM jaaniiyaadyathoktaadeva kaaraNaat/ SaTtvaM &saptatvamathavaa &bruuyustadrucibhedataH// BhS1.12.5/ madhuro lavaNaamlau ca kaSaayakaTutiktakaaH/ kSaarazca taan rasaan sapta &naatirekaM samaacaret// BhS1.12.6/ rasaatisevanaajjantussadyo mRtyumavaapnuyaat/ bhaveyurvyaadhayazcaasya &rasavyaasaGgasaMbhavaaH// BhS1.12.7/ vRttarohitaraajiibhiH vRttaakSazzakalii tathaa/ matsyazcilicimo naama kuule carati vaariNaH// BhS1.12.8/ taM matsyaM varjayedekaM dugdhenaanyaaMstu bhakSayet/ payasaa bhakSyamaaNastu &nararaktaM praduuSayan// BhS1.12.9/ raktavyaapattijaanvyaadhiin mRtyuM caapi &sa yacchati/ zvaavidvaraahaM caikatra payasaa parivarjayet// BhS1.12.10/ vanyamuulaphalaahaarastadvidhena& viruddhyate/ azniiyaatpayasaa &yastu sadyo mRtyumavaapnuyaat// BhS1.12.11/ bhaveyurvyaadhayazcaasya &zaGkharogagalagrahaaH/ madhunaa gorasenaapi likucaM &na ca bhakSayet// BhS1.12.12/ baadhiryaM vaa+apyathaandhyaM vaa mRtyuM vaa bhakSayan vrajet/ kapotaan sarSapairbhRSTaan payasaa na tu bhakSayet// BhS1.12.13/ majjaavyaapattijaan vyaadhiinpraapnuyaaddhi tathaa param/ payasaa sarpadaSTassan &khaadyaissiddhyati &taadRzaiH// BhS1.12.14/ krimijaa vyaadhayazcaasya dRzyante yadi jiivati/ iha yaa strii pumaaMzcaiva hitajiirNamitaazanau// BhS1.12.15/ anudaavartinau caiva syaataaM garbhastayoH khalu/ balavaan varNavaaMzcaiva cakSuSmaaMzca bhavatyatha// BhS1.12.16/ viparyaye vartamaanau& vipariitamiharcchataH/ ajiirNe tvazanaM yasya jiirNe caanazanaM bhavet// BhS1.12.17/ sa tathobhayathaa rogaan daaruNaan praapyaannaraH/ tasmaajjiirNe ca pathyaazca maatraavanto+avirodhinaH/ sarva &eva rasaa bhojyaaH &yuktyaa saMvRtadhaatubhiH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele dvaadazo+adhyaayaH// //trayodazo+adhyaayaH// athaato janapadavibhaktiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.13.1/ kasmin janapade rogaaH ke bhavantyadhikaa iti/ gurdaalubhekinaa pRSTo vyaacacakSe punarvasuH// BhS1.13.2/ matsyaannabhojino nityaM praacyaaH syuH kaphapittanaH/ zliipadaM galagaNDaM ca praayazasteSu dRzyate// BhS1.13.3/ nadiitoyagataan matsyaan bhakSayanti samudrajaan/ praayazaH kuSThikaastena manuSyaa dakSiNaadizi// BhS1.13.4/ masuurayavagodhuumatilakoddaalasevinaH/ bhuuyiSThamarzasaastena kaambhojaadantajaaH smRtaaH// BhS1.13.5/ maaMsakaamaaH suraakaamaaH striikaamaassaahasapriyaaH/ priicyaastena bhuuyiSThaM dRzyante raajayakSmiNaH// BhS1.13.6/ tiikSNoSNaani hi baahliikaaH praayeNaannaani bhuJjate/ abhiSyandiini maaMsaani paanakaanyaudakaani ca// BhS1.13.7/ prakRtyaa caapyabhiSyaNNaaH& paarvatopatyakaassadaa/ tena baahliikadezeSu praayo vyaadhirbalaasakaH// BhS1.13.8/ &meghe+avarSati varSaasu hemante yatra varSati/ Rtuvyaapattisamaye janamaaraH pravartate// BhS1.13.9/ tatropavaasii dhRtimaan rato vipraabhivaadane/ mantrauSadharatazcaapi janamaaraat pramucyate// BhS1.13.10/ suuryopataapaatsahasaa varSaante pittamiiryate/ zaradi praayazastena jvaro bhavati dehinaam// BhS1.13.11/ gavaaM ca &caaraNaakhyazca catuSpaacchvaapadeSu ca/ indrajaalazca matsyeSu zakunaanaaM pramiilakaH// BhS1.13.12/ citrakassarvadhaanyeSu davo muulaphaleSu ca/ hastinaaM &paakalazcaiva jvara ityabhidhiiyate// BhS1.13.13/ utkarNakastathaazveSu tejassarvaamayeSu ca/ sarvatra vasati hyeSa eSa &caantaka ucyate// BhS1.13.14/ taM &dhuumaketuM pratyakSaM kSipraM prazamayejjvaram/ asaatmyaM gandhamaadaaya vaato yatraativiijyate&// BhS1.13.15/ tatra martyeSu saamaanyaH pratizyaayaH pravartate/ tathaa bataalikaa naama piTakaa caasya jaayate// BhS1.13.16/ kakSaayaamuurumuule ca paaNipaadataleSu ca/ kaNThe vaa zrotramaazritya vastau vaa hRdaye+api vaa// BhS1.13.17/ tvaramaaNazcikitseta pravRddhaa maarayennaram/ pittazleSmasamutthaanaa vaatazoNitmuurcchitaa// BhS1.13.18/ bataaliketi taamaahuryatnavaaMstatra jiivati/ ityetatsamyaguddiSTaM sarvaM yadyacca coditam/ RSibhyaH paripRcchadbhyaH praznajaataM yathaakramam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele trayodazo+adhyaayaH// //caturdazo+adhyaayaH// athaataH cikitsaapraabhRtiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.14.1/ cikitsaapraabhRto vidvaan &vidyaat saMzodhane vidhim/ na ca dhaamaargavaM dadyaatsnehasvedaanupaskRte// BhS1.14.2/ yo hi saMzodhanaM &piitvaa sakaSaayaaNi sevate/ tasya taani tadaa jiivaM &harantyanu hutaazanam// BhS1.14.3/ daaru zuSkamivaasvinnaM naamyamaanaM yathaa bhevet/ tathaa virecanaM hanyaatsnehasvedaanupaskRte// BhS1.14.4/ snehasvedopapannaM tu charditaM bhaavitaM punaH/ virecanasya siddhyarthaM puurvamaasthaapayed bhiSak// BhS1.14.5/ ajiiryadatha ruukSaM hi virecanamathollikhet/ oSadhiirhiinaviiryaazca maatraahiinaazca varjayet// BhS1.14.6/ &atimaatraM hi bhaiSajyaM jiivaM harati dehinaam/ tasmaatkaalaM balaM maatraamRtuM vidyaadvirecane// BhS1.14.7/ yathaa vRkSasya puSpeSu palaazeSu phaleSu ca/ &ziirNeSvanyaani rohanti tathaa vyaadhiranirhRtaH// BhS1.14.8/ yathaa muule tarozchanne mlaayatyagraM na saMzayaH/ evaM virecite vyaadhirupazaamyati dehinaam// BhS1.14.9/ &udakaM codamanthaM ca matsyaanmaaMsatilaanapi/ guru caannaM na bhuJjiita &snehasantarpaNaani ca// BhS1.14.10/ virecanaM tu yaH piitvaa daaruNaM& ruukSite gude/ daaruNaM bhaktamaznaati &tamaamiSarasena vai// BhS1.14.11/ tadyathaa hyudakaM &nimnaM sthalaadadhyavarohati/ snehitasya tathaa doSaaH kukSimaayaanti sarvazaH// BhS1.14.12/ snehanairvyaadhitasthaanaadrasaizcaabhyadhikiikRtaaH/ svedairmRduukRtaassantaH srotasaa ca samaagataaH// BhS1.14.13/ mRdusarvaaGgakoSThasya bheSajaizzucibhistadaa/ doSaassunirharaa jantorbhavantiiti vinizcayaH// BhS1.14.14/ eSa &heturvirekeSu chardaneSveSa eva tu/ eSa heturniruuheSu zirasazca virecane// BhS1.14.15/ bahusnigdho viriktazca yo &rasairnopapaadyate/ bheSajairapyupastabdhaH so+atimaatraM &vipadyate// BhS1.14.16/ vakSyaami ca &kriyaamanyaamajaatavyaadhinaaziniim/ madhu seveta varSaasu sarpiH zaradi caacaret// BhS1.14.17/ sammizraM gaNDakenaiva vaaruNiiM zizire pibet/ maardviikaM tu vasante vai nidaaghe kSiiramaacaret// BhS1.14.18/ kalmaaSaa vaatalaa ruukSaa &guravo bhinnavarcasaH/ &ziraso+antastarpayantaH zleSmaNazca vizoSaNaaH// BhS1.14.19/ udaavartaaJjayantyete snigdhatvaadgauravaadapi/ raukSyaattridhaa saa jananaat zleSmannaakalaastathaa(?)// BhS1.14.20/ evaM tu vartamaanaanaamaayurvRddhimavaapnuyaat/ nYNaaM &samaadhipuurNaanaamadiinamanasaaM tathaa// ityaaha bhgavaanaatreyaH/ iti bhele caturdazo+adhyaayaH// //paJcadazo+adhyaayaH// athaatastisraiSaNiiyamadhyaayaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.15.1/ praaNaiSaNaa &syaatprathamaa dvitiiyaa tu &dhanaiSaNaa/ dharmaiSaNaa tRtiiyaa tu puruSasya bhavatyatha// BhS1.15.2/ tatra praaNaiSaNaaM& puurvaM samaapadyeta maanavaH/ dharmaarthakaamapraaptirhi sadbhiH praaNaiH prapadyate// BhS1.15.3/ dharmadiinaamavaaptizca puruSaarthaH paraH smRtaH/ tasmaacchariiraM &prayataH parirakSeddhi zaastrataH// BhS1.15.4/ &dhanaiSaNaaM dvitiiyaaM tu samaapadyeta maanavaH/ &paapiiyo naastyataH kiJcidyathaa jiivannRte dhanaat// BhS1.15.5/ dharmakaamau &na saMpiiDya tasmaadvittamupaarjayet/ jvararogaadikaa yena nirasyedaapado budhaH// BhS1.15.6/ dharmaiSaNaaM tRtiiyaaM tu samaapadyeta maanavaH/ &avazyamaadhigantavyaa dehabhede varaa gatiH// BhS1.15.7/ &praaNaadyanuparodhena tasmaaddharmaM caredbudhaH/ trivargaanuparodhena tatpraaptirhi nare hitaa// BhS1.15.8/ ityetaassammataa loke vyaakhyaataastisra &eSaNaaH/ yathoktaastaaH prayuJjaanaH paratreha ca modate// BhS1.15.9/ &upastambhaastu catvaaro &yadaahaarazcaturvidhaH/ zariire ca balaM caiva malaM tebhyaH prajaayate// BhS1.15.10/ zariiramaatmano marma &malamaatmabalaM punaH/ &rogaastasyaativRddhyaaM ca vaatapittakaphaatmakaaH// BhS1.15.11/ malaM tu rogo bhavati vaiSamyaM dhaatubhirgataiH/ malaaccaapyeti vaiSamyaM tasmaattamabhinirharet// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele paJcadazo+adhyaayaH// //SoDazo+adhyaayaH// &athaato vaatakalaakaliiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.16.1/ &katamo+abhyadhiko doSo nyuunazcaiveti &tatvataH/ kRSNaatreyaM puraskRtya kathaazcakrurmaharSayaH// BhS1.16.2/ &vaataM tatraadhikaM kazcitpraahaanyamupahanti& yaH/ yaavattiSThati vaato hi dehii taavattu jiivati// BhS1.16.3/ sa hi garbhaazaye zuklaM visraMsayati yoSitaH/ vaataH striyaa rajo hanti vandhyaa bhavati tena saa// BhS1.16.4/ na striyaH puruSaa vaapi vandhyaassantiiha &janmanaa/ aazaye ziitalo vaapi vaatazzuSkendriyastathaa// BhS1.16.5/ vaataH &sadindriyo vaapi vaato hiinendriyastathaa/ aalokitaM nimiSitaM yacca kiMcidviceSTitam// BhS1.16.6/ aziitizcaamayaa nYNaaM naavaataatsaMbhavanti hi/ vaataaddhi kubjaaH kuNinaH khaMjaa gRdhrasinastathaa// BhS1.16.7/ hiinaaGgaa hyadhikaaGgaazca bhavantyanye& ca tadvidhaa/ sthitiH praaNabhRtaaM caiva saritaaM caiva niHsvanaaH// BhS1.16.8/ pRthivyaazcalanaM caiva vaataadeva pravartate/ vaatena dhuumo bhavati dhuumaadabhraM prajaayate// BhS1.16.9/ abhraadvimucyte vaari biijaanaaM sambhavastataH/ ulkaanipaataH stanitaM &vidhutaaraagaNasya ca// BhS1.16.10/ vidyutaaM ca balaM caiva vaataadeva pravartate/ agnirjvalati vaatena puNyaanaaM haviSaaM patiH// BhS1.16.11/ sravanti caapagaastena pRthiviiM &plaavayanti ca/ vaayustatraadhiko devaH prabhavassarvadehinaam// BhS1.16.12/ yonyaaM retaH prasiktaM ca vaayunaa yujyate guNaiH/ &eSa pittaM kaphaM caiva hanyaadanyataraM tayoH// BhS1.16.13/ aadaaya kupito vaayuH dehe vipratipadyate/ evaM vyaanamudaanaM ca samaanaM ca pracakSate// BhS1.16.14/ &dehe bahuvizeSitvaadapaanaM& praaNameva ca/ &uurdhvago+atraapyudaanaH syaad vyaanastiryagvivRddhikRt// BhS1.16.15/ praaNo nyasyatyapaanaM tu pravartayati dehinaam/ samaano dhaaraNazcaiva saMgRhNaati sa dehinaam// BhS1.16.16/ indriyaaNi manazcaiva bhuutaatmaanaM ca sammataH/ vizeSastvaparo vaayurapaana iti saMjJitaH// BhS1.16.17/ zoSaNazcaraNazcaiva tathaa vicaraNaH smRtaH/ vaayuH paJcasu &bhuuteSu bhuutaM paramamucyate// BhS1.16.18/ taani vaayunibaddhaani vaayussarvatra sarvadaa/ &muutrendriyapuriiSaaNaaM vaayorutsarga eva ca// BhS1.16.19/ paacanaaccaiva bhuktasya karmaapaanasya ziSyate/ praaNaH priiNaati bhuutaani praaNo jiiva iti smRtaH// BhS1.16.20/ vyaanaacchariiraceSTaa ca &nimeSonmeSaNaani ca/ yaccaanyaduurdhvagaM jantostadudaanasya ceSTitam// BhS1.16.21/ &kSavathuM hikkitaM kaasamucchvaasaM bhaaSaNaM tathaa/ gudamaadhmaapayatyeSa dehaM yassa ca sarvazaH// BhS1.16.22/ eSu pratiSThito vaayurapaana iti saMjJitaH/ ityebhiriidRzaizcaanyairhetubhistattvadarzibhiH/ bhuutebhyo+abhyadhikaM vaataM lakSayaama zariiriNaam&// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele SoDazo+adhyaayaH// //saptadazo+adhyaayaH// athaato dazapraaNaayataniiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.17.1/ caturvidhamatho bhuktaM dazadhaa praaNamRcchati/ uuSmasvedazakRnmuutraistathaa vaataadibhistribhiH// BhS1.17.2/ striyaaH stanyena zuklena zoNitena& ca vaapyatha/ ityebhirdazabhiH praaNaH &sthiriibhavati dehinaam// BhS1.17.3/ &iihate+amRtavadvRttiM vaatapittakaphaistribhiH/ aahaarasaamyayogaaddhi vaiSamye vyaadhayaH smRtaaH// BhS1.17.4/ iha dvau bhiSajau vidyaat jJazcaivaajJazca dehinaam/ tatra jJaH suutravaanyaH syaatsuutraarthena vicakSaNaH// BhS1.17.5/ paJcaazrayaankaSaayaaMzca bhojanaM &caturaazrayam/ catuHzreSThaaMstathaa snehaanaamayaaMzcaaturaazrayaan// BhS1.17.6/ cuurNapradehaanvividhaan &yavaaguuzcaaSTadhaa smRtaaH/ dvaadazaannaani pathyaani praayazcittadvayaM tathaa// BhS1.17.7/ triMzataM copanaahaanaaM sthaaneSvaSTaasu tattvataH/ suutrasthaanaM cikitsaa& ca triMzatriMzadihocyate// BhS1.17.8/ aSTau nidaanaanyuktaani vimaanaani tathaiva ca/ &zaariiraaNyaSTa gaatraaGgapratyaGgaM yatra varNitam// BhS1.17.9/ siddhayo dvaadaza proktaastathaa kalpendriyaaNi ca/ etadviMzazataM proktaM muulinyo yatra SoDaza// BhS1.17.10/ ekonaviMzatirjJeyaaH phalinyaH kSiiriNiitrayam/ aayurjJaanamariSTibhyaH saadhyaasaadhyacikitsitaaH// BhS1.17.11/ &rogajJaanaM nidaanebhyo dezakaalau vimaanataH/ zaariiraaddhaatusaMghaataM prakRtiM dhaatusaatmyataam// BhS1.17.12/ anyadevaMvidhaM yacca zaastre kiMcidapi zrutam/ bhiSagyo vai& vijaanaati sajJaH ajJaM tu nibodhata// BhS1.17.13/ yo+annakaale yavaaguuM tu suupakaale tathaa rasam/ yuuSakaale+atha maaMsaM tu zodhyeSu stambhanaani ca// BhS1.17.14/ virecaniiye vamanaM &niruuhye caanuvaasanam/ viparyayeNa &yo+anyadvaa kurute so+ajJa ucyate// BhS1.17.15/ yogena vidyaamaadadyaattasmaattattvadidRkSayaa/ yathaa tamasi diipaH syaattathaa zaastraM prakaazakRt// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele saptadazo+adhyaayaH// //aSTaadazo+adhyaayaH// athaato+annarakSiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.18.1/ gaandhaarabhuumau raajarSirnagnajitsvargamaargadaH/ saMgRhya paadau papraccha caandrabhaagaM punarvasum// BhS1.18.2/ na ca striibhyo na &caastrebhyo na bhRtyebhyo+asti me bhayam/ anyatra viSayogebhyaH so+atra me zaraNaM bhavaan// BhS1.18.3/ evamuktastathaa tasmai maharSiH paarthivarSaye/ viSayogeSu vijJaanaM provaaca vadataaM varaH// BhS1.18.4/ viSeNa saha saMsRSTamannapaanaM caturvidham/ yaani &duSTaani ruupaaNi taani me gadataH zRNu// BhS1.18.5/ &pratikuulamivaabhaati phenilaM viplutaakRti&/ &zuklaM bhavati yatkSipraM nainaM zliSyanti makSikaaH// BhS1.18.6/ dhuumazcaasya gataH &zyaamo raktaH kRSNo+atha piitakaH/ praadurbhavati tadvidyaad duSTamannaM pracakSaNaH// BhS1.18.7/ niilapiitaasitaa &raajyo &bhantiindraayudhopamaaH/ madhye &madyeSu sarveSu ye caanye paanasaMzrayaaH// BhS1.18.8/ anulepanadoSe tu tvagasya bahuliibhavet/ sarvavyaapattimaapnoti klidyate &maaMsameva ca// BhS1.18.9/ maalyaM tu zyaavapuSpaM syaanmlaanaM kaalaM ca dRzyate/ cuurNayogaavakiirNaM tu &reNunevaavRtaM bhavet// BhS1.18.10/ romaaNi pariziiryante kezabhuumizca dhuupyate/ kuurcasparzazca duHkhaH syaajjaTilaacaasya muurdhajaaH// BhS1.18.11/ vedanaaM caiva kaNDuuM ca kurute duSTamaJjanam&/ azru sravati naatyarthamandhakaaraM ca pazyati// BhS1.18.12/ dhuumadoSe& virekaH syaadatyarthaM zirasazca ruk/ paridaahazca bhedazca gandhajJaanamasaadhu ca// BhS1.18.13/ na samyagvetti ca rasaanaraNiiva ca mathyate/ iti dhuumasya ruupaaNi sarvaaNyetaani lakSayet// BhS1.18.14/ duSTe vaasasi liGgaani suuciibhiriva tudyate/ dahyate muJcati &svedaM muurchatyapyavaliiyate// BhS1.18.15/ duSTe tvaabharaNe& daahaH svedaH kaNDuuzca jaayate/ kurute gaatravaivarNyaM svayaM caabhaati niSprabhaH// BhS1.18.16/ duSTamaasanamaasthaayii vimuuDho vipatennaraH/ siidatyucchuunavRSaNo na cotthaatuM sahii bhavet// BhS1.18.17/ uuruu caasya pravepete sadoSaasanasevayaa/ duSTe tu zayane ruupaM &suptiH kaNDuuyate bhRzam// BhS1.18.18/ svedazca& viSamatyeti romakuupaiH samantataH/ tudyamaanaH punaH zayyaaM &manyate jantubhirvRtaam// BhS1.18.19/ sudine durdine caapi durdine sudinaM tathaa/ syaad bhuuzca duSTaparyantaa& duSTacchatraniSevaNaat// BhS1.18.20/ kurute ruupavaivarNyaM praduSTazmazruvardhakaH/ zizire muJcati svedaM griiSme ziitaaturo bhavet// BhS1.18.21/ pravepate pravyathate gadgadaa ca sarasvatii/ syandanau ca vivarNau ca paruSau dazanacchadau// BhS1.18.22/ upaanahau yadaa duSTau tadaa kaNDuuH prajaayate/ prasvidyate paadatalaM tathaa cimacimaayate// BhS1.18.23/ atheha viSapiitasya viSadagdhasya vaa punaH/ digdhaviddhasya vaa raajan ruupaaNiimaani lakSayet// BhS1.18.24/ gaatrodveSTanamaapnoti vepate vyathate naraH/ kampate caapi kaNTho+asya niHsvanaM SThiivate muhuH// BhS1.18.25/ jihvaa caasya jaDiibhuutaa &zuulairiva ca tudyate/ vyaahartuM ca na zaknoti &zarma caiva na vindati// BhS1.18.26/ kezaantaM ziiryate caasya nakhaaH zyaamiibhavanti ca/ aGguSThaaGgulayaH kRSNaaH hastapaadatalaiH saha// BhS1.18.27/ zariiraM paaNDutaameti viSaartasyaiva dehinaH/ so+akRtyakarataameti bhagno ratha ivaahave// BhS1.18.28/ tasmaatkuryaatkriyaaM vaidyaH SoDazaagadakovidaH/ hriyaa yuktaH kuliinazca dharmajJo diirghadarzanaH// BhS1.18.29/ arthaazcaasya &pratiSTheyaa vidhivatsaMbhRtaa gRhe/ cikitsiteSu& yaa proktaa viSaprazamane hitaa// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele+aSTaadazodhyaayaH// //ekonaviMzo+adhyaayaH// athaato vidhizoNitiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.19.1/ vidhinaa zoNitaM jaataM &sevamaanasya vaaruNiim/ praduSyati vidaahena tato rogaaya kalpate// BhS1.19.2/ sarvaM madyamacakSuSyamapauruSyaM tathaiva ca/ upahanti balaM nYNaamanaayuSyaM ca &kiirtyate// BhS1.19.3/ yastu tadbhajate yuktyaa na taM vyaadhiH &prasajjate/ &atipiitaM ca tadviddhi& tatraahRdyaM& balaaya &na// BhS1.19.4/ na naktaM tu, pibedyuktyaa paanaM tasmaadvicakSaNaH/ balavarNakaraM hyetadaarogyakaraNaM param// BhS1.19.5/ snehapaane tathaa maatraavastikarmaNi caapyatha/ kSaare ca lavaNe caiva na suraa praatiSidhyate// BhS1.19.6/ bRMhaNaM nedRzaM kijcidyathaannasahitaa suraa/ taaM tu ruukSaaM vizeSeNa naatimaatraM samaacaret// BhS1.19.7/ vaatena zleSmaNaa caiva &sampraduSTaaM suziitalaa/ vizoSya diipayatyeSaa grahaNiiM vai zariiriNaam// BhS1.19.8/ yasya koSThagato vaayurduHkhamutpaadayed& bhRzam/ udaavartaM sahRdrogaM vaatagulmamathaapi ca// BhS1.19.9/ athavaa sarvagaatreSu &maarutaH pratyavasthitaH/ yuktaaM prasannaaM pibataH sa kSipramupazaamyati// BhS1.19.10/ hantyaasavaH &kaphaM pittaM puriiSaM ca bhinattyatha/ madhu pittamariSTastu vaataartiM& zamayatyatha// BhS1.19.11/ vastiH zuddhyati paanena zarkaraa caapi bhidyate/ tejo balaM ca harSazca yuktyaa paanena vardhate// BhS1.19.12/ &kaamaM diipayate svaadurbRMhaNo na vipadyate/ tasmaatpaanaguNaan buddhvaa yathaayogaM samaacaret// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele ekonaviMzo+adhyaayaH// //viMzo+adhyaayaH// athaato+arthedazamuuliiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.20.1/ artha ityaaha hRdayaM tasmin dhamanayo daza/ uurdhvaM catasro dve tiryak catasrazcaapyadhaH kramaat// BhS1.20.2/ taabhyo muulasiraastiryagbhidyante naikadhaa siraaH/ tasmaattadarthavijJaanaM smRtiyogaM ca maanasam// BhS1.20.3/ hRdo raso &niHsarati tasmaadeti& ca sarvazaH/ &siraabhirhRdayaM &vaiti tasmaattatprabhavaaH siraaH// BhS1.20.4/ hRdi praaNaazca cakrasthaaH vimaane karNikaa yathaa/ marmaabhighaataM tenaatra sahate hRdaye na tu// BhS1.20.5/ puNDariikasya saMsthaanaM kumbhikaayaaH phalasya ca/ etayoreva varNaM ca vibharti hRdayaM nRNaam// BhS1.20.6/ yathaa hi saMvRtaM padmaM raatraavahani& puSyati/ hRttathaa saMvRtaM svapne vivRtaM jaagrataH smRtam// BhS1.20.7/ aapo mahaarasaa vidyaadannaM caiva mahauSadham/ mahaapralepanaM tatra tejazcaiva &mahatparam// BhS1.20.8/ rasaanaamudakaM yonirannaM vRttiH paraa smRtaa/ &viklinnamupasandhatte punaH kaayaM zariiriNaam// BhS1.20.9/ suuryaaMzaM dhuumamityaahuryato+abhraprabhavaH smRtaH/ abhraadvarSaM tato+annaani, tasmaattejo mahatparam// BhS1.20.10/ svedazcaasraM ca muutraM ca phenaM caamyantaraM malam/ avazyaayahimaambuuni baahmaani paricakSate// hRdayo& ... ... ... ... ... ... ... ... / ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... iti bhele viMzo+adhyaayaH// //ekaviMzo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... virecyaaMzcaiva maanavaan/ aasthaapyaananuvaasyaaMzca vaatavyaadhiiMzca sarvazaH// BhS1.21.1/ viruukSayedatisnigdhaM kRmikoSThinameva ca/ ruukSastambhyaan pramehaaMzca kapharogaaMzca sarvazaH// BhS1.21.2/ vaamayecchaleSmakaase ca &pratizyaaye ca maanavaan/ hRdroge caiva kuSThe ca sarvazleSmaamayeSu ca// BhS1.21.3/ vorecayeddhi kuSThaani jvaraanvisphoTakaani ca/ daahaM vicarcikaaM caiva vaatavyaadhiiMzca sarvazaH// BhS1.21.4/ anvaasayetkaTiipRSThapaarzvarogaan vicakSaNaH/ udveSTanaM ca &gulmaM ca vaatavyaadhiiMzca sarvazaH// BhS1.21.5/ aasthaapayeddhi gulmaaMzca muutraaghaatodaraaNi ca/ apasmaaraaMzca kuSThaM ca vaatavyaadhiiMzca sarvazaH// BhS1.21.6/ svedayeta hanustambhamaayaamamapi caarditam/ paarzvarogaM ca &gulmaM ca vaatavyaadhiiMzca sarvazaH// BhS1.21.7/ stambhayedraktapittaM ca visarpaM ca vicakSaNaH/ daahaM visphoTakaaMzcaiva pittavyaadhiiMzca sarvazaH// BhS1.21.8/ iti pittakaphotthaanvai& vidyaadaamaazayaatmakaan/ pakvaazayasamutthaaMzca vaatarogaanvinirdizet// BhS1.21.9/ vaamayedvamaniiyaaMstu samiikSyaamaazayaannaraan&/ virecayedvirecyaaMstu tathaa pakvaazayaazrayaan// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele ekaviMzo+adhyaayaH// //dvaaviMzo+adhyaayaH// athaataH svedaadhyaayaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.22.1/ saMkaraM prastaraM sekaM &naaDiiM droNiM jalaani ca/ udakoSThaM kuTiM caiva svedamaSTavidhaM viduH// BhS1.22.2/ paaSaaNabhasmasikataatuSapaaMsubusaani ca/ ajaavigopuriiSaaNi &praavaaraaNi pravaatikaaH// BhS1.22.3/ payaaMsyamlaani &dhaanyaani girisaadhaaraNaanica/ sarvaaNi madyamaaMsaani lavaNaani tathaiva ca// BhS1.22.4/ vidhivadyojayetsvede& &kaaleyaagaruruuSitaan/ bhiSag balaabalaM dRSTvaa balino &durbalaanapi// BhS1.22.5/ &kuthakambalakauzeyaiH praveNyajinakaadibhiH/ kiTijairaavijairvastraiH pracchaadya svedayennaraan&// BhS1.22.6/ sparzasaukhyamavaivarNyaM svedo+aGgeSu ca maardavam/ ziitaabhinirgamazcaiva samyak svinnasya lakSaNam// BhS1.22.7/ pittaprakopo &daahazca tRSNaa muurchaa vilaayanam/ svedadveSo+aGgaraagazcetyatisvinnasya lakSaNam// BhS1.22.8/ udveSTanaM daaruNataa gurutvaM stabdhagaatrataa/ marutazcaaprasiddhizca na tatsvinnasya lakSaNam// BhS1.22.9/ asvinne snehanaM kRtvaa tataH svedairupaacaret&/ snehapuurvaprayukto hi svedo jayati maarutam// BhS1.22.10/ zuSkaaNyapi hi kaaSThaani snehasvedopapaadanaiH/ namayanti yathaanyaayaM kiM punarjiivato naraan// BhS1.22.11/ atisvinne vizeSeNa kaarayecchiitalaaM kriyaam/ athavaa ziitalairvaatha kSiiraiH siMced ghRtena vaa// BhS1.22.12/ pipaasuM vaa na zaktaM ca garbhiNiiM kukSirogiNiim/ sarvaaMzca pittajaan vyaadhiin &kaH svedaiH samupaacaret// BhS1.22.13/ ye svedaaH puurvamuddiSTaastaanapyekaikazaH zRNu/ bilvaagnimanthazyonaakaM kaazmariiM paaTalaaM tathaa// BhS1.22.14/ yavaan kulutthaan kolaani sthaalyaamaasicya saadhayet/ yavapaakaani vijJaaya sukhoSmaaNyavataarayet// BhS1.22.15/ tato+abhyaktasya vidhivatsvedaniiyasya dehinaH/ gaatraM gaatraikadezaM vaa &sukhoSNaizchaadayecchanaiH// BhS1.22.16/ tataH pracchaadayed bhuuyaH kauzeyaajinakaambalaiH&/ saGkarastveSa vijJeyaH svedaanaamagrya ucyate// BhS1.22.17/ etaanyanyaani ca bhiSak svedadravyaaNi saMharet// BhS1.22.18/ prakiirya taani zayane kalbalenaavaguNThitam&/ svabhyaktaM zaayayejjantuM& svedaM prastaramaadizet// BhS1.22.19/ vasaatailaghRtakSiiramuutramastvamlakaaJjikaiH/ sukhauSNaiH &secayetsvedyaM &sekaH sa parikiirtitaH// BhS1.22.20/ naaDiiM gajakaraakaaraaM trihastaaM taadRziiM tathaa/ dhaanyaamladravapuurNaayaaM dhaanyaaM sandhaaya lepayet// BhS1.22.21/ taaM trihastaaM samaahRtya svabhyaktaaGgasya dehinaH/ pracchannagaatrasya tu taaM naaDiimudghaaTayed bhiSak// BhS1.22.22/ naaDiisvedaH samaakhyaataH yaavatprasvedanaaditi/ kaNThaavagaahaamacchidraaM taavadevaayataaM samaam// BhS1.22.23/ droNiM paayasaniSkvaathakRsarakSiirapuuritaam/ kRtvaa tasyaaM sukhoSNaayaaM svabhyaktaM vaatarogiNam// BhS1.22.24/ jJaatvaavagaahayettaavadyaavatsvedodgamo bhavet/ taptaiH paatrayutairvaapi zuddhairvaa salilairbhiSak// BhS1.22.25/ svamyaktagaatrasya tataH &salilasvedamaacaret/ iidRzaireva salilaiH kaTaahe caardhapuurite// BhS1.22.26/ pravezya svedayetsvedyamudakoSThaH prakiirtitaH/ suliptaaM saMvRtadvaaraaM &yantritaaM kaarayetkuTim// BhS1.22.27/ hrasvaagaaramitaaM hRdyaaM zilaastiirNatalaaM dRDhaam/ taasyaazcullyau ca kartavye adhastaatpaarzvasaMvRte// BhS1.22.28/ tatra sthaalyau pratiSThaapya sarvataH paribRMhayet/ sthaalyau tapte kuTizcaapi yadaa tenoSmaNaa tadaa// BhS1.22.29/ sarvaaGgarogipuruSaH pravizetsa kuTiM tataH/ svabhyaktagaatraH susvinnaH kSaumapraavRtalocanaH// BhS1.22.30/ tataH pravezayettatra ziitaambumaNikaaM zubhaam/ klaantaH ziitaamvunaa tatra sparzasaukhyamavaapnuyaat// BhS1.22.31/ kuTisveda iti jJeyaH sadyo roganivartakaH/ svedo+agnihiinaH &kSuttRSNaabhayaM krodhastathaahavaH&// BhS1.22.32/ nivaatamadhvasantaapau& gurupraavaraNaM tathaa/ svedyaastu vaatakaphajaa vaatajaaH kaphajaastathaa// BhS1.22.33/ &rogaastatroSNalavaNasnigdhaamlaireva vaatajaaH/ kariiSabusapaaSaaNabaaSpaaGgaaraiH &kaphaatmakaaH/ &svedyaastu snigdharuukSaabhyaaM jJaatvaa vyaadhibalaabalam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele dvaaviMzo+adhyaayaH// //trayoviMzo+adhyaayaH// athaato gaaDhapuriiSiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.23.1/ gaaDhaM puriiSaM grathitaM zuskaM vaatasamiiritam/ tenaasyaapihitaM srotaH &zvayathuM kurute gude// BhS1.23.2/ tasyaiva &kupito vaayuruurdhvaM jantoH prapadyate/ paarzve zroNyaaM ca pRSThe ca hRdaye caavatiSThate// BhS1.23.3/ zirazcaapyavasaMgRhya vikaaraan kurute bahuun/ baadhiryaM timiraM caapi pratizyaayamathaapi ca// BhS1.23.4/ atha pittaM kaphaM vaa &svaatsthaanaaccyaavayate+anilaH/ tato+asya dhaavato doSairduSyanti &ca rasaadayaH// BhS1.23.5/ tato jvaro+asya balavaan paaNDutvaM caapi jaayate/ zvayathuzca bhavedasya grahaNii ca praduSyati// BhS1.23.6/ tasmaaddaaruNakoSThastu &gaaDhavarcaazca yo bhavet/ ruukSamannaM pariharenna &cainamavasraMsayet// BhS1.23.7/ snigdhaanyannaani hRdyaani maaMsaani vividhaani ca/ kuluttharasayuktaani pradadyaaddehine sadaa// BhS1.23.8/ aasthaapanaM vaataharaM tailaM caapyanuvaasanam/ na bhavanti vikaaraa &hi narasya pratikaariNaH// BhS1.23.9/ &atha yaH kalilazca syaatprajaakaamazca maanavaH/ utkRSTataaradaarizca karmahinastathaiva ca// BhS1.23.10/ atha sthuulakRzazcaiva vaidyamaani ca yo bhavet/ tathaikalokoyatikaaM motriyaanna ca tadvijaan// BhS1.23.11/ sabhaMgaan sukumaaraaMzca garbhiNiiM taruNi tadaa/ durdilaaMzca yadu praaptaan kaasinaH saati naariNaH// BhS1.23.12/ paaNDuraajaiva karNaM ca satataM yazca kaasati/ paayayecca bhiSaktaapairvamanaM savirecanam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele trayoviMzo+adhyaayaH// //&paJcaviMzo+adhyaayaH// athaataH RtuvibhaagiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.25.1/ suzrotaa naama medhaavii caandrabhaagamuvaaca ha/ na paatavyamarogeNa &sukhakaamena recanam// BhS1.25.2/ aniiritaanaaM doSaaNaaM &haraNaM na prazasyate/ avasthitaanaaM cyavanaM &praaNaapaayaaya me matam// BhS1.25.3/ yathaa vyaalaagnizastraaNaaM sparzaH svasthe tathauSadham/ tasmaanna paayayetsvasthaM prakRtyarthaM hi dhiiyate// BhS1.25.4/ acaakSuSatvaatkoSThasya piitaM &svasthena cauSadham/ yaati naikaantataH siddhiM tasmaatsvasthaM na payayet// BhS1.25.5/ ityetadvacanaM zrutvaa pratyuvaaca punarvasuH/ iha doSavizeSeNa naro bhaiSajyamaacaret// BhS1.25.6/ vaate tu bRMhaNaM kuryaatpitte tu parizodhanam/ kaphe prarcchadanaM saadhu sannipaate virecanam// BhS1.25.7/ vaataatapavizuSkaazca ye ca karmaparaa naraaH/ adhvayaanavizuSkaazca &taanna saMzodhayedbhiSak// BhS1.25.8/ tailamaaSaaMstilaghRtaM phaaNitaM piSTamodakaan/ aajaM gavyamathauramraM matsyaanmaaMaasavaM dadhi// BhS1.25.9/ atyaznano+atipibataH sadaa ca svapato divaa/ doSaa ghoraaH prakupyanti teSaaM saadhu virecanam// BhS1.25.10/ kiJcaanyadvidhivatkaale snigdhasvinnena& bheSajam/ maatraavallaghu& piitaM hi na kadaacidvipadyate// BhS1.25.11/ naacaredatimaatraM hi bahuzo+api pibenmRdu&/ kaSaayeNa tu daatavyaM kaSaayaiH& saadhu sidhyati// BhS1.25.12/ yathaa hyannamakaale syaadviSaM kaale+amRtaM bhavet/ tathauSadhamakaale syaat &viSaM kaale+amRtaM bhavet// BhS1.25.13/ tasmaadyadaa& vai vasudhaa tRptaa puSpavatii bhavet/ &tadaa praavRSi &saMpraaptavamanaadiini kaarayet// BhS1.25.14/ madhyacaarii &yadaa suuryo dhaatuunutklezayenmRNaam/ &tadaa vasante saMpraapte vamanaadiini kaarayet// BhS1.25.15/ &tadaa varSaasu daatavyaM &yadaa hyeSa RtuH sukhaH/ Rtavo yuktaziitoSNaaH prazasyante& hi karmasu// BhS1.25.16/ haimantepyanyathaa kaaryo griiSme bhavati caanyathaa/ varSaasu caapyanyathaa ca durdine caapyato+anyathaa// BhS1.25.17/ tasmiMstasmiMzca kaale vai bhavetkaaryo+anyathaanyathaa/ saatmyaasaatmyaM manuSyaaNaamanyathaa parivartate// BhS1.25.18/ tryahaM tu daapayet &snehaM deye snehavirecane&/ naatiziite na &caatyuSNe peyaM snehavirecanam// BhS1.25.19/ tRSNaabaadhaa bhavatyuSNe ziite tu vyapaliiyate/ atha griiSme tu santaptairdhaatubhirdehino bhavet// BhS1.25.20/ atiyogaH pipaasaa ca &tadaa tasmaanna daapayet/ hemante caapi &tadviiryaaddoSaa daaruNataaM gataaH// BhS1.25.21/ bhavantyakaale snehasya &tadaapyatha na daapayet/ iha bhaiSajyamuSNaM hi vikriyaameti kaalataH// BhS1.25.22/ &mandii bhavati &vaitattu griiSme taikSNyaM niyacchati/ &yanmaithunaacchuklavaahaa vastisakthitrikaadi ca// BhS1.25.23/ hRdayaM &durbalaM caasya samudiirNazca maarutaH/ brahmacaarii &bhavettasmaat paittikaan bhajate+anyathaa// BhS1.25.24/ mukhapaakaM madaM muurchaaM pralaapaM paakavibhramau/ daahaM pipaasaaM santaapaM vaktrasyaakSNozca &piitataam// BhS1.25.25/ &dhuumaabhiduuSite pittavikaaraa ye prakiirtitaaH/ bhramaH klamaH pramohazca mado muurcchaa vikampanam// BhS1.25.26/ santaapo+abhyantare caiva &rasasthaanagate smRtaaH/ aruSaaM vivRtaanaaM vaa sphoTaanaaM vaa prapaacanam// BhS1.25.27/ raktasthaanagate vidyaatpitte vaivarNyameva ca/ maaMsasthaanagate svedaH sadanaM copajaayate// BhS1.25.28/ medodhaatugate vidyaat plaavanaM piitamuutrataa/ asthimajjagate zoSo nakhadantavivarNate// BhS1.25.29/ meDhremuSkapariitaapaH klaibyaM vaapyatha zuklage/ balavadvigrahaad bhaaraat &piiDanaallaGghanaadapi// BhS1.25.30/ maithunasyaatiyogaacca jaayate manasaH klamaH/ traasodvegaatpratiighaataadruukSapaanaannasevanaat// BhS1.25.31/ ityebhiriidRzaizcaanyairhetubhiH& kupito+anilaH/ vikaaraaJjanayecchavaasakaasaviSTambhasaMjJakaan// BhS1.25.32/ zuulavepanamaadhmaanaM nistodaM suptataaM tathaa/ sphoTanaM caalanaM raukSyaM veSTanotkSepaNaani ca// BhS1.25.33/ zoSaNaM &kaarSNyaviSyandau vizleSastu paraH smRtaH/ dvividhaa vyaadhayaH proktaaH zariire vaatasaMbhavaaH// BhS1.25.34/ koSThaanusaariNastatra jJeyaaH sarvaaGgarogiNaH/ pakSaaGgarogiNazcaiva jJeyaaH sarvaaGgasaariNaH// BhS1.25.35/ zuulavepanasaMkocagaatrastambhaizca piiDitaaH/ &asthigrahagRhiitaazca sarve sarvaaGgarogiNaH// BhS1.25.36/ tatra paadatalaaGguSThajaGghaajaanuuruvaMkSaNaiH&/ gudameDhrakaTiipRSThayonigarbhaazayairapi// BhS1.25.37/ yakRtpliihaaMsahRdayapaarzvavakSobhujaantaraiH/ &griivaagaNDaharuuzaGkhanaasaakSidazanacchadaiH// BhS1.25.38/ lalaaTakarNasiimantaiH pratyekamanilaarditaiH/ duuyadbhirvikalaizcaapi jJeyaastvekaaGgarogiNaH// BhS1.25.39/ ityetanmuulamuddiSTaM rogaaNaaM ca yathaavidhi/ &bhuuyastvidamadhiSThaanaM pratirogaM pratiikSata// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele paJcaviMzo+adhyaayaH// //SaDviMzo+adhyaayaH// athaataH aSTodariiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.26.1/ athaaSTaavudaraaNiiha &muutraaghaataaMzca nirdizet/ SaT &kaacaaMlliGganaazaaMzca jaaniiyaattimiraaNi ca// BhS1.26.2/ hikkaazvaasaaMzca kaasaaMzca &khaalityaM &palitaani ca/ zirorogaarbudaan gulmaan chardiinatha bhagandaraan// BhS1.26.3/ unmaadaanmukharogaaMzca sthaanaanyanazanasya ca/ granthiiMzca paJca paJcaiva kuSThaanyaSTau vinirdizet// BhS1.26.4/ hRdrogaan paaNDurogaaMzca saasraavaan& zvayathuuMstathaa/ &abhiSyandaanadhiimanthaankliibasthaanaani caapyatha// BhS1.26.5/ akSirogaanapasmaaraan raktarohiNikaaM tathaa/ pipaasaazcopadaMzaaMzca catuSkaaNi vinirdizet// BhS1.26.6/ &pRSTharogajvaraarzaaMsi raktapittavraNau tathaa/ dvau dvau tisrastu vidradhyastvalajyaH zoNitaani ca// BhS1.26.7/ retasaaM zliipadaM &caarma sapta sapta vinirdizet/ pramehaan &kRmijaatiizca yonidoSaaMzca viMzatim&// BhS1.26.8/ tatrodaraaNyathaaSTau tu vyaakhyaataani cikitsite/ nidaanenaiva rogaastu ye &noktaastaannibodha me// BhS1.26.9/ aruNaa niilapiitaazca haritazvetalohitaaH/ kaacaM ca liGganaazaM ca timiraaNi ca nirdizet// BhS1.26.10/ vaataH pittaM kapho vaapi yasya ziirSaM vidhaavati/ vidahanneSa& muulaani srotaaMsi samabhidrutaH// BhS1.26.11/ &adhvanaa vaatibhaaraadvaa dehinaaM &vaardhakena vaa/ &khaalityaM palitaM vaapi paJcadhaiva& bhavatyatha// BhS1.26.12/ vaatajaM pittajaM caiva zleSmajaM maaMsajaM tathaa/ arbudaM medasaa caiva paJcamaM nirdizetpRthak// BhS1.26.13/ vaatajaM pittajaM caiva zleSmajaM &sannipaatajam/ aagantukaM paJcamaM ca mukharogaM pracakSate// BhS1.26.14/ uSTragriivaM parisraavi zambuukaavartameva ca/ unmaargaM zatayoniM ca tadvadvidyaadbhagandaram// BhS1.26.15/ chardayatyatha& vaatena pittena ca kaphena ca/ aahaaraadamanojJaacca& sannipaataacca paJcamam// BhS1.26.16/ &praticchanne tu hRdaye vaatapittakaphairnaraH/ &arasaadamanojJaacca bhojyamannaM &na sevate// BhS1.26.17/ vaatajaM pittajaM caiva zleSmajaM sannipaatajam/ &siraagranthiM vijaaniiyaatpaJcamaM snaayuto bhiSak// BhS1.26.18/ vaatajaM pittajaM caiv kaphajaM sannipaatajam/ abhiSyandaM vijaaniiyaadadhimanthaM& ca buddhimaan// BhS1.26.19/ zukloparodhaaddaurbalyaad dhvajabhaGgaattathaiva ca/ zukrakSayaacca catvaari klaibyasthaanaani nirdizet// BhS1.26.20/ vaatajaM pittjaM caiva zleSmajaM sannipaatajam/ akSirogaM vijaaniiyaanmaanavaanaaM caturvidham// BhS1.26.21/ puuyaanmuutraacca zuklaacca sandhaanaaccaapi dehinaam/ upadaMzaM vijaaniiyaadbhiSagevaM caturvidham// BhS1.26.22/ raktaasraavaM kaphasraavaM puuyaasraavaM tathaiva ca/ toyaasraavaM ca jaaniiyaadbhiSagevaM caturvidham// BhS1.26.23/ vaatajaaM pittajaaM caiva zleSmajaaM sannipaatajaam/ pipaasaamapi jaaniiyaadbhiSagevaM caturvidhaam// BhS1.26.24/ vaatajaaM pittajaaM caiva zleSmajaaM sannpaatajaam/ vidyaadrohiNikaaM caiva bhiSagevaM caturvidhaam// BhS1.26.25/ maaMsaarma tvatha medo+arma &prastaaryarma tathaiva ca/ &snaayavarma pravijaaniiyaad bhiSagevaM caturvidham// BhS1.26.26/ dvau jvarau daahaziitau tu &zaariiraagantujavraNau/ zuSkaarzaH zoNitaarzazca tathaa dve &caarzasii viduH// BhS1.26.27/ pRSTharogaavupakSaarikSaariNau ca vinirdizet/ baahyaayaamaantaraayaamau vidyaadaakSepakau tathaa// BhS1.26.28/ medasaH snaayuto maaMsaadalajyastisra eva ca/ vaataatpittaatkaphaaccaiva tisro vidradhayaH smRtaaH// BhS1.26.29/ varaahaakaaraNaM caiva raktaM kaaMsyavakaM tathaa(?)/ vaataatpittaatkaphaanmaaMsaanmedasaH snaayuto+&api ca// BhS1.26.30/ siraajamarma jaaniiyaatsaptamaM dehinaaM bhiSak/ sapta saatmyaani jaaniiyaattatra &SaT syuryathaa rasaiH// BhS1.26.31/ &sarvasaatmyaM yadeva syaadvaraM& saatmyaM taducyate/ mRjjaa jaraayujaa levaa ruupakaa bahuruupakaaH// BhS1.26.32/ parisarpaa visarpaazca gaatrajaa netrajaastathaa/ &romadaa rohitaazcaiva kaSTaa daaruNakaastathaa// BhS1.26.33/ zirojaa dantajaazcaiva zleSmajaaH zakRdaazrayaaH/ lohitaaH kaalakaazcaiva tathaiva zatamaatRkaaH// BhS1.26.34/ vidyaadviMzatirityetaaH kRmijaatiizca dehinaam/ yathaa patatriH ziighro+api svaaM chaayaaM naativartate/ vaataadernaativartante bahavo+api tathaa++aamayaaH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele SaDviMzo+adhyaayaH// //saptaviMzo+adhyaayaH// athaato+annapaanavidhiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.27.1/ athodakaM kledayati lavaNaM syandayatyapi/ atha &paacayati kSaaraH kSiiraM vai jiivayatyapi// BhS1.27.2/ snehayatyatha sarpizca pizitaM bRMhayatyapi/ maaSaa bahumalaazcaapi zliipadaM janayeddadhi// BhS1.27.3/ tvacaM prasaadayettailaM snehanaaya ca kalpate/ piNyaakaH kurute glaaniM takraM ca kSapayatyapi// BhS1.27.4/ madhu caapyatha sandhatte jarjariikurute suraa/ hareNubhirmasuuraizca bhRzaM vaayuH prakupyati// BhS1.27.5/ kaphakRnmuulakaM vidyaatsarSapaM vaatakopanam/ lazunaM vaatazamanaM pittazleSmakaraM ca tat// BhS1.27.6/ naatizleSmakaraM hiGgu SaNDyaM kSaaraH karoti ca/ sarvaM tiktamavRSyaM &tu vidyaadanyatra kuulakaat// BhS1.27.7/ avRSyaM paiSTikaM sarvaM yavagodhuumavarjitam/ daaDimaamalakaadanyatsarvamamlaM tu pittalam// BhS1.27.8/ yavakaan daaruNaanvidyaatpRthukaanzaaliSaSTikaan/ nirdizenmRgatulyaaMstu tathaanuupaanmRgadvijaan// BhS1.27.9/ &tathaikaantahitaaMzcaapi jaaMgalaanmRgapakSiNaH/ ityetatsaMgraheNoktaM bhojyaM vistarataH zRNu// BhS1.27.10/ pippalii zRGgiberaM ca palaaNDulazunaani ca/ muulakaM kRzNagandhaa ca parNaasaM kaalamaanakam// BhS1.27.11/ surasaM sumukhaM caiva caTakaM ca phaNijjakam/ rasena kaTukaM vidyaat vipaake madhuraM tathaa// BhS1.27.12/ kiraatatikto nimbazca ketukaazakaThillakaaH/ kuulakaM ca savetraagraM &tiktaM madhuvipaaki ca// BhS1.27.13/ plakSakaazmaryamadhukaM svaadu &paake paruuSakam/ kharjuuraM naalikeraM ca priyaalaM &tadvidhaani ca// BhS1.27.14/ madhukaM ca &bisaM caiva &jiivaniiyaani yaani ca/ rase paake ca madhuraM tadvidyaad vividhaM ca yat// BhS1.27.15/ basaani kaTukaa bimbii sarvaM caivekSuvaikRtam/ rase paake ca madhuraM tadvidyaattrividhaM ca yat// BhS1.27.16/ nyaGkuM carasamudraaMzca &sRmaraankhaDgasuukaraan/ &anyaaMzcaanuupajaan vidyaanmadhuraan rasapaakataH// BhS1.27.17/ kaadambaansaindhavaanhaMsaansaarasaaJzcetavaaraNam&/ kaacaakSaanmallikaakSaaMzca tathaa puSkarasaayakaan// BhS1.27.18/ dipavepni(?) &zaraariiMzca vikramaan sumanaamukhaan/ nandimaudgalyakaaMzcaapi kaalakaan kRSNapucchakaan// BhS1.27.19/ aajJaataan DuNDubhaaMzcaiva maNDuukaan chuTumallikaan/ harSyaattu saptavaaraadi tathaa garbhabhataasakaan(?)// BhS1.27.20/ sarvaaMzca vaarijaanvidyaanmadhuraan rasapaakataH/ priyaGguzca plaaGgazca balaakaazca khagaastathaa// BhS1.27.21/ ye caanye+apyaudakaa bhaumyaaH khecaraazca khagaaH smRtaaH/ nakraaMzca zizumaaraaMzca vallakiimatsyakacchapaan&// BhS1.27.22/ anyaaMzca vaarijaanvidyaanmadhuraanrasapaakataH/ priyaGguzca vinaktaazca niilikaazaaliSaSTikaaH// BhS1.27.23/ paruuSakaazca niivaaraaH kodravaa brahmabhuutikaaH/ ityetaddhaanyajaataM vai yaccaanyadapi tadvidham// BhS1.27.24/ rasena madhuraM tadvai vipaake kaTukaM viduH/ mudgaan masuuraaMzcaNakaan kulutthaaMzca kalaayakaan// BhS1.27.25/ rasena madhuraaMstaanvai vipaake kaTukaanviduH/ rohiiM zvadaMSTraanuSTraaMzca zarabhaanmRgamaatRkaan// BhS1.27.26/ athaanyaanmadhuraasvaadaanvipaake& kaTukaanviduH/ kharaazcaazcataraameSaa& ye caanye taadRzaa mRgaaH// BhS1.27.27/ rasena madhuraaMstaanvai vipaake kaTukaanviduH/ hariitaan stokakaaMzcaiva kapotaan zukazaarikaaH// BhS1.27.28/ caTakaan bhRGgaraajaaMzca tathaa pippalakaanapi/ godhaaputraaMstailapaakaanye caanye pratudaaH khagaaH// BhS1.27.29/ ye caanye madhuraastaanvai vipaake kaTukaanviduH/ anupaanaani vakSyaami &yeSu yaani hitaani vai// BhS1.27.30/ aaje kaSaayaziitastu haayane &codakaM tathaa/ anupaanaM vidhaatavyaM vaaraahe khadirodaram// BhS1.27.31/ dadhi cukraM ca dhaanyaanaamanupaanaM pradaapayet/ ziirodakaM &bisagranthisevanaanaaM tathaasavaan// BhS1.27.32/ tadvaarijaanaaM satvaanaamanupaanaM pradaapayet/ triphalaaM ziidhumaardviikaM kadambapanasodakam// BhS1.27.33/ suradrujambuuplakSaaNaaM phalaskandhaasavaanpRthak/ mudgaadisuupadhaanyaanaamanupaanaM pradaapayet// BhS1.27.34/ bilvapiNDakakalkaanaaM kapitthasyaathavaasavaan/ guhaazayaanaaM satvaanaamanupaanaM pradaapayet// BhS1.27.35/ nyagrodhaadigaNasyaatha skandhazaakhaaphalaasavaan/ viSkiraaNaaM vihaGgaanaamanupaanaM pradaapayet// BhS1.27.36/ kakubhasyaanupaanaM tu snigdhaanaaM caapi vaaruNiim/ caturvidhasya snehasya toyamuSNaM pradaapayet// BhS1.27.37/ draakSaakaazmaryakharjuurayavavaaTyaaMstathaasavaan&/ azvagandhakaSaayaM tu vaaruNiimaNDameva ca// BhS1.27.38/ sukhena paacayatyannaM rocayatyapakarSati/ anupaanaM manuSyaaNaaM &saatmyataaM ca prayacchati// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele saptaviMzo+adhyaayaH// //aSTaaviMzo+adhyaayaH// athaato bhojanavidhiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS1.28.1/ yad bhakSayati bhuGkte vaa vidhivaccaapi maanavaH/ &anyacca kiJcitpibati tatsarvaM SaDrasaanvitam// BhS1.28.2/ pathyaapathyamabodhaaryaM, tasmaadbhojyaM zariiriNaam/ &rasato viiryatazcaiva pravakSyaamyata uttaram// BhS1.28.3/ zaalayo madhuraaH sarve vipaake kaTukaaH smRtaaH/ raktazaalirvarasteSaamaraukSyaallekhano& na ca// BhS1.28.4/ diirghazuuko& mahaa &zaaliH sugandhiH zaalikaamukhaH/ kRSNavriihiH kaaJcanakaH lopaarkSaH ziitabhiirukaH// BhS1.28.5/ haayano lodhrazaalizca raktazaaliguNaanvitaH/ puurvapuurvo laghutaraH &pathyaH kiMca bhavatyataH// BhS1.28.6/ sugandhakaa gandhavanto gandhena madayantyatha/ raukSyaacca &kalamaM vidyaadadhikaM vai vizeSataH// BhS1.28.7/ kaSaayastvadhikaH kiMcit SaSTikaaH zaalibhiH samaaH/ mahaadoSaaH suguravaH paaTalaavriihayastathaa// BhS1.28.8/ yavakaa nityamahitaaH& kRSNavriihipramodakaaH/ &viiryoSNaa madhuraaste vai sakaSaayaazca kiirtitaaH// BhS1.28.9/ bahuuruukSaaH kaSaayaazca koraduuSaaH savaaruNaaH/ prasaadhikaaH kaM &gavazca zyaamaakaazca samaa rasaiH// BhS1.28.10/ &uddaalakaastu saMkhyaa &taaH kaSaayaa madhuraa rase/ griiSme &tu sevitaaste vai kopayantyaazu maarutaan// BhS1.28.11/ yavaastvatiyavaazcaiva godhuumaazca samaa rase/ madhuraaH sakaSaayaazca &zleSmalaa lohitaa nRNaam// BhS1.28.12/ atha veNuyavaa &naatikaSaayaa madhuraa rase/ kaphaM pittaM ca medazca kopayantyatisevitaaH// BhS1.28.13/ kRSNaa mudgaa mahaamudgaaH haritaazcirajiivinaH/ makuSThakaazca te+apyuktaaH kaSaayaa madhuraa rase// BhS1.28.14/ hareNavo masuuraazca satiinaazca tathaaDhakii/ kulutthaazca viseSeNa kaSaayamadhuraa rase// BhS1.28.15/ sarve tu lavaNakSaaraa diipaniiyaaH prakiirtitaaH/ &avRSyaazca vizeSeNa durbalaanaaM hitaa &na ca// BhS1.28.16/ zvadaMSTraa yaavanaalazca dvau kSaarau ziitalau(?) smRtau/ zuklaM &vinihatastau tu dRSTiM caapi zariiriNaam// BhS1.28.17/ navaniitaM tathaamlaM tu ghRtaM vai madhuraM smRtam/ sarvaM dugdhamabhiSyandi gavyaM tebhyo viziSyate// BhS1.28.18/ vaajii bhavati dugdhena balaM caatyupajaayate/ saJjiivanaM sambhavati sarvaM kSiiramudaahRtam// BhS1.28.19/ rase paake ca madhuraM tailaM sarvaM prakiirtiitam/ yasminyasminvizeSastu yo yastasminnibodha tam// BhS1.28.20/ tailameraNDabilvaanaamuSNaM vaataharaM smRtam/ ityuktaanyuSNaviiryaaNi ya &danyacchiitameva tat// BhS1.28.21/ vibhiitakaanaaM tailaM tu kaSaayamadhuraM rase/ kaphapittaharaM proktaM kezyaM caiva zariiriNaam// BhS1.28.22/ ataH karaJjabiijaanaaM vijJeyaani tathaiva ca/ tailaani rasato vidyaattiktaani madhuraaNi ca// BhS1.28.23/ &pittazleSmakaraM &tiktamiGgudiitailamucyate/ sakaSaayaM madhuukaanaaM kaphapittaanilaapaham// BhS1.28.24/ &kaulakaM madhurasparzaM rasato+atha vipaakataH/ yasminyasminvizeSastu yo yastaM me nibodhata// BhS1.28.25/ palaalajaataM chvaakamatiiva guru sammatam/ mahaadoSamabhiSyandi& sukhaM baahyopaghaatakam(?)// BhS1.28.26/ chatraakaM &gomayodbhuutaM kaSaayamadhuraM rase/ kaSaayaM veNucchatraakaM maarutaM kopayennRNaam// BhS1.28.27/ sarvaM tu zaakaM madhuraM rasato+atha vipaakataH/ yasminyasminvizeSastu yo yastasminnibodha &tam// BhS1.28.28/ maarutaM kopayennRRNaaM viSTambhitvaadalaavukam/ zleSmaaNaM vardhayeccaapi vipaakena baliiyasaa// BhS1.28.29/ kuuSmaaNDaM zleSmalaM vidyaannavaM zaradi bhakSitam/ tadalpadoSaM bhavati parisaMvatsaroSitam// BhS1.28.30/ kaSaayamadhuraM vidyaatkhaadiraM caatisaari ca/ &tiktaM diipanasaMsRSTaM nirdoSaM tacchariiriNaam// BhS1.28.31/ kozaatakii &kariiraaNaaM zataavaryaazca tiktakam/ kaSaayaM naalikaayaazca tiktaH puSkaravartakaH// BhS1.28.32/ vetraagraM tiktakaM nimbaM tilazaakaM ca ziitikaa/ kuruuTikaa kunaTikaa &tathaa gandharvahastakaH// BhS1.28.33/ tathaa &naaDiikalaayazca paJcaaGgulyastathaiva ca/ etaani vidyaacchaakaani tiktaani rasapaakataH// BhS1.28.34/ sa &tiinazaakaM madhuramiiSatiktopasaMhitam/ kovidaarasya zaakaM tu puurveNaiva &samaM matam// BhS1.28.35/ vaartaakiinaaM phalaM tiktaM kaTukenopasaMhitam/ grahaNiiM diipayatyetacchaleSmaaNaM vinihanti ca// BhS1.28.36/ &kaThillabakulau caiva &madhurau zukrazo &dhanau/ hatastandraaM ca vaataM ca &nityameva viSuucikaam// BhS1.28.37/ alambusaH sakaTukastiktako vaatakopanaH/ bhinatti kaphasaGghaataM &viSTabhyaatha vipacyate// BhS1.28.38/ laaGgazaakaM tu madhuraM lavaNenopasaMhitam/ kaTukaM bahudoSaM ca tathaa pakSanikaacanam(?)// BhS1.28.39/ kaTuko diipaniiyazca viSahaa svastiko rase/ kaSaayamadhuraa& cillii cuJcurmadhuraziitalaH// BhS1.28.40/ bhaarGgii maaSazca madhurau rasataH parikiirtitau/ mudgazaakaM satiktaM tu sakSaarazcaiva vaastukaH// BhS1.28.41/ niSpaavazaakaM madhuraM maaSazaakaM &tathaa smRtam/ candraakazaakamamlaM tu kaSaayastu gavedhukaH// BhS1.28.42/ &tunnakaM prapunaaTazca jiivantii suniSaNNakam/ madhuraaNyalpadoSaaNi tathaiva tu kuTiJjakaH// BhS1.28.43/ piNDaaluzaakaM ca navaM &tuNDikeraphalaani ca/ madhuraaNyalpadoSaaNi saMsRSTakaTukaani ca// BhS1.28.44/ upodakaa tu madhuraa lavaNenopasaMhitaa/ ityetannirdizecchaakaM yadanyadapi tadvidham// BhS1.28.45/ aajaM &gavyamathaurabhraM vaaraahaM caiva yatsmRtam/ hastimaaMsaM ca madhuramuSTraM guru ca nirdizet// BhS1.28.46/ vidyaadevaMguNaM caiva sakaSaayaM ca maahiSam/ khaDgamaaMsamabhiSyandi sasvaadulavaNaM rase// BhS1.28.47/ kutamaayurmayuurazca& gokarNo gavayo guruH/ sRmarazcamaro nyaGkurmadhuraa guravazca te// BhS1.28.48/ Rzyazca mRgamaataa ca tuGgazca hariNii mRgaH/ &paaraavata...............................// iti bhele aSTaaviMzo+adhyaayaH// iti bhelasaMhitaayaaM suutrasthaanaM samaaptam// nidaanasthaanam &//dvitiiyo+adhyaayaH// ....................................... ....................................... BhS2.2.1/ urovighaataattasyaatha &jvaraH kaasazca jaayate/ svaraH siidati caapyasya niSThiivati sazoNitam// BhS2.2.2/ athavaapyavazo jantuH zazvatsa parihiiyate/ ityetairlakSaNairvidyaatsaahasaprabhavaM kSayam// BhS2.2.3/ yaavatsa balavaaneva &bRMhayettaavadeva tam/ yasmaad balasamaavezaM puruSasyeha& jiivitam// BhS2.2.4/ sa yadaa gurumadhye vaapyathavaa raajasaMsadi/ goSThe striidyuutamadhye vaa hastipRSThe+athavaa rathe// BhS2.2.5/ bhayaatprasaGgaacca &hriyaa ghRNitvaadvaapi maanavaH/ praaptapaataM puriiSaM vaa muutraM vaapi ruNaddhi yaH// BhS2.2.6/ tasya sandhaaraNaadvaayuruurdhvabhaage samiiritaH/ uraHzuulaM paarzvazuulaM gulmaM ca janayatyatha// BhS2.2.7/ gulmajanmanimittazca jvaraH kaasazca jaayate/ &svaraH prabhidyate caasya niSThiivati sapuutikam// BhS2.2.8/ athavaapyavazo jantuH zazvatsa parihiiyate/ ityebhirlakSaNairvidyaatsandhaaraNakRtaM kSayam// BhS2.2.9/ aatmaarthaM lajjate janturgurorvaa striijanasya ca/ tasmaadaatmaarthameveha praaptaM vegaM na dhaarayet// BhS2.2.10/ sa yadaa durbalo jantuH &svalpaahaaraH kRzo+api vaa/ ruukSabhojii vizeSeNa striyo yazcaatisevate&// BhS2.2.11/ saraktaM kurute muutraM jantuH zuklaparikSayaat/ retaHsthaanaM ca suSiraM vaayurasya pradhaavati// BhS2.2.12/ tasya vaataabhibhuutasya jvaraH kaasazca jaayate/ svaraH siidati caapyasya niSThiivati sazoNitam// BhS2.2.13/ athavaapyavazo jantuH zazvatsa parihiiyate/ ityebhirlakSazairvidyaadatimaithunajaM kSayam// BhS2.2.14/ ratimuulaM zariiraM hi zariirasya ratiH phalam/ tasmaatphalaarthii muulaarthaM striyaH seveta yuktitaH// BhS2.2.15/ sa yadaa durbalo jantuH sevate viSamaazanam/ bhuJjaanasyaasya viSamaM vaiSamyaM yaanti dhaatavaH// BhS2.2.16/ tataH puriiSameveha vardhayatyasya bhojanam/ naavaapnoti rasaM dehe &vikRtasyeva dehinaH// BhS2.2.17/ rase nivRtte tasyaatha jvaraH kaasazca jaayate/ svaraH siidati caapyasya niSThiivati &sazoNitam// BhS2.2.18/ athavaapyavazo jantuH zazvatsa parihiiyate/ ityebhirlakSaNairvidyaadviSamaazanajaM kSayam// BhS2.2.19/ &yasmaadarthii zariiraarthaM rasabhojanamicchati/ zariiraapekSayaa tasmaadaahaaraM susamaacaret// BhS2.2.20/ iti catvaari zoSaaNaamuktaanyaayatanaani me/ &yaani buddhvaa pariharedaarogyaarthii pumaaniha/ buddhau &caarogyamaayattamidamuktaM maharSiNaa// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele nidaane dvitiiyo+adhyaayaH// //tRtiiyo+adhyaayaH// athaato gulmanidaanaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS2.3.1/ vaataatpittaatkaphaaccaiva nicayaadatha lohitaat/ paJca gulmaa &bhavantiiha teSaaM vakSyaami lakSaNam// BhS2.3.2/ sa yadaa &vaatalo &janturvaatalaM bhajate+azanam/ dhaavati plavate vaapi raatrau jaagarti vaa punaH// BhS2.3.3/ &atibruute+atihasati striyo vaatiniSevate/ udaavartayate vaapi karma &caatiniSevate// BhS2.3.4/ vRkSaprapatanaadvaapi chardayatyathavaa balaat/ tasyaivaM kupito vaayuraamaazayamupaagataH// BhS2.3.5/ paarzvayorhRdi &kukSau vaa gulmaM saMjanayatyatha/ sa sakRdbhavati sthuulaH punarbhavati vaapyaNuH// BhS2.3.6/ todasphuraNasaMyukto vidhyate ca vidhaavati/ vedanaaM janayatyeSa jvaraM saJjanayatyapi// BhS2.3.7/ vastiziirSaM ca saMgRhya daarayanniva tiSThati/ &viSaM bhavati caahaaro muurdhaanaM pratipadyate// BhS2.3.8/ punazca dRzyate vyaktaM punarnazyati caapyatha/ karoti gaaDhaM duHkhena puriiSaM vaa &sazoNitam// BhS2.3.9/ &kRSNaabhaasazca puruSo &vaatagulmii sa dRzyate/ yassadaa pittalo &jantuH pittalaM bhajate+azanam// BhS2.3.10/ apramaaNena durmedhaaH sevate &paanamiidRzam/ tasyaivaM kupitaM pittamaamaazayamupaagatam// BhS2.3.11/ paarzvayorhRdi kukSau vaa gulmaM saJjanayatyatha/ uSyate duuyate caapi dahyate &dhuupyate tathaa// BhS2.3.12/ nityaM taptazca raktaM ca svedaM muJcatyabhiikSNazaH&/ ayogolo yathaa taptastathaa sthaanagate &dahet// BhS2.3.13/ tRSNaaM muurcchaaM ca janayetsthaanaadapi visarpati/ vedanaa paramaa caiva tasmin sthaane prajaayate// BhS2.3.14/ puraa jaataani lomaani tasmaadgulmaparigrahaat/ &cyavante na ca jaayante yaavadvyaadhirna zaamyati// BhS2.3.15/ pittagulmena puruSaH piitaabhaasazca lakSyate/ yassadaa zleSmalo& jantuH zleSmalaM bhajate+azanam// BhS2.3.16/ apramaaNena durmedhaa divaasvapnaratastathaa/ tasyaivaM kupitaH zleSmaa hyaamaazayamupaagataH// BhS2.3.17/ paarzvayorhRdi kukSau vaa gulmaM saJjanayatyatha/ na caasya svadate bhojyaM &bhuktaM na ca vipacyate// BhS2.3.18/ zleSmaNaa saha bhuktaM ca muhuruurdhvaM prapadyate/ zuklamuutrapuriiSazca zuklaabhaasastathaiva ca// BhS2.3.19/ zuklanetrazca bhavati gulme zleSmasamudbhave/ yassadaa karzito janturvyaadhinaa bheSajena vaa// BhS2.3.20/ asaJjaatabalaagnizca doSalaanyupasevate/ tasya sannicitaa doSaa gulmaM kurvanti daaruNam// BhS2.3.21/ tatra sarvaaNi ruupaaNi dRzyante saannipaatike/ atha lohitagulmastu striiNaameva prajaayate// BhS2.3.22/ &naasau bhavati nRRNaaM tu tasya vakSyaami lakSaNam/ acirapracyute garbhe suutikaayaastathaa+aciraat// BhS2.3.23/ atiprajananaadvaapi tathaa+aprajananena vaa/ sandhaaraNaadvaa &bhaarasya raktamaadhmaapayettataH// BhS2.3.24/ &saa zoNite sthite naarii garbhiNii striiti manyate/ samayaadatha& zuulaani tasyaaH kukSau bhavatyatha// BhS2.3.25/ koSThe gulmodaraM tacca garbho+ayamiti manyate/ garbho+ayamiti ca vyaadhirvarSamekaM bahuunyapi// BhS2.3.26/ dhaarayatyatha nirbhedaM kathaJcitsanniyacchati/ athaasyaaH kaalaparyaayaatsakSiirau bhavataH stanau// BhS2.3.27/ kRzaa bhavati &saa paaNDurdohadaM caabhinandati/ chardirniSThiivikaa caiva tandraa caivaM prabaadhate// BhS2.3.28/ paadayoH zvayathuzca syaadraktagulme praduSyati/ eSaaM tu khalu paJcaanaaM gulmaanaaM samudaahRtam/ &vidyaadasaadhyaM nicayaM &yatnasaadhyaaMstathetaraan// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele nidaane tRtiiyo+adhyaayaH// //caturtho+adhyaayaH// athaataH kaasanidaanaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS2.4.1/ vaataatpittaatkaphaaccaiva kSataadvaatha kSayaadapi/ paJca &kaasaa bhavantiiha teSaaM vakSyaami lakSaNam// BhS2.4.2/ yassadaa vaatalo janturasaatmyaM vai niSevate/ ruukSamaznaati pibati ruukSaM &hi bahu khaadati// BhS2.4.3/ tasya vaataH prakupito gRhiitvaa hRdayaM tataH/ uurdhvaM sampraapya &dhamaniiratha kaasaaya kalpate// BhS2.4.4/ uraHzuulaM paarzvazuulaM pRSThastambhazca& jaayate/ aaTopyate+asyodaraM ca &zirazcaasyaatimanthyate// BhS2.4.5/ uro+abhighaataatpaarzve ca gRhyete iva dehinaH/ &kaphaH prakaasamaanasya sasaMrambhaH pravartate/ BhS2.4.6/ pratataM kaasamaanasya muutraM &vaato ruNaddhi hi/ ityebhirlakSaNairvidyaadvaatakaasaM zariiriNaam// BhS2.4.7/ yassadaa pittalo janturasaatmyaM vai niSevate/ amlamaznaati pibati khaadatyaasvaadayatyapi// BhS2.4.8/ tasya pittaM prakupitaM gRhiitvaa hRdayaM tataH/ uurdhvaM sampraapya dhamaniistataH kaasaaya kalpate// BhS2.4.9/ uro vidahyate caasya tathaivaapyabhitapyate&/ &soSmanaasazca bhavati &dahyete caakSiNii tataH// BhS2.4.10/ niSThiivati sapittaM ca raktaM vaa naa kadaacana/ mukhaM bhavati vaa piitaM pittakaasena dehinaH// BhS2.4.11/ yassadaa zleSmalo jantuH zleSmalaM bhajate+azanam/ pibatyaznaati madhuraM madhuraM &vaapi khaadati// BhS2.4.12/ avyaayaama &ratazcaapi divaasvapnaM ca sevate/ tasya zleSmaa prakupito gRhiitvaa hRdayaM tataH// BhS2.4.13/ uurdhvaM sampraapya dhamaniistataH kaasaaya kalpate/ grathitaM zleSmaNaa kaasaM niSThiivati sapuutikam// BhS2.4.14/ duSTazleSmapratizyaayaH zleSmakaasena jaayate/ saahasaM karma yaH kRtvaa &vikSataM khedayatyuraH// BhS2.4.15/ niSThiivati saraktaM ca kaase kSatasamudbhave/ striiSu saktazca yo jantustasya zuklaparikSayaat// BhS2.4.16/ liGgaM vaataabhibhuutatvaatsuuciibhiriva tudyate/ saraktaM kurute muutraM tathaa &zuklaM ca lohitam// BhS2.4.17/ sarva ete samuddiSTaaH kaasaa lakSaNato mayaa/ taanavekSya bhiSag buddhyaa tataH kuryaaccikitsitam&// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele nidaane caturtho+adhyaayaH// //paJcamo+adhyaayaH// athaataH kuSThanidaanaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS2.5.1/ pippaliiM kaakamaaciiM& ca likucaM dadhisarpiSaa/ vaataayuM& payasaa saardhaM &guDena saha muulakam// BhS2.5.2/ anyadevaMvidhaM yacca viruddhaM tatsamaznataH/ chardiM pratighnatazcaapi mithyaasaMsargasevanaat// BhS2.5.3/ anullikhya vidagdhaM ca vidaahi ca samaznataH/ &pathi caaraadviriktasya& zraantasyodakasevanaat// BhS2.5.4/ matsyaan payazca &nimbuuMzca tathaikadhyaM samaznataH/ jantossaJjaayate kuSThaM tadvidhaanaaM ca sevanaat// BhS2.5.5/ yassadaa zleSmalo jantuH zleSmalaM bhajate+azanam/ sevate ca divaasvapnaM tasya zleSmaa pravardhate// BhS2.5.6/ sa vRddho duuSayatyasya maaMsaM tvagrudhiraM& tathaa/ utsaadyate tvagdoSeNa svidyate tena caapyatha// BhS2.5.7/ tatra kuSThaani jaayante dadru sidhmaani &vai punaH/ maNDalaani ca citraaNi teSaaM vakSyaami lakSaNam// BhS2.5.8/ maNDalaani ghanaaniiha piTakaabhaani sarvazaH/ sakaNDuuni visarpiiNi dadrukuSThaani nirdizet// BhS2.5.9/ prasravanti yadaa taani &doSotsannaani dehinaH/ tadaasya kiilaM koSaM ca picchilaM saMsravanti ca// BhS2.5.10/ &saMhataani vipaaNDuuni &paGkiloSThacitaani ca/ &tvagutthaani tu ruuksaaNi maNDalaani tanuunyapi// BhS2.5.11/ sidhmakuSThaani jaaniiyaattathaa taani bhavanti vai/ picchilaM madhuvarNaM ca &yadaa doSaaH sravanti ca// BhS2.5.12/ maNDalaani ca zuklaani ghanotsannaani sarvazaH/ vidyaanmaNDalakuSThaani cirabhediini dehinaam// BhS2.5.13/ yadaa tu taani bhidyante tadaa &zvetaM sravanti hi/ iti zleSmasamutthaani triiNi kuSThaani nirdizet// BhS2.5.14/ yassadaa vaatalo janturvaatalaM bhajate+azanam/ vaataatapau sevate ca tasya &vaataH pravardhate// BhS2.5.15/ sa vRddho duuSayatyasya tvaGmaaMsarudhiraM tathaa/ &utsaadyate tvagdoSeNa svidyate tena caapyatha// BhS2.5.16/ kapaalakuSThaM tenaasya praduSTe maaMsazoNite/ jantorvivRddhavaatasya tasya vakSyaami lakSaNam// BhS2.5.17/ paruSaaNyaruNaabhaani maNDalaani samaani ca/ vidyaatkapaalakuSThaani cirabhediini dehinaam// BhS2.5.18/ yassadaa pittalo jantuH pittalaM bhajate+azanam/ vaataatapau sevate ca tasya pittaM prakupyati// BhS2.5.19/ tad vRddhaM duuSayatyasya tvaGmaaMsarudhiraM tadaa/ utsaadyate tvagdoSeNa svidyate tena caapyatha// BhS2.5.20/ tataH kuSThaani jaayante praduSTe maaMsazoNite/ pittasya parikope vaa teSaaM vakSyaami lakSaNam// BhS2.5.21/ pakvodumbaravarNaani maNDalaaniiha yaani tu/ vidyaadaudumbaraaNyatra taanyasaadhyaani dehinaam// BhS2.5.22/ praapnuvanti yadaa bhedaM kuSThaanyaudumbaraaNi ca/ maNDaliikaani kuSThaani tadaa taani bhavanti vai// BhS2.5.23/ maNDalaani ca yaaniiha puNDariikanibhaani vai/ puNDariikaaNi saadhyaani taani vidyaadvicakSaNaH// BhS2.5.24/ praapnuvanti yadaa bhedaM puNDariikaaNi yaani vai/ Rzyajihvaani kuSThaani tadaa taani vinirdizet// BhS2.5.25/ niilotpalasavarNaani maNDalaaniiha ruupataH/ Rzyajihvaani kuSThaani taanyasaadhyaani nirdizet// BhS2.5.26/ praapnuvanti yadaa bhedamRzyajihvaanyazeSataH/ kaakaNaaniiti matimaaMstadaa taani vinirdizet// BhS2.5.27/ &kaakaNantikavarNaani maNDalaaniiha yaani tu/ kaakaNaaniiti taanyaahuH pratyaakhyeyaani dehinaam// BhS2.5.28/ iti kuSThanidaanaM vai vyaakhyaatamanupuurvazaH/ tannizamyeha matimaan hitajiirNaazano bhavet// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele nidaane paJcamo+adhyaayaH// //SaSTho+adhyaayaH// athaataH pramehanidaanaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS2.6.1/ prakRtiprabhavazcaiva narasya svakRtastathaa/ jJeyaH prameho dvividhastasya vakSyaami lakSaNam// BhS2.6.2/ zlakSNaaGgaa mRdavaH snigdhaa bhRzaM zleSmalameduraaH/ jaatapramehaa nardanti matsyamaaMsocitaa naraaH// BhS2.6.3/ maataapitRbhyaamiidRgbhyaaM janito yastu maanavaH/ medaHzithilanaattasya prakRtyaa sa tu mehati// BhS2.6.4/ anuupajaanaaM susnigdhairvividhaizcaapi vaarijaiH/ gavyaajaurabhramaaMsaizca sadyo dadhnaa ghRtena vaa// BhS2.6.5/ guDaprakaaraiH payasaa &palalenaudakaiH khagaiH/ avyaayaamaaddivaasvapnaatsukhazayyaasanaattathaa// BhS2.6.6/ ityebhiriidRzaizcaanyairmedaH& snigdhaiH pravardhate/ medaH pravRddhaM &dehaM ca vastiM ca kledayatyapi// BhS2.6.7/ yassadaa medasaa klinnaH zleSmalaM bhajate+azanam/ tasya prakupitaH zleSmaa pramehaan kurute daza// BhS2.6.8/ tadyathodakamehaM ca piSTamehaM tathaiva ca/ evamaadiiMstathaanyaaMzca teSaaM vakSyaami lakSaNam// BhS2.6.9/ sphaTikaambunibhaM muutramudamehii pramehati/ zuklapiSTanibhaM caapi piSTamehii pramehati// BhS2.6.10/ &kaaNDekSurasamehii ca mehatiikSurasopamam/ muutraM zuklopamaM caapi zuklamehii tu mehati// BhS2.6.11/ ityetaaMzcaturo mehaaJjaaniiyaatkevalaatkaphaat/ zleSmaNyanubale& pitte ye mehanti tu taaJchRNu// BhS2.6.12/ lavaNaambunibhaM muutraM vidyaallavaNamehinaH/ pramehati tathaa jantussuraamehii suraakRti// muutraM saandraM prasannaM tu dRzyate &saandramehinaH/ ................................................. ................................................. &iti bhele nidaane SaSTho+adhyaayaH// //saptamo+adhyaayaH// ................................................... ................................................... giitaani bhajate nityaM pittonmaadanipiiDitaH&// BhS2.7.1/ yassadaa zleSmalo jantuH zleSmalaM bhajate+azanam/ sevate ca divaasvapnaM tasya zleSmaa pravardhate// BhS2.7.2/ sa vRddha uurdhvaM hRdayaad gRhiitvaa dhamaniirdaza/ ruddhvaa cetovahaM maargaM saMjJaaM bhraMzayate tataH// BhS2.7.3/ sa bhraSTasaMjJaH puruSastaani taani viceSTate/ gaayannRtyati caikatra hasatyatha ca roditi// BhS2.7.4/ ekatraaste vinaa lokaM &zete caapi jaDo yathaa/ janaM &bhiiSayate caapi zleSmonmaadii pumaaniha// BhS2.7.5/ yastvetat sarvamaznaati yathoktaM doSakopanam/ sannipaataattathonmaadaM sarvaliGgaM sa Rcchati// BhS2.7.6/ sa yadaa dhananaazena maraNena priyasya vaa/ atha cintayate, tasya saMjJaa bhrazyati cintayaa// BhS2.7.7/ sa cintayati yaan &bhaavaaMstaaneva pralapatyatha/ aagantuM paJcamaM vidyaadityunmaadaM zariiriNaam// BhS2.7.8/ sarvaanetaan vijaaniiyaadunmaadaanvai& cikitsitaat/ duHkhena &saMjJaabhraSTo hi prakRtiM punar Rcchati// BhS2.7.9/ evaM zariirajaa doSaaH zariire paryavasthitaaH/ zariirameva hiMsanti paavakaH svamivaazrayam// BhS2.7.10/ &na hi satvaani hiMsanti na pizaacaa na raakSasaaH/ &devaastathaa dharmaziilaaH madhyasthaa manujaanprati// BhS2.7.11/ vamane recane yukto &niruuhe caanuvaasane/ na jaatu daaruNaan rogaanunmaadaan praapnuyaannaraH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele nidaane saptamo+adhyaayaH// //aSTamo+adhyaayaH// athaato+apasmaaranidaanaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS2.8.1/ vaataatpittaatkaphaaccaiva sannipaataattathaiva& ca/ apasmaaraa bhavantiiha teSaaM vakSyaami lakSaNam// BhS2.8.2/ yassadaa vaatalo janturvaatalaM bhajate+azanam/ vyaayaamaM sevate caapi tasya vaataH prakupyati// BhS2.8.3/ sa vRddha uurdhvaM hRdayaad gRhiitvaa dhamaniirdaza/ ruddhvaa cetovahaM maargaM saMjJaaM bhraMzayate tataH// BhS2.8.4/ sa bhraSTasaMjJaH patati dantaankaTakaTaayate/ utphaalayati netre ca &bhruvau prakSipate tathaa// BhS2.8.5/ sa cetpratyaagato bruuyaattamasaH parato gataH/ pratibhaati ca me kRSNaa jagatii khaNDazastathaa// BhS2.8.6/ tadordhvamevaM hRdayaM vaayurvarcopadhaavati/ ityetairlakSaNairvidyaadapasmaaraM tu vaatajam// BhS2.8.7/ yassadaa pittalo jantuH pittalaM bhajate+azanam/ agnyaatapau sevate ca tasya pittaM pravardhate// BhS2.8.8/ tad vRddhamuurdhvaM hRdayaad gRhiitvaa dhamaniirdaza/ ruddhvaa cetovahaM maargaM saMjJaaM bhraMzayate tataH// BhS2.8.9/ sa bhraSTasaMjJaH patati dantaankaTakaTaayate/ utphaalayati netre ca bhruvaavutkSipate tathaa// BhS2.8.10/ sa cetpratyaagato bruuyaattamasaH parato gataH/ pratibhaati ca me zuklaa jagatii khaNDazastathaa// BhS2.8.11/ tadordhvamevaM hRdayaM &kapho varcopadhaavati/ ityetairlakSaNairvidyaadapasmaaraM kaphaatmakam// BhS2.8.12/ yastvetatsarvamaznaati yathoktaM doSakopanam/ sannipaataadapasmaaraM sarvaliGgaM sa Rcchati// BhS2.8.13/ evaM &rasairihaapathyairvivRddheSvanilaadiSu/ naa+apasmaarayate &praaNii na satvairupahanyate// BhS2.8.14/ yadaa yadaabhivardhante doSaaH &parvasvivodadhiH/ tadaa tadaapasmarati naiSa klizyati santatam// BhS2.8.15/ jvarasya zoSagulmaanaaM kaasinaamatha kuSThinaam/ pramehonmaadinaaM caiva tathaapasmaariNaamapi// BhS2.8.16/ ityaSTau vai pradiSTaani nidaanaani zariiriNaam/ vimaanaani pravakSyaami yathaavadanupuurvazaH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele aSTamo+adhyaayaH// iti bhelasaMhitaayaaM nidaanasthaanaM samaaptam// //vimaanasthaanam// //prathamo+adhyaayaH// athaato rasavimaanaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS3.1.1/ zariiraM dhaarayantiiha SaDrasaaH &samamaahRtaaH/ ato+anyathaa vikaaraaMstu janayanti zariiriNaam// BhS3.1.2/ ruukSo laghuH &sthirazziitaH kaSaayastikta eva ca/ tiikSNoSNaavamlalavaNau &kaTurvaapi &vikaazyatha// BhS3.1.3/ ziitaH snigdho gururbalyaH picchilo madhuro rasaH/ &kaSaayatiktakaTukaH ziito ruukSo+anilaH smRtaH// BhS3.1.4/ ruukSoSNamamlaM pittantu kaTukaM ca pracakSate/ zleSmaa tu madhuraH snigdhaH ziito mandaH sthiro guruH// BhS3.1.5/ ityetaan rasadoSaaNaaM sahotpannaan guNaanviduH/ tatra vaayuguNaistulyaan kaSaayakaTutiktakaan// BhS3.1.6/ kaTvamlalavaNaistulyaaMstathaa pittaguNaanviduH/ madhuraM lavaNaamlau ca vidyaatkaphasamaan rasaan// BhS3.1.7/ tasmaadabhyasyamaanaistaiH zleSmaa dehe pravardhate/ &atraikatra kRto &raazirdvirmahatvamiharcchati// BhS3.1.8/ guNasaamyaadvivardhante yathaasvaM dhaatavo nRNaam/ rasaistadvipariitaizca yaantyete kSayamaahRtaiH// BhS3.1.9/ yathodakaM samaasaadya zaantiM gacchati paavakaH/ kaSaayatiktakaTukai ruukSo ruukSairvivardhate// BhS3.1.10/ maarutaH snigdhabhaavaizca tato+anyairupazaamyati/ kaTvamlalavaNaiH pittamuSNamuSNairvivardhate// BhS3.1.11/ &ziitaizzaamyati zeSaistu guNaanaaM &hi vizeSataH/ snigdhaH snigdhaiH kaphazcaapi vardhate madhuraadibhiH// BhS3.1.12/ rasaiH zaamyati ruukSaizca kaSaayakaTutiktakaiH/ ekaikamekasaamaanyaadvardhayanti trayastrayaH// BhS3.1.13/ ghnanti caanyaguNatvena rasaa doSaM zariiriNaam/ na vaayussaha tailena snehauSNyaadvyapaliiyate// BhS3.1.14/ ziitatvaanmadhuratvaacca na pittaM saha sarpiSaa/ raukSyaatkaSaayabhaavaacca &snigdho madhura eva ca// BhS3.1.15/ na zleSmaa madhunaa saardhaM dehe paryavatiSThate/ aanuupamaaMsajaa vaapi vasaa majjaana eva ca// BhS3.1.16/ tailavanmaarutaM &ghnanti snehauSNyagurubhaavataH/ zaakaadaviSkiraaNaaM ca rasaa majjaana eva ca// BhS3.1.17/ &ghRtavad ghnanti te pittaM &ziitamaadhuryabhaavataH/ kaSaayatiktakaTukaM yacca kiJcidihauSadham// BhS3.1.18/ madhuraM tatkaphaM hanti &guNaanyatvena dehinaam/ atha &naatyupayuJjiita pippaliiM kSaarameva ca// BhS3.1.19/ lavaNaM caiva, &bahvetad bhuktaM doSaaya kalpate/ zleSmaaNaM cyaavayitvaa tu notsahetaapakarSitum// BhS3.1.20/ pippalii paakamadhuraa tasmaattaaM naatibhakSayet/ atyaahRtaa paceddehaM tiikSNoSNakaTubhaavataH// BhS3.1.21/ kSaaraM ca lavaNaM caiva bhoktuM &neheta kevalam/ maatraavaduSNaM snigdhaM ca saatmyaM svaadu ca bhojanam// BhS3.1.22/ avidaahi ca yat paake jiirNe tadupayojayet/ balavarNakaraM snigdhamuSNaM zleSmaanilaapaham// BhS3.1.23/ vidahyate na maatraa ca saatmyataaM ca karotyatha/ svaadu puSTikaraM jantoravidaahi prasaadanam// BhS3.1.24/ nRNaamaayuSkaraM caiva jiirNe bhojanamiSyate/ na jalpanna hasaMzcaapi na drutaM na vilambitam// BhS3.1.25/ &bhuJjiitaabhyaadRtaH snigdhaM dehe nirvartate rasaH/ yatheha &vodyato vahniH pravarteta sudaaruNi// BhS3.1.26/ pacyamaane tathaa bhukte rasaadirupaciiyate/ jiivayanti paraM varSaa hemantaH paayayatyapi// BhS3.1.27/ griiSmaH pacati caapyenaM pariNaama ivaaparaH/ bhRzamauSNyaatkaTurgriiSmaH sarvadhaatuvizoSaNaH// BhS3.1.28/ dhairyasthairyakaraM ziitaM, varSaamadyaba..../ ........// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ //tRtiiyo+adhyaayaH// BhS3.3.1/ ... ... yasya bhuktaM vipacyate/ bhuJjaanasyaapi caannaani balaM varNazca hiiyate// BhS3.3.2/ alpaM laghvapi yaccaannaM bhuktaM duHkhena jiiryati/ naapnoti balavarNau ca durbalaagniH sa ucyate// BhS3.3.3/ kadaacitpacyate bhuktaM kadaacinna vipacyate/ guru vaa laghu vaa yasya viSamaagniH sa ucyate// BhS3.3.4/ mitaM pacyeta &yasyaannamatibhuktaM na pacyate/ samaagniM taM naraM vidyaatsamapittakaphaanilam// BhS3.3.5/ naro bhavati tiikSNaagniH prakRtyaa vaatapaittikaH/ vaatiko viSamaagnizca, mandaagnizca kaphaannaraH// BhS3.3.6/ yasya hiinaadhikastvagniH kSipraM dehaM sa muJcati/ samaagnizca samaatmaa yaH sa &diirghaayuSTvamRcchati// BhS3.3.7/ gavyamaahiSavaaraahaiH kuliirairmatsyakarkaTaiH/ maaMsaissapalalaiH snigdhairatyagniM pratibhojayet// BhS3.3.8/ godhaaniSkvathite kSiire &siddhaM bhuJjiita paayasam/ pibeddadhi sasarpiSkaM maaSasuupena mizritam// BhS3.3.9/ tathaa palalasammizraM kacchapaaNDarasaM pibet/ guDaM ca tailasammizraM kuryaadanyacca taddhitam// BhS3.3.10/ snigdhasya &viSamaagnestu vamanaadiini kaarayet/ &grahaNiiduuSaNiiyoktaM &mandaagnestu cikitsitam// BhS3.3.11/ antarauSadhapaanaani &bahirlepe ca yaa kriyaa/ zastrakarmavidhaanaM ca bheSajaM trividhaM smRtam// BhS3.3.12/ madhuro+amlaH kaTuzcaiva &paktimaargaastrayaH smRtaaH/ kaTurbhavati pakvasya pacyamaanasya cetarau// BhS3.3.13/ ihaannapaanaM bhojyaM ca madhuraamlaM pracakSate/ vaatajeSu vikaareSu yadaa vaa tairna zaamyati// BhS3.3.14/ dadyaadathaasmai snigdhaaya bhiSak snehavirecanam/ vastibhirvaa cikitseta &hyadhobhaage ca maarutaH// BhS3.3.15/ tathaa ca tiktamadhuraM paanamannaM pradaapayet/ paittikeSu vikaareSu yadi &vaatanna zaamyati// BhS3.3.16/ tasya snigdhasya vamanaM zirasazca virecanam/ kuryaadyathaabalaM zleSmaa hyuurdhvabhaagaprakiirtitaH// BhS3.3.17/ zakRnmuutraanilaazcaiva raktamaaMsaadayazca SaT/ vidyaannibandhanaaniiti taani deheSu dehinaam// BhS3.3.18/ balaM vayaH zariiraM ca pratyekaM trividhaM smRtam/ uttamaadhamamadhyaM tu bhedenaatha nizaamayet// BhS3.3.19/ aahaarazca vihaarazca sevyamaanau krameNa tu/ kaalena prakRtiM yaatastadaahuH saatmyalakSaNam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele vimaane tRtiiyo+adhyaayaH// //caturtho+adhyaayaH// athaato rogaprakRtivinizcayaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS3.4.1/ pramRzya dRSTvaa &pRSTvaa ca pariikSetaaturaM bhiSak/ puurvaM tu rogavijJaanaM tataH pazcaaccikitsitam// BhS3.4.2/ ruupaM chaayaamupacayaM praagvyaadhervyaadhitasya ca/ dRSTvaa bhiSak pariikSeta praakRtaM vaikRtaM tathaa// BhS3.4.3/ jvarasya saamyaM vaiSamyaM gaatraM vaa zlakSNakarkazam/ dRSTvaa spRSTvaavagaccheddhi zaityamauSNyaM ca paaNinaa// BhS3.4.4/ maataapitRsamaacaaraM saatmyaM &garbheNa dauhRdam/ vyaadhikaalapariiNaamaM zakRnmuutravivarNataam// BhS3.4.5/ puurvaruupasamutthaanaM zariiraagnivayobalam/ prakRtiM janmadezaM ca bhojanaM ca yathocitam// BhS3.4.6/ vyaayaamaniSThaasaatmyaM ca maatraamaatre ca bhojane/ praznoktaani &vijaaniiyaadyadanyadapi tadvidham// BhS3.4.7/ kecidicchanti munayo doSamekamihaadhikam/ vikaarasyaaviziSTatvaadaniSTaM kaaraNaM ca tat// BhS3.4.8/ ruukSaasaho naro yastu sa vaataprakRtiH smRtaH/ pettiko+ambusahazcaapi madhuraamlaasahaH kaphaat// BhS3.4.9/ svabhaavaprabhavo hyeSa sahotpanno guNaagamaH/ prakRtiM vai vijaaniiyaattasya vakSyaami lakSaNam// BhS3.4.10/ avyaktaM ca mahaaMzcaiva mahaabhuutaani paJca ca/ paraaH prakRtayassapta svabhaavaH kaala eva ca// BhS3.4.11/ &tebhyo bhavanti bhuutaani taanyeva pratiyaanti ca/ indriyaaNiindriyaarthaazca buddhayaH paJca taastathaa// BhS3.4.12/ Rtukaale yadaa naarii ruukSaaNyannaani sevate/ udaavarte tathaapiiha karma caatiniSevate// BhS3.4.13/ tadaivaM vaatasanduSTaM raktaM garbhaazayasthitam/ tadvidhenaiva zuklena yadaa yogamupaiti vai// BhS3.4.14/ tadaa vaatapraduSTena zuklena rudhireNa ca/ vaataprakRtitaameti &garbhaH praagaatmanaH sa vai// BhS3.4.15/ evamevartukaale vai bhajantyaaH kaphapaittikam/ zlaiSmikii paittikii caapi prakRtirjaayate tataH// BhS3.4.16/ hrasvaH ziighraH kRzazcaaNuH &pralaapii paruSapriyaH/ &stabdhaaGgo viSamazliSTo gaNaruupe gaNe dhRtiH// BhS3.4.17/ sahaH klezasya visrambhii ruukSatvaganavasthitaH/ kharamuurdhajaromaaGgaH kSipragraahii tathaa smRtaH// BhS3.4.18/ svapneSu coSTreNaayaati viyatyapi tu gacchati/ yasyopazete susnigdhaM sa vaataprakRtirnaraH// BhS3.4.19/ zithilaaGgo+agarugandhazcaNDaH ziighro mahaazanaH/ valiipalitakhaalityaziighrapaakii tathaakSamaH// BhS3.4.20/ &vRttaakSaH krodhano &yazca durbalo durbalendriyaH/ naamlaazaH &ziitaziitaazii &duSprajaaH ziitalapriyaH// BhS3.4.21/ ativarNo+atimedhaavii svapne paavakadRk tathaa/ ziighramaavaati yaH snaataH paittikaprakRtirnaraH// BhS3.4.22/ susnigdhaH zlakSNabaddhaaGgaH subhagaH priyadarzanaH/ dRDhasmRtizciragraahii dRDhabhaktiparaayaNaH// BhS3.4.23/ &priyamaaMsoSNakaTukaH priyayoSidbahupradaH/ kSamaavaan balavaan dhanyaH ziitaalurazanapriyaH// BhS3.4.24/ ciraad dRDhavyaadhiratho mitavaagalpabhuk smRtaH/ diirghadarzii mahotsaaho dhiiraH klezasahastathaa// BhS3.4.25/ romadantanakhaiH kezairbahulairyassubandhanaiH/ &ciraadaavaati ca snaataH svapne pazyati codakam// BhS3.4.26/ yastu ruukSaM tu sahate sa zleSmaprakRtirnaraH/ saMsRSTaprakRtiM vidyaatsaMsRSTaizcaapi lakSaNaiH// BhS3.4.27/ nivRttaa prakRtirdhanyaa dvandvaa bhavati madhyamaa/ sannipaataatmikaa yaa tu jaghanyaa saa prakiirtitaa// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele caturtho+adhyaayaH// //paJcamo+adhyaayaH// athaato vyaadhitaruupiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS3.5.1/ &guruvyaadhirnaraH kazcinmuurtyaa caiva balena ca/ &laghuvyaadhiH narastvanyaH sattvaadibhirananvitaH// BhS3.5.2/ guruvyaadhirivaabhaati bhiSak tatra pramuhyati/ tatraalpamaatraM bhaiSajyaM sevitaM gururogiNaam// BhS3.5.3/ na nirdahatyataH sarvaandoSaanalpena tejasaa/ muurchaa chardistimitataa jRmbhaa ca gurugaatrataa// BhS3.5.4/ &tRSNaa santatabhaavazca bhavantyetaani tasya tu/ mustaa kuSThaM haridre dve pragrahaativiSaamayaaH// BhS3.5.5/ bhallaatakaM vayasthaa ca citrakaH suradaaru ca/ etairaasthaapanaM tacca kuryaad gomuutrasaMyutaiH// BhS3.5.6/ puurNaadiSTaanadiSTaaMzca tathaa zaantiM niyacchati/ aaragvadhaM saptaparNaM madanaM svaadukaNTakam// BhS3.5.7/ &zaarGgeSTaaM kaTukaaM paaThaaM naktamaalaM savatsakam/ etadaaragvadhaarthaM tu kuryaadaasthaapanaM bhiSak// .............................................. ............................................... //SaSTho+adhyaayaH// athaata RtuvimaanaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS3.6.1/ aadityagativaizeSyaadRtuunaaM parivartanaat/ kSayaM vRddhiM ca gacchanti yathaasvaM dhaatavo nRNaam// BhS3.6.2/ bhuumibaaSpaatpurovaataad &ghanacchaayaaprasaGgataH/ mahiikaluSasanduSTaatpiiyamaanaannavodakaat// BhS3.6.3/ graiSmikaatkRzabhaavaacca praaNe &durbalataaM gate/ varSaasu dehinaamagnirmRdutvamupagacchati// BhS3.6.4/ tato viSTambhajo &vaayuryasmaaddhiitaH prakupyati/ tanna seveta varSaasu kaTvamlalavaNaan rasaan// BhS3.6.5/ mudgayuuSeNa vaazniiyaatpuraaNaan zaaliSaSTikaan/ athavaa yavagodhuumaM sRSTavaate hitaM smRtam// BhS3.6.6/ paTolaani ca takraM ca jaaGgalaaMzca rasaan laghuun/ kaupaM divyaM jalaM &siddhaM &bhajedaasthaapanaani ca// BhS3.6.7/ asaMsthitatvaadvarSaasu jalamamlaM vipacyate/ tasmaadvivardhate pittaM yathaamlaizca tathaazanaiH// BhS3.6.8/ suuryopataapaatsahasaa gatvaa &caivauSadhiikRtam/ varSaasu &nicayaM pittaM kopaM zaradi gacchati// BhS3.6.9/ snaanaanulepanaM tasmaacchiitaM zaradi kaarayet/ viijayettaalavRntaizca vigaaheta sarassu ca// BhS3.6.10/ laajasaktuM pibeccaapi zarkaraamadhuvaaribhiH/ mudgayuuSeNa caazniiyaatpuraaNaan zaaliSaaSTikaan// BhS3.6.11/ rasaan madhurakaaMzcaapi jaaGgalaan sarpiSaa kRtaan/ vidaariikSurasaM draakSaaM sevetaanyacca tadvidham// BhS3.6.12/ gatapittapravegazca zaratkaale ghRtaM pibet/ tathaasyaapyaayyate dehaH zeSaa doSaazca yaantyadhaH// BhS3.6.13/ pazcaadvaatasya &ruukSatvaacchiitalatvaadRtostathaa/ hemantena nigacchanti kharatvaM dhaatavo nRNaam// BhS3.6.14/ tasmaatsnehaM bahuvidhaM snaanaM coSNena vaariNaa/ bhajetkharatvapaaruSye tathaabhyaGgaatprazaamyati// BhS3.6.15/ zakunaanaudakaanmatsyaan snehaamlalavaNaanvitaan/ aanuupaani ca maaMsaani sevetaanyacca tadvidham// BhS3.6.16/ &kaTurhi pazcimo vaayuH zaityaM tiivraM ca &vaariNaH/ atyarthaM ruukSayedvaayuH zariiraM ruukSabhojaat// BhS3.6.17/ gurupraavaraNazca syaadaatapaagnii ca saMzrayet/ ruukSe hi tejasaa jantoH &zariiraaddhriyate balam// BhS3.6.18/ aapo hi &ziitamadhuraa hemante tu bhavantyatha/ tasmaatkaphastathaa taabhiH snigdhairannaizca ciiyate// BhS3.6.19/ ziitalatvaadRtozcaapi na taavatparibhidyate/ tasmaattailaguDopetaaM vaaruNiiM zizire pibet// BhS3.6.20/ vividhaani ca maaMsaani bhakSayecca prakaarataH/ evaM tu nicitaH zleSmaa ziitatvaadiha dehinaam// BhS3.6.21/ dravataameti saMspRSTo vasante suuryatejasaa/ ravirhi madhyamaaM kaaSThaaM vasante pratipadyate// BhS3.6.22/ dahyataamiva zailaanaaM nRNaamaGge &prakupyati/ tataH zleSmaa draviibhuuto hRdayaM vyapalimpati// BhS3.6.23/ &tasmaacchardyavipaakau ca dRzyete ziziraatyaye/ tasmaadvasante zleSmaghnaM &madhumaardviikamiiritam// ................................................. ................................................. iti bhele SaSTho+adhyaayaH// iti bhelasaMhitaayaaM vimaanasthaanaM samaaptam// //zaariirasthaana// dvitiiyo+adhyaayaH// BhS4.2.?/ .................... ....................... maano+avatiSThate/ jaatasya dazame maase naamagotre namaskRte// BhS4.2.?/ taruNasya kumaarasya vardhamaaneSu dhaatuSu/ asthimajjasu puurNeSu zukraM na pratipadyate// BhS4.2.3/ aGgaaGgeSu pravRddheSu pratimuuleSu dhaatuSu/ zuklaM ca SoDaze varSe suvyaktaM pratipadyate// BhS4.2.4/ tathaa vRddhasya jantozca parikSiiNeSu dhaatuSu/ &vivekaa[&ma] na yathaapuurvaM vivicyante parikSayaat// BhS4.2.5/ tato+alparetaa bhavati sujiirNo durbalo+athavaa/ na pazyati naraH zuklaM sarvadhaatuparikSayaat// BhS4.2.6/ raktaM maaMsaM &vasaasthiini[&ca] majjaa zuklaM tathaanalaH/ zakRnmuutre ca tairmandaM vidyaannavatitaH param// BhS4.2.7/ iha narchati garbhaM strii vaatenopahataa tathaa/ &yonidoSeNa[&yaa] caannena na hi vandhyaasti naa ca na// BhS4.2.8/ vamanaM recanaM caiva &vastimaasthaapanaM[&vastiraa] tathaa/ tasmaattatkaarayetstriiNaaM prasiddhaaH prasuvanti[&prasa] vai// BhS4.2.9/ athaatra bhavati praznaH &kasmaacchabdaM[&rasaa chardiM] na naasayaa/ &gRhNaasyaasyena[&gRhiiSvaa] vaa gandhaM tulyaM sarvatra khaM yadi// BhS4.2.10/ &tvagbhaage[&tvadbhaa] ca same kasmaanna gRhNaatyanyayaa rasam/ iti tadvacanaM zrutvaa pratyuvaaca punarvasuH// BhS4.2.11/ ghraaNaM gandhaM ca bhaumaM hi &ruupaM[&ruukSaM] cakSuzca taijasam/saMsparzaM sparzanaM vaayoH zrotraM &zabdaatmakhaM[&zabdaatmakaM] tathaa// BhS4.2.12/ rasanaM ca raso hy &aapyaM[&vyaa-] tasmaadetairihendriyaiH/ yathaasvaM tulyayogitvaadviSayagrahaNaM smRtam// BhS4.2.13/ svaM svaM hi viSayaM dhaaturvijaanaatyaatmanaanvitaH/ aatmendriyamanorthaanaaM &bandhaacceti[&bandhizce] samaadiza// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele dvitiiyo+adhyaayaH// tRtiiyo+adhyaayaH/ athaato+asamaanagotriiyaM zaariiraM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS4.3.1/ ihaasamaanagotraan &tu[&vai] RtusnaataaM striyaM vrajet/ medhaa &vinamarogaM[&di-] saa putramevaM prasuuyate// BhS4.3.2/ biijadoSaadyathaa sasyaM na samyak &viprarohati[&-rohiNii]/ maataapitrostu doSeNa tathaa garbhaH &praNazyati[&prayaccha]// BhS4.3.3/ tasmaatsamyagrasaahaaraa &vRtukaale[&dR-]+atha dampatii/ rahassaMyogameyaataaM smarantau manasaa vibhum// BhS4.3.4/ vikRtaaH syuragarbhaa vai rasaapathyaniSevaNe/ sandhaaraNaadvaa vegaanaaM yonidoSeNa vaa punaH// BhS4.3.5/ yonau &doSopasRSTaayaaM[&doSopavR-] na garbho hyavatiSThate/ tathaiva &baahyayonau[&braahma] hi &nirvaahiNyaaM[&nirvaahinyaaM] ca sarvadaa// BhS4.3.6/ gRhNaati vaayuryasyaaM ca yonau &zukram[&ruzraM] &upaagatam[&upaagataH]/ bibharti garbhaNii garbhaM zuddhaartavasamanvitaa// BhS4.3.7/ cyavate ca yadaa caasau tadaa garbhaH praNazyati/ vaatodaraM striyaastadvai tasmaa &duukSaaNi[&duupaa] varjayet// BhS4.3.8/ bhavatyabhyadhike zukle puruSaH zoNite+aGganaa/ napuMsakaM tayoH saamye tasmaacchuklaM vivardhayet// BhS4.3.9/ yadaa tu kalalaM vaayustad dvidhaa kurute balii/ yamau tadaa sambhavataH kRSNaatreyavaco yathaa// BhS4.3.10/ tatra zuklottare bhaage pumaan raktottare+aGganaa/ anenaiva ca kalpena yamakeSvapi nirdizet// BhS4.3.11/ vaayustvazvavaraahaaNaaM deheSu valavaan punaH/ sa tatra kalalaM bhittvaa karoti bahuputrataam// BhS4.3.12/ naapnoti ca yadaa garbho rasaM duSTaiH siraamukhaiH/ asaMpuurNo vasannaagaH tathaa varSaaNi tiSThati// BhS4.3.13/ sampuurNagaatro bhavati yadaa sa rasabhaavitaH/ tadaa &suuto[&prasautyathaakaazaM] yathaakaalaM garbhaH striikukSivicyutaH// BhS4.3.14/ ye ca te viMzatiH proktaa yonidoSaaz &cikitsakaiH[&cikitsite]/etaizcaanyaizca bahubhirgarbho vyaapadyate striyaaH// BhS4.3.15/ tasmaadetaaMzcikitsettu doSaan putracikiirSayaa/ &ibhaazvagarbhasaaruupyaM[&ibhaazvaa] prayogaaddhi bhavecchuci// BhS4.3.16/ vaayvaakaazartuyukto hi daivateSvitareSu tu/ antarjaato jaatavedaaH prabhaavaayopakalpate// BhS4.3.17/ Rtau yadaa striipuruSau prasannamanasau rahaH/ upeyaataamatha tadaa garbho bhavati saattvikaH// BhS4.3.18/ Rtau yadaa striipuruSau vyaayastamanasau bhRzam/ rpeyaataamatha tadaa garbho bhavati raajasaH// BhS4.3.19/ Rtau yadaa striipuruSau pradiinamanasau rahaH/ upeyaataamatha tadaa garbho bhavati taamasaH// BhS4.3.20/ lakSaNaM ca samutthaanamityetatsamudaahRtam/ tisRNaaM sattvayoniinaaM, &mizraaMstenaiva[&mitraantenaira] lakSayet// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele zaariire tRtiiyo+adhyaayaH// caturtho+adhyaayaH// athaataH puruSanicayaM zaariiraM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS4.4.1/ iha khalu bho &ayam[&jaya]-annaatpuruSo bhavati/ &rasajanmaano+asya[&rajja] vyaadhayo bhavanti/ tadyathaa khalvayaM puruSo rasajanmaa rasajiivii rasajvalano rasasamaadhiko rasajiivanazca bhavati/ rasaanaamasamyagupayogaanmithyopayogaattadvikaaraanRcchati/ na kazcinmithyopayogaadajiirNaapathyabhojanaatsvastho bhavati// BhS4.4.2/ athaatra prazno bhavati/ ko+atra khalvasyaahaaraM pacati vaataH pittaM zleSmaanupaanaM veti/ netyaaha bhagavaan punarvasuraatreyaH/ yadyete paakahetavaH syustarhi na kazcidiha durbalaagniH syaadvaataadiinaaM sannihitatvaat, saanupaanatvaacca/ athaasyoSmaa tejazca zariirasthamaahaaraM pacataH/ te kaayaagnir& iti[&-agne] vidyaat// BhS4.4.3/ tatra bhela aatreyamidamuvaaca---bhagavan/ paJcadhaa ye &zaariiraaH[&zaariiraa] paThyante; aalocakaraajakabhraajakasaadhaka-&paacakabhedena[&vaa]; teSaaM katham &idaM[&idaaM] paJcaabhidhaayinaaM pRthaktvaM bhavatiiti// BhS4.4.4/ atrovaaca bhagavaanaatreyaH tatraalocako naama varSaziitaatapapravRddhaH/ sa dvividhaH/ cakSurvaizeSiko buddhivaizeSikazceti/ cakSurvaizeSiko naama ya aatmamanasossannikarSajJaanamudiirayitvaa citte cittamapyaadhaaya saMsvedajaaNDajodbhijjajaraayujaanaaM caturNaaM bhuutagraamaaNaaM lakSaNasaMsthaanaruupavarNasvarairuccaavacaanaaM puSpaphalapatraaNaaM ruupanirvRty &arthamekaikasya[&arthamaikekaM dvau vaa trayo vaa] dvayostrayaaNaaM sarveSaaM vaa yugapatpraNipatitaanaaM cakSuSaa &vaizeSyamutpaadayatiiti[&vaiSamya]// BhS4.4.5/ buddhivaizeSiko naama yo bhruvormadhye zRGgaaTakasthaH susuukSmaanarthaanadhyaatmakRtaan gRhNaati jJaanena, jJeyaM jJaanaM kRtsnajJeyakaivalyaartheSu darzayati/ tasmaad jJaanajJeyaM jJaatvaa jJaanaM gRhNaati/ gRhiitaM dhaarayati/ dhaaritaM pratyudaaharati, atiitaM smarati, pratyutpannaM kRtvaa+anaagataM praarthayati, jaatamaatrazca punaranupadiSTasvabhaavaM maatRstanyamabhilaSati/ dhyaane pratyaahaare yojanaacca buddhivaizeSyamutpaadayatiiti// BhS4.4.6/ tatra bhraajako naama yo &hyasya[&yasya] zariiraM lakSaNaM copagamayati, praadhaanyaM pradarzayati, ziraHpaaNipaadapaarzvapRSThodarajaGghaasyanakhanayanakezaanaaM ca pratibhaavRddhivizeSaanutpaadayati, bhraajayatiiti bhraajakaH// BhS4.4.7/ prabhaviSNutvendriyapraabalyaad budhyavasthaahaMkaareNa vaa-&abhimatarthamarthebhya[&abhimate] aatmakRtamaadhate/ cakSuHzrotraghraaNarasanasparzanavaakpaaNipaadapaayuupasthebhyaH sarveSaaM viSayaarthaanaaM svabhaavoparaktaanaaM parasparebhyo raagamutpaadayatiiti/ antarmadhye ca pittasthaanamantaraM pravizya raagaM janayatiiti &raajakaH[&raajakam]// BhS4.4.8/ saadhako naama &yaH[&yaa] zabdasparzagandhebhyo+arthakaamebhyazca devapitRRSibhyazca iha caamutrakaaNaaM ca paadaarthaanaaM vizreyasama?dhikRtya sarvapadaarthaa &naapnoti[&naaM nuuti] svayuktyaa saadhayatiiti saadhakaH// BhS4.4.9/ paacako naama azitapiitaliiDhakhaaditamaahaarajaataM jaataniiryaM &paacayatiiti[& - -ca] paacakaH/ yaH svakaM kaamamevaagniM prapuurayati harSayati// BhS4.4.10/ bhavanti caatra--- yo+ayaM nirdahati kSipramaahaaraM sarvadehinaam/ apaanamadyanidanaH? kaayaagniH &paripaThyate[&pariparyate]// BhS4.4.11/ &prabhaavalakSyassaMyukto[&-lakSyasati] jiivasyeha sanaatanaH/ naabhimadhye zariirasya vijJeyaM somamaNDalam// BhS4.4.12/ somamaNDalamadhyasthaM vidyaattat suuryamaNDalam/ pradiipavaccaapi nRNaaM tasya madhye hutaazanaH// BhS4.4.13/ dehinaa bhojanaM bhuktaM naanaavyaJjanasaMskRtam/ suuryo divi yathaa tiSThan tejoyukto gabhastibhiH// BhS4.4.14/ vizoSayati sarvaaNi palvalaani payaaMsi ca / tadvacchariiriNaaM &vyaktaM[&bhuktaM] jaaTharo naabhisaMsthitaH// BhS4.4.15/ mayuukhaiH kSipramaadatte suuryakaanto maNiryathaa/ kSipraM samyak pradahati gomayaM kaaSThameva ca// BhS4.4.16/ sthuulakaayeSu sattveSu yavamaatrapramaaNataH/ hrasvakaayeSu sattveSu truTimaatrapramaaNataH// BhS4.4.17/ krimikiiTapataGgeSu vaayumaatro+avatiSThati/ yastaM &cikitsetsiidantaM[&cikitsiddhantaM] vyaadhinaa caapi dehinaam//BhS4.4.18/ aayurvedaabhiyogena sa vai kaayacikitsakaH/ rasaM ca zoNitaM caiva medo maaMsamathaapi ca// BhS4.4.19/ mahatyanazane nYNaaM sarvaaNyetaani khaadati/ agniiSomaatmakaM sarvaM jagatsthaavarajaGgamam// BhS4.4.20/ agniiSomaatmakaaH sarve dehinastu caturvidhaaH/ suuryaatmakaani &sarvaaNi[&caandraaNi] tathaa somaatmakaani ca// BhS4.4.21/ mahatyanazane nYNaaM tenaantraaNi &sa[&na] khaadati/ jaaTharo jalasambhuutaH paavakaH pavanaissaha// BhS4.4.22/ pradiipyate nRNaaM koSThe sati vendhanapuuritaH/ &ikSvaakukozam[&zoka] aasthaaya yathaa diipaH sthire+ambhasi// BhS4.4.23/ tiSThate timire sakto na tathaa calite+ambhasi/ evaM zariiriNaaM &koSThe[&ruuSThe] vaikRtena punaH punaH// BhS4.4.24/ agnirvaiSamyamaapnoti puuryamaaNaH punaH punaH/ sa ca yatnena vai rakSyo &vipanne[&vipanno] doSadarzanaat/ &chardyate[&dviyarta] caatisaaryeta vikaaraM caayamRcchati// BhS4.4.25/ &asaavasampraaptakaalo[&zvaasaM] ya evaM mriyate, varSazataM hi puruSaayustaccaanaaptuM jiirNalaghupathyabhojanaanuvartinaa bhavitavyamiti// BhS4.4.26/ tatraaha kasmaad &alasakaviSuucikaavaan[&-viSuucikaavasaadhyaye vaagavi] sadya evaagadii bhavati kazcinmriyata iti? atraaha---ruukSasyaadhyazanena-&utpiiDitaa[&utpiti] &vaatapittazleSmaaNaH[&-zleSmaaNi] uurdhvamadho vaa naanulomaa bhavanti, udvRttaistatra taiH sadya eva mriyate/ snigdhasyaadhyazamotpiiDitaa vaataadayaH uurdhvamadho vaa+&anulomaaH[&anulomaaMsvaaGgasaaMstu] svaaGgadezaaMstu pradadyante, tatra taiH sadya evaagadii bhavati// BhS4.4.27/ atha &dazaantarguhaaH[&-antahaanta], daza bahirguNaaH?/ tadyathaa---dvicakSuSii dvinaasike dve &zravasii kaNThanaaDiigudameDhravaayusrotaaMsiiti[&srotasii kaNThanaabhi-] daza antarguhaaH/ daza dhamanyo &hRdaye[&hRdayaM] nibaddhaa bhavanti/ taaH &prabhave[&prabhavaM] caturaMgulamaatraM gatvaa viMzatirbhavanti/evametaa daza dhamanyaH SaSTirbhavanti/ tatra tu &bhavanti[&bhavantutrii] triiNi zatasahasraaNi &SaSTiriyaM[&SahtaMzaali] jaalaani siraaNaaM/ tadyathaa---&vRkSaH[&vRkSa] &zaakhaavRtaH[&zaakhaavRta] phalapalaazairavatarati sarvatra/ tadyathaa vaa &haago[&hanyo]+&azmabhiratataH[&azmabhirataraH] &tathaayaM[&tataayaM] siraabhiravatataH/ romakuupe &romakuupe[&ruupakuupe] hyasya siraamukhaM bhavati, yataH &svedaH[&svetaH] &kSaratiiti[&kSiratiiti]// BhS4.4.28/ tatraaha kasmaadayaM puruSo na santatamapasmaratiiti? atrocyate---yathaa saritaaM praadurbhaave vaarijaani sattvaani praadurbhavanti haase vaa hasanti/ yadaa yadaa rasavegaM praapnuvanti tadaa tadaa apasmaarayanti/ tasmaad dvyahaattryahaat pakSaanmaasaantaraaccaapasmarante// BhS4.4.29/ kecidrakSopahata ityaahuH, taccaayuktam/ yadi hyevaM syaad dRzyeran puruSazariire prahaaraadiini vaa/ &tatazca[&tastaccha] naivam/ &vetaalaabhibhuuta[&velaavabhuuta] iti cettacaapyanupapannam/ puNyaani hyeSaaM &manaaMsi[&vanaaMsi] &dhyaayanti[&dhyaayantye]/ yadi caivaM kadaacidbhavati/ tasmaattadeva paaThyaM rasopahatamiti cedevameva/ rasapravivekakaale tRtiiyakacaturthakaava &pi[&va] dRzyete jvaraavapi/neSatraaM hyananaarthaH?// BhS4.4.30/ atraaha kiM &khalvasya[&jalpa] garbhasya prathamaM sambhavati? &hastau[&hastaM] paadaaviti &baDizaH tat&pratiSThitatvaat[&pratiSTataat] &zariirasya[&zaiirazva]/ pazcaadguda iti zaunakaH tadaazritatvaadvaayoH/ naabhiriti khaNDakaapyaH tatra naaDiinaaM &pratiSThitatvaat[&pratiSTa]/ hRdayamiti paraazaraH vijJaanamuulakaanaaM tanmuulatvaat/ zira iti bharadvaajaH zariirasya tanmuulatvaat/ cakSuriti kaazyapaH/ netyaaha bhagavaanpunarvasuraatreyaH/ tasmaadarbudamevaasya prathamaM sambhavati/ tatra sarve zariirapradezaassambhavanti arbudasnehotpannaaH// BhS4.4.31/ atraaha---kiM &nu[&tu] &garbho[&garvo] &maaturudarastho+aznaati[&maaturastho] na veti/ atrocyate naaznaati/ yadi hyazniiyaat syaad &asya[&asyaa puruSa] puriiSamatiitakaalaM, na &cedamasti[&cedasi]/ kathaM tarhi? naabhyaaM naaDii pratiSThitaa tasyaamaparaa maaturhRdayamaazritaa tayaa maaturannaraso+abhivahan garbhaM priiNayatyabhivardhayati/ tadyathaa kulyaaH kedaaramabhisaMzrayantyo bhaavayanti tadvat// BhS4.4.32/ tatraaha kathaM garbho maaturudare tiSThatiiti/ uurdhvamiti zaunakaH/ avaakchiraa iti bharadvaajaH/ netyaaha bhagavaanpunarvasuraatreyaH/ yadyuurdhvaM tiSThet tarhi maatRghaatii syaat/ yadyavaakchiraaH svaghaatii syaat/ kathaM tarhi? tiryak sarvairayamaGgapratyaGgaiH pratibhugnaH zete// &tasya tadananataraM tatprathamaM pratipadyate [&sandarbheNaanena pratipipaadayiSito+arthaH na spaSTaH]/ tasmaattasya ziraH prathamaM punarvasuraatreyaH pratipadyate/ tadasya gurutaraM bhavatiiti/ atha khalu vRkko medo gururiti saMpravRddhau parasparamabhivardhayanti// BhS4.4.33/ tatra zlokaH, uuSmaa rasastho dehe+asmiJjiivanaM gRhya tiSThati/ rasodbhavaH pumaaMstasmaadraso jiivanamucyate// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele zaariire caturtho+adhyaayaH// //paJcamo+adhyaayaH// athaataH zariiranicayaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS4.5.1/ iha khalvojastejaH zariire nitye &ca[&va] bhavataH / &tayoH[&teyo] sthaanaani dvaadaza bhavanti/ tadyathaa---&tvakzoNita[&vazoNiita]-maaMsamedo+asthimajjaazuklasvedapittazleSmamuutrapuriiSaaNiiti/ taanyavyaapannaani sukhamityucyate/ &vyaapannaistu[&vyaapannestu] vaatapittazleSmaaNaH praduSTaa rasaadiSu vikaaraanupajanayanti// BhS4.5.2/ atha yonayazcatasro bhavanti/ tadyathaa---jaraayujaaNDajodbhijjasvedajaazceti/ tatra jaraayujaa &jaraayuyuktaassaMbhavanti[&-yu] pazumRgamanuSyaadayaH/ zakuna-&matsya[&macha]-kacchapa-&sarpa[&sarva]-prabhRtayoNDajaaH/ yuukaamat-&kuNa[&kupa]-pataGgaaziviSamakSikaadayaH svedajaaH/ udbhijjaastu tRNalataavRkSavanaspataya iti// BhS4.5.3/ tatra puSpaphalavanto vRkSaaH/ apuSpaphalavanto vanaspatayaH/ sapuSpaaH saphalaazcaapuSpaazcaaphalaazca biirudhaH/ phalapaakaa lataazcauSadhayaH/ tatra ye zvetakSiiraaH saumyaaH, raktakSiiraaH kaadraa vaaruNaa vaaligrahaa? iti// BhS4.5.4/ iha khalu triSu dazaraatreSu pumaan rasena saMyujyate/ aasaaM tu khalu catasRNaaM yoniinaaM Rtukaale yadaa rasaaH samyak praaptiM vaa gacchanti tadaa garbhaH &tiSThaty[&tiSTe] avikRtaH viparyaye viparyayaH// BhS4.5.5/ &tryahantu[&-ha] khalu puraaNarudhiraM parivarjayet/ kiJca tatpuraaNam? yadaaditastryahaM parisravadRtukaale tatpuraaNam/ tasmin tryahe garbha-&upakramaNe[&upakrameNa] na tiSThati/ &avasthito[&avasthi vaa] vaa naayuSi samartho bhavati/ &nirgate[&nirgave] tu tryaheNa puraaNe rudhire &caavasthite[&Na] zuddhasnaataayaazcaturthaSaSTha-&aSTama[&aSTa]-dazama-&dvaadazeSu[&dvaadazamu] ahassu garbhovakramamaaNaH pumaan bhavati/ paJcamasaptama-&navamaikaadazeSu[&-navaikaadazu] striitvaayopakalpate/sa eSa aasaptaraatraatsarvasaJcaaro+abhidadhatyataH paramasaJcaarovakRtatvaadvaalpaat?// BhS4.5.6/ striiNaaM khalu zoNitaM zariiraM zoSayati tasmaanna taaH rajaH pazyanti/ paripuurNadhaatuzariiraastu yadaa bhavanti tadaa vivekajalalohitaM maase maase prativedayanti/ pratigatapravezaM ca tatpunarmaasena samaagacchatyaartavam// BhS4.5.7/ yadaa tu tacchoNitaM duSTaM maargaM pratipadyate tadaa striiNaaM pradaro bhavati/ taM zariiraM &zoSayantaM[&zoSaya] lohitapittabheSajenopakrameta// BhS4.5.8/ garbhiNyaastu tridhaa kaaye raso+abhinirvartate, &garbhatvaaya[&garbhaatpaa] stanyatvaaya rasatvaaya ceti// BhS4.5.9/ iha khalu bhoH &garbhaatsthiraadantaHsthaadaayatamudaraM[&-sthitaavasthaatamaa] bhavati madhye naaryaamantargataayaam/ sthuulamuulasaMsthitasaMvRttamacchidraM puruSo+antargate/ &droNiivodaraM[&droNicodaraM] bhavatyubhayorantargatayoH/ vaamaM paarzvamaayataM maaturudarasthaa strii, dakSiNe pumaan, madhye napuMsakam/ vaamamakSi hrasati naaryaamantargataayaam, puruSe dakSiNam, ubhe napuMsake/ savyaM paadaM puurvaM prakraamati savyena caakSNaa bhruvaa ca puurvaM prati kurute, ceSTate &ca[&na] &savyena[&sarvena] paarzvena praayaH &saMvizati[&zaMsate] striisaMjJaaneSu ca praayazo dauhRdaM kurute naaryaamantargataayaam/ viparyaye tadataH puruSaM bibhartiiti vidyaat// BhS4.5.10/ atha &iha[&ye] khalu garbhasya SaDbhyaH sthaanebhyaH zariiramabhinirvartate/ tadyathaa---jalakaayaadvaayukaayaattejaHkaayaat pRthiviikaayaadaakaazakaayaadrasakaayaacceti// BhS4.5.11/ SaDdhaaturevaayaM puruSo bhavati/ dhaatavaH punaH paJca bhuutaani brahma &yadavyaktam[&padavyaktam]// BhS4.5.12/ tatra yat kharakaThinam, tadyathaa---dantakezaroma-&nakha[&mukha]-puriiSasnaayvasthi, gandhajJaanaghraaNasaGghaatagauravaaNiiti/ yad dravaM snigdhaM mRdu vaa tadaudakam// BhS4.5.13/ &tadyadaa[&tadyamu] sannipatitayoryatra puruSaH &puurvamarthaM[&sarvamardha] nandayati jaghanyaM strii tatra &pumaanihaaGgapratyaGgaiH[&pumaanipratyaGgaiH] sadRzo jaayate/ yatra tu strii prathamamarthaM saadhayati jaghanyaM puruSaH, tatra strii vaaGgapratyaGgais &sadRzii[&sadRzo] jaayate// BhS4.5.14/ atha &striipuruSaavRtukaale[&-naale] ruukSaaNi &vaatalaanyannaani[&vaatazaanyannaani] sevete, vegaaMzca dhaarayataH, tayorgarbhaH zoNitaadiSu vaatasaMduuSiteSu &niHsRto[&viHsRto] bhavati, gadgadabaadhiryaminmiNatvamanyeSaaM ca vaatapittavikaaraaNaamanyatamaM praapnoti/ evameva pittazleSmalaanRtukaale maataapitroH sevamaanayoH pittazleSmaviduuSito garbhaH sambhavati// BhS4.5.15/ atha khalu garbhazariiraM catrudazendriyakaayaaH samanupravizanti/ vidhRtaazcaanupalabhyamaanaazca saptadivyaaH saptamaanuSaaH// BhS4.5.16/ tatra divyaaH &brahmadeva[&brahmadevataM]-varuNagandharvapizaacaasuramahaarajakaayaa bhavanti/ taan vyaakhyaasyaamaH/ tatra yaH satyaarjavaanRzaMsakSamaadam-&adhyaana[&advaayaana]-sampanno+adhyaatmatattvadarzii bhavati taM brahmakaayamiti vidyaat// BhS4.5.17/ yastaadyaziilopaadaanayadyatraiyavaan? muditastaM deva kaayamiti vidyaat// BhS4.5.18/ yo yajJananditaraagadRSTiH salilapriyazcirasnaayii piGgaakSaH kapilakezaH saMbhavati taM varuNakaayamiti vidyaat// BhS4.5.19/ yastu priyanRtyagiitavaaditraH striivihaaranityaH zucivastragandhamaalyaanulepanaratirbhavati taM gandharvakaayaamiti vidyaat// BhS4.5.20/ yastu priyamadyamaaMsamatsyastathaa gomahaazano biibhatso baalaanaaM bhiiSayitaa nidraabahulazca bhavati taM pizaacakaayamiti vidyaat// BhS4.5.21/ &yastvaatmaguruuNaaM[&-gu] maanayitaa pazcaad dveSii caNDaH krodhano jJaatiinaaM bhedako bhavati tamaasuraM kaayamiti vidyaat// BhS4.5.22/ yastu dhiiraH zuuraH mahaabhogo mahotsaaho mahaizvaryazca bhavati taM mahaaraajakaayamiti vidyaat// BhS4.5.23/ anuraageNa maanuSaastu pratyaatmadarzanazravaNasparzanarasanaghraaNasukhaduHkhamiti tatpravidyaasahitaaH kevalaazcaavatiSThante kaartsnyena/tairanvito janturliGgati nimiSati aakuMcati prasaarayati vedyaM vedayate// BhS4.5.24/ &sa[&na] yadaa bhedaM gacchati &tadaayamantataH[&tathaayaH antaH kaayameva yaanti] jalaM jalakaayameva yaati, vaayurvaayukaayaM, tejaH tejaHkaayaM, pRthivii pRthiviikaayaM, aakaazamaakaazakaayamiti/ &yathaakaayam[&daayam]-&indriyakaayaM[&-kaalaM] bhajate// BhS4.5.25/ bhavati caatra--- vidyamaane zariire vai dhaaturdhaatuM niyacchati / mano buddhizca sarveSaaM brahmaNi pratitiSThati// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele zaariire paJcamo+adhyaayaH// //SaSTho+adhyaayaH// athaataH khaDDikaaM garbhaavakraantiM zaariiraM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS4.6.1/ iha khalu bho maatRjazcaayaM garbhaH pitRjazcaatmajazca saatmyajazca rasajazca/ asti ca sattvam &aupapaadakam[&aupavaadakam] ityaatreyavacanam/ neti bharadvaajaH / amaatRjazcaayaM garbhaH apitRjazcaanaatmajazca-&asaatmyajaz[&anaatmajaz] caarasajazca/ naasti ca sattvam &aupapaadakam[&aupavaadhikam] iti/ yadi hi maataa putraM janyet bhuuyiSThaM hi strii putrakaamaa maithunavargamabhisandhaaya putraM janayet striikaamaa ca striyam// BhS4.6.2/ &yadaa[&-vi] jiivena saha suukSmaavagnimaarutau garbhaM vizataH &tadaa[&-va] dvaavetaavaGgapratyaGgaani vikurutaH,tau &ceSTayataH[&ceSTataH], tau vardhayataH, taaveva yadaa zariiraad vyavakraamataH tadaa tadbhavati nirvaato niruuSmaa preto mRta iti/ netyaaha bharadvaajaH/ mRto+api jantuH vaayunaadhmaaSyate, agninaa zoSyate/ netyaaha bhagavaanaatreyaH/ saha vaa tasyaagnimaarutau jiivayataH, tayor &apakraantayor[&apakraantayorvaatya] bahyaagnimaarutaavaavizata iti// BhS4.6.3/ yatpunaraaH sati ca &bhuutanaanaatve[&bhuutarnaatve] kathamekaH syaaditi? atrocyate/ yatraitannaanaatvamaazritaM tadetadavyaktamasti paJcamahaabhuutasaMgraha iti// BhS4.6.4/ yatpunaraaha &yadyavyaktaM sarvaM syaadavikaaraH syaad iti[&ya---sa vivasyaadadhi], atrocyate/ vaatapittazleSmakRtaa rasasamutthaa asya vyaktaaH procyante vikaaraaH, avyakte hyukte &te[&rute] vyaktaaH kathamavyaktaM &srakSyanti, kathaM tarhi zariire tadvikriyate, unmaadaH kathamavyaktaM manaH &spRzatiity[&spRzatithena] etaccaanupapannam/ kiM tarhi yathaadityassambhuuto+api &meghaantarito[&memaamtarito] na prakaazamupajanayati &tathaa[&---] mano+antarhiteSu vijJaanasrotassu tamasaa smRtiM nopajanayatiiti// BhS4.6.5/ yatpunaraaH yadyayaM paralokaad &garbho+avakraamennaasya[&garma ukta] kiJcittatraadRSTaM syaaditi, atrocyate/ iha taavadayaM cirotsRSTaani vijJaanaani vividhaani caazcaryabhuutaani na smarati kiM punardehaantaraaNi bhuutaani bhaavavizeSaa-&antaraaNi[&---]// BhS4.6.6/ tatra zlokaH--- tamasaa bhaavito yo vai saMsmarenna sa maanavaH/ saMsmaretpuurvacaritaM sukRte &vedavad[&vedavidRja] dvijaH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele zaariire SaSTho+adhyaayaH// //saptamo+adhyaayaH// athaataH zariirasaMkhyaazaariiraM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS4.7.1/ iha khalu zariire SaT tvaco bhavanti/ udakadharaa prathamaa+asRgdharaa dvitiiyaa, &sidhmakilaasasaMbhava[&maM] adhiSThaanaa tRtiiyaa, dadrukuSThasambhavaadhiSThaanaa caturthii, alajiividridhisambhavaadhiSThaanaa paJcamii, SaSThii tu yasyaaM chinnaayaamuttaamyati timiramivaanupravizati duSTaaruSkaaNi caasya yaamaazritya jaayante iti// BhS4.7.2/ asthigaNanaa---triiNi &saSaSTiini[&saSaSThiNi zavaa] zataanyasthnaaM tadyathaa---dvaatriMzaddantaaH, dvaatriMzaddantoluukhalaani, &viMzatirnakhaaH[&paNipaadazalaanaanyaGgulyasthiini], SaSTiH paaNipaadaaGgulyasthiini, viMzatiH paaNipaadazalaakaaH, catvaari paaNiipaadazalaakaadhiSThaanaani, dve &paarSNyorasthinii[&paarSorasthiini], catvaaraH paadayoH gulphaaH, dvau maNikau, maaNike dve hastayoH, &catvaaryaratnyorasthiini[&catvaaryazayo], dve jaGghayoH, dve jaanunii, dve jaanukapaalike, &dvaavuurunalakau[&daavuurudvaavuurunazaktau], dvaavaMsau, dve aMsaphalake, dvaavakSakau, ekaM jatru, dve taalunii, dve cibuke, dve zroNiphalake, ekaM bhagaasthi, paJcacatvaariMzat &pRSThagataanyasthiini[&pRSThagatau dhRsthini], paJcadaza griivaayaam, caturdazorasi, caturviMzatiH parzukaaH paarzvayoH, &taavanti[&yaavanti] caiva sthaalakaani, taavanti caiva sthaalakaarbudakaani, ekaM hanvasthi, dve hanubandhane, ekaM naasaasthi-&hanu[&tathaa hanu]-kuuTalalaaTam, catvaari ziirSakapaalaani// BhS4.7.3/ hRdayamekaM cetanaayatanam/ daza praaNaayatanaani tadyathaa---muurdhaa kaNTho hRdayaM gudo naabhirvastirojaH zauklaM zoNitaM maaMsamiti// BhS4.7.4/ paJcadaza &koSThaaGgaani[&koSThaani]/ tadyathaa---naabhizca hRdayaM ca kloma ca yakRcca pliihaa ca vRkkau ca vastizca puriiSaadhaanaM caamaazayazcottaragudazcaadharagudazca kSudraantraM ca sthuulaantraM ca vapaavahanaM ceti// BhS4.7.5/ SaTpaJcaazatpratyaGgaani tadyathaa---dvau gulphau, dve nitambe, dve jaGghe, dve piNDike, dve uurupiNDike, dvau sphicau, dvau vRSaNau, ekaM zephaH, dvau zaGkhau, dvau baGkSNau, dvau kukundarau, eko vastiH, ziirSamekamudaramekam, dvau stanau, dvau baahuu, dvaaMvasakau, ekaM cubukaM, dvaavoSThau, dve dantaveSTe, dve &sRkvaNii[&sRkvaNiiti], ekaM taalu, galazuNDikaa ekaa, dvau karNau, dve karNazaSkulike, dvau gaNDau, dve akSikuuTe, catvaaryakSivartmaani, dve &akSiNii[&akSiNiiti] iti// BhS4.7.6/ zariiradravyaaNii---dazodakasyaaJjalayaH zariire pracyavamaanaM puriiSamanubadhvaatyatiyoge, navaaJjalayaH puurvasyaahaarapariNaamadhaatoryantaM rasa ity &aacakSate[&aacakSati] kuzalaaH, aSTau zoNitasya, sapta puriiSasya, catvaaro muutrasya, dvau medasaH, eko majjJaH, mastiSkasyaaJjaliH zuklasya ceti// BhS4.7.7/ athaatra prazno bhavati--- katamayaM &jiivo[&devo] dehaaddehaantaramupakramata iti? atrovaaca bhagavaanaatreyaH/ jaluukaayaa ivaasya kecidgatiM bruvate/ tanna yuktam/ iha vyaktyantaamuurtaM yugapatsyaadevaapare+apyevamicchanti/ sarvathaapi mumukSorasyaayamantaraatmaa paramupakramata iti sarvathaapyasmin parityakte paricaye taavadasaMpraaptaM taraa syaat/ avasthaanatvaaccettadiSTaM karmaNopyevaM bhavati vaiyyarthyamapi tu khalu pratizrutyaapahitaH paratra gamanaM tasya vidyaat/ athavaa yathaadityasya hRdaye bhuumau razmayaH pratitiSThante/ vilambitaavevamatasya tatra gamanamanupazcediti// BhS4.7.8/ atha khalu &puruSe[&puruSaa] SoDazaadhyaatmadevataa bhavanti/ tadyathaa---agnizca pRthivii caapazcaakaazazca vaayuzca vidyucca parjanyazca &indrazca[&-ga] gandharvazca mRtyuzcaadityazca candramaazca &tvaSTaa[&tRSNaa] ca viSNuzca prajaapatizca brahmaa ceti/ taaH karmabhirvidyaadutpattitazca parimaaNatazca vidyaat/ uuSmaa hy &atraaagnez[&-gniz] ca karma dehe/ ghraaNaM ca pRthivyaaH, sneho raso jJaanaM codakasya, sparzanaM vaayoH, zrotraM caakaazasya, ruupaadaanaM parjanyasya saMvegaadaanaani vidyutaH, balamindrasya, kaamo gandharvaaNaaM, kopo mRtyoH, cakSuraadityasya, &prasaadazcandramasaH, ruupaM tvaSTuH, ceSTaa viSNoH, vyavaayaH prajaapateH, buddhirbrahmaNa iti// BhS4.7.9/ tatra zlokaH--- vizuddhanetraastapaso munayaH zaantakalmaSaaH/ jagatazcopapannaaMzca &sarvaan[&svarbhaa] pazyanti maanavaan// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele zaariire saptamo+adhyaayaH// //aSTamo+adhyaayaH// athaato jaatisuutriiyaM zaariiraM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS4.8.1/ iha khalu bhoH yaaH striyaH pathyalaghubhojinyo+anudaavartanaziilaa apraduSTaa yathaagarbhaazayaaH suvizuddhasrotaso bhavanti, taa aacakSate avandhyaaH iti kuzalaaH/ taa iSTaruupaM medhaavi caapatyaM janayanti, viparyaye viparyayaH// BhS4.8.2/ Rtau ca garbho+avatiSThate/ tadyathaa---sukRSTakSetre biijaM prakSiptaM tatra vriihiH vriihitvaaya kalpate, yavo yavatvaaya &evameva[&priya] indriyamRtukaale &visRSTamaduSTaayaaM[&-maamaTTa] yonau garbhaazayamupagacchati/ &tadyathaa[&tadyathaaya]---aavartagRhiitaaH pratiipaM pratidhaavanti tadvat zuklazoNitaM &garbhaazaye[&garbhaazaya astikaM] aasiktaM kSiiramiva/ &taccaanekakanakamiva[&taM caanekanakamivo]-udumbareNa niSiktamekatvamaapannamRddhiM labhate// BhS4.8.3/ saa ced &evamaakaaGkSetaudvaahike[&evayaa kaaMkSaa-] zivaavadaataputraM &janayeyam[&janayanti] iti, yavaanaaM &manthaM[&mandaM] sarpissamyuktaM saptaraatramanupahataM bhuJjiita/ tato &dauhRdinii[&dauhRtdvi] zvetaayaa goH saruupavatsaayaaH payasi paayasaM paacayitvaa &tadevaazniiyaat[&-atmiiyaat]/ zukle ca vaasasii &paridadhyaat[&parirabhyaat]/ sarvazvetaM caasyaaH saMskRtaM vimaanaM kaarayet/ &vRSabhamazvaM[&vRSabhagaga] vaasyaa darzayet/ evamavadaataM putraM janayet/ netyaaha zaunakaH/ paiGgalyaM vaa tato+apyatreti/ aatreya uvaaca kiM syaadaavaadhakam, piGgalaavayavayaa aayuSmanto niirogaazca bhavantiiti// BhS4.8.4/ saa &cedevam[&iti haa] &aazaasiita[&aasita] zyaamaM lohitaakSaM putraM &janayeyam[&jana yetre yaavat dvitiiye maasapuSpaM pazyet yamiti] iti &eSaameva[&eSaama] yavaanaaM &manthaM[&mandaM] kaarayet lohitakukkuTaraktena saptaraatraM raktazaaliinaamodanamanupahataM bhuJjiita/ dauhRde saa taamreNa ca vaasasaa paridadhyaat/ taamre caasyaaH zayanaasane dadyaad &raktavRSamazvaM[&-vRSamadaM] vaasyaa darzayet/ evaM zyaamaM lohitaakSaM putraM janayati// BhS4.8.5/ &yaa[&yaavad] vi dvitiiyamaasi puSpaM pazyenna &vaasyaa[&va] garbhastiSThatiiti vidyaadajaata &saaraa[&naa] hi tadaa garbhavatyo bhavanti/ &yasyaastu[&tasyaastu] khalu &yoniH[&yoni] jaatasaare puSpam &aasravati[&aazraya] tasyaaH patati &vaapyatikaalaM[&vaapitya-] vaa+avatiSThate gabhaH parizuSkagaatra iti// BhS4.8.6/ caturthe khalu maase prativihite kSiire navaniitaM praazniiyaat/ paJcame kSiirayavaaguuH, SaSThe kSiirasarpiH, saptame dadhyudazvit, aSTame kSiirasarpiH, navame tu khalu maase prativihite &madhurauSadhasiddhena[&kadambamaaSTeraaghataitaanuvaasa] tailenaanuvaasaH// BhS4.8.7/ evaM hyasyaaH &pratimaasaM[&pratisaMvartamaanaayaa yacchatanmataM] vartamaanaayaaH kukSiikaTiipaarzvapRSThaM mRduubhavati jiirNapuriiSaM caadhaH travetsukhaM ca prajaayate// BhS4.8.8/ saptame tu khalu maase garbhaprapiiDitaa &vaatapittazleSmaaNa[&-zleSmaaNo] uraH praapya &savidaahaM[&vidahyamaanaaH] kaNDuuM janayanti/tena kikkisaani jaayante striiNaam/ triphalaacuurNaM zazarudhireNa piSTvaa tenaasyaaH taanyaalepayet//BhS4.8.9/ aSTame tu khalu maase prativihite sati suukikaagaaraM samyak praagdvaaramudakdvaaraM vaa kaarayet tinduka-&palaaza[&phalaaza]-azvatthaiH//BhS4.8.10/ athaatra puurvasaMkalpitaaH syuH dvau khalu bilvamayau paryaGkau zuurpau ca dvau taNDulamusalau gaNDopadhaanaM &yavaaguuH[&mayau] sarpizca tailaM ca sarSapaazceti// BhS4.8.11/ athainaaM prajanayiSyatiiti yavaaguuM paayayet/ anaagatagarbhavedanaaM cainaamavahananaM ca kaarayet/ saa yadi jaaniiyaadavabhraSTo me kukSiH pravimukto me hRdgarbhaH prasrutaa me yoniriti, athainaamupakaarikalpitanakhaazcatasra &upajiivikaaH[&upajiivaa] pratidinamupatiSTheyuH/ zanaiH puurvaM &pravaahetapazcaad[&pravaahetatpazcaad] balavattaramiti/na caapyanaagatavegaa vaa &baalizatayaa[&baabaahuuhli(?)tatayaadyaa], anaagatavegaa hi &duHkhaayaatmaanaM[&tanaa duHkhaa] prayacchati saha putreNa// BhS4.8.12/ tasyaazcet &prajaataayaa[&prajaataayaaparaanapra] aparaa na prapadyate, tadainaaM raktazaaliinaamakSamaatraM &kalkamamlena[&kalpya] &muutreNa[&muutreNa(?)] vaa paayayet/ etenaiva kalpena dantiidravantiivRzcikaaliivunarnavaavanaziirSaakaM kaarayet/ &tathaa[&talau]-umaakaala-&sarpa[&sarva]-puraaNamaalaanaamanyatamena dhuupayet/ saa cedanena vidhinaa na pravartate athainaaM tiikSNaphala-&tailena[&taire]-anuvaasayet&//[&ayamadhyaayaH maatukaayaamardhe vicchinno dRzyate/] ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... iti bhele zaariire+aSTame+adhyaayaH// iti bhelasaMhitaayaaM, zaariirasthaanaM samaaptam// //indriyasthaanaH// //prathamo+adhyaayaH// ----------------------------------- ----------------------------------- BhS5.1.?/----------------dve vaa jaata eva vinazyati/ BhS5.1.1/ hrasvaikapakSo vitato yastu garbhastu susvaraH/ maasamekaM tu jiivitvaa vinaazaayopapadyate// BhS5.1.2/ piNDiiziraa diirghahanuranalpe saMhate bhruvau/ dvitiiye maasi saMpraapte mriyate garbha iidRzaH// BhS5.1.3/ jaatamaatrasya garbhasya vyaJjanaM yatra dRzyate/ tRtiiye maasi saMpraapte mriyate garbha iidRzaH// BhS5.1.4/ trikekaro ghaTaziraa yastu garbhastu susvaraH/ caturthe maasi saMpraapte vinaazamupagacchati// BhS5.1.5/ yasya SoDazavarzasya vyaJjanaM tuupajaayate/ ziighraM ca paJcadhaatutvaadalpaayuriha dRzyate// BhS5.1.6/ yasya viMzativarSasya vyaJjanaM tuupajaayate/ sa diirghamaayuraapnoti puruSo naatra saMzayaH// BhS5.1.7/ zariiraapacayo+abuddhirapathyaani balaM tathaa/ baalasya yasya dRzyante taM gataayuSamaadizet// BhS5.1.8/ yasya jaatasya jaayete gulmakaastunakau tathaa/ aSTaaviMze gate varSe sarvaM taM hanti maanavam// BhS5.1.9/ &pRSThe corasi &caavartassavyatho yastu dRzyate/ catvaariMze gate varSe maraNaayopakalpate// BhS5.1.10/ &aavarto yazca pRSThe tu &sannatastriSu dRzyate/ phalamasya tu vijJeyaM sthaapanaM na prasuuyate// BhS5.1.11/ sthuulaasthuulaaGgulii paaNii nakhaa &yasyaapi lohitaaH/ &kalyaaNadezapratyaGgaH paJcaazadvarSa eva ca// BhS5.1.12/ vyuuThorasko diirghabhujaH sthuulajaanuzca yo bhavet/ diirghaaGgulirdiirghanakhaH SaSTi varSaaNi jiivati// BhS5.1.13/ utpiiDitasvaraM vaapi tuGganaasakaconmukham/ uurukaM bhadrasampannaM &vidyaatsaptatikaM naraH// BhS5.1.14/ bhadraM &purazca pazcaacca RjukaM priyavaadinam/ aziitikaM naraM vidyaatkRSNaatreyavaco yathaa// BhS5.1.15/ lalaaTaM naasikaa karNau yasyaitaani pRthak pRthak/ SaDaGgulapramaaNaani sa jiivati zataM samaaH// BhS5.1.16/ yasyaakuJcitameva syaajjaanubhyaaM samitaM ziraH/ uurdhvajaanugatau karNau &pautraM &pazyatyayaM naraH// BhS5.1.17/ mahaantau vipulau karNau bhavetaaM romazau tathaa/ snigdhau bahulakezazca sa ceha zatamRcchati// BhS5.1.18/ dharmeNa satyavaakyena guruzuzruuSaNena ca/ rasaayanopayogaacca sa diirghamanujiivati// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye prathamo+adhyaayaH// //dvitiiyo+adhyaayaH// BhS5.2.1/ mukhaM netre zariiraM ca paaNipaadaM tathaiva ca/ saraktaM dRzyate yasya sa vai svastho bhaviSyati// 5.BhS2.2./ yasya gomayacuurNaabhaM naraaNaaM muurdhni dRzyate/ zirasi &snihyamaane ca kaNDuussaMjaayate dRDham// BhS5.2.3/ yasya kezaaH &pramucyante ziirNamuulaaH zariiriNaH/ yasyaitaani tu ruupaaNi sa vai svastho bhaviSyati// BhS5.2.4/ naasya dantaaH &prahRSyanti mukhaM ca na vilupyati/ naabaddhaM &bhaaSate caapi sa vai svastho bhaviSyati// BhS5.2.5/ na vikSipati gaatraaNi svaro+asya na vivartate/ vastreNa guuhate guhyaM sa vai svastho bhaviSyati// BhS5.2.6/ na bhavatyunnato &naabhiryathaavastho+abhitiSThati/ sukhaM &zvasiti raatrau ca sa vai svastho bhaviSyati// BhS5.2.7/ na nakhaaH karkazaabhaasaa na &zyaavaa na ca niSprabhaaH/ prasannaassuprabhaazcaiva sa vai svastho bhaviSyati// BhS5.2.8?/ aatapaadhiSThito yastu na ... prakaazace/ na ca lohitasaMyu.......................... .......................................... //tRtiiyo+adhyaayaH// ........................................................... ........................................................... BhS5.3.?/ ....dhitasvapne taaM raatriM naativartate// BhS5.3.1/ iyaM me ziSTazibikaa vaiDuuryamaNiyantritaa/ evaM pralaapayeccaarto gataayuriti taM viduH// BhS5.3.2/ prajvalatyapi yo diipe tama evaabhipazyati/ (&zabdaanvipratibudhyeta caapuurvaaniva naasti saH)// BhS5.3.3/ aavaakziraaH pralambaami naama maa parivartaya/ &manujaH &pralapannevaM saptaahaM naativartate// BhS5.3.4/ &marmaaNi dalitaaniiva yo+abhiikSNaM caatisaaryate/ pravaahamaaNo durgandhi kuNapaM puutikaM tathaa// BhS5.3.5/ tacca lohitagandhaM vaapyathavaa matsyagandhikam/ kRSNaM niilaM vivarNaM vaa mumuurSuzca sa hocyate// BhS5.3.6/ madhumehii vasaamehii sarpirmehii ca yo naraH/ bahumehii ca yo jantuH sa vai proktaH ¶asukaH// BhS5.3.7/ prameheta yadaa janturbinduM binduM savedanam/ vaayunaa bhinnavastiH syaad durlabhaM tasya jiivitam// BhS5.3.8/ krimayo bahavo yasya nissaranti zariiriNaH/ aaturasya zayaanasya nauSadhaM tasya sidhyati// BhS5.3.9/ ityetaani bhiSak dRSTvaa lakSaNaani mumuurSataam/ na cikitsaaM prayuJjiita yathaamaargaM &cikiirSakaH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye tRtiiyo+adhyaayaH// //caturtho+adhyaayaH// BhS5.4.1/ yadaaturasya hRdayaM vaayuH saMgRhya tiSThati/ &dhamaniissaMpariipiiDya sadyo jahyaatsa jiivitam/ BhS5.4.2/ aaturasya yadaa vaayuH zariiramanupadyate/ uttaane netraniSyandaH sadyo jahyaatsa jiivitam// BhS5.4.3/ yasya koSThagato vaayurupaavRttazzariiriNaH/ kSiiNalohitamaaMsasya sadyo jahyaatsa jiivitam// BhS5.4.4/ yasyaaturasyeha vaataadvaataaSThiilaa vivardhate/ na saMsarati caanyatra sadyaH praaNaan jahaati saH// BhS5.4.5/ yasyobhe piNDike stabdhe naasaa jihmaa ca lakSyate/ vyaavRtte caakSiNii yasya sadyaH praaNaan jahaati saH// BhS5.4.6/ aamaazayasamutthaanaa yasyaiva parikartikaa/ tRSNaa ca tiivraraagazca sadyaH praaNaan jahaati saH// BhS5.4.7/ pakvaazayasamutthaanaa yasya syaatparikartikaa/ tRSNaa &galagrahazcograH sadyo jahyaatsa jiivitam// BhS5.4.8/ zoNitaM romakuupebhyo yasya &kSarati dehinaH/ atiiva mukhato bhedi sadyo jahyaatsa jiivitam// BhS5.4.9/ hRdayasya tu saMghaataM parikSiiNasya dehinaH/ atyarthaM &piiDayecchuulaM sadyaH praaNaan jahaati saH// BhS5.4.10/ yasya kSiiNazariirasya saMjJaaM harati maarutaH/ vyaahanti ca mahaasrotaH sadyaH praaNaan jahaati saH// BhS5.4.11/ hRdayasya tu saMghaataM parikSiiNasya dehinaH/ etairevaMvidhairliGgairanyaizcaapi tathaavidhaiH// &prakRtervikRtiM praaptaM pariikSetaaturaM bhiSak/ ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye caturtho+adhyaayaH// //paJcamo+adhyaayaH// athaato yasyazyaaviiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS5.5.1/ yasya zyaave ume netre dRzyete harite tathaa/ utpannazca zirorogaH phalitaM tasya jiivitam// BhS5.5.2/ &haritaazca siraa yasya romakuupaazca lohitaaH/ &bhuGkte vaannaani saamlaani tatraiva sa vinazyati// BhS5.5.3/ yasyordhvavaataH kopena jantoraamaazayaM gataH/ hRdayaM parigRhNaati paretaM tasya jiivitam// BhS5.5.4/ gaatre ca paaNipaade ca yasya zuSyati zoNitam/ muhurmuhurnRtyati ca paretaM tasya jiivitam// BhS5.5.5/ vRSaNau paaNipaadau ca yasya zuSkaM mukhaM tathaa/ chavizca zoSamaayaati paretaM tasya jiivitam// BhS5.5.6/ hanuu hastau ca paadau ca &vRSaNau liGgameva ca/ dRzyate dehino yasya paretaM tasya jiivitam// BhS5.5.7/ hRdayaM dahyate &yasya mumuurSuM taM samaadizet/ aaturastu sa yaato vai paretaM tasya jiivitam// BhS5.5.8/ apasmaaraH kSayaH kuSThaM raktapittamathodaram/ gulmazca madhumehazca diirgharogaa bhavanti te// BhS5.5.9/ balamaaMsakSayo yasya dehino diirgharogiNaH/ dRzyeta svarahaanizca paretaM tasya jiivitam// BhS5.5.10/ hRdayaM dahyate yasya koSThe zuulaM svarakSayaH/ abhiikSNaM dahyate caapi paretaM tasya jiivitam// BhS5.5.11/ &traasaabhitaapaa jantuunaaM koSThe zuulaazcaranti ca/ hikkaacchardipariitazca paretaM tasya jiivitam// BhS5.5.12/ &vaapitaM jvalitaM martyaH, salilaM hi hutaazanam/ bhaaskaraM manyate somaM durlabhaM tasya jiivitam// BhS5.5.13/ yazcaapi vimale suurye meghaan pazyati sarvazaH/ durdinaM sudinaM caapi paretaM tasya jiivitam// BhS5.5.14/ yaM rasaa naavatiSThante bheSajaM cendriyaaNi tu/ yasya vaa vipariitaani na ca jiivati taadRzaH// BhS5.5.15/ vaanaspatyaphalaM muulaM &rogaspRSTasya &yasya vai/ bhaiSajyaarthaM na dRzyeta na ca jiivati taadRzaH// BhS5.5.16/ ityetaani bhiSag dRSTvaa lakSaNaani mumuurSataam/ &na cikitsaaM prayuJjiita &yazomaargapratiikSayaa// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye paJcamo+adhyaayaH// //SaSTho+adhyaayaH// athaataH puurvaruupiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS5.6.1/ &antarlohitakaayastu bahiH paaNDuH prakaazate/ puurvaruupaM tadaacaSTe maanavasya mumuurSataH// BhS5.6.2/ bahirlohitakaayastu paaNDurantaH prakaazate/ puurvaruupamanupraaptaH sa mRtyorucyate naraH// BhS5.6.3/ antarglaano bahiH piino bahiraadhmaata eva ca/ &yazcaatyantasamaadhmaataH sarve+apyete paraasukaaH// BhS5.6.4/ abhiikSNaM jvaryate yastu nivaatamabhinandati/ anuSaktapratizyaayaH kSipraM zvaasena hanyate// BhS5.6.5/ &ninaadii vaa pralaapii vaa hasatyatyarthameva ca/ unmaadena kRzo jantuH paJcatvamupagacchati// BhS5.6.6/ ghanaM sazuulaM yo veda sadaahaM hRdayaM naraH/ hRdrogeNa kRzo janturvinaazamupagacchati// BhS5.6.7/ prasvidyate ca &kaNDuumaan yo viruddhaM ca sevate/ avirecanaziilazca kuSThena &sa vinazyati// BhS5.6.8/ sukumaarazca yo jantuH snehaM maaMsaM ca sevate/ divaa svapiti caabhiikSNaM sa pramehii vinazyati// BhS5.6.9/ parizuunazca yo jantuH svede ca paruSacchaviH/ bhinnaM yazcopavizati so+atisaareNa hanyate// BhS5.6.10/ yasyaagnizca balaM caiva naalpaM bhavati dehinaH/ kSiiNalohitamaaMsasya yathaa pretastathaiva saH// BhS5.6.11/ sadyo raktaM ziro yasya piitakaM vaa pradRzyate/ kapilaM pluSTakezaM vaa yathaa pretastathaiva saH// BhS5.6.12/ yasya netre &lalaaTaM ca mukhaM &naasaaM bhruvau tathaa/ jihmaani kurute vaayuryathaa pretastathaiva saH// BhS5.6.13/ zyaavaa kaNTakinii jihvaa yasya zuSkaa pradRzyate/ zyaave netre nakhaazcaapi yathaa pretastathaiva saH// BhS5.6.14/ yasya nirbhidyate kaNThaH taamyatyuccaizzariiriNaH/ bahiraayaamabhaajastaM pratyaacakSiita paNDitaH// BhS5.6.15/ yasyordhvakaaye balavaan navo rogastu &duSkriyaH/ puurvaruupaM tathaa vaacyaM maanavasya mariSyataH// BhS5.6.16/ yasya cucchundariigandhaH puruSasya bhavatyatha/ sauvarNaanapi vRkSaaMzca yo veda sa vinazyati// BhS5.6.17/ ityebhiriidRzaizcaanyairvikaarairvarNitaM naraH/ nopakrameta medhaavii ya icchedaatmanaH sukham// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye SaSTho+adhyaayaH// //saptamo+adhyaayaH// athaata indriyaaNiikamindriyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS5.7.1/ indriyaaNi yathaa jantoH pariikSeta vizeSataH/ aayuHpramaaNaM &jijJaasurbhiSak tanme nibodhata// BhS5.7.2/ annapaanaatpariikSeta darzanaadyaizca tattvataH/ arthaadivihitaM jJaanamindriyaaNaamatiindriyam// BhS5.7.3/ svasthebhyo vikRtaM yasya jJaanamindriyasaMzrayam/ alakSitaM nimittena lakSaNaM &maraNe hi tat// BhS5.7.4/ ityuktaM lakSaNaM &samyagindriyeSvazubhodayam/ tadeva &tu punarbhuuyo vistareNa nibodha me// BhS5.7.5/ ghaniibhuutamivaakaazaM &pazyaMstamiva &mediniim/ &vigiitaM hyubhayaM hyetatpazyanmaraNamRcchati// BhS5.7.6/ yasya darzanamaayaati maaruto+ambaragocaraH/ &agnirnaayaati vaa &diiptaH tasyaapi kSayamaadizet// BhS5.7.7/ jale+api nirmale jaalamajaalaM manute naraH/ &sthire gacchati vaa dRSTvaa jiivitaatparihiiyate// BhS5.7.8/ jaagratpazyati yaH pretaan rakSaaMsi vividhaani ca/ anyadvaapyadbhutaM kiMcinna sa jiivati taadRzaH// BhS5.7.9/ yo+agniM prakRtivarNasthaM niilaM pazyati niSprabham/ kRSNaM vaa yadi vaa zuklaM na sa jiivati maanavaH// BhS5.7.10/ &mariiciinasato meghe &meghaanvaapyamalaambare/ vidyuto vaa vinaa meghaanna sa jiivati maanavaH// BhS5.7.11/ mRNmayiimiva &vaa paatriiM kRSNaaM vaapi puriiSitaam/ aadityamardhacandraM vaa kSipraM dRSTvaa vinazyati// BhS5.7.12/ naktaM suuryamahazcandramavahnau dhuumamutthitam/ agniM vaa niSprabhaM dRSTvaa raatrau, maraNamaadizet// BhS5.7.13/ prabhaavataH prabhaaM hiinaaM &niSprabhaanvaa prabhaavataH/ naraan viliGgaan pazyanti &bhaavaan bhaavajighaaMsavaH// BhS5.7.14/ vyaakRtiini ca varNaani visaMkhyopacitaani ca/ nimittaani ca pazyanti ruupaaNyaayuHparikSayaat// BhS5.7.15/ &yastu pazyatyadRzyaM vaa dRzyaM yastu na pazyati/ taavubhau gacchataH kSipraM yamakSayamasaMzayam// BhS5.7.16/ azabdasya ca yaH &zrotaa zabdaM &yazca na vindati/ dvaavapyetau yathaa pretau tathaa jJeyau vijaanataa// BhS5.7.17/ viparyayeNa yo vidyaad gandhaanaaM caiva naama tam/ na vaa tatsarvato vidyaadvidyaattaM vai gataayuSam// BhS5.7.18/ yo rasaM na vijaanaati &vipakvaM vaa ca tattvataH/ &apakvaM dRzyate, &pakvaM tamaahuH kuzalaa naraaH// BhS5.7.19/ uSNaan ziitaan kharaan &zlakSNaan mRduunapi ca daaruNaan/ &spRzyaan spRSTvaa tato+anyacca mumuurSusteSu manyate// BhS5.7.20/ antareNa tapastiivraM yogaM vaa vidhipuurvakam/ indriyairadhikaM pazyan paJcatvamupapadyate// BhS5.7.21/ indriyaaNaamRte &dRSTerindriyaarthaannadoSajaan/ naraH pazyati yaH kazcidindriyairna sa jiivati// BhS5.7.22/ svasthaaH &prajJaaviparyaasairindriyaartheSu vaikRtam/ pazyanti ye tu bahuzaH teSaaM maraNamaadizet// BhS5.7.23/ etadeva ca vijJaanaM yassamyaganupazyati/ maraNaM jiivitaM caiva sa bhiSag jJaatumarhati// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye saptamo+adhyaayaH// //aSTamo+adhyaayaH// athaato duutaadhyaayaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS5.8.1/ tRNaannakhaanvaa chindan vai bhiSajaM paripRcchati/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.2/ viplutaM bhaaSamaaNazca bhiSajaM paripRcchati/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.3/ bhinatti kaaSThaM kaaSThena loSTaM loSThena vaapyadhaH/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.4/ spRzannaGgaani baalaaMzca bhiSajaM paripRcchati/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.5/ &pidhaaya paaNinaa naabhiM bhiSajaM paripRcchati/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.6/ kapaalikaaM zarkaraaM vaa bhinattyaGgaarikaamapi/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.7/ aaste bhuumau parizraanto gRhNaatyaGgamatha bhraman/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.8/ naSTaM mRtamatikraantaM naanuzocanti paNDitaaH/ ityaaturasya hi yadaa &vadedduuto na so+asti vai// BhS5.8.9/ karaM kareNa gRhNaati paaNinaa taaDayetkaram/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.10/ khaadedoSThau ca jihvaaM ca nakhaan dantaizca kalpayet/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.11/ aaturasya yadaa gehe &vaidye vai paryupasthite/ chidyate bhidyate caiva pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.12/ ¶avartya ghaTaM puurNaM braahmaNaM paripRcchati/ aaturasya yadaa duutaH pratyaakhyeyastathaavidhaH// BhS5.8.13/ gRdhraH sRgaalaH kaakazcaapyuluuko vaayasastathaa/ nadeyurdakSiNe paarzve rogiNo yasya naasti saH// BhS5.8.14/ kaSaayavastro muNDo vaa jaTilo vaatha &nagnakaH/ carmabhirvaa parivRto, mahaanasyeva zaaTikaH// BhS5.8.15/ tailaabhyaktazchinnanaaso vaagmii conmatta eva vaa/ bhagnauSThaH kharavaaTo vaa na duutaH samprazasyate// BhS5.8.16/ iti duutasamaacaaro vyaadhitaanaaM &prakiirtitaH/ &ya evaM veda nipuNaM siddhikaamaH &sa vai bhiSak// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye aSTamo+adhyaayaH// //navamo+adhyaayaH// athaato gomayacuurNaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS5.9.1/ cuurNaM zirasi yasyaiva zuSkagomayasannibham/ snehino dRzyate jantormaasaaddehaM jahaati saH// BhS5.9.2/ kRzasya kapharogeNa yasya zleSmaparikSayaH/ karNau raktau mukhaM &caiva dvau maasau naativartate// BhS5.9.3/ yasya lohitakaabhaasamambu taaluni dRzyate/ kSiiNalohitamaaMsasya sa maasaM naativartate// BhS5.9.4/ arundhatiiM na pazyettu sthitaaM saptarSisaMsadi/ sa maasaadaSTamaanmartyaH kSipraM praaNairvimucyate// BhS5.9.5/ &aNukaabhizca kRSNaabhiraasyaM jihvaa ca taaluke/ sarvatassamanucchinnaM na sa jiivati taadRzaH// BhS5.9.6/ ziirSaabhitaapino yasya &zleSmarogavatastathaa/ hikkaa viniSyandate vai naayamastiiti nirdizet// BhS5.9.7/ yasya lomaani kezaazca pluSyantiiva zariiriNaH/ &saMhRSTaaniiva vaa dehii na sa jiivati taadRzaH// BhS5.9.8/ yasya kaalaantare dantaa dRzyante raktasannibhaaH/ niSprabhaazcaanuliptaa vaa na sa jiivati taadRzaH// BhS5.9.9/ kSaareNa vidhRtaM gaatraM dRzyate yasya dehinaH/ samamuSNe ca ziite ca na sa jiivati taadRzaH// BhS5.9.10/ gaatreSu &kharavarNeSu yasya vaarilavaplavaH/ anabhyakteSu gaatreSu na sa jiivati taadRzaH// BhS5.9.11/ zuulamaGge bhavedyasya sphuTitaM raktamaasravet/ adho golakasaMkaazaM paretaM tasya jiivitam// BhS5.9.12/ aapaaNDu &madhumehe tu yazca mehati maanavaH/ abhyantareNa &paJcaahaatsa paJcatvaM &hi gacchati// BhS5.9.13/ aratizcaavipaakazca kaarzyadaurbalyameva ca/ yasya saMdRzyate jantorna sa jiivati taadRzaH// BhS5.9.14/ yastu diinamanaatho vaa balena parihiiyate/ bhidyaamaarogamaapnoti yathaa pretastathaiva saH// BhS5.9.15/ &anuvRttau yathaa jantuH pittena parimuurcchitaH/ saMmuuDhavaakyo bhavati yathaa pretastathaiva saH// BhS5.9.16/ yastvaasane+atha zayane ratiM na labhate naraH/ sa ziighraM kurute kaalaM yazca saazruuNi khaadati// BhS5.9.17/ aaruhya vaanaraM yastu saMkalpaM naavabudhyate/ tamaahuH paralokaaya &svapne tu kuzalaa naraaH// BhS5.9.18/ parisaMvatsaraadyasya jvaro naapaiti dehinaH/ uSNo vaa yadi vaa ziito yathaa pretastathaiva saH// BhS5.9.19/ yasya jaatapramehasya piTakaa paaNDuraa bhavet/ sopadravaa zatapadaa yathaa pretastathaiva saH// BhS5.9.20/ yasyordhvaM &kramate vaayuH zrotraM vaadhaH pravartate/ sarvaaNi ca prabhidyante yathaa pretastathaiva saH// BhS5.9.21/ ityetairlakSaNairyuktaM bhiSak dRSTvaiva maanavam/ nopakramettathaa viira rakSannaatmayazaH sphuTam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye navamo+adhyaayaH// //dazamo+adhyaayaH// athaatazchaayaadhyaayaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS5.10.1/ anucchaayaathavaa jantordRDhacchaayaathavaa punaH/ vicchinnaa yasya vaa chaayaa na sa jiivati taadRzaH// BhS5.10.2/ yo vidyutamivaakaaze vyabhre pazyati maanavaH/ dhuumaayate zirazchaayaa yasya naastiiti taM viduH// BhS5.10.3/ laakSaaraktaM yathaa vastramevaM pazyati yo mahiim/ athavaa raktamaakaazaM raktapittena hanyate// BhS5.10.4/ yo hRSTaromaa puruSaH kaasena zleSmaNaacitaH/ &kaNThazca zuukaanugato yasya naastiiti taM viduH// BhS5.10.5/ yasya zaGkhaaccyutaM maaMsaM zyaave netre tathaiva ca/ cuurNakazca mukhe jaataH paretaM tasya jiivitam// BhS5.10.6/ yasya hastaaccyutaM maaMsaM jantordRzyeta kuSThinaH/ athaaviprayuktasya na sa jiivati maanavaH// BhS5.10.7/ avipakvaM vipakvaM vaa bhuktaM bhuktaM yathaa bhavet/ kaazazvaasajvaraiH spRSTo naasti tasya cikitsitam// BhS5.10.8/ hRdayaM &puurvamaavaati yasya snaatasya dehinaH/ ardhamaasaatparaM tasya jiivitaM naativartate// BhS5.10.9/ uurdhvazvaasahato yastu raktaM pracchardayennaraH/ zuulaM vaa bhinnakoSThasya na sa jiivati maanavaH// BhS5.10.10/ &antardaaho+adhiko yasya ziitaartizcaapi baahyataH/ aakaazaM paripuurNaM vaa vetti yo na sa jiivati// BhS5.10.11/ yasya pakvaavubhaavoSThau niilau &jambuuphalopamau/ ucchuunaM yasya ca ziraH paretaM tasya jiivitam// BhS5.10.12/ yasyocchuunaM bhavenmadhyamubhaavaMsau kRzau tathaa/ viriktaH punaraadhmaati yathaa pretastathaiva saH// BhS5.10.13/ etadindriyavijJaanaM yassamyaganupazyati/ sa &jiivitaM ca mRtyuM ca nRNaaM vidyaadbhiSagvaraH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye dazamo+adhyaayaH// //ekadazo+adhyaayaH// athaataH puSpiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS5.11.1/ zirasyaGge raktavarNaM yo+anilaM vaapi pazyati/ ghaTikaamekavarNaM vaa sa puSpita ihocyate// BhS5.11.2/ aSTaapadaM vaa sukRtaM jagatiiM yaH prapazyati/ sa dRSTiparihiinatvaatpuSpitaH procyate naraH// BhS5.11.3/ suptazca saMvRte gehe pazyatyaakaazameva yaH/ romanthayati dantaizca sa puSpita ihocyate// BhS5.11.4/ diipyamaanamivaakaazaM pRthiviiM ca vanaani ca/ yo vetti &romasaMhRSTaH puSpitaH sa ihocyate// BhS5.11.5/ anullipto yathaa dehii vaati &cetkuNapaM yathaa/ sevante makSikaazcaiva puSpitaH sa ihocyate// BhS5.11.6/ avijJaataa naraM naarii svapna &eva nivaasinii/ dakSiNaaM dizamehiiti yaM bruuyaanna sa jiivati// BhS5.11.7/ prakiirNakezo vikaraH svapne yo dakSiNaaM dizam/ &pratipadyeta tatraiva na sa jiivati taadRzaH// BhS5.11.8/ kuzairiva niruuDhaaGgamaatmaanaM svapna iikSate/ khaM vaa sadhuumaM yo vetti na sa jiivati taadRzaH// BhS5.11.9/ yaH svapne vRkSamaaruhya na rogii traayate gRhe/ prakiirNakezo vikacaH &yo+agnimaaruhya roditi// BhS5.11.10/ praasaadamekasthuuNaM tu svapne yazcaadhirohati/ naro nRtyati paGke vaa &sa pumaanna ca jiivati// BhS5.11.11/ svapne praasaadamaaruhya mahaantaM kaaJcanaM tathaa/ yo &nRttagiitapaanaannii na sa jiivati maanavaH// BhS5.11.12/ gajenoSTreNa vaa gacchan yaH pazyeddakSiNaaM dizam/ jiivettu rogii saptaahaM, niirogaH zaradaaM zatam// BhS5.11.13/ yaati yo durdine vaapi svapne vaa dakSiNaaM dizam/ pratibudhyeta tatraiva na sa jiivati taadRzaH// BhS5.11.14/ bhaasairbarhivaraahaizca zvabhirmahiSavaajibhiH/ samaM yo taddivaa yone svapne yogaphalaM bhavet// BhS5.11.15/ yadaa gaNDaM ca khaDgaM ca svapne caaznaMzca pazyati/ prakiirNakezamapi ca na sa jiivati taadRzaH// BhS5.11.16/ yaH svapne puruSaH kaalaM piitaM vaa vastramRcchati/ gaayannaceSTayanvaapi na sa jiivati taadRzaH// BhS5.11.17/ yaH svapne &viitakaamo+api piitaaM pibati vaaruNiim/ citrakaNThaguNo vaapi na sa jiivati taadRzaH// BhS5.11.18/ &aakulaapaaM nadiiM svapne yovagaaheta maanavaH/ jiivetsarogassaptaahaM, niirogaszaradaaM zatam// BhS5.11.19/ svapne snaataanuliptasya bhraMzedyasya tu &varNakaH/ gaatrasya puruSasyeha &sa zastreNa vinazyati// BhS5.11.20/ etadindriyavijJaanaM yassamyaganupazyati/ &jiivitaM caiva mRtyuM ca nRNaaM vidyaadvicakSaNaH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye ekaadazo+adhyaayaH// //dvaadazo+adhyaayaH// athaato+&avaakcitiiyaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS5.12.1/ avaakcitaa vaa jihmaa vaa yasya chaayaalpikaa bhaavet/ netre ca viSame syaataaM paretaM tasya jiivitam// 5.1BhS2.2./ yadi diinaani pakSmaaNi na nimiilanti dehinaH/ dahyete nayane vaapi paretaM tasya jiivitam// BhS5.12.3/ &namantyau yasya dRzyete &bhruvau muurdhani baa &sthite/ jiivettu sa &tryahaM rogii SaNmaasaan vyaadhivarjitaH// BhS5.12.4/ &luJcyamaaneSu kezeSu &vedayannaati vedanaam/ &nivRttasukha&duHkhaH syaatparetaM tasya jiivitam// BhS5.12.5/ yasyaaturasya piTakaa vyaGgo vaa dRzyate mukhe/ adRSTapuurvaM prathamaM paretaM tasya jiivitam// BhS5.12.6/ zuSyate naasikaavaMzaH pRthutvaM yasya gacchati/ &aMso+anilaat kaasavataH paretaM tasya jiivitam// BhS5.12.7/ atyuSNaM vaatiziitaM vaa stabdhaM vaa mRdu vaapyatha/ manyate paaNipaadaM ca paretaM tasya jiibitam// BhS5.12.8/ yo+avatiirya nadiiM puurNaaM toye pazyati jaalakam/ gaatraM liptamathaadbhizca yasya naastiiti taM viduH// BhS5.12.9/ vivartayati yaH ziirSamatyarthaM ca &nasaa naraH/ na svidyate lalaaTaM ca naasti tasya cikitsitam// BhS5.12.10/ jvaryate kaasate vaapi tathocchavasiti vai dRDham/ aakramyate taamyate ca yathaa pretastathaiva saH// BhS5.12.11/ yasyodaraM &samaadhmaataM tadvartma ca vibhaavyate/ bhinnaM puriiSaM tRSNaa ca yathaa pretastathaiva saH// BhS5.12.12/ &anaarataM gRhe yasya &kaaMsyaM bhidyeta dehinaH/ candrastiikSNo mRduzcaarko yasya syaattaM vivarjayet// BhS5.12.13/ apradhaatuH pradhaaturvaa svastho vaa yadi &vaa++aaturaH/ yazcandanamivaavaati na sa jiivati taadRzaH// BhS5.12.14/ yuuthikotpannagaNDazca, vaati yazcaapi vartmavat/ abhaktaH tasimaM baalye yo vaati na sa jiivati// BhS5.12.15/ dviSadbhiH kurute sakhyaM yaH priyairyaati vipriyam/ akasmaatkupyate yastu paretaM tasya jiivitam// BhS5.12.16/ &ebhirevaMvidhairliGgairanyaizcaapi yathaayatham/ nopakrameta medhaavii bhiSaganvitamaaturam// BhS5.12.17/ etadbhiSagariSTaanaaM yo jJaanamanubudhyate/ yathoktaM veda vedaayuH sa bhiSak zaastrakovidaH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele indriye dvaadazo+adhyaayaH// iti bhelasaMhitaayaam indriyasthaanaM samaaptam// //cikitsaasthaanam// //prathamo+adhyaayaH// athaata ekaadazasarpiSkaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.1.1/ akalpayanna yajJaaGgaM puraa dakSastrizuuline/ tasmaatpraNaazayaamaasa yajJaM dakSasya zaGkaraH// BhS6.1.2/ taM ca naazayataa yajJaM devyaaH priyacikiirSayaa/ krodhenoSNaM vinizvasya taan lokaan vyaapito jvaraH// BhS6.1.3/ sa eSa santaapayati jagatsthaavarajaGgamam/ nidhane caapi bhuutaanaaM naanyo heturvinaa jvaraat// BhS6.1.4/ yaavanto+anye samaakhyaataa vyaadhayastu zariiriNaam/ saMvatsareNa te ghnanti sadyaH praaNaharo jvaraH// BhS6.1.5/ rogaaniikasya sarvasya jvaro raajaa prakiirtitaH/ jvarayatyeSa bhuutaani tasmaajjvara iti smRtiH// BhS6.1.6/ zaariiramaanasaanaaM ca rogaaNaaM &pravaro jvaraH/ tasmaatprathamatastasya pravakSyaami cikitsitam// BhS6.1.7/ uktaruupasamutthaanaa jvaraazcaaSTau prakiirtitaaH/ ziitazcoSNazca niyataH samaasaat &dvividho jvaraH// BhS6.1.8/ ziitasyoSNaaM kriyaaM kuryaadvaatazleSmaatmakasya& tu/ uSNasyaikaantapittasya ziitaaM kuryaatkriyaaM bhiSak// BhS6.1.9/ vaayuraamaazayaatpuurvamuuSmaaNaM samudiirayet&/ tvaggato roma caapannaH saMharSayati maanavam// BhS6.1.10/ sa tu pittaanubandhena tejasaa paripaacitaH/ praapnoti vilayaM zleSmaa sambandheneva toyadaH// BhS6.1.11/ &zaante ziite punardaahaM pittaatpraapnoti maanavaH/ utpittamindhaniibhuutaM &vapurdahati paavakaH// BhS6.1.12/ &gatavegenilaH &pazcaaduuSmaNaa paripaacitaH/ svameva &bhajate sthaanamaanulomyaM ca gacchati// BhS6.1.13/ evaM jvaramavaapnoti &hyevameva ca mucyate/ etad buddhimataaM proktaM samaasena cikitsitam// BhS6.1.14/ durlabhaa buddhimantastu tasmaadvakSyaami vistaram/ ekaadazaprakaaraM hi &jvaritaanaaM cikitsitam// BhS6.1.15/ sarpizcaikaadazaM vidyaat tanme vistarataH zRNu/ &siddhaassvedaaH kaSaayaazca lehaH paacanakaani ca// BhS6.1.16/ cuurNaH pradehaassekaazca vaTikaa modakaaH payaH/ sarpizcaikaadazaM proktaM siddhamaamamathaapi ca// BhS6.1.17/ eSaaM prayogaM vakSyaami viiryaaNi ca pRthak pRthak/ zleSmaaNamanilaM caiva jitvaa pittantu dehinaam// BhS6.1.18/ karoti yasmaaduuSmaaNaM tasmaajjvarita& ucyate/ vaayuH pittena saMsRSTaH zleSmaa vaa pittamuurcchitaH// BhS6.1.19/ uuSmaaNaM kurute yasmaattataH& pittamupaacaret/ tRSyate coSNasalilaM deyaM doSavipaacanam// BhS6.1.20/ jvaraghnaM diipaniiyaM ca kaphapittaanilaapaham/ srotasaaM zodhanaM caiva rucisvedakaraM nRNaam// BhS6.1.21/ diipyamaane hi kaayaagnau zleSmaa vaayuzca zaamyataH/ &tayozcaapyanulomatvaatpittam &apyupazaamyati// BhS6.1.22/ tasmaaduSNodakaM peyaM zreSThamaahurnavajvare// BhS6.1.23/ ziitaM hi salilaM piitaM kopayetkaphamaarutau/ kuryaad bhuuyo+agnimRdutaaM staimityamaruciM tathaa// BhS6.1.24/ kaamaM &tu tiktakaissiddhaM hitaM kvathitaziitalam/ teSaaM &saamizRtaM paanaM &ye caapyekaantaziitalaaH&// BhS6.1.25/ bhojanaarthaM hi SaDraatraM peyaa deyaa bubhukSite/ kSutpipaasaapahaa pathyaa zakRnmuutraanilaapahaa// BhS6.1.26/ auSNyaadvaatakaphau hanyaatllaghutvaatparameva ca/ hRdvyathaaM& vidhiyuktaa tu saa &hanyaatsvedamaavahet// BhS6.1.27/ tasmaajjvareSu sarveSu jvaramukte ca maanave/ &paayayedvidhivatpeyaaH yathaasvauSadhasaadhitaaH// BhS6.1.28/ ziitajjvaraharaM kRtsnamuktamevaM cikitsitam/ &ata uurdhvaM pravakSyaami bhojyaabhojyaM savistaram// BhS6.1.29/ zaalayaH SaSTikaazcaiva niivaaraassapramodakaaH/ yavaannavikRtizcaapi bhojaneSu hitaassadaa// BhS6.1.30/ kapiJjalaassahariNaa vartakaaH kaalapucchakaaH/ eNaa &vartiirakaazcaiva jaaGgalaa jvarite hitaaH// BhS6.1.31/ mudgaaDhakiimasuuraaNaaM &satiinaanaaM tathaiva ca/ siddhaassuupaaH prazasyante yuuSaazca jvaranaazanaaH// BhS6.1.32/ &uSNaan vriihiin sayavakaan saktukaaMzcitrakaanapi/ maaSaaMstilaaMzcoSNaviiryaan jvaritaH parivarjayet// BhS6.1.33/ &graamyaanuupaudakaM maaMsaM &tathobhe gavyamaahiSe/ chaagaso& raNavaaraahaM dadhi zuktaM ca varjayet// BhS6.1.34/ piSTaannaani ca sarvaaNi zaakaani vividhaani ca/ vidaahiinyuSNaviiryaaNi jvaritaH parivarjayet// BhS6.1.35/ barhiNastittirikrauJcaan kapotaanatha& kukkuTaan/ paJcaitaanviSkiraanuSNaan jvaritaH parivarjayet// BhS6.1.36/ &vamane ca vireke ca snehane laGghane tathaa/ proktaa me jvariNaH kaalaaH suutrasthaane savistaraaH// BhS6.1.37/ amaatyaazcaalayazcaapi suhRdazcaanuzaasinaH/ chandajJaa matisampannaaH &zaastrajJaaneSu kovidaaH// BhS6.1.38/ te vadeyuH kathaazcitraa dharmakaamaarthasaMhitaaH/ aaturasya vinodaarthaM tandraazokavinaazanaaH// BhS6.1.39/ &daaruNaazcaamanojJaazca na &ca priitivivardhanaaH/ pittavyaadhipariitaanaaM kathaazca &parivarjayet// BhS6.1.40/ utsaahameva& janayedaaturasya cikitsakaH/ udagrasya hi bhaiSajyamamRtatvaaya kalpate// BhS6.1.41/ candraananaaH piinakucaaH sugandhaaH zuklavaasasaH/ rujaaklamavinaazaarthamupaasiita& ca yoSitaH// BhS6.1.42/ atyaazanamatisthaanamaticaGkramaNaani ca/ jvarito varjayennityaM praaNaan rakSecca sarvazaH// BhS6.1.43/ krodhaM striyaM caGkramaNaM divaasvapnaatibhaaSaNam/ guruuNyadhvaa viruddhaani vyaayaamo vegadhaaraNam// BhS6.1.44/ praduSTo maarutaH paanaM nizi jaagaraNaM ca yat/ kaaraNaanyupazaantasya jvarasya prabhave punaH// BhS6.1.45/ na &cainaM snaapayejjaatu& sahasaa jvarakarzitam/ saMduuSitaaM& hyasya tanuM punaraavartate jvaraH// BhS6.1.46/ &mahezvarakrodhabhavo jvaraH prokto maharSibhiH/ tasmaajjvaravimokSaarthaM puujayet RSabhadhvajam// BhS6.1.47/ snaanaani zaantayo homavrataani niyamo yamaH/ &zasyante ceSTayaH kaamyaa vedoktaa jvaranaazanaaH// BhS6.1.48/ rogaadhipatirugraujaaH& vyaadhiinaaM prasavo jvaraH/ sarvabhuutaantako ghoro &hutaazaatmaa jvaraH smRtaH// BhS6.1.49/ &prasaGgii duzcikitsyaH syaadbhiSagbhiH paapasambhavaH/ &tasmaadvedoditairmantrairhomaizca vinivartayet// BhS6.1.50/ &bhuutavidyaasamutpannaM caNDakarma jvaraapaham/ tatkaaryaM bhuutavaidyena tathaa naavizati& jvaraH// BhS6.1.51/ rudrabhaktena zucinaa vaidyenaatha tapasvinaa/ prayatena prayoktavyaM &cirajvaracikitsitam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele cikitsite prathamo+adhyaayaH// //dvitiiyo+adhyaayaH// athaato viSamajvaracikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.2.1/ kecidvaataatmakaM &praahurbhiSajo viSamajvaram/ sannipaatodbhavaM kecidapare pittasambhavam// BhS6.2.2./ zleSmajaM tvapare praahurapare bhuutasambhavam/ janmanakSatrapiiDaabhirapare devacintakaaH// BhS6.2.3/ &iidRzaH zaastrakaaraaNaaM matayo+atha pRthagvidhaaH/ sannipaatodbhavaM hyetadahaM vakSyaami hetubhiH// BhS6.2.4/ pakvaazayasthapavano hyasthimajjagatastathaa&/(Madhukoza on MN2.38)) kupitaH kopayatyaazu zleSmaaNaM pittameva ca// BhS6.2.5/ sa &gambhiirasamutpattisthaanatantratrayo mahaan/ anyedyuSkaikaantaritau& kuryaadvaapi caturthakam// BhS6.2.6/ majjaanamasthi medazca duuSayetprathame+ahani/ dvitiiye+ahani sampraapte duuSayenmaaMsazoNitam// BhS6.2.7/ tatastRtiiye divase duuSayetkaphamaarutau/ abhigamya &tataH pittaM duuSayettu caturthake// BhS6.2.8/ jvaro+ayaM praaNinaaM dehe raudro maahezvarastathaa/ prayateta prazaantau tu tasmaadasya vicakSaNaH// BhS6.2.9/ gambhiirasthaanasambhuuto &dhaatusaMkaraduuSitaH/ tasmaaccaturthako naama &duzcikitsyatamo mataH// BhS6.2.10/ zoSayatyeSa bhuutaani daaruNo viSamajvaraH/ tasmaacchoSopacaareNa kuryaattasya cikitsitam// BhS6.2.11/ triphalaakvaathasiddhena ghRtena matimaan bhiSak/ snehayettaM yathaanyaayaM yuktyaa &vRSaghRtena vaa// BhS6.2.12/ sraMsayettamadhobhaagaM yathaavyaadhibalaabalam/ doSeSvaamaazayastheSu kaarayedvamanaM bhiSak// BhS6.2.13/ aasthaapanaM ca kurviita tathaa &caapyanuvaasanam/ etanmahaapaJcagavyaM vikhyaataM sarpiruttamam// BhS6.2.14/ caturthakaM mokSayati mantrasiddhiyuto &yathaa/ zvayathuM paaNDurogaM ca pliihaanaM sabhagandaram// BhS6.2.15/ udaraaNi tathaa gulmaan kaamilaaM caapakarSati// BhS6.2.16/ zakRdrasaM payo muutraM dadhi sarpizca paayayet/ tatpaJcagavyaM zamayecchvayathuM paaNDutaaM jvaram// BhS6.2.17/ samuulapatrazaakhasya zataM kRtvaa vRSasya &tu/ jaladroNe vipaktavyamaSTabhaagaavazeSitam// BhS6.2.18/ garbheNa vRSapuSpaaNaamaaDhakaM sarpiSaH &pacet// tatsiddhaM paayayedyuktyaa madhupaadasamanvitam// BhS6.2.19/ kaasaM zvaasaM paaNDurogaM tRtiiyakacaturthakau/ raktapittaM kSayaM caiva vRSasarpirniyacchati// BhS6.2.20/ naagaraM saindhavaM cavyaM &pippaliikSaaracitrakau&/ eteSaaM palikairbhaagairghRtaprasthaM vipaacayet// BhS6.2.21/ kSiiraprasthena saMyojya zanairmRdvagninaa pacet/ etena gulmaaH zaamyanti kuSThaani jaTharaaNi ca// BhS6.2.22/ jvare ca viSame peyaM pliihazvayathumehinaam/ zuule paaNDvaamaye caiva grahaNiidiipaneSu ca// BhS6.2.23/ uurdhvavaataazca ye kecitsarveSaamauSadhaM param/ tryuuSaNaM citrakaM hiMsraaM vilaGgaani hariitakiim// BhS6.2.24/ vibhiitakaanyaamalakaM cirabilvatvacaM tathaa/ dazaitaani samaaMzaani zlakSNaanyakSasamaani ca// BhS6.2.25/ taiH paacayeddhRtaprasthaM samyak &payasi SaDguNe/ grahaNii diipyate tena vaatagulmazca zaamyati// BhS6.2.26/ arzasaaM zamanaM caiva gudazophe ca puujitam/ etadeva hi vai zreSThamudaavarte ghRtaM bhavet// BhS6.2.27/ darbhavetasamuulaani candanaM madhukaM balaa/ phenilaa padmakoziiramubhe ca kamalotpale// BhS6.2.28/ kiMzukazceti& bhaagaaH syuH pRthak &paJcapalonmitaaH/ jaladroNe vipaktavyaM caturbhaagaavazeSitam// BhS6.2.29/ jiivakarSabhakau medaaM lodhraM laamajjakaM tathaa/ kaaleyakaM sapriyakaM& dadyaatkesarameva ca// BhS6.2.30/ tripuNDariikaM lodhraM ca padmakaM padmakesaram/ surabhiM kuGkumaM caiva maJjiSThaaM madayantikaam// BhS6.2.31/ maacipatraM ca tulyaani dviguNaM kuGkumaM bhavet/ caturguNaaM ca maJjiSThaaM sauviiraM snehasammitam// BhS6.2.32/ tailaprasthaM pacettena kaSaayeNaardhapeSitam/ etadabhyaJjanaM tailaM viSamajvaranaazanam// BhS6.2.33/ &mahaapadmakamaakhyaatametatsarvajvaraapaham/ vaatapittodbhavaM kSipraM jvarametanniyacchati// BhS6.2.34/ traayamaaNaaM jayaaM viiraaM naakuliiM gandhanaakuliim/ kaayasthaaM ca &vayaHsthaaM ca jiirakaM sapalaGkaSam// BhS6.2.35/ &chatraaticchatrajaTilaaM suukariiM& karkaTiiM tathaa/ &caaraTiiM puutanaaM keziiM vacaaM kaTukarohiNiim// BhS6.2.36/ mahaapuruSadantaaM ca vRzcikaaliiM &kaTambharaam/ &sthiraaM ca piSTvaa taissiddhaM caturthakavinaazanam// BhS6.2.37/ mahaapaizaacikaM naama sarpiretajjvaraapaham/ &bhuutagrahaanapasmaaraanunmaadaaMzcaapakarSati// BhS6.2.38/ etairevauSadhagaNaiH pradehaM kaarayedbhiSak/ dhuupayejjvaritaM caiva tathaa sampadyate sukhii// BhS6.2.39/ balayaH zaantikarmaaNi homasvastyayanaani ca/ snaanaani copavaasazca zamayanti caturthakam// BhS6.2.40/ sraSTaaraM caasya rogasya bhuutaadhipatimacyutam/ &puujayaMzcaabhigacchecca zmazaane vRSabhadhvajam// BhS6.2.41/ bhuutavidyaasamutpannairbandhanaissaadhanairapi/ homairbalividhaanaizca naazayedviSamajvaram// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele cikitsite dvitiiyo+adhyaayaH// //tRtiiyo+adhyaayaH// athaato raktapittacikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.3.1/ uurdhvaM caadhazca martyaanaaM raktapittaM pravartate/ atastu dvividhaa proktaa cikitsaa raktapittinaH// BhS6.3.2/ atyamlalavaNaahaaraat satataatapasevanaat/ &upavaasaad bhramaat traasaadviruddhaadhyazanaadibhiH// BhS6.3.3/ tilapiNyaakaazaakaanaaM tathaa piSTakRtasya ca/ pittalaanaaM ca sarveSaaM matsyaadiinaaM ca sevanaat// BhS6.3.4/ uurdhvaM caadhazca kupitaM raktapittaM pravartate/ ghraaNakarNaakSimukhataH paayuto meDhratastathaa// BhS6.3.5/ niSThiivati saraktaM ca tiktamamlamathaapi vaa/ na ca &tatpatitaM bhuumau bhakSayanti pipiilikaaH// BhS6.3.6/ makSikaa vaapi tiktatvaacchuSkaM pittaM ca lakSyate/ sandahyate duuyate ca kaNThastaalu& ca zuSyati// BhS6.3.7/ lohagandhi mukhaM caasya kaNTho dhuumaayate tathaa/ etaanyevaM tvadhobhaage lakSaNaanyupalakSayet// BhS6.3.8/ uurdhvabhaagaM tu saadhyaM syaadadho vai yaapyamucyate/ sarvasrotaHpravRttaM tu raktapittaM na sidhyati// raktapittamadhobhaagaM& &chardinaissamupaacaret// ................................................... ................................................... //&caturtho+adhyaayaH// .................................................. ................................................... BhS6.4.1/ svapneSu nityaM pazyanti zuSkaandagdhaaMzca paadapaan/ &makSikaatRNakezaazca sampatantyasya bhojane// BhS6.4.2/ romaaNi muurdhajaazcaasya vivardhante vizeSataH/ avaguNThanaziilazca rahaHkaamotthakopanaH// BhS6.4.3/ jugupsaaluramarSii& ca striikaamo durbalendriyaH/ ucitaa hiiyate chaayaa taaluzoSzca jaayate// BhS6.4.4/ naasaasraavaH pratizyaayaH svarabhedazzirorujaa/ uuruu ca svidyato+atyarthaM haanizca balavarNayoH// BhS6.4.5/ zirasaH paripuurNatvaM hastapaadaM ca &dahyate/ arucizcaavipaakazca muurchaa zvaaso mRdurjvaraH// BhS6.4.6/ kSatoraskazca kaasena niSThiivati sazoNitam/ etaani puurvaruupaaNi yakSmiNaaM kiirtitaani ca// BhS6.4.7/ SaT caikaadazaruupaaNi& zuSyatastaani lakSayet/ ucchritopadravaM &cainaM puurvaruupairabhidrutam// BhS6.4.8/ prakSiiNabalamaaMsaM ca na cikitsedvizoSiNam/ alpopadravasaMyuktamaciropadravotthitam// BhS6.4.9/ dravyavantaM vayaHsthaM ca &pratyaakhyaayaarabheta vai/ athaasyaanumataM puurvaM pravakSyaami cikitsitam// BhS6.4.10/ yadadhiitya bhiSagyuktyaa yazaH svargamavaapnuyaat/ zoSii nityajugupsaaluH sukhaziilazca maanavaH// BhS6.4.11/ lolo dveSTaa nikRSTaanaaM vaidyabhaiSajyakutsakaH/ tasmaattasyaanukuulena bhiSajaa++&aazvasanena ca// BhS6.4.12/ asaMbhraantena yuktena prayoktavyaM cikitsitam/ zoSiNo+atha &balasthasya paJcakarma vidhiiyate// BhS6.4.13/ tadeva kSiiNamaaMsasya prayuktaM viSamaM bhavet/ tasya saMzuddhaakaayasya bhojanaanyupakalpayet// BhS6.4.14/ kalamaan diirghazuukaaMzca raktazaaliM saSaSTikaan/ yavaannavikRtiizcaapi jaaGgalaaMzca mRgadvijaan// BhS6.4.15/ bhojaneSu prazaMsanti mudgaan suupaarthameva ca/ saMvatsarasthitaM dhaanyaM bhojane zoSiNaaM hitam// BhS6.4.16/ taddhi viiryaadahiinaM syaanmaaMsaM sadyohataM ca yat/ vizeSatazca maaMsaani kravyaadabilavaasinaam// BhS6.4.17/ zoSii nityaM niSeveta madyaani vividhaani ca/ zleSmaa dehe vivRddho+api vaayunaa susamiiritaH// BhS6.4.18/ pittaM raktaM ca sanduuSya &srotaaMsyuurdhvaM ruNaddhi hi/ te parasparasaMruddhaa dhaatavaH pavaneritaaH// BhS6.4.19/ kaphapradhaanaa rundhanti sarvaa rasavahaaH siraaH/ &tadaa taa rasavaahinyaH &siraa &hRdayavaahikaaH// BhS6.4.20/ rasamaahaarajaataanaaM na vahanti yathaa puraa/ tasya bhuktaM na raktaaya na maaMsaaya ca kalpate// BhS6.4.21/ na ca medo+&asthimajjabhyo na zuklatvaay dehinaam/ teSaamavRddhaadhaatuunaaM &baddhaanaamayaneSvatha// BhS6.4.22/ bhuJjaanaanaamapi sarogaaNi gaatraaNi dehinaam/ hetunaa tena zuSyanti zuSyataaM zoSavanti ca// BhS6.4.23/ etacchoSasya zoSatvaM &mukhyamaahurmaniiSiNaH/ sattveSvatipramaathitvaM vyaalakarma yathaa&++aapadi// BhS6.4.24/ maaMsaanyapi tathaa teSaaM &srotaaMsi vikasantyapi/ &zodhayanti pramaathitvaatsrotaaMsi grathitaanyapi// BhS6.4.25/ tasmaatkravyaadamaaMsaani zoSii &zaktyaavaziilayet/ rahasyametadvaidyaanaamupadiSTaM cikitsakaiH// BhS6.4.26/ madyaM kravyaadamaaMsaM ca zoSiNaamamRtopamam/ vRkaaH zRgaalaa RkSaaH &zvasiMhavyaaghraassasuukaraaH// BhS6.4.27/ eNazabdena daatavyaa naanaadravyaabhisaMskRtaaH/ gRdhraan sahaMsaanuluukaanmaNDuukaaJzyenavaayasaan// BhS6.4.28/ dadyaadbarhiNazabdena madyaM ca niyataM pibet/ aakhumaarjaaralopaakaan& dvijihvaaJzalyakaanapi// BhS6.4.29/ &nakulaaMstaamracuuDaaMzca bhakSayecca& susaMskRtaan/ anyamaaMsopadezena maaMsaanyetaani daapayet// BhS6.4.30/ jugupsayaa vamati vaa paade+atyavahito& bhavet/ tasmaadrahasyasiddhaani maaMsaanyetaani bhakSayet// BhS6.4.31/ bilezayakravyabhujaaM bhiSaG maaMsaani laabhataH/ toyadroNeSu dazasu tulaamatha vipaacayet// BhS6.4.32/ aSTabhaagaavaziSTantu rasaM visraavayedbhiSak/ garbheNa jiivaniiyaanaaM sarpirdroNaM vipaacayet// BhS6.4.33/ tatpibenmaatrataH sarpirmaaMsaM tenaiva saadhayet/ kaasaM zvaasaM sahRdrogaM jvaraM paarzvarujaamapi// BhS6.4.34/ zvayathuM svarabhedaM ca zoSiNaamapakarSati/ paJcamuulaM& mahaddhrasvaM golomiiM madhukaM balaam// BhS6.4.35/ vipaacayejjaladroNe caturbhaagaavazeSitam/ tatkaSaayaM jalaM &puutaM ghRtaprasthaM vipaacayet// BhS6.4.36/ caturguNena payasaa jiivaniiyaizca peSitaiH/ vidaaryaamalakaanaaM tu tathaivekSo& rasasya ca// BhS6.4.37/ dadyaad ghRtasamaan bhaagaan tatpacenmRdunaa+agninaa// rasaayaniiyamiti tat khyaataM &sarpirbalaavaham// BhS6.4.38/ hRdrogakSatakaasaanaaM kSayaaNaaM ca nivaaraNam/ ataH sarpirguDaM kuryaaccharkaraamadhusaMyutam// BhS6.4.39/ godhuumacuurNena saha modakaanvaapi kaarayet/ puurvokteSu vikaareSu zoSiNaamamRtopamam// BhS6.4.40/ kSiiraanupaanaM bhakSyaaste modakaa balavardhanaaH/ madyaanupaanaassevyaaste zoSaH zleSmaadhiko yadi// BhS6.4.41/ prasthaardhaM &dhautaluJcitatilaanaaM& kalkapeSitam/ toyaprasthena saMyojya ghRtaprasthaM vipaacayet// BhS6.4.42/ atha siddhaM ca puutaM ca punastadvipaced ghRtam/ saha kravyaadamaaMsena kSiireNeha ca sarvazaH// BhS6.4.43/ bilvamaatreNa piNDena &bhaavitena sadaambunaa/ jaaGgalena ca maaMsena sukRtena vidhaanavit// BhS6.4.44/ atha siddhaM ca puutaM ca punaragnaavadhizrayet/ prasthena payasaa saardhaM samyagikSurasaaDhake// BhS6.4.45/ vidaariiM mudgaparNiiM ca maaSaparNiiM kaserukam/ zRGgaaTakamRNaalaani padmabiijaM sajiivakam// BhS6.4.46/ kSiirazuklaaM &saRSabhaaM medaaM samadhukaaM tathaa/ payasyaaM kSiirakaakoliiM kandaM niilotpalasya ca// BhS6.4.47/ saha taalakadambena kalkaaMstaanakSasammitaan/ tasminnaaloDya tatsarvaM vipacenmRdunaagninaa// BhS6.4.48/ tatsiddhaM sraavayitvaa tu nirvaataM syaadyathaamRtam/ tataH &praatarghaniibhuutaM &khajenaabhipramanthayet// BhS6.4.49/ athaatra zarkaraacuurNaM &paJcaazatpalasammitam/ mathyamaanaM tato dadyaaddattvaa dattvaa ca manthayet// BhS6.4.50/ gandhaarthaM caatra deyaM syaaccuurNaM &tvaGnaagapuSpayoH/ ekiibhuutaM tathaa raatrimekaaM& parivasedatha// BhS6.4.51/ akSapramaaNasaMsthaanaaH kaaryaastu modakaastathaa/ yavagodhuumacuurNaabhyaaM tugaakSiiryaa ca cuurNitaan&// BhS6.4.52/ bhakSayenmodakaan kaale kSiirapaanaM pibetpunaH/ yakSmaaNaM zamayantyete vRkSamindraazaniryathaa// BhS6.4.53/ &asRgdaraM kSataM kSiiNaM hRdrogaM viSamajvaram/ unmaada raktapittaM ca kaasaM caitena saadhayet// BhS6.4.54/ azvatthasyaatha muulaani zuGgaani saphalaani ca/ zataavariiM pRzniparNiiM bRhatiiM kaNTakaarikaam&// BhS6.4.55/ golomiiM& zreyasiiM kaalaaM zaaribaaM sapunarnavaam/ kSiiradroNeSu dazasu kuTTitaani vipaacayet// BhS6.4.56/ &tacchRtaM ziitalaM puutaM &khajenaabhipramanthayet/ yattatra sarpirjaayeta &taduddhRtya vipaacayet// BhS6.4.57/ bhaiSajyaani ca piSTaani tatremaani samaacaret/ madhukaM madhuliM draakSaaM medaaM vRSabhajiirakau// BhS6.4.58/ taalamajjaaM &salaamajjaM tathaa &puSkarabiijakam/ jiivaniiM traayamaaNaaM ca madhukaani kazerukam// BhS6.4.59/ niilotpalaM puNDariikaM vaartaakaanapi coccaTaam/ kaazmaryaamalakekSuuNaaM vidaaryaaH svarasaM& ca vaa// BhS6.4.60/ tatsiddhaM daapayet puutaM kalaze raajate dRDhe/ tulaardhaM zarkaraayaazca dattvaa caivaabhimanthayet// BhS6.4.61/ prakSipecca tugaakSiiryaaH prasthaM prasthaM ca maakSikaat/ aatmaguptaaphalasya& syaad guDasya maricasya ca// BhS6.4.62/ uccaTiikSurasaabhyaaM ca dvau prasthau tatra daapayet/ tvagelaanaagapuSpaaNaaM cuurNaM tatra pradaapayet// BhS6.4.63/ palikaan modakaan kRtvaa sthaapayenmRNmaye& nave/ azniiyaattatpalaM &kalyaM saayaM bhuuyaH &palaM naraH// BhS6.4.64/ zayanaM mRdu seveta brahmacaarii samaahitaH/ karmaNaanena niyataM yakSmaaNamapakarSati// BhS6.4.65/ saMbRhayati &zuSkaM ca puruSaM &durbalendriyam/ vaajiikaraNamapyetannaraaNaaM kSiiNaretasaam// BhS6.4.66/ striibhirhataa bhaarahataaH jiirNaazcaatiitayauvanaaH/ kSiiNamaaMsaaH kSiiNabalaaH ye caatha kSiiNazoNitaaH// BhS6.4.67/ pittaroge raktapitte zoSe doSajvare tathaa/ hatendriyaa naSTazuklaaH &saktakaNThaazca ye smRtaaH// BhS6.4.68/ azaktamandakaa ye ca &ratinaSTendriyaa naraaH/ punarnavaaMstaankurute yogo+ayamamRtopamaH// BhS6.4.69/ apasmaaraanathonmaadaan hRdrogaanapatantrakam&/ tejo vaapahRtaM &yeSaaM bhuutadharmeNa kenacit// BhS6.4.70/ kSiiraanupaanaattanvanti sadyaH &poSaM hi modakaaH/ &vyaakulaatyalpaadhaatuunaaM zoSiNaaM mandadehinaam// BhS6.4.71/ api yogazatenaapi duHkhameva cikitsitam/ tasmaadrasaayanavidhiM vardhamaane kSaye bhiSak// BhS6.4.72/ saMvatsaraM ¶mRtumayanaM vaa samaacaret/ pippaliivardhamaanaM tu paJcapaJcavivardhitam&// BhS6.4.73/ &nasye caabhyaJjane paane prazastaM bastikarmaNi/ vaatavyaadhiSu sarveSu kSatakSiiNe zirograhe// BhS6.4.74/ paarzvazuule pramehe ca gulme &saarzobhagandare/ cyutabhagnaaGgahiinaanaaM kaase zvaase ca hRdgrahe// BhS6.4.75/ jvaraatisaareSvarucau &varNabhede svarakSaye/ sukumaaramidaM tailaM baalavRddhasukhaavaham// BhS6.4.76/ etaddhi vRSyaM balyaM ca &maasaanmaaMsavivardhanam/ svaravarNakaraM caiva zoSiNaamamRtopamam// BhS6.4.77/ &niSpaakazcaasya tailasya samyak siddhasya yo bhavet/ udazvidiva dadhyarthaM so+api kRtyakaro bhavet// BhS6.4.78/ ekaadaza ca SaT caiva &zoSajaa ya upadravaaH/ sukumaaraM prazamayenmedho+agniiniva vRSTimaan// BhS6.4.79/ luJcitaanaaM tilaanaaM tu tailaprasthaM vipaacayet/ palaM tu madhukasyaatra garbhaM kSiiraM caturguNam// BhS6.4.80/ &mRdupaakaM ca tatsiddhaM bhuuya eva vipaacayet/ caturguNena payasaa madhukasya &palena ca// BhS6.4.81/ etena vidhinaa caiva madhukasya &zataM pacet/ zatakRtvo &vipakvantu zatapaakamiti smRtam// BhS6.4.82/ paanaabhyaJjananasyeSu bastau vyaJjanasaadhane&/ bhojane caamRtaprakhyaM naraaNaaM raajayakSmiNaam// BhS6.4.83/ hRdrogaM taaluzoSaM ca paarzvazuulaM prataanakam/ tRSNaamunmaadaviisarpaM kaasaM zvaasamasRgdaram// BhS6.4.84/ raktapittaM pravRddhaM ca sarvato bhaagamuurcchitam/ kaamalaaM paaNDurogaM ca paanaadetanniyacchati// BhS6.4.85/ &mukhapaakaakSipaakau& ca baadhiryaM karNavedanaam/ naktaandhyaM timiraM& kaacaM liGganaazaM &siraacayam// BhS6.4.86/ biDaalikaaM puutinasyaM zirorogaM zirograham/ &nastaH kRtaM praNudati khaalityaM palitaani ca// BhS6.4.87/ adhobhaage raktapitte raktaarzassu bhagandare/ sarvagaatragate vaate &raktapittasamudbhave// BhS6.4.88/ aprajassu& ca naariiSu puMsaaM naSTe ca retasi/ &jaanutrikaadikubjeSu prazastaM bastikarmaNi// BhS6.4.89/ bahuuparodhaaH striinityaaH teSaaM vRSyatamaM matam/ prayogeNa prayuktaM ca rasaayanamanuttamam// BhS6.4.90/ sahasrapaakamityetatkalpenaitena saadhayet/ rasaayanamidaM praahurnRNaaM varSasahasrakRt&// BhS6.4.91/ azvagandhaa hyapaamaargo naakulii gaurasarSapaaH/ tilaa bilvaM ca kalkaM syaattatkSayonmardanaM param// BhS6.4.92/ maGgalaacaarasaMyukto bhavetsvastyayano naraH/ snaanaani zaantihomaaMzca zoSii nityaM samaacarete// BhS6.4.93/ iSTayo vedavihitaa naazanaa raajayakSmaNaH/ taazca nityaM niSeveta puujayed vRSabhadhvajam// BhS6.4.94/ upadravaazca ye zeSe SaT caikaadaza coditaaH/ teSaaM cikitsitaM kuryaadyathaa sve sve cikitsite// BhS6.4.95/ ityevaM prayatenoktaM raajyakSacikitsitam/ yazaHsvargakaraM puNyaM ziSyaaNaamarthasiddhaye// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele cikitsite caturtho+adhyaayaH// //paJcamo+adhyaayaH// athaato gulmacikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.5.1/ paJca gulmaaH samuddiSTaa nidaaneSu savistaram/ gulmatvaM teSu vakSyaami cikitsaaM tu pRthak pRthak// BhS6.5.2/ maarutaH kupito dehe srotaaMsyunnahya sarvazaH/ abhyaagatya duuSayati puurvaM pittaM kaphaM tataH// BhS6.5.3/ duuSayatyatha raktaM ca medo maaMsaM vidhaavati/ sa saGghaatasthiriibhuuto gulmatvamupapadyate// BhS6.5.4/ duSTaanaaM hantukaamaanaaM paraM praaNabhRtaaM yathaa/ hastyazvarathayaanaanaaM saMghaato gulma iSyate// BhS6.5.5/ evaM &dehe rasaadiinaaM dhaatuunaaM viprakarSaNam/ saMsargo gulma ityuktaH saMghaato gulma ucyate// BhS6.5.6/ &stambinistambiniinaaM& tu valliinaaM viirudhaamapi/ saMghaato gahanaM gulmaH tadvad gulmastu dehinaam// BhS6.5.7/ amuurtatvaaddhi vaatasya &saMvittirnopajaayate/ &sandhaaya pittazleSmaaNau maaruto gulmataaM vrajet// BhS6.5.8/ madhuucchiSTamayaM piNDaM cinvanti bhramaraa yathaa/ tathaa koSTheSu pavano dhaatuuMstaanvicinotyapi// BhS6.5.9/ sthaanaani tasya gulmasya zaMmanti gurulaaghavam/ kukSikastigato gulmo vaatabhuuyiSTha ucyate// BhS6.5.10/ sa vaatagulmaruupaaNi kuryaatsthaanavazena tu/ tathaiva pittasthaanasthaH pittaruupaaNi darzayet// BhS6.5.11/ evaM zleSmaNi rakte ca sannipaate ca sarvazaH/ sarveSaaM sannipaate tu svaM svaM ruupaM nidarzanam// BhS6.5.12/ aaganturduuSayatyatra &dhaatuM sthaanastha &ulbaNaH/ cikitsitaM tu &sthaanasya sa hi tatra balaadhikaH// BhS6.5.13/ yadi vastigataH paakaM vaatagulmastu gacchati/ &hRnnaabhyorantaraM gulmaH paakaM gacchati paittikaH// BhS6.5.14/ hRdi ca zleSmagulmastu paakaM yaatyananuSThitaH/ pacyate sannipaataattu gulmazzoNitajastathaa// BhS6.5.15/ doSadvayena saMsRSTaaH sarve gulmaaH pramaathinaH/ &tasmaatteSaaM bhedaniiyaaH kriyaassarvaaH prayojayet/ atyarthaM snihyamaano+api gulmo vRddhimavaapnuyaat// BhS6.5.16/ atastu vaatagulmasya pravakSyaami cikitsitam/ prabhurhi sarvabhuutaanaaM vaayuH praaNezvaro balii// BhS6.5.17/ &hariitakii trikaTukaM &vacaa kaTukarohiNii&/ sauvarcalaM yavakSaaro viDaGgaM &citrakastathaa// BhS6.5.18/ akSapramaaNairetaistu ghRtaprasthaM vipaacayet/ &tasmiddhaM sraavayitvaa tu paayayettu yathaabalam// BhS6.5.19/ vaatagulmaM krimiM kaasaM zvaasaM pliihaanameva ca/ dazaaGgaM naazayatyetadrogaan vajramivaasuraan// BhS6.5.20/ &dvepaJcamuulyau suSaviimazvagandhaaM punarnavaam/ kaalaaM chinnaruhaaM raasnaaM bhaarGgiiM gokSurakaM& balaam// BhS6.5.21/ zaTiM puSkaramuulaM ca palaazaM gandhasaMjJakam/ eteSaaM &dvipalaan bhagaan jaladroNe vipaacayet// BhS6.5.22/ kolaanaaM sakulutthaanaaM maaSaaNaaM ca yavaissaha/ prasthaM prasthaM pRthak kRtvaa tasminneva &samaavapet// BhS6.5.23/ tena paadaavaziSTena ghRtaprasthaM vipaacayet/ dadhyaadibhissamaM zuktamaaranaalaM tuSodakam// BhS6.5.24/ &daaDimaamraatakarasaM maatuluGgarasaM tathaa/ caturguNaM caatra dadhi garbhe caiSaaM &samaavapet// BhS6.5.25/ kaaraviiM tryuuSaNaM dantiiM &triiNyeva lavaNaani ca/ hiMsraaM raasnaaM &vacaaM caiva yavaaniimamlavetasam// BhS6.5.26/ viDaGgaM daaDimaM hiGgu niilikaaM trivRtaamapi/ dvau kSaarau caajamodaaM ca paaThaaM paaSaaNabhedakam// BhS6.5.27/ &uuSakaM vRSakaM bhaarGgiiM zvadaMSTraaM hapuSaamapi/ &trapusorvaarubiijaani zataviiryopakuJcike&// BhS6.5.28/ ajaajiiM citrakaM &muurvaaM tumburuM gajapippaliim/ dhaanyakaM surasaM caiva dadyaadakSeNa sammitam// BhS6.5.29/ garbheNaanena& tatsiddhaM paayayetsarpiruttamam/ &raktagulmaadRte sarvaan gulmaanetatpraNaazayet// BhS6.5.30/ ekaaGgage pakSagate gRdhrasyaaM pliihni caiva hi/ hRdroge grahaNiidoSe vaatagulme ca daaruNe// BhS6.5.31/ daadhikaM naama vikhyaataM sarpiretanmahaaguNam/ unmaadaM& koSThazuulaani caapasmaaraM ca naazayet// BhS6.5.32/ yaavazuukaM tathaa kSaaraM saindhavaM hastipippaliim/ pippaliiM zRGgaberaM ca maricaM ca samaavapet// BhS6.5.33/ eSaaM SaNNaaM SaDeva syuH pRthagbhaagaaH palaM palam/ eSaamardhapalaan bhaagaan kaSaayamupasaadhayet// BhS6.5.34/ peSyairardhapaliinaistu ghRtaprasthaM vipaacayet/ snehatulyaM kaSaayaM tu kSiiraM taddviguNaM bhavet// BhS6.5.35/ ityetat SaTpalaM naama sarpirgulmavinaazanam/ pliihaanamarzaaMsi tathaa grahaNiidoSameva ca// BhS6.5.36/ vastikuNDalavardhmaani& paanaadevaapakarSati/ eSaamanyatamaiH svehaiH snehitaM vaatagulminam/ virecanena snigdhena yuktyaa saMzodhayed bhiSak// BhS6.5.37/ ghRtaM ca saktuM ca tathaa citrakaM saindhavaM &vacaam/ pippaliiM ca pacetkSiiraM prazastaM caavataarayet// BhS6.5.38/ tato biDaalapadakaM pibeduSNena vaariNaa/ ghRtena payasaa vaapi madyenoSNena vaariNaa// BhS6.5.39/ vaatagulmaM nudatyeSa gulmazuulaani yaani ca/ sapliihaanamudaavartaM zleSmagulmaM ca naazayet// BhS6.5.40/ mahauSadhaM devadaaru vaasaa kaTukarohiNii/ &citrakaH pippaliimuulaM pippalyo hastipippalii// BhS6.5.41/ kuSThaM ca sarpagandhaa ca paJcaiva lavaNaani ca/ dvau kSaarau trivRtaa dantii dravantii copakuJcikaa// BhS6.5.42/ eSaamardhapalaan bhaagaan lavaNaanaaM palaM palam/ cuurNaani dadhnaH prasthaardhe& samaaloDya vipaacayet// BhS6.5.43/ vasaatailaghRtaanaaM ca prasthaM prasthaM pradaapayet/ pradiiptaM ca yathaazaantamathainamavataarayet// BhS6.5.44/ tato biDaalapadakaM pibeduSNena vaariNaa/ ghRtena payasaa vaapi madyenaamlena vaa punaH// BhS6.5.45/ eSa &kSaaraagado naama vaatagulmavinaazanaH/ pliihaanamarzaHzuulaani vardhmodaavartakuNDalam// BhS6.5.46/ krimiin sagrahaNiidoSaan viSaan vaataapataanakau/ sarpamuuSakadaMzaaMzca granthitaan gadayojitaan// BhS6.5.47/ vaatazleSmasamutthaanaM& sannipaataatmakaM& tathaa/ prasahya naazayed gulmaM chinnaabhraaNiiva maarutaH// vandhyaa ca labhate garbhaM garaanapi ca nazayet/ apasmaaraanathonmaadaan&......................... ................................................ ............................................... //SaSTho+adhyaayaH// .................................................... .................................................... BhS6.6.1/ .................pittaM bhRzaM dehe prakupyati/ tatpraduSTaM duuSayati raktamaaMsamatholbaNam// BhS6.6.2/ tatra kuSThaani jaayante dehe bahuvidhaani tu/ teSaaM ruupaaNi vakSyaami cikitsaaM ca yathaakramam// BhS6.6.3/ doSaaNaaM saJcitaanaaM tu &tvaGmaaMsaacchaasracaariNaam/ praduuSaNaM& hi sarveSaaM kuSThamityabhidhiiyate// BhS6.6.4/ viruddhamaahaarayato+&apyajiirNaadhyazanena ca/ chardimuutrapuriiSaaNaaM vegaanaaM ca vidhaaraNaat// BhS6.6.5/ graamyaanuupaudakaM maaMsaM zaakaM haritakaani ca/ madyamamlamathaatyarthaM sevitvaa yaH pibetpayaH// BhS6.6.6/ bhuktvaa vaapyuSNamaahaaraM madhu maaMsaM ca sevate/ madyaM madhu ca yaH piitvaatyuSNamannaM ca sevate// BhS6.6.7/ vidagdhabhukto yazcaapi graamyadharma niSevate/ uSNaatapaamyaaM sahasaa &yazcaapyapsu nimajjati// BhS6.6.8/ &tasyoSmaa sanniruddhastu &prakopayati maarutam/ udiirayati vaayustu duuSito doSasaMcayaan&// BhS6.6.9/ doSaazziraaH prapannaaste rudhiraM duuSayantyati/ raktamaaMsaniruddhaastu vaatapittakaphaastrayaH// BhS6.6.10/ janayantyaazu kuSThaani nRNaamaSTaadazaiva tu/ nidaaneSvapi nirdiSTaM nidaanaM saaptakuSThikam// BhS6.6.11/ aSTaadaza tu kuSThaani teSaaM vakSyaami lakSaNam/ yatkuSThamaruNaabhaasaM zyaamaM& ruukSaM savedanam// BhS6.6.12/ pipiilikaakiirNamiva& karkazaM caapi vaatikam/ kSipramuttiSThate yastu duuSyate paridahyate// BhS6.6.13/ taamraM zyaavaprakupitaM sajvaraM caapi paittikam/ samutpanneSu vaa teSu stimitaM bahulaM guru// BhS6.6.14/ paaNDu snigdhaM ca guru ca yatkuSThaM zleSmasambhavam/ sphuTitaM &sraavabahulaM daaharaagarujaanvitam// BhS6.6.15/ tvagromanakhamaaMsaizca diiryadbhissaannipaatikam/ praadurbhaviSyataaM& caiva puurvaruupaaNi me zRNu// BhS6.6.16/ taani saMlakSya medhaavii cikitsitamupaacaret/ uuSmaayaNaM pariitaapaH svedo raukSyaM vivarNataa// BhS6.6.17/ suptatvaM romaharSazca gaatraaNaaM gauravaM klamaH/ raagaH pipaasaa daurbalyaM davathuH piTakaadayaH// BhS6.6.18/ &tataH kuSThaani jaayante teSaaM vakSyaami lakSaNam/ svedanaM kaakaNaabhaasaM& samuptannaM& savedanam// BhS6.6.19/ sphuTitaM niilaparyantaM kaakaNaM kuSThamucyate/ udumbaranibhairyattu maNDalairbahubhizcitam// BhS6.6.20/ niraasraavaiH sravadbhirvaa vidyaadaudumbaraM tu tat/ maNDalairbandhujiivaabhairutsannaizca vidaahibhiH// BhS6.6.21/ vidyaanmaNDalakuSThaM tadvedanaacoSaNaanvitam/ rzyajihvopamaM kuSThaM RzyajihvaM vibhaavayet// BhS6.6.22/ puNDariikadalaabhaasaM puNDariikaM tu tadviduH/ alaabupuSpasadRzaM sidhmaM kuSThamudaahRtam// BhS6.6.23/ kapaalakuSThaM kRSNantu maNDalaiH paruSaM tathaa/ carmakuSThaM tu bahulaM hasticarmanibhaM kharam// BhS6.6.24/ sasphoTakaa &sasantaapaa paamaa &kaNDuurujaanvitaa/ dRDhaM punaH prasravati kaNDuurodhaanvitaM ca yat// BhS6.6.25/ vartate ca samutpannaM kiTibaM tatprakiirtitam/ zyaavaa raktaa samutpannaa praklinnaa sraaviNii tathaa// BhS6.6.26/ maaMsenopacitaa yuktaa vijJeyaa saa vicarcikaa/ parizuSkaaNi ruukSaaNi kaNDuuraaNi ghanaani ca// BhS6.6.27/ maNDalaanyunnataagraaNi dudrukuSThaM hi tatsmRtam/ &aruDbhizciiyamaanaM tu niilalohitakaiH kharaiH// BhS6.6.28/ bahubhizca &sravadbhizca zataaruSkantu tadviduH/ &zaalizuukapratiikaazairlomabhiH zuklalohitam// BhS6.6.29/ anyonyairmaNDalairviddhaM &zvitraM tadupapaadayet/ miinamuuSikakiiTaanaaM viSavegena duuSitam// BhS6.6.30/ sakaNDuuraagapiTakaM viSajaM zyaamameva vaa/ paaNipaadatalaaGguSThapaarSNidezeSu& jaayate// BhS6.6.31/ sphuTitaM vedanaadaahayuktaM vaipaadikaM smRtam/ udumbarasavarNaM tu samutpannaM savedanam// BhS6.6.32/ &picchaaraagavivarNaM ca kuSThaM sthuulaaruruvyate/ visarpaissaMparikraantaM vikuuNaM saparisravam// BhS6.6.33/ tadekakuSThamityuktamekaM viisarpasambhavam/ &etaanyaSTaadazoktaani &kuSThaaniiha svalakSaNaiH// BhS6.6.34/ &nava teSaamasaadhyaani cikitsyaani tathaiva ca/ puNDariikamatha zvitraM RSyajihvaM &sakaakaNam// BhS6.6.35/ udumbarazataaruSkaM carmakuSThaM ca yatsmRtam/ ekakuSThaM tu yatproktaM kuSThaM vaipaadikaM ca yat// BhS6.6.36/ etaani nava kuSThaani na sidhyanti kadaacana/ sidhmaM vicarcikaa paamaa dadruzca kiTikaani ca// BhS6.6.37/ kapaalakuSThaM sthuulaarurmaNDalaM viSajaM ca yat/ etaani nava saadhyaani kuSThaanyaahurmaniiSiNaH// BhS6.6.38/ karmajaani nava hyeSaaM doSajaani &navaiva tu/ karmajaani na sidhyanti sidhyanti hiitaraaNi tu// BhS6.6.39/ aatmavaanmucyate tebhyaH kuzalena &svanuSThitaH/ &raktodbhavaani kuSThaani sannipaatodbhavaani ca// BhS6.6.40/ tasmaatteSaaM prathamataH siraakarma vidhiiyate/ &kuSThasyaatyalpato nyaayyaM bahuzaH &pracchanaM smRtam// BhS6.6.41/ jaluukaalaabuzRGgairvaa zoNitaM tasya smRtam/ zRNu raktavikaaraaMstu pRthagdhaatusamaazritaan// BhS6.6.42/ saphenamaruNaM ruukSaM vaatikaM zoNitaM tanu/ niilapiitaasitaM taptaM raktaM pittaanvitaM smRtam// BhS6.6.43/ vijjalaM paaNDuraM snigdhaM tantumacca& kaphaatmakam/ sarveSaaM darzane& vidyaacchoNitaM saannipaatikam// BhS6.6.44/ indragopakasaGkaazamaduSTaM raktamucyate/ narasya muktaraktasya pratibhuktavatastathaa// BhS6.6.45/ &siddhairghRtaiH snehitasya kuryaatsaMzodhanaM tataH/ vamanaM recanaM caiva tathaa ziirSavirecanam// aasthaapanaM ca kurviita na cainamanuvaasayet// BhS6.6.46/ zaaliina saSTaSTikaaMzcaiva jaaGgalaaMzca mRgadvijaan/ &yavaannavikRtiizcaiva kuSThii nityaM samaacaret// BhS6.6.47/ &graamyaanuupaudakaM maaMsamikSustilaghRtaM suraa/ dadhi dugdhaM divaasvapnaH phalaanyamlaani miathunam// BhS6.6.48/ muulakaM piSTavikRtirvasaa haritakaani ca/ kaphaM pittaM ca raktaM ca sarvametatprakopayet// BhS6.6.49/ evaMvidhaani caannaani &hyabhiSyandakaraaNi ca/ &ajiirNaadhyazanaM caiva kuSThii nityaM vivarjayet// BhS6.6.50/ dhaanvantaraM pibetsarpiH svehanaarhteSu kuSThitaH/ mahadvai &paJcagavyaM vaa tailaM zairiiSameva vaa// BhS6.6.51/ pippaliivardhamaanaM vaa maakSikeNa samaacaret/ ariSTamabhayaariSTaM gaNDiiraariSTameva vaa// BhS6.6.52/ muSTiM khadirasaarasya kuTTitaM &pratibhojayet/ tryahaM &zRtaM pibettacca snaayaadudvartayettataH&// BhS6.6.53/ tena siddhaM ca &bhuJjiita paaniiyaarthaM ca kaarayet/ pakSaM maasamRtuM& vaapi SaNmaasaanevamaacaret// BhS6.6.54/ prasadya khadiro hanti kuSThaani suguruuNyapi/ saMvRddho lokaparyaaye yugaantaagnirnagaaniva// BhS6.6.55/ &paJcaabhayaastu savyoSaaH saguDaa vaapi cuurNitaaH/ &lihyaatpathyaazanaH &kuSThazaantirvaa naciraadbhavet// BhS6.6.56/ gomuutreNa haridraaM tu rasaaJjanamathaapi vaa/ prayogeNa pibetkuSThii tathaa rogaatpramucyate// BhS6.6.57/ draakSaa haridraa maJjiSThaa triphalaa devadaaru ca/ naagaraM paJcamuulyau dve mustaa madhurasaa tathaa// BhS6.6.58/ saptaparNo hyapaamaargaH picumandaaTaruuSakau&/ viDaGgaM citrakaM dantii pippalyo maricaani ca// BhS6.6.59/ teSaaM tu samabhaagaanaaM kuSThii cuurNapalaM pibet/ maasaM gomuutrasaMyuktaM tathaa kuSThaatpramucyate// BhS6.6.60/ uSTriikSiiraM pibejjiirNe kSiiravRttirbhavennaraH&/ jaatakrimiiNi kuSThaani cyutaromanakhaanyapi// BhS6.6.61/ api vaa ziirNamaaMsaani kSiiramauSTraM &vinaazayet/ etaastvaabhyantaraaH proktaaH kriyaaH kuSThanibarhaNaaH// BhS6.6.62/ baahyaaM kriyaaM pravakSyaami vistareNa nibodha me/ &aalepanaani kurviita muktaraktasya dehinaH// BhS6.6.63/ vighRSya zastraiH patrairvaa gomayairapi vaa punaH/ tataH kuSThaani lepyaani pralepaiH kuSThanaazanaiH// BhS6.6.64/ svarjakaakuSThatuthaani viDaGgamaricaani ca/ manaHzilaa ca lodhraM ca lepaH kuSThavinaazanaH// BhS6.6.65/ avalgujaphalaM dantiiM zyonaakaM gajapippaliim/ citrakau sarSapau dvau tu haridre dve vipeSayet// BhS6.6.66/ maatuluGgarasainaitatsamaaloDya nikhaanayet/ saptaraatraatparaM caiva kuSThaanaaM lepanaM param// BhS6.6.67/ &dadruM kapaalakuSTaani kiTikaani vicarcikaam/ sthuulaaruSkaaNi viSajaM sidhmaani ca niyacchati// BhS6.6.68/ karaviiro &laaGgalikii dantii hiMsraa &zukaananaa/ citrakaarkastrikaTukaM triphalaa kaTurohiNii// BhS6.6.69/ kozaatakii bhadramustaa bRhatii sarSapaa vacaa/ karaJjabiijaM sudhaa ca svarNakSiirii nidigdhikaa// BhS6.6.70/ picumandazca jaatyaahvaH& piilutilvakapallavam/ saudhaamalakabiijaani karNikaarohyavalgujaH// BhS6.6.?/ ..............................bhallaatakam........./ ................................................... //saptamo+adhyaayaH// .................................................. .................................................. BhS6.7.1/ &striyaM ca yuktyaa seveta divaasvapnaM ca varjayet/ kaSaayasnaananityasya kaSaayodakasevinaH// BhS6.7.2/ vizeSataH zleSmamehaan tiikSNaireva samaacaret/ sakaSaayaM ca tiktaM ca paittikeSu prayojayet// BhS6.7.3/ asaadhyavaatajaanmehaaMzcaturaH parivarjayet/ &arucizcaaGgamardazca tRSNaakaasau bhramastamaH// BhS6.7.4/ zuulaani piTakaa kaNDuuH pramehaaNaamupadravaaH/ akriyaabhiH prameheSu piTakaasvapi kaarayet// BhS6.7.5/ upadravaizca yuktaanaaM piTakaabhistathaiva ca/ pramehiNaamidaM proktaM &mayaa &bhaiSajyamuttamam// BhS6.7.6/ vyastairetaissamastaizca yo &gaistu pravibhaagazaH/ cikitsaaM kalpayedvaidyo yathaadoSaM yathaabalam// BhS6.7.7/ &viMzatermuutrarogaaNaaM lakSaNaani niriikSya tu/ doSasaMsargahetuuMzca tato yogaan prakalpayet// BhS6.7.8/ uddezamaatraM teSaaM tu tasmaadvakSyaami bheSajam/ bhuuyo muutraprazaantyarthaM pravibhaagaM ca tacchRNu// BhS6.7.9/ zataavariimuularasaH samaaMzo madhusarpiSaa/ &ikSumehe tu &paatavyaH kaphapittaprazaantaye// BhS6.7.10/ kiraatatiktasvarasaH paTolaarukayostathaa/ sakSaudraH zamayenmehaM kvaathastuudakasaMjJitam&// BhS6.7.11/ pippalii zRGgiberaM ca maricaani tathaiva ca/ pibetsukhaambunaa &hyetatsaandramehaatpramucyate// BhS6.7.12/ cavyacitrakamuulaani puutikasya tvacastathaa/ &khale yuuSeSu saMskRtya bhuJjaano vai &sukhii bhavet// BhS6.7.13/ kSiirasiddhairyavairbhakSyairyacchastaM hiGgusaMyutam/ ghRtaM prasaGgena piban bhasmamehaatpramucyate// BhS6.7.14/ kapitthazcaajamodaa ca maricaani tathaiva ca/ tato yutaM tairlavaNaM kaacaproktaM pradaapayet// BhS6.7.15/ pippaliikaNasaMyuktaM& madhuyuktaM sazarkaram/ jayellavaNamehantu piitaM ziitena vaariNaa// BhS6.7.16/ &mehayuktena bhoktavyaM &saandraprasravaNena vaa/ etattu vijayennityaM mehaM lavaNasaMbhavam// BhS6.7.17/ elaapravaalakaM hiGgu lavaNaM ca samaM bhavet/ &madyenoSNena vaa piitaM mehaM sasikataM jayet// BhS6.7.18/ tumburuuNi kapitthaanaaM niryaasaM kSaudrasaMyutam/ zuklamehe prazaMsanti &yavaannasya ca sevanam// BhS6.7.19/ sakulutthaani yuuSaaNi sadravaaNi vizeSataH/ bhojyaani zuklameheSu yavaannavikRtistathaa// BhS6.7.20/ zvadaMSTraadarbhamuulaistu kevalaM kvathitaM payaH/ sazarkaraM pibejjantuH kSaaramehaatpramucyate// BhS6.7.21/ draakSaazRtaM &vaapi pibet tathaa &kSiirizRtaM naraH/ pittamehaatpramucyeta kSaaramehaacca sarvazaH// BhS6.7.22/ &piitaamaJjiSThacuurNau dvau &mehanaacca prayojayet/ sakSaudraM ziitamehe tu yavaannopahitaM sadaa// BhS6.7.23/ madayantyaazca patraaNaaM kalkaM kSaudrayutaM pibet/ darbhamuulasya ca tathaa raktamehii sukhii bhavet// BhS6.7.24/ &pibettu te &sapayasii niilamehaatpramucyate/ prarohaiH kSiirivRkSaaNaaM kSiiraM saMkvathitaM pibet// BhS6.7.25/ sazarkareNa mucyeta niilamehaaattu& paittikaat&/ kumudotpaladaNDaizca sanaalaiH kvathitaistathaa// BhS6.7.26/ pibetpraayo yathaazakti vaarimehaatpramucyate/ samaaM kSiiraazanazcaapi yavaannamitabhojanaH// BhS6.7.27/ zarkaraasamabhaagaM tu kSaudreNa saha saMsRjet/ ziitena toyena pibannambumehaatpramucyate// BhS6.7.28/ ityetat& SoDazaanaaM tu kaphapittaharaM pRthak/ cikitsitaM mayaa proktaM &pramehaaNaaM vinaazanam// BhS6.7.29/ asaadhyaa &vaatajaazcaiva vijJeyaa bhRzadaaruNaaH/ avagaadyaatisuukSmatvaaddaayaa prasravaNaM zRtam(?)// BhS6.7.30/ aasthaapanairvaataharaiH sukRtaizcaanuvaasanaiH/ majjapramehiNaM dRSTvaa bahuzastamupaacaret// BhS6.7.31/ praataH praatazca seveta kevale madhusarpiSii/ koraduuSayavaannaani sthitaani ca vizeSataH// BhS6.7.32/ hastimehaM &jayedevaM vastisvedaiH prayatnataH/ yatnavaanvaatamehaM hi &bastamuutraaNi vaa caret// BhS6.7.33/ paayayeccaarayeccaapi gajamehaM &bhayaavaham/ kaSaayaistiktakaTukaiH rasairetaiH, pibetpayaH// BhS6.7.34/ zaastroktaamatha saMprekSya kriyaametaaM vicakSaNaH/ yathaasvaM hi &sampradhaarya pramehaan saadhayedbhiSak// BhS6.7.35/ etatpramehikaM proktaM ziSyaaNaamaarthasiddhaye/ cikitsitaM vistareNa yathaavadanupuurvazaH//& ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele cikitsite saptamo+adhyaayaH// //aSTamo+adhyaayaH// athaata& unmaadacikitsitaM& vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.8.1/ paJconmaadaassamaakhyaataa nidaaneSu savistaraaH/ &saliGgaassasamucthaanaaH zRNu teSaaM cikitsitam// BhS6.8.2/ &cittabuddhiinriyaaNaaM hi teSaamapi viceSTitam/ zirastaalvantaragataM sarvendriyaparaM manaH// BhS6.8.3/ tatrasthaM taddhi viSayaanindriyaaNaaM rasaadikaan/ samiipasthaan vijaanaati triin bhaavaaMzca niyacchati// BhS6.8.4/ &sumanaHprabhavaM caapi sarvendriyamayaM balam/ kaaraNaM sarvabuddhiinaaM cittaM hRdayasaMzritam// BhS6.8.5/ kriyaaNaaM cetaraasaaM& ca cittaM sarvatra& kaaraNam/ sucittaassatpathaM yaanti duzcittaastu vimaargagaaH// BhS6.8.6/ &viditaM manasaa cittamaalabhya& prabhavettataH/ tato buddhiH prabhavati kaaryaakaaryavicaarikaa// BhS6.8.7/ zubhaazubhaM hi kurvaaNaa bodhanaM buddhiriSyate/ bodhanaaccaapi bodhyasya naro budha ihocyate// BhS6.8.8/ saa buddhiH paramaatmaa ca sa zariire prakiirtitaH/ yathaa kRtii karmakaraH kriyaaM yojayate nRSu// BhS6.8.9/ manasazcittabuddhiinaaM sthaanaanyetaani karma ca/ sanduuSitaanaaM teSaaM tu zRNu hetumataH param// BhS6.8.10/ uurdhvaM prakupitaa doSaaH zirastaalvantare sthitaaH/ &manaH sanduuSayantyaazu tatazcittaM vipadyate// BhS6.8.11/ citte vyaapadamaapanne buddhirnaazaM niyacchati/ tatastu buddhivyaapattau& kaaryaakaaryaM na budhyate// BhS6.8.12/ evaM pravartate vyaadhirunmaado naama daaruNaH/ tasmaadvizeSaM vakSyaami hyunmaadamadayorapi// BhS6.8.13/ zokaatkopaattathaa harSaad dravyaaNaaM ca vinaazanaat/ calite cittamanasi madamaazu niyacchati// BhS6.8.14/ pradhyaayati prasvipiti roditiihaanimittataH/ hasatyakasmaannidraaluralpavaaG nityamutsukaH// BhS6.8.15/ trastaH zariirii& krodhano nirapatrapaH&/ purastaadavalokii ca na yathaavRtta eva ca// BhS6.8.16/ paruSatvaM tathaa &lomnaamaavilaM cakSuSorapi/ etaani yasya ruupaaNi sa mado naama kiirtitaH// BhS6.8.17/ vivardhamaanastu mada unmaadatvaM niyacchati/ savaatikaani ruupaaNi zleSmapittodbhavaani ca// BhS6.8.18/ &unmaadastuucyate dhiiraiH sannipaataatmakaani ca/ etallakSaNamuddiSTamunmaadasya niruktitaH// BhS6.8.19/ nidaane puurvamuddiSTaM zRNu teSaaM cikitsitam/ snehitaM sveditaM caiva yojayetpaJcakrmaNaa// BhS6.8.20/ daadhikaM vaa pibetsarpistailaM zairiiSameva vaa/ zatapaakaM balaatailaM mahaapaizaacikaM ghRtam// BhS6.8.21/ daadhikaM ca &mahaakSaaramunmattaH ziilayettathaa/ &yaccikitsitamaakhyaatamapasmaaravinaazanam// BhS6.8.22/ tadeva sarvaM &nikhileSuunmaadeSvavacaarayet/ ghaatayettaM &kazaabhizca &vadhniiyaattaaDayettathaa// BhS6.8.23/ gajenaapyathavaazvena traasayetpannagena vaa/ punastRNaagninaa vaapi sarvatassamavaakiret// BhS6.8.24/ avakiiryaathavaaGgaaraiH pradiiptaiH& paaribhadrakaiH/ prayuktaM ziitalenaiva jalenaabhyukSayetpunaH// BhS6.8.25/ prasaarayedvaa sariti& saraNe vaa nirodhayet/ bubhukSayaa zoSayedvaa &kuupe prakSipya maanavaH// BhS6.8.26/ apuurvaa &bhiiSayeyustaM puruSaaH zastrapaaNayaH/ &vitraasayeyurvaidyaastaM traasanaistu pRthagvidhaiH// BhS6.8.27/ traasaastiivraa hi kurvanti cittasya vikRtiM bhayaat/ bhayameva tu cittasya &maanavaanarthamucyate// BhS6.8.28/ prakSiptacitto vicaret traasyamaano+api& zastrataH&/ &kumaarabRndaanugatastamasaadhyaM& vinirdizet// BhS6.8.29/ &taapanaaJjananasyaizca kSaaraiH kSaaraagadairapi/ proktairapasmaaraharairunmaadaM samupaacaret// BhS6.8.30/ puraaNaM paayayeccainaM sarpirunmaadanaazanam/ sthitaM varSazataM zreSThaM kumbhasarpistaducyate// BhS6.8.31/ paanaabhyaJjananasyeSu &hitamunmaadinaaM &sadaa/ kaaJjikaM lazunaM caiva bastamuutreNa peSavet// BhS6.8.32/ unmaadinaaM prayogo+ayaM puraaNaghRtasaMyutaH/ etaaH kriyaaH prayuJjiita vaidyaH kaayacikitsakaH// BhS6.8.33/ &zaantikarmaaNi homaaMzca kuryaad bhuutacikitsakaH/ iSTayaH zaantikarmaNi homaaH svastyayanaani ca/ vedoktaaH karmavidhayaH kaaryaazconmaadanaazanaaH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele cikitsite aSTamo+adhyaayaH// //navamo+adhyaayaH// athaato+apasmaaracikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.9.1/ uktaM ruupaM &samutthaanamapasmaarasya kRtsnazaH/ nidaaneSu, cikitsaaM tu vistareNa nibodha me// BhS6.9.2/ &gajaazvayaanaatpatanaadabhighaataat& bhramaadapi/ iSTadravyavinaazaacca cittaM vibhramamRcchati// BhS6.9.3/ tasya &citte paribhraante hRdayaM parizuSyati/ ruNaddhi vaayuruuSmaaNaM &naaDiiM praapya jalaavahaam&// BhS6.9.4/ bhRzaM tRSNaapariitaH& sa mohaM gacchatyapasmaran/ apasmaratyapasmaarii phenaM muJcati vepate// BhS6.9.5/ seveta& tailaM zairiiSaM ghRtaM kalyaaNakaM tathaa/ mahaapaizaacikaM vaapi mahaakSaaraM ca daadhikam// BhS6.9.6/ zaNabiijaani kaiDaryaM ... ... caapaluunakam/ ruupasthaa ca vayasthaa ca &puutanaa kezamaariNii// BhS6.9.7/ triphalaa tryuuSaNaM mustaa lazunaM paapacelikaa/ etaani samabhaagaani vasaatailaghRtaani ca// BhS6.9.8/ uurNakaM ca &tathaikadhyaM paced gomuutrasaMyutam/ yadaa prajvalitaM zaantamathainamavataarayet// BhS6.9.9/ biDaalapadamaatraM tu &kSaarasyaasya sukhaambunaa/ pibedapasmaaraharamunmaadasya ca naazanam/ arzaaMsi gulmaanmehaaMzca &pliihaanamudaraamayam&//& ................................................... ................................................... //dazamo+adhyaayaH// ................................................... ................................................... bhayaadvaa yadi zokaadvaa yo+atisaaraH pravartate/ BhS6.10.1/ atisaarastu bhuuyiSThaM &saama eva sa saMbhavet/ tasmaatsarvamatiisaaraM laGghanaissamupaacaret// BhS6.10.2/ &laGghayedbalavantaM ca, diipaniiyaani kaarayet/ durbalasya tu &saMsargiiM kaarayettu viriktavat// BhS6.10.3/ stimitaM yasya guru ca paryaadhmaatamivodaram/ diipaniiyopapapannaM tu bahudoSaM tu dehinam&// BhS6.10.4/ stokaM stokaM sraMsamaanaM nigRhiitaM savedanam/ diipaniiyasamaayuktaM paayayetsraMsanaM param// BhS6.10.5/ &vizuddhasrotasastasya doSeSu sraMsiteSu ca/ sukhaM tadgrahaNaM kartuM paacanaM stambha eva ca// BhS6.10.6/ hariitakiiM trikaTukaM hiGgu sauvarcalaM vacaam/ zuklaamativiSaaM caiva paayayeduSNavaariNaa// BhS6.10.7/ &niyataM janitaadhmaanamatisaaraM savedanam/ sthaapayatyatisaMvRddhaM &veleva varuNaalayam// BhS6.10.8/ hariitakii saativiSaa hiGgu sauvarcalaM vacaa/ saindhavaM ceti &piSTaani paayayeduSNavaariNaa// BhS6.10.9/ aamaatisaare& yogo+ayaM vidhitastu cikitsakaiH/ yukte kvaathe prayoktavyo baidyenaapi yazo+arthinaa// BhS6.10.10/ aamaatisaaro yo &hyaabhyaaM yogaabhyaaM na nivartate/ na sa &saadhayituM zakyo &hyanyairmaargazatairapi// BhS6.10.11/ bhuuyiSThamaamaprabhavaH kukSirogaH &kaphaatmakaH/ pravartate nRNaaM tasya zRNu samyak cikitsitam// BhS6.10.12/ citrakaH pippaliimuulaM vacaa kaTukarohiNii/ paaThaa vatsakabiijaani hariitakyo mahauSadham// BhS6.10.13/ etadaamasamutthaanamatisaaraM savedanam/ kaphaatmakaM sapittaM ca varco badhnaati ca dhruvam// BhS6.10.14/ paaThaa vacaa trikaTukaM kuSThaM kaTukarohiNii/ tat &saadhupiitaanyetaani &zleSmaatiisaaranaazanam// BhS6.10.15/ bhallaatakaM zakrayavaaH paaThaa kaTukarohiNii/ yavaanyajaajiikuSThaM& ca citrako+ativiSaa// BhS6.10.16/ &zaTii puSkaramuulaM ca tathaa hiGgu hariitakii/ sauvarcalaM zRGgaberaM gavaaM muutreNa peSayet// BhS6.10.17/ vaTakaanakSamaatraaMstaan &chaayaazuSkaannidhaapayet/ teSaamekaM pibed dvau vaa sukhoSNenaiva& vaariNaa// BhS6.10.18/ &etaddhyaamasamutthaanamatisaaraM savedanam/ &nudatyarzaaMsi ca tathaa tamaaMsiiva divaakaraH// BhS6.10.19/ grahaNiidiipaniiyaazca ye yogaaH parikiirtitaaH/ zleSmaatisaare te kaaryaaH &kSaaraH kSaaraguDastathaa// BhS6.10.20/ etadaamaatisaaraaNaaM zleSmaatiisaariNaamapi/ cikitsitaM samaakhyaataM pittaatiisaariNaaM zRNu// BhS6.10.21/ atisaarastu yaH pittaaduttho&+atisaratiiha saH/ paacitaM stambhayedenaM yathaavattannibodha me// BhS6.10.22/ biDaM bilvazalaaTuuni tintriNiikaM& sadaaDimam/ sauvarcalaM dhaatakii ca samaGgaa ceti tatsamam// BhS6.10.23/ kalkapiSTaM& bhavetpeyaM kaalyamuSNena vaariNaa/ pittaatiisaarazuulaartaM naraM sadyazcikitsate// BhS6.10.24/ rasaaJjanaM saativiSaM kuTajasya phalaM tvacam/ dhaatakiiM zRGgaberaM ca paayayettaNDulaambunaa// BhS6.10.25/ &maakSiikayukto nudati pittaatiisaaramulbaNam/ mandaM diipayate caagniM zuulaM caazu nivartayet// BhS6.10.26/ &paaThaa daaruharidraa &ca pippaliimuulameva ca/ &phalatvace vatsakasya zRGgaberaM tathaiva ca// BhS6.10.27/ etaani kalkapeSyaaNi paayayettaNDulaambunaa/ ambaSThakii &zilodbhedaM dhaatakii caamlavetasam// BhS6.10.28/ &uziiraM baalahriiberaM daaDimatvaG mahauSadham/ jambuuphalaM kapitthasya madhyaM bilvazalaaTu ca// BhS6.10.29/ etaani caiva tulyaani paayayettaNDulaambunaa/ maakSiikayuktaM nudati pittaatiisaaralakSaNam// BhS6.10.30/ savaataaM& ca samuulaaM ca naazayetparikartikaam/ samaGgaa niculaM lodhraM dhaatakii madhukaM tathaa// BhS6.10.31/ vaTalodhrapravaalaazca &daaDimasya phalaM tvacam/ maaSaparNiizilodbhedaM& saambaSThaakamathaapi ca// BhS6.10.32/ &pittaatisaare daatavyaM taNDulodakasaMyutam/ samaGgaa dhaatakiipuSpaM saambaSThaakamathaapi ca// BhS6.10.33/ pittaatisaare padmaM ca taNDulaadbhiH pibennaraH/ zazasyaiNasya vaa raktaM madhukaM kRSNamRttikaa// BhS6.10.34/ pittaatisaare daatavyaM taNDulodakasaMyutam/ &duSTaH pittaatisaarastu& gambhiirasthaanamaazritaH// BhS6.10.35/ atiiva saaryate raktamatisaarassa raktajaH/ niilotpalaM bilvatilaa madhukaM guDazarkaraa// BhS6.10.36/ kesaraM puNDariikasya kumudaM kSaudrameva ca/ aajena payasaa &piitaM raktaatiisaaranaazanam// nirvaahi ... ... ... ... BhS6.10.37/ athaasya &varcojananiimanuyuktiM pradaapayet/ diiptaagnikSiiNamaaMsasya sazuulasyaatisaariNaH// BhS6.10.38/ ajasya mahato &madhyaadvezavaaraM &sazoNitam/ dadhnaatha yaavake siddhaM guDatrikaTukaanvitam// BhS6.10.39/ tena saMbhojayetkaale& mRdususvinnadehinam/ kalpenaitena vaaraahaM &krauJcaM maaMsaJca kaarayet// BhS6.10.40/ etenaiva ca kalpena kaarayeccaraNaayudhaan/ tittiriin kacchapaan laabhaanmayuuraankrakaraanapi&// BhS6.10.41/ vaataatisaariNaametatsamaakhyaataM cikitsitam/ &vaataatisaare kartavyaM sarvamarzazcikitsitam// BhS6.10.42/ bhayaadvaa yadi vaa zokaadyo+atisaaraH pravartate/ yaH kupyati tato doSastasya kuryaaccikitsitam// BhS6.10.43/ nityamaazvaasayeyustaM suhRdazca vipazcitaH/ manaH prahRSTaM kuryaacca, tadaa sampadyate sukhii// BhS6.10.44/ sarvagaatraparistabdho vivarNaH stimitazca yaH/ na ca duHkhaM vijaaniite parivarjyastathaavidhaH// BhS6.10.45/ yasya kezaaH pralupyante balaM varNazca hiiyate/ &parizuSkamukho yazca na sa jiivati taddhidhaH&// BhS6.10.46/ &viveSTamaano &yazzete sarvagaatraaNi vikSipet/ stabdhagaatro na &saMcaarii parivarjyastathaavidhaH// BhS6.10.47/ hanuM &dazati yo+abhiikSNaM na vedayati yo+asukham/ jihvaaM khaadati caatyarthaM gataayuriti nirdizet// BhS6.10.48/ saMrakSanvai yazaH praajJo na cainaM samupaacaret/ arthaghnaM ca yazoghnaM ca na karma samupaacaret// BhS6.10.49/ dRSTvaa saadhyamasaadhyaM ca yaH karoti sa sidhyati/ puujaaM ca labhate+atyarthaM vidvatsu ca viraajate// BhS6.10.50/ viSuucyaastu pravakSyaami cikitsaaM lakSaNaani ca/ &viruddhagurupiSTaannazaakaruukSarasaazinaam// BhS6.10.51/ ajiirNabhojinaaM nityaM trayaH kupyanti dhaatavaH/ taddoSabalamudbhuutamaarutena& &vivardhitam// BhS6.10.52/ adhazcordhvaM ca tiryak ca srotaaMsi niruNaddhyati/ ruddhaizca maarute ruddhasrotaaMsi niruNaddhi ca (?)// BhS6.10.53/ teSu &doSapariiteSu duSTenaannarasena ca/ uurdhvaM caadhazca &vego+asya kathaMcitsaMpravartate// BhS6.10.54/ &taaM vilambiiM vigarhanti viSakalpaaM viSuucikaam/ &yathaayathotpannaraso deheSu viSamaazritaH// BhS6.10.55/ naaDiissa &vyaakuliikRtya vardhayettu& balaasakam/ tasya kaaso jvaro muurchaa bhaktadveSo vivarNataa/ BhS6.10.56/ glaanizcaivaavipaakazca zleSmasekaH& &pravaahikaa/ uroghaatastathaatyarthaM &hRdrogazcaantrakuujanam// BhS6.10.57/ &vibandho gaatrahaanizca so+alaso naama daaruNaH/ utklezo vepathuzchardirvidaaho& veSTanaM jvaraH// BhS6.10.58/ zvaasaadhmaanaM zakRdbhedo vidviSTaahaaralakSaNam/ &zleSmapracurakaasazca jRmbhaNaM hRdayagrahaH// BhS6.10.59/ tathaa zvaasazca kaasazca paarzvaziirSarujaanvitaH/ viSuucyaaH &puurvaruupaaNi svedo gaatrasya &ziitataa// BhS6.10.60/ udgaaro gurukoSThatvaM muutraanilazakRdgrahaH/ etatpaJcavidhaM proktamannavibhramalakSaNam// BhS6.10.61/ cikitsaaM tatra kurviita sarvaamaamaatisaariNaam/ upadravaazca ye proktaaH viSuucyaamalase &tathaa// BhS6.10.62/ &taaMzcikitsed bhiSak samyagyathaasvaizca cikitsitaiH/ etadviSuucyaamaakhyaataM samaasena cikitsitam// BhS6.10.63/ kuuratvaadasya rogasya bhuuyo vakSyaami vistaram/ viSuucyaaH puurvaruupaaNi &saMnizamya cikitsakaH// BhS6.10.64/ vamanaM kaarayetkSipramuSNena lavaNaambunaa/ yaavatsa tiSThettasya &syaannaanyaduddhaaraNaatsukham// BhS6.10.65/ kaarakaM ca kaSaayaM syaadathavaarjunasaadhitam&/ &piitaM kaSaayaM vamanaM sadyo hanti viSuucikaam// BhS6.10.66/ tathaa mustaadikaH kalkaH pippaliikalkasaMyutaH/ piitazcoSNena toyena hanyaatkSipraM viSuucikaam// BhS6.10.67/ viruddhaa hi rasaa bhuktaa duuSitaaH pavanaadibhiH/ viSiibhavanti deheSu &puurvavRddhairmalaazaye&// BhS6.10.68/ tasmaadviSasamaa hyaazu kriyaassarvaaH prayojayet/ &dhuumaan &kaSaayaan &vartiizca pradehotsaadanaani ca// BhS6.10.69/ avapiiDaan pradhamanamagnikarmopanaahanam&/ &saMsparzaanyupacaaraaMzca viSuucyaaM kaarayetkriyaam// BhS6.10.70/ bhallaatakaM& trikaTukaM puutikaM kSavakaM balaam/ &phaNijjaM lazunaM kuSThaM &karaJjasya phalaani ca// BhS6.10.71/ triphalaaM ca yavaaniiM ca kuTajasya phalaani ca/ vartimetaaM zivaaM naama bastamuutreNa peSayet// viSuucalaakSaakSaarazca jaayate(?)... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... (BhS6.10.2.1)/ hanubhyaaM nigRhiitaabhyaamavyaktaM vyaaharatyapi/ susaMhatahanurvaapi na vyaaharati kiMcana// (BhS6.10.2.2.)/ snehapaanaani nasyaM ca svedaaH &pathyaazanaani ca/ upanaahaazca zasyante vastayazcaardite hitaaH// (BhS6.10.2.3)/ &dadhyaaranaalayordroNe vasaa laabhena caaDhake/ aanuupaudakanityaanaaM maaMsaanyapi ca laabhataH// (BhS6.10.2.4)/ tilaan kulutthaanmaaSaaMzca badaraaNi yavaan balaam/ dve paJcamuulyau raasnaaM ca &zatamuulaaM zataavariim// (BhS6.10.2.5)/ etatsarvaM samaahRtya saadhayenmRdunaagninaa/ baaSpeNoccarataa& tena &naaDiisvedena svedayet// (BhS6.10.2.6)/ tailamebhizca vipacedabhyaJjyaacca pibecca tat/ etameva ca sambhaaramupanaahaM ca kaarayet// (BhS6.10.2.7)/ yaccikitsitamaakhyaataM vaatavyaadhivinaazanam/ tadeva sarvaM nikhilamarditeSvapi kaarayet// (BhS6.10.2.8)/ mahaasnehaM balaatailaM tailaM zairiiSameva vaa/ paanaabhyaGgeSu nasyeSu vastau vaapi prayojayet// (BhS6.10.2.9)/ aanuupaani ca maaMsaani vezavaaraM prakuTTayet/ naatisnigdhena tenaasya kaarayedupanaahanam// (BhS6.10.2.10)/ zleSmaNaa samupastabdho yasyeha pavano bhavet/ manyayornmuurdhni gaNDe ca zoSastasyopajaayate// (BhS6.10.2.11)/ muuko nidraapariitazca kaNThanizvasito bhRzam/ bhRzaM laalaapariitazca &jihmajihviikRto naraH// (BhS6.10.2.12)/ zleSmopaSTabdhametaadRgarditaM parikiirtitam/ &tasyaanuvaasanaM kuryaattathaa& ziirSavirecanam// (BhS6.10.2.13)/ &tilvakena virektavyo bhaved &bindughRtena vaa/ puraaNaM vaa pibetsarpirdhuumaM tiikSNaM pibettathaa// (BhS6.10.2.14)/ zleSmaNyuparate tasya bRMhaNaiH& samupakramaH/ vaatavyaadhicikitsaaM ca yathoktaaM samupaacaret// (BhS6.10.2.15)/ &sthaanasthastatra ca kaphaH vaayuraaganturucyate/ tasmaattayorgatiM dRSTvaa vaataghniiM kaarayetkriyaam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele SaDviMzo??+adhyaayaH// //ekaadazo+adhyaayaH// athaato grahaNiicikitsaaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.11.1/ agnirvaa++aayurmanuSyaaNaaM praaNaastatra pratiSThitaaH/ balamaarogyamaayuzca sukhaduHkhaM tadaazrayam// BhS6.11.2/ mriyate hyupazaante+agnau yukte coSmaNi &jiivati/ tasmaatpraaNaayuSii vidyaadagnimuule zariiriNaam// BhS6.11.3/ so+agnissamucitaM bhuktaM rasaaya vitanotyadhaH/ tenendriyabalaM puSTiM varNaJca labhate naraH// BhS6.11.4/ caturvidhaM pacatyagniH samaM tiikSNaM tathaa mRdu/ viSamaM ceti teSaaM tu yaH samo+agniH sa zasyate// BhS6.11.5/ bhajataaM guru ruukSaM ca divaasvapnaM ca nityazaH/ raatrau &na vaa saMsvapataaM tathaa vegavidhaariNaam// BhS6.11.6/ adhyaznataamajiirNe&+anne hyatisnehe &virekiNaam/ &jvaraanmadyaprasaGgaacca tathaa+asaatmyaniSevaNaat// BhS6.11.7/ madhurakSiiranityaanaaM tathaa jalavihaariNaam/ piSTaannadadhizaakaanaamahRdyaanaaM niSevaNaat// BhS6.11.8/ iidRzairgrahaNii jantorduuSyate+ati niSevitaiH/ mandaa &tiikSNaativiSamaa trividhaM saa prakupyati// BhS6.11.9/ tathaa rogaaH pravartante grahaNiidoSajaa nRNaam/ jvaraH kaasaH paaNDurogaH zvayathuH &parikartikaa// BhS6.11.10/ arucizcaavipaakazca gulmaarzaaMsi bhagandaram/ atisaarazca kuSThaM ca zuulaanyalasako bhramaH// BhS6.11.11/ etaaMzcaanyaaMzca janayedrogaanasyaamitaazinaH&/ grahaNii duuSitaa jantoH saamaa rogaannihanti vaa// BhS6.11.12/ yasyaakraante hi kaayaagnau zleSmaNaa madhuraazinaH/ na pacyate+annaM kaalena sa mandaagniriti smRtaH// BhS6.11.13/ agnau mande kaphenaasya ziighraM bhuktaM na pacyate/ sa bhuuyo mRdutaaM yaati gurubhojanaduuSitaH// BhS6.11.14/ evaM &ruupazca vRddhazca kaphe tasya &prazaamyati/ evaM sa viSamo naama grahaNiidoSa ucyate// BhS6.11.15/ agnissomakSayaadyasya bhRzaM dehe prakupyati/ bhuktaM bhuktaM jarayate na ca varNabalaaya ca// BhS6.11.16/ bhukte bhukte kSudhaapyasya jaayate na ca puSyati/ atyagniriti taM vidyaatsa ca duHkhatamaH smRtaH// BhS6.11.17/ ityeSa rogastrividhaH grahaNiisaMzrito mayaa/ proktastasya cikitsaaM tu vistareNa nibodha me// BhS6.11.18/ dhaanvantaraM pibetsarpiH praajaapatyamathaapi vaa/ tato+asmai vamanaM dadyaattatazcordhvaM virecanam// BhS6.11.19/ pippaliivardhamaanaM vaa &pibetkSaaraagadaanapi/ takraM maasaM pibeccaapi gaNDiiraariSTameva vaa// BhS6.11.20/ daadhikaM &ca pibetsarpistailaM zairiiSameva vaa/ mahadyatpaJcagavyaM vaa& ... ... ... ... ... ... // ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... //dvaadazo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... BhS6.12.1/ &taalapatriikaSaayaM& tu muutraaghaateSu daapayet/ bhojanaM krauJcamaaMsena muutraaghaateSu& zasyate// BhS6.12.2/ piSTvaa tu tasya caivaasthi kSiireNa saha paayayet/ muutrakRcchraaNi zamayedazmariiM ca bhinattyapi// BhS6.12.3/ ebhiryadi prayogaistu zarkaraa nopazaamyati/ taamuddharecchalyahartaa dRSTakarmaa bahuzrutaH// BhS6.12.4/ pratiighaataadindriyasya yasya kRcchraM pravartate/ anusannaM ca zuulaM ca zRNu tasya cikitsitam// BhS6.12.5/ balaatailena svabhyaktamuSNaambupariSecitam/ aasthaapayetpaacanena mustaadyena tu vastinaa// BhS6.12.6/ &pratyaagate niruuhe taM bhojayetsiddhamodanam/ tanunaa mudgayuuSeNa jaaGgalena rasena vaa// BhS6.12.7/ tatastu zuddhaambarayaa naaryaa snaataanuliptayaa/ iSTayaa saMvizetsaardhaM kalyaaNaguNayuktayaa// BhS6.12.8/ vizuddhe retaso maarge maarutaH praguNii bhavet/ &svaM sthaanaM maarute praapte kRcchraM tasya nivartate// BhS6.12.9/ aSTaanaaM muutrakRcchraaNaametaduktaM cikitsitam/ ruupaaNi caiva sarveSaaM ziSyaaNaamarthasiddhaye// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele &dvaadazo+adhyaayaH// //trayodazo+adhyaayaH// athaata udaracikitsaaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.13.1/ bhaaraabhihatadehasya kaTutiktopasevinaH/ vaayussarvazariirastho duSTo vaatahataaH siraaH// BhS6.13.2/ gatvaa hi puurayetkoSThaM& tathaadhmaanaM karoti ca/ dRtivacca samunnaddhamudaraM syaatsamantataH// BhS6.13.3/ &kRSNaraajivanaddhaM ca kRSNaromaacitaM tathaa/ &etadvaatodaraM vidyaadetairliGgaissamanvitam// BhS6.13.4/ uSNaabhitapto yo janturvidaahiinyupasevate/ vyaayaamoparatazcaiva &klaanto yazcodakaM pibet// BhS6.13.5/ tasya dehe kapho duSTaH siraaH kaphavahaa gataH/ utsanno duuSitazcaapi koSThamabhyantaraazritaH// BhS6.13.6/ sarvamaadhmaapayetkoSThaM vedanaaM ca karoti saH/ zuklaraajivanaddhaM ca zuklaromaacitaM tathaa// BhS6.13.7/ tasya siidanti gaatraaNi mukhasraavazca& jaayate/ durgandhitaasyamaalasyaM sakaphodarilakSaNam// BhS6.13.8/ samaznataH sarvarasaan mithyaahaaravihaariNaH/ &tasyaanyaardhamivaatyarthamudaraM& saMprakaazate// BhS6.13.9/ naanaaraajivanaddhaM ca naanaaromaacitaM tathaa/ tathaa naanaavedanaaDyamudaraM saannipaatikam// BhS6.13.10/ aamanantyudaraM naaryo &garamaatmodbhavaM yadaa/ karNarodhakRtaM caapi zuklaM jihvaamalaM nakham// BhS6.13.11/ manuSyamedoromaaNi striiNaamaartavazoNitam/ puriiSaM ca prayacchanti &bhakta duSTodaraM bhavet// BhS6.13.12/ sarvavarNasiraanaddhaM niilapiitaprabhaM tathaa/ &nRNaaM duuSyodaraM naama jaayate saannipaatikam// BhS6.13.13/ tasyaaGgamardaH kaasazca zvaaso hikkaa ca jaayate/ nidraa tandraa tathaalasyaM daahazcaaGgagato bhavet// BhS6.13.14/ sadanaM sarvagaatraaNaaM zoSaNaM paaNDuvarNataa/ viSapiite ca yalliGgaM tacca tasyopajaayate// BhS6.13.15/ evaM duuSyodaraM tvetairliGgairmaraNamRcchati/ abhuktvaa yaH pibennityamudakaM praatarutthitaH// BhS6.13.16/ varSaahemantakaaleSu pibedyazcodakaM bahu/ tasyodare+adhikaa piiDaa caanyataH samprapadyate// BhS6.13.17/ sadanaM romaharSazca ziitaagnitvaM zirograhaH/ tathaa snigdhaavabhaasaJca snigdharomaacitaM ca yat// BhS6.13.18/ etairliGgaissamastaistu nRNaaM tadudakodaram/ zaGkunaa snaayubhedena matsyaanaaM vaatha kaNTakaiH// BhS6.13.19/ zakRttRNaagrairvaa &bhuktairantraM yasya vibhidyate/ tenaannapaanaM chidreNa sravettasyaantarodare// BhS6.13.20/ unnataM jaayate tasmaadudaraM syaatsamantataH/ &siraa++aayataa jaayate ca &tvardhe jaTharasannidhau&// BhS6.13.21/ saMsraaviNi ca jaThare lakSaNaM parikiirtitam/ yaH plavellaGghayedvaapi &yazca vyaayacchate naraH// BhS6.13.22/ &tenaasyaantraaNi tudyante &badhyante caapyathaikataH/ tathaa muJjaizca baalaizca bhuktairantraM niveSTyate// BhS6.13.23/ tena baddhaM gudaM nRRNaaM jaayate+antranipiiDanaat/ utkSiptakukSirbhavati tathaa saMkSiptamehanaH// BhS6.13.24/ zuunaakSaH zuunavRSaNaH zuunahastastathaiva ca/ zuunapaadagudazcaiva suptaaGgazcaapi jaayate// BhS6.13.25/ &natonnataH samazcaapi naro baddhodarii bhavet/ aamadhaanyayavaan yastu naro bhuGkte niSevate// BhS6.13.26/ sakesaraM phalaM vaapi bhakSayitvodakaM pibet/ hastyazvarathayaanaM ca bhuktamaatre& niSevate// BhS6.13.27/ &mahauSadhaM samaricaM dvau kSaarau triphalaa vacaa/ yavaanii& kuJcikaa hiGgu tintriNiikaamlavetasau&// BhS6.13.28/ dhaanyaajagandhe traayantii daaDimaM sayavaasakam&/ kaTukaa kauTajaM biijaM saindhavaM ca samaan bhiSak// BhS6.13.29/ trivRtaa saptalaa dantii kampillaM niilikaa+abhayaa/ suvarNakSiirii dviguNaM sarvaaNyetaani cuurNayet// BhS6.13.30/ aaje gavye+athavaa muutre saptaahaM paribhaavya tam/ dviguNaM zarkaraaM caatra daapayettryaGgulaM pibet// BhS6.13.31/ gomuutratriphalaakSaararasairmadyaiH& sukhaambunaa/ suvarNasamakaM cuurNaM sarvarogaartibheSajam// BhS6.13.32/ sarvodarapliihazoSagulmahRdroganaaznam/ vaataaSThiilaamathaanaahaM zvayathuM sarvagaatrajam// BhS6.13.33/ haliimakaamilaapaaNDupramehaan& sajvaraan jayet/ jiivite saMzayaM kRtvaa &garalaM jaTharii pibet// BhS6.13.34/ trapusorvaarukaM &vaapi muulakaM &vaapi daMzayet/ kruddhena kRSNasarpeNa jaTharii taani bhakSayet// BhS6.13.35/ &kukSiM vipaaTya maanena chidramantrasya viikSya ca/ tataH pipiilikaadaMzaM &chidre tvantrsaya daapayet// BhS6.13.36/ antracchidre saMgRhiite &siivyetkukSiM tato bhiSak/ evaM chidrodaraM vaidyaH zalyakarturupaacaret// BhS6.13.37/ tathaa baddhagudaM caiva paaTayecchalyazaastravit/ muJjaan &vaalaaMstathoddhRtya baddhaM siivyettato bhiSak// BhS6.13.38/ &dakavanti hi sarvaaNi jaTharaaNyakriyaavataam/ vyathanaM teSu kurviita zalyakartuH prayogavit// BhS6.13.39/ vaame paarzve &tvadhaH kukSermuktvaa ca caturaGgulam&/ naabhyaaM vaa praNayecchastraM maatraayuktaM cikitsakaH// BhS6.13.40/ visraavayecca& jaTharaM bhiSagaamayapiiDitam&/ mardayedudaraM caasya veSTanena tu veSTayet// BhS6.13.41/ veSTitaM jaTharaM caasya naadhmaapayati maarutaH/ pibedyavaaguuM ca tato lavaNasnehavarjitaam// BhS6.13.42/ tataH paraM tu kSiireNa maasaardhaM samupaacaret/ tataH kSiirayavaaguuM ca, triinmaasaaMstu yavaanbhiSak// BhS6.13.43/ bhuJjiitaalavaNaM tasmaattriinmaasaan laghu bhojanam/ tataH salavaNaM& bhojyamucyate tuudare+api ca// BhS6.13.44/ ke &tuudaraaNaamicchanti lavaNaM yogavaahataH&/ kecittu jaThare praahuragnikarma cikitsakaaH// BhS6.13.45/ ajaatatoye jaThare &pavanazleSmasambhave/ pliihodaraM& hinastyagniH jayettasmaadvizeSataH// BhS6.13.46/ nivRttirvarNitaa, tatra salilodarakhedinaH/ ... ... yaavatpeyaa prakodaram(?)// BhS6.13.47/ maNDalaM nirmitaM yacca &zvayathuH sparzane mRduH/ &aakoTitamazabdaM ca na ca &raajisamaakulam// BhS6.13.48/ aakramyamaaNaM& naabhyaantu mRdureva hi &sarpati/ &tatazca salilodbhuutiM picchanaizca vinirdizet/ kriyaayatiizca sarvaaNi sakriyaapizca dehinaam(?)// BhS6.13.49/ bhallaatakaanaaM pavanaahataanaaM vRntacyutaanaamiha caaThakaM syaat/ tadiSTakaacuurNakaNairvighRSya prakSaalayitvaa visRjet &pravaate// BhS6.13.50/ zuSkaM punastadvidaliikRtaM ca vinikSipedapsu caturguNaasu/ paadaavaziSTaM paripuutaziitaM kSiireNa tulyena punaH paceta// BhS6.13.51/ tadardhayaa zarkarayaavagaaDhaM lohaabhayaavyoSakacuurNayuktam/ etatsamaM zarkarapaadayuktaM &tataH khajenonmathitaM nidhaaya// BhS6.13.52/ prasthadvayenaamalakiimadhuunaaM &ziite+atha dhaanyena punaH paceta/ tatsaptaraatraadupajaataviiryaM sudhaarasaadapyadhikatvameti// BhS6.13.53/ &praatarvizuddhiikRtadehabhaajaaM maatraaM &dadiitaatmazariirayogyaam/ na caannapaane parihaaryamasti na coSNavaataadhvani maithune ca// BhS6.13.54/ janturnitaantaM narasiMhavatsyaad bhavennaraH kaaJcanaraazisaaraH/ dantaazca ziirNaaH punarudbhavanti kezaazca zuklaaH punareva& kRSNaaH// BhS6.13.55/ viziirNakarNaaGgulinaasiko&+api &kRtaantadantaantagato+api kuSThii/ so+api krameNaaGguligaatrazaakhastaruryathaa rohati vaarisiktaH// BhS6.13.?/ mahaamayuuraaJjayati svareNa balena naagaaMsturagaaJjavena/ smRmatibalamasatya(?)& ... ... ... ... ....// //caturdazo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... BhS6.14.1/ vaMzako naktamaalazca muurvaa kaTukarohiNii/ tarkaarii pragrahazcaiva piiluuni niculaani ca// BhS6.14.2/ asanaH sptaparNazca triphalaa maricaani ca/ etaani samabhaagaani kaSaayamupapaadayet// BhS6.14.3/ etaanyeva ca cuurNaani maakSikeNa pibennaraH/ anenaiva kaSaayeNa bhojayetsiddhamodanam// BhS6.14.4/ picumandasya muulaani citrako hastipippalii/ tvakpatraphalamuulaani karaJjaatsarSapaastathaa// BhS6.14.5/ tulyaanyetaani sarvaaNi valmiikasya ca mRttikaa/ gavaaM muutreNa piSTaani zlakSNaanyudvartanaM varam// BhS6.14.6/ raasnaa vacaa hyarkamuulaM hiMsraa dantii tathaiva ca/ zatapuSpaa ca kuSThaM ca dve haridre punarnavaa// BhS6.14.7/ azvamuutre tvapaamaargaH& zaarivaa& naktamaalikaa/ valmiikamRttikaa yuktametairudvartanaM varam// BhS6.14.8/ karajassuraso bilvaM devadaaru vacaarjunaH/ tarkaarii meSazRGgii ca zobhaaJjanaka aaraNii&// BhS6.14.9/ ubhe bRhatyau zyonaakaH zbadaMSTraa khadiraasanau/ &jale siddhairimaisttulyaiH& kaSaayapariSecanam// BhS6.14.10/ etairevauSadhaistulyaiH kSiirapiSTaM pralepayet/ anena vidhinaa ziighramuurustambhaH prazaamyati// BhS6.14.11/ dve paJcamuulyau triphalaa citrako devadaaru ca/ ekaaSThiilaa tvapaamaargaH zreyasii vaayasii sudhaa// BhS6.14.12/ kaalaa bhaarGgii pRthakparNii suvahaa madayantikaa/ kaazmarii ca vizalyaa ca hiMsraa &hemavidaarikaa// BhS6.14.13/ cirabilvo hyazokazca balaa caaMzumatii tathaa/ &vayasthaa piilaparNii ca paaThaa &caiva zataavarii// BhS6.14.14/ eSaaM paMcapalaan &bhaagaan jaladroNeSu saptasu/ aSTabhaagaavazeSaM ca pacettailaaDhakaM zanaiH// BhS6.14.15/ kuSThaM ca zatapuSpaa ca citrakastryuuSaNaM tathaa/ devadaarvagaru zreSThaM viDaGgaM mustameva ca// BhS6.14.16/ azvagandhaa ca paaThaa ca muurvaa zyonaaka eva ca/ pippalyaH zRGgaberaM ca dantii hiGgvamlavetasau// BhS6.14.17/ garbheNaanena vaidyastu kaSaayeNa susaadhayet/ siddhaM &puutaM ca ziitaM ca kSaudraajyenaanusaMsRjet// BhS6.14.18/ tadasya dadyaatpaanaarthaM &tathaivaabhyajjanaadiSu/ uurustambhazcirotpannastailenaitena zaamyati// BhS6.14.19/ zliipadaanyaaThyavaataM& ca &khuDavaataaMzca naazayet/ pippaliivardhamaanaM vaa maakSikeNa& jalena vaa// BhS6.14.20/ uurustambhe &prazaMsanti gaNDiiraariSTameva vaa/ kSaaraaH &kSaaraagadaazcaiva niruuhaazca pRthagvidhaaH// BhS6.14.21/ hariitakyaaH prayogo vaa hyuurustambhe prazasyate/ &vilekhyamaano hi yataH kSiiNamaaMsabalo bhavet// BhS6.14.22/ zariirarakSaNaarthaaya bhojayed bRMhayedapi/ bhuJjiita SaSTikaan jiirNaan puraaNaaMzcaiva zaalikaan// BhS6.14.23/ jaaGgalaani ca maaMsaani seveta mRgapakSiNaam/ uurustambhapariito yo yadaa vaataadhiko bhavet// BhS6.14.24/ samyak proktamidaM sarvamuurustambhacikitsitam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele &caturdazo+adhyaayaH// //paJcadazo+adhyaayaH// athaato visarpavaatazoNitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.15.1/ vaataatpittaatkaphaaccaiva sannipaataad& dvayaadapi/ visarpaaH paJca nirdiSTaasteSaaM vakSyaami lakSaNam// BhS6.15.2/ kaSaayakaTuruukSaaMzca yo nityamupasevate/ tasya vaayuH prakupitaH tvagraktaM maaMsameva ca// BhS6.15.3/ siraazca samadhiSThaaya visarpaM janayedbalii&/ pipiilikaaM visarpantiiM manyate tu, ghRte+api ca (?)// BhS6.15.4/ jRmbhikaa taaluzoSazca &paarzvazuulagrahajvaraaH/ ghorazcaaruNavarNaabhaH zvayathuH kRSNa eva ca// BhS6.15.5/ ityeSa vaataviisarpaH tasya karmavidhiM zRNu/ tasya nirvaapaNaM kuryaatkSiireNa pariSecanam// BhS6.15.6/ piitvaa ca tailvakaM sarpirhariitakyaa virecanam/ avidaahiini caannaani bhojanaarhtaM pradaapayet// BhS6.15.7/ kSiiraM ca yavacuurNaM ca ghRtaM caivaatra saadhayet/ yaSTiimadhukasaMyuktametadaalepanaM varam// BhS6.15.8/ gavaaM muutraM ca kSiiraM ca gozakRdrasa eva vaa/ paJcamuulii ca tatsiddhaM &jalaM seke prazasyate// BhS6.15.9/ raasnaaM ca madhukaM caiva peSayeddadhimastunaa/ pradeho vaataviisarpe& ghRtaaktasya prazasyate// BhS6.15.10/ zRGgaaNi kSiirivRkSaaNaaM madhukaM niilamutpalam/ kSiirasiddhamidaM koSNaM vaataviisarpanaazanam// BhS6.15.11/ etairevauSadhaissarvaiH kSiirapiSTaiH pralepayet/ sukhoSNairvaataviisarpe& tathaa &sampadyate sukhii// BhS6.15.12/ atha vaa dadhimaNDena tailakSiiraghRtena vaa/ secayanti sukhoSNena visarpe vaatasambhave// BhS6.15.13/ kaTvamlalavaNakSaaratiikSNaM &hyuSNaani caaznataH/ tasya pittaM prakupitaM ziraamaaMsatvagaazritam// BhS6.15.14/ raktena saha saMsRSTaM zariire &dehaveSTitam/ jvalayitvaa jvaraM puurvaM &jvalitaagnizikhopamam// BhS6.15.15/ visarpaM janayettiivraM daaruNaM pittasambhavam/ sphoTaastasyopajaayante vahnineva &samiiritaaH// BhS6.15.16/ yatra yatra ca jaayante sphoTaastatra viliiyate/ haaridraM haritaM kRSNaM koSaM muJcatyabhiikSNazaH// BhS6.15.17/ eSo+agnikalpo viisarpaH paittiko dehanaazanaH/ cikitsaaM tatra kurviita pratyaakhyaaya cikitsakaH// BhS6.15.18/ virecanaM snehayuktaM paayayettaM cikitsakaH/ pariSekaaMzca kurviita kSiirairikSurasena vaa// BhS6.15.19/ abhiikSNaM secayeccaiva himakalpena vaariNaa/ kSiirivRkSakaSaayairvaa kaSaayairmadhukasya vaa// BhS6.15.20/ pradehaM& tvasya kurviita& zatadhaitena sarpiSaa/ madhukotpalakalkaistu kSiirapiSTaiH pralepayet// BhS6.15.21/ maJjiSThaa padmakaM padmaM candanaM niilamutpalam/ madhuukaM madhukaM draakSaa laamajjakakaserukau// BhS6.15.22/ mRNaalaani vidaarii ca samudraantaa zataavarii/ sahasraviiryaa& naladaM balaa &dantii madhuulikaa&// BhS6.15.23/ etaani samabhaagaani jaladroNe vibhaavayet/ etaireva kaSaayaizca &piSTaizcaiva vipaacayet// BhS6.15.24/ ghRtaM tasya &hito+abhyaGgaH visarpe pittasambhave/ nyagrodhodumbaraazvatthaplakSavetasajaastathaa// BhS6.15.25/ kalkaaH paJca prazasyante kSiirapiSTaaH pralepane/ zleSmalaanyannapaanaani zleSmalo yo niSevate// BhS6.15.26/ tasya zleSmaa prakupito rakte tiSThati dehinaH/ tato+asya zleSmaviisarpo jaayate mandavedanaH// BhS6.15.27/ &sphoTaazca tasya jaayante zvayathuH paaNDureva ca/ tasya tandraa ca nidraa ca jvaraH kaasaH zirograhaH// BhS6.15.28/ ciraacca paakaM vrajati visarpaH zleSmasambhavaH/ vamanaM recanaM caiva kuryaattasya yathaabalam// BhS6.15.29/ tailvakaM vaa pibetsarpiH puraaNaM ghRtameva vaa/ sarjaazvakarNau sustaa ca sallakii somavalkalaH&// BhS6.15.30/ dvau karaJjau kapitthatvak ziriiSoziirasaaribaaH/ kSiirivRkSapravaalaani kuTajatvagdhanajjayaH// BhS6.15.31/ dhavaH palaazaH syonaakaH khadiro vetasaasanau/ kaSaayaM saadhayedetaM sukhoSNena ca secayet// BhS6.15.32/ ajaakSiireNa piSTaistu kalkairetaiH pralepayet/ tailaprasthaM pacedebhiH kaSaayairatha peSitaiH// BhS6.15.33/ abhyaJjanena viisarpaH& zlaiSmikastena zaamyati/ gomaaMsakhaNDairuSNaizca visarpamupanaahayet// BhS6.15.34/ majjabhirjaaGgalaanaaM ca &tadabhyaGgaM prakalpayet/ maaMsopanaahaM kurviita zlaiSmike vaatike+api vaa// BhS6.15.35/ jaaGgalairgavyamaayuuraiH kukkuTaizchaagalairapi/ &yadaa prakupitaa& doSaastrayastvaGmaaMsamaazritaaH// BhS6.15.36/ raktena saha saMsRSTaaH zariiroddezaceSTitaaH/ saMzyaamaM& maNDalaM tatra jaayate kRSNameva ca// BhS6.15.37/ atha lohitaparyantaM visarpati savedanam/ jvarastRSNaa ca daahazca chardirmuurchaa bhramastathaa// BhS6.15.38/ yadyacca &spRzyate tena tatroSmaa na nivartate/ dagdhe ca zoNite gaatraM zuSkaalaabunibhaM bhavet// BhS6.15.39/ ... ... ... ... ... &yaaM tatra kaarayet/ sukumaaraM balaatailaM tailaM zairiiSameva vaa/ dhaanvantaraM caapi ghRtaM paayayedvaatazoNite&// BhS6.15.40/ pippaliivardhamaanaM vaa takraasavamathaapi vaa/ khaadiraM vaa niSeveta vaatazoNitapiiDitaH// BhS6.15.41/ nityamaasthaapayeccainaM mustaadyena tu vastinaa/ paayaye---ravastibhyaam(?) athavaa &maadhutailikaiH// BhS6.15.42/ yaccikitsitamaakhyaataM visarpe vaatasambhave/ tadvaatazoNite sarvaM kartavyaM zoNitottare// BhS6.15.43/ yadi zoNitamaakraantaM& gambhiire vaatazoNite/ &vaatavattaccikitseta snehapaanaanuvaasanaiH// BhS6.15.44/ mayuurakauJcalaavaanaaM vasaa majjaa ca laamataH/ paane+abhyaGge ca vastau ca balaatailaM prazasyate// BhS6.15.45/ akriyaabhiH kriyaabhirvaa &pakvaM yadvaatazoNitam/ paaTanaM tatra kurviita &suvikalpya prayogavit// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele &paJcadazo+adhyaayaH// //SoDazo+adhyaayaH// athaato+arzasaaM cikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.16.1/ vaataatpittaatkaphaaccaiva& sannipaataattathaiva ca/ sahajaani ca raktaacca SoDaarzaaMsyatha dehinaam// BhS6.16.2/ teSaaM nidaanaM vakSyaami cikitsaaM caanupuurvazaH/ adRzyaanaaM ca yatproktaM dRzyaanaaM ca yathaakramam// BhS6.16.3/ vidaahigururuukSaaNaamaanuupaudakasevanaat/ dadhidugdhaguDaadiinaaM pizitaanaaM ca bhojinaam// BhS6.16.4/ yavaanaamudakaanaaM ca duSTaanaamavacaaraNaat/ nityaajiirNabhujaaM caapi vegaanaaM ca vidhaaraNaat// BhS6.16.5/ pravaahaNaaccatimaatraM maithunasyaatisevanaat/ duSTapaanaprasaGgaacca kaThinaat pRSThapiiDanaat// BhS6.16.6/ niruuhasyaatiyogaacca vastiinaaM vibhramaadapi/ snehapaanaacca vibhraantaanmadyadoSaacchramaatkSayaat&// BhS6.16.7/ ebhiH prakupitaa doSaa vaatapittakaphaastrayaH/ ekazassarvazo vaatha dvandvazaH zoNitena vaa// BhS6.16.8/ gudaabhiSyandamevaazu karvanti gudamaazritaaH/ kiilaastatra prahohanti suukSmasarSapasannibhaaH// BhS6.16.9/ yavamudgaadiniSpaavakarkandhubadaropamaaH/ zariiraaGguSThamaatraa vaa taamraa gostanasannibhaaH// BhS6.16.10/ niruuDhaaste gude kiilaaH stambhayanti gudaM bhRzam/ srotasaaM gudamaanahya& muulaM badhnanti vaapyatha// BhS6.16.11/ nirodhaatsrotasaaM teSaamuurdhvaM doSaassamutthitaaH/ ekaikaM duuSayitvaa tu rogaan& kurvanti &caazayaan// 6.1BhS6.12./ puriiSabhedo& vaivarNyaM zuulaM nirvaahikaa& tathaa/ avadaarastRSaa daaho gudapRSThe medo jvaraH// BhS6.16.13/ arucizcaavipaakazca &gaatrakSayabalakSayau/ paNDutvaM parvabhedazca zvayathuzcaakSikuuTayoH// BhS6.16.14/ glaanirmaithunahaanizca gudabhraMzo gudagrahaH/ arzasaaM ruupasaadRzyaM pRthaktvaM teSu vakSyate// BhS6.16.15/ kRSNaM puriiSaM bhavati ruukSaM kiMcitsaphenilam/ nityaM gaaDhapuriiSazca bhinnavarcaaH punaH punaH// BhS6.16.16/ uurupRSTakaTigraaho &nityaanaddhasudurbalaH/ jaayate parvabhedazca karNazuulastRSaa bhramaH// BhS6.16.17/ arzo yakRddhi pavano& jaTharaM &vaapi vardhayet/ zuulaazcaasyopajaayanta aadhmaanaM ca punaH punaH// BhS6.16.18/ grahaNii duuSitaa caasya vaivarNyaM copajaayate/ hRtpaarzvakoSThazuulaazca &durnaamnyanilasambhave// BhS6.16.19/ sajvaraM piTakaM tRSNaa tiikSNavegaM sazoNitam/ uSNaM dravaM sadaahaM ca pittaarzassuupavezyate// BhS6.16.20/ paaNDuvarNazca bhavati piitaabhaasazca lakSyate/ dahyate ca gudo+atyarthaH gudapaakazca jaayate// BhS6.16.21/ zleSmajeSvapi caarzassu picchilaM zuklasaMplavam/ puriiSaM sakaphaM yaati stokaM stokaM savedanam// BhS6.16.22/ upaviSTazciraM caaste niHsvanaM copavezyate/ &zuuyate meDhravRSaNaM vastizca guda eva ca// BhS6.16.23/ arucizcaavipaakazca na ca pakvaM viricyate/ zvayathuzca vizatyenaM vizeSeNaakSikuuTayoH// BhS6.16.24/ etacchaleSmasamutthaanaamarzasaaM ruupamucyate/ sannipaatasamutthaanaM jaaniiyaatsarvalakSaNaiH// BhS6.16.25/ saGghaataraktaM visraM vaa bhinnaM vaa &pittamizritam/ cireNa ca pravaaho+asya prasaktaM vaa kadaacana// BhS6.16.26/ abhiSyaNNaani muJcanti raktaarzaaMsyatha zoNitam/ vahanti dhaarayaa raktaM yathaa viddhaa siraa sthitaa// BhS6.16.27/ rajasvaleva& yuvatii raktaM muJcantyabhiikSNazaH/ atiivamuH draM suraaM(?) dantiiM kakubhaM samayuurakam// BhS6.16.28/ gavaaM ca mahiSiiNaaM ca muutraaNyatha samaacaret/ bhasmiikRtya tu taM kSaaraM yuktyaa &madyena paayayet// BhS6.16.29/ zleSmaarzaaMsi prazamayecchavayathuM paaNDutaamapi/ arzasaaM vaatikaanaaM tu yaduktaM vai cikitsitam// BhS6.16.30/ tadeva zlaiSmikaaNaaM tu snehavarjaM samaacaret/ raktajeSvapi caarzassu kSiiramaajaM prazasyate// BhS6.16.31/ RtuM vaapyayanaM vaapi pibenmaasamathaapi vaa/ balaabilvazalaaTuuni triphalaa hastipippalii// BhS6.16.32/ &karaJjamadhupaalaazamadhukotpalatindukaiH/ kalkairakSasamairetairghRtaprasthaM vipaacayet// BhS6.16.33/ ajaakSiire dazaguNe tatsiddhaM maatrayaa pibet/ etadraktasamutthaani pittajaani hi yaani ca// BhS6.16.34/ arzaasi naazayatyaazu chinnaabhraaNiiva maarutaH/ lodhraM daaruharidraa ca majjaa baibhiitakii tathaa// BhS6.16.35/ taNDulodakapiitaani &madhunaarzovinaazanam/ laakSaa haridraa maJjiSThaa madhukaM niilamutpalam// BhS6.16.36/ ajaakSiireNa piitaani raktajaanaaM vinaazanam/ ziriiSapuSpaM puSpaM ca kauTajaM kakubhasya ca// BhS6.16.37/ daarvii haridraa lodhraM ca dhaatakii kaTphalaM vRSaH/ eteSaaM paayayetkalkaanyuktitastaNDulaambunaa&// BhS6.16.38/ madhuyuktaH& prazamayedarzo vai raktapittajam&/ madhukaM badaraM draakSaa muulaM ca kuzakaazayoH// BhS6.16.39/ taNDulodakapiitaani madhunaarzovinaazanam/ nyagrodhodumbaraazvatthabadariiplakSavetasaat&// BhS6.16.40/ pRthak pravaalaanyaardraaNi dvipaliinaani& saMharet/ avaakpuSpyaaH palaanyaSTavaSTau daarvyaastathaiva ca// BhS6.16.41/ zaaliparNiipRzniparNyoH pale dve dve samaavapet/ dve raalazaakasya pale sarvametatsamaavapet// BhS6.16.42/ dvidroNe salile saadhyamaSTabhaagaavazeSitam/ ghRtasya caaDhakaH& saadhyaH sakaSaayaH sukhaambunaa// BhS6.16.43/ &caaGgeryaamlikayaa jaataH svarasaH snehasammitaH/ devadaarvabhayaa mustaa citrako bilvapezikaa// BhS6.16.44/ kaTphalaM zRGgaberaM ca pippalii candanaM tathaa/ sauviiramaJjanaM muulaM &pippalyaastiktarohiNii// BhS6.16.45/ &guDapriyaGgupuSpaM ca zaalmaliipicchasaahvayaa&/ vatsakasya ca biijaani tathaivaativiSaa vacaa// BhS6.16.46/ etaanakSasamaan bhaagaan pRthagdatvaa vipaacayet/ etatsiddhaM ghRtaM yuktyaa raktaarzo vai vinaazayet// BhS6.16.47/ pittagulmamatiisaaraM zuulaM &jvaramarocakam/ striiNaamasRgdaraM ghoraM raktapittaM pravaahikaam// BhS6.16.48/ paaNDurogaM &viSaM kaasaM kRmiiMzcaivaapakarSati/ naazanaM zleSmajaataanaaM kaayaagnerdiipanaM param// BhS6.16.49/ garbhaadhaanaM ca vandhyaanaaM zoSiNaaM caamRtopamam/ &caaGgeriighRtamityetat khyaatamarzovinaazanam// BhS6.16.50/ balavarNakaraM caiva raktagulmaharaM tathaa/ pittajeSvapi caarzassu hitaM tadraktajeSvapi// BhS6.16.51/ sannipaatasamuttheSu sarveSveva ca puujitam/ arzasaaM sahajaanaantu yathaaprakRti &caacaret// BhS6.16.52/ cikitsitaM svayaM buddhyaa sampradhaarya yathaabalam/ tripalaM zRGgaberasya caturthaM maricasya ca// BhS6.16.53/ pippalii kuDavaardhaM ca cavyasya palameva ca/ taaliisapatrasya palaM palaardhaM kesarasya ca// BhS6.16.54/ dve pale pippaliimuulaM citrakasya palaM tathaa/ tathaa &tvakpatrayoH karSau suukSmailaakarSameva ca// BhS6.16.55/ triMzadguDapale zuddhe cuurNaanyetaani saadhayet/ tato+akSamaatraa &vaTikaaH praaNadaa iti &vizrutaaH// BhS6.16.56/ taaliisapatravaTakaasta eva parikiirtitaaH/ puurvaM bhaktasya pazcaadvaa bhakSayettu yathaabalam// BhS6.16.57/ madyairmaaMsarasairyuuSaiH kSiiraizcaapyupabhojayet/ etena hanti kaphajaanyarzaaMsi sahajaani ca// BhS6.16.58/ vaatapittasamutthaani raktajaaniitaraaNi ca/ madaatyaye muutrakRcchre pramehe hRdayagrahe// BhS6.16.59/ &viSajvare paarzvazuule kSate &kSiiNe virecite/ mandaagniviSamaagniinaaM tathaiva kRmikoSThinaam// BhS6.16.60/ zuulagulmapariitaanaaM chardyatiisaariNaamapi/ hRdrogiNaaM &kaamalinaaM zoSiNaamuurdhvavaatinaam// BhS6.16.61/ kaasazvaasapariitaanaaM sevyaazca vaTakaaH zubhaaH/ bhuuyiSThaM sahajaaniiha kSapayanti zariiriNam// BhS6.16.62/ &tasmaacchoSopacaareNa kuryaattasya cikitsitam/ rogaaniikasya sarvasya paramarzaH sukiirtitam// BhS6.16.63/ tasmaadarzo vistareNa cikitsettu cikitsakaH/ zastreNa chedanaM teSaaM kSaareNa dahanaM tathaa// BhS6.16.64/ zalyakartaa prayuJjiita dRSTakarmaa cikitsitam/ aayurvedavidaa yattu prayoktavyaM cikitsitam// BhS6.16.65/ aalepanaabhyaGgavidhiM svedakarma ca tacchRNu/ abhyajya naabhiM kukSiM ca vastimuSkau gudaM tathaa// BhS6.16.66/ amlaiH kSiiraizca muutraizca sukhoSNaiH pariSecayet/ taruNairmuulakaiH &svinnaistathaa gRjjanakairapi// BhS6.16.67/ sukhoSNaiH svedayedyuktyaa piNyaakairgomayena vaa/ &raaThameraNDamuulaM ca madhuukaM devadaaru ca// BhS6.16.68/ yavacuurNanayuktaani kSiireNaaloDya paayayet/ tenopanaahaM kurviita svedayecca punaH punaH// BhS6.16.69/ &arzaaMsi zamamaayaanti vedanaa ca nivartate/ &vRSaarkanaktamaalaanaaM kaazmaryaadaNDayostathaa// BhS6.16.70/ &patrakvaathaiH &svedayettu tatra caivopavezayet/ &mahaanimbaM zRGgaberaM kuSThaM kaasiisameva ca// BhS6.16.71/ saindhavaM citrakaM dantiiM karaviiraM &zilaakaNaam/ puutikaM &varuNaadvalkaM vidaariiM laaGgalaahvayaam// BhS6.16.72/ &viDaGgaM hemadugdhaaM ca haritaalaM ca peSayet/ garbheNaanena vipacet tailaM muutracaturguNe// BhS6.16.73/ snuhyarkakSiirayozcaatra kuDavaH kuDavo bhavet/ etadaalepanaM yuktamarzasaaM zamanaM param// BhS6.16.74/ &kSaarakarmakaraM hyetanna ca duuSayate gudam/ kuliirazRGgii& hastyasthi balaa laaGgalikii &tathaa// BhS6.16.75/ &hiGgu kuSThaM ca tutthaM ca bilvaM bhallaatakaani ca/ arzasaaM lepanaM tena saptaraatraM punaH punaH// BhS6.16.76/ ziriiSabiijaM dvau kSaarau laGgalii& saindhavaM tathaa/ &snuhiikSiireNa piSTaani gavaaM pittena bhaavayet// BhS6.16.77/ arNaaMsi lepayettena saptaraatraM punaH punaH/ etena liptaanyarzaaMsi vinazyanti na saMzayaH// BhS6.16.78/ zigru ... ... ... ... ... ... ... / sarvamekatra saMhRtya snuhiikSiireNa peSayet// BhS6.16.79/ karaviiro+anavadyazca maalatii svarNayuuthikaa/ &prakSaalanakaSaayo+ayamarzasaaM hita ucyate// BhS6.16.80/ sakSaudraM navaniitaM tu pralepo vraNaropaNaH/ dahyate saptaraatreNa puMstvaM ca na &vinazyati// BhS6.16.81/ saurmikaabidadaM ... ... ... ... ... ... / ... ... rzaatrikaTukaM snuhiikSiireNa peSayet// BhS6.16.82/ etadaalepanaM zreSThaM durnaamaanaM vinaazayet/ svarNakSiirii tu ... ... ... tsakam// BhS6.16.83/ kukkuTsya puriiSaM ca snuhiikSiireNa peSayet/ etadaalepanaM zreSThamarzasaaM kSaarasammitam// BhS6.16.84/ &dahyante+arzaaMsi saptaahaat puMstvaM ca na vinazyati/ yavaassiddhaarthakaazcaiva bhallaatakamatho &vasaa// BhS6.16.85/ dhuupanaM candanaM kuSThaM ziMsapaasaara eva ca/ &gavaaM zakRcca vaaraahaM patre vaariSTazigruje// BhS6.16.86/ ghRtamizraM prazaMsanti zreSThaM dhuupanamarzasaam/ raktapittasamuttheSu prazastaaH kSiiravastayaH// BhS6.16.87/ &tiikSNaaH kaphasamuttheSu vaatikeSvanuvaasanam/ &sannipaataadasaadhyaani cirotthaaniiha yaani tu/ &raktajaassahajaa yaapyaaH saadhyaa anye trayo+api te// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele &SoDazo+adhyaayaH// //saptadazo+adhyaayaH// athaataH zvayathucikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.17.1/ yaH kSiiNamaaMso mandaagniH vyaadhiyuktassudurbalaH/ guruuNi sevate+atyarthamamlapittakaraaNi& ca// BhS6.17.2/ sadyo vaanto virikto vaa guruuNyannaani sevate/ upoSitazca yo+atyarthaM zaakamuulaphalaazanaH// BhS6.17.3/ matsyaan dadhi payo bhuGkte divaasvapnaratizca yaH/ apathyaajiirNabhojii ca naro vyaayaamasevitaH// BhS6.17.4/ yazca tiktakaSaayaaNi kSaaraamlakaTukaani ca/ laghuuni sevate+atyarthaM ruukSaaNi tu vizeSataH// BhS6.17.5/ tasya vaataH prakupitaH ziraa baahyaaH prapadyate/ sa pittaM kopayatyaazu raktaM zleSmaaNameva ca// BhS6.17.6/ siraastaa& doSasampuurNaaH &saMvisarpanti daaruNaaH/ samupetyaikadeze vaa sarvagaatreSu vaa punaH// BhS6.17.7/ evaM tacchvayathurnaama vyaadhirbhavati daaruNaH/ doSaiH pakvaazayasthaistaiH so+&adhastaaccvayathurbhavet// BhS6.17.8/ &paadapravRttaH zvayathurnaraaNaaM naazayatyasuun/ yoSitaaM mukhasambhuuta ubhayorapi guhyajaH// BhS6.17.9/ bhuuyiSThamiha zophastu &doSasaGghaatasaMbhavaH/ yasteSaaM &tvadhiko hi syaatsa svaruupaM hi darzayet// BhS6.17.10/ zvayathurvaatiko ruukSaH kRSNavarNassavedanaH&/ karoti piiDito nimnamanimittaM ca nazyati// BhS6.17.11/ &paittikazvayathurniilo lohitaH piita eva vaa/ rujaadaahapariitazca kSiprapaako jvaraanvitaH/ BhS6.17.12/ zuklaavabhaaso bahalaH& zvetapiitaH sthirastathaa/ &aalambazcaapyanaazazca &bhRzaM zophaH kaphaatmakaH// BhS6.17.13/ vaatapittakaphaanaantu ruupaM syaatsaannipaatike/ asaadhyazcopasargazca zvayathuH prasRtazca yaH// BhS6.17.14/ niilapiitaaruNaM jyotirdRzyate zvayathau yadi/ kiJcitkSaratyaslilaM tamasaadhyaM vinirdizet// BhS6.17.15/ zastradaNDaprahaaraabhyaaM praapaataadasthibhaGgataH/ zvayathuH paJcamo dRSTo bhuuyiSThaM sa &tu raktajaH// BhS6.17.16/ abhighaataacca jaataanaaM maaMsamasthi ca piiDitam/ siraaH sanduuSayatyaazu tato raktaM praduSyati// BhS6.17.17/ sa daaharaagaahulo vardhate tiivravedanaH/ kSatavaisarpikiiM tasya kriyaaM kuryaaccikitsakaH// BhS6.17.18/ etallakSaNamuddiSTaM zvayathuunaaM yathaavidhi/ cikitsitaM pravakSyaami yathaavadanupuurvazaH// BhS6.17.19/ kalyaaNakaM pibetsarpirmahaatiktamathaapi vaa/ mahadyatpaJcagavyaM vaa tatassaMzodhayennaram&// BhS6.17.20/ hariitakiiM samadhukaaM sakSaudraM vaapi lehayet/ maakSikeNa ca kRSNaaM ca lihyaatkSiireNa vaa pibet// BhS6.17.21/ hariitakii& zRGgaberaM devadaaru ca tatsamam/ etatsukhaambunaa piitaM zvayathuunaaM nivaaraNam// BhS6.17.22/ ayorajastrikaTukaM trivRtaa tiktarohiNii/ triphalaarasapiitaM tacchvayathuunaaM nivaaraNam// BhS6.17.23/ mahauSadhaM devadaaru sudhaa &varSaabhureva ca/ etaiH &kSiiraM samaiH siddhaM zreSThaM zvayathunaazanam// BhS6.17.24/ gomuutrasya prayogo vaa zreSThaH zvayathunaazanaH/ sakSiiraM vaa pibenmuutraM maahiSaM muutrameva vaa// BhS6.17.25/ auSTraM muutraM pibeccaiva taduSTriikSiirameva vaa/ yathaabalaM yathaadoSaM zreSThaM zvayathunaazanam// BhS6.17.26/ muulakaani ca siddhaani saanile bhakSayennaraH/ rasena muulakaanaaM tu kurviita pariSecanam// BhS6.17.27/ naktamaalaarkamuulaanaaM vRSasyaaragvadhasya ca/ kaSaayaM pariSiktaM tu zvayathuunaaM nivaaraNam// BhS6.17.28/ suvarcalaa vyaaghranakhaM kuSThaM kaTukarohiNii/ kaakamaaci& RSabhako raasnaa muurvaa punarnavaa// BhS6.17.29/ vaartaakii niculaM muulaM triphalaa citrako vacaa/ kuTherako haridre dve zyaamaa muuSakaparNikaa// BhS6.17.30/ viDaGgaM zigruvalkaM ca naktamaalaM mahauSadham/ gomuutrapiSTaM zvayathau mukhyamudvartanaM bhavet// BhS6.17.31/ dantii viDaGgaM triphalaa trayuuSaNaM kaTurohiNii/ citrakaM devakaaSThaM ca trivRtaa hastipippalii// BhS6.17.32/ cuurNanyetaani tulyaani dviguNaM syaadayorajaH/ kSiireNaaloDya piitaani zreSThaM zvayathunaazanam// BhS6.17.33/ triphalaayaastu kuDavaM pippaliikuDavaM tathaa/ viDaGgamaricaanaantu dve &dve &pale smRte// BhS6.17.34/ palaM palaM ca kurviita dantiicitrakayorapi/ palaM ca pippaliimuulaM &tuSTebhyazca palaM tathaa// BhS6.17.35/ zRGgaberapale dve ca gavyaatpaJca palaani ca/ zeSaaNyardhapaliinaani& yaani taani nibodha me// BhS6.17.36/ raasnaa balaa gokSurakaM madhukaM devadaaru ca/ vacaa saativiSaa paaThaa mustaa kaTukarohiNii// BhS6.17.37/ kaTphalaM saaribe dve ca zyaamaa bhallaatakaani ca/ punarnavaa &satejohvaa tvak ca patraM zataavarii// BhS6.17.38/ nidigdhikaa vyaaghranakhaM maJjiSThaa kuzazambhalii/ triphalaa trivRtaa bhaarGgii kuTajasya phalatvacaH// BhS6.17.39/ etadaahRtya sambhaaraM &dvistaavatsyaadayorajaH/ tadaikathyaM kRtaM yuktyaa lehayenmadhusarpiSaa// BhS6.17.40/ kSiiraM caanupibedyuktyaa nirannakSiirasevitaa/ ayorajiiyamityetat khyaataM siddharasaayanam// BhS6.17.41/ saMvatsaraprayogeNa zatavarSaaNi jiivati/ varSadvayena manujo dve jiiveccharadaaM &zate// BhS6.17.42/ nihanyaacchvayathuM ghoraM vRkSamindraazaniryathaa/ paaNDurogamathaarzaaMsi mandamagniM kRmiinapi// BhS6.17.43/ bhagandaraM kaamilaaM ca kuSThaani jaTharaaNi ca/ sapliihaanamapasmaaraM zuulaani parikartikaam// BhS6.17.44/ atisaaraM pramehaaMzca &kSatakaasaM kSayaM tathaa/ yasminyasminvikaare tu yogo+ayaM samprayujyate// BhS6.17.45/ taM taM nihanti vai rogaM devaariin kezavo yathaa/ anuprayogo laajaanaaM saktavo madhunaa saha// BhS6.17.46/ kSiiraanupaanaM lehyo+ayaM divasaan spta paJca vaa/ arzassvaamaatisaareSu vidhiH syaatparikartane// BhS6.17.47/ &tathaa kSiiNeSu kaaseSu jvareSu viSameSu ca/ &varSothito+api zvayathustasmaanmaasena zaamyati// BhS6.17.48/ rasaayanaprayogaacca puurvoddiSTaadyathaavidhi&/ zaaliin saSaSTikaaMzcaiva &navaannavikRtiistathaa// BhS6.17.49/ kSaaraamlalavaNaaMzcaapi sadaa &dhuumaM vivarjayet/ aagantuzvayathurvaapi yo vaa syaaddoSasambhavaH// BhS6.17.50/ laGganaizca vilepaizca &raktasekaiH prazaamyati/ avipaako jvarazchardirdaurbalyaM parikartikaa/ zvaaso+atisaaro hikkaa ca &zophasyopadravaaH smRtaaH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele &saptadazo+adhyaayaH// //aSTaadazo+adhyaayaH// athaata udaavartacikitsitaM vyaakhayaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.18.1/ prakRtyaa &vaatalo yastu ruukSaaNyannaani sevate/ kaSaayaM kaTukaannityaM rasaaMstiktaaMzca sevate// BhS6.18.2/ karkandhuuni &kapitthaani kariiralikucaani ca/ paaraavataani bhavyaani yaccaanyatphalamiidRzam// BhS6.18.3/ zuktakaani ca valluuraM piNyaakaM &kodravaudanam/ abhiSyandiini& kaTukaM vetrazaakaM ca sevate// BhS6.18.4/ vaatamuutrpuriiSaaNaaM &vidhRtyaa maithunasya ca/ etairanyaizca gurubhirhetubhiH kupito+anilaH// BhS6.18.5/ nigRhNaati gudadvaaraM zariiraM &vyaapya sarvazaH/ sa zoSayati tatrasthaH zariiraM zoSayan bhRzam// BhS6.18.6/ adhovahaani srotaaMsi pittazleSmavahaanyapi/ muutraannamalavaahiini badhnaati pavano bhRzam// BhS6.18.7/ &vaatasanduuSitaaste tu &dhaavanto hyuurdhvamaasthitaaH/ &aamapakvaazayasthaana& unmaadyanti& sudaaruNam// BhS6.18.8/ uurdhvaM &hyapaanassampraapya &codaanena samaagataH/ udaarvata iti proktaH zastrasarpaviSopaH// BhS6.18.9/ atha zuulaani tiivraaNi daaho muurcchaa vivarNataa/ &zuuyate vastimuulaM ca &muutravarvograhastathaa// BhS6.18.10/ &vataavatha ca kukSau ca hRdi paarzvodare tathaa/ devanaabhipariitazca nissaMjJo vetate+asakRt// BhS6.18.11/ &nizvasityatha taamyaMzca tRSyatyapi ca hikkate/ upadravaa udaavarte zRNu teSaaM cikitsitam// BhS6.18.12/ susnigdhamenamabhyajya tailena lavaNena ca/ saMkare &prastare svede &droNyaaM vaa svedayettataH// BhS6.18.13/ tato+asya gudamabhyajya niruuhaM sampradaapayet/ ekaM dvau vaa bhiSak kRtvaa yaavadvaa &saadhu manyate// BhS6.18.14/ suriruuDhaM ca taM jJaatvaa sukhaambupariSecitam/ uSNodakaanupaanaM ca bhojyenmRdumodanam// BhS6.18.15/ snuhaayaaH patrazaakena trivRcchaakena vaa punaH/ taabhyaaM yuuSeNa bhuJjiita yaccaanyadbhedanaM param// BhS6.18.16/ nityaM bhinnapuriiSaistaM bhojaniiyairupaacaret/ evaM tasya puriiSaM hi &vaayurbhuuyo na zoSayet&// ... ... ... ... ... ... ... ... //ekonaviMzo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... BhS6.19.1/ &sarvaaNyetaani liGgaani dRzyante &marmarogiNaH/ sannipaatasamuttho+asau naiva sidhyati karmaNaa// BhS6.19.2/ nirbhidyate devanaartaM dahyate marma duuyate/ bhaktadveSo jvaro muurcchaa &zvaasazca &paritapyate// BhS6.19.3/ bhinnavarNo+atha diinazca hRdi kaNDuuzca jaayate/ hRdrogaH krimijaH proktaH paJcamassa tu durjayaH// BhS6.19.4/ saadhyaastrayastu hRdrogaa vaatapittakaphaatmakaaH/ &dvau caasaadhyau smRtau tatra saadhyaanaaM zRNu bheSajam// BhS6.19.5/ hRdrogiNaM snehayitvaa &zamayecchodhayettathaa/ laGghayedacirottyaM &taM hRdrogaM vaatikaadvinaa// BhS6.19.6/ hariitakii vacaa raasnaa pippalyau vizvabheSajam/ zaThii puSkaramuulaM ca cuurNaM hRdroganaazanam// BhS6.19.7/ paaThaavacaayavakSaaraa &abhayaa caamlavetasam/ duraalabhaa citrakaM ca tryuuSaNaM lavaNatrayam// BhS6.19.8/ zaThii puSkaramuulaM ca tintriNiikaM sadaaDimam/ maatuluGgyaazca biijaani suukSmacuurNaani kaarayet// BhS6.19.9/ sukhodakena madyairvaa cuurNaanyetaani paayayet/ arzaH zuulaM sahRdrogaM gulmaM caapi vyapohati// BhS6.19.10/ sauvarcalaM zRGgaberaM daaDimaM saamlavetasam/ zvaasahRdrogazamanamidaM syaaddhiGgupaJcamam&// BhS6.19.11/ &paJcaazadabhayaakalkaM pale sauvarcalasya ca/ caturguNajale mukhyaM ghRtaprasthaM vipaacayet// BhS6.19.12/ etadvallabhakaM naama praaNinaaM sarpiruttamam/ amRtapratimaM sRSTaM zvaasahRdroganaazanam// BhS6.19.13/ pibetkalyaaNakaM sarpirdhaanvantaramathaapi vaa/ maatuluGgasya ca &rasaM &pibetkSaaraagadaanapi// BhS6.19.14/ zatapaakaM balaatailaM zairiiSaM sukumaarakam/ tailaanyetaani seveta sadaa hRdgadapiiDitaH// BhS6.19.15/ pibedrasaayanaM sarpiH kSiiraaNi ca guDaanapi/ pittahRdrogazamanaa ye coktaa ghRtamodakaaH// BhS6.19.16/ jiivakarSabhakau draakSaa zarkaraa zreyasii balaa/ dve mede dve ca kaakolyau &kharjuuryasitamutpalam// BhS6.19.17/ ghRtaprasthaM pacedebhiH tulyaaMzairmaahiSaM bhiSak/ caturguNena payasaa paatavyaM yuktitazca tat// BhS6.19.18/ vaatapittasamutthaane hRdroge naazanaM param/ vasaa laabhena majjaa ca tulyaM tailaghRtaM tathaa// BhS6.19.19/ amuuni laabhato dadyaadatha caapi caturguNam/ vacaa trikaTukaM raasnaa jiivantii jiivako balaa// BhS6.19.20/ nidigdhikaa caaMzumatii niilii bhaarGgiiM punarnavaa/ siddhamebhirmahaasnehaM balamaalokya paayayet// BhS6.19.21/ hRdrogaM vaatikaM snehaH sadya eva cikitsati/ vicaarayetsvayaM buddhyaa vaidyo hRdrogabheSajam// BhS6.19.22/ madhuraM pittahRdroge snigdhamuSNaM ca vaatike/ trayastu parizeSaa ye tiikSNoSNaistaanupaacaret// BhS6.19.23/ kSaaraiH kSaaraagadaizcaiva vamanaissavirecanaiH/ cikitsitaM vistareNa yaduktaM kRmikoSThinaam// BhS6.19.24/ tadeva& krimihRdroge kartavyamanasuuyayaa/ audakaanuupamaaMsaani dadhi dugdhaM guDo &rasaH// BhS6.19.25/ abhiSyandakaraM sarvaM vaatahRdroganaazanam/ etaanyeva tu zeSeSu hRdrogeSu vivarjayet/ laghuuni caannapaanaani zasyante teSu sarvadaa// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele &ekonaviMzo+adhyaayaH// //viMzo+adhyaayaH// athaataH kaasacikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.20.1/ paJca kaasaaH &samuddiSTaa vaatapittakaphaatmakaaH/ kSatajaH kSayajazceti teSaaM vakSyaami lakSaNam// BhS6.20.2/ udaavartaadabhiighaataad vyaayaamaaccaapi karzanaat/ saMbhojanaaddivaasvapnaad& drutapaanaatpralambanaat// BhS6.20.3/ karzitaanaaM ca rogebhyo doSaasaatmyakRtaatkSayaat&/ tiikSoSNagurusevaabhirnRNaaM kaasaa bhavanti te// BhS6.20.4/ teSaaM ruupaaNi vakSyaami cikitsaaM ca pRthagvidhaam/ maarutaatkaasate zuSkaM zuukapuurNagalo yathaa// BhS6.20.5/ niSThiivati ca zuSkaM ca &tatra mukte na kaasate/ &prataamyetkaasamaanasya hRdayaM &caavakRSyate// BhS6.20.6/ paarzve ca rujato+atyarthaM zvaasena ca vikuujati/ zaGkhayorjaayate zuulaM taaluzoSastathaiva ca// BhS6.20.7/ zyaave netre ca viikSyete &svaro varNazca &bhidyate/ vizeSaadriktakoSThazca kaasate vaatapiiDitaH// BhS6.20.8/ &amlaruukSaannapaanaadivyaayaamoSNaniSevaNaat/ &kaTukakSaararuukSaannatiikSNamadyaniSevaNaat// BhS6.20.9/ sadaahaH sajvarazcaiva pittakaasaH pravartate/ &haaridraM kaTukoSNaM ca piitaM SThiivati &caati saH// BhS6.20.10/ mukhasya kaTukatvaM ca tRSNaa caasyopajaayate/ &haaridre cakSuSii caasya lakSyete pittakaasinaH// BhS6.20.11/ abhiSyandigurusnigdhaziitamedyaannasevinaH&/ divaasvapnaprasaktasya& vegaaMzcaapi nirundhataH// BhS6.20.12/ kaphapraseko &bahalaH kaasastasyopajaayate/ gurutvaM ziraso+atyarthaM maadhuryaM vadanasya ca// BhS6.20.13/ &kaphaat styaanaM ca hRdayaM bhaktasyaanabhinandanam/ stambhazcaivaavipaakazca kaphakaasasya lakSaNam// BhS6.20.14/ vyaayaamaadbhaaraharaNaannigrahaadazvadantinaam/ nihanyate yasya vakSaH kSatakaasaH sa ucyate// BhS6.20.15/ saraktaM puutipuuyaabhaM grathitaM doSasaJcayam/ niSThiivati sa kaasaarto jvaryate caatisaryate// BhS6.20.16/ uro nirbhidyamaanaM ca manyate &prazvasityapi/ sa taamyetkaasamaanazca tRSNaa zoSo mukhasya ca// BhS6.20.17/ &muhuraazuuyate kaNThaH svarabhedazca jaayate/ saghoSaM kaasate caapi vikRtaM bhinnavisvaram// BhS6.20.18/ durgandhaM ca tathodgaaraM kSatakaase vimuJcati/ sarveSaaM sannipaataacca kSayakaasaH pravartate// BhS6.20.19/ tasya jvaraH paarzvarujaa hastapaadaM ca dahyate/ kaasamaanazca niSThiivet kaphapuurvaM sa zoNitam// BhS6.20.20/ kSiiyete balavarNau ca gaatraM ca parihiiyate/ na caasya svadate bhojyaM &na bhuktaM ca vipacyate// BhS6.20.21/ atisaaro jvarazchardirmuurcchaa caasyopajaayate/ kSayakaasassamaakhyaataH sa caasaadhyaH prakiirtitaH// BhS6.20.22/ kSatakaasastu yaapyaH syaatsaadhyaanaaM saadhanaM zRNu/ balavantaM &snehitaM ca zodhanaissamupaacaret// BhS6.20.23/ zodhitaM bhojayeccainaM puraaNaan zaaliSaSTikaan/ jaaGgalaanaaM ca maaMsaani niSevenmRgapakSiNaam// BhS6.20.24/ audakaanuupamaaMsaani guruuNi ca vivarjayet/ dazakalkopasiddhaM vaa kalyaNakamathaapi vaa// BhS6.20.25/ rasayanaM ca seveta sarpiH sarpirguDaani ca/ sarpirmodakayogaM vaa rasaayanavidhiM tathaa// BhS6.20.26/ yaduktaM zoNite puurvaM tatkaaseSvapi yojayet/ pippalyaamalakaM draakSaa tugaakSiiryatha zarkaraa// BhS6.20.27/ laajaa ghRtaM maakSikaM ca lehaH kaasavinaazanaH/ pippalyaamalakaM raasnaa leho maakSikasaMyutaH// BhS6.20.28/ hariitakyaassapippalyaazcuurNaM maakSikasaMyutam/ pralehaH syaanmadhughRtaM sakSaudraM zarkaraanvitam// BhS6.20.29/ tryuuSaNaM triphalaaM caiva padmakaM devadaaru ca/ raasnaaM balaaM viDaGgaani& suukSmacuurNaani kaarayet// BhS6.20.30/ cuurNaM zarkarayaa yuktaM lehayenmadhusarpiSaa/ eSa lehaH praNudati paJca kaasaan samutthitaan// BhS6.20.31/ yavakSaaraM viDaGgaani hiGgu bhaarGgii mahauSadham/ saindhavaM& pippalii raasnaa tulyaanyetaani cuurNayet// BhS6.20.32/ ghRtamaatraayutaM cuurNaM pibetkaasavinaazanam/ mandaagnitaaM tamazvaasaM hikkaaM caivaapakarSati// BhS6.20.33/ samuulaphalazaakhaaM tu kuTTayetkaNTakaarikaam/ taaM pacetsaliladroNe caturbhaagaavazeSitam// BhS6.20.34/ kaSaayaM taM parisraavya punaragnaavadhizrayet/ ghRtaM ca yuktyaa daatavyaM &kalkaaMzcemaanpradaapayet// BhS6.20.35/ duraalabhaa chinnaruhaa tryuuSaNaM citrakaM tathaa/ raasnaa karkaTakaakhyaa ca pippaliimuulameva ca// BhS6.20.36/ etaanyardhapaliinaani& tathaa phaaNitazarkaraa/ palaani viMzatiM datvaa taM lehaM saandramuddharet// BhS6.20.37/ ziite dadyaatpippaliinaaM cuurNasya kuDavaM mitam/ tugaakSiiryaazca kuDavaM madhunaH kuDavaM tathaa// BhS6.20.38/ taM lihyaanmaatrayaa lehaM paJcakaasavinaazanam/ hRdrogaanatha hikkaaM ca zvaasaM caivaapakarSati// BhS6.20.39/ siddhaM &mantraM yathaa sarpo naatikraamedudiiritam/ tathaa lehamimaM kaaso naatikraamati dehinaam// BhS6.20.40/ dazamuuliimapaanaargaM zaGkhapuSpiiM &zaThiiM vacaam/ citrakaM caatmaguptaaM ca pippaliimuulameva ca// BhS6.20.41/ balaaM puSkaramuulaM ca tathaiva gajapippaliim/ dvipaliinaan& pRthagdadyaatpratyagraM caabhayaazatam// BhS6.20.42/ &yavaaDhakaM sahaibhizca jalaM paJcaaDhakaM pacet/ avataarya yavaissiddhairuddharettu hariitakiiH// BhS6.20.43/ bhedanaM taasu kartavyaM tato vaMzazalaakayaa// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... //ekaviMzo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... &etadaalepanaM kaaryaM zaGkhakasya vinaazanam/ etaanyeva tu sarvaaNi kaSaayamupadhaarayet// BhS6.21.1/ tena ziitena kartavyaM bahuzaH pariSecanam// BhS6.21.2/ nityaM vegapratiighaataadajiirNaadhyazanaadapi&/ raktaM vaayuzca kupitau mastake pratitiSThataH// BhS6.21.3/ sa mastakagato vaayuH raktaM caikatra muurchitam/ udaye+arkasya saMpaataadaadityakaraduuSitam// BhS6.21.4/ vedanaaM janayettiivraaM zaGkhayormuurdhni gaNDayoH/ nighnanniva ziro+atyarthaM muhurgRhNaati paaNinaa// BhS6.21.5/ niSyandate hi &mastiSkamaadityoSmasamuddhatam&/ vardhate vardhamaane tu suurye ziirSarujaa &hyataH// BhS6.21.6/ sa mastiSkazca& nirvaati divasasya parikSayaat/ suuryaavarta iti praahurmunayo+anena hetunaa// BhS6.21.7/ kalyaaNakaM pibetsarpiH suuryaavartanipiiDitaH/ virecanaM ca kaaryaM syaat tathaa ziirSavirecanam// BhS6.21.8/ nasyakarma tathaa kuryaat snehazcottarabhaktikaH/ ghRtatailavasaabhistu dhaaryaaH syuH ziirSavastayaH// BhS6.21.9/ mayuuraan kukkuTaan laavaan kSiireNa saha saadhayet/ tatkSiiramanthanodbhuutaM& navaniitamathoddharet// BhS6.21.10/ &tatkSiire SaDguNe saadhyaM jiivaniiyaissahauSadhaiH/ tato+asya nasyaM daatavyaM suuryaavartavinaazanam// BhS6.21.11/ bilvamaMzumatii raasnaa sahadevaa punarnavaa/ kaalaa guDuucii suSavii padmakaM madhukaM balaa// BhS6.21.12/ etaanyaajena dugdhena siddhaani pariSecanam/ etairevauSadhaissiddhaM sarpiraajaM& vinaazayet// BhS6.21.13/ jaaGgalaani ca maaMsaani kaarayedupanaahanam/ tenaasya zaamyati vyaadhissuuryaavartassudaaruNaH// BhS6.21.14/ palalaM dadhi matsyaaMzca piSTaannavikRtiiH payaH/ &divaasvapnaM ca bhajatastrayaH kupyanti dhaatavaH// BhS6.21.15/ &manyaapaazcaatyaghaaTaasu tiivraaM kurvanti vedanaam/ tatazcaivotthitaa& tiikSNaa bhruvozcaakSNozca tiSThati// BhS6.21.16/ spandayed gaNDapaarzve ca hanuu &vaasthaaya tiSThati/ &netrayoraamayaan kuryaacchaGkhau caasya pratodayet// BhS6.21.17/ anantavaata ityeSa ziirSavyaadhiH sudaaruNaH/ sannipaatasamutthaanastasya vakSyaami bheSajam// BhS6.21.18/ &lalaaTasthasiraaM vidhyet snehapaanaM ca kaarayet/ kaayaM virecayedasya& zirazcaapi virecayet// BhS6.21.19/ cikitsitaM yathaakhyaataM suuryaavartazirograhe/ anantavaate tatkaaryaM tadaa sampadyate sukham// BhS6.21.20/ sambhojanaaddivaasvapnaacchardikSavathunigrahaat/ abhighaataatprataapaacca vegasandhaaraNaadapi// BhS6.21.21/ zirovahaaM bhRzaM &gRhya tasyobhau kaphamaarutau/ ziirSaardhaM zaGkhamuulaM ca daarayantau ca tiSThataH// BhS6.21.22/ zvayathurjaayate gaNDe cakSuzcaivaM virajyate/ ardhaavabhedako naama ziirSavyaadhiH sudustaraH// BhS6.21.23/ virecanaM ca ziraso nasyakarma ca kaarayet/ laabhatazca& vasaa sarvaa ghRtaM tailaM ca yuktitaH&// BhS6.21.24/ tasyaiva mahatiiM maatraaM paayayettena sidhyati/ kaarpaasabiijaM maaSaaMzca godhuumaan sarSapaan yavaan// BhS6.21.25/ paJcamuulyau tathaa dve ca kSiireNa saha saadhayet/ &auSNyamudvahataa tena naaDiisvedena svedayet// BhS6.21.26/ uSNaizca taiH kSiirasiddhaiH kuryaattasyopanaahanam/ karaJjaM zigrubiijaani tvak patraM zarkaraa tathaa// BhS6.21.27/ sarveSaaM ziirSarogaaNaametacchiirSavirecanam/ ziraso+ante lalaaTaante zaGkhaparyanta eva ca// BhS6.21.28/ manyayozcaapi pippalyaa dahetkaaNDena vaa punaH/ tathaivaardhaavabhedasya tenaiva vidhinaa &bhavet// BhS6.21.29/ vaatike ziirSaroge ca dahanaM zlaiSmike+api ca/ tasmaadatipravRddheSu ziirSarogeSu buddhimaan// BhS6.21.30/ aaraNyapippaliibhirvaa dahetkaaNDena vaa punaH/ ruukSaannasevinaaM nityaM tathodaavartinaamapi// BhS6.21.31/ uurdhvamutkramya pavanaH ziraHkampamudiirayet/ taM paayayenmRdu snehaM balaatailamathaapi vaa// BhS6.21.32/ nasyakarma snehapaanaM nityaM caivaanuvaasanam/ samaznataH sarvarasaanajiirNaadhyazanaadapi&// BhS6.21.33/ kurvanti muurdhni zvayathuM trayo doSaassamutthitaaH/ tasya puurvaM ziraaM vidhyet pibejjiirNaghRtaM tathaa// BhS6.21.34/ vizodhanaM dhuumapaanaM zirasazca virecanam/ ityeSa ziirSarogaaNaaM pradezaH parikiirtitaH// BhS6.21.35/ antaHkaNThagataan rogaan vakSyaami sacikitsitaan/ uccaiH pralaapaatsaMrambhaadatiivaadhyazanaadibhiH&// BhS6.21.36/ ruukSaannapaanasevaabhirbhinatti pavanaH param/ dhuumaayate galastasya tathaa dhumadhumaayate// BhS6.21.37/ duuyate hRdayaM caasya svarabhedazca& maarutaat/ nasyakarmaaNi paane ca balaatailaM prazasyate// BhS6.21.38/ &kaphavaatottare dhaaryaastathaiva kabalagrahaaH/ pippalii pippaliimuulaM maricaani hariitakii// BhS6.21.39/ zRGgaberaM yavakSaaro lodhraM tejovatii tathaa/ etaani samabhaagaani cuurNaani madhunaa saha// BhS6.21.40/ arocake zleSmabhave pradhaanaM mukhadhaavanam/ pippalyo madhukaM muurvaa candanaM kamalotpalam// BhS6.21.41/ uziiraM padmakaM lodhramelaa laamajjakaM tathaa/ etaani smabhaagaani kSaudreNa saha saadhayet// BhS6.21.42/ dviguNaM zarkaraaM dattvaa &pittajaayaamathaarucau/ ajaajyo maricaM kuSThaM bilvaM sauvarcalaM tathaa// BhS6.21.43/ madhukaM zarkaraa tailaM vaatike mukhadhaavanam/ jambvaamrapallavaM lodhraM triphalaa cavyaciktrakau// BhS6.21.44/ paTolaM naktamaalaM ca ziriiSaH khadiraasanau/ daarvii haridraa mustaa ca tejohvaa madhukaM balaa// BhS6.21.45/ etaani samabhaagaani kaSaayamupasaadhayet/ ityeSa kabalagraahaH kartavyo madhusaMyutaH// BhS6.21.46/ &saardrakazca kapittho vaa savyoSmadhuzarkaraH&/ arocakeSu sarveSu prazasto dhaaraNo& mukhe// BhS6.21.47/ ajaajyo maricaM draakSaa tintriNiikaM sadaaDimam/ sauvarcalaM kaaraviiM ca guDamaakSikasaMyutam// BhS6.21.48/ draakSaaghautakaya ... ... (?) &mukhabizodhanaH/ arocakaanaaM sarveSaaM prazastaH& kabalottamaH// BhS6.21.49/ sambhavanti trayo doSaaH gale &naasaudaneriNiim/ galazuNDiiM vardhayanti ghoraaM galavisaariNiim// BhS6.21.50/ siraavyadhaH snehapaanaM tiikSNaM &ziirSavirecanam/ &zastraavacaaro dhuumazca naazayedgalazuNDikaam// BhS6.21.51/ vaatikaH karNazuulazca karNavaatazca vaatikaH/ baadhiryaM ca samaakhyaatam vaatazleSmasamudbhavam// BhS6.21.52/ snehapaanaani nasyaM ca naaDiisvedopanaahanam/ aanuupaazca vasaa &majjaaH prazastaaH karNapuuraNe&// BhS6.21.53/ pippalyau bilvamuulaM ca kuSThaM madhukameva ca/ lodhravyaaghranakhaM maaMsii suukSmailaa devadaaru ca// BhS6.21.54/ garbheNaanena tailasya prasthaM mRdvagninaa pacet/ &muulakasyaardrakasyaapi rasau snehasamau tathaa// BhS6.21.55/ tena karNe picuM dadyaannasyakarma ca kaarayet/ tenopazaamyati kSipraM karNazuulassudaaruNaH// BhS6.21.56/ zairiiSaM zatapaakaM ca balaatailaM ca mizrakam/ aazu karNagataM zuulaM baadhiryaM caapakarSati&// BhS6.21.57/ &chaagasarpamayuuraaNaaM nakrazalyakayorapi/ tulaaM maaMsasya vipacet &kSiiradroNeSu saptasu// BhS6.21.58/ paadabhaagaavaziSTantu ziitaM puutaM &vimanthayet/ tatra yannavaniitaM syaattadebhirvipacetsamaiH// BhS6.21.59/ kSavaH ... phaNijjako ... &saindhavaM balaa/ vacaa vyaaghranakho& maaMsii devadaarvagaruu tathaa// BhS6.21.60/ jiivakarSabhakau &medaa zRGgii karkaTakasya ca/ aatmaguptaaphalaM draakSaa tvakpatramatha vaalukam// BhS6.21.61/ tatsarvaM sraavayitvaa tu svanuguptaM nidhaapayet/ &picumabhyaJjanaM paanaM vastikarma ca kaarayet// BhS6.21.62/ etena ziirSarogaazca karNazuulaani yaani ca/ karNasraavaazca zaamyanti rogaa jatrugataazca ye// BhS6.21.63/ etadvaatottare proktaM karNazuule cikitsitam/ &ata uurdhvaM pravakSyaami raktajaM krimijaM ca yat// BhS6.21.64/ yadaa duSTaM pittaraktaM karNameva& pradhaavati/ zvayathuzca hi raagazca karNazuulazca jaayate// BhS6.21.65/ vidhyetsiraaM lalaaTasya dadyaaccaasya virecanam/ ... mle zirapaanaM (?) ca tathaa ziirSavirecanam// BhS6.21.66/ akriyaabhiH kriyaabhizca &karNe paakaM niyacchati/ tasyopanaahaM kurviita vraNatailaM ca ropaNam// BhS6.21.67/ tathaa &karNazalaakaabhiH karNasraavaM vizodhayet/ trayuuSaNaM saindhavaM kuSThaM maJjiSThaa madhukaM tathaa// BhS6.21.68/ raasnaa haridraa tejohvaa varaaGgaM tilvakatvacaH&/ laakSaa muurvaa &rubuurkaakakesaraasanaviiraNaaH&// BhS6.21.69/ suukSmailaa tagaraM patraM tvagvyaaghranakhameva ca/ aaramaalatilaa maaSaa bhuurjagranthirnidigdhikaa// BhS6.21.70/ etaistulyakRtairbhaagaistailaprasthaM vipaacayet/ bhoginazca vasaaM dadyaanmaaMsaM babhroH kharasya ca// BhS6.21.71/ etena puurayetkarNaM muhuurtaaccaavanaamayet/ karNasraavaM karNazuulaM baadhiryaM karNavedanaam// BhS6.21.72/ sarvaaMzcaiva zirorogaan tailametanniyacchati/ karNasrotassu &ruddheSu taaluke mastake tathaa// BhS6.21.73/ &vedanaa jaayate tiivraa vidaahastodavibhramau/ etani karNazuulasya kRmijasya maniiSiNaH// BhS6.21.74/ ruupaaNyaahuH& samastaani &sa caasaadhya ihocyate/ pataGgaH &zatapadyazca tathaa kiiTapipiilikaaH// BhS6.21.75/ pravizya karNasroto vai bhRzaM kurvanti vedanaam/ &karNau nistudyatastasya tathaa ghuraghuraayaNam// BhS6.21.76/ kiiTe carati ruk tiivraa &niSpandena bhavedaruk/ &madhuzuktena payasaa surayaa vaa++aasavena vaa// BhS6.21.77/ uSNena puurayetkarNaM muhuurtaaccaavanaamayet/ srute kiiTe tu yadyasya karNasraavaH pravartate// yathoktaM tasya kurviita karNasraavacikitsitam&/ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... //dvaaviMzo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... BhS6.22.1/ ajiirNe yaddivaa bhuktaM na duSyati yathaa nRNaam/ &vyuSitaM duuSyate vaapi tatra hetuM nibodha me// BhS6.22.2./ vyaayacchato& vicarataH vyaakSiptamanasastathaa/ mande rasapraseke ca divaabhuktaM na duSyati// BhS6.22.3/ kamalapratimaM praahurhRdayaM divasakSayaat/ saMvRtaM& vivRtaM caiva bhavatyaadityarazmibhiH// BhS6.22.4/ vibuddhe hRdaye caasya srotassu vivRteSu ca/ hRdayaprabhavaazcaasya srotobhirvivRtairdivaa// BhS6.22.5/ na kledamupagacchanti divaa tenaasya dhaatavaH/ ajiirNe praataraaze tu tRptasyaapi divaa tatha// BhS6.22.6/ anena vidhinaa &bhuuyaH saayamaazo na duSyati/ &vyuSitaM &duuSyate caapi rogaan saJjanayatyapi// BhS6.22.7/ &saMvRteSvayaneSvevaM vaayuzcaagnizca dehinaam/ vyaayaaminaM vinaiveha& tau &hyannaM pacato nizi// BhS6.22.8/ &mlaane tu hRdaye &raatraavutklezaikapadeSu ca/ saMvRteSvapi srotassu &vyaayaamaM ca na sevate// BhS6.22.9/ yadannazeSaM hRdaye tiSThatyaamaazaye+api ca/ tenaasyaamapralambena &dehe paktimagacchataa// BhS6.22.10/ hRdaye& vyaadhite& ruddhe viNmuutre+asya nizaatyaye/ upasthite caannarase pittazleSmasamudbhave&// BhS6.22.11/ annasaMpuTaruddhe ca maarute cordhvamaasthite/ hRdayagrahamutklezaM& hRllaasaM gurugaatrataam// BhS6.22.12/ tadannazeSaM janayenmuurchaa parikinii(?) tRSaam/ jvaraM chardimatiisaaraM hikkaaM bhaktasya vaarucim// BhS6.22.13/ ajiirNe &vyuSitaM kuryaadrogaanetaan viSopamaan/ tasmaadajiirNe &vyuSitaM bhojanaM pratiSidhyate&// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... //trayoviMzo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... BhS6.23.1/ nidraaM caivaatinidraaM ca muurchaaM caiva nibodha me/ tamasaa hi samaakraante &sattve divasasaMkSayaat// BhS6.23.2/ indriyaaNyasya karmabhyaH kramaatpraviramantyatha&/ bhukte+anne pacyamaane ca zleSmaNaa hRdgatena tu// BhS6.23.3/ vivRddhena niruddheSu cakSuHzrotravaheSu ca/ karmakriyaasuuryapaadaizcheditaa praaNino divaa// BhS6.23.4/ zaariiramaanasaizcaiva taistairuktairupaahRtaa&/ evaMkriyaannasaMjJaani tandraa vizati taamasii// BhS6.23.5/ evaM sarveSu bhuuteSu nidraa naamopajaayate/ cintaazokazramaharii brahmaNaa vihitaa puraa// BhS6.23.6/ &svapatastasya dehe+asmin praaNaapaanau &sahoSmakau/ &jaagRtaH &jiivasaMyuktastenaasau na vinazyati// BhS6.23.7/ indriyaaNaamuparame manassuuparataM yadaa/ sevate gocaraM teSaaM viddhi taM svapnanaamakam// BhS6.23.8/ pitRdevamanuSyeSu &saMbhaaSaNamupaiti ca/ paraM ca labhate svapnabhedassa& hi na vaatmanaH// BhS6.23.9/ atinidraa tu jantuunaaM zleSmaNyucchraayamaagate/ vaatottaraaNaaM &niyataM nidraa naazaM vrajatyapi// BhS6.23.10/ vastayaH snehapaanaani graamyaanuupaudakaa rasaaH/ guDadugdhasya paanaM ca nidraasaMjananaM param// BhS6.23.11/ &abhyaGgodvartanaM snaanaM madyaM ghRtaM tathaa/ manaHprasaado& nirvaaNaM naSTanidrasya bheSajam// BhS6.23.12/ dhuumapaanaM virekazca &kaayasya zirasastathaa/ pracchardanaM laGghanaM ca nidraasaGgaM& nivartayet// BhS6.23.13/ &ayaanayaanaM vyaayaamo &guuDhaarthaparicintanam/ yavaannanityasevaatha nidraasaGgaM& nivartayet// BhS6.23.14/ indriyaaNaaM prasannatvaM manastaalvantaraazritam/ hRdi santiSThate cittaM &buddhisarvendriyaazrayam// BhS6.23.15/ sannipatya ca raktaM ca trayo doSaazca duuSitaaH/ sampiiDayantiiha nRNaaM hRdayaM zoSayantyapi// BhS6.23.16/ aazuSyamaaNaM hRdayaM &pramaadaaddhi vimuhyati/ saMpiiDitaM ca hRdayaM manazcittaM ca mohayet/ sadanaaccittamanasoH sampraapnoti visaMjJataam// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... //caturviMzo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... &pajaarditam/ BhS6.24.1/ &hanugrahaM paadaharSaM paarzvazuulaM jvaraM kSayam/ vardhmakuNDalikRcchraaNi hRdgrahaM &gaatrajaM klamam// BhS6.24.2/ aziitiM& vaatikaan rogaan tailametadvyapohati/ sannipaatasamutthaaMzca saMsRSTaaMzcaikajaaMstathaa&// BhS6.24.3/ yonivyaapattivandhyaatvaM pravRddhaM &yadasRgdaram/ balavarNakaraM caiva kaasakSayanirbahaNam// BhS6.24.4/ balaamuulaatpalazataM &dazamuulaacchataM tathaa/ zataavaryaa guDuucyaazca raasnaamadhukadaaruNaH// BhS6.24.5/ kuryaaddazapalaanbhaagaan kulutthaan badaraan yavaan/ maaSaaMzca kuDavaaMzena& jaladroNeSu paJcasu// BhS6.24.6/ kvaathaM droNaavaziSTantu tailaaDhakasamaayutam/ ghRtaprasthena vipacet kSiiradroNena caapyatha// BhS6.24.7/ &peSyaan pradadyaadvaidyo vai tagaroziiravaalakam/ kuSThadhaanyakamustailaa &vacaaJcaagurucandanam// BhS6.24.8/ paripelavakaaliiyaM& maaMsiiM zriiveSTakaM rasam/ kunduruSkaM ca takkolaM& saralaM& nalikaaM nakham// BhS6.24.9/ spRkkaakuMkumakarpuuraM jaatitindukayoH phalam/ patraM corakanaagaahvaM& zataahvaaM sahareNukaam&// BhS6.24.10/ &saturuSkaM jiivaniiyaM& priyaMguM &hapuSaaM tathaa/ sthauNeyakamuziiraaNi zaileyaM ca samaM ghRtam// BhS6.24.11/ kalkapiSTaiH pacettailametadvaataamayaapaham/ paane caabhyaJjane &nasye vastau caapi prayojayet// BhS6.24.12/ sarvadehaazrayaa vaataaH saMsRSTaazcaikajaazca ye/ teSaaM nigrahaNe yuktamityuvaaca punarvasuH// BhS6.24.13/ tailenaanena satataM vidhivattarpitaM naram/ sarvaamayaa varjayanti sihmaavaasaM yathaa mRgaaH// BhS6.24.14/ balaayaa jaatasaaraayaastulaaM kuryaatsukuTTitaam/ pacettoye caturdroNe caturbhaagaavazeSitam// BhS6.24.15/ palaani daza piSTaani balaayaastatra daapayet/ luJcitaanaaM tilaanaantu dadyaattailaaDhakadvayam// BhS6.24.16/ caturguNena payasaa pacettanmRdunaagninaa/ vaatavyaadhiSu sarveSu raktapitte& kSatakSaye// BhS6.24.17/ vyaapannaasu ca yoniiSu zastaM naSTe ca retasi/ taaluzoSaM tRSaaM daahaM paarzvazuulamasRgdaram// BhS6.24.18/ hanti zoSamapasmaaraM visarpaM sazirograham/ aayurvarNakaraM proktaM balaatailaM prajaakaram// BhS6.24.19/ raasnaamuulasya kurviita dve zate ca balaazatam/ zataavariiguDciibhyaaM &varaNaacca zataM zatam// BhS6.24.20/ aaDhakiizigrukairaNDaziriiSaaragvadhaadapi/ &zvadaMSTraabhuutikaabhyaaM ca pRthak &paJcapalaM kSipet// BhS6.24.21/ toyadroNeSu &dazasu saadhayetsuukSmakuTTitam/ &droNaavazeSe tasmiMstu tailasyaardharmaNaM pacet// BhS6.24.22/ droNaan daza ca dugdhasya ghRtasyaardhaDhakaM tathaa/ tadaikadhyaM vipaktavyaM garbhe caatra vipaacayet// BhS6.24.23/ madhukaM maalatiipuSpaM maJjiSThaaM madayantikaam/ &kaazmaryaamajamodaaM ca zRGgiiM kapilamustakam// BhS6.24.24/ aatmaguptaaDhakiimuurvaavaartaakaani madhuulikaam/ sahadevaamathairaNDaaM& rohiSaM navamaalikaam// BhS6.24.25/ phaNijjakaM madhuukaani &viiraaniirakadambakam/ phalaM ca piilupaalaazaM kumaaryazvatthataindukam// BhS6.24.26/ hriiberaM pippaliikuSThaM draakSaaM kaTukarohiNiim/ kaayasthaaM ca vayasthaaM ca madhuparNiiM sacitrakaam// BhS6.24.27/ mahaapuruSadantaaM ca modakiiM sallakiimapi/ devadaarvaguru &zreSThaM candanaM paripelavam// BhS6.24.28/ niilotpalamuziiraaNi mRdviikaaM saamlavetasaam/ etaiH palasamaiH piSTaissamaM tailaM vipaacayet// BhS6.24.29/ bhojane+abhyaJjane paane vastau nasye ca zasyate/ vaatavyaadhiSu sarveSu kSatakSiiNe zirograhe// BhS6.24.30/ svarakSaye raktapitte hikkaazvaaseSvasRgdare/ maarute pittasaMsRSTe saMsRSTe zoNitena ca// BhS6.24.31/ &viSamajvarahRdroge gaatrakampe tathaiva ca/ apasmaare raktagulme puMsaaM naSTe ca retasi// BhS6.24.32/ raasnaatailamidaM zreSThaM balamaaMsavivardhanam/ samuulapatrazaakhasya zataM sahacarasya ca// BhS6.24.33/ caturSu& toyadroNeSu saadhayetsuukSmakuTTitam/ droNaavazeSapuute ca &pacettailaaDhakaM zanaiH// BhS6.24.34/ &ambujaanuupamaaMsaizca zirastasyopanaahayet/ &nasyakarma ca kurviita &picuM muurdhni ca daapayet// BhS6.24.35/ mukhaM &vighaTayettasya sandaMzena yathaasukham/ bhRGgaareNa prayacchecca snehamaaMsarasaM tathaa// BhS6.24.36/ avyaadadaanasya tathaa dantaanuddhaaTya& saMhataan/ aamaazayagate vaate &snehairnopacared bhiSak// BhS6.24.37/ laGghanaM tasya kurviita tathaa saMzodhanaani ca/ aamapralepasambhuutaH zleSmasthaanagato+anilaH// BhS6.24.38/ snehairmaaMsarasaizcaiva snehyamaano vivardhate/ tasmaattasya viruukSaaNi bhojanaani kaTuuni ca// BhS6.24.39/ aahaare cauSadhaarthe ca vidadhyaaczaastrakovidaH/ aamaazayasthe vamanaM kSaaraaH kSaaraguDaastathaa// BhS6.24.40/ ariSTaazziidhavazcaiva hitaM maaMsaM ca jaaGgalam/ zyaamaakaaH koraduuSaazca mudgaa lohitazaalayaH// BhS6.24.41/ svedo yavaannaM ca hitamaamaazayagate+anile/ yadaa pakvaazayagato ruupaaNi kurute+anilaH// BhS6.24.42/ siraasu sarvagaatreSu majjasvasthigato+api vaa/ &niruupya ruupamuktasya tasya kuryaaccikitsitam// BhS6.24.43/ kRtsnaM yadupadiSTaM tu vaatavyaadhicikitsitam/ raktasthaanagate vaayau puurvamuktaM cikitsitam// BhS6.24.44/ vaatazoNitake tattu kuryaadraktagate+anile/ samutthitaayaaM gRdhrasyaaM balaatailaM prazasyate// BhS6.24.45/ zreSThaM muulakatailaM vaa tailaM sahacarasya vaa/ vastayaH snehapaanaani snehazconmardanani ca// BhS6.24.46/ gRdhrasyaaM tu prazasyante zoNitasya ca mokSaNam/ aziitirvaatajaa rogaaH ye ye puurvaM prakiirtitaaH// BhS6.24.47/ teSaameSaa cikitsaa tu vaayoH sthaaneSu saptasu/ saadhyaa ye caapyasaadhyaastu rogaa maarutasambhavaaH// BhS6.24.48/ utpatantyatha tiSThanti vaayoH sthaaneSu saptasu/ asthimajjaagato& bhaGgaM kampanaM gaatrazoSaNam// BhS6.24.49/ pakSagrahamapasmaaramunmaadamapi caarditam/ hanugrahaM kuNiM &kubjaM paaGgulyaM sandhivicyutim// BhS6.24.50/ &karoti maaruto+anye ca vaatarogaa bhavantyapi/ &saadhyaan sthaanavazaadeva taaMzcikitsedyathaakramam// BhS6.24.51/ itiiyaM vistareNoktaa cikitsaa vaatarogiNaam/ vaato hi jiivite hetuH praaNinaaM ca &tathaatyaye// BhS6.24.52/ santatyaa gamayennityaM suuryaM candramasaM tathaa/ varSaNaM vaayunaa &loke tathaiva ca nivaaraNam// BhS6.24.53/ vahate ca vimaanaani sarvazaH svargavaasinaam/ saagare kurute velaaM vaayurmeghaan sRjatyapi// BhS6.24.54/ vigatirvaayunaa megho &vidyudbhavati vaayunaa/ trailokyadhaarii pavanassarvaM vaataatpravartate// BhS6.24.55/ &nirvartayetpuSpaphalaM vaayurdhaarayate jalam/ ulkaapaataan mahiikampaan &dharaNiidhaaraNaani ca// BhS6.24.56/ aakaaze& dhaarayedgaGgaaM vaayustvatibalaanvitaH/ &etaazcaanyaazca bahavo vaayorguNavibhaavanaaH&// BhS6.24.57/ tasmaatprayatnatastasya cikitsaaM bhiSajaaM varaH/ kuryaacchaastraanusaareNa tathaa siddhimavaapnuyaat// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele caturviMzo+adhyaayaH// //paJcaviMzo+adhyaayaH// athaataH &pliihahaliimakacikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.25.1/ abhiSyandiini bhojyaani &bhuJjiitaatiiva yo naraH/ laGghito vaa &virikto vaa vyaayaamamupasevate// BhS6.25.2/ bhuktvaa piitodako yastu sahasaa saMpradhaavati/ pRSThayaanaad drutaaccaapi plavanaatsnehavibhramaat// BhS6.25.3/ rogairanyaizca klinnaanaaM kurbalaanaaM ca dehinaam/ pliihaa sthaanaatpravardheta& tasya ruupaaNi me zRNu// BhS6.25.4/ karotyagnermaardavaM ca zuulaM kaThina &eva ca/ mahaaparigrahazcaiSa pliihaa vaatasamudbhavaH// BhS6.25.5/ sajvaraH sapipaasazca svedanastiivravedanaH/ piitakaH stabdhagaatrazca pliihaa pittaatmako bhavet// BhS6.25.6/ nityaanaahitakoSThazca &nityodaavartapiiDitaH/ vedanaabhipariitazca pliihaa zleSmaatmako& mataH// BhS6.25.7/ trayaaNaaM yatra ruupaaNi doSaaNaaM lakSayed bhiSak/ asaadhyamiti taM vidyaat pliihaanaM saannipaatikam// BhS6.25.8/ muSTimaatrassusaadhyastu ¶mastamupaacaret/ atipramaaNavRddhastu na sidhyati kathaJcana// BhS6.25.9/ sarveSu teSu &daurbalyamaanaaho gaatrasaadanam/ arucizcaavipaakazca varcomuutragraho jvaraH//& BhS6.25.10/ maardviikaM ca pibedyuktyaa gaNDiiraariSTameva vaa/ candraprabhaM zaarkaraM vaa paayayettu haliimake// BhS6.25.11/ ayorajiiyaM kSiireNa paayayettu rasaayanam/ agastyaabhayalehaM vaa seveta prayataH zuciH// ityaaha bhagavaanaatreyaH// iti bhele paJcaviMzo+adhyaayaH// //SaDviMzo+adhyaayaH// athaato+apatantrakacikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.26.1/ ruukSaannapaanasevaabhirvegasandhaaraNena ca/ karzitasyaatimaatrantu& ceSTitasya tathaiva ca// BhS6.26.2/ viriktayuktanasyasya vastinaa karzitasya ca/ apatantritabhaktasya bhaktasyaapyatisevinaH// BhS6.26.3/ zuddhaH pakvaazayagato vaayurvRddhaH prapadyate/ sa &piiDayitvaa hRdayaM dhamaniirdaza saMsthitaH// BhS6.26.4/ uurdhvamaapuurya srotaaMsi zirazzaGkhau ca dhaavati/ &aakSepaattasya gaatraaNi naamyante& ca dhanuryathaa// BhS6.26.5/ nimiilitaakSaH stabdho vaa nirucchavaaso viceSTate/ &kRcchraacchavasiti &sarpiiva kuujatyapi kapotavat// BhS6.26.6/ mukte ca hRdi vaatena punaH svaasthyaM niyacchati/ bhuuyastu zete srastaakSo muhyatyaprayato yathaa// BhS6.26.7/ ghorassa vaatiko rogo dhamaniihRdayaazritaH/ sannirodhaacca naaDiinaaM yantritaanaaM ca vegataH// BhS6.26.8/ srotasaaM vyaakuliibhaavaannityaM syaadapatantrakaH/ na cainaM vaamayeddhiiro na caapyenaM virecayet// BhS6.26.9/ na caasyaasthaapanaM dadyaanna cainamapatarpayet/ pippalyo+atha viDaGgaani zigruuNi maricani ca// BhS6.26.10/ etaani suukSmapiSTaani &kuryaacchiirSavirecanam/ zvasato yasya saMvRddhiH zleSmaNo maarutasya ca// BhS6.26.11/ tasya zleSmaNyupahate &saMjJaa samupajaayate/ sauvarcalaM daaDimaM ca tathaa hiMgvamlavetasam// 6.2BhS6.12./ mahauSadhaM ca piitaani naazayantyapatantrakam/ hiGgu puSkaramuulaM ca tumburuuNi hariitakii// BhS6.26.13/ &yavakvaathodakenaitaddaatavyaM lavaNaistribhiH/ hRdrogaM paarzvazuulaM ca pravRddhaM caapatantrakam// BhS6.26.14/ yogo+ayaM zamayatyaazu zuulaM gulmaM ca vaatikam/ vibhiitakaM caativiSaaM& bhadramustaaM sapippaliim// BhS6.26.15/ bhaarGgiiM sazRGgaberaaM ca suukSmacuurNaani kaarayet/ taani cuurNaani &madyena piitaanyuSNodakena vaa// BhS6.26.16/ naazayanti nRNaaM kSipraM zvaasakaasapataanakam/ hariitakii vacaa raasnaa saindhavaM saamlavetasam// BhS6.26.17/ ghRtamaatraasamaayuktaM naazayatyapataanakam/ zukanaasaa mahaavallii dve bRhatyau mahauSadham// BhS6.26.18/ niculazcaiva bhaarGgii ca ... ... kaalikaa/ punarnavaa ceti samairakSamaatraiH pacedbhiSak// BhS6.26.19/ toyaaDhake ghRtaprasthaM tatsiddhaM caapi paayayet/ zvaasakaasaa mahaahikkaa& &hRdrogazcaapatantrakaH&// BhS6.26.20/ naatikraamedidaM sarpiH velaamiva mahodadhiH/ kaakaadanii balaalambaa& dve bRhatyau mahauSadham// BhS6.26.21/ kadambapuSpii kaalaa ca &candravallii tathaa vRSaa/ aadaarii ca vidaarii ca suvahaa kezavatyapi// BhS6.26.22/ eteSaaM dvipalaan bhaagaan jaladroNe vipaacayet/ etairevaakSamaatraizca ghRtaprasthaM vipaacayet// BhS6.26.23/ dviguNena kaSaayeNa tatsiddhaM yuktiyaH pibet/ &asaadhyaaM mahatiiM hikkaaM zvaasaM caivaapakarSati// BhS6.26.24/ hariitakyaazca paJcaad dve ca sauvarcalaatpale&/ vipaacayed ghRtaprasthaM dviguNakSiirasaMyutam// BhS6.26.25/ apataanaM sahRdrogametasarpirvyapohati/ hikkaazvaasau& ca saMvRddhau sadya eva cikitsati// BhS6.26.26/ atapaanakanaazaarthametaduktaM cikitsitam/ athaarditaanaaM vakSyaami cikitsaaM lakSaNaani ca// BhS6.26.27/ zastrakaaSThaprahaaraacca& graamyadharmaatisevanaat/ chardanaanmadyapaanaacca dhanuSazca vikarSaNaat// BhS6.26.28/ nityaM vyaayaamaziilaanaaM patanaallaGghanaadapi/ &avatantritabhaktasya vyaadhinaa &karzitasya ca// BhS6.26.29/ narasya kupito vaayuruurdhvameva prapadyate/ hanumuulaM zirazcaapi griivaaM caivaardayatyapi// BhS6.26.30/ sa &jihmaM kutute tasya vadanaM cakSureva ca/ kampate+asya zirogriivaM naasaa vakriibhavatyapi// BhS6.26.31/ &tasyaakSiNii nimiilyete niSpande &viSame tathaa/ uurdhvaM viprekSate+atyarthaM tiryagaakekarekSaNaH// BhS6.26.32/ oSThau zvayathumantau& ca cibukaM ca vinaamyate/ SThiivatyathaatimaatraM& hi kalaa sajjati caasya vaak&// ... ... ... ... ... ... ... ... ... //saptaviMzo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... &naaM vraNanaazanaaH/ BhS6.27.1/ vraNasya kaale sampazyan tataH kuryaadupakramam/ bhedanaM paacanaM caiva stambhanaM zoSaNaM tathaa// BhS6.27.2/ sraavaNaM ropaNaM caiva vraNe kuryaadupakramam/ uditaa karNamoTazca& raasnaa muulakaparNikaa// BhS6.27.3/ zukanaasaa sugandhaa ca samaGgaa& caiva kuSThakam/ kaaleyakaM balaa dantii paaThaa& zatapadii& sthiraa// BhS6.27.4/ &piiDaniiyaH& praleyo+ayaM vraNazvayathunaazanaH/ udumbaraH& ziriiSazca madhukaM candanaM tilaaH// BhS6.27.5/ &indukaantaM samudraantaa tathaiva ca zataavarii/ niilotpalaM padmakaM ca &tvacaa dve caapi saaribe// BhS6.27.6/ eSa pralepo gaaraM ca vraNaanaaM &tu vinaazayet/ tilakalkassamadhukaH& picumandasya& kalkavaan// BhS6.27.7/ &puurvaabhyaaM sarpiSaa yukto vraNeSu vraNaropaNaH/ triphalaa dhaatakii lodhraM samaGgaa madhukaM balaa// BhS6.27.8/ dve bRhatyau samudraantaa tathaiva ca zataavarii/ niilotpalaM kaTphalaM ca maalatii svarNayuuthikaa// BhS6.27.9/ eSaaM kalkaissamaissiddhaM tailaM syaad vraNaropaNam/ &nimbvaamraamalakiinaaM ca pallavaM madhukaM balaa// BhS6.27.10/ etaizzakRdrasesiddhaM& tailaM vraNanibarhaNam/ nyagrodhodumbaraazvatthaplakSapaaThaavaraarjunaaH&// BhS6.27.11/ zamiibadaryaa eteSaaM kaSaayaa vraNadhaavanaaH/ yavaannaM zaalikaa raktaa mudgaa niivaaraSaSTikaaH// BhS6.27.12/ jaaGgalaani ca maaMsaani vraNitazziilayetsadaa&/ amlaM dadhi ca zaakaM ca maaMsaM caanuupavaarijam// BhS6.27.13/ kSiiraM guruuNi caannaani vraNitaH parivarjayet/ etanupakramaan kuryaad vraNe kaayacikitsakaH// BhS6.27.14/ zalyakRccaapi kurviita vraNe zeSaanupakramaan/ chedyaM bhedyaM ca lekhyaM ca &siivyaM pracchanameva ca// BhS6.27.15/ paacanaM yacca tastulyaM bhavedanyacca kiMcana/ dvaadaza vraNadoSaazca& pariikSaa caiva SaDvidhaa// BhS6.27.16/ &upakramaazca SaTtriMzanniyataaH zalyahetuke/ uddezataH kriyaazcaitaaH kuryaatkaayacikitsakaH// BhS6.27.17/ triphalaa madhukaM lodhraM maJjiSThaa bilvazuNThikaa/ samaGgaa dhaatakii laakSaa viryaasaH zaalmalerapi// BhS6.27.18/ paalaazasya ca niryaaso niryaasaH kakubhasya ca/ suukSmaanyetaani cuurNaani vraNaanaaM ropaNaM param// BhS6.27.19/ gugguloH sallakiinaaM ca sarjasya tinizasya ca/ niryaasaa ropaNaaH poktaaH samastaaH pRthageva vaa// BhS6.27.20/ vraNe dhuumakramaa ye ca pratyutpattau ca yaa kriyaa/ etaccheSaM zalyakRtaa kartavyaM dRSTakarmaNaa// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele &saptaviMzo+adhyaayaH// //aSTaaviMzo+adhyaayaH// &athaataH paanaatyayacikitsitaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS6.28.1/ &sarve lavaNavarjyaastu rasaa madye pratiSThitaaH/ tiikSNaM coSNaM tathaa &suukSmamaazukaari& vyavaayi ca// BhS6.28.2/ &diipaniiyaM ca hRdyaM ca sarvabhuutahitaM laghu/ cintaazorkaklamaharaM ratipriitivivardhanam// BhS6.28.3/ harSasthaane harSakaraM bhayasthaane bhayaapaham/ rativihaarajananaM dyutizauryakaraM ¶m// BhS6.28.4/ zariiraavayavaan sarvaananugacchatyaNuunapi/ &taikSNyaanmohayate cittamauSNyaatpittakaraM ca tat// BhS6.28.5/ hRdyaM &vaizadyabhaavaacca raukSyaanmaarutakopanam/ zleSmaghnaM tiikSNabhaavacca harSaNaad vRSyamucyate// BhS6.28.6/ madyaavacaaraNaattasya kupitau pittamaarutau/ zoSayetaaM rasavahaaH siraaH &kloma ca taalu ca// BhS6.28.7/ &tRSaapariitasso+atyarthaM paanamevaabhinandati/ piitaM piitaM zoSayato dehe tasyaagnimaarutau// BhS6.28.8/ gacchatyaazu jaraaM dehe sikataayaamivodakam/ tasmaadahoraatramapi pibataH paanasevinaH// BhS6.28.9/ tRSNaa nopazamaM yaati paanaM jiiryati caazu ca/ bhraamitasya tu madyena pittaM vaayuzca dehinaH// BhS6.28.10/ vihiine cittamanasi buddhiM piiDayatastataH/ &sa roditi praharati visRjatyati dhaavati// BhS6.28.11/ patatyutpatate hanti &bahvabaddhaM ca bhaaSate/ gacchatyagamyaamanyaaM& ca kaaryaakaarye na budhyate// BhS6.28.12/ &tathaa zvabhre ca patati &zete ca mRtazaayikaam/ nagno &vizedvicaitanyaM vicareddhi vicetanaH// BhS6.28.13/ &iidRzo+api bhavenmattaH paanenonmathitendriyaH/ pramaaNena pibenmadyaM naatiseveta paNDitaH// BhS6.28.14/ yuktyaa tu sevyamaanaM tatpaanaM caamRtamucyate/ paanaM tadbhojane+atyarthaM rucimantaM& karoti ca// BhS6.28.15/ harSaM janayate striiSu &tajjarogaM cikitsakaH/ paanenaiva prazamayennaanyattasya cikitsitam// BhS6.28.16/ tasmaanmadyaM niSeveta zubhraaNi vacanaani ca/ bhajellaghuuni caannaani jaaGgalaanna mRgadvijaan// BhS6.28.17/ snaanaM sugandhaiH snaaniiyaiH kRtvaa &tvaganulepanam/ zabdaan manojJaan zRNvaMzca manojJaissaha bandhubhiH// BhS6.28.18/ gRhe+atyantasukhe hyetatkuryaat prasthottarottaram/ kaantaassumadhyavayasaH tanumadhyaazzucismitaaH// BhS6.28.19/ &candrapaadaanmanohRSTaazcitramaalyaambarasrajaH/ caturaaH& kSaumavasanaa &muktaamaNivibhuuSitaaH&// BhS6.28.20/ raktacandanadigdhaaGgaa manojJaa maNimekhalaaH/ taaH samaaliGgya zayane &zayiitaapratimaaH striyaH// BhS6.28.21/ yoSito vai pradhaanaa vai ziitasparzaaH& svabhaavataH&/ nRNaaM svabhaavatazcaiva naaryo harSavivardhanaaH// BhS6.28.22/ somo hi ziziro &dhaaturhRdi harSaat pravardhate&/ &tasmaadaalaapasaMlaapaissaMvaahanavinodanaiH// BhS6.28.23/ naariiM praharSajananiiM sevetaazu madaatyaye/ &giitatuuryasvanaastatra &suhRdazca madotkaTaaH// BhS6.28.24/ priyaanuvarti gaayanto harSaM kuryurmadaatyaye/ nirdoSaaNi ca madyaani yuktaani zizirairjalaiH// BhS6.28.25/ taani taani zubhairmaasaiH sopadaMzaani paayayet/ paanakaani ca mukhyaani SaaDavaaMstarpaNaani ca// BhS6.28.26/ &tavakSiiriiM& sacukriiM& ca sevetaasau &madaatyaye/ takraM &draakSaarasassiidhustaittiriiko raso &madhu// BhS6.28.27/ aaranaalaM ca zukraM ca koladaaDimayo rasau/ &laajaaH santarpaNaazcaiva suukSmaazca yavatarpaNaaH// BhS6.28.28/ sauvarcalamajaajyazca saindhavaM lavaNaM tathaa/ zizireNa jalenaitattarpaNaM paanavatpibet// BhS6.28.29/ maatuluGgopadaMzaM ca hanyaatpaanaatyayaM nRNaam/ laakSaarasastaittiriiko daaDimasya &raso madhu// BhS6.28.30/ puurvakalpena paatavyaM sampanne paanavibhrame/ karkandhubadaraaNaaM ca prasthaM kuryaatsukuTTitam// BhS6.28.31/ &dviprasthe gaalayaMstoye saptakRtvaH punaH punaH/ mRNmaye tatra vai bhaaNDe svanuguptaM nidhaapayet// BhS6.28.32/ dve ca dadyaad guDapale zarkaraayaaH palaM tathaa/ suukSmaM ca maricaatkarSaM caturthaM kesarasya ca// BhS6.28.33/ tvakpatradharaNe dve ca suukSmailaakarSameva ca/ amRNaalaardhakarSaM ca suukSmacuurNaani kaarayet// BhS6.28.34/ jaatiivaasanayopetaM& paanakaM paanavibhrame/ naazayatyaazu paanena chinnaabhraaNiiva maarutaH// BhS6.28.35/ etacchardiM tRSaaM daahamatisaaraM pravaahikaam/ aruciM muutrakRcchraM ca hanyaatpaanaatyayaM nRNaam// BhS6.28.36/ kaazmaryaM daaDimaM draakSaaM madhukaM saparuuSakam/ kuTajaani ca saMkSudya prakSipettajjalaaDhake// BhS6.28.37/ suukSmailaamadhukaM lodhraM maJjiSThaa pippalii tathaa/ etaani suukSmacuurNaani dadyaanmaanaM& ca yuktitaH// BhS6.28.38/ kesaraM caatra daatavyaM puSpaM niilotpalasya ca/ etatpaanaatyaye deyaM tRSaacchardinivaaraNam// BhS6.28.39/ dve guDuucii pale dve ca balaa dvipalameva ca/ laamajjakamRNaalaabhyaaM dve pale madhukotpalam// BhS6.28.40/ etaanyaapothya &deyaani nave bhaaNDe jalaaDhake/ guDasya ca palaanyaSTau dadyaanniilotpalaM tathaa// BhS6.28.41/ etatpaanaatyaye deyaM paanakaM kesarairyutam/ jvaradaahatRSaazvaasacchardihikkaazca& naazayet// BhS6.28.42/ yadi saMzamanairetairna zaamyetpaanavibhramaH/ paayayettaM trivRccuurNaM yuktyaa madyena saMyutam// BhS6.28.43/ pibedvirecanaM cuurNaM mahaatarpaNameva vaa/ puurvoktaanmodakaaMzcaapi bhakSayitvaa pibetsuraam// BhS6.28.44/ vamaniiyaM yadaa vidyaattadainaM vaamayedbhiSak/ vamanairmadyasaMyuktaizcuurNaiH paacanakairapi// BhS6.28.45/ yavakSaaraizca saMsargiiM& tasya kuryaaccikitsakaH/ na hi peyaaH prazasyante manuSyaaNaaM madaatyaye// BhS6.28.46/ madaatyaye na zasyante &yavaagvo doSanaazanaaH/ jaaSyaat paanasya piitasya vegaM janayate punaH// BhS6.28.47/ &tanmadyazeSaM saMvRddhaM kurvaadghoraanupadravaan/ tasmaatpaanaatyaye+apathyaaH snehaaH& peyaa yavaagvapi// BhS6.28.48/ suukSmaaNi dehasrotaaMsi madyaM samanudhaavati/ tiSThatyavayavaizcaanyasrotassu viSameSvapi// BhS6.28.49/ &viSvagdhRtaaMstu koSThasthaan kopayatyaanilaadikaan/ dhaatavaste khariibhuutaa vivRddhaaH paanaduuSitaaH// BhS6.28.50/ paanena saha saMsRSTaa janayantyaamayaan bahuun/ vyavaayi& madyamuddiSTaM vizeSeNa maniiSibhiH// BhS6.28.51/ ye tu suukSmaadiviSayaa& &madyaadiinanuyaanti vai/ na hi taanviSayaananyo rasazzakto vidhaaritum&// BhS6.28.52/ tasmaatpaanaatyayaartaanaaM& madyamevauSadhaM param/ svaa hi &yonizca tatpaanaM praliinaM koSThamaazritam// BhS6.28.53/ vaziibhuutaM &prayatnena mahaasrotaH prapadyate/ aartasya madyasaMyuktaanyauSadhaanyapi sarvazaH// BhS6.28.54/ madyaatyaye prakurviita kriyaaH ziitaazca sarvazaH/ atazca madyasaMyuktaastarpaNaaH khalu dehinaH// BhS6.28.55/ deyaazcaativiriktaaya& srotasaaM zodhanaaya ca/ auSNyaattaikSNyaadvikaasitvaad vyavaayitvaacca raukSyataH// BhS6.28.56/ tulyaM hi rasaviiryaabhyaaM viSaM madyaM ca kiirtitam/ tasmaattattatkriyaassarvaa viSavatsamupaacaret// BhS6.28.57/ kledanaM tiikSNamuSNaM ca vidaahyaJjananaavanam&/ tasmaaduSNodakaM svedaM dhuumaM paanaM ca sarpiSaH// BhS6.28.58/ jvaalaanalaM tu sarveSaaM yavaaguuzca& vivarjayet/ dadhi dugdhaM ca zaakaM ca graamyaanuupaudakaani ca// BhS6.28.59/ &tilapiSTakRtaM caiva paanarogii vivarjayet/ zaaliin saSaSTikaan& mudgaan jaaGgalaanmRgapakSiNaH// BhS6.28.60/ paanaatyaye prazaMsanti bhojaneSu cikitsakaaH/ sameSu dhaatukopeSu &vivikteSu ca me zRNu// BhS6.28.61/ atimaatraM yadaa paanaM piitaM kopayate+anilam/ &saMdRzya vaatikaM ruupaM tasya &kuryaaccikitsitam// BhS6.28.62/ sauvarcalavyoSayutaM madyaM maakSikasaMyutam/ cukraM &daaDimasaMyuktaM vaatapaanaatyaye hitam// BhS6.28.63/ &toyaM madyaM ca zuktaM ca dadhi tvamlaM ca kaaJjikam/ samaakSikastarpaNo+ayaM vaatapaanaatyaye hitaH&// BhS6.28.64/ abhyaGgo mardanaM snaanaM paanaanyardhodakaani ca/ vyaktaamlavyoSasaMyuktaan &rasaan vriihiiMzca &ziilayet// BhS6.28.65/ chaagalaM taittiraM& krauJcaM kaukkuTaM &baarhiNaM tathaa/ vaatapaanaatyayaartaanaaM bhojanaarthaM hitaM nRNaam// BhS6.28.66/ aamramaamraatakaM bhavyaM kapitthaM karamardakam/ puurvakalpena paatavyaM paanakaM vaatarogiNaam// BhS6.28.67/ &cavyaM sauvarcalaM hiGgu maatuluGgamahauSadham/ tathaajamodacuurNaM &ca madyena saha paayayet// BhS6.28.68/ paanaatyaye pittakRte paanakaM zarkaraayutam/ pibenmaakSikasaMyuktamardhatoyapariplutam// BhS6.28.69/ kecitpaanaM tu garhanti pittapaanaatyaye nRNaam/ tanmadyaanna& hi cecchakyaM vinaa &caanyaizcikitsitum// BhS6.28.70/ saMyuktaM taddhi pittaghnairmadyamevaapi& sevyate/ vidaaryaamalakaanaaM &ca rasairikSurasena vaa// BhS6.28.71/ madhuukamadhukaazmaryakharjuuraM niilamutpalam/ paanakaM madyasaMyuktaM puurvakalpena saadhayet// BhS6.28.72/ aardrakSaumaparicchannaa muktaamaNivibhuuSitaaH/ zyaamaazcandanadigdhaaGgaaH& svapyaadaazliSya yoSitaH// BhS6.28.73/ madyaM kharjuurakalkena pibedikSurasena vaa/ pakvaM piilurasaM vaapi vaartaakiirasameva vaa// BhS6.28.74/ raso draakSaavidaariibhyaaM madyamikSuraso madhu/ &pittapaanaatyayaartaanaametatpaanaM& hitaM nRNaam// BhS6.28.75/ dRtiM himaambusampuurNaaM gandhamaalyasamucchritaam&/ svapyaatpariSvajya gRhe pittapaanaatyayaarditaH// BhS6.28.76/ saraaMsi vanaraajizca nalinii phullapaGkajaa&/ bhavetpaGkajapatraizca zayanaM candanokSitam// BhS6.28.77/ upaguuhya mRNaalaani kalhaarakusumaani ca/ &zayiita &jalasaMsRSTavyajanairupaviijitaH// BhS6.28.78/ paanaatyaye pittakRte &zastraazaniviSopame/ &jaaGgalairghRtasaMyuktairbhojayedraktazaalikaan// BhS6.28.79/ mudgayuuSeNa vaa ziitaM bhojanmRdulaudanam&/ triphalaayaaH kaSaayaM vaa pibenmadyena saMyutam// BhS6.28.80/ kSaudreNa rasamikSorvaa trivRtkalkena vaa punaH/ triphalaatvaGmadhuukaani padmakaM padmakesaram// BhS6.28.81/ niilotpalaM mRNaalaani naladaM candanaM balaam/ siddhaM kaSaayaM ziitaM taiH zarkaraamadhusaMyutam// BhS6.28.82/ kiMcinmadyena saMyuktaM pittapaanaatyaye hitam/ draakSaa piiluuni pakvaani kharjuuraaNi paruuSakam// BhS6.28.83/ bhavyaM panasamajjaa ca majjaa &taalaphalasya ca/ aapothya taani sarvaaNi palaaMzaani jalaaDhake// BhS6.28.84/ caturbhaagaavazeSaM& tu nave kumbhe samaavapet/ datvaa &sitaapalaanyaSTau palaM &niilotpalasya tu// BhS6.28.85/ tatpibetpaanakaM& yuktyaa pittapaanaatyayaarditaH/ &zlaiSmike paanaroge ca madyena vamanaM hitam// BhS6.28.86/ paTolaM picumandaM ca madanasya ca pallavam/ guDuucii caaTaruuSazca triphalaa paaribhadrakaH// BhS6.28.87/ kaSaayaM paayayedetaM ziitaM maakSikasaMyutam/ nityaM seveta tiktaani kaSaayakaTukaani ca// BhS6.28.88/ jaaGgalaani ca maaMaani seveta mRgapakSiNaam/ pibetkuTannaTaacuurNaM triphalaarasasaMyutam// BhS6.28.89/ diipaniiyaaMzca seveta yogaan paanena nityazaH/ vikaare zleSmaNi& hitaM madyaM bhuuyiSThameva hi// BhS6.28.90/ tasmaatpaanaatyaye madyaM &zlaiSmike paricakSmahe/ eSaa vimaanataH proktaa zleSmapaanaatyaye kriyaa// BhS6.28.91/ sarvataH sannipaate tu sadaa kuryaaccikitsitam/ ahaani sapta caaSTau vaa nRNaaM paanaatyaye smRtam// BhS6.28.92/ paanaM hi bhajate jiirNamata uurdhvaM vimaargataH/ anena kaalayogena yo rogo na nivartate// BhS6.28.93/ kRtvaanupuurvyaa paanasya &kuryaattasya cikitsitam/ hikkaazvaasaadayo rogaa ye ca sarve samutthitaaH// BhS6.28.94/ teSaaM cikitsitaM kuryaadyathaa sve sve cikitsite/ iti paanaatyayaartaanaaM vistareNa cikitsitam// BhS6.28.95/ prajaahitamidaM proktaM ziSyaaNaamarthasiddhaye// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele &aSTaaviMzo+adhyaayaH//& iti bhelasaMhitaayaaM cikitsaasthaanaM samaaptam// //kalpasthaanam// //prathamo+adhyaayaH// athaato &madanakalpaM vyaakhyaasyaama it ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS7.1.1/ piNDiitakaani tu triiNi saMgrahoktaani me zRNu/ &kRSNaM zvetamubhe tacca tritayaM madanaM smRtam// BhS7.1.2/ phalaanaantveva &sarveSaaM madanaM sarvazodhanam/ vamanaasthaapane yojyaM tathaivaapyanuvaasane// BhS7.1.3/ yadaa na paripuurNaan paripakvaani taani ca/ bhavanti rasapuurNaani tatastaanyuddhared bhiSak// BhS7.1.4/ yavapalle& tathaitaani tuSapalle& tathaa punaH/ saptaraatraM vaasayitvaa saMkuJcitaphalatvacaa&// BhS7.1.5/ subhaavitaani vijJaaya mRdubhuutaani zaastravit/ dvidhaa tridhaa zodhayitvaa samyak saMzodhya caavapet// BhS7.1.6/ &dhaanyeSu maasaM saMsthaapya mRdaa caivaavalepayet/ nidhuume ca nivaate ca kapaaTapihite gRhe// BhS7.1.7/ vaihaayase sthaapayecca &yathaa svedo na saMbhavet/ eteSaaM phalamajjaanaaM &sanakhaM muSTimaaharet// BhS7.1.8/ jarjariikRtya dRSadi paatre &caapyadhivaasayet/ madhukasya kaSaayeNa raatrimekaaM nidhaapayet// BhS7.1.9/ atha cotthaaya puurvaahNe hastau prakSaalya mardayet/ parisrutaM salavaNaM madhuyuktaM prataapya ca// BhS7.1.10/ paayayedaaturaM snigdhaM chardayettena saadhu naa/ etenaiva ca kalpena jiimuutakaphalairapi// BhS7.1.11/ ikSvaakukuTajaabhyaaM ca lavaNaizcaapi kaarayet/ &kRtavedhairhastiparNaiH& dhaamaargavaphalairapi// BhS7.1.12/ kaSaayaM kaarayedebhiH phalabiijaani bhaavayet/ anena kalpena bhiSak paayayettu yathaabalam// BhS7.1.13/ madanasya phalaanyeva punaruddhaarayed bhiSak/ yathaa &syurnaatipaaNDuuni tathaiva haritaanyapi// BhS7.1.14/ paripuurNaani pakvaani tathaa jaatarasaani ca/ suucyaa vaa kaNTakairvaatha& &vyadhayitvaa samantataH// BhS7.1.15/ madanaanaaM kaSaayeNa triraatraM bhaavayed bhiSak/ etenaiva ca kalpena jiimuutakaphalairapi// BhS7.1.16/ ikSvaakukuTajaanaaM tu dhaamaargavaphalairapi/ &kRtavedhairhaastiparNaizchardayettena saadhu &naa// BhS7.1.17/ sa &khalvetena kalpena kuzaanaaM varuNasya ca/ kaakodumbarikaayaazca kuSThaakhyaayaastathaiva ca// ekaikasya kaSaayeNa susnigdhaM paayayed bhiSak/ balaabalamavekSya& ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... // &//tRtiiyo+adhyaayaH// ... ... ... ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS7.3.1/ ikSvaakuuNyuddhareddhiimaan &vasante+atha zaradyapi/ yadaa prayuSpitaani &syurmadhugandhiini vaanti ca// BhS7.3.2/ teSaaM kriyaaM pravakSyaama& ikSvaakuuNaaM yathaa vidhiH/ ikSvaakubhiH payassiddhaM tenaivaM vaamayed bhiSak// BhS7.3.3/ payasaa dadhi kRtvaa vaa paayayettu yathaabalam/ nirmathya vaamayeccainaM navaniitena vaa &naram// BhS7.3.4/ vihitaa cekSvaakuSveSaa samaakhyaataa& kriyaa mayaa/ vRntaanyaardraaNi caadaaya &sthaapayetphaaNitodare// BhS7.3.5/ ekaraatrasthitaanyatra hastau prakSaalya mardayet/ parisrutaM salavaNaM madhuyuktaM prataapya ca// BhS7.3.6/ paayayedaaturaM snigdhaM charayettena saadhu saH/ etenaiva ca &kalpena ikSudarbhekSuvaarikaiH// BhS7.3.7/ tathaa poTagalekSozca& kaarayettu rasaaplutam/ athavaa kovidaarasya &patraissammizritaani tu// BhS7.3.8/ ikSvaakuuNaaM pallavaani svedayedgomayaagninaa/ taani svinnaani coddhRtya kSodayitvaa &hyuluukhale// BhS7.3.9/ tataH phalakaSaayeNa svabhyaasicya samasya ca/ ekaraatraM kaSaaye+asmin svanuguptaM nidhaapayet// BhS7.3.10/ puurvakalpavidhaanena vaamayettaM yathaabalam/ ikSvaakuuNaaM prasRtaM ca suukSmaM cuurNaani kaarayet// BhS7.3.11/ kovidaarakaSaayeNa gulikaaH& kaarayedbhiSak/ etenaiva kaSaayeNa viniiya gulikaantu taam// BhS7.3.12/ yathaabalaM paayayettu chardayettena saadhu saH/ &etena khalu kalpena kuzaanaaM tagarasya ca// BhS7.3.13/ etaikasya kaSaayeNa susnigdhaM vaamayedbhiSak/ yathaabalaM yathoddiSTaM chardayettena saadhu saH// BhS7.3.14/ ikSvaakubhiH &payassiddhaM paayayettu yathaabalam/ ikSvaakuuNaamayaM kalpo vamanaarthaaya kiirtitaH// BhS7.3.15/ mRdurabhyaasatassiddhaH& prayojyo dezakaalataH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele kalpasthaane tRtiiyo+adhyaayaH// //caturtho+adhyaayaH// athaato dhaamaargavakalpaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS7.4.1/ dhaamaargavaanyuddhareta& vasante vaa zaradyapi/ &yadaa prapuSpitaani syuH &madhugandhiini bhaanti ca// BhS7.4.2/ same bhuumipradeze+asmin kuzarohiSasaMskRte/ kRSNamRtsnaaprabhe vaapi &hyathavaa svarNamRttike// BhS7.4.3/ vyaatape na nadiitiire zvabhravalmiikayostathaa/ paripuurNaani pakvaani& tathaa jaatarasaani ca// BhS7.4.4/ bhiSaguddhRtya matimaan yavapalle& nidhaapayet/ vusapalle&+atha vaa dhiiraH saptaraatraM nidhaapayet// BhS7.4.5/ subhaavitaani vijJaaya mRdubhuutaani zaastravit/ jarjariikRtya dRSadi paatreSvaasicya& nirharet// BhS7.4.6/ kovidaarakaSaayeNa raatrimekaaM nidhaapayet/ atha cotthaaya puurvaahNe hastau prakSaalya mardayet// BhS7.4.7/ parisrutaM salavaNaM madhuyuktaM prataapya ca/ paayayedaaturaM snigdhaM chardayettena saadhu saH// BhS7.4.8/ dhaamaargavaaNaameteSaaM muSTiM saMgRhya &sannakham/ jarjariikRtya dRSadi paatreSvabhyavahaarayet// BhS7.4.9/ kovidaarakaSaayeNa raatrimekaaM nidhaapayet/ puurvoktenaiva kalpena vaamayettu yathaabalam// BhS7.4.10/ naladasya kaSaayeNa taaliisazatapuSpayoH/ kuSThasya muurvaapaaThaayaaH puurvakalpena chardayet// BhS7.4.11/ dhaamaargavaaJjaliM puurNaM suukSmacuurNaani kaarayet/ zyaamaakaSaaye prakSipya &caikaraatraM yathaavidhi// BhS7.4.12/ tathaa phalakaSaaye+asminnikSvaakukRtavedhane&/ jiimuutake hastiparNe kaSaaye& paribhaavayet// BhS7.4.13/ tata uddhRtya saMzoSya suukSmacuurNaani kaarayet/ kRsaraaM tena saMyuktaaM& naatyuSNaaM paayayennaram&// BhS7.4.14/ utpalaM puNDariikaM ca naladaM kumudaM tathaa/ tena cuurNena saMspRzya ghraatumasmai pradaapayet// BhS7.4.15/ siraahRdayamaapnoti &yaavattatkila mizrakam/ tvaritaM taani puSpaaNi ghraatumasmai pradaapayet// BhS7.4.16/ ghraatuM& punaH punarmadhyaM& cuurNayitvaa muhurmuhuH/ anenaiva ca kalpena sukhaM vamati maanavaH// BhS7.4.17/ dhaamaargavaaJjaliM puurNaM suukSmacuurNaani kaarayet/ tridhaa vibhajya matimaan svanuguptaM nidhaapayet// BhS7.4.18/ atha bilvakaSaayeNa &dvau bhaagau zcyotayedbhiSak/ &cyute kaSaaye vimale svanuguptaM nidhaapayet// BhS7.4.19/ bhaagaM tu gulikaaH kaaryaaH kolakarkandhusammitaaH/ kovidaarakaSaayeNa puurvakalpena chardayet// BhS7.4.20/ karkandhuubadaraaNaaM ca kolaanaaM vaapi siidhunaa/ gulikaaM &viniiya vidhivacchardayettena saadhu saH// BhS7.4.21/ rohitasya ca matsyasya tathaa karkaTakasya ca/ pakSiNaamaudakaanaaM ca rasena tu vametsukham// BhS7.4.22/ &etena khalu kalpena caamlaizca &madhusiidhubhiH/ gulikaaM &viniiya vidhivat paayayettaaM& yathaabalam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele caturtho+adhyaayaH// //paJcamo+adhyaayaH// athaataH kuTajakalpaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS7.5.1/ vasante vaa zaradi vaa kuTajaanyuddhared bhiSak/ zucizzuddhazziraHsnaataH puSyeNaazvayujena vaa// BhS7.5.2/ pratuuThaani zucau deze kuzarohiSasaMskRte/ kRSNamRtsnaaprabhe vaapi tathaa vaa svarNamRttike// BhS7.5.3/ vyaatape na nadiitiire zvabhravalmiikayostathaa/ paripuurNaani pakvaani tathaa jaatarasaani ca// BhS7.5.4/ kuTajaanaamathaiteSaaM muSTiM saGgRhya sannakham/ kovidaarakaSaayeNa raatrimekaaM nidhaapayet// BhS7.5.5/ atha cotthaaya puurvaahNe hastau prakSaalya mardayet/ parisrutaM salavaNaM madhuyuktaM prataapya ca// BhS7.5.6/ paayayedaaturaM snigdhaM chardayettena saadhu saH/ anenaiva ca kalpena kaSaayaM kaarayed bhiSak// BhS7.5.7/ kovidaarasya& biijaizca niipasya &vidulasya ca/ guluucyaazca& suSvyaazca &paTolapicumandayoH// BhS7.5.8/ kRtvaa &madhuulikaayaazca kaSaayaM tena chardayet/ eSaameva phalaanaantu muSTiM saMgRhya sannakham// BhS7.5.9/ madhukasya kaSaayeNa taccuurNaM parimardayet// BhS7.5.10/ gulikaaH kaarayettena karkandhubadaropamaaH/ kovidaarakaSaayeNa puurvakaloena chardayet// BhS7.5.11/ yathaabalaM yathoddiSTaM chardayettena saadhu saH/ &kRtavedhanakalpo+ayamukto vamanavistare// BhS7.5.12/ ya evaM samprajaanaati sa raajJaaM kartumarhati// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele kalpasthaane paJcamo+adhyaayaH// //SaSTho+adhyaayaH// athaatazcaturaGguliiyaM kalpaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS7.6.1/ manojJadezajaatastu yo bhaveccaturaGgulaH/ phalamuSTiM samaahRtya tatazcuurNaani kaarayet// BhS7.6.2/ taccuurNitaM tridhaakRtya bhaagamekaM nidhaapayet/ dvau bhaagau ca &zucissamyak kRtvaa manthanameva tu// BhS7.6.3/ zcyotayitvaa parisrutya suprasannamanaavilam&/ &paribhaagaM samaavaapya saadhayedgomayaagninaa// BhS7.6.4/ &tasmiMstathaa sicyamaane suukSmaaNiimaani daapayet/ hariitakiimaamalakaM vibhiitakaphalaani ca// BhS7.6.5/ madhuukabhaagamaavaapya tadvilepanamaaharet/ tataH paaNitalaM cuurNaM lehyaM tena viricyate// BhS7.6.6/ etenaiva ca kalpena kaNTakaaryaaH phalairapi/ zcyotayitvaa lehajaataM paritaH &saasavaM pibet// BhS7.6.7/ caturaGgulasiddhaa& vaa peyaa yojyaa susaMskRtaa&/ viricyate tena &saadhu naayogo naatiyogitaa&// BhS7.6.8/ dhaatriiphalarasadroNe zarkaraardhatulaaM pacet/ ghRtaM catuSpalaM pakvaM pRthagardhapalaM kSipet// BhS7.6.9/ nataM vellaM caturjaataM yaSTisaindhavajiirakam/ palaazaM vizvamaricaM mRdviikaayaazcatuSpalam// BhS7.6.10/ prasthaM kaNaatrivRtayormadhunazca nihanti tat/ &tatkhaNDaamalakaM naama paaNDuzvayathukaamilaam// BhS7.6.11/ zirobhramaNamunmaadamamlapittavikaarajit// BhS7.6.12./ bhallaatakaanaaM pavanaahataanaaM vRntacyutaanaamiha caaThakaM syaat/ tadiSTakaacuurNakaNairvighRSya prakSaalayitvaa visRjetpravaate// BhS7.6.13/ zuSkaM punastadvidaliikRtaM ca vinikSipedapsu caturguNaasu/ paadaavaziSTaM paripuutaziitaM kSiireNa tulyena punaH paceta// BhS7.6.14/ tatpaadaziSTaM punareva ziitaM ghRtena tulyena punaH paceta/ tadardhayaa zarkarayaavagaaThaM lohaabhayaavyoSakacuurNayuktam&// BhS7.6.15/ etatsamaM &zaarkarapaadayuktaM tataH khajenonmathitaM nidhaaya/ prasthadvayenaamalakiimadhuunaaM& ziite&+atha dhaanyena punaH paceta// BhS7.6.16/ tatsaptaraatraadupajaataviiryaM sudhaarasaadapyadhikatvameti/ &praatarvizuddhiikRtadehabhaajaaM& maatraaM &dadiitaatmazariirayogyaam&// BhS7.6.17/ na caannapaane parihaaryamaaste na coSNavaataadhvani maithune ca/ janturnitaantaM& narasihmavatsyaadbhavennaraH kaaJcanaraazigauraH// BhS7.6.18/ dantaazca &ziirNaaH punarudbhavanti kezaazca zuklaaH punareva& kRSNaaH/ &viziirNakarNaaGgulinaasiko+api kRmyardito bhinnagalo&+api kuSThii// BhS7.6.19/ so+api krameNaaGguligaatrazaakhastaruryathaa rohati vaarisiktaH/ mahaamayuuraaJjayati svareNa balena naagaaMsturagaan javena// BhS7.6.20/ ... ... ... ... ... sudhaakSiireNa bhaavayet/ tatpibettu yathotsaahaM tena saadhu viricyate// BhS7.6.21/ &dantyakSataa tu tejohvaa &tarkaarii suduraalabhaa/ kaSaayakvaatha &ityetatsudhaakSiireNa mizrayet// BhS7.6.22/ tatpibettu yathotsaahaM tena saadhu viricyate/ sudhaakSiireNa gokSiiramekasthamabhisaMsRjet// BhS7.6.23/ tatpibettu yathotsaahaM tena saadhu viricyate/ kRtamuutrapuriiSasya &vaate caapyanulomite// BhS7.6.24/ prathamaM snigdhakoSThasya svinnasya ca yathaavidhi/ sandhyaavelaamatikramya vimale ca divaakare/ maitre muhuurte vyakte tu yogaanetaan prayojayet// ityaaha bhagavaanaatreyaH// iti bhele kalpasthaane SaSTho+adhyaayaH// //saptamo+adhyaayaH// &athaato dantiiphalakalpaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ ... ... ... ... ... ... ... ... BhS7.7.1/ tridhaa vibhajya matimaan svanuguptaM nidhaapayet/ rasenaamalakasyaapi dvau bhaagau &zcyotayedbhiSak// BhS7.7.2/ cyutaM kaSaayaM vimalaM pariyogamadhizrayet/ &tasmiMstathaa pacyamaane taccuurNamabhisaMsRjet// BhS7.7.3/ tanmaatraM triphalaacuurNamaavapenmadhusaMyutam/ lehabhuutaM viditvainamathainamavataarayet// BhS7.7.4/ tasya paaNitalaM cuurNaM &lehyaM tena viricyate/ eteSaaM caiva muulaanaaM kRtvaa cuurNaani suukSmazaH// BhS7.7.5/ zyaamaakaSaayeNaaloDya &ghRtaM siddhaM vipaacayet/ jaaniiyaattadyadaa& siddhamathainamavataarayet// BhS7.7.6/ &tad dRDhe madhulipte tu nave kumbhe samaavapet/ mRtsnaabhiH& svanulipte tu svanuguptaM nidhaapayet// BhS7.7.7/ prasRtaM paayayettatra tena saadhu viricyate/ eteSaaM caiva muulaanaaM kRtvaa cuurNaani sarvazaH// BhS7.7.8/ bRhatiirasasammizraiH gulikaaM kaarayettu taiH/ gulikaaM kaarayitvaa tu karkandhubadaropamaam// BhS7.7.9/ zyaamaakaSaayeNaaloDya dve vaa tisro+api vaa tataH/ paayayettu yathotsaahaM taM snigdhasveditaM naram// BhS7.7.10/ viricyate &tena saadhu naayogo naatiyogitaa/ snehaadi snehamuulaM tu pracchardanavirecanam/ &naaparisnigdhakoSThasya &prasidhyati vizodhanam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele kalpasthaane saptamo+adhyaayaH// //aSThamo+adhyaayaH// athaataH zaGkhiniikalpaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS7.8.1/ phalaani paripakvaani zaGkhinyaastuuddharedbhiSak/ antaraa& caitravaizaakhamavyagro& yavasaMgrahe// BhS7.8.2/ anuuSare niruddhaare kSetre suuryaprataapite/ kRSNamRtsnaaprabhe vaapi tathaa ca svarNamRttike// BhS7.8.3/ na vyagre na ca valmiike na caapi tRNachaadite/ susame bhuupradeze tu yaa jaataa zaGkhinii bhavet// BhS7.8.4/ &tasyaa droNaM samaavaapya tadbhaaNDaM siddhabandhanam/ yavaparNoSitaM caapi &samuddhRtya nidhaapayet// BhS7.8.5/ saptaraatraM &vaardhamaasaM samaacchaadya samantataH/ aatape parizuSkaaNi suukSmacuurNaani kaarayet// BhS7.8.6/ phalaanaamatha &caiteSaaM dvau bhaagau kaarayedbhiSak/ tilaM tRtiiyakaM kRtvaa kSodayitvaa hyuluukhale// BhS7.8.7/ samyag &dRSadi niSpiSya& tailamuddhaarayettataH/ zaGkhinyaa hyakSamaatraM tu trivRtkalkamathaapi vaa// BhS7.8.8/ tasmiMstaile payazcaiva bhiSagdadyaaccaturguNam/ etatsarvaM samaaloDya paacayenmRdunaagninaa// BhS7.8.9/ pakvamaahRtya visraavya svanuguptaM nidhaapayet/ tasyaaJjaliM &prakuJcaM vaa prasRtaM vaapi paayayet// BhS7.8.10/ viricyate tena saadhu &naayogo naatiyogitaa/ susuukSmasyaatha zaGkhinyaazcuurNasya prasRtaM zRtam// BhS7.8.11/ kSiirapaatreNa saMyojya &pariyogamadhizrayet&/ tathaa vipaacya visraavya ziitiikRtyaabhimanthayet&// BhS7.8.12/ tatra &yannavaniitaM syaattaduddhRtya vipaacayet/ zaGkhiniiphalakalkena kSiireNa salilena ca// BhS7.8.13/ sa pibettadyathotsaahaM tena saadhu viricyate/ zaGkhiniiphalakalkantu samyak dRSadi peSayet// BhS7.8.14/ gokSiireNa samaaloDya pibettena viricyate/ etenaiva ca kalpena &hyuSTriikSiireNa &paayayet// BhS7.8.15/ ajaakSiire&+avikaakSiire& maahiSe vaatha vaa punaH/ gomuutreNoSTramuutreNa &caavimuutreNa vaa punaH// BhS7.8.16/ athavaa hastimuutreNa &pibettena viricyate/ &aamRdgannatha mRdviikaaM &daapayetphaaNitodake// BhS7.8.17/ bhRSTvaa tu zaGkhiniitaile pariyogamadhizrayet/ &ardhaM cuurNaani pippalyaa hariitakyaazca daapayet// BhS7.8.18/ ataH &paaNitalaM praazya tena saadhu viricyate/ zaGkhiniiphalamadhyaani daatavyaM lavaNaM tathaa// BhS7.8.19/ zaGkhiniitailabhRSTaani &phaaNitenaatha saMsRjet/ &godhuumaajyena saMsRjya modakaan kaarayedbhiSak// BhS7.8.20/ taaMstriin dvau vaatha saMbhakSya tatassaadhu viricyate/ suraaM sauviirakaM takraM dadhimastu tuSodakam// BhS7.8.21/ &kaTvaraM &kolasiidhuM vaa dadhi &pakvarasaM tathaa/ karkandhubadaraaNaaM vaa &siidhuM piilupriyaalayoH// BhS7.8.22/ bhavyapaaraavataanaaM ca mRdviikaamadyameva vaa/ bilvazigrukapitthaanaaM rasaanvaa saha paayayet// BhS7.8.23/ ayaM hi zaGkhiniikalpo &mayaa tu samudaahRtaH/ ya evaM samprajaanaati &sa raajJaaM kartumarhati// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele kalpasthaane+aSTamo+adhyaayaH// //navamo+adhyaayaH// athaataH zyaamaatrivRtkalpaM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS7.9.1/ zyaamaayaastrivRtayaazca &muulaanyuddhaarayedbhiSak/ kalyaaNadezajaataayaaH kuzarohiSasaMskRte// BhS7.9.2/ kRSNamRtsnaaprame vaapi &hyathavaa svarNamRttike/ muulaanyetaani saMgRhya suukSmacuurNaani kaarayet// BhS7.9.3/ sthiraakaSaaye& saMsRjya paayayettu yathaabalam/ viricyate tena saadhu &naayogo naatiyogitaa// BhS7.9.4/ triphalaarasamaatreNa draakSaapiilurasena vaa/ aaloDya vaapi payasaa sarpiSaa& vaapi paayayet// BhS7.9.5/ hariNasaya rasaM dadyaannyaGkozca mahiSasya ca/ khaDgasya kalaviGkasya tittirerlaavukasya ca// BhS7.9.6/ rasamanyatamaM teSaaM &trivRcchyaamaaprayojitam/ yathaabalaM paayayettu susnigdhaM sveditaM naram// BhS7.9.7/ zyaamaayaastrivRtaayaazca kRtvaa cuurNaani suukSmazaH/ tridhaa vibhajya &tatraikaM svayaM guptaM nidhaapayet// BhS7.9.8/ rasena tu priyaGguuNaaM dvau bhaagau &zcyotayedbhiSak/ bhaajane tu parisraavya suprasannamanaavilam// BhS7.9.9/ pariyogamadhizritya paacayenmRdunaagninaa/ &tasmiMstathaa pacyamaane cuurNaanyetaani dhaapayet// BhS7.9.10/ &priyaGguM tagaraM caiva taaliisaM naladaM tathaa/ hiiberaM caiva mustaaM ca balaaM &kaalaanusaaribaam// BhS7.9.11/ azokapuSpacuurNaani padmasaugandhikaani ca/ nalinaM puNDariikaM ca pippaliimuulameva ca// BhS7.9.12/ madhunaa saha saMsRjya lihyaatpaaNitalonmitam&/ susnigdho &jiirNabhaktazca yathaazaastraM yathaabalam// BhS7.9.13/ viricyate tena saadhu naayogo& naatiyogitaa&/ candanaM padmakaM niipaM saalaM saptacchadaM tathaa// BhS7.9.14/ punarnavaaM& tu &palalaM kiraataM tiktameva vaa/ ye caanye tiktamadhuraa rasaaH puurvaM prakiirtitaaH// BhS7.9.15/ teSaaM kaSaayairyojyaM syaatpaittikaanaaM virecanam/ paaraavataan kapotaaMzca krauJcabarhiNakukkuTaan// BhS7.9.16/ kuraGgaan hariNaaneNaan haritaan kaalapucchakaan/ vartakaan tittiriiMzcaiva& zazalaavakapiJjalaan// BhS7.9.17/ rasaistairupayuJjiita paittikasya virecanam/ saaraaH &phalaani cuurNaani patraaNi ca payaaMsi ca// BhS7.9.18/ ya uktaaH sthaavaraaH puurvaM tathaiva mRgapakSiNaH/ paanaani &phalaniSkvaathakaSaayaadidravaan rasaan// BhS7.9.19/ &lehaan bhakSyaaMzca &saannaadiin tebhyaH samabhikalpayet/ paruuSakasya draakSaayaa rasaM samadhuzarkaram&// BhS7.9.20/ trivRdakSasamaayuktaM piitvaa saadhu viricyate/ saadhayeccharkaraayuktaM &sahaiva madhunaa bhiSak// BhS7.9.21/ &ziite tasmiMstrivRccuurNaM yathaakoSThaM samaavapet/ tataH kampillakaaccuurNaM& dve &ca te tindukasya ca// BhS7.9.22/ &aaragvadhaphalaanmadhyabhaagaazcaakSasamaastathaa&/ trivRccuurNasya dharaNaM zarkaraa &madhukaM madhu// BhS7.9.23/ maricaM naagapuSpaM ca &tvakpatraM ca sucuurNitam/ etatsarvaM samaayojya modakaM kaarayedbhiSak// BhS7.9.24/ atha vaa kaarayellehaM tena saadhu viricyate/ draakSaarasasya kuDavaM paruuSakarasasya ca// BhS7.9.25/ madhunaH kuDavaardhaM &ca &zarkaraapalameva ca/ trivRccuurNakRto lehastena saadhu viricyate// BhS7.9.26/ &etadutsannadoSaaNaamiizvaraaNaaM virecanam/ zarkaraamodakaM vaapi guDakaM &maaSapuurakam// BhS7.9.27/ anena vidhinaa kuryaat paittikaanaaM virecanam/ trivRccuurNaani pippalyaaH phalaanyaaragvadhasya ca// BhS7.9.28/ kalkaanakSasamaanetaan &pibeddhiiro virecanam/ trivRccuurNasya dharaNaM zarkaraa madhukaM madhu// BhS7.9.29/ etadakSasamaayuktaM piitvaa saadhu viricyate/ trivRccuurNaani pippalyo yavakSaaro mahauSadham// BhS7.9.30/ zleSmakopazamaarthaaya& lihyaattena viricyate/ avimuutramajaamuutramuSTrasya mahiSasya ca// BhS7.9.31/ mRgasya muutraM gomuutraM gardabhasya dvipasya ca/ etaanyaSTau prayuJjiita pRthagvaa yadi vaa saha// BhS7.9.32/ trivRccuurNavimizraaNi &vilihyaanmadhunaapi vaa/ ajaataani ca &madyaani tiikSNaani nizi taani ca// BhS7.9.33/ trivRccuurNavimizraaNi piitvaa saadhu viricyate/ trivRccuurNaM yathaakoSThaM& &zlaiSmikaH paatumarhati// BhS7.9.34/ trivRtaayaaH kaSaayeNa sakSaudraM saamlavetasam/ atha vaa dadhimaNDena kolakaanaaM rasena vaa// BhS7.9.35/ kulutthamudgayuuSairvaa& satiinaciribilvayoH/ yavakolakayuuSeNa pibetkaulatthameva& vaa// BhS7.9.36/ yuktaM vaa taintraNiikena saamlavetasadaaDimam/ yuuSeNa zigrukolaahvaamuulakaanaaM rasena vaa// BhS7.9.37/ &rasenaamalakaanaaM vaa biijapuuraarjakasya& vaa/ kapittharasamaNDena karamardarasena vaa// BhS7.9.38/ yaccaanyadapi vaa kiJcitphalamamlamiti smRtam/ pibettatsvarasairvaapi paJcamuuliirasena vaa// BhS7.9.39/ kaTukalkavimizraM vaa yavakSaareNa saMyutam/ mRdviikaaphalakalkena lehaarthamupakalpayet// BhS7.9.40/ pratyekasya phalaanaaM &ca puurvoktaanaaM cikitsakaH/ sujaataanaaM supakvaanaaM pratyagraM graahayedrasam// BhS7.9.41/ tatraamlalvaNiibhuute viripyaatsaindhave bhavet(?)/ lehe+asmin trivRtazcuurNaM& yathaakoSThaM samaavapet// BhS7.9.42/ sakSaudraM saguDaM vaapi lihyaatsakaTukaM tathaa/ etena vidhinaa kuryaanmodakaan SaaDabaanrasaan// BhS7.9.43/ paanaani ca phalaamlaani bhakSyaM bhojyaM ca saMskRtam/ etadraajJaaM samaakhyaatamiizvaraaNaaM virecanam// BhS7.9.44/ vidhimevaM prayuJjiita &tvimaM caanyaM cikitsakaH/ zaaNamaamalakaanaaM ca vibhiitakaphalaani ca// BhS7.9.45/ &tilvakassaptalaa dantii zaGkhinii caturaGgulaH&/ hariitakiinaamekaM ca yavakSaaro &vacaiva hi// BhS7.9.46/ pippaliinaaM ca &zaaNassyaadviDaGgaacchaaNa& eva ca/ trivRccuurNasya &trizzaaNaastatsarvamavacuurNayet// BhS7.9.47/ taani cuurNaani madhunaa sarpiSaa vaa guDena vaa/ lehaM vaa vidhinaa& ... ... ... ... // //siddhisthaanam// //&prathamo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... BhS8.1.1/ riktakoSThasya vamane maarutaH& samprakupyati/ pliihaa &pracalati sthaanaattasmaaddoSaannihantyasuun// BhS8.1.2/ peyaaM maNDaM pibettasmaatsusnigdhaM lavaNaanvitam/ saumye tithau muhuurte ca nakSatre karaNe zubhe// BhS8.1.3/ zuklavastraH zucirbhuutvaa &hyarcayitvaa dvijanmanaH/ tato+asmai vamanaM deyaM puujayitvaa bhiSagvaraan// BhS8.1.4/ praaGmukhena tu &paatavyaM nivaate zaraNe zubhe/ na caasya kuryaadaayaasaM& maNDaM bhojyaM prazasyate// BhS8.1.5/ vidhireSa& bhavetkaaryo vamane ca virecane/ niSkvaathasya& trayaH prasthaaH maagadhaastu kaniiyasi// BhS8.1.6/ jyeSThe tu puruSe jyeSThaM vamanaM& na kaniiyasi/ catuHprasthaM tu &madhyaM syaajjyeSThaM prasthaastu te nava// BhS8.1.7/ &kaniiyo madhyamaM jyeSThaM trividhaani pRthak pRthak/ &apiitapuurvaM vamanaM vireko vaapi yena tu// BhS8.1.8/ kaniiyasaa pramaaNena pariikSeta ca buddhimaan/ &tripalaM zreSThamaakhyaataM kaniiyastu palaM bhavet// BhS8.1.9/ madhyaM dve pale vidyaaditi me nizcitaa matiH/ viSakuSThahataa ye tu kaasazvaasaprapiiDitaaH// BhS8.1.10/ taruNaa balavantazca vaamayeduttamena taan/ madhyame praaNavayasi madhyamaM tatra kaarayet// BhS8.1.11/ kaniiyasi &kaniiystu tathaa praaNe kaniiyasi/ vipariitaM prayuJjaano na rogaanvijayiSyati// BhS8.1.12/ upadravaanvaa &janayedaaturaM vaa vinaazayet/ aGkolasyaatha nimbasya niSkvaathaM saadhu yojayet// BhS8.1.13/ sarpiSaa bheSajaizcemaiH sukhoSNaM ziitameva vaa/ madanasya phalaM piSTvaa devadaaliiphalaissaha// BhS8.1.14/ nimbapatraaNi saardraaNi saindhavaM maricaani ca/ saindhavena samaayuktaM takramaNDena& vaa punaH// BhS8.1.15/ bandhujiivo+atha pippalyo madanaM sarpireva ca/ tatkaSaayeNa saMyuktaM pradhaanaM vamanauSadham// BhS8.1.16/ madanaM bandhujiivazca zatapuSpaa zukaananaa&/ saindhavena samaayuktaM pradhaanaM vamanauSadham// BhS8.1.17/ madanasya ca patraaNi puSpaaNi saphalaani ca/ saindhavaM bandhujiivazca raajakozaatakaani ca// BhS8.1.18/ &evaM pracchardano yogaH pradhaanaM vamanauSadham/ zreSThazca viSayukteSu kaasazvaase tu puujitaH// BhS8.1.19/ yadaa tu vamanaM piitaM &na chardayati maanavam/ kiM tatra bheSajaM kuryaat kathaM vaidyaH samaacaret// BhS8.1.20/ darzayettasya &tu bhiSak paalitaani& pRthak pRthak/ &makSikaakezacuurNaani tacca maNDe niyojayet// BhS8.1.21/ etena tu prayogeNa kSipraM chardayate naraH/ eSaa kriyaa samaakhyaataa durbalaanaaM vizeSataH// BhS8.1.22/ hRdayaM pRSThadezaM ca vigRhya ca vamennaraH/ &tathaasya calati &sthaanaatpiitaM hyasminnupakrame// BhS8.1.23/ kaphaM hi puurvaM vamati tataH pittamanantaram/ pittasthaante bhavedvaataH tato vamati zoNitam// BhS8.1.24/ lakSaNaani tu vakSyaami samyagvaantasya dehinaH/ laghuraamaazaye zuddhirhRcchuddhizcaapyatandritaa// BhS8.1.25/ kSutpipaase yathaakaalaM &srotaHzuddhiryathaagnitaa/ zlaiSmikaaNaaM ca sarveSaaM vyaadhiinaaM vinivartanam// BhS8.1.26/ na ca vairasyamaasyasya samyagvaantasya lakSaNam/ hRllaaso+atha siraaharSo manyaa kaNThazca diiryate// BhS8.1.27/ atyudgaarastamaH kaaso hikkaa zvaasaH svarakSayaH/ vaatajvaraH zuSkavamistRSNaa zuulo hyanidrataa// BhS8.1.28/ aasyahRcchoSaNaM caiva &kSataacca rudhiraagamaH/ indriyaaNyuparudhyante muurcchaa caasyopajaayate// BhS8.1.29/ hanustambhazca kampazca &hyativaante pravartate/ &uurdhvaraktii pramehii ca gulmii caarzobhagandarii&// BhS8.1.30/ udarii paaNDurogii ca hRdrogii kRmikoSThakaH/ apasmaarii viSaartazca &zophastambhazca vaatikaH// BhS8.1.31/ viSamajvaraviisarpii& vaatazoNitikazca yaH/ arzo+ativiSamaagnizca kuSThazvayathupiiDitaH// BhS8.1.32/ udaavartii tathonmaadii &pipluvyaGganipiiDitaH/ pittazleSmasamutthaanaa vyaakulaa ye ca dhaatavaH// BhS8.1.33/ sannipaatasamutthaazca yoniduSTaazca yaaH striyaH/ zuulaartaa raktagulminyo &yaazca saumyena piiDitaaH// BhS8.1.34/ &asnigdhaaraktataaGgaanaaM laaghavaM gaatramaardavam/ hRdayodgaaramuutraaNaaM zuddhirvaataanulomataH// BhS8.1.35/ prasannasvaravarNatvaM &bubhukSaa vyaadhinigrahaH/ &zleSmaNaa ca svayaM sthaanaM suviriktasya laksaNam// BhS8.1.36/ udaraM vaatasampuurNaM kaNDuumaNDalasambhavaH/ piTakaajanma gaatreSu bhramaNaM jvarasamplavaH// BhS8.1.37/ hRdayaaveSTanaM &vahneH saadassyaatkukSigauravam/ kRcchraviNmuutravaatatvaM durviriktasya lakSaNam// BhS8.1.38/ &paarzvazuulaM gudabhraMzaH zaakhaasaMkocasambhramaH/ vaatavRddhirvisaMjJatvaM gudazuulastRSaa klamaH// BhS8.1.39/ zuunyataa jarjariibhaavastatazcimacimaayanam/ ruupaaNyativiriktaanaaM& &zuulaH zophazca jaayate// BhS8.1.40/ gaurave &durviriktasya yadajiirNaM tadullikhet/ saatmyaM tu peyaM bhaiSajyaM niruuho &gaaDhavarcasaam// BhS8.1.41/ &ruupaaNyativiriktasya haretkSiiraghRtaadibhiH/ snehaizcaivopanaahaizca &saabhyaGgaizca bhiSagjayet&// ... ... ... ... ... ... ... ... ... //dvitiiyo+adhyaayaH// ... ... ... ... ... ... ... ... BhS8.2.1/ avapiiDaanuvaasaazca dhuumaaH pradhamanaani ca/ caturvidhaM nasyamaahuH pRthaktvena tu me zRNu// 8.BhS2.2./ &galagraho rohiNikaa& zaGkhako+ardhaavabhedakaH/ pratizyaayazca kaasazca zvaaso hikkaa biDaalikaa// BhS8.2.3/ mukharogo& hyapasmaaro dantataalukavidradhii/ dantapuppuTakazcaiva puutinaasaamukhaM tathaa// BhS8.2.4/ abhiSyandaazca catvaarastandraa ye &netrasaMbhavaaH/ saarbudaazcaapyadhiimanthaaH& naasaarzazca &bhagandaraaH// BhS8.2.5/ upajihvaa galagranthiH &kaNThazaaluuka eva ca/ galazuNThikaalasake kaaryaM ziirSavirecanam// BhS8.2.6/ maricaani vilaGgaani pippalyo+atha phaNirjakaH/ kSavako& yavanazcaiva &zigrubiijaM mayuurakaH&// BhS8.2.7/ hiGgu sauvarcalaM bhaarGgii &naktamaalaphalaani ca/ jyotiSmatii& zRGgiberaM zairiiSaM biijameva ca// BhS8.2.8/ etacchiirSavirekaarthamuktavyaadhiSu yojayet/ avapiiDe+atha dhuume vaa dvandvazaH sarvazo+api vaa// BhS8.2.9/ etairevauSadhagaNaistailaM dhiiro &vipaacayet/ avimuutreNa saMyuktaM zreSThaM ziirSavirecanam// BhS8.2.10/ dhuumaM ca sarvagandhaanaaM &natakuSThavivarjitam/ dhuumavartiM pibettaavacchreSThaM ziirSavirecanam// BhS8.2.11/ zirasastu virekeNa karNajihvaakSinaasikaaH/ vizudhyante yathaadoSaM mukhanaasaavaheSu ca// BhS8.2.12/ &vivRtiH kheSu vizadaa na ca zleSmaa prasicyate/ samyak zirasi saMzuddhe vedanaa copazaamyati// BhS8.2.13/ vyaadhau ca bhaGgacuurNatvaM(?) srotasaaM& suvizuddhataa/ tathaivaativizuddheSu &srotassvaayasyate ziraH// BhS8.2.14/ dantacaale hanustambhe manyaastambhe zirograhe/ vaadhirye karNazuule ca karNamuulaacca bhedane// BhS8.2.15/ apatantre kezasaade&+aprabodhe dRSTivibhrame/ &hikkaanetramukhaasraave svarabhede+atha &vaaggrahe// BhS8.2.16/ gaNDoSThamukhacaaleSu &kaaceSu timireSu ca/ daurgandhye& mukhanaasaabhyaaM paalitye vaapyakaalaje// BhS8.2.17/ uurdhvajatrugataa ye ca rogaassamparikiirtitaaH/ nasyakarma hitaM teSaaM tailaM vaa sarpireva vaa// BhS8.2.18/ jiivakarSabhakau& draakSaa pippalyo madhukaM balaa/ prapauNDariikaM medaa ca zarkaraa niilamutpalam// BhS8.2.19/ nidigdhikaa caaMzumatii niilikaa saindhavaM &vacaa/ raasnaa zvadaMSTraa maJjiSThaa bRhatii sapunarnavaa// BhS8.2.20/ ebhiH &palasamaiH siddhaM tailaM vaa yadi vaa &ghRtam/ caturguNena payasaa nasyaM tatparamucyate// BhS8.2.21/ nasyataH snehapaanena &kRSNaromaa dRDhendriyaH/ &avaliipalitavyaGgaH cakSuSmaaJjaayate naraH// BhS8.2.22/ karNaakSinaasaavaktraaNaaM snehenaavRtya tarpaNam/ indriyaaNaaM vimuktatvaM prasaadaH svaravarNayoH// BhS8.2.23/ srotasaaM vimalatvaM ca &jJeyaM saMsnigdhalakSaNam/ asnigdhaliGgaM ruukSatvaM srotasaaM &riktataa tathaa// BhS8.2.24/ ziraso guruduHkhatvaM srotasaaM snehapuurNataa/ &karNataaluupadehazca& nasyaatisnigdhalakSaNam// BhS8.2.25/ naajiirNe naardrazirasi panthaanaM gantumicchataH/ na piitamaatre paaniiye jvaritasya na daapayet// BhS8.2.26/ na maithunaM gatavataH madyapiitasya naiva ca/ &naatibhuktasya naasnigdhasvinnasyaanirvRtestathaa//& BhS8.2.27/ samyaG niruuDhasya& &narugujaa samyak prazaamyati/ yato muutrapuriiSaamyaaM &vaato hyasya nivartate// BhS8.2.28/ niruuDhaM& taM bhiSagvidyaadaniruuDhasya& lakSaNam/ tathaiva vyaadhiraadhmaanaM& zuulaM viNmuutranigrahaH// BhS8.2.29/ puurNakukSitvamaanaaho durniruuDhasya& lakSaNam/ niruuDhasya punaryasya zoNitaM sampraduSyati// BhS8.2.30/ atiiva tu niruuDhasya niSpuriiSasya& maarutaH/ zuulenaaveSTyamanasya sarvagaatraaNi piiDayet// BhS8.2.31/ iti paJcavidhaM coktaM vyaakhyaataM samupaacaret/ paJcakarmavidhaanajJo raajaarho bhiSagucyate// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele dvitiiyo+adhyaayaH// //&caturtho+adhyaayaH// athaato dazavyaapadiiyaaM vamanavirecanasiddhiM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS8.4.1/ adhobhaagordhvabhaagaani bheSajaani prayatnataH/ kalpayenmatimaanvaidyo viSazastranibhaani tu// BhS8.4.2/ kaTutiktakaSaayaaNi &vidaahiiniitaraaNi ca/ suukSmaaNyuSNaani tiikSNaani viSyandiini guruuNi ca// BhS8.4.3/ taani sampraapya hRdayaM &dhamaniiH pratipadya &hi/ tiryaguurdhvamadhazcaiva doSaanniSyandayantyapi&// BhS8.4.4/ &suukSmaaJchariiraavayavaan& saukSmyaadanusarinti ca/ visraavayanti& dhaatuuMzca vimaargaurapi dehinaam// BhS8.4.5/ aanayantiiva hRdayaM doSaaMstaanatimuurcchitaan/ aamaazayaM &puuriyitvaahyuurdhvabhaagabhavaaMstathaa// BhS8.4.6/ &evameva ca &biSyandiinyaapuuryaamaazayaM punaH/ adhobhaage pravartante vikaareSviha& dehinaam// BhS8.4.7/ viSyandayanti& doSaaMzca yaavattiSThanti dehinaam/ saMzodhayantyataH& pazcaaduurdhvaM vaa yadi vaapyadhaH// BhS8.4.8/ teSaaM tu duSprayuktaanaaM vibhraantaanaaM vidhaavataam/ ayogaaccaatiyogaacca& jaayante vyaapado daza// BhS8.4.9/ parisraavastathaadhmaanaM vibandho gudaniHsravaH/ hRdrogazcaiva zuulaM ca tathaiva parikartikaa// BhS8.4.10/ jiivaadaanaM zirorogo& dazamii ca pravaahikaa/ taasaamekaikatassiddhiM vyaapadaaM tu nibodha me// BhS8.4.11/ &athaiti piitaM vamanaM &tacca tiikSNataraM pibet/ anupaanaanna &siddhizca saMzodhyaasthaapayennaram// BhS8.4.12/ asidhyati vireke&+api bhuuyastamanuvaasayet/ asminnapi jaraaM yaati tryahaaduurdhvaM pibed ghRtam// BhS8.4.13/ snehasvedopapannazca laghu ca pratibhojitaH/ virecanaM ca vamanaM narastiikSNataraM pibet// BhS8.4.14/ yadaa virecanaM piitaM vamanaayopapadyate/& prayoga evaM& vamane vireke+api ca &yaH smRtaH// BhS8.4.15/ snehasvedavimuktaM ca kruurakoSThaM ca dehinam/ &ajiirNe cauSadhaM piitamaadhyaapayati maanavam// BhS8.4.16/ laGghitasya subhaktasya ruukSasyaanazanasya ca/ parikartaH parisraavaH &pralepo+asveditasya ca// BhS8.4.17/ snehasvedavimuktasya mRdukoSThasya dehinaH/ &doSaastathaavaziSTaastu janayanti &pravaahikaam// BhS8.4.18/ atiraukSyaadatisvehaadauSadhaanaaM ca sambhramaat/ nRNaaM zuulaM prabhavati gudasraMsazca daaruNaH// BhS8.4.19/ vamane recane vaapi &piite vegavidhaarite/ vaatapittakaphaaH kruddhaaH kurvanti hRdayagraham// BhS8.4.20/ tasya gaatraaNi &siidanti klamaH zuulazca daaruNaH/ zirograhazca &koSThaartirvisaMjJazca bhavatyapi// BhS8.4.21/ svinnasya mRdukoSThasya snehitasya virecanam/ atimaatrauSadhaM &piitaM &jiivaadaanaaya kalpate&// BhS8.4.22/ &sRjecchuklaM sa zakRtaa kRSNaM vaa raktameva vaa/ lodhrapuSpasavarNaM vaa bhaNDipuSpanibhaM tathaa// BhS8.4.23/ pravirikto yadaa ziitaaM kriyaaM samupasevate/ zaraNaani ca ziitaani vaari ziitaM ca sevate// BhS8.4.24/ srotaaMsi kupito vaayustasya caavRtya tiSThati/ khariibhavati tenaasya& doSaaH skandanti dehinaH// BhS8.4.25/ vaatamuutrapuriiSaaNaamapravRttistRSaa jvaraH/ vibandha eSa vyaakhyaato &bhiSajaaM buddhivibhramaat// BhS8.4.26/ asnigdhaM tu &yadaa ruukSamauSadhaM paayayed bhiSak/ gRhNaati kupitastasya sarvagaatraaNi maarutaH// BhS8.4.27/ kaTipRSThazirogriivaahRdayaM ca yadaanilaH/ prapadyate &tadaa mohaM cittanaazaM ca gacchati// BhS8.4.28/ dazaitaa vyaapadaH proktaa ruupairnaanaavidhaiH pRthak/ cikitsaaM taasu kurviita yathaatreyasya zaasanam// BhS8.4.29/ tatraayoginamabhyajya& tailena lavaNena ca/ &saGkaraprastarasvedairnaaDiisvedairathapi vaa// BhS8.4.30/ samyaG niruuDhaM vizraantaM &pariSicya sukhaambunaa/ jaaGgalena rasenaiva bhojayenmRdumodanam&// BhS8.4.31/ phalatailena koSNena tatastamanuvaasayet/ aadhmaanaM parikartazca& parisraavazca zaamyati// BhS8.4.32/ saalo rubuukastriphalaa dantii citraka eva ca/ sarpirebhirvipakvaM& ca paayayecca yathaabalam// BhS8.4.33/ tatsnehapiitaM susnigdhaM svedakarmopapaaditam/ vamanaM recanaM vaapi paayayettiikSNamauSadham// BhS8.4.34/ hRdrogo gaatraharSazca ziirSaskandhagrahastathaa/ vibandhaH parikartazca& zuulazcaanena zaamyati// BhS8.4.35/ parikartaH parisraavo& yathaatattvena zaamyati/ kaSaayavastiM &praNayetpicchaavastimathaapi vaa// BhS8.4.36/ &zRtaM madhu &ghRtaM vaapi kSiiravastiM pradaapayet/ jiivaniiyopasiddhena sarpiSaa caanuvaasayet// BhS8.4.37/ eraNDamuulaM triphalaa draakSaa kaazmaryameva& ca/ ebhiH zRtaM payo dadyaadvividhairapi &mizrayet// BhS8.4.38/ yaavazuuko bhavetkSaaraH saindhavaM saamlavetasam/ hiGgu daaDimasaarazca pippalyo vizvabheSajam// BhS8.4.39/ sarpiSaa payasaa vaapi madyenoSNodakena vaa/ &piitaM nivartayecchuulaM& tiivraM ca parikartikaam// BhS8.4.40/ devadaaru& sabilvaM ca raasnaa karkaTakaahvayaa&/ &eraNDo+apyatha puutizca& tailamebhirvipaacayet&// BhS8.4.41/ tenaanuvaasayeccainaM tadaa sampadyate sukham/ gaatrastambhazca zuulazca &parikartazca zaamyati// BhS8.4.42/ upadravaaNaameteSaaM zaantiryadi na vidyate/ teSaaM cikitsitaM kuryaadyathaasvaM svaM cikitsitam// BhS8.4.43/ evaM cikitsitaM& proktamayoge vistareNa me/ atiyoge tu vakSyaami vyaapadaaM& yaccikitsitam// BhS8.4.44/ atipravRttau vamane virecanamupaacaret/ virecane caatiyukte vamanaM paayayed bhiSak// BhS8.4.45/ vamane caatiyukte tu kaaryamaasthaapanaM bhavet/ ubhayoratiyoge tu stambhanaM hitamucyate// BhS8.4.46/ &ullikhetkSaudrayuktena sa narastaNDulaambunaa/ paadau &ca secayeddhastau tathaa vaapyavagaahayet// BhS8.4.47/ laamajjakamRNaalaizca candanaizca sapadmakaiH/ sandihyaatsarvagaatraaNi kaSaayaizcaavasecayet// BhS8.4.48/ dhaatakii madhukaM lodhraM padmaM mocarasastathaa/ niilotpalaM samaGgaa ca kaTphalaM padmakesaram// BhS8.4.49/ etairlohitazaaliinaaM &siddhaaM peyaaM suziitalaam/ pibenmaakSikasaMyuktaM &tadasya sthaapanaM param// BhS8.4.50/ laakSaa &lodhrassamaGgaa ca maakSikaM kamalotpalam/ aajena payasaa piitaM &raktastambhanamucyate// BhS8.4.51/ rasaM kapitthapatrasya paayayenmadhusaMyutam/ payasaa baadaraM draakSaaM madhunaa ca pibennaraH// BhS8.4.52/ rasaazca jaaGgalaa deyaa vyaktaa daaDimasaarakaiH/ ghRtadaaDimasaMyuktaa deyaaH syuH kSiiravastayaH// BhS8.4.53/ atipravRtte rakte tu raktamevaanuvaasayet/ zaazaM maargamathaurabhraM &chaagaM maahiSameva vaa// BhS8.4.54/ odanaM payasaa++aamRdya paripuutaM samaakSikam/ pibedikSurasairvaapi parimardyaudanaM punaH// BhS8.4.55/ nyagrodhodumbaraplakSavetasaazvatthajaistathaa&/ zRGgairathaiSaaM kSiireNa yavaaguuH sthaapanaM param// BhS8.4.56/ padmaM zaalmaliniryaasaH& samaGgaa dhaatakii tathaa/ jambvaamrasaaro madhukaH& laajaa laakSaa priyaGgavaH// BhS8.4.57/ &etaiH zRtaM payaH peyaM yavaaguuM &caapi paayayet/ taNDulodakayuktaani pibedvaa madhunaa saha// BhS8.4.58/ odanaH koraduuSaaNaaM madhunaa sasyasaMbhRtaH&/ &palaGkaSaasamaayuktazcaatisaaraM nivartayet// BhS8.4.59/ saMyuktaM tilatailena saptaraatrasthitaM dadhi/ &koraduuSaudanopetamatisaarapraNaazanam// BhS8.4.60/ saptaraatraM sthite takre muulakaM saadhayedbhiSak/ koraduuSaudano yojyaH tenaatiisaaranaazanaH// BhS8.4.61/ vaTaaGkuro mocaraso lodhramaamraasthikandakaH/ taruNaani ca bilvaani dhaatakiikusumaani ca// BhS8.4.62/ paJcaraatrasthite takre yuuSamebhistu kaarayet/ koraduuSaudano yojyaH tathaatiisaaranaazanaH// BhS8.4.63/ niilotpalaM niilatilaaH &samaGgaa lodhrameva ca/ kSiiraM vipaacayedebhiratiisaaravinaazanam// BhS8.4.64/ tilatailaM tathaa lodhramaajaM kSiiraM vipaacayet/ pravaahikaa gudabhraMzaH sarvametena zaamyati// BhS8.4.65/ balaa caatibalaa &bilvameraNDazcorakastathaa/ ebhirvipaacayetkSiiraM kaphapittapraNaazanam// BhS8.4.66/ hanustambhe ca paatavyamarzaHzuule ca daaruNe/ anenaiva ca kalkena &kuryaadaacchaaditaM ziraH// BhS8.4.67/ tena muurcchaa bhramazcaiva prazaamyati zariiriNaam/ upadravaazca ye+apyanye &teSaaM tattaccikitsitam// BhS8.4.68/ zarkaraapadmakoziiranyagrodhodumbaraastathaa&/ ebhirvipaacayetkSiiraM& tRSNaadaahapraNaazanam// BhS8.4.69/ kSiiravastiM vidadyaacca picchaavastimathaapi vaa/ atiyoge prazasyante ziitaazca ghRtavastayaH// BhS8.4.70/ jiivaadaanacikitsaayaaM yatpuurvaM parikiirtitam/ tatkartavyaM gudabhraMze tathaa sampadyate sukham// BhS8.4.71/ vaatazuule tu saJjaate saGkaraprastaraadikaan&/ svedaaMzcaivopadehaaMzca& &svabhyaktaanaaM prayojayet// BhS8.4.72/ &vacaaM zvadaMSTraaM puutiikaaM paJcamuuliiM ca saadhitaam/ &yadi vaa++aasthaapanaM dadyaatsukhoSNaM caanuvaasanam&// BhS8.4.73/ &kSaaraiH kSaaraghRtaizcaapi zuulaghnaissamupaacaret/ &daadhikaM SaTpalaM vaapi paayayenmaatrayaa ghRtam// BhS8.4.74/ evameva vibandhe+api vidhiM kuryaaccikitsakaH/ &yaazca vyaapattayaH pazcaadvamane ca virecane// BhS8.4.75/ taazcikitseta matimaan &yathaa sve sve cikitsite/ graamyaan& paudakaM maaMsaM snehito& yo+api sevate// BhS8.4.76/ &kaphe pravRddhe tasyaazu vireko vamanaM& bhavet/ ajiirNe cauSadhaM &piitamalpaM vaa yadi vaa bahu// BhS8.4.77/ &utkleze cordhvavaate ca duryukte vaapi bheSaje/ evaM virecanaM piitaM vamanaayopapadyate// BhS8.4.78/ &karzite ruukSite vaapi sukumaare sudaaruNe/ asaMjaatakaphasyaiva na &ca snigdhasya dehinaH// BhS8.4.79/ chardanaM vaa &sthitaM kSubdhaM virekaayopapaadayet/ tatraanupaanamevaahuH& &kecitkecittvasaampratam// BhS8.4.80/ bheSajaM hyatimaatraM tu jiivaadaanaaya kalpate/ uurdhvaM dazaahaatparataH snehasvedopapaaditam&// BhS8.4.81/ paayayettiikSNamevaitaM bheSajaM kalpakalpitam/ siddhirvirecanasyaiSaa& vamanasya ca kiirtitaa/ vyaapadazca cikitsaa yaa yathaavadanupuurvazaH// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti &bhele siddhisthaane caturtho+adhyaayaH// //paJcamo+adhyaayaH// athaato vastimaatriiyaaM &siddhiM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS8.5.1/ saMsRSTabhakte& zaMsanti vastikarma cikitsakaaH/ &virikteSvapare vaidyaa niruuDhe& tvapare janaaH// BhS8.5.2/ triiNyetaanyavaraaNyaahuH na zaMsanti vizaaradaaH/ mataM teSaamahaM samyag &vyaahaniSyaami hetubhiH// BhS8.5.3/ &satatantu viriktasya ziitiibhavati paavakaH/ &hRdaazrayaaNi srotaaMsi gudakoSThaazrayaaNi ca// BhS8.5.4/ pravRddho maarutastasya &pakvaadhaanaM pradhavati/ ziitiikaroti kaayaagniM balaM caasyaapakarSati// BhS8.5.5/ srotassu &zuddhaazuddheSu yadi vastiH pradiiyate/ sa gambhiiro gataH kaaye sarvazo na nivartate// BhS8.5.6/ chardiM pipaasaaM hRdrogaM paaNDutvaM zvayathuM tathaa/ janayediha tasmaaddhi viriktaM naanuvaasayet// BhS8.5.7/ saMsRSTabhaktasya punaH jaatadoSasya dehinaH/ srotassu malalipteSu bhavetsneho nirarthakaH// BhS8.5.8/ tiikSNetaraniruuheNa &niruuDhasya zariiriNaH/ &samutkliSTeSu doSeSu snehavastirna zasyate// BhS8.5.9/ keciccaapi zariirasya raatriparyuSitasya ca/ prazaantaa doSasaMjJaanaH(?) prazaMsantyanuvaasanam// BhS8.5.10/ vastikarmavidhaanaM tu zRNu me nirupadravam/ snehitasya yathaanyaayaM viriktasya ca kalpazaH&// BhS8.5.11/ &saMsRSTabhaktasya tathaa punazca snehitasya ca/ paJcaraatraatparaM& tasya kaarayedanuvaasanam// BhS8.5.12/ &noparyasnigdhakoSThasya kartavyamanuvaasanam/ vaato hyuuriikRtastasya hRdaye paritiSThati// BhS8.5.13/ &ucitaadbhaktamaanaadapyardhamaatraM tu bhojayet/ tanunaa mudgayuuSeNa jaaGgalena rasena vaa// BhS8.5.14/ &bhuktvaa kRtasamaazvaasaH zakRnmuutre& visRjya ca/ &savyena paarzvena naraH saMvizecchayane same// BhS8.5.15/ saMkocayeddakSiNaM& ca sakthi vaamaM prasaarayet/ vaamopadhaanaM kurviita zirasyupahitaM naraH// BhS8.5.16/ &athaasya praNayedvastiM pRSThavaMzaanugaM sukham/ &yathaakarmabalaM caiva na &drutaM na vilambitam// BhS8.5.17/ nirvyaliiko mRdurvastirvyapaniitaanilastathaa&/ &gaaDhaanilaanubandho+asyaaprazasto vastikarmaNi// BhS8.5.18/ &netraM vastimukhe dhRtvaa samyagekena paaNinaa/ prapiiDayeccaapareNa hastau caapi na kampayet// BhS8.5.19/ puurvaM ca &gudamabhyajya yantraM hastau ca maanavaH&/ pravartayedathottaanaM paadau vaasya &prasaarayet// BhS8.5.20/ &muhuurtaanna nigRhNiiyaaddatte& vastau yathaasukham/ tataH paramato vegaanaagataanna vidhaarayet// BhS8.5.21/ avibandhassavaatazca& sapuriiSassa& sidhyati/ dattamaatre punaryasya tailavastirnivartate// BhS8.5.22/ na sa karyakaraH proktastasyaanyaM& praNidhaapayet/ tRSitassa& tathaa raatriM kaalyamuSNodakaM pibet// BhS8.5.23/ ekaantare ca daatavyo bastirna satataM nRNaam/ abhyaGgonmardanaM caiva koSNatoyaavasecanam// BhS8.5.24/ uSNodakaanupaanaM ca vastikarmaNi zasyate/ caturSu &triSu vaa vaidyo yaavadvaa snigdhataa punaH// BhS8.5.25/ snehavastiSu datteSu kuryaadaasthaapanaM tataH/ aardriikRteSu srotassu snehena vihitena& ca// BhS8.5.26/ zuddhaye srotasaaM dadyaanniruuhaanyuktitaH& sukham/ &azuddhe maline koSThe snehavastiH prayojitaH// BhS8.5.27/ pradarzayati vaiziSyaM zukle parvavyayiikRtam/(?) virecanopacaarazca& kartavyo vastikarmaNi// BhS8.5.28/ yavaaguupratipaanaM ca bastikarmaNi varjayet/ caturviMzatisaGkhyaataaH& niruuhaassaanuvaasanaaH// BhS8.5.29/ etatkarmeti &nirdiSTamuurdhvavaate pradaapayet/ mRdumadhyamatiikSNeSu& rogeSu kuzalo bhiSak// BhS8.5.30/ mRdumadhyamatiikSNaM &ca vastikarma ca kaarayet/ graamyaanuupaudakaM maaMsaM piSTaannaM palalaM dadhi// BhS8.5.31/ amlazaakavikaaraaMzca bhakSyaaNi vividhaani ca/ ziitodakasya paanaM ca tathaa ziitaavagaahanam// BhS8.5.32/ guruuNi &caannapaanaani vastikarmaNi varjayet/ zaaliSaSTikamudgaaMzca bhojanaarthaM pradaapayet// BhS8.5.33/ vyaJjanaarthaM pradeyaaH syuH zazatittirilaavukaaH/ &jJaanavaansumitaahaaro vaidyazuzruuSureva& ca/ yazca &vastimupaasiita sa jiiveccharadaaM zatam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele siddhisthaane paJcamo+adhyaayaH// //SaSTo+adhyaayaH// athaata& upakalpasiddhiM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS8.6.1/ upakalpamato& vasternetraM snehaM ca sarvazaH/ teSaaM prayogayuktiM& ca kriyaaM karma ca me zRNu// BhS8.6.2/ baalaanaamatha vRddhaanaaM yuvamadhyamayostathaa&/ svasthaanaamaaturaaNaaM ca vastikarma prazasyate// BhS8.6.3/ sauvarNaM &raajataM taamraM kaaMsyaM &trapujamaayasam/ &zRGgavaMzaasthivaMzaagraaNyaahurnetraaNi paNDitaaH// BhS8.6.4/ &yathaakramamathaitaani pradhaanaaniitaraaNi ca/ uttamaadhamamadhyeSu manuSyeSu prayojayet// BhS8.6.5/ gulikaasyaM& tu netraM syaadanuunadvaadazaaGgulam&/ aGgule& karNikaavaasaH& taaM ca na &kramayedgude// BhS8.6.6/ tatra gopucchasaMsthaanaM suzlakSNaM sukhakarNikam/ pradeziniipariiNaahaM &daanaM tena prazasyate// BhS8.6.7/ tatra maatraazataM sthitvaa &svenaiva vinivartate/ yadyakaale navasneho madyamaaMsaprakalpitaH// BhS8.6.8/ nyuunakaalanivRttazca& ziighratvaanna niruuhati/ tatastu &madhyamaH kiJcinnivarteta &zataistribhiH// BhS8.6.9/ evaM kaalagatikraanto yo vastirna nivartate/ &tiikSNenaasthaapanenaivaM kSipraM pratinivartate// BhS8.6.10/ tasmaattiikSNataraM vastiM puurvamevopakalpayet/ &praaNasaMdhaaraNe hyuccairvibandho na prazasyate// BhS8.6.11/ tasmaatkaalaM ca yo vyaadhiM niruuhaaNaaM balaabalam/ &puurNaruupaM ca &yo vetti sa mohaM na nigacchati// BhS8.6.12./ na &tathaa hyanyato hanyaannaazanirna hutaazanaH/ &duSprayukto &yathaa vastiH &praaNaissadyo &viyojayet// BhS8.6.13/ &zastaH praaNihito& vastissadyo rogaharastathaa/ samyaG nivRtto, &rogaughairhyanivRttastu praaNahaa// BhS8.6.14/ sa nivRttastu vegena doSaan gambhiiramaasthitaan/ unmaargasthaannayenmaargaM maargasthaaMzcaanulomayet// BhS8.6.15/ vastivego+anilaM hanti parjanyaM ca yathaanilaH/ kaphapittavikaaraahi& sarve &vaatavazaanugaaH// BhS8.6.16/ aziitirvaatikaa rogaazcatvaariMzattu pittajaaH/ viMzatiH zlaiSmikaazcaapi saMsRSTaanaamasaMgrahaat// BhS8.6.17/ sarveSaameva caiteSaaM rogaaNaaM saMgrahaissadaa&/ arditaanaaM &hi bhuutaanaaM vastiragryaM& paraayaNam// BhS8.6.18/ anilaprabhavaa hyete sarve vastivazaanugaaH/ tasmaadardhaM cikitsaayaaH sarvaM vaa vastirucyate// BhS8.6.19/ yastu vastiM niSeveta caaturmaasyaM sadaa naraH/ rogaassaMvarjayeyustaM siMhaavaasaM yathaa gajaaH// BhS8.6.20/ ete guNavizeSaazca vyaakhyaataa vastikarmaNi/ &niruuhasyaasya saamarthyamupacaaraM ca me zRNu// BhS8.6.21/ svinne paryuSite jiirNe tvatyantaM ca niruuhayet/ so+asya muutraM puriiSaM ca zleSmaaNaM caapakarSati// BhS8.6.22/ vaataanulomyaM kurute balaM saJjanayatyapi/ viSasthiraM doSabalaM yacca &naaDiiSu saMsthitam// BhS8.6.23/ vizodhayati tatsarvaM niruuhaH sa prayojitaH/ rogaaniikasya sarvasya &paro naasti hi tatsamaH// BhS8.6.24/ vyaakulaanaaM ca kezaanaaM siimantakaraNaM yathaa/ tathaa bhRzaM vyaakulaanaaM doSaaNaaM syaanniruuhataH// BhS8.6.25/ niruuho hi samaayuktassamyagviiryassamairguNaiH&/ vyaadhiinathoddharetkSipraM puNyaM yuktaM naraM yathaa// BhS8.6.26/ kRcchramuutrapuriiSaaNaaM &zuulinaaM vaatagulminaam/ virecanaadyudaavarte& hRdroge paarzvazuulini// BhS8.6.27/ udareSu prameheSu kuSTheSu kRmikoSThiSu/ zleSmaNaa saha saMsRSTe zoNitena ca duuSite// BhS8.6.28/ saMsRSTeSu ca sarveSu sannipaatodbhaveSu ca/ gambhiiraa &dhaatugaa ye ca teSaaM &zreSThaM niruuhaNam// BhS8.6.29/ yadaa kaphaM viricyeta zaGkhasphaTikasannibham/ Rte muutrapuriiSaabhyaaM &tanniruuhasya lakSaNam// BhS8.6.30/ &suzodhitaM niruuheNa &naatiparyuSitaM tathaa/ sukhoSitaM samaazvastaM& bhojitaM caanuvaasayet// BhS8.6.31/ ekato vastikarmaaNi hyekato&+anyaccikitsitam/ &amRtaarthaM vastikarma kurute &suprayojitam// BhS8.6.32/ &zuklaM bahvavarodhasya na &kSayaM yaati dehinaH/ striiSu &pradharSaNaM kuryaannaraaNaaM kSiiNaretasaam// BhS8.6.33/ vastiprayogaat& SaNDo+api pumaan bhavati sarvazaH/ &kRzaanaamapi &martyaanaaM maaMsasaMjananaM smRtam// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ &iti bhele siddhisthaane SaSTho+adhyaayaH// //saptamo+adhyaayaH// athaataH &phalamaatraasiddhiM vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS8.7.1/ &phalamaatraM niruuheSu zreSThamaahurmaniiSiNaH/ teSaaM tu madanaM zreSThaM pravadanti cikitsakaaH// BhS8.7.2/ jiimuutakaM prazaMsanti keciddhaamaargavaM tathaa/ kRtavedhanamityeke kuTajaM praahurapyatha&// BhS8.7.3/ garhitaassarva evaite vaadaaH pratyekazaH smRtaaH&/ bheSajaanaaM ca &saGghaato niruuheSu prazasyate// BhS8.7.4/ vaatapittakaphagnaaMstu& niruuhaaMzcaanupuurvazaH/ vyaakhyaasyaamo yathaanyaayaM &sannipaatahitaazca ye// BhS8.7.5/ dvai paJcamuulyau kolaani &naladazzuSkamuulakam/ &dvipaliinaani sarvaaNi jaladroNe vipaacayet// BhS8.7.6/ aSTabhaagaavazeSaM tu kaSaayamavataarayet/ &kalkapeSyaaNi cemaani bheSajaani samaavapet// BhS8.7.7/ nikuJcikaaM kharapuSpaaM pippaliiM& saindhavaM vacaam/ trapusorvaarubiijaani zatapuSpaaM yavaanikaam// BhS8.7.8/ kuSThaM ca tagaraM caiva yaSTiimadhukameva ca/ sakSiirassakaSaayazca sagomuutrazca& kiirtitaH// BhS8.7.9/ satailazca niruuhaH syaadvaatarogavinaazanaH/ paTolapatramuulaM ca picumandaM zataavariim// BhS8.7.10/ traayamaaNaaM balaaM raasnaaM bRhatiiM kaNTakaarikaam/ guDuuciiM &triphalaaM zyaamaaM saaribaaM vaMzakatvacam// BhS8.7.11/ dvipaliinaan& pRthagbhaagaan puurvakalpena saadhayet/ madhukaM vaMzakaphalaM zatapuSpaaM duraalabhaam// BhS8.7.12/ mahaasahaamaMzumatiiM kalkaM kuryaatpRthak pRthak/ kSiireNaatha kaSaayeNa ghRtena madhunaa tathaa// BhS8.7.13/ kalpamizraH sumathito niruuhaH pittanaazanaH/ dazamuulii karaJjau dvau dantii citrakameva ca// BhS8.7.14/ ekaaSThiilaa turaGgii ca triphalaa devadaaru ca/ puutikaM rauhiSaM zyaamaa& muurvaa raajatRNaani ca// BhS8.7.15/ pRthak paJcapalaanetaan& saadhayetsarvakalpavit&/ &adhobhaagordhvabhaagdravyaissaadhayetsaadhu yojitaiH&// BhS8.7.16/ muutratailayutaH zreSThaH niruuhaH zleSmanaazanaH/ azvagandhaaM balaaM raasnaaM zvadaMSTraaM& sapunarnavaam// BhS8.7.17/ paTolapaJcamuulyau ca bhaarGgiiM zyaamaaM zataavariim/ guDuuciiM triphalaaM zigruM karNikaayaaH phalaani ca// BhS8.7.18/ uziiraM rajaniipatraM puutikaM kattRNaani ca/ pRthak paJcapalaanetaan& khaNDazazchedayed bhiSak// BhS8.7.19/ jaladroNe vipaktavyamaSTabhaagaavazeSitam/ madhukaM zatapuSpaaM ca saindhavaM sarSapaan guDam// BhS8.7.20/ hapuSaamajamodaaM ca madanasya phalaani ca/ vacaamazokabiijaani pippaliikuSThameva ca// BhS8.7.21/ etaani kalkapeSyaaNi bheSajaani pRthak pRthak/ kSiiratailasamaayukto ghRtamuutrasamanvitaH// BhS8.7.22/ khajena mathitaH puutaH sa niruuhaH& prazasyate/ ekena yadi vaa dvaabhyaaM tribhirvaatipramaaNataH// BhS8.7.23/ &kiMcinnyuunaatiriktaM& vaa jJaatvaa vyaadhibalaabalam/ kuryaat&, viMzativarSaaNaaM tatra prasthapramaaNataH// BhS8.7.24/ atha dvaadazavarSaaNaamardhaprasthaM prayojayet/ kaSaayakuDavaM caatra SaDvarSaaNaaM prayojayet// BhS8.7.25/ yuktaM lavaNatailabhyaaM kSiireNa madhunaa tathaa/ kaSaayavastiM kurviita svehaad dviprasRtaM bhiSak// BhS8.7.26/ prasRtaM madhyame& kuryaatprasRtaardhaM kaniiyasi&/ naatiziitaM na vaatyuSNaM kaSaayamupakalpayet// BhS8.7.27/ vaayuH kupyati ziitatvaadatyuSNaM tu gudaM dahet/ atisaandraatigrathito doSeNa sa &hi muurchati// BhS8.7.28/ madapravego& bhavati &vyaapaccaasyopajaayate/ athavaapi tanuryasya kaSaayo &yojito bhavet// BhS8.7.29/ so+alpaM harati doSaM ca na ca saMzodhayed gudam/ parikartaM& ca zuulaM ca janayecca pravaahikaam// BhS8.7.30/ atyarthamadhuro &datto vidagdhaH& stambhavedanaam&/ grahaNiiM raktamarzaaMsi paaNDurogaM bhagandaram// BhS8.7.31/ atitiikSNastu duryuktaH kSipraM pratinivartate/ na nirharati doSaaMzca jvaraM muurchaaM karoti ca// BhS8.7.32/ jvaritaM dahyamaanaM ca muurchamaanaM ca maanavam/ ziitairmadhurasaMyuktairyojayetkSiiravastibhiH// BhS8.7.33/ yasyaatha lavaNaH koSThe niruuhaH paittikiiM &rujaam/ janayettatra &peSyaM syaanmadhureNa niruuhaNam// BhS8.7.34/ niruuho madhuro yasya zleSmaaNaM parikopayet/ kaTukaizca kaSaayaistaM& niruuhedyasya maarutaH// BhS8.7.35/ &prakupyedadhikaM tatra maarutaghnaM niruuhaNam/ tasmaallavaNayuktaani dravyaaNi madhuraaNi ca// BhS8.7.36/ &bhiSagdadyaanna ziitaani &tathoSNaani vivecayet/ pitte ziito niruuhaH syaaduSNastu kaphavaatayoH&// BhS8.7.37/ prazleSmaNi pravaate vaa &pyuSNamaasthaapanaM bhavet/ madanasya phalaM piSTvaa &tailenaacchena saadhayet// BhS8.7.38/ tanniruuhe& praNaMsanti phalatailaM cikitsakaaH/ gomuutrayuktametattu phalatailaniruuhaNam// BhS8.7.39/ niruuhaM lavaNaM kuryaacchreSThamaanaahabhedanam/ bilvairaNDaphalaM vaapi paced dviprasthasammitam// BhS8.7.40/ &amlaM salavaNaM saadhyamaSTabhaagaavazeSitam/ kaSaaye tatra piiluuni kalkapeSyaaNi yojayet// BhS8.7.41/ phalatailayuto vastirdeya& aanaahabhedanaH/ eSa sarvaanudaavartaan &zophagulmaan bhinattyapi// BhS8.7.42/ athaiva vastiraadhmaanamudaavartaM vinaazayet/ oSThajihvaM pRSThaccuurNaM(?) bRhatiiM& kaNTakaarikaam// BhS8.7.43/ candanaM padmakaM caiva &vRntaM puSpaM ca &zaalmaleH/ khaNDitaanaaM yavaanaantu kuDavaM tatra yojayet// BhS8.7.44/ tadaikadhyaM pacetsarvaM jale caaSTaguNe bhiSak/ ghRtena madhunaa caiva &picchaaM saMyojya zaktitaH// BhS8.7.45/ nirvaahikaayaaM zaMsanti picchaavastimimaM budhaaH/ atastu SoDazii& caiva pale dve &ca punarnave// BhS8.7.46/ kaTaahake paJcamuuliiM& yavaiH saha vipaacayet/ upodakaayaaH kSuNNaayaaH svarasaM ca supiiDitam// BhS8.7.47/ yuktaM tena kaSaayeNa ghRtena saha yojayet/ maakSikeNa ca saMyukto vastistu yavamuurcchitaH// BhS8.7.48/ picchaavastiriti khyaataH& zuule nirvaahikaasu ca/ taruNaM ziMzupaapatraM& karbudaarasya pallavam// BhS8.7.49/ kSuNNaissaha &yavaissiddhaiH saMpiSTo ghRtasaMyutaH&/ maakSikakSiirasaMyuktaH sa &vastiryavamuurcchitaH// BhS8.7.50/ nirvaahikaaM vaatazuulaM& kSatakSiiNasya naazayet/ ete niruuhaa vyaakhyaataaH sarvarogavinaazanaaH/ vyaakuleSu &vikaaraistu taan bhiSak saMprayojayet// ityaaha bhagavaanaatreyaH/ iti bhele saptamo+adhyaayaH// //aSTamo+adhyaayaH// athaato dazavyaapadaamaasthaapanaanuvaasanasiddhiM& vyaakhyaasyaama iti ha smaaha bhagavaanaatreyaH/ BhS8.8.1/ snehavastirniruuhazca dvividhaM yaati vibhramam/ na yujyate vaa duryukto yukto vaapyatipuuryate// BhS8.8.2/ teSaaM vipratipannaanaaM& vastiinaaM vyaapado daza/ taasaaM ruupaM cikitsaaM ca pravakSyaamyanupuurvazaH// BhS8.8.3/ &na maati vaa gude yukto &vaataadigadapiiDite/ puriiSeNaavRte vaapi sa na gaaDhaM prapiiDitaH// BhS8.8.4/ &arzasaa pratisaMruddhaH zleSmaNaa &pihite gude/ &guruyantrayuto vaapi netre vaa jiirNasarpite// BhS8.8.5/ na gacchati gude vastirvibhraanteSu ca dhaatuSu/ tamayogamiti &bruuyaadatiyogaM &nibodha me// BhS8.8.6/ vaataabhibhuutapitte vaa zleSmaNaa vaa&+ahitazinaH/ puriiSeNaabhibhuutazca &duuraM caatiprapiiDitaH// BhS8.8.7/ na &pratyaayaatyadho &vastirbhiitasyonmathitasya vaa/ &gudavalyaaM tRtiiyaayaamarzobhirvaa nivaaritaH// BhS8.8.8/ virecitasya vaantasya madyazokaakulasya ca/ na &pratyaayaatyadho vastiruurdhvaM vaatipravartate// BhS8.8.9/ teSaamupadravaa ghoraa &jaayante vastivibhramaat/ jiivaadaanaM& tRSaacchardiH hRdrogaH zvayathustathaa// BhS8.8.10/ zuulamarzaaMsi paaNDutvaM zvaaso+atha parikartikaa/ eSaaM pratyekazo ruupaM cikitsaaM ca nibodha me// BhS8.8.11/ gurukoSThasya ruukSasya bahudoSasya dehinaH/ asnigdhasya guruvyaadheryadi vastiH pradiiyate// BhS8.8.12/ atyalpo vaatha ruukSo vaa ziitaviiryauSadhastathaa&/ lavaNasneharikto& vaa tanussaandro+atha vaa bhRzam// BhS8.8.13/ &sambaddhabahudoSasya &doSaanutklezayatyapi/ &tatrasthaa yatra sarpanti doSaaste &piiDitaa bhRzam// BhS8.8.14/ kaTaavasthyuurujaGghe ca &paadapRSThodare tathaa/ &prasyandante bhaveccaasya& sazuulamudakodaram// BhS8.8.15/ vastizuulamudaavarto& gudazoSo jvarastathaa/ niSThiivakaasahRllaasaa& bhaktadveSo vivarNataa// BhS8.8.16/ snigdhasya tasya svinnasya &saMkaraprastaraadibhiH/ niruuhaM &kaarayettiikSNamamoghaaprativaaraNam// BhS8.8.17/ bilvaagnimanthasyonaakakaazmaryaazca& sapaaTalaaH/ raasnaa balaagokSurakayavakolakulutthakaaH// BhS8.8.18/ etatsarvaM samaahRtya jaladroNe vipaacayet/ caturbhaagaavaziSTaM taM kaSaayamavataarayet&// BhS8.8.19/ kalkena sarSapaaNaaM ca piiluunaaM madanasya ca/ sayavaasakaSaayaM tu tattailalavaNena ca// BhS8.8.20/ muutraaNi ca yathaalaabhamatha samyaG niruupayet/ yathaa tRtibalaa ... ... ... ... // BhS8.8.21/ tatra &vaaditrazabdaaMzca &zreyasazca svanaanapi/ zaantiM puNyaahaghoSaaMzca kuryaaccaapi pradakSiNam&// BhS8.8.22/ taM &nidhaaya zubhe kumbhe vastiM dadyaatpramaaNataH/ devaprasaadato &vastirarditaanaaM mahaaguNaH// BhS8.8.23/ sarvarogaharo vRSyaH &kSatakSiiNarujaapahaH&/ vaatapittasamutthaanaa rogaa ye parikiirtitaaH// BhS8.8.24/ &kaasadaahajvaraadyaaMstaannaazayedavizaGkitaH/ tribhaagamaakSiko hyeSa valiipalitanaazanaH// BhS8.8.25/ ruupavarNakaraH puMsaaM balamaaMsavivardhanaH&/ zataavariiM sahacaraM raasnaaM gokSurakaM balaam// BhS8.8.26/ zataM zataM kalpayitvaa toyadroNazate pacet/ droNaavazeSitaM tacca paripuutaM nidhaapayet// BhS8.8.27/ barhikukkuTahaMsaanaaM maaMsaanyapi pRthak pRthak/ vasaa maahiSavaaraahameSaaNaaM& prasthasammitam// BhS8.8.28/ vidaaryaamalakekSuuNaaM rasaprasthaaH& pRthak pRthak/ tatra tailaghRtaprasthau& kSiiramaSTaguNaM bhavet// BhS8.8.29/ tadgomayaagninaa &yuktyaa kalkenaanena saadhayet/ tugaakSiiryaamalakyau ca draakSaamadhukacandanaiH// BhS8.8.30/ madhuulikaapaTolaabhyaaM patraM niilotpalasya ca/ vizaalaaM ca mRNaalaM& ca kapikacchuphalaani ca// BhS8.8.31/ &kharjuuraudanapaakyau ca ziitapaakiiM& nidigdhikaam/ &salaamajjatvacaM patraM hviiberaM samahaasaham// BhS8.8.32/ jiivakarSabhakau medaaM pippaliizcaapi saMharet/ tatsiddhaM ziitaliikRtya kSaudraprasthe niyojayet// BhS8.8.33/ tatra vaaditrazabdaaMzca kuryaatsvastyayanaani ca/ gajaskandhaM samaaropya zvetacchatraanupaalitam&// BhS8.8.34/ &celaavRtaM ca kurviita saadhuzabdaaMzca sarvazaH/ tato+asmin daapayedvastiM puNye+ahani rasaayanam// BhS8.8.35/ vastinaanena dattena gacchennaariizataM naraH/ na vaatra yantraNaa kaaciduktaa &naariivihaaragaa// BhS8.8.36/ vRSyo balakaro vastiraapta &aayurvivardhanaH/ &valiipalitakhaalityaM& sevamaano niyacchati// BhS8.8.37/ SaNDaaMzca puruSaan kuryaallakSaNaaDhyaan& guNaanvitaan/ kSiiNaan kSataannaSTazuklaan viSamajvarapiiDitaan// BhS8.8.38/ yoniinaaM vyaapado& vandhyaaM vastireSa& niyacchati/ guDuuciisvarasaprasthaM &graahayedyantrapiiDitam// BhS8.8.39/ zataavariirasaprasthaM tadvatsahacarasya ca/ vidaaryaamalakekSuuNaaM draakSaakharjuurayorapi// BhS8.8.40/ pRthak kuryaadrasaprasthaM &prasthau dvau tailasarpiSoH/ aajamaahiSagavyaani kSiiraaNi dviguNaani ca// BhS8.8.41/ &kSuNNapiSTaani cemaani peSayitvaa vipaacayet/ vadhuuTikaamuccaTaaM ca madhukaM pippaliimapi// BhS8.8.42/ zRGgaaTakaM puSkarikaaM kaaNDaM niilotpalasya ca/ jiivakarSabhakau medaaM balaaM niilotpalaani& ca// BhS8.8.43/ tugaakSiiriiM mahaamedaaM puNDariikasya kesaram/ vRSameSacakoraaNaaM haMsakukkuTayoriha&// BhS8.8.44/ &jiivaJjiivakamattaakSakurariikrauJcabarhiNaam&/ vasaa majjaa ca sattvaanaaM meSamaaMsarasaissaha// BhS8.8.45/ tribhaagaM maakSikaM caiva &yuJjyaatsamyagvipaacite/ zaGkhabheriininaadaizca paTahairvaa &muriisvanaiH// BhS8.8.46/ aaropayedgajaskandhe zvetacchatradhvajaayutam&/ siddhaanaaM paramaM devaM maharSigaNasevitam// BhS8.8.47/ zaraNaM sarvabhuutaanaamarcayed vRSabhadhvajam/ &aaziirbhirmaGgalaazaMsistutibhirdevataarcanaiH// BhS8.8.48/ rasaayanaani sidhyanti &vipariitaani caanyathaa/ taM snehaM gamayedvastiM &raasaayanikamuttamam// BhS8.8.49/ athaahaaravihaareSu& na cainaM &yantrayedbhiSak/ vyaapannayonayo vandhyaa raktagulminya eva ca// BhS8.8.50/ yaa &vaa+apatyaM mRtaM suute yaazca naSTaartavaastathaa/ &naSTazuklakSatakSiiNaa viSamajvarapiiDitaaH// BhS8.8.51/ &prakSiiNamaaMsarudhiraa valiipalitapiiDitaaH/ aazu prazamayedrogaan taanaayurmaaMsavardhanam// BhS8.8.52/ rasaayanamidaM zreSThaM naraaNaamamRtopamam/ rasaayanavidhaanaani proktaanyetaani yaani ca// BhS8.8.53/ sahasrazatapaakaani kaaryaaNi vibhave sati/ madhukaM saindhavaM kuSThaM zatapuSpaa& hareNavaH// BhS8.8.54/ madanaani ca raasnaa ca bhaarGgii, niiparakajvalam(?)/ mari ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... // BhS8.8.55/ &maayuuraM &kaukkuTaM vaapi vezavaaraM &sukuTTitam/ sahitaM dazamuulyaa tu jaladroNe vipaacayet// BhS8.8.56/ rasasya tasya puutasya &prasthaardhaM ca &pradaapayet/ vasaatailaghRtaanaaM tu madhunaH prasRtadvayam// BhS8.8.57/ &hapuSaazatapuSpaaNaaM mustaanaaM caapi kaarSikam/ &kalkapeSyaM punardadyaadvastiM& salavaNaM sukham// BhS8.8.58/ paadagulphorujaGghaasu trikavaGkSaNabastiSu/ zizne vRSaNayozcaiva vaatarogaM niyacchati// BhS8.8.59/ mRgaaNaaM tittiraaNaaM ca tathaiva bilavaasinaam&/ aanuupaanaaM khagaanaaM ca &kalpamevaM prayojayet// BhS8.8.60/ tulyaM madhu ca tailaM ca tasmaaduSNodakaM samam/ dvau &karSau zatapuSpaaNaaM karSazca lavaNottamaH// BhS8.8.61/ eSa raasaayano vastirdiipaniiyo+atha bRMhaNaH/ balavarNakaro vRSyo &yaapano nirupadravaH// BhS8.8.62/ &gulmodavartitaadhmaanapramehakRmikoSThinaam/ nityaM gaaDhapuriiSaaNaaM vastireSa &hitaH smRtaH// BhS8.8.63/ ghRtaM madhu ca tailaM ca &teSaaM maanaM samaM bhavet/ puurvakalkena& deyaani sa vastirbalavarNakRt// BhS8.8.64/ vastau meDhragate doSe &vastyasaatmyacikitsite/ paittike muutrakRcchre ca pittavyaadhiSu cottamaH// BhS8.8.65/ &tulyaM ghRtamatha kSaudraM tayormaaMsarasassamaH/ akSamaatraM ca mustaanaaM sa vastiH puurvakalpavat&// BhS8.8.66/ &gulphorujaanupRSTheSu sarvataH stambhiteSu ca/ balaasapaadaharSeSu vastiH prazamanaH smRtaH// BhS8.8.67/ &vastau vRSaNameDhreSu &zuulamaazu niyacchati/ trikajaanuurupRSThaadivedanaaM caapakarSati// BhS8.8.68/ mRdutvaanna &nivatante &kSubhyante &vastayazca vaa/ &tiikSNairaasthaapanaM kaaryaM kSipraM pratinivartayet// BhS8.8.69/ mRdutvaadyaapanaanaaM tu kecidvibhramabhiiravaH/ &diipanaanaaM kaSaayeNa yojayanti cikitsakaaH// BhS8.8.70/ evamanyeSu& vibhraantau& saniruuheSu vaa punaH/ vastayaH &kalpadRSTaa hi yathaa kaale sukhaavahaaH// BhS8.8.71/ kSiiNaatiriktaa duuSyante tasmaadyogaM samaaharet/ nityaM naariivihaaraaNaaM kSiiNaanaamalparetasaam// BhS8.8.72/ evameva vidhaanaM ca retobalavivardhanam/ &svecchaavihaaraan vakSyaami &vastiin zuklavivardhanaan&// BhS8.8.73/ rasaH karkaTakaanaaM tu zarkaraamastusaMyutaH/ ghRtasaubarcalayuto vastirvRSyatamaH smRtaH// BhS8.8.74/ haMsasaarasalaavaanaaM tittirikrauJcabarhiNaam/ kalpenaanena kartavyaa vaajiikaraNavastayaH// BhS8.8.75/ payaH kukkuTamaaMsena vipakvaM madhusaMyutam/ caTakaaNDarasazcaiva& kukkuTaaNDarasastathaa&// BhS8.8.76/ ghRtamaakSikasaMyuktaH zarkaraasaindhavairyutaH/ eSa &vastiH smRto vRSyaH maaMsazuklavivardhanaH// BhS8.8.77/ &yatazzataM vaa SaSTiM vaa naariirgacchati maanavaH/ eSa varNabalotsaahaH &sthavire+api pradRzyate// BhS8.8.78/ timiGgile vaa makare paaThiine nakramiinayoH/ &dugdhaM kuurme+&athakumbhiire kalpayecchizumaaravat// BhS8.8.79/ vaaraahabastavRSaNau vRSaNau govRSasya ca/ caTakarkaTakaaMzcaiva kSiireNa saha saadhayet// BhS8.8.80/ tanniruuhaM tu zukreNa &bastaanaamatha mizrayet/ &uccaTekSurakaM& caatra kalkapeSyaM samaavapet// BhS8.8.81/ ghRtamaakSikasaMyuktaM praNiitaH zarkaraayutaH/ kiMcillavaNito& vastirgamayetstriizataanyapi// BhS8.8.82/ eSa naariivihaaraaNaaM &bahvantaHpuravaasinaam/ retobalakaraH zreSThaH kriiDaavastiranuttamaH// BhS8.8.83/ aatmaguptaaphalaiH& kSiiramuccaTekSurakaiH &zRtam/ &bhojane vaanupaane vaa vRSyaarthaM samprayojayet// BhS8.8.84/ rasaayanaa vastayastu ye mayaa puurvadarzitaaH/ taanetairmaaMsaniryuuhairyojayetkalpakalpitaan&// BhS8.8.85/ babhrusuukarakhaDgaazca &chaagagomahiSaastathaa/ krauJcakaaraNDavaaH& krauJcacakravaakabakaastathaa&// BhS8.8.86/ niruuhameSaaM saMhRtya laabhatassaadhu yojayet/ kSiiraM panasabiijaani &kapikacchuuphalaani ca// BhS8.8.87/ uccaTekSurabiijaani madhukaM &taalamastakam/ pippalyazzaaribaa& draakSaa kharjuuro madanaanyapi// BhS8.8.88/ jiivakarSabhakau medaa biijaM niilotpalasya ca/ &garbheNaanena saMsiddhaM caTakaaNDarasaayutam// BhS8.8.?/ zarkaraamadhusaMyuktaM& ... ... ... ... ... // ------------------------------------------------------------------------- missing